| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
१६. पिङ्गियमाणवपुच्छानिद्देसो
16. Piṅgiyamāṇavapucchāniddeso
८९.
89.
जिण्णोहमस्मि अबलो वीतवण्णो 1, [इच्चायस्मा पिङ्गियो]
Jiṇṇohamasmiabalo vītavaṇṇo2, [iccāyasmā piṅgiyo]
नेत्ता न सुद्धा सवनं न फासु।
Nettā na suddhā savanaṃ na phāsu;
माहं नस्सं मोमुहो अन्तराव 3, आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञं।
Māhaṃ nassaṃ momuho antarāva4, ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ;
जातिजराय इध विप्पहानं॥
Jātijarāya idha vippahānaṃ.
जिण्णोहमस्मि अबलो वीतवण्णोति। जिण्णोहमस्मीति जिण्णो वुड्ढो महल्लको अद्धगतो वयोअनुप्पत्तो वीसवस्ससतिको जातिया। अबलोति दुब्बलो अप्पबलो अप्पथामो। वीतवण्णोति वीतवण्णो विगतवण्णो विगच्छितवण्णो। या सा पुरिमा सुभा वण्णनिभा सा अन्तरहिता, आदीनवो पातुभूतोति – जिण्णोहमस्मि अबलो वीतवण्णो।
Jiṇṇohamasmiabalo vītavaṇṇoti. Jiṇṇohamasmīti jiṇṇo vuḍḍho mahallako addhagato vayoanuppatto vīsavassasatiko jātiyā. Abaloti dubbalo appabalo appathāmo. Vītavaṇṇoti vītavaṇṇo vigatavaṇṇo vigacchitavaṇṇo. Yā sā purimā subhā vaṇṇanibhā sā antarahitā, ādīnavo pātubhūtoti – jiṇṇohamasmi abalo vītavaṇṇo.
इच्चायस्मा पिङ्गियोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰…। आयस्माति पियवचनं…पे॰…। पिङ्गियोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा पिङ्गियो।
Iccāyasmā piṅgiyoti. Iccāti padasandhi…pe…. Āyasmāti piyavacanaṃ…pe…. Piṅgiyoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā piṅgiyo.
नेत्ता न सुद्धा सवनं न फासूति नेत्ता असुद्धा अविसुद्धा अपरिसुद्धा अवोदाता। नो तथा चक्खुना रूपे पस्सामीति – नेत्ता न सुद्धा। सवनं न फासूति सोतं असुद्धं अविसुद्धं अपरिसुद्धं अवोदातं। नो तथा सोतेन सद्दं सुणोमीति – नेत्ता न सुद्धा सवनं न फासु।
Nettāna suddhā savanaṃ na phāsūti nettā asuddhā avisuddhā aparisuddhā avodātā. No tathā cakkhunā rūpe passāmīti – nettā na suddhā. Savanaṃ na phāsūti sotaṃ asuddhaṃ avisuddhaṃ aparisuddhaṃ avodātaṃ. No tathā sotena saddaṃ suṇomīti – nettā na suddhā savanaṃ na phāsu.
माहं नस्सं मोमुहो अन्तरावाति। माहं नस्सन्ति माहं नस्स माहं विनस्सं माहं पनस्सं। मोमुहोति मोहमुहो अविज्जागतो अञ्ञाणी अविभावी दुप्पञ्ञो। अन्तरावाति तुय्हं धम्मं दिट्ठिं पटिपदं मग्गं अनञ्ञाय अनधिगन्त्वा अविदित्वा अप्पटिलभित्वा अफस्सयित्वा असच्छिकरित्वा अन्तरायेव कालङ्करेय्यन्ति – माहं नस्सं मोमुहो अन्तराव।
Māhaṃnassaṃ momuho antarāvāti. Māhaṃ nassanti māhaṃ nassa māhaṃ vinassaṃ māhaṃ panassaṃ. Momuhoti mohamuho avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppañño. Antarāvāti tuyhaṃ dhammaṃ diṭṭhiṃ paṭipadaṃ maggaṃ anaññāya anadhigantvā aviditvā appaṭilabhitvā aphassayitvā asacchikaritvā antarāyeva kālaṅkareyyanti – māhaṃ nassaṃ momuho antarāva.
आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञन्ति। धम्मन्ति आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं, चत्तारो सतिपट्ठाने, चत्तारो सम्मप्पधाने, चत्तारो इद्धिपादे, पञ्चिन्द्रियानि, पञ्च बलानि, सत्त बोज्झङ्गे, अरियं अट्ठङ्गिकं मग्गं, निब्बानञ्च निब्बानगामिनिञ्च पटिपदं आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहीति – आचिक्ख धम्मं। यमहं विजञ्ञन्ति यमहं जानेय्यं आजानेय्यं विजानेय्यं पटिविजानेय्यं पटिविज्झेय्यं अधिगच्छेय्यं फस्सेय्यं सच्छिकरेय्यन्ति – आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञं।
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññanti. Dhammanti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne, cattāro sammappadhāne, cattāro iddhipāde, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅge, ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – ācikkha dhammaṃ. Yamahaṃ vijaññanti yamahaṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ vijāneyyaṃ paṭivijāneyyaṃ paṭivijjheyyaṃ adhigaccheyyaṃ phasseyyaṃ sacchikareyyanti – ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ.
जातिजराय इध विप्पहानन्ति इधेव जातिजरामरणस्स पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – जातिजराय इध विप्पहानं। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Jātijarāya idha vippahānanti idheva jātijarāmaraṇassa pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – jātijarāya idha vippahānaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘जिण्णोहमस्मि अबलो वीतवण्णो, [इच्चायस्मा पिङ्गियो]
‘‘Jiṇṇohamasmi abalo vītavaṇṇo, [iccāyasmā piṅgiyo]
नेत्ता न सुद्धा सवनं न फासु।
Nettā na suddhā savanaṃ na phāsu;
माहं नस्सं मोमुहो अन्तराव, आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञं।
Māhaṃ nassaṃ momuho antarāva, ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ;
जातिजराय इध विप्पहान’’न्ति॥
Jātijarāya idha vippahāna’’nti.
९०.
90.
दिस्वान रूपेसु विहञ्ञमाने, [पिङ्गियाति भगवा]
Disvāna rūpesu vihaññamāne, [piṅgiyāti bhagavā]
रुप्पन्ति रूपेसु जना पमत्ता।
Ruppanti rūpesu janā pamattā;
तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तो, जहस्सु रूपं अपुनब्भवाय॥
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto, jahassu rūpaṃ apunabbhavāya.
दिस्वान रूपेसु विहञ्ञमानेति। रूपन्ति चत्तारो च महाभूता चतुन्नञ्च महाभूतानं उपादाय रूपं। सत्ता रूपहेतु रूपप्पच्चया रूपकारणा हञ्ञन्ति विहञ्ञन्ति उपहञ्ञन्ति उपघातियन्ति 5। रूपे सति विविधकम्मकारणा 6 कारेन्ति। कसाहिपि ताळेन्ति, वेत्तेहिपि ताळेन्ति, अड्ढदण्डकेहिपि ताळेन्ति, हत्थम्पि छिन्दन्ति, पादम्पि छिन्दन्ति, हत्थपादम्पि छिन्दन्ति, कण्णम्पि छिन्दन्ति, नासम्पि छिन्दन्ति, कण्णनासम्पि छिन्दन्ति, बिलङ्गथालिकम्पि करोन्ति, सङ्खमुण्डिकम्पि करोन्ति, राहुमुखम्पि करोन्ति, जोतिमालिकम्पि करोन्ति, हत्थपज्जोतिकम्पि करोन्ति, एरकवत्तिकम्पि करोन्ति, चीरकवासिकम्पि करोन्ति, एणेय्यकम्पि करोन्ति, बळिसमंसिकम्पि करोन्ति, कहापणिकम्पि करोन्ति, खारापतच्छिकम्पि 7 करोन्ति, पलिघपरिवत्तिकम्पि करोन्ति, पलालपीठकम्पि करोन्ति, तत्तेनपि तेलेन ओसिञ्चन्ति, सुनखेहिपि खादापेन्ति, जीवन्तम्पि सूले उत्तासेन्ति, असिनापि सीसं छिन्दन्ति। एवं सत्ता रूपहेतु रूपप्पच्चया रूपकारणा हञ्ञन्ति विहञ्ञन्ति उपहञ्ञन्ति उपघातियन्ति। एवं हञ्ञमाने विहञ्ञमाने उपहञ्ञमाने उपघातियमाने दिस्वा पस्सित्वा तुलयित्वा तीरयित्वा विभावयित्वा विभूतं कत्वाति – दिस्वान रूपेसु विहञ्ञमाने।
Disvāna rūpesu vihaññamāneti. Rūpanti cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ. Sattā rūpahetu rūpappaccayā rūpakāraṇā haññanti vihaññanti upahaññanti upaghātiyanti 8. Rūpe sati vividhakammakāraṇā 9 kārenti. Kasāhipi tāḷenti, vettehipi tāḷenti, aḍḍhadaṇḍakehipi tāḷenti, hatthampi chindanti, pādampi chindanti, hatthapādampi chindanti, kaṇṇampi chindanti, nāsampi chindanti, kaṇṇanāsampi chindanti, bilaṅgathālikampi karonti, saṅkhamuṇḍikampi karonti, rāhumukhampi karonti, jotimālikampi karonti, hatthapajjotikampi karonti, erakavattikampi karonti, cīrakavāsikampi karonti, eṇeyyakampi karonti, baḷisamaṃsikampi karonti, kahāpaṇikampi karonti, khārāpatacchikampi 10 karonti, palighaparivattikampi karonti, palālapīṭhakampi karonti, tattenapi telena osiñcanti, sunakhehipi khādāpenti, jīvantampi sūle uttāsenti, asināpi sīsaṃ chindanti. Evaṃ sattā rūpahetu rūpappaccayā rūpakāraṇā haññanti vihaññanti upahaññanti upaghātiyanti. Evaṃ haññamāne vihaññamāne upahaññamāne upaghātiyamāne disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – disvāna rūpesu vihaññamāne.
पिङ्गियाति भगवाति। पिङ्गियाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – पिङ्गियाति भगवा।
Piṅgiyāti bhagavāti. Piṅgiyāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – piṅgiyāti bhagavā.
रुप्पन्ति रूपेसु जना पमत्ताति। रुप्पन्तीति रुप्पन्ति कुप्पन्ति पीळयन्ति 11 घट्टयन्ति, ब्याधिता दोमनस्सिता होन्ति। चक्खुरोगेन रुप्पन्ति कुप्पन्ति पीळयन्ति घट्टयन्ति, ब्याधिता दोमनस्सिता होन्ति। सोतरोगेन…पे॰… कायरोगेन…पे॰… डंसमकसवातातपसरीसपसम्फस्सेहि रुप्पन्ति कुप्पन्ति पीळयन्ति घट्टयन्ति, ब्याधिता दोमनस्सिता होन्तीति – रुप्पन्ति रूपेसु।
Ruppantirūpesu janā pamattāti. Ruppantīti ruppanti kuppanti pīḷayanti 12 ghaṭṭayanti, byādhitā domanassitā honti. Cakkhurogena ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti, byādhitā domanassitā honti. Sotarogena…pe… kāyarogena…pe… ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassehi ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti, byādhitā domanassitā hontīti – ruppanti rūpesu.
अथ वा, चक्खुस्मिं हीयमाने हायमाने परिहायमाने वेमाने 13 विगच्छमाने अन्तरधायमाने रुप्पन्ति…पे॰… दोमनस्सिता होन्ति। सोतस्मिं…पे॰… घानस्मिं… जिव्हाय… कायस्मिं… रूपस्मिं… सद्दस्मिं… गन्धस्मिं… रसस्मिं… फोट्ठब्बस्मिं… कुलस्मिं… गणस्मिं… आवासस्मिं… लाभस्मिं… यसस्मिं… पसंसाय… सुखस्मिं… चीवरस्मिं… पिण्डपातस्मिं… सेनासनस्मिं… गिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारस्मिं हीयमाने हायमाने परिहायमाने वेमाने विगच्छमाने अन्तरधायमाने रुप्पन्ति कुप्पन्ति पीळयन्ति घट्टयन्ति, ब्याधिता दोमनस्सिता होन्तीति – एवम्पि रुप्पन्ति रूपेसु।
Atha vā, cakkhusmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne 14 vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti…pe… domanassitā honti. Sotasmiṃ…pe… ghānasmiṃ… jivhāya… kāyasmiṃ… rūpasmiṃ… saddasmiṃ… gandhasmiṃ… rasasmiṃ… phoṭṭhabbasmiṃ… kulasmiṃ… gaṇasmiṃ… āvāsasmiṃ… lābhasmiṃ… yasasmiṃ… pasaṃsāya… sukhasmiṃ… cīvarasmiṃ… piṇḍapātasmiṃ… senāsanasmiṃ… gilānapaccayabhesajjaparikkhārasmiṃ hīyamāne hāyamāne parihāyamāne vemāne vigacchamāne antaradhāyamāne ruppanti kuppanti pīḷayanti ghaṭṭayanti, byādhitā domanassitā hontīti – evampi ruppanti rūpesu.
जनाति खत्तिया च ब्राह्मणा च वेस्सा च सुद्दा च गहट्ठा च पब्बजिता च देवा च मनुस्सा च। पमत्ताति पमादो वत्तब्बो कायदुच्चरितेन वा वचीदुच्चरितेन वा मनोदुच्चरितेन वा पञ्चसु कामगुणेसु चित्तस्स वोसग्गो वोसग्गानुप्पदानं कुसलानं वा धम्मानं भावनाय असक्कच्चकिरियता असातच्चकिरियता अनट्ठितकिरियता ओलीनवुत्तिता निक्खित्तच्छन्दता निक्खित्तधुरता अनासेवना अभावना अबहुलीकम्मं 15 अनधिट्ठानं अननुयोगो पमादो। यो एवरूपो पमादो पमज्जना पमज्जितत्तं – अयं वुच्चति पमादो। इमिना पमादेन समन्नागता जना पमत्ताति – रुप्पन्ति रूपेसु जना पमत्ता।
Janāti khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca. Pamattāti pamādo vattabbo kāyaduccaritena vā vacīduccaritena vā manoduccaritena vā pañcasu kāmaguṇesu cittassa vosaggo vosaggānuppadānaṃ kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittacchandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ 16 anadhiṭṭhānaṃ ananuyogo pamādo. Yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ – ayaṃ vuccati pamādo. Iminā pamādena samannāgatā janā pamattāti – ruppanti rūpesu janā pamattā.
तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तोति। तस्माति तस्मा तंकारणा तंहेतु तप्पच्चया तंनिदाना एवं आदीनवं सम्पस्समानो रूपेसूति – तस्मा तुवं पिङ्गिय। अप्पमत्तोति सक्कच्चकारी सातच्चकारी…पे॰… अप्पमादो कुसलेसु धम्मेसूति – तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तो।
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamattoti. Tasmāti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā evaṃ ādīnavaṃ sampassamāno rūpesūti – tasmā tuvaṃ piṅgiya. Appamattoti sakkaccakārī sātaccakārī…pe… appamādo kusalesu dhammesūti – tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto.
जहस्सु रूपं अपुनब्भवायाति। रूपन्ति चत्तारो च महाभूता चतुन्नञ्च महाभूतानं उपादाय रूपं। जहस्सु रूपन्ति जहस्सु रूपं, पजहस्सु रूपं, विनोदेहि रूपं, ब्यन्तीकरोहि रूपं, अनभावं गमेहि रूपं। अपुनब्भवायाति यथा ते रूपं इधेव निरुज्झेय्य, पुनपटिसन्धिको भवो न निब्बत्तेय्य कामधातुया वा रूपधातुया वा अरूपधातुया वा, कामभवे वा रूपभवे वा अरूपभवे वा, सञ्ञाभवे वा असञ्ञाभवे वा नेवसञ्ञानासञ्ञाभवे वा, एकवोकारभवे वा चतुवोकारभवे वा पञ्चवोकारभवे वा, पुन गतिया वा उपपत्तिया वा पटिसन्धिया वा भवे वा संसारे वा वट्टे वा न जनेय्य न सञ्जनेय्य न निब्बत्तेय्य नाभिनिब्बत्तेय्य, इधेव निरुज्झेय्य वूपसमेय्य अत्थं गच्छेय्य पटिप्पस्सम्भेय्याति – जहस्सु रूपं अपुनब्भवाय। तेनाह भगवा –
Jahassu rūpaṃ apunabbhavāyāti. Rūpanti cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ. Jahassu rūpanti jahassu rūpaṃ, pajahassu rūpaṃ, vinodehi rūpaṃ, byantīkarohi rūpaṃ, anabhāvaṃ gamehi rūpaṃ. Apunabbhavāyāti yathā te rūpaṃ idheva nirujjheyya, punapaṭisandhiko bhavo na nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vā, kāmabhave vā rūpabhave vā arūpabhave vā, saññābhave vā asaññābhave vā nevasaññānāsaññābhave vā, ekavokārabhave vā catuvokārabhave vā pañcavokārabhave vā, puna gatiyā vā upapattiyā vā paṭisandhiyā vā bhave vā saṃsāre vā vaṭṭe vā na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya, idheva nirujjheyya vūpasameyya atthaṃ gaccheyya paṭippassambheyyāti – jahassu rūpaṃ apunabbhavāya. Tenāha bhagavā –
‘‘दिस्वान रूपेसु विहञ्ञमाने, [पिङ्गियाति भगवा]
‘‘Disvāna rūpesu vihaññamāne, [piṅgiyāti bhagavā]
रुप्पन्ति रूपेसु जना पमत्ता।
Ruppanti rūpesu janā pamattā;
तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तो, जहस्सु रूपं अपुनब्भवाया’’ति॥
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto, jahassu rūpaṃ apunabbhavāyā’’ti.
९१.
91.
दिसा चतस्सो विदिसा चतस्सो, उद्धं अधो दस दिसा इमायो।
Disā catasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyo;
न तुय्हं अदिट्ठं अस्सुतं अमुतं, अथो अविञ्ञातं किञ्चि नमत्थि लोके।
Na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ assutaṃ amutaṃ, atho aviññātaṃ kiñci namatthi loke;
आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञं, जातिजराय इध विप्पहानं॥
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ, jātijarāya idha vippahānaṃ.
दिसा चतस्सो विदिसा चतस्सो, उद्धं अधो दस दिसा इमायोति दस दिसा।
Disācatasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyoti dasa disā.
न तुय्हं अदिट्ठं अस्सुतं अमुतं, अथो अविञ्ञातं किञ्चि नमत्थि लोकेति न तुय्हं अदिट्ठं अस्सुतं अमुतं अविञ्ञातं किञ्चि अत्तत्थो वा परत्थो वा उभयत्थो वा दिट्ठधम्मिको वा अत्थो सम्परायिको वा अत्थो उत्तानो वा अत्थो गम्भीरो वा अत्थो गूळ्हो वा अत्थो पटिच्छन्नो वा अत्थो नेय्यो वा अत्थो नीतो वा अत्थो अनवज्जो वा अत्थो निक्किलेसो वा अत्थो वोदानो वा अत्थो परमत्थो वा नत्थि न सति न संविज्जति नुपलब्भतीति – न तुय्हं अदिट्ठं अस्सुतं अमुतं, अथो अविञ्ञातं किञ्चि नमत्थि लोके।
Na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ assutaṃ amutaṃ, atho aviññātaṃ kiñci namatthi loketi na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ assutaṃ amutaṃ aviññātaṃ kiñci attattho vā parattho vā ubhayattho vā diṭṭhadhammiko vā attho samparāyiko vā attho uttāno vā attho gambhīro vā attho gūḷho vā attho paṭicchanno vā attho neyyo vā attho nīto vā attho anavajjo vā attho nikkileso vā attho vodāno vā attho paramattho vā natthi na sati na saṃvijjati nupalabbhatīti – na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ assutaṃ amutaṃ, atho aviññātaṃ kiñci namatthi loke.
आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञन्ति। धम्मन्ति आदिकल्याणं…पे॰… निब्बानञ्च निब्बानगामिनिञ्च पटिपदं आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहि। यमहं विजञ्ञन्ति यमहं जानेय्यं आजानेय्यं विजानेय्यं पटिविजानेय्यं पटिविज्झेय्यं अधिगच्छेय्यं फस्सेय्यं सच्छिकरेय्यन्ति – आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञं।
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññanti. Dhammanti ādikalyāṇaṃ…pe… nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehi. Yamahaṃ vijaññanti yamahaṃ jāneyyaṃ ājāneyyaṃ vijāneyyaṃ paṭivijāneyyaṃ paṭivijjheyyaṃ adhigaccheyyaṃ phasseyyaṃ sacchikareyyanti – ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ.
जातिजराय इध विप्पहानन्ति इधेव जातिजरामरणस्स पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – जातिजराय इध विप्पहानं। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Jātijarāya idha vippahānanti idheva jātijarāmaraṇassa pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – jātijarāya idha vippahānaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘दिसा चतस्सो विदिसा चतस्सो, उद्धं अधो दस दिसा इमायो।
‘‘Disā catasso vidisā catasso, uddhaṃ adho dasa disā imāyo;
न तुय्हं अदिट्ठं अस्सुतं अमुतं, अथो अविञ्ञातं किञ्चि नमत्थि लोके।
Na tuyhaṃ adiṭṭhaṃ assutaṃ amutaṃ, atho aviññātaṃ kiñci namatthi loke;
आचिक्ख धम्मं यमहं विजञ्ञं, जातिजराय इध विप्पहान’’न्ति॥
Ācikkha dhammaṃ yamahaṃ vijaññaṃ, jātijarāya idha vippahāna’’nti.
९२.
92.
तण्हाधिपन्ने मनुजे पेक्खमानो, [पिङ्गियाति भगवा]
Taṇhādhipanne manuje pekkhamāno, [piṅgiyāti bhagavā]
सन्तापजाते जरसा परेते।
Santāpajāte jarasā parete;
तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तो, जहस्सु तण्हं अपुनब्भवाय॥
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto, jahassutaṇhaṃ apunabbhavāya.
तण्हाधिपन्ने मनुजे पेक्खमानोति। तण्हाति रूपतण्हा…पे॰… धम्मतण्हा। तण्हाधिपन्नेति तण्हाधिपन्ने 17 तण्हानुगे तण्हानुगते तण्हानुसटे तण्हाय पन्ने पटिपन्ने अभिभूते परियादिन्नचित्ते। मनुजेति सत्ताधिवचनं। पेक्खमानोति पेक्खमानो दक्खमानो ओलोकयमानो निज्झायमानो उपपरिक्खमानोति – तण्हाधिपन्ने मनुजे पेक्खमानो। पिङ्गियाति भगवाति। पिङ्गियाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – पिङ्गियाति भगवा।
Taṇhādhipanne manuje pekkhamānoti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Taṇhādhipanneti taṇhādhipanne 18 taṇhānuge taṇhānugate taṇhānusaṭe taṇhāya panne paṭipanne abhibhūte pariyādinnacitte. Manujeti sattādhivacanaṃ. Pekkhamānoti pekkhamāno dakkhamāno olokayamāno nijjhāyamāno upaparikkhamānoti – taṇhādhipanne manuje pekkhamāno. Piṅgiyāti bhagavāti. Piṅgiyāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – piṅgiyāti bhagavā.
सन्तापजाते जरसा परेतेति। सन्तापजातेति जातिया सन्तापजाते, जराय सन्तापजाते, ब्याधिना सन्तापजाते, मरणेन सन्तापजाते, सोकपरिदेवदुक्खदोमनस्सुपायासेहि सन्तापजाते, नेरयिकेन दुक्खेन सन्तापजाते…पे॰… दिट्ठिब्यसनेन दुक्खेन सन्तापजाते ईतिजाते उपद्दवजाते उपसग्गजातेति – सन्तापजाते। जरसा परेतेति जराय फुट्ठे परेते समोहिते समन्नागते। जातिया अनुगते जराय अनुसटे ब्याधिना अभिभूते मरणेन अब्भाहते अताणे अलेणे असरणे असरणीभूतेति – सन्तापजाते जरसा परेते।
Santāpajāte jarasā pareteti. Santāpajāteti jātiyā santāpajāte, jarāya santāpajāte, byādhinā santāpajāte, maraṇena santāpajāte, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi santāpajāte, nerayikena dukkhena santāpajāte…pe… diṭṭhibyasanena dukkhena santāpajāte ītijāte upaddavajāte upasaggajāteti – santāpajāte. Jarasā pareteti jarāya phuṭṭhe parete samohite samannāgate. Jātiyā anugate jarāya anusaṭe byādhinā abhibhūte maraṇena abbhāhate atāṇe aleṇe asaraṇe asaraṇībhūteti – santāpajāte jarasā parete.
तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तोति। तस्माति तस्मा तंकारणा तंहेतु तप्पच्चया तंनिदाना एवं आदीनवं सम्पस्समानो तण्हायाति – तस्मा तुवं पिङ्गिय। अप्पमत्तोति सक्कच्चकारी…पे॰… अप्पमादो कुसलेसु धम्मेसूति – तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तो।
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamattoti. Tasmāti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā evaṃ ādīnavaṃ sampassamāno taṇhāyāti – tasmā tuvaṃ piṅgiya. Appamattoti sakkaccakārī…pe… appamādo kusalesu dhammesūti – tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto.
जहस्सु तण्हं अपुनब्भवायाति। तण्हाति रूपतण्हा…पे॰… धम्मतण्हा। जहस्सु तण्हन्ति जहस्सु तण्हं पजहस्सु तण्हं विनोदेहि तण्हं ब्यन्तीकरोहि तण्हं अनभावं गमेहि तण्हं। अपुनब्भवायाति यथा ते…पे॰… पुनपटिसन्धिको भवो न निब्बत्तेय्य कामधातुया वा रूपधातुया वा अरूपधातुया वा, कामभवे वा रूपभवे वा अरूपभवे वा, सञ्ञाभवे वा असञ्ञाभवे वा नेवसञ्ञानासञ्ञाभवे वा, एकवोकारभवे वा चतुवोकारभवे वा पञ्चवोकारभवे वा, पुनगतिया वा उपपत्तिया वा पटिसन्धिया वा भवे वा संसारे वा वट्टे वा न जनेय्य न सञ्जनेय्य न निब्बत्तेय्य नाभिनिब्बत्तेय्य, इधेव निरुज्झेय्य वूपसमेय्य अत्थं गच्छेय्य पटिप्पस्सम्भेय्याति – जहस्सु तण्हं अपुनब्भवाय। तेनाह भगवा –
Jahassu taṇhaṃ apunabbhavāyāti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Jahassu taṇhanti jahassu taṇhaṃ pajahassu taṇhaṃ vinodehi taṇhaṃ byantīkarohi taṇhaṃ anabhāvaṃ gamehi taṇhaṃ. Apunabbhavāyāti yathā te…pe… punapaṭisandhiko bhavo na nibbatteyya kāmadhātuyā vā rūpadhātuyā vā arūpadhātuyā vā, kāmabhave vā rūpabhave vā arūpabhave vā, saññābhave vā asaññābhave vā nevasaññānāsaññābhave vā, ekavokārabhave vā catuvokārabhave vā pañcavokārabhave vā, punagatiyā vā upapattiyā vā paṭisandhiyā vā bhave vā saṃsāre vā vaṭṭe vā na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyya, idheva nirujjheyya vūpasameyya atthaṃ gaccheyya paṭippassambheyyāti – jahassu taṇhaṃ apunabbhavāya. Tenāha bhagavā –
‘‘तण्हाधिपन्ने मनुजे पेक्खमानो, [पिङ्गियाति भगवा]
‘‘Taṇhādhipanne manuje pekkhamāno, [piṅgiyāti bhagavā]
सन्तापजाते जरसा परेते।
Santāpajāte jarasā parete;
तस्मा तुवं पिङ्गिय अप्पमत्तो, जहस्सु तण्हं अपुनब्भवाया’’ति॥
Tasmā tuvaṃ piṅgiya appamatto, jahassu taṇhaṃ apunabbhavāyā’’ti.
सह गाथापरियोसाना ये ते ब्राह्मणेन सद्धिं एकच्छन्दा एकपयोगा एकाधिप्पाया एकवासनवासिता, तेसं अनेकपाणसहस्सानं विरजं वीतमलं धम्मचक्खुं उदपादि – ‘‘यं किञ्चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति। तस्स च ब्राह्मणस्स विरजं वीतमलं धम्मचक्खुं उदपादि – ‘‘यं किञ्चि समुदयधम्मं सब्बं तं निरोधधम्म’’न्ति। सह धम्मचक्खुस्स पटिलाभा अजिनजटावाकचीरतिदण्डकमण्डलुकेसा च मस्सू च अन्तरहिता भण्डुकासायवत्थवसनो सङ्घाटिपत्तचीवरधरो अन्वत्थपटिपत्तिया पञ्जलिको भगवन्तं नमस्समानो निसिन्नो होति – ‘‘सत्था मे भन्ते भगवा, सावकोहमस्मी’’ति।
Saha gāthāpariyosānā ye te brāhmaṇena saddhiṃ ekacchandā ekapayogā ekādhippāyā ekavāsanavāsitā, tesaṃ anekapāṇasahassānaṃ virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti. Tassa ca brāhmaṇassa virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādi – ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti. Saha dhammacakkhussa paṭilābhā ajinajaṭāvākacīratidaṇḍakamaṇḍalukesā ca massū ca antarahitā bhaṇḍukāsāyavatthavasano saṅghāṭipattacīvaradharo anvatthapaṭipattiyā pañjaliko bhagavantaṃ namassamāno nisinno hoti – ‘‘satthā me bhante bhagavā, sāvakohamasmī’’ti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / १६. पिङ्गियमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 16. Piṅgiyamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
