Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    ധമ്മുദ്ദേസവാരോ

    Dhammuddesavāro

    ഫസ്സപഞ്ചമകരാസിവണ്ണനാ

    Phassapañcamakarāsivaṇṇanā

    തസ്മിം സമയേതി ഇദം അനിയമനിദ്ദിട്ഠസ്സ സമയസ്സ നിയമതോ പടിനിദ്ദേസവചനം. തസ്മാ ‘യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി, തസ്മിംയേവ സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി…പേ॰… അവിക്ഖേപോ ഹോതീ’തി അയമത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ യഥേവ ചിത്തം ഏവം ഫസ്സാദീസുപി ഫസ്സോ ഹോതി. കിം ഹോതി? ‘കാമാവചരോ ഹോതി, കുസലോ ഹോതി, ഉപ്പന്നോ ഹോതി, സോമനസ്സസഹഗതോ ഹോതീ’തിആദിനാ നയേന ലബ്ഭമാനപദവസേന യോജനാ കാതബ്ബാ. വേദനായഞ്ഹി ‘സോമനസ്സസഹഗതാ’തി പഞ്ഞിന്ദ്രിയേ ച ‘ഞാണസമ്പയുത്ത’ന്തി ന ലബ്ഭതി, തസ്മാ ‘ലബ്ഭമാനപദവസേനാ’തി വുത്തം. ഇദം അട്ഠകഥാമുത്തകം ആചരിയാനം മതം; ന പനേതം സാരതോ ദട്ഠബ്ബം.

    Tasmiṃ samayeti idaṃ aniyamaniddiṭṭhassa samayassa niyamato paṭiniddesavacanaṃ. Tasmā ‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti, tasmiṃyeva samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hotī’ti ayamattho veditabbo. Tattha yatheva cittaṃ evaṃ phassādīsupi phasso hoti. Kiṃ hoti? ‘Kāmāvacaro hoti, kusalo hoti, uppanno hoti, somanassasahagato hotī’tiādinā nayena labbhamānapadavasena yojanā kātabbā. Vedanāyañhi ‘somanassasahagatā’ti paññindriye ca ‘ñāṇasampayutta’nti na labbhati, tasmā ‘labbhamānapadavasenā’ti vuttaṃ. Idaṃ aṭṭhakathāmuttakaṃ ācariyānaṃ mataṃ; na panetaṃ sārato daṭṭhabbaṃ.

    കസ്മാ പനേത്ഥ ഫസ്സോവ പഠമം വുത്തോതി? ചിത്തസ്സ പഠമാഭിനിപാതത്താ. ആരമ്മണസ്മിഞ്ഹി ചിത്തസ്സ പഠമാഭിനിപാതോ ഹുത്വാ ഫസ്സോ ആരമ്മണം ഫുസമാനോ ഉപ്പജ്ജതി, തസ്മാ പഠമം വുത്തോ. ഫസ്സേന പന ഫുസിത്വാ വേദനായ വേദയതി, സഞ്ഞായ സഞ്ജാനാതി, ചേതനായ ചേതേതി. തേന വുത്തം – ‘‘ഫുട്ഠോ, ഭിക്ഖവേ, വേദേതി, ഫുട്ഠോ സഞ്ജാനാതി ഫുട്ഠോ ചേതേതീ’’തി.

    Kasmā panettha phassova paṭhamaṃ vuttoti? Cittassa paṭhamābhinipātattā. Ārammaṇasmiñhi cittassa paṭhamābhinipāto hutvā phasso ārammaṇaṃ phusamāno uppajjati, tasmā paṭhamaṃ vutto. Phassena pana phusitvā vedanāya vedayati, saññāya sañjānāti, cetanāya ceteti. Tena vuttaṃ – ‘‘phuṭṭho, bhikkhave, vedeti, phuṭṭho sañjānāti phuṭṭho cetetī’’ti.

    അപിച , അയം ഫസ്സോ നാമ യഥാ പാസാദം പത്വാ ഥമ്ഭോ നാമ സേസദബ്ബസമ്ഭാരാനം ബലവപച്ചയോ, തുലാസങ്ഘാടഭിത്തിപാദകൂടഗോപാനസീപക്ഖപാസകമുഖവട്ടിയോ ഥമ്ഭാബദ്ധാ ഥമ്ഭേ പതിട്ഠിതാ, ഏവമേവ സഹജാതസമ്പയുത്തധമ്മാനം ബലവപച്ചയോ ഹോതി. ഥമ്ഭസദിസോ ഹി ഏസ. അവസേസാ ദബ്ബസമ്ഭാരസദിസാതി. തസ്മാപി പഠമം വുത്തോ. ഇദം പന അകാരണം. ഏകചിത്തസ്മിഞ്ഹി ഉപ്പന്നധമ്മാനം ‘അയം പഠമം ഉപ്പന്നോ അയം പച്ഛാ’തി ഇദം വത്തും ന ലബ്ഭാ. ബലവപച്ചയഭാവേപി ഫസ്സസ്സ കാരണം ന ദിസ്സതി. ദേസനാവാരേനേവ പന ഫസ്സോ പഠമം വുത്തോ. വേദനാ ഹോതി ഫസ്സോ ഹോതി, സഞ്ഞാ ഹോതി ഫസ്സോ ഹോതി, ചേതനാ ഹോതി ഫസ്സോ ഹോതി, ചിത്തം ഹോതി ഫസ്സോ ഹോതി, വേദനാ ഹോതി സഞ്ഞാ ഹോതി, ചേതനാ ഹോതി വിതക്കോ ഹോതീതി ആഹരിതുമ്പി ഹി വട്ടേയ്യ. ദേസനാവാരേന പന ഫസ്സോവ പഠമം വുത്തോതി വേദിതബ്ബോ. യഥാ ചേത്ഥ ഏവം സേസധമ്മേസുപി പുബ്ബാപരക്കമോ നാമ ന പരിയേസിതബ്ബോ. വചനത്ഥലക്ഖണരസാദീഹി പന ധമ്മാ ഏവ പരിയേസിതബ്ബാ.

    Apica , ayaṃ phasso nāma yathā pāsādaṃ patvā thambho nāma sesadabbasambhārānaṃ balavapaccayo, tulāsaṅghāṭabhittipādakūṭagopānasīpakkhapāsakamukhavaṭṭiyo thambhābaddhā thambhe patiṭṭhitā, evameva sahajātasampayuttadhammānaṃ balavapaccayo hoti. Thambhasadiso hi esa. Avasesā dabbasambhārasadisāti. Tasmāpi paṭhamaṃ vutto. Idaṃ pana akāraṇaṃ. Ekacittasmiñhi uppannadhammānaṃ ‘ayaṃ paṭhamaṃ uppanno ayaṃ pacchā’ti idaṃ vattuṃ na labbhā. Balavapaccayabhāvepi phassassa kāraṇaṃ na dissati. Desanāvāreneva pana phasso paṭhamaṃ vutto. Vedanā hoti phasso hoti, saññā hoti phasso hoti, cetanā hoti phasso hoti, cittaṃ hoti phasso hoti, vedanā hoti saññā hoti, cetanā hoti vitakko hotīti āharitumpi hi vaṭṭeyya. Desanāvārena pana phassova paṭhamaṃ vuttoti veditabbo. Yathā cettha evaṃ sesadhammesupi pubbāparakkamo nāma na pariyesitabbo. Vacanatthalakkhaṇarasādīhi pana dhammā eva pariyesitabbā.

    സേയ്യഥിദം – ഫുസതീതി ഫസ്സോ. സ്വായം ഫുസനലക്ഖണോ, സങ്ഘട്ടനരസോ, സന്നിപാതപച്ചുപട്ഠാനോ, ആപാഥഗതവിസയപദട്ഠാനോ.

    Seyyathidaṃ – phusatīti phasso. Svāyaṃ phusanalakkhaṇo, saṅghaṭṭanaraso, sannipātapaccupaṭṭhāno, āpāthagatavisayapadaṭṭhāno.

    അയഞ്ഹി അരൂപധമ്മോപി സമാനോ ആരമ്മണേ ഫുസനാകാരേനേവ പവത്തതീതി ഫുസനലക്ഖണോ. ഏകദേസേന ച അനല്ലീയമാനോപി രൂപം വിയ ചക്ഖും, സദ്ദോ വിയ ച സോതം, ചിത്തം ആരമ്മണഞ്ച സങ്ഘട്ടേതീതി സങ്ഘട്ടനരസോ. വത്ഥാരമ്മണസങ്ഘട്ടനതോ വാ ഉപ്പന്നത്താ സമ്പത്തിഅത്ഥേനപി രസേന സങ്ഘട്ടനരസോതി വേദിതബ്ബോ. വുത്തഞ്ഹേതം അട്ഠകഥായം – ‘‘ചതുഭൂമകഫസ്സോ ഹി നോഫുസനലക്ഖണോ നാമ നത്ഥി. സങ്ഘട്ടനരസോ പന പഞ്ചദ്വാരികോവ ഹോതി. പഞ്ചദ്വാരികസ്സ ഹി ഫുസനലക്ഖണോതിപി സങ്ഘട്ടനരസോതിപി നാമം; മനോദ്വാരികസ്സ ഫുസനലക്ഖണോത്വേവ നാമം, ന സങ്ഘട്ടനരസോ’’തി.

    Ayañhi arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākāreneva pavattatīti phusanalakkhaṇo. Ekadesena ca anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ, cittaṃ ārammaṇañca saṅghaṭṭetīti saṅghaṭṭanaraso. Vatthārammaṇasaṅghaṭṭanato vā uppannattā sampattiatthenapi rasena saṅghaṭṭanarasoti veditabbo. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘catubhūmakaphasso hi nophusanalakkhaṇo nāma natthi. Saṅghaṭṭanaraso pana pañcadvārikova hoti. Pañcadvārikassa hi phusanalakkhaṇotipi saṅghaṭṭanarasotipi nāmaṃ; manodvārikassa phusanalakkhaṇotveva nāmaṃ, na saṅghaṭṭanaraso’’ti.

    ഇദഞ്ച വത്വാ ഇദം സുത്തം ആഭതം – ‘‘യഥാ, മഹാരാജ, ദ്വേ മേണ്ഡാ യുജ്ഝേയ്യും, തേസു യഥാ ഏകോ മേണ്ഡോ ഏവം ചക്ഖു ദട്ഠബ്ബം, യഥാ ദുതിയോ മേണ്ഡോ ഏവം രൂപം ദട്ഠബ്ബം; യഥാ തേസം സന്നിപാതോ ഏവം ഫസ്സോ ദട്ഠബ്ബോ’’. ഏവം ഫുസനലക്ഖണോ ച ഫസ്സോ, സങ്ഘട്ടനരസോ ച. ‘‘യഥാ, മഹാരാജ, ദ്വേ സമ്മാ വജ്ജേയ്യും…പേ॰… ദ്വേ പാണീ വജ്ജേയ്യും, യഥാ ഏകോ പാണി ഏവം ചക്ഖു ദട്ഠബ്ബം, യഥാ ദുതിയോ പാണി ഏവം രൂപം ദട്ഠബ്ബം, യഥാ തേസം സന്നിപാതോ ഏവം ഫസ്സോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏവം ഫുസനലക്ഖണോ ച ഫസ്സോ സങ്ഘട്ടനരസോ ചാ’’തി (മി॰ പ॰ ൨.൩.൮) വിത്ഥാരോ.

    Idañca vatvā idaṃ suttaṃ ābhataṃ – ‘‘yathā, mahārāja, dve meṇḍā yujjheyyuṃ, tesu yathā eko meṇḍo evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ, yathā dutiyo meṇḍo evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ; yathā tesaṃ sannipāto evaṃ phasso daṭṭhabbo’’. Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso, saṅghaṭṭanaraso ca. ‘‘Yathā, mahārāja, dve sammā vajjeyyuṃ…pe… dve pāṇī vajjeyyuṃ, yathā eko pāṇi evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ, yathā dutiyo pāṇi evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ, yathā tesaṃ sannipāto evaṃ phasso daṭṭhabbo. Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso saṅghaṭṭanaraso cā’’ti (mi. pa. 2.3.8) vitthāro.

    യഥാ വാ ‘‘ചക്ഖുനാ രൂപം ദിസ്വാ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൩൫൨, ൧൩൫൪) ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനി ചക്ഖുആദിനാമേന വുത്താനി, ഏവമിധാപി താനി ചക്ഖുആദിനാമേന വുത്താനീതി വേദിതബ്ബാനി. തസ്മാ ‘ഏവം ചക്ഖു ദട്ഠബ്ബ’ന്തിആദീസു ഏവം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം ദട്ഠബ്ബന്തി ഇമിനാ നയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഏവം സന്തേ ചിത്താരമ്മണസങ്ഘട്ടനതോ ഇമസ്മിമ്പി സുത്തേ കിച്ചട്ഠേനേവ രസേന സങ്ഘട്ടനരസോതി സിദ്ധോ ഹോതി.

    Yathā vā ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā’’tiādīsu (dha. sa. 1352, 1354) cakkhuviññāṇādīni cakkhuādināmena vuttāni, evamidhāpi tāni cakkhuādināmena vuttānīti veditabbāni. Tasmā ‘evaṃ cakkhu daṭṭhabba’ntiādīsu evaṃ cakkhuviññāṇaṃ daṭṭhabbanti iminā nayena attho veditabbo. Evaṃ sante cittārammaṇasaṅghaṭṭanato imasmimpi sutte kiccaṭṭheneva rasena saṅghaṭṭanarasoti siddho hoti.

    തികസന്നിപാതസങ്ഖാതസ്സ പന അത്തനോ കാരണസ്സ വസേന പവേദിതത്താ സന്നിപാതപച്ചുപട്ഠാനോ. അയഞ്ഹി തത്ഥ തത്ഥ ‘‘തിണ്ണം സങ്ഗതി ഫസ്സോ’’തി ഏവം കാരണസ്സ വസേന പവേദിതോതി. ഇമസ്സ ച സുത്തപദസ്സ തിണ്ണം സങ്ഗതിയാ ഫസ്സോതി അയമത്ഥോ; ന സങ്ഗതിമത്തമേവ ഫസ്സോതി.

    Tikasannipātasaṅkhātassa pana attano kāraṇassa vasena paveditattā sannipātapaccupaṭṭhāno. Ayañhi tattha tattha ‘‘tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti evaṃ kāraṇassa vasena paveditoti. Imassa ca suttapadassa tiṇṇaṃ saṅgatiyā phassoti ayamattho; na saṅgatimattameva phassoti.

    ഏവം പവേദിതത്താ പന തേനേവാകാരേന പച്ചുപട്ഠാതീതി സന്നിപാതപച്ചുപട്ഠാനോതി വുത്തോ. ഫലട്ഠേന പന പച്ചുപട്ഠാനേനേസ വേദനാപച്ചുപട്ഠാനോ നാമ ഹോതി. വേദനഞ്ഹേസ പച്ചുപട്ഠാപേതി ഉപ്പാദേതീതി അത്ഥോ. ഉപ്പാദയമാനോ ച യഥാ ബഹിദ്ധാ ഉണ്ഹപച്ചയാപി ലാഖാസങ്ഖാതധാതുനിസ്സിതാ ഉസ്മാ അത്തനോ നിസ്സയേ മുദുഭാവകാരീ ഹോതി, ന അത്തനോ പച്ചയഭൂതേപി ബഹിദ്ധാ വീതച്ചിതങ്ഗാരസങ്ഖാതേ ഉണ്ഹഭാവേ, ഏവം വത്ഥാരമ്മണസങ്ഖാതഅഞ്ഞപച്ചയോപി സമാനോ, ചിത്തനിസ്സിതത്താ അത്തനോ നിസ്സയഭൂതേ ചിത്തേ ഏവ ഏസ വേദനുപ്പാദകോ ഹോതി, ന അത്തനോ പച്ചയഭൂതേപി വത്ഥുമ്ഹി ആരമ്മണേ വാതി വേദിതബ്ബോ. തജ്ജാസമന്നാഹാരേന പന ഇന്ദ്രിയേന ച പരിക്ഖതേ വിസയേ അനന്തരായേന ഉപ്പജ്ജനതോ ഏസ ആപാഥഗതവിസയപദട്ഠാനോതി വുച്ചതി.

    Evaṃ paveditattā pana tenevākārena paccupaṭṭhātīti sannipātapaccupaṭṭhānoti vutto. Phalaṭṭhena pana paccupaṭṭhānenesa vedanāpaccupaṭṭhāno nāma hoti. Vedanañhesa paccupaṭṭhāpeti uppādetīti attho. Uppādayamāno ca yathā bahiddhā uṇhapaccayāpi lākhāsaṅkhātadhātunissitā usmā attano nissaye mudubhāvakārī hoti, na attano paccayabhūtepi bahiddhā vītaccitaṅgārasaṅkhāte uṇhabhāve, evaṃ vatthārammaṇasaṅkhātaaññapaccayopi samāno, cittanissitattā attano nissayabhūte citte eva esa vedanuppādako hoti, na attano paccayabhūtepi vatthumhi ārammaṇe vāti veditabbo. Tajjāsamannāhārena pana indriyena ca parikkhate visaye anantarāyena uppajjanato esa āpāthagatavisayapadaṭṭhānoti vuccati.

    വേദയതീതി വേദനാ. സാ വേദയിതലക്ഖണാ, അനുഭവനരസാ ഇട്ഠാകാരസമ്ഭോഗരസാ വാ, ചേതസികഅസ്സാദപച്ചുപട്ഠാനാ, പസ്സദ്ധിപദട്ഠാനാ.

    Vedayatīti vedanā. Sā vedayitalakkhaṇā, anubhavanarasā iṭṭhākārasambhogarasā vā, cetasikaassādapaccupaṭṭhānā, passaddhipadaṭṭhānā.

    ‘ചതുഭൂമികവേദനാ ഹി നോവേദയിതലക്ഖണാ നാമ നത്ഥി. അനുഭവനരസതാ പന സുഖവേദനായമേവ ലബ്ഭതീ’തി വത്വാ പുന തം വാദം പടിക്ഖിപിത്വാ ‘സുഖവേദനാ വാ ഹോതു, ദുക്ഖവേദനാ വാ, അദുക്ഖമസുഖവേദനാ വാ, സബ്ബാ അനുഭവനരസാ’തി വത്വാ അയമത്ഥോ ദീപിതോ – ആരമ്മണരസാനുഭവനട്ഠാനം പത്വാ സേസസമ്പയുത്തധമ്മാ ഏകദേസമത്തകമേവ അനുഭവന്തി. ഫസ്സസ്സ ഹി ഫുസനമത്തകമേവ ഹോതി, സഞ്ഞായ സഞ്ജാനനമത്തകമേവ, ചേതനായ ചേതനാമത്തകമേവ, വിഞ്ഞാണസ്സ വിജാനനമത്തകമേവ. ഏകംസതോ പന ഇസ്സരവതായ വിസ്സവിതായ സാമിഭാവേന വേദനാവ ആരമ്മണരസം അനുഭവതി.

    ‘Catubhūmikavedanā hi novedayitalakkhaṇā nāma natthi. Anubhavanarasatā pana sukhavedanāyameva labbhatī’ti vatvā puna taṃ vādaṃ paṭikkhipitvā ‘sukhavedanā vā hotu, dukkhavedanā vā, adukkhamasukhavedanā vā, sabbā anubhavanarasā’ti vatvā ayamattho dīpito – ārammaṇarasānubhavanaṭṭhānaṃ patvā sesasampayuttadhammā ekadesamattakameva anubhavanti. Phassassa hi phusanamattakameva hoti, saññāya sañjānanamattakameva, cetanāya cetanāmattakameva, viññāṇassa vijānanamattakameva. Ekaṃsato pana issaravatāya vissavitāya sāmibhāvena vedanāva ārammaṇarasaṃ anubhavati.

    രാജാ വിയ ഹി വേദനാ, സൂദോ വിയ സേസധമ്മാ. യഥാ സൂദോ നാനാരസഭോജനം സമ്പാദേത്വാ പേളായ പക്ഖിപിത്വാ ലഞ്ഛനം ദത്വാ രഞ്ഞോ സന്തികേ ഓതാരേത്വാ ലഞ്ഛനം ഭിന്ദിത്വാ പേളം വിവരിത്വാ സബ്ബസൂപബ്യഞ്ജനേഹി അഗ്ഗഗ്ഗം ആദായ ഭാജനേ പക്ഖിപിത്വാ സദോസനിദ്ദോസഭാവവീമംസനത്ഥം അജ്ഝോഹരതി, തതോ രഞ്ഞോ നാനഗ്ഗരസഭോജനം ഉപനാമേതി. രാജാ ഇസ്സരവതായ വിസ്സവിതായ സാമീ ഹുത്വാ ഇച്ഛിതിച്ഛിതം ഭുഞ്ജതി. തത്ഥ ഹി സൂദസ്സ ഭത്തവീമംസനമത്തമിവ അവസേസധമ്മാനം ആരമ്മണരസസ്സ ഏകദേസാനുഭവനം. യഥാ ഹി സൂദോ ഭത്തേകദേസമത്തമേവ വീമംസതി ഏവം സേസധമ്മാപി ആരമ്മണരസേകദേസമേവ അനുഭവന്തി. യഥാ പന രാജാ ഇസ്സരവതായ വിസ്സവിതായ സാമീ ഹുത്വാ യദിച്ഛകം ഭുഞ്ജതി, ഏവം വേദനാപി ഇസ്സരവതായ വിസ്സവിതായ സാമിഭാവേന ആരമ്മണരസം അനുഭവതി. തസ്മാ അനുഭവനരസാതി വുച്ചതി.

    Rājā viya hi vedanā, sūdo viya sesadhammā. Yathā sūdo nānārasabhojanaṃ sampādetvā peḷāya pakkhipitvā lañchanaṃ datvā rañño santike otāretvā lañchanaṃ bhinditvā peḷaṃ vivaritvā sabbasūpabyañjanehi aggaggaṃ ādāya bhājane pakkhipitvā sadosaniddosabhāvavīmaṃsanatthaṃ ajjhoharati, tato rañño nānaggarasabhojanaṃ upanāmeti. Rājā issaravatāya vissavitāya sāmī hutvā icchiticchitaṃ bhuñjati. Tattha hi sūdassa bhattavīmaṃsanamattamiva avasesadhammānaṃ ārammaṇarasassa ekadesānubhavanaṃ. Yathā hi sūdo bhattekadesamattameva vīmaṃsati evaṃ sesadhammāpi ārammaṇarasekadesameva anubhavanti. Yathā pana rājā issaravatāya vissavitāya sāmī hutvā yadicchakaṃ bhuñjati, evaṃ vedanāpi issaravatāya vissavitāya sāmibhāvena ārammaṇarasaṃ anubhavati. Tasmā anubhavanarasāti vuccati.

    ദുതിയേ അത്ഥവികപ്പേ അയം ഇധ അധിപ്പേതാ വേദനാ യഥാ വാ തഥാ വാ ആരമ്മണസ്സ ഇട്ഠാകാരമേവ സമ്ഭുഞ്ജതീതി ഇട്ഠാകാരസമ്ഭോഗരസാതി വുത്താ. ചേതസികഅസ്സാദതോ പനേസാ അത്തനോ സഭാവേനേവ ഉപട്ഠാനം സന്ധായ ചേതസികഅസ്സാദപച്ചുപട്ഠാനാതി വുത്താ. യസ്മാ പന ‘‘പസ്സദ്ധികായോ സുഖം വേദേതി’’ തസ്മാ പസ്സദ്ധിപദട്ഠാനാതി വേദിതബ്ബാ.

    Dutiye atthavikappe ayaṃ idha adhippetā vedanā yathā vā tathā vā ārammaṇassa iṭṭhākārameva sambhuñjatīti iṭṭhākārasambhogarasāti vuttā. Cetasikaassādato panesā attano sabhāveneva upaṭṭhānaṃ sandhāya cetasikaassādapaccupaṭṭhānāti vuttā. Yasmā pana ‘‘passaddhikāyo sukhaṃ vedeti’’ tasmā passaddhipadaṭṭhānāti veditabbā.

    നീലാദിഭേദം ആരമ്മണം സഞ്ജാനാതീതി സഞ്ഞാ. സാ സഞ്ജാനനലക്ഖണാ പച്ചാഭിഞ്ഞാണരസാ. ചതുഭൂമികസഞ്ഞാ ഹി നോസഞ്ജാനനലക്ഖണാ നാമ നത്ഥി . സബ്ബാ സഞ്ജാനനലക്ഖണാവ. യാ പനേത്ഥ അഭിഞ്ഞാണേന സഞ്ജാനാതി സാ പച്ചാഭിഞ്ഞാണരസാ നാമ ഹോതി.

    Nīlādibhedaṃ ārammaṇaṃ sañjānātīti saññā. Sā sañjānanalakkhaṇā paccābhiññāṇarasā. Catubhūmikasaññā hi nosañjānanalakkhaṇā nāma natthi . Sabbā sañjānanalakkhaṇāva. Yā panettha abhiññāṇena sañjānāti sā paccābhiññāṇarasā nāma hoti.

    തസ്സാ, വഡ്ഢകിസ്സ ദാരുമ്ഹി അഭിഞ്ഞാണം കത്വാ പുന തേന അഭിഞ്ഞാണേന തം പച്ചാഭിജാനനകാലേ, പുരിസസ്സ കാളതിലകാദിഅഭിഞ്ഞാണം സല്ലക്ഖേത്വാ പുന തേന അഭിഞ്ഞാണേന അസുകോ നാമ ഏസോതി തസ്സ പച്ചാഭിജാനനകാലേ, രഞ്ഞോ പിളന്ധനഗോപകഭണ്ഡാഗാരികസ്സ തസ്മിം തസ്മിം പിളന്ധനേ നാമപണ്ണകം ബന്ധിത്വാ ‘അസുകം പിളന്ധനം നാമ ആഹരാ’തി വുത്തേ ദീപം ജാലേത്വാ രതനഗബ്ഭം പവിസിത്വാ പണ്ണം വാചേത്വാ തസ്സ തസ്സേവ പിളന്ധനസ്സ ആഹരണകാലേ ച പവത്തി വേദിതബ്ബാ.

    Tassā, vaḍḍhakissa dārumhi abhiññāṇaṃ katvā puna tena abhiññāṇena taṃ paccābhijānanakāle, purisassa kāḷatilakādiabhiññāṇaṃ sallakkhetvā puna tena abhiññāṇena asuko nāma esoti tassa paccābhijānanakāle, rañño piḷandhanagopakabhaṇḍāgārikassa tasmiṃ tasmiṃ piḷandhane nāmapaṇṇakaṃ bandhitvā ‘asukaṃ piḷandhanaṃ nāma āharā’ti vutte dīpaṃ jāletvā ratanagabbhaṃ pavisitvā paṇṇaṃ vācetvā tassa tasseva piḷandhanassa āharaṇakāle ca pavatti veditabbā.

    അപരോ നയോ – സബ്ബസങ്ഗാഹികവസേന ഹി സഞ്ജാനനലക്ഖണാ സഞ്ഞാ. പുനസഞ്ജാനനപച്ചയനിമിത്തകരണരസാ, ദാരുആദീസു തച്ഛകാദയോ വിയ. യഥാഗഹിതനിമിത്തവസേന അഭിനിവേസകരണപച്ചുപട്ഠാനാ, ഹത്ഥിദസ്സകഅന്ധാ വിയ. ആരമ്മണേ അനോഗാള്ഹവുത്തിതായ അചിരട്ഠാനപച്ചുപട്ഠാനാ വാ, വിജ്ജു വിയ. യഥാഉപട്ഠിതവിസയപദട്ഠാനാ, തിണപുരിസകേസു മിഗപോതകാനം ‘പുരിസാ’തി ഉപ്പന്നസഞ്ഞാ വിയ. യാ പനേത്ഥ ഞാണസമ്പയുത്താ ഹോതി സാ സഞ്ഞാ ഞാണമേവ അനുവത്തതി. സസമ്ഭാരപഥവീആദീസു സേസധമ്മാ പഥവീആദീനി വിയാതി വേദിതബ്ബാ.

    Aparo nayo – sabbasaṅgāhikavasena hi sañjānanalakkhaṇā saññā. Punasañjānanapaccayanimittakaraṇarasā, dāruādīsu tacchakādayo viya. Yathāgahitanimittavasena abhinivesakaraṇapaccupaṭṭhānā, hatthidassakaandhā viya. Ārammaṇe anogāḷhavuttitāya aciraṭṭhānapaccupaṭṭhānā vā, vijju viya. Yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā, tiṇapurisakesu migapotakānaṃ ‘purisā’ti uppannasaññā viya. Yā panettha ñāṇasampayuttā hoti sā saññā ñāṇameva anuvattati. Sasambhārapathavīādīsu sesadhammā pathavīādīni viyāti veditabbā.

    ചേതയതീതി ചേതനാ സദ്ധിം അത്തനാ സമ്പയുത്തധമ്മേ ആരമ്മണേ അഭിസന്ദഹതീതി അത്ഥോ. സാ ചേതയിതലക്ഖണാ, ചേതനാഭാവലക്ഖണാതി അത്ഥോ. ആയൂഹനരസാ. ചതുഭൂമികചേതനാ ഹി നോചേതയിതലക്ഖണാ നാമ നത്ഥി. സബ്ബാ ചേതയിതലക്ഖണാവ. ആയൂഹനരസതാ പന കുസലാകുസലേസു ഏവ ഹോതി. കുസലാകുസലകമ്മായൂഹനട്ഠാനഞ്ഹി പത്വാ സേസസമ്പയുത്തധമ്മാനം ഏകദേസമത്തകമേവ കിച്ചം ഹോതി. ചേതനാ പന അതിരേകഉസ്സാഹാ അതിരേകവായാമാ, ദിഗുണുസ്സാഹാ ദിഗുണവായാമാ. തേനാഹു പോരാണാ – ‘‘ഥാവരിയസഭാവസണ്ഠിതാ ച പനേസാ ചേതനാ’’തി. ഥാവരിയോതി ഖേത്തസാമീ വുച്ചതി. യഥാ ഖേത്തസാമീ പുരിസോ പഞ്ചപണ്ണാസ ബലിപുരിസേ ഗഹേത്വാ ‘ലായിസ്സാമീ’തി ഏകതോ ഖേത്തം ഓതരതി. തസ്സ അതിരേകോ ഉസ്സാഹോ അതിരേകോ വായാമോ, ദിഗുണോ ഉസ്സാഹോ ദിഗുണോ വായാമോ ഹോതി, ‘നിരന്തരം ഗണ്ഹഥാ’തിആദീനി വദതി, സീമം ആചിക്ഖതി, തേസം സുരാഭത്തഗന്ധമാലാദീനി ജാനാതി, മഗ്ഗം സമകം ഹരതി. ഏവംസമ്പദമിദം വേദിതബ്ബം . ഖേത്തസാമിപുരിസോ വിയ ഹി ചേതനാ. പഞ്ചപണ്ണാസ ബലിപുരിസാ വിയ ചിത്തങ്ഗവസേന ഉപ്പന്നാ പഞ്ചപണ്ണാസ കുസലാ ധമ്മാ. ഖേത്തസാമിപുരിസസ്സ ദിഗുണുസ്സാഹദിഗുണവായാമകരണകാലോ വിയ കുസലാകുസലകമ്മായൂഹനട്ഠാനം പത്വാ ചേതനായ ദിഗുണുസ്സാഹോ ദിഗുണവായാമോ ഹോതി. ഏവമസ്സാ ആയൂഹനരസതാ വേദിതബ്ബാ.

    Cetayatīti cetanā saddhiṃ attanā sampayuttadhamme ārammaṇe abhisandahatīti attho. Sā cetayitalakkhaṇā, cetanābhāvalakkhaṇāti attho. Āyūhanarasā. Catubhūmikacetanā hi nocetayitalakkhaṇā nāma natthi. Sabbā cetayitalakkhaṇāva. Āyūhanarasatā pana kusalākusalesu eva hoti. Kusalākusalakammāyūhanaṭṭhānañhi patvā sesasampayuttadhammānaṃ ekadesamattakameva kiccaṃ hoti. Cetanā pana atirekaussāhā atirekavāyāmā, diguṇussāhā diguṇavāyāmā. Tenāhu porāṇā – ‘‘thāvariyasabhāvasaṇṭhitā ca panesā cetanā’’ti. Thāvariyoti khettasāmī vuccati. Yathā khettasāmī puriso pañcapaṇṇāsa balipurise gahetvā ‘lāyissāmī’ti ekato khettaṃ otarati. Tassa atireko ussāho atireko vāyāmo, diguṇo ussāho diguṇo vāyāmo hoti, ‘nirantaraṃ gaṇhathā’tiādīni vadati, sīmaṃ ācikkhati, tesaṃ surābhattagandhamālādīni jānāti, maggaṃ samakaṃ harati. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ . Khettasāmipuriso viya hi cetanā. Pañcapaṇṇāsa balipurisā viya cittaṅgavasena uppannā pañcapaṇṇāsa kusalā dhammā. Khettasāmipurisassa diguṇussāhadiguṇavāyāmakaraṇakālo viya kusalākusalakammāyūhanaṭṭhānaṃ patvā cetanāya diguṇussāho diguṇavāyāmo hoti. Evamassā āyūhanarasatā veditabbā.

    സാ പനേസാ സംവിദഹനപച്ചുപട്ഠാനാ. സംവിദഹമാനാ ഹി അയം ഉപട്ഠാതി, സകിച്ചപരകിച്ചസാധകാ, ജേട്ഠസിസ്സമഹാവഡ്ഢകീആദയോ വിയ. യഥാ ഹി ജേട്ഠസിസ്സോ ഉപജ്ഝായം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ സയം അധീയമാനോ ഇതരേപി ദാരകേ അത്തനോ അത്തനോ അജ്ഝയനകമ്മേ പവത്തയതി, തസ്മിഞ്ഹി അധീയിതും ആരദ്ധേ തേപി അധീയന്തി, തദനുവത്തിതായ. യഥാ ച മഹാവഡ്ഢകീ സയം തച്ഛന്തോ ഇതരേപി തച്ഛകേ അത്തനോ അത്തനോ തച്ഛനകമ്മേ പവത്തയതി, തസ്മിഞ്ഹി തച്ഛിതും ആരദ്ധേ തേപി തച്ഛന്തി, തദനുവത്തിതായ. യഥാ ച യോധനായകോ സയം യുജ്ഝമാനോ ഇതരേപി യോധേ സമ്പഹാരവുത്തിയം പവത്തയതി, തസ്മിഞ്ഹി യുജ്ഝിതും ആരദ്ധേ തേപി അനിവത്തമാനാ യുജ്ഝന്തി, തദനുവത്തിതായ. ഏവമേസാപി അത്തനോ കിച്ചേന ആരമ്മണേ പവത്തമാനാ അഞ്ഞേപി സമ്പയുത്തധമ്മേ അത്തനോ അത്തനോ കിരിയായ പവത്തേതി. തസ്സാ ഹി അത്തനോ കിച്ചം ആരദ്ധായ, തംസമ്പയുത്താപി ആരഭന്തി. തേന വുത്തം – ‘സകിച്ചപരകിച്ചസാധകാ, ജേട്ഠസിസ്സമഹാവഡ്ഢകീആദയോ വിയാ’തി. അച്ചായികകമ്മാനുസ്സരണാദീസു ച പനായം സമ്പയുത്താനം ഉസ്സാഹനഭാവേന പവത്തമാനാ പാകടാ ഹോതീതി വേദിതബ്ബാ.

    Sā panesā saṃvidahanapaccupaṭṭhānā. Saṃvidahamānā hi ayaṃ upaṭṭhāti, sakiccaparakiccasādhakā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viya. Yathā hi jeṭṭhasisso upajjhāyaṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sayaṃ adhīyamāno itarepi dārake attano attano ajjhayanakamme pavattayati, tasmiñhi adhīyituṃ āraddhe tepi adhīyanti, tadanuvattitāya. Yathā ca mahāvaḍḍhakī sayaṃ tacchanto itarepi tacchake attano attano tacchanakamme pavattayati, tasmiñhi tacchituṃ āraddhe tepi tacchanti, tadanuvattitāya. Yathā ca yodhanāyako sayaṃ yujjhamāno itarepi yodhe sampahāravuttiyaṃ pavattayati, tasmiñhi yujjhituṃ āraddhe tepi anivattamānā yujjhanti, tadanuvattitāya. Evamesāpi attano kiccena ārammaṇe pavattamānā aññepi sampayuttadhamme attano attano kiriyāya pavatteti. Tassā hi attano kiccaṃ āraddhāya, taṃsampayuttāpi ārabhanti. Tena vuttaṃ – ‘sakiccaparakiccasādhakā, jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viyā’ti. Accāyikakammānussaraṇādīsu ca panāyaṃ sampayuttānaṃ ussāhanabhāvena pavattamānā pākaṭā hotīti veditabbā.

    ‘ആരമ്മണം ചിന്തേതീ’തി ചിത്തന്തി നയേന ചിത്തസ്സ വചനത്ഥോ വുത്തോ ഏവ. ലക്ഖണാദിതോ പന വിജാനനലക്ഖണം ചിത്തം, പുബ്ബങ്ഗമരസം, സന്ദഹനപച്ചുപട്ഠാനം, നാമരൂപപദട്ഠാനം. ചതുഭൂമകചിത്തഞ്ഹി നോവിജാനനലക്ഖണം നാമ നത്ഥി. സബ്ബം വിജാനനലക്ഖണമേവ. ദ്വാരം പന പത്വാ ആരമ്മണവിഭാവനട്ഠാനേ ചിത്തം പുബ്ബങ്ഗമം പുരേചാരികം ഹോതി. ചക്ഖുനാ ഹി ദിട്ഠം രൂപാരമ്മണം ചിത്തേനേവ വിജാനാതി…പേ॰… മനേന വിഞ്ഞാതം ധമ്മാരമ്മണം ചിത്തേനേവ വിജാനാതി. യഥാ ഹി നഗരഗുത്തികോ നാമ നഗരമജ്ഝേ സിങ്ഘാടകേ നിസീദിത്വാ ‘അയം നേവാസികോ അയം ആഗന്തുകോ’തി ആഗതാഗതം ജനം ഉപധാരേതി വവത്ഥപേതി – ഏവംസമ്പദമിദം ദട്ഠബ്ബം. വുത്തമ്പി ചേതം മഹാഥേരേന – ‘‘യഥാ, മഹാരാജ , നഗരഗുത്തികോ നാമ മജ്ഝേ നഗരസ്സ സിങ്ഘാടകേ നിസിന്നോ പുരത്ഥിമതോ ദിസതോ പുരിസം ആഗച്ഛന്തം പസ്സേയ്യ… പച്ഛിമതോ… ദക്ഖിണതോ… ഉത്തരതോ ദിസതോ പുരിസം ആഗച്ഛന്തം പസ്സേയ്യ, ഏവമേവ ഖോ, മഹാരാജ, യം ചക്ഖുനാ രൂപം പസ്സതി തം വിഞ്ഞാണേന വിജാനാതി, യം സോതേന സദ്ദം സുണാതി, ഘാനേന ഗന്ധം ഘായതി, ജിവ്ഹായ രസം സായതി, കായേന ഫോട്ഠബ്ബം ഫുസതി, മനസാ ധമ്മം വിജാനാതി, തം വിഞ്ഞാണേന വിജാനാതീ’’തി (മി॰ പ॰ ൨.൩.൧൨). ഏവം ദ്വാരം പത്വാ ആരമ്മണവിഭാവനട്ഠാനേ ചിത്തമേവ പുബ്ബങ്ഗമം പുരേചാരികം. തസ്മാ പുബ്ബങ്ഗമരസന്തി വുച്ചതി.

    ‘Ārammaṇaṃ cintetī’ti cittanti nayena cittassa vacanattho vutto eva. Lakkhaṇādito pana vijānanalakkhaṇaṃ cittaṃ, pubbaṅgamarasaṃ, sandahanapaccupaṭṭhānaṃ, nāmarūpapadaṭṭhānaṃ. Catubhūmakacittañhi novijānanalakkhaṇaṃ nāma natthi. Sabbaṃ vijānanalakkhaṇameva. Dvāraṃ pana patvā ārammaṇavibhāvanaṭṭhāne cittaṃ pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ hoti. Cakkhunā hi diṭṭhaṃ rūpārammaṇaṃ citteneva vijānāti…pe… manena viññātaṃ dhammārammaṇaṃ citteneva vijānāti. Yathā hi nagaraguttiko nāma nagaramajjhe siṅghāṭake nisīditvā ‘ayaṃ nevāsiko ayaṃ āgantuko’ti āgatāgataṃ janaṃ upadhāreti vavatthapeti – evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Vuttampi cetaṃ mahātherena – ‘‘yathā, mahārāja , nagaraguttiko nāma majjhe nagarassa siṅghāṭake nisinno puratthimato disato purisaṃ āgacchantaṃ passeyya… pacchimato… dakkhiṇato… uttarato disato purisaṃ āgacchantaṃ passeyya, evameva kho, mahārāja, yaṃ cakkhunā rūpaṃ passati taṃ viññāṇena vijānāti, yaṃ sotena saddaṃ suṇāti, ghānena gandhaṃ ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati, manasā dhammaṃ vijānāti, taṃ viññāṇena vijānātī’’ti (mi. pa. 2.3.12). Evaṃ dvāraṃ patvā ārammaṇavibhāvanaṭṭhāne cittameva pubbaṅgamaṃ purecārikaṃ. Tasmā pubbaṅgamarasanti vuccati.

    തദേതം പച്ഛിമം പച്ഛിമം ഉപ്പജ്ജമാനം പുരിമം പുരിമം നിരന്തരം കത്വാ സന്ദഹനമേവ ഉപട്ഠാതീതി സന്ദഹനപച്ചുപട്ഠാനം. പഞ്ചവോകാരഭവേ പനസ്സ നിയമതോ നാമരൂപം, ചതുവോകാരഭവേ നാമമേവ പദട്ഠാനം. തസ്മാ നാമരൂപപദട്ഠാനന്തി വുത്തം.

    Tadetaṃ pacchimaṃ pacchimaṃ uppajjamānaṃ purimaṃ purimaṃ nirantaraṃ katvā sandahanameva upaṭṭhātīti sandahanapaccupaṭṭhānaṃ. Pañcavokārabhave panassa niyamato nāmarūpaṃ, catuvokārabhave nāmameva padaṭṭhānaṃ. Tasmā nāmarūpapadaṭṭhānanti vuttaṃ.

    കിം പനേതം ചിത്തം പുരിമനിദ്ദിട്ഠചിത്തേന സദ്ധിം ഏകമേവ ഉദാഹു അഞ്ഞന്തി? ഏകമേവ. അഥ കസ്മാ പുരിമനിദ്ദിട്ഠം പുന വുത്തന്തി? അവിചാരിതം ഏതം അട്ഠകഥായം. അയം പനേത്ഥ യുത്തി – യഥാ ഹി രൂപാദീനി ഉപാദായ പഞ്ഞത്താ സൂരിയാദയോ ന അത്ഥതോ രൂപാദീഹി അഞ്ഞേ ഹോന്തി, തേനേവ യസ്മിം സമയേ സൂരിയോ ഉദേതി തസ്മിം സമയേ തസ്സ തേജസങ്ഖാതം രൂപമ്പീതി. ഏവം വുച്ചമാനേപി ന രൂപാദീഹി അഞ്ഞോ സൂരിയോ നാമ അത്ഥി. ന തഥാ ചിത്തം; ഫസ്സാദയോ ധമ്മേ ഉപാദായ പഞ്ഞാപിയതി; അത്ഥതോ പനേതം തേഹി അഞ്ഞമേവ. തേന ‘യസ്മിം സമയേ ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതി ഏകംസേനേവ തസ്മിം സമയേ ഫസ്സാദീഹി അത്ഥതോ അഞ്ഞമേവ തം ഹോതീ’തി ഇമസ്സത്ഥസ്സ ദീപനത്ഥായ ഏതം പുന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.

    Kiṃ panetaṃ cittaṃ purimaniddiṭṭhacittena saddhiṃ ekameva udāhu aññanti? Ekameva. Atha kasmā purimaniddiṭṭhaṃ puna vuttanti? Avicāritaṃ etaṃ aṭṭhakathāyaṃ. Ayaṃ panettha yutti – yathā hi rūpādīni upādāya paññattā sūriyādayo na atthato rūpādīhi aññe honti, teneva yasmiṃ samaye sūriyo udeti tasmiṃ samaye tassa tejasaṅkhātaṃ rūpampīti. Evaṃ vuccamānepi na rūpādīhi añño sūriyo nāma atthi. Na tathā cittaṃ; phassādayo dhamme upādāya paññāpiyati; atthato panetaṃ tehi aññameva. Tena ‘yasmiṃ samaye cittaṃ uppannaṃ hoti ekaṃseneva tasmiṃ samaye phassādīhi atthato aññameva taṃ hotī’ti imassatthassa dīpanatthāya etaṃ puna vuttanti veditabbaṃ.

    യഥാ ച ‘‘യസ്മിം സമയേ രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി…പേ॰… പഥവീകസിണം, തസ്മിം സമയേ ഫസ്സോ ഹോതി വേദനാ ഹോതീ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൬൦) പന ഭാവേന്തേന വവത്ഥാപിതേ സമയേ യോ ഭാവേതി ന സോ അത്ഥതോ ഉപ്പജ്ജതി നാമ, തേനേവ തത്ഥ യഥാ ‘‘ഫസ്സോ ഹോതി വേദനാ ഹോതീ’’തി വുത്തം, ന ഏവം ‘‘യോ ഭാവേതി സോ ഹോതീ’’തി വുത്തം. ‘‘യസ്മിം സമയേ കാമാവചരം കുസലം ചിത്തം ഉപ്പന്നം ഹോതീ’’തിആദീസു പന ചിത്തേന വവത്ഥാപിതേ സമയേ സമയവവത്ഥാപിതം ചിത്തം ന തഥാ അത്ഥതോ നുപ്പജ്ജതി . യഥേവ പന തദാ ‘ഫസ്സോ ഹോതി വേദനാ ഹോതി’, തഥാ ‘ചിത്തമ്പി ഹോതീ’തി ഇമസ്സപി അത്ഥസ്സ ദീപനത്ഥമിദം പുന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. ഇദം പനേത്ഥ സന്നിട്ഠാനം – ഉദ്ദേസവാരേ സങ്ഗണ്ഹനത്ഥം നിദ്ദേസവാരേ ച വിഭജനത്ഥം പുരിമേന ഹി ‘ചിത്ത’-സദ്ദേന കേവലം സമയോ വവത്ഥാപിതോ. തസ്മിം പന ചിത്തേന വവത്ഥാപിതസമയേ യേ ധമ്മാ ഹോന്തി തേസം ദസ്സനത്ഥം ‘‘ഫസ്സോ ഹോതീ’’തിആദി ആരദ്ധം. ചിത്തഞ്ചാപി തസ്മിം സമയേ ഹോതിയേവ. തസ്മാ തസ്സാപി സങ്ഗണ്ഹനത്ഥമേതം പുന വുത്തം. ഇമസ്മിഞ്ച ഠാനേ ഏതസ്മിം അവുച്ചമാനേ ‘‘കതമം തസ്മിം സമയേ ചിത്ത’’ന്തി ന സക്കാ ഭവേയ്യ നിദ്ദേസവാരേ വിഭജിതും. ഏവമസ്സ വിഭജനംയേവ പരിഹായേഥ. തസ്മാ തസ്സ നിദ്ദേസവാരേ വിഭജനത്ഥമ്പി ഏതഞ്ച വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.

    Yathā ca ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti…pe… pathavīkasiṇaṃ, tasmiṃ samaye phasso hoti vedanā hotī’’tiādīsu (dha. sa. 160) pana bhāventena vavatthāpite samaye yo bhāveti na so atthato uppajjati nāma, teneva tattha yathā ‘‘phasso hoti vedanā hotī’’ti vuttaṃ, na evaṃ ‘‘yo bhāveti so hotī’’ti vuttaṃ. ‘‘Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādīsu pana cittena vavatthāpite samaye samayavavatthāpitaṃ cittaṃ na tathā atthato nuppajjati . Yatheva pana tadā ‘phasso hoti vedanā hoti’, tathā ‘cittampi hotī’ti imassapi atthassa dīpanatthamidaṃ puna vuttanti veditabbaṃ. Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – uddesavāre saṅgaṇhanatthaṃ niddesavāre ca vibhajanatthaṃ purimena hi ‘citta’-saddena kevalaṃ samayo vavatthāpito. Tasmiṃ pana cittena vavatthāpitasamaye ye dhammā honti tesaṃ dassanatthaṃ ‘‘phasso hotī’’tiādi āraddhaṃ. Cittañcāpi tasmiṃ samaye hotiyeva. Tasmā tassāpi saṅgaṇhanatthametaṃ puna vuttaṃ. Imasmiñca ṭhāne etasmiṃ avuccamāne ‘‘katamaṃ tasmiṃ samaye citta’’nti na sakkā bhaveyya niddesavāre vibhajituṃ. Evamassa vibhajanaṃyeva parihāyetha. Tasmā tassa niddesavāre vibhajanatthampi etañca vuttanti veditabbaṃ.

    യസ്മാ വാ ‘‘ഉപ്പന്നം ഹോതീ’’തി ഏത്ഥ ചിത്തം ഉപ്പന്നന്തി ഏതം ദേസനാസീസമേവ, ‘ന പന ചിത്തം ഏകമേവ ഉപ്പജ്ജതീ’തി അട്ഠകഥായം വിചാരിതം, തസ്മാ ചിത്തം ‘‘ഉപ്പന്ന’’ന്തി ഏത്ഥാപി ചിത്തമത്തമേവ അഗ്ഗഹേത്വാ പരോപണ്ണാസകുസലധമ്മേഹി സദ്ധിംയേവ ചിത്തം ഗഹിതം. ഏവം തത്ഥ സങ്ഖേപതോ സബ്ബേപി ചിത്തചേതസികധമ്മേ ഗഹേത്വാ ഇധ സരൂപേന പഭേദതോ ദസ്സേതും ‘‘ഫസ്സോ ഹോതീ’’തിആദി ആരദ്ധം. ഇതി ഫസ്സാദയോ വിയ ചിത്തമ്പി വുത്തമേവാതി വേദിതബ്ബം.

    Yasmā vā ‘‘uppannaṃ hotī’’ti ettha cittaṃ uppannanti etaṃ desanāsīsameva, ‘na pana cittaṃ ekameva uppajjatī’ti aṭṭhakathāyaṃ vicāritaṃ, tasmā cittaṃ ‘‘uppanna’’nti etthāpi cittamattameva aggahetvā paropaṇṇāsakusaladhammehi saddhiṃyeva cittaṃ gahitaṃ. Evaṃ tattha saṅkhepato sabbepi cittacetasikadhamme gahetvā idha sarūpena pabhedato dassetuṃ ‘‘phasso hotī’’tiādi āraddhaṃ. Iti phassādayo viya cittampi vuttamevāti veditabbaṃ.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact