Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
૯. પિણ્ડપાતપારિસુદ્ધિસુત્તવણ્ણના
9. Piṇḍapātapārisuddhisuttavaṇṇanā
૪૩૮. ધમ્મસેનાપતિનો પટિસલ્લીયનસ્સ અધિપ્પેતત્તા, ઉપરિ ચ પાળિયં, ‘‘સુઞ્ઞતાવિહારેન ખો અહં, ભન્તે, એતરહિ બહુલં વિહરામી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૪૩૮) વુત્તત્તા ‘‘પટિસલ્લાનાતિ ફલસમાપત્તિતો’’તિ આહ.
438. Dhammasenāpatino paṭisallīyanassa adhippetattā, upari ca pāḷiyaṃ, ‘‘suññatāvihārena kho ahaṃ, bhante, etarahi bahulaṃ viharāmī’’ti (ma. ni. 3.438) vuttattā ‘‘paṭisallānāti phalasamāpattito’’ti āha.
વિપ્પસન્નાનીતિ વિસેસતો પસન્નાનિ. ઓકાસવસેનાતિ ઇન્દ્રિયાનં પતિટ્ઠિતોકાસવસેન. નનુ તાનિ ઇન્દ્રિયાનિ સભાવતો વિપ્પસન્નાનિ હોન્તીતિ? સચ્ચં હોન્તિ. ન હિદં તાદિસં પસન્નતં સન્ધાય વુત્તં, ઇદં પન સન્તપણીતસમાપત્તિસમુટ્ઠિતાનં પચ્ચુપટ્ઠિતાનં ચિત્તજરૂપાનં વસેન સેસતિસન્તતિરૂપાનં સેટ્ઠતરં પણીતભાવાપત્તિં સન્ધાય વુત્તં. ફલસમાપત્તિતોતિ સુઞ્ઞતાનુપસ્સનાવસેન સમાપન્નફલસમાપત્તિતો. મહન્તાનં બુદ્ધાદીનં પુરિસાનં વિહારો મહાપુરિસવિહારો. તેનાહ – ‘‘બુદ્ધ…પે॰… વિહારો’’તિ. વિહારતો પટ્ઠાયાતિ પરિક્ખિત્તે ચ વિહારે પરિક્ખેપતો પટ્ઠાય, અપરિક્ખિત્તે ચ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનતો પટ્ઠાય. કેચિ પન ‘‘વિહારબ્ભન્તરતો પટ્ઠાયા’’તિ વદન્તિ. યાવ ગામસ્સ ઇન્દખીલાતિ ગામસ્સ અબ્ભન્તરિન્દખીલો. ગેહપટિપાટિયાચરિત્વાતિ પિણ્ડાય ચરિત્વા. યાવ નગરદ્વારેન નિક્ખમનાતિ નગરદ્વારેન યાવ નિક્ખમનપદેસા. યાવ વિહારાતિ યાવ વિહારબ્ભન્તરા. પટિક્કન્તમગ્ગોતિ નિવત્તનમગ્ગો. આરમ્મણે પટિહઞ્ઞનાકારેન પવત્તમાનમ્પિ પટિઘસમ્પયુત્તં ચિત્તે પટિહનન્તં વિય પવત્તતીતિ આહ – ‘‘ચિત્તે પટિહઞ્ઞનકિલેસજાત’’ન્તિ. દિવસઞ્ચ રત્તિઞ્ચ અનુસિક્ખન્તેનાતિ એતંયેવ રાગાદિપ્પહાયિનિં સમ્માપટિપત્તિં દિવા ચ રત્તિઞ્ચ અનુ અનુ સિક્ખન્તેન ઉપરૂપરિ વડ્ઢેન્તેન.
Vippasannānīti visesato pasannāni. Okāsavasenāti indriyānaṃ patiṭṭhitokāsavasena. Nanu tāni indriyāni sabhāvato vippasannāni hontīti? Saccaṃ honti. Na hidaṃ tādisaṃ pasannataṃ sandhāya vuttaṃ, idaṃ pana santapaṇītasamāpattisamuṭṭhitānaṃ paccupaṭṭhitānaṃ cittajarūpānaṃ vasena sesatisantatirūpānaṃ seṭṭhataraṃ paṇītabhāvāpattiṃ sandhāya vuttaṃ. Phalasamāpattitoti suññatānupassanāvasena samāpannaphalasamāpattito. Mahantānaṃ buddhādīnaṃ purisānaṃ vihāro mahāpurisavihāro. Tenāha – ‘‘buddha…pe… vihāro’’ti. Vihārato paṭṭhāyāti parikkhitte ca vihāre parikkhepato paṭṭhāya, aparikkhitte ca parikkhepārahaṭṭhānato paṭṭhāya. Keci pana ‘‘vihārabbhantarato paṭṭhāyā’’ti vadanti. Yāva gāmassa indakhīlāti gāmassa abbhantarindakhīlo. Gehapaṭipāṭiyācaritvāti piṇḍāya caritvā. Yāva nagaradvārena nikkhamanāti nagaradvārena yāva nikkhamanapadesā. Yāva vihārāti yāva vihārabbhantarā. Paṭikkantamaggoti nivattanamaggo. Ārammaṇe paṭihaññanākārena pavattamānampi paṭighasampayuttaṃ citte paṭihanantaṃ viya pavattatīti āha – ‘‘citte paṭihaññanakilesajāta’’nti. Divasañca rattiñca anusikkhantenāti etaṃyeva rāgādippahāyiniṃ sammāpaṭipattiṃ divā ca rattiñca anu anu sikkhantena uparūpari vaḍḍhentena.
૪૪૦. પહીના નુ ખો મે પઞ્ચ કામગુણાતિ એત્થ કામગુણપ્પહાનં નામ તપ્પટિબદ્ધછન્દરાગપ્પહાનં. તથા હિ વુત્તં – ‘‘તિટ્ઠન્તિ ચિત્રાનિ તથેવ લોકે, અથેત્થ ધીરા વિનયન્તિ છન્દ’’ન્તિ. એકભિક્ખુસ્સ પચ્ચવેક્ખણા નાનાતિ એકસ્સેવ ભિક્ખુનો, ‘‘પહીના નુ ખો મે પઞ્ચ કામગુણા’’તિઆદિના પાળિયં આગતા નાનાપચ્ચવેક્ખણા હોન્તિ. નાનાભિક્ખૂનન્તિ વિસું વિસું અનેકેસં ભિક્ખૂનં. પચ્ચવેક્ખણા નાનાતિ વુત્તનાનાપચ્ચવેક્ખણા. ઇદાનિ તમેવ સઙ્ખેપતો વુત્તમત્થં વિત્થારતો દસ્સેતું, ‘‘કથ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ‘‘પચ્ચવેક્ખતી’’તિ વુત્તં, કથં પન પચ્ચવેક્ખતીતિ આહ ‘‘પહીના નુ ખો’’તિઆદિ. વીરિયં પગ્ગય્હાતિ ચતુબ્બિધસમ્મપ્પધાનવીરિયં આરભિત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢિત્વા. મગ્ગાનન્તરં અનાગામિફલં પત્વાતિ વચનસેસો. ફલાનન્તરં મગ્ગન્તિ તસ્મિં અનાગામિમગ્ગે ઠિતો ફલસમાપત્તિતો વુટ્ઠાય અગ્ગમગ્ગત્થાય વિપસ્સનં આરભિત્વા તસ્મિંયેવ આસને ન ચિરેનેવ વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરહત્તમગ્ગં ગણ્હન્તો નિરોધધમ્માનુપ્પત્તિયા વિપસ્સનાપરિવાસાભાવતો ફલાનન્તરં મગ્ગપ્પત્તો નામ હોતીતિ કત્વા.
440.Pahīnā nu kho me pañca kāmaguṇāti ettha kāmaguṇappahānaṃ nāma tappaṭibaddhachandarāgappahānaṃ. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘tiṭṭhanti citrāni tatheva loke, athettha dhīrā vinayanti chanda’’nti. Ekabhikkhussa paccavekkhaṇā nānāti ekasseva bhikkhuno, ‘‘pahīnā nu kho me pañca kāmaguṇā’’tiādinā pāḷiyaṃ āgatā nānāpaccavekkhaṇā honti. Nānābhikkhūnanti visuṃ visuṃ anekesaṃ bhikkhūnaṃ. Paccavekkhaṇā nānāti vuttanānāpaccavekkhaṇā. Idāni tameva saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ, ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘paccavekkhatī’’ti vuttaṃ, kathaṃ pana paccavekkhatīti āha ‘‘pahīnā nu kho’’tiādi. Vīriyaṃ paggayhāti catubbidhasammappadhānavīriyaṃ ārabhitvā vipassanaṃ vaḍḍhitvā. Maggānantaraṃ anāgāmiphalaṃ patvāti vacanaseso. Phalānantaraṃ magganti tasmiṃ anāgāmimagge ṭhito phalasamāpattito vuṭṭhāya aggamaggatthāya vipassanaṃ ārabhitvā tasmiṃyeva āsane na cireneva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattamaggaṃ gaṇhanto nirodhadhammānuppattiyā vipassanāparivāsābhāvato phalānantaraṃ maggappatto nāma hotīti katvā.
તતો વુટ્ઠાયાતિ મગ્ગાનન્તરફલતો વુટ્ઠાય. મગ્ગાનન્તરતો હિ વુટ્ઠિતો મગ્ગતો વુટ્ઠિતો વિય હોતીતિ તથા વુત્તં. ‘‘ફલાનન્તરં મગ્ગ’’ન્તિ એત્થ ફલં અનન્તરં એતસ્સાતિ ફલાનન્તરં. ‘‘ફલાનન્તરં મગ્ગ’’ન્તિ પદદ્વયેનપિ અનાગામિમગ્ગફલાનિ ચેવ વદતીતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. નીવરણાદીસુપિ એસેવ નયોતિ એત્થ, ‘‘પહીના નુ ખો મે પઞ્ચ નીવરણા’’તિઆદિના યોજના વેદિતબ્બા. એતેસન્તિ એત્થ એતેસં નીવરણપઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધસતિપટ્ઠાનાદીનં. પહાનાદીનીતિ પહાનપરિઞ્ઞાભાવનાસચ્છિકિરિયા. નાનાપચ્ચવેક્ખણા હોતીતિ તા પચ્ચવેક્ખણા નાનાતિ અધિપ્પાયો. એતાસુ પન પચ્ચવેક્ખણાસૂતિ એતાસુ કામગુણપચ્ચવેક્ખણાદીસુ દ્વાદસસુ પચ્ચવેક્ખણાસુ. એકં પચ્ચવેક્ખણં પચ્ચવેક્ખતિ દ્વાદસસુ નયેસુ એકેનેવ કિચ્ચસિદ્ધિતો. અઞ્ઞો ભિક્ખુ. એકન્તિ અઞ્ઞં પચ્ચવેક્ખતિ. અઞ્ઞત્થો હિ અયં એકસદ્દો ‘‘ઇત્થેકે’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૩.૨૧, ૨૭) વિયાતિ. નાનાભિક્ખૂનં પન એકા પચ્ચવેક્ખણા, નાનાભિક્ખૂનં નાનાપચ્ચવેક્ખણાતિ એવં ચતુક્કપચ્ચવેક્ખણમ્પિ એત્થ સમ્ભવતિ. ઇમસ્સ પન દ્વયસ્સ વસેન અભિસમયો નત્થીતિ તદુભયં અટ્ઠકથાયં ન ઉદ્ધટં. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Tato vuṭṭhāyāti maggānantaraphalato vuṭṭhāya. Maggānantarato hi vuṭṭhito maggato vuṭṭhito viya hotīti tathā vuttaṃ. ‘‘Phalānantaraṃ magga’’nti ettha phalaṃ anantaraṃ etassāti phalānantaraṃ. ‘‘Phalānantaraṃ magga’’nti padadvayenapi anāgāmimaggaphalāni ceva vadatīti evamettha attho daṭṭhabbo. Nīvaraṇādīsupi eseva nayoti ettha, ‘‘pahīnā nu kho me pañca nīvaraṇā’’tiādinā yojanā veditabbā. Etesanti ettha etesaṃ nīvaraṇapañcupādānakkhandhasatipaṭṭhānādīnaṃ. Pahānādīnīti pahānapariññābhāvanāsacchikiriyā. Nānāpaccavekkhaṇā hotīti tā paccavekkhaṇā nānāti adhippāyo. Etāsu pana paccavekkhaṇāsūti etāsu kāmaguṇapaccavekkhaṇādīsu dvādasasu paccavekkhaṇāsu. Ekaṃ paccavekkhaṇaṃ paccavekkhati dvādasasu nayesu ekeneva kiccasiddhito. Añño bhikkhu. Ekanti aññaṃ paccavekkhati. Aññattho hi ayaṃ ekasaddo ‘‘ittheke’’tiādīsu (ma. ni. 3.21, 27) viyāti. Nānābhikkhūnaṃ pana ekā paccavekkhaṇā, nānābhikkhūnaṃ nānāpaccavekkhaṇāti evaṃ catukkapaccavekkhaṇampi ettha sambhavati. Imassa pana dvayassa vasena abhisamayo natthīti tadubhayaṃ aṭṭhakathāyaṃ na uddhaṭaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
પિણ્ડપાતપારિસુદ્ધિસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.
Piṇḍapātapārisuddhisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૯. પિણ્ડપાતપારિસુદ્ધિસુત્તં • 9. Piṇḍapātapārisuddhisuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૯. પિણ્ડપાતપારિસુદ્ધિસુત્તવણ્ણના • 9. Piṇḍapātapārisuddhisuttavaṇṇanā