| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
९. पिण्डपातपारिसुद्धिसुत्तवण्णना
9. Piṇḍapātapārisuddhisuttavaṇṇanā
४३८. धम्मसेनापतिनो पटिसल्लीयनस्स अधिप्पेतत्ता, उपरि च पाळियं, ‘‘सुञ्ञताविहारेन खो अहं, भन्ते, एतरहि बहुलं विहरामी’’ति (म॰ नि॰ ३.४३८) वुत्तत्ता ‘‘पटिसल्लानाति फलसमापत्तितो’’ति आह।
438. Dhammasenāpatino paṭisallīyanassa adhippetattā, upari ca pāḷiyaṃ, ‘‘suññatāvihārena kho ahaṃ, bhante, etarahi bahulaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 3.438) vuttattā ‘‘paṭisallānāti phalasamāpattito’’ti āha.
विप्पसन्नानीति विसेसतो पसन्नानि। ओकासवसेनाति इन्द्रियानं पतिट्ठितोकासवसेन। ननु तानि इन्द्रियानि सभावतो विप्पसन्नानि होन्तीति? सच्चं होन्ति। न हिदं तादिसं पसन्नतं सन्धाय वुत्तं, इदं पन सन्तपणीतसमापत्तिसमुट्ठितानं पच्चुपट्ठितानं चित्तजरूपानं वसेन सेसतिसन्ततिरूपानं सेट्ठतरं पणीतभावापत्तिं सन्धाय वुत्तं। फलसमापत्तितोति सुञ्ञतानुपस्सनावसेन समापन्नफलसमापत्तितो। महन्तानं बुद्धादीनं पुरिसानं विहारो महापुरिसविहारो। तेनाह – ‘‘बुद्ध…पे॰… विहारो’’ति। विहारतो पट्ठायाति परिक्खित्ते च विहारे परिक्खेपतो पट्ठाय, अपरिक्खित्ते च परिक्खेपारहट्ठानतो पट्ठाय। केचि पन ‘‘विहारब्भन्तरतो पट्ठाया’’ति वदन्ति। याव गामस्स इन्दखीलाति गामस्स अब्भन्तरिन्दखीलो। गेहपटिपाटियाचरित्वाति पिण्डाय चरित्वा। याव नगरद्वारेन निक्खमनाति नगरद्वारेन याव निक्खमनपदेसा। याव विहाराति याव विहारब्भन्तरा। पटिक्कन्तमग्गोति निवत्तनमग्गो। आरम्मणे पटिहञ्ञनाकारेन पवत्तमानम्पि पटिघसम्पयुत्तं चित्ते पटिहनन्तं विय पवत्ततीति आह – ‘‘चित्ते पटिहञ्ञनकिलेसजात’’न्ति। दिवसञ्च रत्तिञ्च अनुसिक्खन्तेनाति एतंयेव रागादिप्पहायिनिं सम्मापटिपत्तिं दिवा च रत्तिञ्च अनु अनु सिक्खन्तेन उपरूपरि वड्ढेन्तेन।
Vippasannānīti visesato pasannāni. Okāsavasenāti indriyānaṃ patiṭṭhitokāsavasena. Nanu tāni indriyāni sabhāvato vippasannāni hontīti? Saccaṃ honti. Na hidaṃ tādisaṃ pasannataṃ sandhāya vuttaṃ, idaṃ pana santapaṇītasamāpattisamuṭṭhitānaṃ paccupaṭṭhitānaṃ cittajarūpānaṃ vasena sesatisantatirūpānaṃ seṭṭhataraṃ paṇītabhāvāpattiṃ sandhāya vuttaṃ. Phalasamāpattitoti suññatānupassanāvasena samāpannaphalasamāpattito. Mahantānaṃ buddhādīnaṃ purisānaṃ vihāro mahāpurisavihāro. Tenāha – ‘‘buddha…pe… vihāro’’ti. Vihārato paṭṭhāyāti parikkhitte ca vihāre parikkhepato paṭṭhāya, aparikkhitte ca parikkhepārahaṭṭhānato paṭṭhāya. Keci pana ‘‘vihārabbhantarato paṭṭhāyā’’ti vadanti. Yāva gāmassa indakhīlāti gāmassa abbhantarindakhīlo. Gehapaṭipāṭiyācaritvāti piṇḍāya caritvā. Yāva nagaradvārena nikkhamanāti nagaradvārena yāva nikkhamanapadesā. Yāva vihārāti yāva vihārabbhantarā. Paṭikkantamaggoti nivattanamaggo. Ārammaṇe paṭihaññanākārena pavattamānampi paṭighasampayuttaṃ citte paṭihanantaṃ viya pavattatīti āha – ‘‘citte paṭihaññanakilesajāta’’nti. Divasañca rattiñca anusikkhantenāti etaṃyeva rāgādippahāyiniṃ sammāpaṭipattiṃ divā ca rattiñca anu anu sikkhantena uparūpari vaḍḍhentena.
४४०. पहीना नु खो मे पञ्च कामगुणाति एत्थ कामगुणप्पहानं नाम तप्पटिबद्धछन्दरागप्पहानं। तथा हि वुत्तं – ‘‘तिट्ठन्ति चित्रानि तथेव लोके, अथेत्थ धीरा विनयन्ति छन्द’’न्ति। एकभिक्खुस्स पच्चवेक्खणा नानाति एकस्सेव भिक्खुनो, ‘‘पहीना नु खो मे पञ्च कामगुणा’’तिआदिना पाळियं आगता नानापच्चवेक्खणा होन्ति। नानाभिक्खूनन्ति विसुं विसुं अनेकेसं भिक्खूनं। पच्चवेक्खणा नानाति वुत्तनानापच्चवेक्खणा। इदानि तमेव सङ्खेपतो वुत्तमत्थं वित्थारतो दस्सेतुं, ‘‘कथ’’न्तिआदि वुत्तं। तत्थ ‘‘पच्चवेक्खती’’ति वुत्तं, कथं पन पच्चवेक्खतीति आह ‘‘पहीना नु खो’’तिआदि। वीरियं पग्गय्हाति चतुब्बिधसम्मप्पधानवीरियं आरभित्वा विपस्सनं वड्ढित्वा। मग्गानन्तरं अनागामिफलं पत्वाति वचनसेसो। फलानन्तरं मग्गन्ति तस्मिं अनागामिमग्गे ठितो फलसमापत्तितो वुट्ठाय अग्गमग्गत्थाय विपस्सनं आरभित्वा तस्मिंयेव आसने न चिरेनेव विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा अरहत्तमग्गं गण्हन्तो निरोधधम्मानुप्पत्तिया विपस्सनापरिवासाभावतो फलानन्तरं मग्गप्पत्तो नाम होतीति कत्वा।
440.Pahīnā nu kho me pañca kāmaguṇāti ettha kāmaguṇappahānaṃ nāma tappaṭibaddhachandarāgappahānaṃ. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘tiṭṭhanti citrāni tatheva loke, athettha dhīrā vinayanti chanda’’nti. Ekabhikkhussa paccavekkhaṇā nānāti ekasseva bhikkhuno, ‘‘pahīnā nu kho me pañca kāmaguṇā’’tiādinā pāḷiyaṃ āgatā nānāpaccavekkhaṇā honti. Nānābhikkhūnanti visuṃ visuṃ anekesaṃ bhikkhūnaṃ. Paccavekkhaṇā nānāti vuttanānāpaccavekkhaṇā. Idāni tameva saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ, ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘paccavekkhatī’’ti vuttaṃ, kathaṃ pana paccavekkhatīti āha ‘‘pahīnā nu kho’’tiādi. Vīriyaṃ paggayhāti catubbidhasammappadhānavīriyaṃ ārabhitvā vipassanaṃ vaḍḍhitvā. Maggānantaraṃ anāgāmiphalaṃ patvāti vacanaseso. Phalānantaraṃ magganti tasmiṃ anāgāmimagge ṭhito phalasamāpattito vuṭṭhāya aggamaggatthāya vipassanaṃ ārabhitvā tasmiṃyeva āsane na cireneva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattamaggaṃ gaṇhanto nirodhadhammānuppattiyā vipassanāparivāsābhāvato phalānantaraṃ maggappatto nāma hotīti katvā.
ततो वुट्ठायाति मग्गानन्तरफलतो वुट्ठाय। मग्गानन्तरतो हि वुट्ठितो मग्गतो वुट्ठितो विय होतीति तथा वुत्तं। ‘‘फलानन्तरं मग्ग’’न्ति एत्थ फलं अनन्तरं एतस्साति फलानन्तरं। ‘‘फलानन्तरं मग्ग’’न्ति पदद्वयेनपि अनागामिमग्गफलानि चेव वदतीति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। नीवरणादीसुपि एसेव नयोति एत्थ, ‘‘पहीना नु खो मे पञ्च नीवरणा’’तिआदिना योजना वेदितब्बा। एतेसन्ति एत्थ एतेसं नीवरणपञ्चुपादानक्खन्धसतिपट्ठानादीनं। पहानादीनीति पहानपरिञ्ञाभावनासच्छिकिरिया। नानापच्चवेक्खणा होतीति ता पच्चवेक्खणा नानाति अधिप्पायो। एतासु पन पच्चवेक्खणासूति एतासु कामगुणपच्चवेक्खणादीसु द्वादससु पच्चवेक्खणासु। एकं पच्चवेक्खणं पच्चवेक्खति द्वादससु नयेसु एकेनेव किच्चसिद्धितो। अञ्ञो भिक्खु। एकन्ति अञ्ञं पच्चवेक्खति। अञ्ञत्थो हि अयं एकसद्दो ‘‘इत्थेके’’तिआदीसु (म॰ नि॰ ३.२१, २७) वियाति। नानाभिक्खूनं पन एका पच्चवेक्खणा, नानाभिक्खूनं नानापच्चवेक्खणाति एवं चतुक्कपच्चवेक्खणम्पि एत्थ सम्भवति। इमस्स पन द्वयस्स वसेन अभिसमयो नत्थीति तदुभयं अट्ठकथायं न उद्धटं। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Tato vuṭṭhāyāti maggānantaraphalato vuṭṭhāya. Maggānantarato hi vuṭṭhito maggato vuṭṭhito viya hotīti tathā vuttaṃ. ‘‘Phalānantaraṃ magga’’nti ettha phalaṃ anantaraṃ etassāti phalānantaraṃ. ‘‘Phalānantaraṃ magga’’nti padadvayenapi anāgāmimaggaphalāni ceva vadatīti evamettha attho daṭṭhabbo. Nīvaraṇādīsupi eseva nayoti ettha, ‘‘pahīnā nu kho me pañca nīvaraṇā’’tiādinā yojanā veditabbā. Etesanti ettha etesaṃ nīvaraṇapañcupādānakkhandhasatipaṭṭhānādīnaṃ. Pahānādīnīti pahānapariññābhāvanāsacchikiriyā. Nānāpaccavekkhaṇā hotīti tā paccavekkhaṇā nānāti adhippāyo. Etāsu pana paccavekkhaṇāsūti etāsu kāmaguṇapaccavekkhaṇādīsu dvādasasu paccavekkhaṇāsu. Ekaṃ paccavekkhaṇaṃ paccavekkhati dvādasasu nayesu ekeneva kiccasiddhito. Añño bhikkhu. Ekanti aññaṃ paccavekkhati. Aññattho hi ayaṃ ekasaddo ‘‘ittheke’’tiādīsu (ma. ni. 3.21, 27) viyāti. Nānābhikkhūnaṃ pana ekā paccavekkhaṇā, nānābhikkhūnaṃ nānāpaccavekkhaṇāti evaṃ catukkapaccavekkhaṇampi ettha sambhavati. Imassa pana dvayassa vasena abhisamayo natthīti tadubhayaṃ aṭṭhakathāyaṃ na uddhaṭaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
पिण्डपातपारिसुद्धिसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Piṇḍapātapārisuddhisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ९. पिण्डपातपारिसुद्धिसुत्तं • 9. Piṇḍapātapārisuddhisuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ९. पिण्डपातपारिसुद्धिसुत्तवण्णना • 9. Piṇḍapātapārisuddhisuttavaṇṇanā
