| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
९. पीतविमानवण्णना
9. Pītavimānavaṇṇanā
पीतवत्थे पीतधजेति पीतविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवति परिनिब्बुते रञ्ञा अजातसत्तुना अत्तना पटिलद्धा भगवतो सरीरधातुयो गहेत्वा थूपे च महे च कते राजगहवासिनी अञ्ञतरा उपासिका पातोव कतसरीरपटिजग्गना ‘‘सत्थु थूपं पूजेस्सामी’’ति यथालद्धानि चत्तारि कोसातकीपुप्फानि गहेत्वा सद्धावेगेन समुस्साहितमानसा मग्गपरिस्सयं अनुपधारेत्वाव थूपाभिमुखी गच्छति। अथ नं तरुणवच्छा गावी अभिधावन्ती वेगेन आपतित्वा सिङ्गेन पहरित्वा जीवितक्खयं पापेसि। सा तावदेव तावतिंसभवने निब्बत्तन्ती सक्कस्स देवरञ्ञो उय्यानकीळाय गच्छन्तस्स परिवारभूतानं अड्ढतियानं नाटककोटीनं मज्झे अत्तनो सरीरपभाय ता सब्बा अभिभवन्ती सह रथेन पातुरहोसि। तं दिस्वा सक्को देवराजा विम्हितचित्तो अच्छरियब्भुतजातो ‘‘कीदिसेन नु खो ओळारिकेन कम्मुना अयं एदिसिं सुमहतिं देविद्धिमुपागता’’ति तं इमाहि गाथाहि पुच्छि –
Pītavatthepītadhajeti pītavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavati parinibbute raññā ajātasattunā attanā paṭiladdhā bhagavato sarīradhātuyo gahetvā thūpe ca mahe ca kate rājagahavāsinī aññatarā upāsikā pātova katasarīrapaṭijagganā ‘‘satthu thūpaṃ pūjessāmī’’ti yathāladdhāni cattāri kosātakīpupphāni gahetvā saddhāvegena samussāhitamānasā maggaparissayaṃ anupadhāretvāva thūpābhimukhī gacchati. Atha naṃ taruṇavacchā gāvī abhidhāvantī vegena āpatitvā siṅgena paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. Sā tāvadeva tāvatiṃsabhavane nibbattantī sakkassa devarañño uyyānakīḷāya gacchantassa parivārabhūtānaṃ aḍḍhatiyānaṃ nāṭakakoṭīnaṃ majjhe attano sarīrapabhāya tā sabbā abhibhavantī saha rathena pāturahosi. Taṃ disvā sakko devarājā vimhitacitto acchariyabbhutajāto ‘‘kīdisena nu kho oḷārikena kammunā ayaṃ edisiṃ sumahatiṃ deviddhimupāgatā’’ti taṃ imāhi gāthāhi pucchi –
७९५.
795.
‘‘पीतवत्थे पीतधजे, पीतालङ्कारभूसिते।
‘‘Pītavatthe pītadhaje, pītālaṅkārabhūsite;
पीतचन्दनलित्तङ्गे, पीतउप्पलमालिनी॥
Pītacandanalittaṅge, pītauppalamālinī.
७९६.
796.
‘‘पीतपासादसयने, पीतासने पीतभाजने।
‘‘Pītapāsādasayane, pītāsane pītabhājane;
पीतछत्ते पीतरथे, पीतस्से पीतबीजने॥
Pītachatte pītarathe, pītasse pītabījane.
७९७.
797.
‘‘किं कम्ममकरी भद्दे, पुब्बे मानुसके भवे।
‘‘Kiṃ kammamakarī bhadde, pubbe mānusake bhave;
देवते पुच्छिताचिक्ख, किस्स कम्मस्सिदं फल’’न्ति॥
Devate pucchitācikkha, kissa kammassidaṃ phala’’nti.
सापिस्स इमाहि गाथाहि ब्याकासि –
Sāpissa imāhi gāthāhi byākāsi –
७९८.
798.
‘‘कोसातकी नाम लतत्थि भन्ते, तित्तिका अनभिच्छिता।
‘‘Kosātakī nāma latatthi bhante, tittikā anabhicchitā;
तस्सा चत्तारि पुप्फानि, थूपं अभिहरिं अहं॥
Tassā cattāri pupphāni, thūpaṃ abhihariṃ ahaṃ.
७९९.
799.
‘‘सत्थु सरीरमुद्दिस्स, विप्पसन्नेन चेतसा।
‘‘Satthu sarīramuddissa, vippasannena cetasā;
नास्स मग्गं अवेक्खिस्सं, न तग्गमनसा सती॥
Nāssa maggaṃ avekkhissaṃ, na taggamanasā satī.
८००.
800.
‘‘ततो मं अवधी गावी, थूपं अपत्तमानसं।
‘‘Tato maṃ avadhī gāvī, thūpaṃ apattamānasaṃ;
तञ्चाहं अभिसञ्चेय्यं, भिय्यो नून इतो सिया॥
Tañcāhaṃ abhisañceyyaṃ, bhiyyo nūna ito siyā.
८०१.
801.
‘‘तेन कम्मेन देविन्द, मघवा देवकुञ्जर।
‘‘Tena kammena devinda, maghavā devakuñjara;
पहाय मानुसं देहं, तव सहब्यमागता’’ति॥
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, tava sahabyamāgatā’’ti.
७९५-६. तत्थ पीतचन्दनलित्तङ्गेति सुवण्णवण्णेन चन्दनेन अनुलित्तसरीरे। पीतपासादसयनेति सब्बसोवण्णमयेन पासादेन सुवण्णपरिक्खित्तेहि सयनेहि च समन्नागते। एवं सब्बत्थ हेट्ठा उपरि च पीतसद्देन सुवण्णमेव गहितन्ति दट्ठब्बं।
795-6. Tattha pītacandanalittaṅgeti suvaṇṇavaṇṇena candanena anulittasarīre. Pītapāsādasayaneti sabbasovaṇṇamayena pāsādena suvaṇṇaparikkhittehi sayanehi ca samannāgate. Evaṃ sabbattha heṭṭhā upari ca pītasaddena suvaṇṇameva gahitanti daṭṭhabbaṃ.
७९८. लतत्थीति लता अत्थि। भन्तेति सक्कं देवराजानं गारवेन आलपति। अनभिच्छिताति न अभिकङ्खिता।
798.Latatthīti latā atthi. Bhanteti sakkaṃ devarājānaṃ gāravena ālapati. Anabhicchitāti na abhikaṅkhitā.
७९९. सरीरन्ति सरीरभूतं धातुं। अवयवे चायं समुदायवोहारो यथा ‘‘पटो डड्ढो, समुद्दो दिट्ठो’’ति च। अस्साति गोरूपस्स। मग्गन्ति आगमनमग्गं। न अवेक्खिस्सन्ति न ओलोकयिं। कस्मा? न तग्गमनसा सतीति, तस्सं गावियं गतमना ठपितमना न होन्ती, अञ्ञदत्थु भगवतो थूपगतमना एव समानाति अत्थो। ‘‘तदङ्गमनसा सती’’ति च पाठो, तदङ्गे तस्स भगवतो धातुया अङ्गे मनो एतिस्साति तदङ्गमनसा। एवंभूता अहं तदा तस्सा मग्गं नावेक्खिस्सन्ति दस्सेति।
799.Sarīranti sarīrabhūtaṃ dhātuṃ. Avayave cāyaṃ samudāyavohāro yathā ‘‘paṭo ḍaḍḍho, samuddo diṭṭho’’ti ca. Assāti gorūpassa. Magganti āgamanamaggaṃ. Na avekkhissanti na olokayiṃ. Kasmā? Na taggamanasā satīti, tassaṃ gāviyaṃ gatamanā ṭhapitamanā na hontī, aññadatthu bhagavato thūpagatamanā eva samānāti attho. ‘‘Tadaṅgamanasā satī’’ti ca pāṭho, tadaṅge tassa bhagavato dhātuyā aṅge mano etissāti tadaṅgamanasā. Evaṃbhūtā ahaṃ tadā tassā maggaṃ nāvekkhissanti dasseti.
८००. थूपं अपत्तमानसन्ति थूपं चेतियं असम्पत्तअज्झासयं, मनसि भवोति हि मानसो, अज्झासयो मनोरथो। ‘‘थूपं उपगन्त्वा पुप्फेहि पूजेस्सामी’’ति उप्पन्नमनोरथस्स असम्पुण्णताय एवं वुत्तं। थूपं चेतियं पन पुप्फेहि पूजनचित्तं सिद्धमेव, येन सा देवलोके उप्पन्न। तञ्चाहं अभिसञ्चेय्यन्ति तञ्चे अहं अभिसञ्चिनेय्यं, पुप्फपूजनेन हि पुञ्ञं अहं थूपं अभिगन्त्वा यथाधिप्पायं पूजनेन सम्मदेव चिनेय्यं उपचिनेय्यन्ति अत्थो। भिय्यो नून इतो सियाति इतो यथालद्धसम्पत्तितोपि भिय्यो उपरि उत्तरितरा सम्पत्ति सियाति मञ्ञेति अत्थो।
800.Thūpaṃ apattamānasanti thūpaṃ cetiyaṃ asampattaajjhāsayaṃ, manasi bhavoti hi mānaso, ajjhāsayo manoratho. ‘‘Thūpaṃ upagantvā pupphehi pūjessāmī’’ti uppannamanorathassa asampuṇṇatāya evaṃ vuttaṃ. Thūpaṃ cetiyaṃ pana pupphehi pūjanacittaṃ siddhameva, yena sā devaloke uppanna. Tañcāhaṃ abhisañceyyanti tañce ahaṃ abhisañcineyyaṃ, pupphapūjanena hi puññaṃ ahaṃ thūpaṃ abhigantvā yathādhippāyaṃ pūjanena sammadeva cineyyaṃ upacineyyanti attho. Bhiyyo nūna ito siyāti ito yathāladdhasampattitopi bhiyyo upari uttaritarā sampatti siyāti maññeti attho.
८०१. मघवा देवकुञ्जराति आलपनं। तत्थ देवकुञ्जराति सब्बबलपरक्कमादिविसेसेहि देवेसु कुञ्जरसदिसो। सहब्यन्ति सहभावं।
801.Maghavādevakuñjarāti ālapanaṃ. Tattha devakuñjarāti sabbabalaparakkamādivisesehi devesu kuñjarasadiso. Sahabyanti sahabhāvaṃ.
८०२.
802.
‘‘इदं सुत्वा तिदसाधिपति, मघवा देवकुञ्जरो।
‘‘Idaṃ sutvā tidasādhipati, maghavā devakuñjaro;
तावतिंसे पसादेन्तो, मातलिं एतदब्रवी’’ति॥ –
Tāvatiṃse pasādento, mātaliṃ etadabravī’’ti. –
इदं धम्मसङ्गाहकवचनं। ततो सक्को मातलिपमुखस्स देवगणस्स इमाहि गाथाहि धम्मं देसेसि –
Idaṃ dhammasaṅgāhakavacanaṃ. Tato sakko mātalipamukhassa devagaṇassa imāhi gāthāhi dhammaṃ desesi –
८०३.
803.
‘‘पस्स मातलि अच्छेरं, चित्तं कम्मफलं इदं।
‘‘Passa mātali accheraṃ, cittaṃ kammaphalaṃ idaṃ;
अप्पकम्पि कतं देय्यं, पुञ्ञं होति महप्फलं॥
Appakampi kataṃ deyyaṃ, puññaṃ hoti mahapphalaṃ.
८०४.
804.
‘‘नत्थि चित्ते पसन्नम्हि, अप्पका नाम दक्खिणा।
‘‘Natthi citte pasannamhi, appakā nāma dakkhiṇā;
तथागते वा सम्बुद्धे, अथ वा तस्स सावके॥
Tathāgate vā sambuddhe, atha vā tassa sāvake.
८०५.
805.
‘‘एहि मातलि अम्हेपि, भिय्यो भिय्यो महेमसे।
‘‘Ehi mātali amhepi, bhiyyo bhiyyo mahemase;
तथागतस्स धातुयो, सुखो पुञ्ञानमुच्चयो॥
Tathāgatassa dhātuyo, sukho puññānamuccayo.
८०६.
806.
‘‘तिट्ठन्ते निब्बुते चापि, समे चित्ते समं फलं।
‘‘Tiṭṭhante nibbute cāpi, same citte samaṃ phalaṃ;
चेतोपणिधिहेतुहि, सत्ता गच्छन्ति सुग्गतिं॥
Cetopaṇidhihetuhi, sattā gacchanti suggatiṃ.
८०७.
807.
‘‘बहूनं वत अत्थाय, उप्पज्जन्ति तथागता।
‘‘Bahūnaṃ vata atthāya, uppajjanti tathāgatā;
यत्थ कारं करित्वान, सग्गं गच्छन्ति दायका’’ति॥
Yattha kāraṃ karitvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā’’ti.
८०२. तत्थ पसादेन्तोति पसन्ने करोन्तो, रतनत्तये सद्धं उप्पादेन्तोति अत्थो।
802. Tattha pasādentoti pasanne karonto, ratanattaye saddhaṃ uppādentoti attho.
८०३. चित्तन्ति विचित्तं अचिन्तेय्यं। कम्मफलन्ति देय्यधम्मस्स अनुळारत्तेपि खेत्तसम्पत्तिया च चित्तसम्पत्तिया च उळारस्स पुञ्ञकम्मस्स फलं पस्साति योजना। अप्पकम्पि कतं देय्यं, पुञ्ञं होति महप्फलन्ति एत्थ कतन्ति कारवसेन सक्कारवसेन आयतने विनियुत्तं। देय्यन्ति दातब्बवत्थुं। पुञ्ञन्ति तथापवत्तं पुञ्ञकम्मं।
803.Cittanti vicittaṃ acinteyyaṃ. Kammaphalanti deyyadhammassa anuḷārattepi khettasampattiyā ca cittasampattiyā ca uḷārassa puññakammassa phalaṃ passāti yojanā. Appakampi kataṃ deyyaṃ, puññaṃ hoti mahapphalanti ettha katanti kāravasena sakkāravasena āyatane viniyuttaṃ. Deyyanti dātabbavatthuṃ. Puññanti tathāpavattaṃ puññakammaṃ.
८०४. इदानि यत्थ अप्पकम्पि कतं पुञ्ञं महप्फलं होति, तं पाकटं कत्वा दस्सेन्तो ‘‘नत्थि चित्ते पसन्नम्ही’’ति गाथमाह। तं सुविञ्ञेय्यमेव।
804. Idāni yattha appakampi kataṃ puññaṃ mahapphalaṃ hoti, taṃ pākaṭaṃ katvā dassento ‘‘natthi citte pasannamhī’’ti gāthamāha. Taṃ suviññeyyameva.
८०५-६. अम्हेपीति मयम्पि। महेमसेति महामसे पूजामसे। चेतोपणिधिहेतु हीति अत्तनो चित्तस्स सम्मदेव ठपननिमित्तं, अत्तसम्मापणिधानेनाति अत्थो। तेनाह भगवा –
805-6.Amhepīti mayampi. Mahemaseti mahāmase pūjāmase. Cetopaṇidhihetu hīti attano cittassa sammadeva ṭhapananimittaṃ, attasammāpaṇidhānenāti attho. Tenāha bhagavā –
‘‘न तं मातापिता कयिरा, अञ्ञे वापि च ञातका।
‘‘Na taṃ mātāpitā kayirā, aññe vāpi ca ñātakā;
सम्मा पणिहितं चित्तं, सेय्यसो नं ततो करे’’ति॥ (ध॰ प॰ ४३)।
Sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti. (dha. pa. 43);
एवञ्च पन वत्वा सक्को देवानमिन्दो उय्यानकीळाय उस्साहं पटिप्पस्सम्भेत्वा ततोव पटिनिवत्तित्वा अत्तना अभिण्हं पूजनेय्यट्ठानभूते चूळामणिचेतिये सत्ताहं पूजं अकासि। अथ अपरेन समयेन देवचारिकं गतस्स आयस्मतो नारदत्थेरस्स तं पवत्तिं गाथाहेव कथेसि, थेरो धम्मसङ्गाहकानं आरोचेसि, ते तथा नं सङ्गहं आरोपेसुन्ति।
Evañca pana vatvā sakko devānamindo uyyānakīḷāya ussāhaṃ paṭippassambhetvā tatova paṭinivattitvā attanā abhiṇhaṃ pūjaneyyaṭṭhānabhūte cūḷāmaṇicetiye sattāhaṃ pūjaṃ akāsi. Atha aparena samayena devacārikaṃ gatassa āyasmato nāradattherassa taṃ pavattiṃ gāthāheva kathesi, thero dhammasaṅgāhakānaṃ ārocesi, te tathā naṃ saṅgahaṃ āropesunti.
पीतविमानवण्णना निट्ठिता।
Pītavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ९. पीतविमानवत्थु • 9. Pītavimānavatthu
