Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમાનવત્થુ-અટ્ઠકથા • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
૯. પીતવિમાનવણ્ણના
9. Pītavimānavaṇṇanā
પીતવત્થે પીતધજેતિ પીતવિમાનં. તસ્સ કા ઉપ્પત્તિ? ભગવતિ પરિનિબ્બુતે રઞ્ઞા અજાતસત્તુના અત્તના પટિલદ્ધા ભગવતો સરીરધાતુયો ગહેત્વા થૂપે ચ મહે ચ કતે રાજગહવાસિની અઞ્ઞતરા ઉપાસિકા પાતોવ કતસરીરપટિજગ્ગના ‘‘સત્થુ થૂપં પૂજેસ્સામી’’તિ યથાલદ્ધાનિ ચત્તારિ કોસાતકીપુપ્ફાનિ ગહેત્વા સદ્ધાવેગેન સમુસ્સાહિતમાનસા મગ્ગપરિસ્સયં અનુપધારેત્વાવ થૂપાભિમુખી ગચ્છતિ. અથ નં તરુણવચ્છા ગાવી અભિધાવન્તી વેગેન આપતિત્વા સિઙ્ગેન પહરિત્વા જીવિતક્ખયં પાપેસિ. સા તાવદેવ તાવતિંસભવને નિબ્બત્તન્તી સક્કસ્સ દેવરઞ્ઞો ઉય્યાનકીળાય ગચ્છન્તસ્સ પરિવારભૂતાનં અડ્ઢતિયાનં નાટકકોટીનં મજ્ઝે અત્તનો સરીરપભાય તા સબ્બા અભિભવન્તી સહ રથેન પાતુરહોસિ. તં દિસ્વા સક્કો દેવરાજા વિમ્હિતચિત્તો અચ્છરિયબ્ભુતજાતો ‘‘કીદિસેન નુ ખો ઓળારિકેન કમ્મુના અયં એદિસિં સુમહતિં દેવિદ્ધિમુપાગતા’’તિ તં ઇમાહિ ગાથાહિ પુચ્છિ –
Pītavatthepītadhajeti pītavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavati parinibbute raññā ajātasattunā attanā paṭiladdhā bhagavato sarīradhātuyo gahetvā thūpe ca mahe ca kate rājagahavāsinī aññatarā upāsikā pātova katasarīrapaṭijagganā ‘‘satthu thūpaṃ pūjessāmī’’ti yathāladdhāni cattāri kosātakīpupphāni gahetvā saddhāvegena samussāhitamānasā maggaparissayaṃ anupadhāretvāva thūpābhimukhī gacchati. Atha naṃ taruṇavacchā gāvī abhidhāvantī vegena āpatitvā siṅgena paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. Sā tāvadeva tāvatiṃsabhavane nibbattantī sakkassa devarañño uyyānakīḷāya gacchantassa parivārabhūtānaṃ aḍḍhatiyānaṃ nāṭakakoṭīnaṃ majjhe attano sarīrapabhāya tā sabbā abhibhavantī saha rathena pāturahosi. Taṃ disvā sakko devarājā vimhitacitto acchariyabbhutajāto ‘‘kīdisena nu kho oḷārikena kammunā ayaṃ edisiṃ sumahatiṃ deviddhimupāgatā’’ti taṃ imāhi gāthāhi pucchi –
૭૯૫.
795.
‘‘પીતવત્થે પીતધજે, પીતાલઙ્કારભૂસિતે;
‘‘Pītavatthe pītadhaje, pītālaṅkārabhūsite;
પીતચન્દનલિત્તઙ્ગે, પીતઉપ્પલમાલિની.
Pītacandanalittaṅge, pītauppalamālinī.
૭૯૬.
796.
‘‘પીતપાસાદસયને, પીતાસને પીતભાજને;
‘‘Pītapāsādasayane, pītāsane pītabhājane;
પીતછત્તે પીતરથે, પીતસ્સે પીતબીજને.
Pītachatte pītarathe, pītasse pītabījane.
૭૯૭.
797.
‘‘કિં કમ્મમકરી ભદ્દે, પુબ્બે માનુસકે ભવે;
‘‘Kiṃ kammamakarī bhadde, pubbe mānusake bhave;
દેવતે પુચ્છિતાચિક્ખ, કિસ્સ કમ્મસ્સિદં ફલ’’ન્તિ.
Devate pucchitācikkha, kissa kammassidaṃ phala’’nti.
સાપિસ્સ ઇમાહિ ગાથાહિ બ્યાકાસિ –
Sāpissa imāhi gāthāhi byākāsi –
૭૯૮.
798.
‘‘કોસાતકી નામ લતત્થિ ભન્તે, તિત્તિકા અનભિચ્છિતા;
‘‘Kosātakī nāma latatthi bhante, tittikā anabhicchitā;
તસ્સા ચત્તારિ પુપ્ફાનિ, થૂપં અભિહરિં અહં.
Tassā cattāri pupphāni, thūpaṃ abhihariṃ ahaṃ.
૭૯૯.
799.
‘‘સત્થુ સરીરમુદ્દિસ્સ, વિપ્પસન્નેન ચેતસા;
‘‘Satthu sarīramuddissa, vippasannena cetasā;
નાસ્સ મગ્ગં અવેક્ખિસ્સં, ન તગ્ગમનસા સતી.
Nāssa maggaṃ avekkhissaṃ, na taggamanasā satī.
૮૦૦.
800.
‘‘તતો મં અવધી ગાવી, થૂપં અપત્તમાનસં;
‘‘Tato maṃ avadhī gāvī, thūpaṃ apattamānasaṃ;
તઞ્ચાહં અભિસઞ્ચેય્યં, ભિય્યો નૂન ઇતો સિયા.
Tañcāhaṃ abhisañceyyaṃ, bhiyyo nūna ito siyā.
૮૦૧.
801.
‘‘તેન કમ્મેન દેવિન્દ, મઘવા દેવકુઞ્જર;
‘‘Tena kammena devinda, maghavā devakuñjara;
પહાય માનુસં દેહં, તવ સહબ્યમાગતા’’તિ.
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, tava sahabyamāgatā’’ti.
૭૯૫-૬. તત્થ પીતચન્દનલિત્તઙ્ગેતિ સુવણ્ણવણ્ણેન ચન્દનેન અનુલિત્તસરીરે. પીતપાસાદસયનેતિ સબ્બસોવણ્ણમયેન પાસાદેન સુવણ્ણપરિક્ખિત્તેહિ સયનેહિ ચ સમન્નાગતે. એવં સબ્બત્થ હેટ્ઠા ઉપરિ ચ પીતસદ્દેન સુવણ્ણમેવ ગહિતન્તિ દટ્ઠબ્બં.
795-6. Tattha pītacandanalittaṅgeti suvaṇṇavaṇṇena candanena anulittasarīre. Pītapāsādasayaneti sabbasovaṇṇamayena pāsādena suvaṇṇaparikkhittehi sayanehi ca samannāgate. Evaṃ sabbattha heṭṭhā upari ca pītasaddena suvaṇṇameva gahitanti daṭṭhabbaṃ.
૭૯૮. લતત્થીતિ લતા અત્થિ. ભન્તેતિ સક્કં દેવરાજાનં ગારવેન આલપતિ. અનભિચ્છિતાતિ ન અભિકઙ્ખિતા.
798.Latatthīti latā atthi. Bhanteti sakkaṃ devarājānaṃ gāravena ālapati. Anabhicchitāti na abhikaṅkhitā.
૭૯૯. સરીરન્તિ સરીરભૂતં ધાતું. અવયવે ચાયં સમુદાયવોહારો યથા ‘‘પટો ડડ્ઢો, સમુદ્દો દિટ્ઠો’’તિ ચ. અસ્સાતિ ગોરૂપસ્સ. મગ્ગન્તિ આગમનમગ્ગં. ન અવેક્ખિસ્સન્તિ ન ઓલોકયિં. કસ્મા? ન તગ્ગમનસા સતીતિ, તસ્સં ગાવિયં ગતમના ઠપિતમના ન હોન્તી, અઞ્ઞદત્થુ ભગવતો થૂપગતમના એવ સમાનાતિ અત્થો. ‘‘તદઙ્ગમનસા સતી’’તિ ચ પાઠો, તદઙ્ગે તસ્સ ભગવતો ધાતુયા અઙ્ગે મનો એતિસ્સાતિ તદઙ્ગમનસા. એવંભૂતા અહં તદા તસ્સા મગ્ગં નાવેક્ખિસ્સન્તિ દસ્સેતિ.
799.Sarīranti sarīrabhūtaṃ dhātuṃ. Avayave cāyaṃ samudāyavohāro yathā ‘‘paṭo ḍaḍḍho, samuddo diṭṭho’’ti ca. Assāti gorūpassa. Magganti āgamanamaggaṃ. Na avekkhissanti na olokayiṃ. Kasmā? Na taggamanasā satīti, tassaṃ gāviyaṃ gatamanā ṭhapitamanā na hontī, aññadatthu bhagavato thūpagatamanā eva samānāti attho. ‘‘Tadaṅgamanasā satī’’ti ca pāṭho, tadaṅge tassa bhagavato dhātuyā aṅge mano etissāti tadaṅgamanasā. Evaṃbhūtā ahaṃ tadā tassā maggaṃ nāvekkhissanti dasseti.
૮૦૦. થૂપં અપત્તમાનસન્તિ થૂપં ચેતિયં અસમ્પત્તઅજ્ઝાસયં, મનસિ ભવોતિ હિ માનસો, અજ્ઝાસયો મનોરથો. ‘‘થૂપં ઉપગન્ત્વા પુપ્ફેહિ પૂજેસ્સામી’’તિ ઉપ્પન્નમનોરથસ્સ અસમ્પુણ્ણતાય એવં વુત્તં. થૂપં ચેતિયં પન પુપ્ફેહિ પૂજનચિત્તં સિદ્ધમેવ, યેન સા દેવલોકે ઉપ્પન્ન. તઞ્ચાહં અભિસઞ્ચેય્યન્તિ તઞ્ચે અહં અભિસઞ્ચિનેય્યં, પુપ્ફપૂજનેન હિ પુઞ્ઞં અહં થૂપં અભિગન્ત્વા યથાધિપ્પાયં પૂજનેન સમ્મદેવ ચિનેય્યં ઉપચિનેય્યન્તિ અત્થો. ભિય્યો નૂન ઇતો સિયાતિ ઇતો યથાલદ્ધસમ્પત્તિતોપિ ભિય્યો ઉપરિ ઉત્તરિતરા સમ્પત્તિ સિયાતિ મઞ્ઞેતિ અત્થો.
800.Thūpaṃ apattamānasanti thūpaṃ cetiyaṃ asampattaajjhāsayaṃ, manasi bhavoti hi mānaso, ajjhāsayo manoratho. ‘‘Thūpaṃ upagantvā pupphehi pūjessāmī’’ti uppannamanorathassa asampuṇṇatāya evaṃ vuttaṃ. Thūpaṃ cetiyaṃ pana pupphehi pūjanacittaṃ siddhameva, yena sā devaloke uppanna. Tañcāhaṃ abhisañceyyanti tañce ahaṃ abhisañcineyyaṃ, pupphapūjanena hi puññaṃ ahaṃ thūpaṃ abhigantvā yathādhippāyaṃ pūjanena sammadeva cineyyaṃ upacineyyanti attho. Bhiyyo nūna ito siyāti ito yathāladdhasampattitopi bhiyyo upari uttaritarā sampatti siyāti maññeti attho.
૮૦૧. મઘવા દેવકુઞ્જરાતિ આલપનં. તત્થ દેવકુઞ્જરાતિ સબ્બબલપરક્કમાદિવિસેસેહિ દેવેસુ કુઞ્જરસદિસો. સહબ્યન્તિ સહભાવં.
801.Maghavādevakuñjarāti ālapanaṃ. Tattha devakuñjarāti sabbabalaparakkamādivisesehi devesu kuñjarasadiso. Sahabyanti sahabhāvaṃ.
૮૦૨.
802.
‘‘ઇદં સુત્વા તિદસાધિપતિ, મઘવા દેવકુઞ્જરો;
‘‘Idaṃ sutvā tidasādhipati, maghavā devakuñjaro;
તાવતિંસે પસાદેન્તો, માતલિં એતદબ્રવી’’તિ. –
Tāvatiṃse pasādento, mātaliṃ etadabravī’’ti. –
ઇદં ધમ્મસઙ્ગાહકવચનં. તતો સક્કો માતલિપમુખસ્સ દેવગણસ્સ ઇમાહિ ગાથાહિ ધમ્મં દેસેસિ –
Idaṃ dhammasaṅgāhakavacanaṃ. Tato sakko mātalipamukhassa devagaṇassa imāhi gāthāhi dhammaṃ desesi –
૮૦૩.
803.
‘‘પસ્સ માતલિ અચ્છેરં, ચિત્તં કમ્મફલં ઇદં;
‘‘Passa mātali accheraṃ, cittaṃ kammaphalaṃ idaṃ;
અપ્પકમ્પિ કતં દેય્યં, પુઞ્ઞં હોતિ મહપ્ફલં.
Appakampi kataṃ deyyaṃ, puññaṃ hoti mahapphalaṃ.
૮૦૪.
804.
‘‘નત્થિ ચિત્તે પસન્નમ્હિ, અપ્પકા નામ દક્ખિણા;
‘‘Natthi citte pasannamhi, appakā nāma dakkhiṇā;
તથાગતે વા સમ્બુદ્ધે, અથ વા તસ્સ સાવકે.
Tathāgate vā sambuddhe, atha vā tassa sāvake.
૮૦૫.
805.
‘‘એહિ માતલિ અમ્હેપિ, ભિય્યો ભિય્યો મહેમસે;
‘‘Ehi mātali amhepi, bhiyyo bhiyyo mahemase;
તથાગતસ્સ ધાતુયો, સુખો પુઞ્ઞાનમુચ્ચયો.
Tathāgatassa dhātuyo, sukho puññānamuccayo.
૮૦૬.
806.
‘‘તિટ્ઠન્તે નિબ્બુતે ચાપિ, સમે ચિત્તે સમં ફલં;
‘‘Tiṭṭhante nibbute cāpi, same citte samaṃ phalaṃ;
ચેતોપણિધિહેતુહિ, સત્તા ગચ્છન્તિ સુગ્ગતિં.
Cetopaṇidhihetuhi, sattā gacchanti suggatiṃ.
૮૦૭.
807.
‘‘બહૂનં વત અત્થાય, ઉપ્પજ્જન્તિ તથાગતા;
‘‘Bahūnaṃ vata atthāya, uppajjanti tathāgatā;
યત્થ કારં કરિત્વાન, સગ્ગં ગચ્છન્તિ દાયકા’’તિ.
Yattha kāraṃ karitvāna, saggaṃ gacchanti dāyakā’’ti.
૮૦૨. તત્થ પસાદેન્તોતિ પસન્ને કરોન્તો, રતનત્તયે સદ્ધં ઉપ્પાદેન્તોતિ અત્થો.
802. Tattha pasādentoti pasanne karonto, ratanattaye saddhaṃ uppādentoti attho.
૮૦૩. ચિત્તન્તિ વિચિત્તં અચિન્તેય્યં. કમ્મફલન્તિ દેય્યધમ્મસ્સ અનુળારત્તેપિ ખેત્તસમ્પત્તિયા ચ ચિત્તસમ્પત્તિયા ચ ઉળારસ્સ પુઞ્ઞકમ્મસ્સ ફલં પસ્સાતિ યોજના. અપ્પકમ્પિ કતં દેય્યં, પુઞ્ઞં હોતિ મહપ્ફલન્તિ એત્થ કતન્તિ કારવસેન સક્કારવસેન આયતને વિનિયુત્તં. દેય્યન્તિ દાતબ્બવત્થું. પુઞ્ઞન્તિ તથાપવત્તં પુઞ્ઞકમ્મં.
803.Cittanti vicittaṃ acinteyyaṃ. Kammaphalanti deyyadhammassa anuḷārattepi khettasampattiyā ca cittasampattiyā ca uḷārassa puññakammassa phalaṃ passāti yojanā. Appakampi kataṃ deyyaṃ, puññaṃ hoti mahapphalanti ettha katanti kāravasena sakkāravasena āyatane viniyuttaṃ. Deyyanti dātabbavatthuṃ. Puññanti tathāpavattaṃ puññakammaṃ.
૮૦૪. ઇદાનિ યત્થ અપ્પકમ્પિ કતં પુઞ્ઞં મહપ્ફલં હોતિ, તં પાકટં કત્વા દસ્સેન્તો ‘‘નત્થિ ચિત્તે પસન્નમ્હી’’તિ ગાથમાહ. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
804. Idāni yattha appakampi kataṃ puññaṃ mahapphalaṃ hoti, taṃ pākaṭaṃ katvā dassento ‘‘natthi citte pasannamhī’’ti gāthamāha. Taṃ suviññeyyameva.
૮૦૫-૬. અમ્હેપીતિ મયમ્પિ. મહેમસેતિ મહામસે પૂજામસે. ચેતોપણિધિહેતુ હીતિ અત્તનો ચિત્તસ્સ સમ્મદેવ ઠપનનિમિત્તં, અત્તસમ્માપણિધાનેનાતિ અત્થો. તેનાહ ભગવા –
805-6.Amhepīti mayampi. Mahemaseti mahāmase pūjāmase. Cetopaṇidhihetu hīti attano cittassa sammadeva ṭhapananimittaṃ, attasammāpaṇidhānenāti attho. Tenāha bhagavā –
‘‘ન તં માતાપિતા કયિરા, અઞ્ઞે વાપિ ચ ઞાતકા;
‘‘Na taṃ mātāpitā kayirā, aññe vāpi ca ñātakā;
સમ્મા પણિહિતં ચિત્તં, સેય્યસો નં તતો કરે’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૪૩);
Sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti. (dha. pa. 43);
એવઞ્ચ પન વત્વા સક્કો દેવાનમિન્દો ઉય્યાનકીળાય ઉસ્સાહં પટિપ્પસ્સમ્ભેત્વા તતોવ પટિનિવત્તિત્વા અત્તના અભિણ્હં પૂજનેય્યટ્ઠાનભૂતે ચૂળામણિચેતિયે સત્તાહં પૂજં અકાસિ. અથ અપરેન સમયેન દેવચારિકં ગતસ્સ આયસ્મતો નારદત્થેરસ્સ તં પવત્તિં ગાથાહેવ કથેસિ, થેરો ધમ્મસઙ્ગાહકાનં આરોચેસિ, તે તથા નં સઙ્ગહં આરોપેસુન્તિ.
Evañca pana vatvā sakko devānamindo uyyānakīḷāya ussāhaṃ paṭippassambhetvā tatova paṭinivattitvā attanā abhiṇhaṃ pūjaneyyaṭṭhānabhūte cūḷāmaṇicetiye sattāhaṃ pūjaṃ akāsi. Atha aparena samayena devacārikaṃ gatassa āyasmato nāradattherassa taṃ pavattiṃ gāthāheva kathesi, thero dhammasaṅgāhakānaṃ ārocesi, te tathā naṃ saṅgahaṃ āropesunti.
પીતવિમાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pītavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / વિમાનવત્થુપાળિ • Vimānavatthupāḷi / ૯. પીતવિમાનવત્થુ • 9. Pītavimānavatthu