Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പഞ്ചപകരണ-അട്ഠകഥാ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
൧. കുസലത്തികവണ്ണനാ
1. Kusalattikavaṇṇanā
൧. പടിച്ചവാരവണ്ണനാ
1. Paṭiccavāravaṇṇanā
൧. പച്ചയാനുലോമം
1. Paccayānulomaṃ
(൧.) വിഭങ്ഗവാരോ
(1.) Vibhaṅgavāro
൫൩. ഇദാനി യാ ഏതാ പണ്ണത്തിവാരേ കുസലത്തികം നിസ്സായ ഹേതുപച്ചയാദിവസേന ഏകൂനപഞ്ഞാസം ആദിം കത്വാ നയമത്തം ദസ്സേന്തേന അപരിമാണാ പുച്ഛാ ദസ്സിതാ. തത്ഥ കുസലാകുസലാദീനം സഹുപ്പത്തിയാ അഭാവതോ യാ പുച്ഛാ ‘‘കുസലം ധമ്മം പടിച്ച അകുസലോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജതി ഹേതുപച്ചയാ’’തി ഏവം വിസ്സജ്ജനം ന ലഭന്തി. താ പഹായ യാ വിസ്സജ്ജനം ലഭന്തി, തായേവ വിസ്സജ്ജേതും അയം കുസലം ധമ്മം പടിച്ച കുസലോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജതി ഹേതുപച്ചയാതിആദിനാ നയേന പടിച്ചവാരസ്സ നിദ്ദേസവാരോ ആരദ്ധോ.
53. Idāni yā etā paṇṇattivāre kusalattikaṃ nissāya hetupaccayādivasena ekūnapaññāsaṃ ādiṃ katvā nayamattaṃ dassentena aparimāṇā pucchā dassitā. Tattha kusalākusalādīnaṃ sahuppattiyā abhāvato yā pucchā ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca akusalo dhammo uppajjati hetupaccayā’’ti evaṃ vissajjanaṃ na labhanti. Tā pahāya yā vissajjanaṃ labhanti, tāyeva vissajjetuṃ ayaṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayātiādinā nayena paṭiccavārassa niddesavāro āraddho.
തത്ഥ സിയാ – സചേ ഇമാ ഹേതുപച്ചയാദിവസേന ഏകൂനപഞ്ഞാസം പുച്ഛാ സബ്ബസോ വിസ്സജ്ജനം ന ലഭന്തി, അഥ കസ്മാ ദസ്സിതാ? നനു യാ ലഭന്തി, തായേവ ദസ്സേതബ്ബാതി? ആമ, ദസ്സേതബ്ബാ സിയും. തഥാ ദസ്സിയമാനാ പന സബ്ബേസു തികദുകപട്ഠാനാദീസു ഏകേകസ്മിം തികേ, ദുകേ, ദുകതികേ, തികദുകേ, തികതികേ, ദുകദുകേ ച സങ്ഖേപം അകത്വാ ദസ്സേതബ്ബായേവ ഭവേയ്യും. കസ്മാ? യസ്മാ യാ കുസലത്തികേ ലഭന്തി, ന തായേവ വേദനാത്തികാദീസു. ധമ്മാനുലോമപച്ചനീയേ ച തികപട്ഠാനേ വിതക്കത്തികപീതിത്തികാനം വിസ്സജ്ജനേ സബ്ബാപേതാ വിസ്സജ്ജനം ലഭന്തി, തസ്മാ ഉക്കട്ഠപരിച്ഛേദേന ഏകേകസ്മിം തികേ യത്തകാഹി പുച്ഛാഹി ഭവിതബ്ബം സബ്ബാ കുസലത്തികേ ദസ്സിതാ. ഏവം ദസ്സിതാസു ഹി യാ തത്ഥ വിസ്സജ്ജനം ന ലഭന്തി, താ പഹായ യാ ലഭന്തി, താ വുച്ചമാനാ സക്കാ സുഖേന വിജാനിതുന്തി സുഖേന വിജാനനത്ഥം സബ്ബാപി കുസലത്തികേ ദസ്സിതാ. യാ പനേത്ഥ വിസ്സജ്ജനം ന ലഭന്തി, താ പഹായ യാ ലഭന്തി, തായേവ വിസ്സജ്ജിതാതി വേദിതബ്ബാ.
Tattha siyā – sace imā hetupaccayādivasena ekūnapaññāsaṃ pucchā sabbaso vissajjanaṃ na labhanti, atha kasmā dassitā? Nanu yā labhanti, tāyeva dassetabbāti? Āma, dassetabbā siyuṃ. Tathā dassiyamānā pana sabbesu tikadukapaṭṭhānādīsu ekekasmiṃ tike, duke, dukatike, tikaduke, tikatike, dukaduke ca saṅkhepaṃ akatvā dassetabbāyeva bhaveyyuṃ. Kasmā? Yasmā yā kusalattike labhanti, na tāyeva vedanāttikādīsu. Dhammānulomapaccanīye ca tikapaṭṭhāne vitakkattikapītittikānaṃ vissajjane sabbāpetā vissajjanaṃ labhanti, tasmā ukkaṭṭhaparicchedena ekekasmiṃ tike yattakāhi pucchāhi bhavitabbaṃ sabbā kusalattike dassitā. Evaṃ dassitāsu hi yā tattha vissajjanaṃ na labhanti, tā pahāya yā labhanti, tā vuccamānā sakkā sukhena vijānitunti sukhena vijānanatthaṃ sabbāpi kusalattike dassitā. Yā panettha vissajjanaṃ na labhanti, tā pahāya yā labhanti, tāyeva vissajjitāti veditabbā.
തത്ഥ കുസലം ധമ്മം പടിച്ചാതി ചതുഭൂമകകുസലധമ്മേസു വേദനാക്ഖന്ധാദിഭേദം ഏകം ധമ്മം പടിച്ച പടിഗന്ത്വാ സഹുപ്പത്തിസങ്ഖാതേന സദിസഭാവേന പത്വാ, തേന സദ്ധിം ഏകതോ ഉപ്പത്തിഭാവം ഉപഗന്ത്വാതി അത്ഥോ. കുസലോ ധമ്മോതി ചതുഭൂമകകുസലധമ്മേസുയേവ സഞ്ഞാക്ഖന്ധാദിഭേദോ ഏകോ ധമ്മോ. ഉപ്പജ്ജതീതി ഉപ്പാദതോ യാവ നിരോധഗമനാ ഉദ്ധം പജ്ജതി, നിബ്ബത്തതീതിപി അത്ഥോ . അത്താനം ലഭതി, ഉപ്പാദാദയോ തയോപി ഖണേ പാപുണാതീതി വുത്തം ഹോതി. ഹേതുപച്ചയാതി കുസലഹേതുനാ ഹേതുപച്ചയഭാവം സാധേന്തേന.
Tattha kusalaṃ dhammaṃ paṭiccāti catubhūmakakusaladhammesu vedanākkhandhādibhedaṃ ekaṃ dhammaṃ paṭicca paṭigantvā sahuppattisaṅkhātena sadisabhāvena patvā, tena saddhiṃ ekato uppattibhāvaṃ upagantvāti attho. Kusalo dhammoti catubhūmakakusaladhammesuyeva saññākkhandhādibhedo eko dhammo. Uppajjatīti uppādato yāva nirodhagamanā uddhaṃ pajjati, nibbattatītipi attho . Attānaṃ labhati, uppādādayo tayopi khaṇe pāpuṇātīti vuttaṃ hoti. Hetupaccayāti kusalahetunā hetupaccayabhāvaṃ sādhentena.
ഏവം ‘‘ഉപ്പജ്ജേയ്യാ’’തി പുച്ഛായ ‘‘ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വിസ്സജ്ജനം വത്വാ ഇദാനി യം ധമ്മം പടിച്ച യോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജതി, തം ധമ്മം ഖന്ധവസേന ദസ്സേതും കുസലം ഏകം ഖന്ധന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഏകന്തി വേദനാദീസു ചതൂസു യംകിഞ്ചി ഏകം. തയോ ഖന്ധാതി യോ യോ പച്ചയഭാവേന ഗഹിതോ, തം തം ഠപേത്വാ അവസേസാ തയോ ഖന്ധാ. തയോ ഖന്ധേതി വേദനാദീസു യോ ഏകോ ഖന്ധോ ഉപ്പജ്ജതീതി ഗഹിതോ, തം ഠപേത്വാ സേസേ തയോ. ദ്വേ ഖന്ധേതി വേദനാസഞ്ഞാദുകാദീസു ഛസു ദുകേസു യേകേചി ദ്വേ ഖന്ധേ പടിച്ച. ദ്വേ ഖന്ധാതി യേ യേ പച്ചയഭാവേന ഗഹിതാ, തേ തേ ഠപേത്വാ അവസേസാ ദ്വേ ഖന്ധാ കുസലഹേതുനാ ഹേതുപച്ചയഭാവം സാധേന്തേന ഉപ്പജ്ജന്തീതി അത്ഥോ.
Evaṃ ‘‘uppajjeyyā’’ti pucchāya ‘‘uppajjatī’’ti vissajjanaṃ vatvā idāni yaṃ dhammaṃ paṭicca yo dhammo uppajjati, taṃ dhammaṃ khandhavasena dassetuṃ kusalaṃ ekaṃ khandhantiādimāha. Tattha ekanti vedanādīsu catūsu yaṃkiñci ekaṃ. Tayo khandhāti yo yo paccayabhāvena gahito, taṃ taṃ ṭhapetvā avasesā tayo khandhā. Tayo khandheti vedanādīsu yo eko khandho uppajjatīti gahito, taṃ ṭhapetvā sese tayo. Dve khandheti vedanāsaññādukādīsu chasu dukesu yekeci dve khandhe paṭicca. Dve khandhāti ye ye paccayabhāvena gahitā, te te ṭhapetvā avasesā dve khandhā kusalahetunā hetupaccayabhāvaṃ sādhentena uppajjantīti attho.
യസ്മാ പന ഏകോ ഖന്ധോ ഏകസ്സേവ ദ്വിന്നംയേവ വാ, ദ്വേ വാ പന ഏകസ്സേവ പച്ചയോ നാമ നത്ഥി, തസ്മാ ‘‘ഏകം ഖന്ധം പടിച്ച ഏകോ ഖന്ധോ, ഏകം ഖന്ധം പടിച്ച ദ്വേ ഖന്ധാ, ദ്വേ ഖന്ധേ പടിച്ച ഏകോ ഖന്ധോ’’തി ന വുത്തം. കുസലം ധമ്മം പടിച്ച അബ്യാകതോ ധമ്മോ ഉപ്പജ്ജതീതിആദീസുപി വുത്തനയേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ചിത്തസമുട്ഠാനം രൂപന്തി ഇദം പടിച്ചത്ഥസ്സ സഹജാതത്ഥത്താ യം കുസലേന സഹജാതഞ്ചേവ ഹേതുപച്ചയഞ്ച ലഭതി, തം ദസ്സേതും വുത്തം. പരതോപി ഏവരൂപേസു ഠാനേസു അയമേവ നയോ.
Yasmā pana eko khandho ekasseva dvinnaṃyeva vā, dve vā pana ekasseva paccayo nāma natthi, tasmā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca eko khandho, ekaṃ khandhaṃ paṭicca dve khandhā, dve khandhe paṭicca eko khandho’’ti na vuttaṃ. Kusalaṃ dhammaṃ paṭicca abyākato dhammo uppajjatītiādīsupi vuttanayeneva attho veditabbo. Cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti idaṃ paṭiccatthassa sahajātatthattā yaṃ kusalena sahajātañceva hetupaccayañca labhati, taṃ dassetuṃ vuttaṃ. Paratopi evarūpesu ṭhānesu ayameva nayo.
വിപാകാബ്യാകതം കിരിയാബ്യാകതന്തി ഏത്ഥ ഹേതുപച്ചയാഭാവതോ അഹേതുകം, രൂപേന സദ്ധിം അനുപ്പത്തിതോ ആരുപ്പവിപാകഞ്ച ന ഗഹേതബ്ബം. പടിസന്ധിക്ഖണേതി കടത്താരൂപസങ്ഖാതസ്സ അബ്യാകതസ്സ അബ്യാകതം പടിച്ച ഉപ്പത്തിദസ്സനത്ഥം വുത്തം. വിപാകാബ്യാകതന്തി തസ്മിം ഖണേ വിജ്ജമാനാബ്യാകതവസേന വുത്തം. ഖന്ധേ പടിച്ച വത്ഥു, വത്ഥും പടിച്ച ഖന്ധാതി ഇദം കടത്താരൂപഗ്ഗഹണേന വത്ഥുമ്ഹി ഗഹിതേപി വത്ഥും പടിച്ച ഖന്ധാനം ഉപ്പത്തിദസ്സനത്ഥം വുത്തം.
Vipākābyākataṃ kiriyābyākatanti ettha hetupaccayābhāvato ahetukaṃ, rūpena saddhiṃ anuppattito āruppavipākañca na gahetabbaṃ. Paṭisandhikkhaṇeti kaṭattārūpasaṅkhātassa abyākatassa abyākataṃ paṭicca uppattidassanatthaṃ vuttaṃ. Vipākābyākatanti tasmiṃ khaṇe vijjamānābyākatavasena vuttaṃ. Khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti idaṃ kaṭattārūpaggahaṇena vatthumhi gahitepi vatthuṃ paṭicca khandhānaṃ uppattidassanatthaṃ vuttaṃ.
ഏകം മഹാഭൂതന്തിആദി രൂപാബ്യാകതം പടിച്ച രൂപാബ്യാകതസ്സ ഉപ്പത്തിദസ്സനത്ഥം വുത്തം. ഏകം ഖന്ധന്തിആദീസു വുത്തനയേനേവ പനേത്ഥ അത്ഥയോജനാ വേദിതബ്ബാ. ഏവം രൂപാബ്യാകതമ്ഹി ഭൂതേ പടിച്ച ഭൂതാനം ഉപ്പത്തിം വത്വാ ഇദാനി ഭൂതേ പടിച്ച ഉപാദാരൂപാനം ഉപ്പത്തിം ദസ്സേതും മഹാഭൂതേ പടിച്ച ചിത്തസമുട്ഠാനന്തിആദി വുത്തം. ഏവം സന്തേ ഉപാദാരൂപന്തി ഏത്തകമേവ വത്തബ്ബം, ഇതരദ്വയം കസ്മാ വുത്തന്തി? മഹാഭൂതേപി പടിച്ച ഉപ്പത്തിദസ്സനത്ഥം. യഞ്ഹി ഹേട്ഠാ ‘‘ചിത്തസമുട്ഠാനഞ്ച രൂപം കടത്താ ച രൂപ’’ന്തി ദസ്സിതം, തം ന കേവലം ഖന്ധേയേവ ച പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി, മഹാഭൂതേപി പന പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതീതി ദസ്സനത്ഥമിദം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. തത്ഥ ചിത്തസമുട്ഠാനം പവത്തേയേവ, കടത്താരൂപം പടിസന്ധിയമ്പി. ഉപാദാരൂപന്തി തസ്സേവ ഉഭയസ്സ വിസേസനം.
Ekaṃ mahābhūtantiādi rūpābyākataṃ paṭicca rūpābyākatassa uppattidassanatthaṃ vuttaṃ. Ekaṃ khandhantiādīsu vuttanayeneva panettha atthayojanā veditabbā. Evaṃ rūpābyākatamhi bhūte paṭicca bhūtānaṃ uppattiṃ vatvā idāni bhūte paṭicca upādārūpānaṃ uppattiṃ dassetuṃ mahābhūtepaṭicca cittasamuṭṭhānantiādi vuttaṃ. Evaṃ sante upādārūpanti ettakameva vattabbaṃ, itaradvayaṃ kasmā vuttanti? Mahābhūtepi paṭicca uppattidassanatthaṃ. Yañhi heṭṭhā ‘‘cittasamuṭṭhānañca rūpaṃ kaṭattā ca rūpa’’nti dassitaṃ, taṃ na kevalaṃ khandheyeva ca paṭicca uppajjati, mahābhūtepi pana paṭicca uppajjatīti dassanatthamidaṃ vuttanti veditabbaṃ. Tattha cittasamuṭṭhānaṃ pavatteyeva, kaṭattārūpaṃ paṭisandhiyampi. Upādārūpanti tasseva ubhayassa visesanaṃ.
കുസലേ ഖന്ധേ ച മഹാഭൂതേ ച പടിച്ചാതി ഏത്ഥ ചിത്തസമുട്ഠാനാവ മഹാഭൂതാ ഗഹിതാ. ചിത്തസമുട്ഠാനം രൂപന്തി ഏത്ഥ പന ഭൂതരൂപമ്പി ഉപാദാരൂപമ്പി ഗഹിതം. ‘‘ഏകം മഹാഭൂതം പടിച്ച തയോ മഹാഭൂതാ’’തിആദിനാ നയേന ഹി ഭൂതരൂപമ്പി ഖന്ധേ ച മഹാഭൂതേ ച പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി. മഹാഭൂതേ പടിച്ച ഉപാദാരൂപന്തി വുത്തനയേന ഉപാദാരൂപമ്പി. അകുസലഞ്ച അബ്യാകതഞ്ചാതി പഞ്ഹാവിസ്സജ്ജനേസുപി ഏസേവ നയോ. ഏവം ഹേതുപച്ചയേ നവ പുച്ഛാ വിസ്സജ്ജിതാ. ഏതായേവ ഹി ഏത്ഥ ലബ്ഭന്തി, സേസാ ചത്താലീസ മോഘപുച്ഛാതി ന വിസ്സജ്ജിതാ. ഇമിനാ ഉപായേന ആരമ്മണപച്ചയാദീസുപി പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനം അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ തത്ഥ പന വിചാരേതബ്ബയുത്തകമേവ വിചാരയിസ്സാമ.
Kusale khandhe ca mahābhūte ca paṭiccāti ettha cittasamuṭṭhānāva mahābhūtā gahitā. Cittasamuṭṭhānaṃ rūpanti ettha pana bhūtarūpampi upādārūpampi gahitaṃ. ‘‘Ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’tiādinā nayena hi bhūtarūpampi khandhe ca mahābhūte ca paṭicca uppajjati. Mahābhūte paṭicca upādārūpanti vuttanayena upādārūpampi. Akusalañca abyākatañcāti pañhāvissajjanesupi eseva nayo. Evaṃ hetupaccaye nava pucchā vissajjitā. Etāyeva hi ettha labbhanti, sesā cattālīsa moghapucchāti na vissajjitā. Iminā upāyena ārammaṇapaccayādīsupi pucchāvissajjanānaṃ attho veditabbo. Tattha tattha pana vicāretabbayuttakameva vicārayissāma.
൫൪. ആരമ്മണപച്ചയേ താവ രൂപസ്സ ആരമ്മണപച്ചയവസേന അനുപ്പത്തിതോ താസു നവസു രൂപമിസ്സകാ പഹായ തിസ്സോവ പുച്ഛാ വിസ്സജ്ജിതാ. തേനേവ ച കാരണേന ‘‘വത്ഥും പടിച്ച ഖന്ധാ’’തി വത്വാ ‘‘ഖന്ധേ പടിച്ച വത്ഥൂ’’തി ന വുത്തം. ന ഹി തം ആരമ്മണപച്ചയേന ഉപ്പജ്ജതി.
54. Ārammaṇapaccaye tāva rūpassa ārammaṇapaccayavasena anuppattito tāsu navasu rūpamissakā pahāya tissova pucchā vissajjitā. Teneva ca kāraṇena ‘‘vatthuṃ paṭicca khandhā’’ti vatvā ‘‘khandhe paṭicca vatthū’’ti na vuttaṃ. Na hi taṃ ārammaṇapaccayena uppajjati.
൫൫. അധിപതിപച്ചയേ വിപാകാബ്യാകതന്തി ലോകുത്തരമേവ സന്ധായ വുത്തം. തേനേവേത്ഥ ‘‘പടിസന്ധിക്ഖണേ’’തി ന ഗഹിതം. സേസം ഹേതുപച്ചയസദിസമേവ.
55. Adhipatipaccaye vipākābyākatanti lokuttarameva sandhāya vuttaṃ. Tenevettha ‘‘paṭisandhikkhaṇe’’ti na gahitaṃ. Sesaṃ hetupaccayasadisameva.
൫൬. അനന്തരസമന്തരേസുപി രൂപം ന ലബ്ഭതീതി ആരമ്മണപച്ചയേ വിയ തിസ്സോവ പുച്ഛാ.
56. Anantarasamantaresupi rūpaṃ na labbhatīti ārammaṇapaccaye viya tissova pucchā.
൫൭. സഹജാതപച്ചയേ പടിസന്ധിക്ഖണേതി പഞ്ചവോകാരേ പടിസന്ധിവസേന വുത്തം. ഹേട്ഠാ പന പച്ചയവിഭങ്ഗേ ‘‘ഓക്കന്തിക്ഖണേ’’തി ആഗതം തമ്പി ഇമിനാ സദ്ധിം അത്ഥതോ ഏകം, ബ്യഞ്ജനമത്തമേവ ഹേത്ഥ നാനന്തി. അപിച ‘‘തിണ്ണം സന്നിപാതാ ഗബ്ഭസ്സ അവക്കന്തി ഹോതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൦൮) വചനതോ ഓക്കന്തീതി പഞ്ചവോകാരപടിസന്ധിയാവേതം നാമം. പടിസന്ധീതി സബ്ബഭവസാധാരണം. ഇധ പന ‘‘കടത്താ ച രൂപ’’ന്തിആദിവചനതോ പഞ്ചവോകാരപടിസന്ധിയേവ അധിപ്പേതാ. സാ ഹി രൂപസ്സപി അരൂപസ്സപി പച്ചയഭാവഞ്ചേവ പച്ചയുപ്പന്നഭാവഞ്ച സങ്ഗണ്ഹാതി, തസ്മാ പരിപുണ്ണവിസ്സജ്ജനാ ഹോതീതി ഗഹിതാ. ബാഹിരം ഏകം മഹാഭൂതന്തി അനിന്ദ്രിയബദ്ധേസു പഥവീപാസാണാദീസു മഹാഭൂതം സന്ധായ വുത്തം. പച്ചയവിഭങ്ഗവാരസ്മിഞ്ഹി ചത്താരോ മഹാഭൂതാതി അജ്ഝത്തികഞ്ച ബാഹിരഞ്ച ഏകതോ കത്വാ ഗഹിതം. സങ്ഖേപദേസനാ ഹി സാ. അയം പന വിത്ഥാരദേസനാ, തസ്മാ സബ്ബം വിഭജിത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘ബാഹിരം ഏകം മഹാഭൂത’’ന്തിആദിമാഹ. അസഞ്ഞസത്താനം ഏകം മഹാഭൂതം പടിച്ചാതി ദ്വിസന്തതിസമുട്ഠാനഭൂതവസേന വുത്തം. മഹാഭൂതേ പടിച്ച കടത്താരൂപന്തി ഇദം പന കമ്മസമുട്ഠാനവസേനേവ വുത്തം. ഉപാദാരൂപന്തി ഉതുസമുട്ഠാനവസേനേവ.
57. Sahajātapaccaye paṭisandhikkhaṇeti pañcavokāre paṭisandhivasena vuttaṃ. Heṭṭhā pana paccayavibhaṅge ‘‘okkantikkhaṇe’’ti āgataṃ tampi iminā saddhiṃ atthato ekaṃ, byañjanamattameva hettha nānanti. Apica ‘‘tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassa avakkanti hotī’’ti (ma. ni. 1.408) vacanato okkantīti pañcavokārapaṭisandhiyāvetaṃ nāmaṃ. Paṭisandhīti sabbabhavasādhāraṇaṃ. Idha pana ‘‘kaṭattā ca rūpa’’ntiādivacanato pañcavokārapaṭisandhiyeva adhippetā. Sā hi rūpassapi arūpassapi paccayabhāvañceva paccayuppannabhāvañca saṅgaṇhāti, tasmā paripuṇṇavissajjanā hotīti gahitā. Bāhiraṃ ekaṃ mahābhūtanti anindriyabaddhesu pathavīpāsāṇādīsu mahābhūtaṃ sandhāya vuttaṃ. Paccayavibhaṅgavārasmiñhi cattāro mahābhūtāti ajjhattikañca bāhirañca ekato katvā gahitaṃ. Saṅkhepadesanā hi sā. Ayaṃ pana vitthāradesanā, tasmā sabbaṃ vibhajitvā dassento ‘‘bāhiraṃ ekaṃ mahābhūta’’ntiādimāha. Asaññasattānaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭiccāti dvisantatisamuṭṭhānabhūtavasena vuttaṃ. Mahābhūte paṭicca kaṭattārūpanti idaṃ pana kammasamuṭṭhānavaseneva vuttaṃ. Upādārūpanti utusamuṭṭhānavaseneva.
൫൮. അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയേ ഖന്ധേ പടിച്ച വത്ഥു, വത്ഥും പടിച്ച ഖന്ധാതി ചതുന്നമ്പി ഖന്ധാനം ഏകതോ വത്ഥുനാ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയതം ദസ്സേതും വുത്തം.
58. Aññamaññapaccaye khandhe paṭicca vatthu, vatthuṃ paṭicca khandhāti catunnampi khandhānaṃ ekato vatthunā aññamaññapaccayataṃ dassetuṃ vuttaṃ.
൫൯. നിസ്സയപച്ചയേ യസ്മാ പടിച്ചത്ഥോ നാമ സഹജാതത്ഥോ, തസ്മാ യാ ഹേട്ഠാ പച്ചയവിഭങ്ഗവാരേ ചക്ഖായതനാദീനം നിസ്സയപച്ചയതാ ദസ്സിതാ, ന സാ ഗഹിതാ. ചക്ഖായതനാദീനി ഹി പുരേജാതാനി ഹുത്വാ പച്ചയാ ഹോന്തി, ഇധ സഹജാതമേവ ലബ്ഭതി. തേനേവ വുത്തം – ‘‘നിസ്സയപച്ചയോ സഹജാതപച്ചയസദിസോ’’തി.
59. Nissayapaccaye yasmā paṭiccattho nāma sahajātattho, tasmā yā heṭṭhā paccayavibhaṅgavāre cakkhāyatanādīnaṃ nissayapaccayatā dassitā, na sā gahitā. Cakkhāyatanādīni hi purejātāni hutvā paccayā honti, idha sahajātameva labbhati. Teneva vuttaṃ – ‘‘nissayapaccayo sahajātapaccayasadiso’’ti.
൬൦. ഉപനിസ്സയപച്ചയേ രൂപസ്സ ഉപനിസ്സയപച്ചയാഭാവാ തീണേവ വിസ്സജ്ജനാനി ലബ്ഭന്തി, തേന വുത്തം ‘‘ആരമ്മണപച്ചയസദിസ’’ന്തി. തത്ഥ കിഞ്ചാപി ന സബ്ബേ കുസലാകുസലാബ്യാകതാ ആരമ്മണൂപനിസ്സയം ലഭന്തി, യേ പന ലഭന്തി, തേസം വസേനേതം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
60. Upanissayapaccaye rūpassa upanissayapaccayābhāvā tīṇeva vissajjanāni labbhanti, tena vuttaṃ ‘‘ārammaṇapaccayasadisa’’nti. Tattha kiñcāpi na sabbe kusalākusalābyākatā ārammaṇūpanissayaṃ labhanti, ye pana labhanti, tesaṃ vasenetaṃ vuttanti veditabbaṃ.
൬൧. പുരേജാതപച്ചയേ വത്ഥും പുരേജാതപച്ചയാതി വത്ഥും പടിച്ച വത്ഥുനാ പുരേജാതപച്ചയതം സാധേന്തേന ഉപ്പജ്ജന്തീതി അത്ഥോ. വിപാകാബ്യാകതം ഏകം ഖന്ധന്തി ഏത്ഥ യം വിപാകാബ്യാകതസ്സ വത്ഥു ഓക്കന്തിക്ഖണേ സഹജാതപച്ചയോ ഹോതി, തം പുരേജാതപച്ചയഭാജനിയത്താ ഇധ ന ഗഹേതബ്ബം. യേപി കുസലാദയോ ആരുപ്പേ പുരേജാതപച്ചയം ന ലഭന്തി, തേപി പുരേജാതപച്ചയഭാജനിയതോയേവ ഇധ ന ഗഹേതബ്ബാ. ആരമ്മണം പന നിയമതോ പുരേജാതപച്ചയഭാവം ന ലഭതി. രൂപായതനാദീനി ഹി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനംയേവ പുരേജാതപച്ചയതം സാധേന്തി, മനോവിഞ്ഞാണധാതുയാ അതീതാനാഗതാനിപി ആരമ്മണം ഹോന്തിയേവ. തസ്മാ ഇധ ന ഗഹിതം. ഖന്ധവസേന ഹി അയം ദേസനാ, ന വിഞ്ഞാണധാതുവസേന. ‘‘വിപാകാബ്യാകതം ഏകം ഖന്ധ’’ന്തി ദേസനായ ച സബ്ബാപി വിഞ്ഞാണധാതുയോ ഗഹിതാ, ന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതുആദയോ ഏവാതി.
61. Purejātapaccaye vatthuṃ purejātapaccayāti vatthuṃ paṭicca vatthunā purejātapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Vipākābyākataṃ ekaṃ khandhanti ettha yaṃ vipākābyākatassa vatthu okkantikkhaṇe sahajātapaccayo hoti, taṃ purejātapaccayabhājaniyattā idha na gahetabbaṃ. Yepi kusalādayo āruppe purejātapaccayaṃ na labhanti, tepi purejātapaccayabhājaniyatoyeva idha na gahetabbā. Ārammaṇaṃ pana niyamato purejātapaccayabhāvaṃ na labhati. Rūpāyatanādīni hi cakkhuviññāṇādīnaṃyeva purejātapaccayataṃ sādhenti, manoviññāṇadhātuyā atītānāgatānipi ārammaṇaṃ hontiyeva. Tasmā idha na gahitaṃ. Khandhavasena hi ayaṃ desanā, na viññāṇadhātuvasena. ‘‘Vipākābyākataṃ ekaṃ khandha’’nti desanāya ca sabbāpi viññāṇadhātuyo gahitā, na cakkhuviññāṇadhātuādayo evāti.
പച്ഛാജാതോ കുസലാകുസലാനം പച്ചയോ ന ഹോതി, അബ്യാകതസ്സപി ഉപത്ഥമ്ഭകോവ ന ജനകോ, തസ്മാ ‘‘ഉപ്പജ്ജതി പച്ഛാജാതപച്ചയാ’’തി ഏവം വത്തബ്ബോ ഏകധമ്മോപി നത്ഥീതി പച്ഛാജാതപച്ചയവസേന വിസ്സജ്ജനം ന കതം.
Pacchājāto kusalākusalānaṃ paccayo na hoti, abyākatassapi upatthambhakova na janako, tasmā ‘‘uppajjati pacchājātapaccayā’’ti evaṃ vattabbo ekadhammopi natthīti pacchājātapaccayavasena vissajjanaṃ na kataṃ.
൬൨. ആസേവനപച്ചയേ കാമം സബ്ബാ കിരിയാ ആസേവനപച്ചയം ന ലഭന്തി, ലബ്ഭമാനവസേന പന ‘‘കിരിയാബ്യാകത’’ന്തി വുത്തം. തസ്മാ ജവനകിരിയാവേത്ഥ ഗഹിതാതി വേദിതബ്ബാ.
62. Āsevanapaccaye kāmaṃ sabbā kiriyā āsevanapaccayaṃ na labhanti, labbhamānavasena pana ‘‘kiriyābyākata’’nti vuttaṃ. Tasmā javanakiriyāvettha gahitāti veditabbā.
൬൩. കമ്മപച്ചയേ കുസലാകുസലേസു ഏകക്ഖണികോ കമ്മപച്ചയോ വേദിതബ്ബോ, തഥാ കിരിയാബ്യാകതേ. വിപാകാബ്യാകതേ പന നാനാക്ഖണികോപി, തഥാ പടിസന്ധിക്ഖണേ മഹാഭൂതാനം. ചിത്തസമുട്ഠാനാനം പന ഏകക്ഖണികോ. കടത്താരൂപാനം നാനാക്ഖണികോവ തഥാ അസഞ്ഞസത്തരൂപാനം. കടത്താരൂപം പനേത്ഥ ജീവിതിന്ദ്രിയം. സേസം ന ഏകന്തതോ കമ്മസമുട്ഠാനത്താ ഉപാദാരൂപന്തി വുത്തം. ഏവം സന്തേപി ഇധ കമ്മസമുട്ഠാനമേവ അധിപ്പേതം.
63. Kammapaccaye kusalākusalesu ekakkhaṇiko kammapaccayo veditabbo, tathā kiriyābyākate. Vipākābyākate pana nānākkhaṇikopi, tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānaṃ. Cittasamuṭṭhānānaṃ pana ekakkhaṇiko. Kaṭattārūpānaṃ nānākkhaṇikova tathā asaññasattarūpānaṃ. Kaṭattārūpaṃ panettha jīvitindriyaṃ. Sesaṃ na ekantato kammasamuṭṭhānattā upādārūpanti vuttaṃ. Evaṃ santepi idha kammasamuṭṭhānameva adhippetaṃ.
൬൪. വിപാകപച്ചയേ കുസലാകുസലം കിരിയഞ്ച ന ലബ്ഭതീതി അബ്യാകതവസേനേവ വിസ്സജ്ജനം കതം. ചിത്തസമുട്ഠാനന്തി വിപാകചിത്തസമുട്ഠാനമേവ. കടത്താരൂപന്തി യഥാലാഭവസേന ഇന്ദ്രിയരൂപഞ്ച വത്ഥുരൂപഞ്ച. ഉപാദാരൂപന്തി തദവസേസം തസ്മിം സമയേ വിജ്ജമാനകം ഉപാദാരൂപം.
64. Vipākapaccaye kusalākusalaṃ kiriyañca na labbhatīti abyākatavaseneva vissajjanaṃ kataṃ. Cittasamuṭṭhānanti vipākacittasamuṭṭhānameva. Kaṭattārūpanti yathālābhavasena indriyarūpañca vatthurūpañca. Upādārūpanti tadavasesaṃ tasmiṃ samaye vijjamānakaṃ upādārūpaṃ.
൬൫. ആഹാരപച്ചയേ സബ്ബേസമ്പി കുസലാദീനം ഖന്ധാനം ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപസ്സ ച അരൂപാഹാരവസേന ഉപ്പത്തി വേദിതബ്ബാ, തഥാ പടിസന്ധിക്ഖണേ മഹാഭൂതാനം. ചിത്തസമുട്ഠാനന്തി ഭവങ്ഗാദിചിത്തസമുട്ഠാനം. ആഹാരസമുട്ഠാനന്തി കബളീകാരാഹാരസമുട്ഠാനം . ചിത്തസമുട്ഠാനന്തി കുസലാകുസലചിത്തസമുട്ഠാനമേവ. പച്ചയവിഭങ്ഗവാരേ ആഹാരപടിപാടിയാ പഠമം കബളീകാരോ ആഹാരോ ദസ്സിതോ, ഇധ പന കുസലം ധമ്മന്തി പുച്ഛാവസേന പഠമം അരൂപാഹാരാ ദസ്സിതാതി വേദിതബ്ബാ.
65. Āhārapaccaye sabbesampi kusalādīnaṃ khandhānaṃ cittasamuṭṭhānarūpassa ca arūpāhāravasena uppatti veditabbā, tathā paṭisandhikkhaṇe mahābhūtānaṃ. Cittasamuṭṭhānanti bhavaṅgādicittasamuṭṭhānaṃ. Āhārasamuṭṭhānanti kabaḷīkārāhārasamuṭṭhānaṃ . Cittasamuṭṭhānanti kusalākusalacittasamuṭṭhānameva. Paccayavibhaṅgavāre āhārapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ kabaḷīkāro āhāro dassito, idha pana kusalaṃ dhammanti pucchāvasena paṭhamaṃ arūpāhārā dassitāti veditabbā.
൬൬. ഇന്ദ്രിയപച്ചയേ പച്ചയവിഭങ്ഗേ ഇന്ദ്രിയപടിപാടിയാ പഠമം ചക്ഖുന്ദ്രിയാദീനി ദസ്സിതാനി, ഇധ പന കുസലാദിപുച്ഛാവസേന പഠമം അരൂപിന്ദ്രിയാനം പച്ചയതാ ദസ്സിതാ. തത്ഥ കുസലാദീസു യഥാലാഭവസേന അരൂപിന്ദ്രിയാ ഗഹേതബ്ബാ. അസഞ്ഞസത്താനം ഭൂതരൂപേസുപി ജീവിതിന്ദ്രിയന്തി.
66. Indriyapaccaye paccayavibhaṅge indriyapaṭipāṭiyā paṭhamaṃ cakkhundriyādīni dassitāni, idha pana kusalādipucchāvasena paṭhamaṃ arūpindriyānaṃ paccayatā dassitā. Tattha kusalādīsu yathālābhavasena arūpindriyā gahetabbā. Asaññasattānaṃ bhūtarūpesupi jīvitindriyanti.
൬൭. ഝാനമഗ്ഗപച്ചയേസു ഹേതുപച്ചയസദിസമേവ വിസ്സജ്ജനം, തേനേവേത്ഥ ‘‘ഹേതുപച്ചയസദിസ’’ന്തി വുത്തം.
67. Jhānamaggapaccayesu hetupaccayasadisameva vissajjanaṃ, tenevettha ‘‘hetupaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
൬൮. സമ്പയുത്തപച്ചയേ വിസ്സജ്ജനം ആരമ്മണപച്ചയഗതികം, തേനേവേത്ഥ ‘‘ആരമ്മണപച്ചയസദിസ’’ന്തി വുത്തം.
68. Sampayuttapaccaye vissajjanaṃ ārammaṇapaccayagatikaṃ, tenevettha ‘‘ārammaṇapaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
൬൯. വിപ്പയുത്തപച്ചയേ വത്ഥും വിപ്പയുത്തപച്ചയാതി വത്ഥും പടിച്ച വിപ്പയുത്തപച്ചയാ, വത്ഥുനാ വിപ്പയുത്തപച്ചയതം സാധേന്തേന ഉപ്പജ്ജന്തീതി അത്ഥോ. ഖന്ധേ വിപ്പയുത്തപച്ചയാതി ഖന്ധേ പടിച്ച വിപ്പയുത്തപച്ചയാ, ഖന്ധേഹി വിപ്പയുത്തപച്ചയതം സാധേന്തേഹി ഉപ്പജ്ജതീതി അത്ഥോ. ഖന്ധാ വത്ഥും വിപ്പയുത്തപച്ചയാതി വത്ഥും പടിച്ച ഖന്ധാ വിപ്പയുത്തപച്ചയാ. വത്ഥുനാ വിപ്പയുത്തപച്ചയതം സാധേന്തേന ഉപ്പജ്ജന്തീതി അത്ഥോ. ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപം ഖന്ധേ വിപ്പയുത്തപച്ചയാതി ഖന്ധേ പടിച്ച വിപ്പയുത്തപച്ചയാ ചിത്തസമുട്ഠാനം രൂപം ഖന്ധേഹി വിപ്പയുത്തപച്ചയതം സാധേന്തേഹി ഉപ്പജ്ജതീതി അത്ഥോ. സേസവിസ്സജ്ജനേസുപി വത്ഥും വിപ്പയുത്തപച്ചയാതിആദീസുപി വുത്തനയേനേവത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. വിപാകാബ്യാകതേ ചേത്ഥ വത്ഥുഗ്ഗഹണേന ചക്ഖാദീനി സങ്ഗഹിതബ്ബാനി. ഏകം മഹാഭൂതന്തിആദി രൂപാബ്യാകതസ്സ പച്ചയഭാവം ദസ്സേതും വുത്തം. ചിത്തസമുട്ഠാനന്തി അബ്യാകതചിത്തസമുട്ഠാനമ്പി കുസലാകുസലചിത്തസമുട്ഠാനമ്പി.
69. Vippayuttapaccaye vatthuṃ vippayuttapaccayāti vatthuṃ paṭicca vippayuttapaccayā, vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Khandhe vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca vippayuttapaccayā, khandhehi vippayuttapaccayataṃ sādhentehi uppajjatīti attho. Khandhā vatthuṃ vippayuttapaccayāti vatthuṃ paṭicca khandhā vippayuttapaccayā. Vatthunā vippayuttapaccayataṃ sādhentena uppajjantīti attho. Cittasamuṭṭhānarūpaṃ khandhe vippayuttapaccayāti khandhe paṭicca vippayuttapaccayā cittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ khandhehi vippayuttapaccayataṃ sādhentehi uppajjatīti attho. Sesavissajjanesupi vatthuṃ vippayuttapaccayātiādīsupi vuttanayenevattho veditabbo. Vipākābyākate cettha vatthuggahaṇena cakkhādīni saṅgahitabbāni. Ekaṃ mahābhūtantiādi rūpābyākatassa paccayabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Cittasamuṭṭhānanti abyākatacittasamuṭṭhānampi kusalākusalacittasamuṭṭhānampi.
൭൦. അത്ഥിപച്ചയേ സബ്ബം സഹജാതപച്ചയഗതികം. തേനേവേത്ഥ ‘‘സഹജാതപച്ചയസദിസ’’ന്തി വുത്തം.
70. Atthipaccaye sabbaṃ sahajātapaccayagatikaṃ. Tenevettha ‘‘sahajātapaccayasadisa’’nti vuttaṃ.
൭൧-൭൨. നത്ഥിവിഗതാ ആരമ്മണപച്ചയഗതികാ, അവിഗതം സഹജാതഗതികം. തേനേവേത്ഥ ‘‘ആരമ്മണപച്ചയസദിസം, സഹജാതപച്ചയസദിസ’’ന്തി വുത്തം . ഇമേ തേവീസതി പച്ചയാതി സങ്ഖിപിത്വാ ദസ്സിതാനം വസേനേതം വുത്തം. വിത്ഥാരേതബ്ബാതി യാ പുച്ഛാ വിസ്സജ്ജനം ലഭന്തി, താസം വസേന വിത്ഥാരേതബ്ബാ. അയം ഹേതുപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഏകമൂലകേ പച്ചയാനുലോമേ പടിച്ചവാരസ്സ കുസലത്തികവിസ്സജ്ജനേ അത്ഥവണ്ണനാ.
71-72. Natthivigatā ārammaṇapaccayagatikā, avigataṃ sahajātagatikaṃ. Tenevettha ‘‘ārammaṇapaccayasadisaṃ, sahajātapaccayasadisa’’nti vuttaṃ . Ime tevīsati paccayāti saṅkhipitvā dassitānaṃ vasenetaṃ vuttaṃ. Vitthāretabbāti yā pucchā vissajjanaṃ labhanti, tāsaṃ vasena vitthāretabbā. Ayaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlake paccayānulome paṭiccavārassa kusalattikavissajjane atthavaṇṇanā.
(൨.) സങ്ഖ്യാവാരോ
(2.) Saṅkhyāvāro
൭൩. ഇദാനി യേ ഏത്ഥ ഹേതുപച്ചയാദീസു ഏകേകസ്മിം പച്ചയേ വിസ്സജ്ജനവാരാ ലദ്ധാ, തേ ഗണനവസേന ദസ്സേതും ഹേതുയാ നവാതിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ ഹേതുയാ നവാതി ഹേതുപച്ചയേ നവ പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനവാരാ ഹോന്തി. സേയ്യഥിദം – കുസലേന കുസലം, കുസലേന അബ്യാകതം, കുസലേന കുസലാബ്യാകതം; അകുസലേന അകുസലം, അകുസലേന അബ്യാകതം, അകുസലേന അകുസലാബ്യാകതം, അബ്യാകതേന അബ്യാകതം, കുസലാബ്യാകതേന അബ്യാകതം, അകുസലാബ്യാകതേന അബ്യാകതന്തി.
73. Idāni ye ettha hetupaccayādīsu ekekasmiṃ paccaye vissajjanavārā laddhā, te gaṇanavasena dassetuṃ hetuyā navātiādi āraddhaṃ. Tattha hetuyā navāti hetupaccaye nava pucchāvissajjanavārā honti. Seyyathidaṃ – kusalena kusalaṃ, kusalena abyākataṃ, kusalena kusalābyākataṃ; akusalena akusalaṃ, akusalena abyākataṃ, akusalena akusalābyākataṃ, abyākatena abyākataṃ, kusalābyākatena abyākataṃ, akusalābyākatena abyākatanti.
ആരമ്മണേ തീണീതി കുസലേന കുസലം, അകുസലേന അകുസലം, അബ്യാകതേന അബ്യാകതം. അധിപതിയാ നവാതി ഹേതുയാ വുത്തസദിസാവ. ദ്വാദസസു ഹി പച്ചയേസു നവ നവാതി വുത്തം. സബ്ബേസുപി പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനി ഹേതുപച്ചയസദിസാനേവ. വിഭങ്ഗേ പന അത്ഥി വിസേസോ. ദസസു പച്ചയേസു തീണി തീണീതി വുത്തം. സബ്ബേസുപി പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനി ആരമ്മണസദിസാനേവ. വിഭങ്ഗേ പന അത്ഥി വിസേസോ. അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയസ്മിഞ്ഹി അബ്യാകതപദസ്സ വിസ്സജ്ജനേ രൂപമ്പി ലബ്ഭതി, തഥാ പുരേജാതപച്ചയേ. ആസേവനപച്ചയേ വിപാകാനി ചേവ വീഥിചിത്താനി ച ന ലബ്ഭന്തി. വിപാകേ ഏകന്തി അബ്യാകതമേവ. ഏവമേത്ഥ സങ്ഖേപതോ നവ തീണി ഏകന്തി, തിവിധോവ വാരപരിച്ഛേദോ. വിത്ഥാരതോ ദ്വാദസ നവകാ, ദസ തികാ, ഏകം ഏകകന്തി സബ്ബേസുപി തേവീസതിയാ പച്ചയേസു ഏകൂനചത്താലീസാധികം വാരസതം ഹോതി, ഏകൂനചത്താലീസാധികഞ്ച പുച്ഛാസതം. ഏകൂനചത്താലീസാധികം പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനസതന്തിപി തസ്സേവ നാമം.
Ārammaṇetīṇīti kusalena kusalaṃ, akusalena akusalaṃ, abyākatena abyākataṃ. Adhipatiyā navāti hetuyā vuttasadisāva. Dvādasasu hi paccayesu nava navāti vuttaṃ. Sabbesupi pucchāvissajjanāni hetupaccayasadisāneva. Vibhaṅge pana atthi viseso. Dasasu paccayesu tīṇi tīṇīti vuttaṃ. Sabbesupi pucchāvissajjanāni ārammaṇasadisāneva. Vibhaṅge pana atthi viseso. Aññamaññapaccayasmiñhi abyākatapadassa vissajjane rūpampi labbhati, tathā purejātapaccaye. Āsevanapaccaye vipākāni ceva vīthicittāni ca na labbhanti. Vipāke ekanti abyākatameva. Evamettha saṅkhepato nava tīṇi ekanti, tividhova vāraparicchedo. Vitthārato dvādasa navakā, dasa tikā, ekaṃ ekakanti sabbesupi tevīsatiyā paccayesu ekūnacattālīsādhikaṃ vārasataṃ hoti, ekūnacattālīsādhikañca pucchāsataṃ. Ekūnacattālīsādhikaṃ pucchāvissajjanasatantipi tasseva nāmaṃ.
൭൪. ഏവം ഹേതുപച്ചയാദികേ ഏകമൂലകേ ഗണനം ദസ്സേത്വാ ഇതോ പരേസു ദുമൂലകാദീസു വിത്ഥാരദേസനം സങ്ഖിപിത്വാ ഏകമൂലകേ ദസ്സിതായ ദേസനായ ലബ്ഭമാനഗണനഞ്ഞേവ ആദായ വാരപരിച്ഛേദം ദസ്സേതും ദുമൂലകേ താവ ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണേ തീണീതിആദിമാഹ. തത്രിദം ലക്ഖണം – ബഹുഗണനോപി പച്ചയോ അബഹുഗണനേന സദ്ധിം യുത്തോ തേന സമാനഗണനോവ ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണേ തീണീ’’തി. ഹേതുആരമ്മണദുകേ ആരമ്മണേ വുത്താനി തീണേവ വിസ്സജ്ജനാനി ലബ്ഭന്തീതി അത്ഥോ. സമാനഗണനോ പന സമാനഗണനേന സദ്ധിം യുത്തോ അപരിഹീനഗണനോവ ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘ഹേതുപച്ചയാ അധിപതിയാ നവാ’’തി. ഹേതാധിപതിദുകേ നവേവ വിസ്സജ്ജനാനി ലബ്ഭന്തീതി അത്ഥോ. വിപാകേ ഏകന്തി ഹേതുവിപാകദുകേ വിപാകേ വുത്തം ഏകമേവ വിസ്സജ്ജനം ലബ്ഭതീതി ഏവം താവ ദുമൂലകേ വാരപരിച്ഛേദോ വേദിതബ്ബോ.
74. Evaṃ hetupaccayādike ekamūlake gaṇanaṃ dassetvā ito paresu dumūlakādīsu vitthāradesanaṃ saṅkhipitvā ekamūlake dassitāya desanāya labbhamānagaṇanaññeva ādāya vāraparicchedaṃ dassetuṃ dumūlake tāva hetupaccayā ārammaṇe tīṇītiādimāha. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – bahugaṇanopi paccayo abahugaṇanena saddhiṃ yutto tena samānagaṇanova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hetupaccayā ārammaṇe tīṇī’’ti. Hetuārammaṇaduke ārammaṇe vuttāni tīṇeva vissajjanāni labbhantīti attho. Samānagaṇano pana samānagaṇanena saddhiṃ yutto aparihīnagaṇanova hoti. Tena vuttaṃ ‘‘hetupaccayā adhipatiyā navā’’ti. Hetādhipatiduke naveva vissajjanāni labbhantīti attho. Vipāke ekanti hetuvipākaduke vipāke vuttaṃ ekameva vissajjanaṃ labbhatīti evaṃ tāva dumūlake vāraparicchedo veditabbo.
൭൫. തിമൂലകാദീസുപി ഇദമേവ ലക്ഖണം. തേനേവാഹ – ഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണപച്ചയാ അധിപതിയാ തീണീതി. ഹേതാരമ്മണാധിപതി തികേ ആരമ്മണേ വുത്താനി തീണേവ വിസ്സജ്ജനാനി ലബ്ഭന്തീതി അത്ഥോ. ഏവം സബ്ബത്ഥ നയോ നേതബ്ബോ.
75. Timūlakādīsupi idameva lakkhaṇaṃ. Tenevāha – hetupaccayā ārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇīti. Hetārammaṇādhipati tike ārammaṇe vuttāni tīṇeva vissajjanāni labbhantīti attho. Evaṃ sabbattha nayo netabbo.
൭൬-൭൯. ദ്വാദസമൂലകേ പന വിപാകപച്ചയോ ന ലബ്ഭതി, തസ്മാ ആസേവനപച്ചയാ കമ്മേ തീണീതി വത്വാ വിപാകം അപരാമസിത്വാ ആഹാരേ തീണീതി വുത്തം. തേരസമൂലകാദീസുപി ഏസേവ നയോ. തേ പന സങ്ഖിപിത്വാ തേവീസതിമൂലകോവേത്ഥ ദസ്സിതോ. സോ ദുവിധോ ഹോതി – സാസേവനോ വാ സവിപാകോ വാ. തത്ഥ പഠമം സാസേവനോ ദസ്സിതോ, സോ തീണേവ വിസ്സജ്ജനാനി ലഭതി. തേന വുത്തം ‘‘ആസേവനപച്ചയാ അവിഗതേ തീണീ’’തി. സവിപാകോ പന ആസേവനം ന ലഭതി, തസ്മാ തം പഹായ വിപാകവസേന ഗണനായ ദസ്സനത്ഥം അനന്തരായേവ ‘‘ഹേതുപച്ചയാ…പേ॰… വിപാകപച്ചയാ ആഹാരേ ഏക’’ന്തി ഏകം നയം ദസ്സേത്വാ പച്ഛാ തേവീസതിമൂലകോവ ദസ്സിതോ. ഏതേസു പന ദ്വീസു തേവീസതിമൂലകേസു കിഞ്ചാപി ഏകസ്മിം വിപാകപച്ചയോ നത്ഥി, ഏകസ്മിം ആസേവനപച്ചയോ, പച്ഛാജാതപച്ചയോ പന ഉഭയത്ഥാപി. രുള്ഹീസദ്ദേന പനേതേ തേവീസതിമൂലകാത്വേവ വേദിതബ്ബാ. തേസു സാസേവനേ ആസേവനസ്സ വസേന സബ്ബത്ഥ തീണേവ വിസ്സജ്ജനാനി, സവിപാകേ വിപാകപച്ചയസ്സ വസേന ഏകമേവാതി അയം ഹേതുപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഏകമൂലകാദീസു ഗണനാ.
76-79. Dvādasamūlake pana vipākapaccayo na labbhati, tasmā āsevanapaccayā kamme tīṇīti vatvā vipākaṃ aparāmasitvā āhāre tīṇīti vuttaṃ. Terasamūlakādīsupi eseva nayo. Te pana saṅkhipitvā tevīsatimūlakovettha dassito. So duvidho hoti – sāsevano vā savipāko vā. Tattha paṭhamaṃ sāsevano dassito, so tīṇeva vissajjanāni labhati. Tena vuttaṃ ‘‘āsevanapaccayā avigate tīṇī’’ti. Savipāko pana āsevanaṃ na labhati, tasmā taṃ pahāya vipākavasena gaṇanāya dassanatthaṃ anantarāyeva ‘‘hetupaccayā…pe… vipākapaccayā āhāre eka’’nti ekaṃ nayaṃ dassetvā pacchā tevīsatimūlakova dassito. Etesu pana dvīsu tevīsatimūlakesu kiñcāpi ekasmiṃ vipākapaccayo natthi, ekasmiṃ āsevanapaccayo, pacchājātapaccayo pana ubhayatthāpi. Ruḷhīsaddena panete tevīsatimūlakātveva veditabbā. Tesu sāsevane āsevanassa vasena sabbattha tīṇeva vissajjanāni, savipāke vipākapaccayassa vasena ekamevāti ayaṃ hetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakādīsu gaṇanā.
യം പനേതം ഹേതുമൂലകാനന്തരം ‘‘ആരമ്മണേ ഠിതേന സബ്ബത്ഥ തീണേവ പഞ്ഹാ’’തി വുത്തം, തം ആരമ്മണപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഏകമൂലകേപി ദുമൂലകാദീസുപി സബ്ബത്ഥ ആരമ്മണപദേ ചേവ ആരമ്മണേന സദ്ധിം സേസപച്ചയയോജനാസു ച യത്ഥ നവഹി ഭവിതബ്ബം, തത്ഥ തയോവ പഞ്ഹാ ഹോന്തീതി ദസ്സനത്ഥം വുത്തം. വിപാകപദേ പന വിപാകപദേന സദ്ധിം സേസപച്ചയയോജനാസു ച ഏകോവ പഞ്ഹോ ഹോതീതി. ഇതി യം ഹേട്ഠാ അവോചുമ്ഹ ‘‘ബഹുഗണനോപി പച്ചയോ അബഹുഗണനേന സദ്ധിം യുത്തോ തേന സമാനഗണനോ ഹോതീ’’തി, തം സുവുത്തമേവ.
Yaṃ panetaṃ hetumūlakānantaraṃ ‘‘ārammaṇe ṭhitena sabbattha tīṇeva pañhā’’ti vuttaṃ, taṃ ārammaṇapaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakepi dumūlakādīsupi sabbattha ārammaṇapade ceva ārammaṇena saddhiṃ sesapaccayayojanāsu ca yattha navahi bhavitabbaṃ, tattha tayova pañhā hontīti dassanatthaṃ vuttaṃ. Vipākapade pana vipākapadena saddhiṃ sesapaccayayojanāsu ca ekova pañho hotīti. Iti yaṃ heṭṭhā avocumha ‘‘bahugaṇanopi paccayo abahugaṇanena saddhiṃ yutto tena samānagaṇano hotī’’ti, taṃ suvuttameva.
൮൦-൮൫. ഇദാനി യേ ആരമ്മണാദീനം പച്ചയാനം വസേന ഏകമൂലകാദയോ ദസ്സേതബ്ബാ, തേസു ഏകമൂലകോ താവ ഹേതുഏകമൂലകേനേവ സദിസോതി ഏകസ്മിമ്പി പച്ചയേ ന ദസ്സിതോ. ആരമ്മണപച്ചയവസേന പന ദുമൂലകേ ഗണനം ദസ്സേതും ആരമ്മണപച്ചയാ ഹേതുയാ തീണി, അധിപതിയാ തീണി…പേ॰… അവിഗതേ തീണീതി വുത്തം. ഏത്ഥ ച ‘‘ആരമ്മണപച്ചയാ അധിപതിയാ തീണി…പേ॰… അവിഗതേ തീണീ’’തി വത്തബ്ബേ യേ ഹേതുപച്ചയാദയോ പച്ചയാ ബഹുഗണനാ, തേസം ഊനതരഗണനേഹി ച സമാനഗണനേഹി ച സദ്ധിം സംസന്ദനേ യാ ഗണനാ ലബ്ഭതി, തം ദസ്സേതും ആരമ്മണപച്ചയസ്സ പുരിമഭാഗേ ഠിതമ്പി ഹേതുപച്ചയം പച്ഛിമഭാഗേവ ഠപേത്വാ ‘‘ആരമ്മണപച്ചയാ ഹേതുയാ തീണീ’’തി വുത്തം. തേനേതം ആവി കരോതി – ആരമ്മണപച്ചയോ യേന യേന ബഹുതരഗണനേന വാ സമാനഗണനേന വാ പച്ചയേന സദ്ധിം ദുകതികാദിഭേദം ഗച്ഛതി, സബ്ബത്ഥ തീണേവ പഞ്ഹാവിസ്സജ്ജനാനി വേദിതബ്ബാനി. വിപാകപച്ചയേന പന സദ്ധിം സംസന്ദനേ ഏകമേവ ലബ്ഭതി, തം വിപാകപച്ചയാദികായ ഗണനായ ആവി ഭവിസ്സതീതി ഇധ ന ദസ്സിതം. യാ ചേസാ ദുമൂലകേ ഗണനാ ദസ്സിതാ, തിമൂലകാദീസുപി ഏസാവ ഗണനാതി ആരമ്മണപച്ചയവസേന തിമൂലകാദയോ ന വിത്ഥാരിതാ.
80-85. Idāni ye ārammaṇādīnaṃ paccayānaṃ vasena ekamūlakādayo dassetabbā, tesu ekamūlako tāva hetuekamūlakeneva sadisoti ekasmimpi paccaye na dassito. Ārammaṇapaccayavasena pana dumūlake gaṇanaṃ dassetuṃ ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇi, adhipatiyā tīṇi…pe… avigate tīṇīti vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇi…pe… avigate tīṇī’’ti vattabbe ye hetupaccayādayo paccayā bahugaṇanā, tesaṃ ūnataragaṇanehi ca samānagaṇanehi ca saddhiṃ saṃsandane yā gaṇanā labbhati, taṃ dassetuṃ ārammaṇapaccayassa purimabhāge ṭhitampi hetupaccayaṃ pacchimabhāgeva ṭhapetvā ‘‘ārammaṇapaccayā hetuyā tīṇī’’ti vuttaṃ. Tenetaṃ āvi karoti – ārammaṇapaccayo yena yena bahutaragaṇanena vā samānagaṇanena vā paccayena saddhiṃ dukatikādibhedaṃ gacchati, sabbattha tīṇeva pañhāvissajjanāni veditabbāni. Vipākapaccayena pana saddhiṃ saṃsandane ekameva labbhati, taṃ vipākapaccayādikāya gaṇanāya āvi bhavissatīti idha na dassitaṃ. Yā cesā dumūlake gaṇanā dassitā, timūlakādīsupi esāva gaṇanāti ārammaṇapaccayavasena timūlakādayo na vitthāritā.
ഇദാനി അധിപതിപച്ചയാദിവസേന ദുമൂലകാദീസു ഗണനം ദസ്സേതും അധിപതിപച്ചയാ ഹേതുയാ നവാതിആദി വുത്തം. തത്ഥാപി വുത്തനയേനേവ പച്ചയസന്നിവേസോ വേദിതബ്ബോ. യഥാ ച അധിപതിപച്ചയാ ഹേതുയാ നവ, ഏവം സേസേസുപി ഹേതുനാ സമാനഗണനാസു നവേവ. ഇതി യോ യോ പച്ചയോ ആദിമ്ഹി തിട്ഠതി, തേന തേന സദ്ധിം സമാനഗണനാനം സംസന്ദനേ ആദിമ്ഹി ഠിതസ്സ വസേന ഗണനാ ഹോതി. തേന പന സദ്ധിം ഊനതരഗണനാനം സംസന്ദനേ ഊനതരഗണനാനംയേവ വസേന ഗണനാ ഹോതീതി വേദിതബ്ബോ. യഥാ ച ആരമ്മണപച്ചയവസേന ഏവം അധിപതിപച്ചയവസേനാപി തതോ പരേസം അനന്തരാദീനം വസേനാപി തിമൂലകാദയോ ന വിത്ഥാരിതാ. തസ്മാ ദുമൂലകേ ദസ്സിതഗണനാവസേനേവ സബ്ബത്ഥ സാധേതബ്ബാ. തേനേവ വുത്തം ‘‘ഏകേകം പച്ചയം മൂലകം കാതുന സജ്ഝായമഗ്ഗേന ഗണേതബ്ബാ’’തി.
Idāni adhipatipaccayādivasena dumūlakādīsu gaṇanaṃ dassetuṃ adhipatipaccayā hetuyā navātiādi vuttaṃ. Tatthāpi vuttanayeneva paccayasanniveso veditabbo. Yathā ca adhipatipaccayā hetuyā nava, evaṃ sesesupi hetunā samānagaṇanāsu naveva. Iti yo yo paccayo ādimhi tiṭṭhati, tena tena saddhiṃ samānagaṇanānaṃ saṃsandane ādimhi ṭhitassa vasena gaṇanā hoti. Tena pana saddhiṃ ūnataragaṇanānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃyeva vasena gaṇanā hotīti veditabbo. Yathā ca ārammaṇapaccayavasena evaṃ adhipatipaccayavasenāpi tato paresaṃ anantarādīnaṃ vasenāpi timūlakādayo na vitthāritā. Tasmā dumūlake dassitagaṇanāvaseneva sabbattha sādhetabbā. Teneva vuttaṃ ‘‘ekekaṃ paccayaṃ mūlakaṃ kātuna sajjhāyamaggena gaṇetabbā’’ti.
പച്ചയാനുലോമവണ്ണനാ.
Paccayānulomavaṇṇanā.
പടിച്ചവാരോ
Paṭiccavāro
പച്ചയപച്ചനീയവണ്ണനാ
Paccayapaccanīyavaṇṇanā
൮൬-൮൭. പച്ചയപച്ചനീയം പന യസ്മാ കുസലപദേ ന ലബ്ഭതി കുസലധമ്മസ്സ ഹേതുപച്ചയേന വിനാ അനുപ്പത്തിതോ, തസ്മാ അകുസലം ധമ്മം പടിച്ചാതിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ നഹേതുപച്ചയാതി ഹേതുപച്ചയപടിക്ഖേപോ ഹേതുപച്ചയം വിനാ അഞ്ഞേന പച്ചയേന ഉപ്പജ്ജതീതി അത്ഥോ. വിചികിച്ഛാസഹഗതോ ഉദ്ധച്ചസഹഗതോ മോഹോതി അയഞ്ഹി സമ്പയുത്തധമ്മാനഞ്ചേവ ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപസ്സ ച സയം ഹേതുപച്ചയോ ഹോതി, അഞ്ഞസ്സ പന സമ്പയുത്തഹേതുനോ അഭാവാ ന ഹേതുപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജതീതി ഠപേത്വാ ഹേതുപച്ചയം സേസേഹി അത്തനോ അനുരൂപപച്ചയേഹി ഉപ്പജ്ജതി. ഇമിനാ നയേന സബ്ബപച്ചയപടിക്ഖേപേസു അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അഹേതുകം വിപാകാബ്യാകതന്തി ഇദം രൂപസമുട്ഠാപകവസേനേവ വേദിതബ്ബം. അഞ്ഞേസുപി ഏവരൂപേസു ഏസേവ നയോ.
86-87. Paccayapaccanīyaṃ pana yasmā kusalapade na labbhati kusaladhammassa hetupaccayena vinā anuppattito, tasmā akusalaṃ dhammaṃ paṭiccātiādi āraddhaṃ. Tattha nahetupaccayāti hetupaccayapaṭikkhepo hetupaccayaṃ vinā aññena paccayena uppajjatīti attho. Vicikicchāsahagato uddhaccasahagato mohoti ayañhi sampayuttadhammānañceva cittasamuṭṭhānarūpassa ca sayaṃ hetupaccayo hoti, aññassa pana sampayuttahetuno abhāvā na hetupaccayā uppajjatīti ṭhapetvā hetupaccayaṃ sesehi attano anurūpapaccayehi uppajjati. Iminā nayena sabbapaccayapaṭikkhepesu attho veditabbo. Ahetukaṃ vipākābyākatanti idaṃ rūpasamuṭṭhāpakavaseneva veditabbaṃ. Aññesupi evarūpesu eseva nayo.
൮൮. നഅധിപതിപച്ചയേ കാമം അധിപതിപി അത്തനാ സദ്ധിം ദുതിയസ്സ അധിപതിനോ അഭാവാ നഅധിപതിപച്ചയം ലഭതി, യഥാ പന വിചികിച്ഛുദ്ധച്ചസഹഗതോ മോഹോ അഹേതുകോ, ന തഥാ അധിപതയോ ഏവ നിരാധിപതി. ഛന്ദാദീസു പന അഞ്ഞതരം അധിപതിം അകത്വാ കുസലാദീനം ഉപ്പത്തികാലേ സബ്ബേപി കുസലാദയോ നിരാധിപതിനോ. തസ്മാ മോഹം വിയ വിസും അധിപതിമത്തമേവ അനുദ്ധരിത്വാ സബ്ബസങ്ഗാഹികവസേന ഏസാ ‘‘ഏകം ഖന്ധം പടിച്ച തയോ ഖന്ധാ’’തിആദികാ ദേസനാ കതാതി വേദിതബ്ബാ.
88. Naadhipatipaccaye kāmaṃ adhipatipi attanā saddhiṃ dutiyassa adhipatino abhāvā naadhipatipaccayaṃ labhati, yathā pana vicikicchuddhaccasahagato moho ahetuko, na tathā adhipatayo eva nirādhipati. Chandādīsu pana aññataraṃ adhipatiṃ akatvā kusalādīnaṃ uppattikāle sabbepi kusalādayo nirādhipatino. Tasmā mohaṃ viya visuṃ adhipatimattameva anuddharitvā sabbasaṅgāhikavasena esā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’tiādikā desanā katāti veditabbā.
൮൯. നാനന്തരനസമനന്തരേസു നാരമ്മണേ വിയ രൂപമേവ പച്ചയുപ്പന്നം. തേന വുത്തം ‘‘നാരമ്മണപച്ചയസദിസ’’ന്തി. സഹജാതപച്ചയോ പരിഹീനോ. യഥാ ചേസ, തഥാ നിസ്സയഅത്ഥിഅവിഗതപച്ചയാപി. കിം കാരണാ? ഏതേഹി വിനാ കസ്സചി അനുപ്പത്തിതോ. സഹജാതനിസ്സയഅത്ഥിഅവിഗതപച്ചയേപി ഹി പച്ചക്ഖായ ഏകോപി രൂപാരൂപധമ്മോ നുപ്പജ്ജതി, തസ്മാ തേ പരിഹീനാ.
89. Nānantaranasamanantaresu nārammaṇe viya rūpameva paccayuppannaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti. Sahajātapaccayo parihīno. Yathā cesa, tathā nissayaatthiavigatapaccayāpi. Kiṃ kāraṇā? Etehi vinā kassaci anuppattito. Sahajātanissayaatthiavigatapaccayepi hi paccakkhāya ekopi rūpārūpadhammo nuppajjati, tasmā te parihīnā.
൯൦. നഅഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയവിഭങ്ഗേ പടിസന്ധിക്ഖണേ വിപാകാബ്യാകതേ ഖന്ധേ പടിച്ച കടത്താരൂപന്തി ഹദയവത്ഥുവജ്ജം വേദിതബ്ബം.
90. Naaññamaññapaccayavibhaṅge paṭisandhikkhaṇe vipākābyākate khandhe paṭicca kaṭattārūpanti hadayavatthuvajjaṃ veditabbaṃ.
൯൧. നഉപനിസ്സയപച്ചയവിഭങ്ഗേ രൂപമേവ പച്ചയുപ്പന്നം, തഞ്ഹി ഉപനിസ്സയം ന ലഭതി. അരൂപം പന കിഞ്ചാപി ആരമ്മണൂപനിസ്സയപകതൂപനിസ്സയേ ന ലഭേയ്യ, അനന്തരൂപനിസ്സയമുത്തകം പന നത്ഥി. തേന വുത്തം ‘‘നാരമ്മണപച്ചയസദിസ’’ന്തി.
91. Naupanissayapaccayavibhaṅge rūpameva paccayuppannaṃ, tañhi upanissayaṃ na labhati. Arūpaṃ pana kiñcāpi ārammaṇūpanissayapakatūpanissaye na labheyya, anantarūpanissayamuttakaṃ pana natthi. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti.
൯൨. നപുരേജാതേ ചിത്തസമുട്ഠാനരൂപന്തി പഞ്ചവോകാരവസേന വുത്തം.
92. Napurejāte cittasamuṭṭhānarūpanti pañcavokāravasena vuttaṃ.
൯൩. നപച്ഛാജാതപച്ചയാതി ഏത്ഥ സഹജാതപുരേജാതപച്ചയാ സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി. തസ്മാ സഹജാതപച്ചയസദിസാ ഏത്ഥ പാളി, സാ നഅധിപതിപച്ചയേ വിത്ഥാരിതാതി ഇധ സങ്ഖിത്താ. നാസേവനപച്ചയേ കുസലാകുസലാ പഠമജവനവസേന വേദിതബ്ബാ, തഥാ കിരിയാബ്യാകതം. പാളി പന ഇധാപി നഅധിപതിപച്ചയേ വിത്ഥാരിതവസേന വേദിതബ്ബാ. തേനേവാഹ – ‘‘നപച്ഛാജാതപച്ചയമ്പി നാസേവനപച്ചയമ്പി നാധിപതിപച്ചയസദിസ’’ന്തി.
93. Napacchājātapaccayāti ettha sahajātapurejātapaccayā saṅgahaṃ gacchanti. Tasmā sahajātapaccayasadisā ettha pāḷi, sā naadhipatipaccaye vitthāritāti idha saṅkhittā. Nāsevanapaccaye kusalākusalā paṭhamajavanavasena veditabbā, tathā kiriyābyākataṃ. Pāḷi pana idhāpi naadhipatipaccaye vitthāritavasena veditabbā. Tenevāha – ‘‘napacchājātapaccayampi nāsevanapaccayampi nādhipatipaccayasadisa’’nti.
൯൪-൯൭. നകമ്മപച്ചയേ വിപാകചേതനാ നാനാക്ഖണികകമ്മപച്ചയം ലഭതീതി ന ഗഹിതാ. നാഹാരപച്ചയേ ഏകച്ചം രൂപമേവ പച്ചയുപ്പന്നം, തഥാ നഇന്ദ്രിയപച്ചയേ.
94-97. Nakammapaccaye vipākacetanā nānākkhaṇikakammapaccayaṃ labhatīti na gahitā. Nāhārapaccaye ekaccaṃ rūpameva paccayuppannaṃ, tathā naindriyapaccaye.
൯൮. നഝാനപച്ചയേ പഞ്ചവിഞ്ഞാണധമ്മാ ചേവ ഏകച്ചഞ്ച രൂപം പച്ചയുപ്പന്നം. പഞ്ചവിഞ്ഞാണസ്മിഞ്ഹി വേദനാ ച ചിത്തേകഗ്ഗതാ ച ദുബ്ബലത്താ ഉപനിജ്ഝാനലക്ഖണം ന പാപുണന്തീതി ഝാനപച്ചയേ ന ഗഹിതാ.
98. Najhānapaccaye pañcaviññāṇadhammā ceva ekaccañca rūpaṃ paccayuppannaṃ. Pañcaviññāṇasmiñhi vedanā ca cittekaggatā ca dubbalattā upanijjhānalakkhaṇaṃ na pāpuṇantīti jhānapaccaye na gahitā.
൯൯-൧൦൨. നമഗ്ഗപച്ചയേ അഹേതുകവിപാകകിരിയഞ്ചേവ ഏകച്ചഞ്ച രൂപം പച്ചയുപ്പന്നം. നസമ്പയുത്തനോനത്ഥിനോവിഗതേസു രൂപമേവ പച്ചയുപ്പന്നം. തേന വുത്തം ‘‘നാരമ്മണപച്ചയസദിസ’’ന്തി.
99-102. Namaggapaccaye ahetukavipākakiriyañceva ekaccañca rūpaṃ paccayuppannaṃ. Nasampayuttanonatthinovigatesu rūpameva paccayuppannaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘nārammaṇapaccayasadisa’’nti.
൧൦൩. നഹേതുയാ ദ്വേതി ഏകമൂലകഗണനായ യഥാപാളിമേവ നിയ്യാതി.
103. Nahetuyā dveti ekamūlakagaṇanāya yathāpāḷimeva niyyāti.
൧൦൪. ദുമൂലകേ നഹേതുപച്ചയാ നാരമ്മണേ ഏകന്തി ഏത്ഥ കിഞ്ചാപി ബഹുഗണനേന സദ്ധിം ഊനതരഗണനസ്സ സംസന്ദനേ ഊനതരഗണനവസേന നഹേതുയാ വിയ ദ്വീഹി ഭവിതബ്ബം. നാരമ്മണവസേന പന അരൂപധമ്മാനം പരിഹീനത്താ അബ്യാകതം പടിച്ച രൂപാബ്യാകതസ്സ ഉപ്പത്തിം സന്ധായ ‘‘ഏക’’ന്തി വുത്തം . സബ്ബേസു ഏകകേസുപി ഏസേവ നയോ. ദ്വേതി വുത്തട്ഠാനേ പന നഹേതുയാ ലദ്ധവസേന വാരദ്വയം വേദിതബ്ബം.
104. Dumūlake nahetupaccayā nārammaṇe ekanti ettha kiñcāpi bahugaṇanena saddhiṃ ūnataragaṇanassa saṃsandane ūnataragaṇanavasena nahetuyā viya dvīhi bhavitabbaṃ. Nārammaṇavasena pana arūpadhammānaṃ parihīnattā abyākataṃ paṭicca rūpābyākatassa uppattiṃ sandhāya ‘‘eka’’nti vuttaṃ . Sabbesu ekakesupi eseva nayo. Dveti vuttaṭṭhāne pana nahetuyā laddhavasena vāradvayaṃ veditabbaṃ.
൧൦൫-൧൦൬. തിമൂലകാദീസു പന സബ്ബേസു നാരമ്മണപച്ചയസ്സ അപരിഹീനത്താ ഏകമേവ വിസ്സജ്ജനന്തി അയം പച്ചനീയേ നഹേതുപച്ചയം ആദിം കത്വാ ഏകമൂലകാദീസു ഗണനാ.
105-106. Timūlakādīsu pana sabbesu nārammaṇapaccayassa aparihīnattā ekameva vissajjananti ayaṃ paccanīye nahetupaccayaṃ ādiṃ katvā ekamūlakādīsu gaṇanā.
൧൦൭-൧൩൦. നാരമ്മണപച്ചയാദയോ പന ഏകമൂലകേ താവ പുരിമേന സദിസത്താ ഇധാപി ന ദസ്സിതായേവ. നാരമ്മണപച്ചയവസേന ദുമൂലകേ നാരമ്മണപച്ചയാ, നഹേതുയാ ഏകന്തി നഹേതുദുമൂലകേ വുത്തമേവ. നാധിപതിയാ പഞ്ചാതി നാരമ്മണപച്ചയേ ലദ്ധവസേന വേദിതബ്ബാതി ഏവം സബ്ബസംസന്ദനേസു ഊനതരഗണനസ്സേവ പച്ചയസ്സ വസേന ഗണനാ വേദിതബ്ബാ. യത്ഥ യത്ഥ ച നാരമ്മണപച്ചയോ പവിസതി, തത്ഥ തത്ഥ രൂപമേവ പച്ചയുപ്പന്നം. നാനന്തരനസമനന്തരനഅഞ്ഞമഞ്ഞനഉപനിസ്സയനാഹാരനഇന്ദ്രിയനസമ്പയുത്തനോനത്ഥിനോവിഗതപച്ചയാനം പവിട്ഠട്ഠാനേപി ഏസേവ നയോ. നാഹാരനഇന്ദ്രിയനഝാനനമഗ്ഗപച്ചയാ സബ്ബത്ഥ സദിസവിസ്സജ്ജനാ. നസഹജാതാദിചതുക്കം ഇധാപി പരിഹീനമേവാതി ഇദമേത്ഥ ലക്ഖണം. ഇമിനാ പന ലക്ഖണേന സബ്ബേസു ദുമൂലകാദീസു ‘‘അയം പച്ചയോ മൂലം, അയമേത്ഥ ദുമൂലകോ, അയം തിമൂലകോ, അയം സബ്ബമൂലകോ’’തി സല്ലക്ഖേത്വാ ഊനതരഗണനസ്സ പച്ചയസ്സ വസേന ഗണനാ വേദിതബ്ബാതി.
107-130. Nārammaṇapaccayādayo pana ekamūlake tāva purimena sadisattā idhāpi na dassitāyeva. Nārammaṇapaccayavasena dumūlake nārammaṇapaccayā, nahetuyā ekanti nahetudumūlake vuttameva. Nādhipatiyā pañcāti nārammaṇapaccaye laddhavasena veditabbāti evaṃ sabbasaṃsandanesu ūnataragaṇanasseva paccayassa vasena gaṇanā veditabbā. Yattha yattha ca nārammaṇapaccayo pavisati, tattha tattha rūpameva paccayuppannaṃ. Nānantaranasamanantaranaaññamaññanaupanissayanāhāranaindriyanasampayuttanonatthinovigatapaccayānaṃ paviṭṭhaṭṭhānepi eseva nayo. Nāhāranaindriyanajhānanamaggapaccayā sabbattha sadisavissajjanā. Nasahajātādicatukkaṃ idhāpi parihīnamevāti idamettha lakkhaṇaṃ. Iminā pana lakkhaṇena sabbesu dumūlakādīsu ‘‘ayaṃ paccayo mūlaṃ, ayamettha dumūlako, ayaṃ timūlako, ayaṃ sabbamūlako’’ti sallakkhetvā ūnataragaṇanassa paccayassa vasena gaṇanā veditabbāti.
പച്ചയപച്ചനീയവണ്ണനാ.
Paccayapaccanīyavaṇṇanā.
പച്ചയാനുലോമപച്ചനീയവണ്ണനാ
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā
൧൩൧-൧൮൯. ഇദാനി അനുലോമപച്ചനീയേ ഗണനം ദസ്സേതും ഹേതുപച്ചയാ നാരമ്മണേ പഞ്ചാതിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ ഹേതാധിപതിമഗ്ഗപച്ചയേസു അനുലോമതോ ഠിതേസു സഹജാതാദയോ ചത്താരോ സബ്ബട്ഠാനികപച്ചയാ, ആഹാരിന്ദ്രിയഝാനമഗ്ഗപച്ചയാ ചത്താരോതി ഇമേ അട്ഠ പച്ചനീയതോ ന ലബ്ഭന്തി. ഹേതുപച്ചയാദിവസേന ഹി ഉപ്പജ്ജമാനോ ധമ്മോ ഇമേ അട്ഠ പച്ചയേ അലഭന്തോ നാമ നത്ഥി. ആരമ്മണഅനന്തരസമനന്തരഉപനിസ്സയസമ്പയുത്തനത്ഥിവിഗതപച്ചയേസു പന അനുലോമതോ ഠിതേസു അരൂപട്ഠാനികാ പച്ചനീകതോ ന ലബ്ഭന്തി. ന ഹി ആരമ്മണപച്ചയാദീഹി ഉപ്പജ്ജമാനാ അനന്തരസമനന്തരപച്ചയാദയോ ന ലഭന്തി. സഹജാതഅഞ്ഞമഞ്ഞനിസ്സയകമ്മാഹാരിന്ദ്രിയഅത്ഥിഅവിഗതപച്ചയേസു പന അനുലോമതോ ഠിതേസു ചത്താരോ സബ്ബട്ഠാനികായേവ, പച്ചനീകതോ ന ലബ്ഭന്തി. ഏതേസഞ്ഹി പച്ചയാനം വസേന ഉപ്പജ്ജമാനോ സബ്ബട്ഠാനികേ അലഭന്തോ നാമ നത്ഥി. പച്ഛാജാതപച്ചയസ്സ അനുലോമതോ ഠാനം നാമ നത്ഥി. ഏവം സേസേസു അനുലോമതോ ഠിതേസു യേ ച ലബ്ഭന്തി, യേ ച ന ലബ്ഭന്തി, തേ സല്ലക്ഖേത്വാ സബ്ബേസുപി ദുമൂലകാദീസു നയേസു തേസം തേസം പച്ചയാനം സംസന്ദനേ ഊനതരഗണനാനംയേവ വസേന ഗണനാ വേദിതബ്ബാതി.
131-189. Idāni anulomapaccanīye gaṇanaṃ dassetuṃ hetupaccayā nārammaṇe pañcātiādi āraddhaṃ. Tattha hetādhipatimaggapaccayesu anulomato ṭhitesu sahajātādayo cattāro sabbaṭṭhānikapaccayā, āhārindriyajhānamaggapaccayā cattāroti ime aṭṭha paccanīyato na labbhanti. Hetupaccayādivasena hi uppajjamāno dhammo ime aṭṭha paccaye alabhanto nāma natthi. Ārammaṇaanantarasamanantaraupanissayasampayuttanatthivigatapaccayesu pana anulomato ṭhitesu arūpaṭṭhānikā paccanīkato na labbhanti. Na hi ārammaṇapaccayādīhi uppajjamānā anantarasamanantarapaccayādayo na labhanti. Sahajātaaññamaññanissayakammāhārindriyaatthiavigatapaccayesu pana anulomato ṭhitesu cattāro sabbaṭṭhānikāyeva, paccanīkato na labbhanti. Etesañhi paccayānaṃ vasena uppajjamāno sabbaṭṭhānike alabhanto nāma natthi. Pacchājātapaccayassa anulomato ṭhānaṃ nāma natthi. Evaṃ sesesu anulomato ṭhitesu ye ca labbhanti, ye ca na labbhanti, te sallakkhetvā sabbesupi dumūlakādīsu nayesu tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃyeva vasena gaṇanā veditabbāti.
പച്ചയാനുലോമപച്ചനീയവണ്ണനാ.
Paccayānulomapaccanīyavaṇṇanā.
പച്ചയപച്ചനീയാനുലോമവണ്ണനാ
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā
൧൯൦. ഇദാനി പച്ചനീയാനുലോമേ ഗണനം ദസ്സേതും നഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണേ ദ്വേതിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ ഹേതുമ്ഹി പച്ചനീകതോ ഠിതേ ഠപേത്വാ അധിപതിം അവസേസാ അനുലോമതോ ലബ്ഭന്തി. പച്ഛാജാതോ പന അനുലോമതോ സബ്ബത്ഥേവ ന ലബ്ഭതി, യേ നവ പച്ചയാ ‘‘അരൂപാനഞ്ഞേവാ’’തി വുത്താ, തേസു പുരേജാതഞ്ച ആസേവനഞ്ച ഠപേത്വാ അവസേസേസു സത്തസു പച്ചനീകതോ ഠിതേസു സേസാ അരൂപട്ഠാനികാ അനുലോമതോ ന ലബ്ഭന്തി. യോ ഹി ആരമ്മണാദീഹി നുപ്പജ്ജതി, ന സോ അനന്തരാദയോ ലഭതി. പടിസന്ധിവിപാകോ പന പുരേജാതതോ, സബ്ബവിപാകോ ച സദ്ധിം കിരിയമനോധാതുയാ ആസേവനതോ അനുപ്പജ്ജമാനോപി അനന്തരാദയോ ലഭതി, തസ്മാ ‘‘പുരേജാതഞ്ച ആസേവനഞ്ച ഠപേത്വാ’’തി വുത്തം.
190. Idāni paccanīyānulome gaṇanaṃ dassetuṃ nahetupaccayā ārammaṇe dvetiādi āraddhaṃ. Tattha hetumhi paccanīkato ṭhite ṭhapetvā adhipatiṃ avasesā anulomato labbhanti. Pacchājāto pana anulomato sabbattheva na labbhati, ye nava paccayā ‘‘arūpānaññevā’’ti vuttā, tesu purejātañca āsevanañca ṭhapetvā avasesesu sattasu paccanīkato ṭhitesu sesā arūpaṭṭhānikā anulomato na labbhanti. Yo hi ārammaṇādīhi nuppajjati, na so anantarādayo labhati. Paṭisandhivipāko pana purejātato, sabbavipāko ca saddhiṃ kiriyamanodhātuyā āsevanato anuppajjamānopi anantarādayo labhati, tasmā ‘‘purejātañca āsevanañca ṭhapetvā’’ti vuttaṃ.
പുരേജാതപച്ഛാജാതആസേവനവിപാകവിപ്പയുത്തേസു പച്ചനീകതോ ഠിതേസു ഏകം ഠപേത്വാ അവസേസാ അനുലോമതോ ലബ്ഭന്തി. കമ്മപച്ചയേ പച്ചനീകതോ ഠിതേ ഠപേത്വാ വിപാകപച്ചയം അവസേസാ അനുലോമതോ ലബ്ഭന്തി. ആഹാരിന്ദ്രിയേസു പച്ചനീകതോ ഠിതേസു ഠപേത്വാ സബ്ബട്ഠാനികേ ചേവ അഞ്ഞമഞ്ഞകമ്മാഹാരിന്ദ്രിയപച്ചയേ ച അവസേസാ അനുലോമതോ ന ലബ്ഭന്തി, ഇതരേ യുജ്ജമാനകവസേന ലബ്ഭന്തി. ഝാനപച്ചയേ പച്ചനീകതോ ഠിതേ. ഹേതാധിപതിആസേവനമഗ്ഗപച്ചയാ അനുലോമതോ ന ലബ്ഭന്തി. മഗ്ഗപച്ചയേ പച്ചനീകതോ ഠിതേ ഹേതാധിപതിപച്ചയാ അനുലോമതോ ന ലബ്ഭന്തി. വിപ്പയുത്തപച്ചയേ പച്ചനീകതോ ഠിതേ പുരേജാതപച്ചയം ഠപേത്വാ അവസേസാ അനുലോമതോ ലബ്ഭന്തി. ഏവം തേസു തേസു പച്ചയേസു പച്ചനീകതോ ഠിതേസു യേ യേ അനുലോമതോ ന ലബ്ഭന്തി, തേ തേ ഞത്വാ തേസം തേസം പച്ചയാനം സംസന്ദനേ ഊനതരഗണനാനം വസേന ഗണനാ വേദിതബ്ബാ.
Purejātapacchājātaāsevanavipākavippayuttesu paccanīkato ṭhitesu ekaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhanti. Kammapaccaye paccanīkato ṭhite ṭhapetvā vipākapaccayaṃ avasesā anulomato labbhanti. Āhārindriyesu paccanīkato ṭhitesu ṭhapetvā sabbaṭṭhānike ceva aññamaññakammāhārindriyapaccaye ca avasesā anulomato na labbhanti, itare yujjamānakavasena labbhanti. Jhānapaccaye paccanīkato ṭhite. Hetādhipatiāsevanamaggapaccayā anulomato na labbhanti. Maggapaccaye paccanīkato ṭhite hetādhipatipaccayā anulomato na labbhanti. Vippayuttapaccaye paccanīkato ṭhite purejātapaccayaṃ ṭhapetvā avasesā anulomato labbhanti. Evaṃ tesu tesu paccayesu paccanīkato ṭhitesu ye ye anulomato na labbhanti, te te ñatvā tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ saṃsandane ūnataragaṇanānaṃ vasena gaṇanā veditabbā.
൧൯൧-൧൯൫. ദുമൂലകാദീസു ച നയേസു യം യം പച്ചയം ആദിം കത്വാ യേ യേ ദുകാദയോ ദസ്സിതാ, തേ തേ ലബ്ഭമാനാലബ്ഭമാനപച്ചയവസേന യഥാ യഥാ ദസ്സിതാ, തഥാ തഥാ സാധുകം സല്ലക്ഖേതബ്ബാ. തത്ഥ യം നഹേതുവസേന ദുമൂലകാദയോ നയേ ദസ്സേന്തേന നഹേതുപച്ചയാ നാരമ്മണപച്ചയാ…പേ॰… നാസേവനപച്ചയാതി വത്വാ ‘‘യാവ ആസേവനാ സബ്ബം സദിസ’’ന്തി വുത്തം. തസ്സ, ‘‘നഅഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയാ സഹജാതേ ഏക’’ന്തിആദീഹി സദിസതാ വേദിതബ്ബാ. യം പന ‘‘നകമ്മേ ഗണിതേ പഞ്ച ഗണ്ഹാതീ’’തി സീഹളഭാസായ ലിഖിതം, തസ്സത്ഥോ – നഹേതുപച്ചയം ആദിം കത്വാ നകമ്മപച്ചയാതി ഏവം നകമ്മപച്ചയേന ഘടിതേ സഹജാതേ ഏകന്തി ഏവം ദസ്സിതാ പഞ്ചേവ പച്ചയാ അനുലോമതോ ലബ്ഭന്തി, ന അഞ്ഞേതി. ഏവം അഞ്ഞേസുപി ഏവരൂപേസു ഠാനേസു ബ്യഞ്ജനം അനാദിയിത്വാ അധിപ്പേതത്ഥോയേവ ഗഹേതബ്ബോ. ഏവരൂപഞ്ഹി ബ്യഞ്ജനം അത്തനോ സഞ്ഞാനിബന്ധനത്ഥം പോരാണേഹി സകസകഭാസായ ലിഖിതം.
191-195. Dumūlakādīsu ca nayesu yaṃ yaṃ paccayaṃ ādiṃ katvā ye ye dukādayo dassitā, te te labbhamānālabbhamānapaccayavasena yathā yathā dassitā, tathā tathā sādhukaṃ sallakkhetabbā. Tattha yaṃ nahetuvasena dumūlakādayo naye dassentena nahetupaccayā nārammaṇapaccayā…pe… nāsevanapaccayāti vatvā ‘‘yāva āsevanā sabbaṃ sadisa’’nti vuttaṃ. Tassa, ‘‘naaññamaññapaccayā sahajāte eka’’ntiādīhi sadisatā veditabbā. Yaṃ pana ‘‘nakamme gaṇite pañca gaṇhātī’’ti sīhaḷabhāsāya likhitaṃ, tassattho – nahetupaccayaṃ ādiṃ katvā nakammapaccayāti evaṃ nakammapaccayena ghaṭite sahajāte ekanti evaṃ dassitā pañceva paccayā anulomato labbhanti, na aññeti. Evaṃ aññesupi evarūpesu ṭhānesu byañjanaṃ anādiyitvā adhippetatthoyeva gahetabbo. Evarūpañhi byañjanaṃ attano saññānibandhanatthaṃ porāṇehi sakasakabhāsāya likhitaṃ.
അപിച ഇമസ്മിം പച്ചനീയാനുലോമേ പച്ചയുപ്പന്നധമ്മേസുപി അത്ഥി ധമ്മോ കമ്മപച്ചയം ലഭതി, ന ഇന്ദ്രിയപച്ചയം. സോ അസഞ്ഞേസു ചേവ പഞ്ചവോകാരേ പവത്തേ ച രൂപജീവിതിന്ദ്രിയവസേന വേദിതബ്ബോ. അത്ഥി ധമ്മോ മഗ്ഗപച്ചയം ലഭതി, നഹേതുപച്ചയം. സോ വിചികിച്ഛുദ്ധച്ചസഹജാതമോഹവസേന വേദിതബ്ബോ. അത്ഥി ധമ്മോ ഝാനപച്ചയം ലഭതി, നമഗ്ഗപച്ചയം. സോ മനോധാതുഅഹേതുകമനോവിഞ്ഞാണധാതുവസേന വേദിതബ്ബോ. യത്ഥ കടത്താരൂപാനി നാനാക്ഖണികകമ്മവസേനേവ കമ്മപച്ചയം ലഭന്തി, തത്ഥ രൂപധമ്മാ ഹേതാധിപതിവിപാകിന്ദ്രിയഝാനമഗ്ഗപച്ചയേ ന ലഭന്തി, സബ്ബട്ഠാനികാ പച്ചനീയാ ന ഹോന്തി. അഹേതുകേ അധിപതിപച്ചയോ നത്ഥീതി ഇമേസമ്പി പകിണ്ണകാനം വസേനേത്ഥ ഗണനവാരോ അസമ്മോഹതോ വേദിതബ്ബോ.
Apica imasmiṃ paccanīyānulome paccayuppannadhammesupi atthi dhammo kammapaccayaṃ labhati, na indriyapaccayaṃ. So asaññesu ceva pañcavokāre pavatte ca rūpajīvitindriyavasena veditabbo. Atthi dhammo maggapaccayaṃ labhati, nahetupaccayaṃ. So vicikicchuddhaccasahajātamohavasena veditabbo. Atthi dhammo jhānapaccayaṃ labhati, namaggapaccayaṃ. So manodhātuahetukamanoviññāṇadhātuvasena veditabbo. Yattha kaṭattārūpāni nānākkhaṇikakammavaseneva kammapaccayaṃ labhanti, tattha rūpadhammā hetādhipativipākindriyajhānamaggapaccaye na labhanti, sabbaṭṭhānikā paccanīyā na honti. Ahetuke adhipatipaccayo natthīti imesampi pakiṇṇakānaṃ vasenettha gaṇanavāro asammohato veditabbo.
തത്രായം നയോ – നഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണേ ദ്വേതി ഏത്ഥ താവ അഹേതുകമോഹോ ചേവ അഹേതുകവിപാകകിരിയാ ച പച്ചയുപ്പന്നം, തസ്മാ അകുസലേനാകുസലം, അബ്യാകതേന അബ്യാകതം സന്ധായേത്ഥ ദ്വേതി വുത്തം. സേസേസുപി ഏസേവ നയോ. ആസേവനേ പന വിപാകം ന ലബ്ഭതി, തഥാ കിരിയമനോധാതു. തസ്മാ കിരിയാഹേതുമനോവിഞ്ഞാണധാതുവസേനേത്ഥ അബ്യാകതേന അബ്യാകതം വേദിതബ്ബം. വിപാകേ ഏകന്തി അബ്യാകതേന അബ്യാകതമേവ. മഗ്ഗേ ഏകന്തി അകുസലേന അകുസലമേവ.
Tatrāyaṃ nayo – nahetupaccayā ārammaṇe dveti ettha tāva ahetukamoho ceva ahetukavipākakiriyā ca paccayuppannaṃ, tasmā akusalenākusalaṃ, abyākatena abyākataṃ sandhāyettha dveti vuttaṃ. Sesesupi eseva nayo. Āsevane pana vipākaṃ na labbhati, tathā kiriyamanodhātu. Tasmā kiriyāhetumanoviññāṇadhātuvasenettha abyākatena abyākataṃ veditabbaṃ. Vipāke ekanti abyākatena abyākatameva. Magge ekanti akusalena akusalameva.
൧൯൬-൧൯൭. നാരമ്മണമൂലകേ ഹേതുയാ പഞ്ചാതി രൂപമേവ സന്ധായ വുത്തം. തഞ്ഹി കുസലം അകുസലം അബ്യാകതം കുസലാബ്യാകതം അകുസലാബ്യാകതഞ്ചാതി പഞ്ച കോട്ഠാസേ പടിച്ച ഉപ്പജ്ജതി. സബ്ബപഞ്ചകേസു ഏസേവ നയോ. അഞ്ഞമഞ്ഞേ ഏകന്തി ഭൂതരൂപാനി ചേവ വത്ഥുഞ്ച സന്ധായ വുത്തം. താനി ഹി നാരമ്മണപച്ചയാ അഞ്ഞമഞ്ഞപച്ചയാ ഉപ്പജ്ജന്തി. തിമൂലകേപി ഏസേവ നയോ.
196-197. Nārammaṇamūlake hetuyā pañcāti rūpameva sandhāya vuttaṃ. Tañhi kusalaṃ akusalaṃ abyākataṃ kusalābyākataṃ akusalābyākatañcāti pañca koṭṭhāse paṭicca uppajjati. Sabbapañcakesu eseva nayo. Aññamaññe ekanti bhūtarūpāni ceva vatthuñca sandhāya vuttaṃ. Tāni hi nārammaṇapaccayā aññamaññapaccayā uppajjanti. Timūlakepi eseva nayo.
൧൯൮-൨൦൨. നാധിപതിമൂലകേ ഹേതുയാ നവാതി അനുലോമേ ഹേതുമ്ഹി വുത്താനേവ. തീണീതിആദീനിപി ഹേട്ഠാ അനുലോമേ വുത്തസദിസാനേവ. തിമൂലകേ ദ്വേതി ഹേട്ഠാ നഹേതുപച്ചയാ ആരമ്മണേ വുത്തസദിസാനേവ.
198-202. Nādhipatimūlake hetuyā navāti anulome hetumhi vuttāneva. Tīṇītiādīnipi heṭṭhā anulome vuttasadisāneva. Timūlake dveti heṭṭhā nahetupaccayā ārammaṇe vuttasadisāneva.
൨൦൩-൨൩൩. നപുരേജാതമൂലകേ ഹേതുയാ സത്താതി ഹേട്ഠാ ‘‘ആരുപ്പേ കുസലം ഏകം ഖന്ധം പടിച്ചാ’’തിആദിനാ നയേന പുരേജാതേ ദസ്സിതാനേവ. സബ്ബസത്തകേസു ഏസേവ നയോ. നകമ്മമൂലകേ ഹേതുയാ തീണീതിആദീസു ചേതനാവ പച്ചയുപ്പന്നാ. തസ്മാ കുസലം അകുസലം അബ്യാകതഞ്ച പടിച്ച ഉപ്പത്തിം സന്ധായ തീണീതി വുത്തം. ഇമിനാ നയേന ‘‘ഏകം ദ്വേ തീണി പഞ്ച സത്ത നവാ’’തി ആഗതട്ഠാനേസു ഗണനാ വേദിതബ്ബാ. ‘‘ചത്താരി ഛ അട്ഠാ’’തി ഇമാ പന തിസ്സോ ഗണനാ നത്ഥേവാതി.
203-233. Napurejātamūlake hetuyā sattāti heṭṭhā ‘‘āruppe kusalaṃ ekaṃ khandhaṃ paṭiccā’’tiādinā nayena purejāte dassitāneva. Sabbasattakesu eseva nayo. Nakammamūlake hetuyā tīṇītiādīsu cetanāva paccayuppannā. Tasmā kusalaṃ akusalaṃ abyākatañca paṭicca uppattiṃ sandhāya tīṇīti vuttaṃ. Iminā nayena ‘‘ekaṃ dve tīṇi pañca satta navā’’ti āgataṭṭhānesu gaṇanā veditabbā. ‘‘Cattāri cha aṭṭhā’’ti imā pana tisso gaṇanā natthevāti.
പച്ചയപച്ചനീയാനുലോമവണ്ണനാ.
Paccayapaccanīyānulomavaṇṇanā.
നിട്ഠിതാ ച പടിച്ചവാരസ്സ അത്ഥവണ്ണനാ.
Niṭṭhitā ca paṭiccavārassa atthavaṇṇanā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / പട്ഠാനപാളി • Paṭṭhānapāḷi / ൧. കുസലത്തികം • 1. Kusalattikaṃ