| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
3. පත්‌තවග්‌ගො
3. Pattavaggo
1. පත්‌තසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
598-602. පත්‌තවග්‌ගස්‌ස පඨමෙ භණ්‌ඩන්‌ති වික්‌කෙතබ්‌බභණ්‌ඩං. යස්‌මා වණ්‌ණසද්‌දො සණ්‌ඨානජාතිරූපායතනකාරණපමාණගුණපසංසාදීසු දිස්‌සති. ‘‘මහන්‌තං සප්‌පරාජවණ්‌ණං අභිනිම්‌මිනිත්‌වා’’තිආදීසු (සං. නි. 1.142) හි සණ්‌ඨානං වුච්‌චති. ‘‘බ්‍රාහ්‌මණොව සෙට්‌ඨො වණ්‌ණො, හීනො අඤ්‌ඤො වණ්‌ණො’’තිආදීසු (ම. නි. 2.402) ජාති. ‘‘පරමාය වණ්‌ණපොක්‌ඛරතාය සමන්‌නාගතො’’තිආදීසු (දී. නි. 1.303) රූපායතනං.
598-602. Pattavaggassa paṭhame bhaṇḍanti vikketabbabhaṇḍaṃ. Yasmā vaṇṇasaddo saṇṭhānajātirūpāyatanakāraṇapamāṇaguṇapasaṃsādīsu dissati. ‘‘Mahantaṃ sapparājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.142) hi saṇṭhānaṃ vuccati. ‘‘Brāhmaṇova seṭṭho vaṇṇo, hīno añño vaṇṇo’’tiādīsu (ma. ni. 2.402) jāti. ‘‘Paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato’’tiādīsu (dī. ni. 1.303) rūpāyatanaṃ.
‘‘න හරාමි න භඤ්‌ජාමි, ආරා සිඞ්‌ඝාමි වාරිජං;
‘‘Na harāmi na bhañjāmi, ārā siṅghāmi vārijaṃ;
අථ කෙන නු වණ්‌ණෙන, ගන්‌ධත්‌ථෙනොති වුච්‌චතී’’ති. (සං. නි. 1.234; ජා. 1.6.116) –
Atha kena nu vaṇṇena, gandhatthenoti vuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.234; jā. 1.6.116) –
ආදීසු කාරණං. ‘‘තයො පත්‌තස්‌ස වණ්‌ණා’’තිආදීසු (පාරා. 602) පමාණං. ‘‘කදා සඤ්‌ඤුළ්‌හා පන තෙ ගහපති ඉමෙ සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස වණ්‌ණා’’තිආදීසු (ම. නි. 2.77) ගුණො. ‘‘වණ්‌ණාරහස්‌ස වණ්‌ණං භාසතී’’තිආදීසු (අ. නි. 4.3) පසංසා. තස්‌මා වුත්‌තං ‘‘තයො පත්‌තස්‌ස වණ්‌ණාති තීණි පත්‌තස්‌ස පමාණානී’’ති.
Ādīsu kāraṇaṃ. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’tiādīsu (pārā. 602) pamāṇaṃ. ‘‘Kadā saññuḷhā pana te gahapati ime samaṇassa gotamassa vaṇṇā’’tiādīsu (ma. ni. 2.77) guṇo. ‘‘Vaṇṇārahassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (a. ni. 4.3) pasaṃsā. Tasmā vuttaṃ ‘‘tayo pattassa vaṇṇāti tīṇi pattassa pamāṇānī’’ti.
අඩ්‌ඪතෙරසපලා හොතීති එත්‌ථ ‘‘මාසානං අඩ්‌ඪතෙරසපලානි ගණ්‌හාතී’’ති වදන්‌ති. ‘‘මගධනාළි නාම ඡපසතා නාළී’’ති කෙචි. ‘‘අට්‌ඨපසතා’’ති අපරෙ. තත්‌ථ පුරිමානං මතෙන තිපසතාය නාළියා ද්‌වෙ නාළියො එකා මගධනාළි හොති, පච්‌ඡිමානං චතුපසතාය නාළියා ද්‌වෙ නාළියො එකා මගධනාළි. ආචරියධම්‌මපාලත්‌ථෙරෙන පන ‘‘පකතියා චතුමුට්‌ඨිකං කුඩුවං, චතුකුඩුවං නාළිකං, තාය නාළියා සොළස නාළියො දොණං, තං පන මගධනාළියා ද්‌වාදස නාළියො හොන්‌තී’’ති වුත්‌තං, තස්‌මා තෙන නයෙන ‘‘මගධනාළි නාම පඤ්‌ච කුඩුවානි එකඤ්‌ච මුට්‌ඨිං එකාය මුට්‌ඨියා තතියඤ්‌ච භාගං ගණ්‌හාතී’’ති වෙදිතබ්‌බං.
Aḍḍhaterasapalā hotīti ettha ‘‘māsānaṃ aḍḍhaterasapalāni gaṇhātī’’ti vadanti. ‘‘Magadhanāḷi nāma chapasatā nāḷī’’ti keci. ‘‘Aṭṭhapasatā’’ti apare. Tattha purimānaṃ matena tipasatāya nāḷiyā dve nāḷiyo ekā magadhanāḷi hoti, pacchimānaṃ catupasatāya nāḷiyā dve nāḷiyo ekā magadhanāḷi. Ācariyadhammapālattherena pana ‘‘pakatiyā catumuṭṭhikaṃ kuḍuvaṃ, catukuḍuvaṃ nāḷikaṃ, tāya nāḷiyā soḷasa nāḷiyo doṇaṃ, taṃ pana magadhanāḷiyā dvādasa nāḷiyo hontī’’ti vuttaṃ, tasmā tena nayena ‘‘magadhanāḷi nāma pañca kuḍuvāni ekañca muṭṭhiṃ ekāya muṭṭhiyā tatiyañca bhāgaṃ gaṇhātī’’ti veditabbaṃ.
සබ්‌බසම්‌භාරසඞ්‌ඛතොති ජීරකාදිසබ්‌බසම්‌භාරෙහි සඞ්‌ඛතො. ආලොපස්‌ස ආලොපස්‌ස අනුරූපන්‌ති එත්‌ථ ‘‘බ්‍යඤ්‌ජනස්‌ස මත්‌තා නාම ඔදනචතුත්‌ථො භාගො’’ති බ්‍රහ්‌මායුසුත්‌තස්‌ස අට්‌ඨකථායං (ම. නි. අට්‌ඨ. 2.387) වුත්‌තත්‌තා ආලොපස්‌ස චතුත්‌ථභාගප්‌පමාණං බ්‍යඤ්‌ජනං ආලොපස්‌ස අනුරූපන්‌ති ගහෙතබ්‌බං. ඉධ පන සූපස්‌සෙව ඔදනචතුත්‌ථභාගප්‌පමාණතං දස්‌සෙත්‌වා එතස්‌ස ලක්‌ඛණෙ දස්‌සිතෙ ඉතරස්‌සපි දස්‌සිතමෙව හොතීති බ්‍යඤ්‌ජනස්‌ස තථා විසෙසෙත්‌වා පමාණං න දස්‌සිතං.
Sabbasambhārasaṅkhatoti jīrakādisabbasambhārehi saṅkhato. Ālopassa ālopassa anurūpanti ettha ‘‘byañjanassa mattā nāma odanacatuttho bhāgo’’ti brahmāyusuttassa aṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.387) vuttattā ālopassa catutthabhāgappamāṇaṃ byañjanaṃ ālopassa anurūpanti gahetabbaṃ. Idha pana sūpasseva odanacatutthabhāgappamāṇataṃ dassetvā etassa lakkhaṇe dassite itarassapi dassitameva hotīti byañjanassa tathā visesetvā pamāṇaṃ na dassitaṃ.
මගධනාළියා උපඩ්‌ඪප්‌පමාණො ඉධ පත්‌ථොති ආහ ‘‘පත්‌ථොදනන්‌ති මගධනාළියා උපඩ්‌ඪනාළිකොදන’’න්‌ති. ඉමිනා ච ‘‘පත්‌ථද්‌වයං මගධනාළී’’ති දස්‌සිතං හොති. පත්‌ථො ච ‘‘චතුපලො කුඩුවො, චතුකුඩුවො පත්‌ථො’’ති ඉමිනා ලොකියවොහාරෙන වෙදිතබ්‌බො. භාජනපරිභොගෙනාති උදකාහරණාදිනා භාජනපරිභොගෙන.
Magadhanāḷiyā upaḍḍhappamāṇo idha patthoti āha ‘‘patthodananti magadhanāḷiyā upaḍḍhanāḷikodana’’nti. Iminā ca ‘‘patthadvayaṃ magadhanāḷī’’ti dassitaṃ hoti. Pattho ca ‘‘catupalo kuḍuvo, catukuḍuvo pattho’’ti iminā lokiyavohārena veditabbo. Bhājanaparibhogenāti udakāharaṇādinā bhājanaparibhogena.
607. ධොතෙති පරිභොගාවසානදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං, න පන ධොතෙයෙව දුක්‌කටං ආපජ්‌ජති තතො පුරෙතරං පරිභොගකාලෙයෙව ආපජ්‌ජනතො.
607.Dhoteti paribhogāvasānadassanatthaṃ vuttaṃ, na pana dhoteyeva dukkaṭaṃ āpajjati tato puretaraṃ paribhogakāleyeva āpajjanato.
608. පඤ්‌චහි ද්‌වීහීති ඉදං ‘‘එත්‌තාවතා කාළවණ්‌ණතා සම්‌පජ්‌ජතී’’ති දස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. ‘‘යදි පන එකෙනපි පාකෙන කාළවණ්‌ණො හොති, අධිට්‌ඨානුපගොයෙවා’’ති වදන්‌ති. හත්‌ථානාගතස්‌සපි අධිට්‌ඨාතබ්‌බභාවදස්‌සනත්‌ථං ‘‘යදිහී’’තිආදි වුත්‌තං. ඉමිනා ච දූරෙ ඨිතම්‌පි අධිට්‌ඨාතුං විකප්‌පෙතුඤ්‌ච ලභති, ඨපිතට්‌ඨානසල්‌ලක්‌ඛණඤ්‌ච න පමාණන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. සුත්‌වා වාති පත්‌තකාරකෙන පෙසිතභික්‌ඛුනා අනාණත්‌තො කෙවලං තස්‌ස කථෙන්‌තස්‌ස වචනමත්‌තං සුත්‌වා. න පමාණන්‌ති තෙන අපෙසිතත්‌තා. සාමන්‌තවිහාරෙති ඉදං උපචාරමත්‌තං, තතො දූරෙ ඨිතම්‌පි අධිට්‌ඨාතුං වට්‌ටතියෙව. ඨපිතට්‌ඨානං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වාති ඉදම්‌පි උපචාරමත්‌තං, පත්‌තසල්‌ලක්‌ඛණමෙවෙත්‌ථ පමාණං. පත්‌තෙ වා ඡිද්‌දං හොතීති මුඛවට්‌ටිතො හෙට්‌ඨා ද්‌වඞ්‌ගුලමත්‌තොකාසතො පට්‌ඨාය යත්‌ථ කත්‌ථචි ඡිද්‌දං හොති. සෙසමෙත්‌ථ පඨමකථිනෙ වුත්‌තනයමෙව.
608.Pañcahi dvīhīti idaṃ ‘‘ettāvatā kāḷavaṇṇatā sampajjatī’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Yadi pana ekenapi pākena kāḷavaṇṇo hoti, adhiṭṭhānupagoyevā’’ti vadanti. Hatthānāgatassapi adhiṭṭhātabbabhāvadassanatthaṃ ‘‘yadihī’’tiādi vuttaṃ. Iminā ca dūre ṭhitampi adhiṭṭhātuṃ vikappetuñca labhati, ṭhapitaṭṭhānasallakkhaṇañca na pamāṇanti veditabbaṃ. Sutvā vāti pattakārakena pesitabhikkhunā anāṇatto kevalaṃ tassa kathentassa vacanamattaṃ sutvā. Na pamāṇanti tena apesitattā. Sāmantavihāreti idaṃ upacāramattaṃ, tato dūre ṭhitampi adhiṭṭhātuṃ vaṭṭatiyeva. Ṭhapitaṭṭhānaṃ sallakkhetvāti idampi upacāramattaṃ, pattasallakkhaṇamevettha pamāṇaṃ. Patte vā chiddaṃ hotīti mukhavaṭṭito heṭṭhā dvaṅgulamattokāsato paṭṭhāya yattha katthaci chiddaṃ hoti. Sesamettha paṭhamakathine vuttanayameva.
පත්‌තසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Pattasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 1. පත්‌තසික්‌ඛාපදං • 1. Pattasikkhāpadaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 1. පත්‌තසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / 1. පත්‌තසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / 1. පත්‌තසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 1. Pattasikkhāpadavaṇṇanā
