| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဥဒာန-အဋ္ဌကထာ • Udāna-aṭṭhakathā |
၅. သောဏဝဂ္ဂော
5. Soṇavaggo
၁. ပိယတရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
1. Piyatarasuttavaṇṇanā
၄၁. မဟာဝဂ္ဂသ္သ ပဌမေ မလ္လိကာယ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိန္တိ မလ္လိကာယ နာမ အတ္တနော မဟေသိယာ သဟ။ ဥပရိပာသာဒဝရဂတောတိ ပာသာဒဝရသ္သ ဥပရိ ဂတော။ ကောစညော အတ္တနာ ပိယတရောတိ ကောစိ အညော အတ္တနာ ပိယာယိတဗ္ဗတရော။ အတ္ထိ နု ခော တေတိ ‘‘ကိံ တေ အတ္ထီ’’တိ ဒေဝိံ ပုစ္ဆတိ။
41. Mahāvaggassa paṭhame mallikāya deviyā saddhinti mallikāya nāma attano mahesiyā saha. Uparipāsādavaragatoti pāsādavarassa upari gato. Kocañño attanā piyataroti koci añño attanā piyāyitabbataro. Atthi nu kho teti ‘‘kiṃ te atthī’’ti deviṃ pucchati.
ကသ္မာ ပုစ္ဆတိ? အယဉ္ဟိ သာဝတ္ထိယံ ဒုဂ္ဂတမာလာကာရသ္သ ဓီတာ။ ဧကဒိဝသံ အာပဏတော ပူဝံ ဂဟေတ္ဝာ မာလာရာမံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ခာဒိသ္သာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တီ ပဋိပထေ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခာစာရံ ပဝိသန္တံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နစိတ္တာ တံ ဘဂဝတော အဒာသိ။ သတ္ထာ တထာရူပေ ဌာနေ နိသီဒနာကာရံ ဒသ္သေသိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော စီဝရံ ပညာပေတ္ဝာ အဒာသိ။ ဘဂဝာ တတ္ထ နိသီဒိတ္ဝာ တံ ပူဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ မုခံ ဝိက္ခာလေတ္ဝာ သိတံ ပာတ္ဝာကာသိ။ ထေရော ‘‘ကော ဣမိသ္သာ, ဘန္တေ, ဒာနသ္သ ဝိပာကော ဘဝိသ္သတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဇ္ဇေသာ, အာနန္ဒ, တထာဂတသ္သ ပဌမံ ဘောဇနံ အဒာသိ, အဇ္ဇေဝ ကောသလရညော အဂ္ဂမဟေသီ ဘဝိသ္သတိ ပိယာ မနာပာ’’တိ။ တံ ဒိဝသမေဝ စ ရာဇာ ကာသိဂာမေ ဘာဂိနေယ္ယေန သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတ္ဝာ ပရာဇိတော ပလာယိတ္ဝာ အာဂတော နဂရံ ပဝိသန္တော ‘‘ဗလကာယသ္သ အာဂမနံ အာဂမေသ္သာမီ’’တိ တံ မာလာရာမံ ပာဝိသိ။ သာ ရာဇာနံ အာဂတံ ပသ္သိတ္ဝာ တသ္သ ဝတ္တမကာသိ။ ရာဇာ တသ္သာ ဝတ္တေ ပသီဒိတ္ဝာ ပိတရံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ မဟန္တံ ဣသ္သရိယံ ဒတ္ဝာ တံ အန္တေပုရံ ပဋိဟရာပေတ္ဝာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဣမိသ္သာ မဟန္တံ ဣသ္သရိယံ ဒိန္နံ, ယံနူနာဟံ ဣမံ ပုစ္ဆေယ္ယံ ‘ကော တေ ပိယော’တိ? သာ ‘တ္ဝံ မေ, မဟာရာဇ, ပိယော’တိ ဝတ္ဝာ, ပုန မံ ပုစ္ဆိသ္သတိ, အထသ္သာဟံ ‘မယ္ဟမ္ပိ တ္ဝံယေဝ ပိယာ’တိ ဝက္ခာမီ’’တိ။ ဣတိ သော အညမညံ ဝိသ္သာသဇနနတ္ထံ သမ္မောဒနီယံ ကရောန္တော ပုစ္ဆိ။
Kasmā pucchati? Ayañhi sāvatthiyaṃ duggatamālākārassa dhītā. Ekadivasaṃ āpaṇato pūvaṃ gahetvā mālārāmaṃ gantvā ‘‘khādissāmī’’ti gacchantī paṭipathe bhikkhusaṅghaparivutaṃ bhagavantaṃ bhikkhācāraṃ pavisantaṃ disvā pasannacittā taṃ bhagavato adāsi. Satthā tathārūpe ṭhāne nisīdanākāraṃ dassesi. Ānandatthero cīvaraṃ paññāpetvā adāsi. Bhagavā tattha nisīditvā taṃ pūvaṃ paribhuñjitvā mukhaṃ vikkhāletvā sitaṃ pātvākāsi. Thero ‘‘ko imissā, bhante, dānassa vipāko bhavissatī’’ti pucchi. ‘‘Ajjesā, ānanda, tathāgatassa paṭhamaṃ bhojanaṃ adāsi, ajjeva kosalarañño aggamahesī bhavissati piyā manāpā’’ti. Taṃ divasameva ca rājā kāsigāme bhāgineyyena saddhiṃ yujjhitvā parājito palāyitvā āgato nagaraṃ pavisanto ‘‘balakāyassa āgamanaṃ āgamessāmī’’ti taṃ mālārāmaṃ pāvisi. Sā rājānaṃ āgataṃ passitvā tassa vattamakāsi. Rājā tassā vatte pasīditvā pitaraṃ pakkosāpetvā mahantaṃ issariyaṃ datvā taṃ antepuraṃ paṭiharāpetvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Athekadivasaṃ rājā cintesi – ‘‘mayā imissā mahantaṃ issariyaṃ dinnaṃ, yaṃnūnāhaṃ imaṃ puccheyyaṃ ‘ko te piyo’ti? Sā ‘tvaṃ me, mahārāja, piyo’ti vatvā, puna maṃ pucchissati, athassāhaṃ ‘mayhampi tvaṃyeva piyā’ti vakkhāmī’’ti. Iti so aññamaññaṃ vissāsajananatthaṃ sammodanīyaṃ karonto pucchi.
ဒေဝီ ပန ပဏ္ဍိတာ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာယိကာ သင္ဃုပဋ္ဌာယိကာ ‘‘နာယံ ပဉ္ဟော ရညော မုခံ ဥလ္လောကေတ္ဝာ ကထေတဗ္ဗော’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ယထာဘူတမေဝ ဝဒန္တီ ‘‘နတ္ထိ ခော မေ, မဟာရာဇ, ကောစညော အတ္တနာ ပိယတရော’’တိ အာဟ။ ဝတ္ဝာပိ အတ္တနာ ဗ္ယာကတမတ္ထံ ဥပာယေန ရညော ပစ္စက္ခံ ကာတုကာမာ ‘‘တုယ္ဟံ ပန, မဟာရာဇ, အတ္ထညော ကောစိ အတ္တနာ ပိယတရော’’တိ တထေဝ ရာဇာနံ ပုစ္ဆိ ယထာ ရညာ သယံ ပုဋ္ဌာ။ ရာဇာပိ တာယ သရသလက္ခဏေန ကထိတတ္တာ နိဝတ္တိတုံ အသက္ကောန္တော သယမ္ပိ သရသလက္ခဏေနေဝ ကထေန္တော တထေဝ ဗ္ယာကာသိ ယထာ ဒေဝိယာ ဗ္ယာကတံ။
Devī pana paṇḍitā buddhupaṭṭhāyikā saṅghupaṭṭhāyikā ‘‘nāyaṃ pañho rañño mukhaṃ ulloketvā kathetabbo’’ti cintetvā yathābhūtameva vadantī ‘‘natthi kho me, mahārāja, kocañño attanā piyataro’’ti āha. Vatvāpi attanā byākatamatthaṃ upāyena rañño paccakkhaṃ kātukāmā ‘‘tuyhaṃ pana, mahārāja, atthañño koci attanā piyataro’’ti tatheva rājānaṃ pucchi yathā raññā sayaṃ puṭṭhā. Rājāpi tāya sarasalakkhaṇena kathitattā nivattituṃ asakkonto sayampi sarasalakkhaṇeneva kathento tatheva byākāsi yathā deviyā byākataṃ.
ဗ္ယာကရိတ္ဝာ စ မန္ဒဓာတုကတာယ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ရာဇာ ပထဝိသ္သရော မဟန္တံ ပထဝိမဏ္ဍလံ အဘိဝိဇိယ အဇ္ဈာဝသာမိ, မယ္ဟံ တာဝ ယုတ္တံ ‘အတ္တနာ ပိယတရံ အညံ န ပသ္သာမီ’တိ, အယံ ပန ဝသလီ ဟီနဇစ္စာ သမာနာ မယာ ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပိတာ သာမိဘူတံ မံ န တထာ ပိယာယတိ, ‘အတ္တာဝ ပိယတရော’တိ မမ သမ္မုခာ ဝဒတိ, ယာဝ ကက္ခဠာ ဝတာယ’’န္တိ အနတ္တမနော ဟုတ္ဝာ ‘‘နနု တေ တီဏိ ရတနာနိ ပိယတရာနီ’’တိ စောဒေသိ။ ဒေဝီ ‘ရတနတ္တယံပာဟံ ဒေဝ အတ္တနော သဂ္ဂသုခံ မောက္ခသုခဉ္စ ပတ္ထယန္တီ သမ္ပိယာယာမိ, တသ္မာ အတ္တာဝ မေ ပိယတရော’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗော စာယံ လောကော အတ္တဒတ္ထမေဝ ပရံ ပိယာယတိ, ပုတ္တံ ပတ္ထေန္တောပိ ‘‘အယံ မံ ဇိဏ္ဏကာလေ ပောသေသ္သတီ’’တိ ပတ္ထေတိ, ဓီတရံ ‘‘မမ ကုလံ ဝဍ္ဎိသ္သတီ’’တိ, ဘရိယံ ‘‘မယ္ဟံ ပာဒေ ပရိစရိသ္သတီ’’တိ, အညေပိ ဉာတိမိတ္တဗန္ဓဝေ တံတံကိစ္စဝသေန, ဣတိ အတ္တဒတ္ထမေဝ သမ္ပသ္သန္တော လောကော ပရံ ပိယာယတီတိ။ အယဉ္ဟိ ဒေဝိယာ အဓိပ္ပာယော။
Byākaritvā ca mandadhātukatāya evaṃ cintesi – ‘‘ahaṃ rājā pathavissaro mahantaṃ pathavimaṇḍalaṃ abhivijiya ajjhāvasāmi, mayhaṃ tāva yuttaṃ ‘attanā piyataraṃ aññaṃ na passāmī’ti, ayaṃ pana vasalī hīnajaccā samānā mayā ucce ṭhāne ṭhapitā sāmibhūtaṃ maṃ na tathā piyāyati, ‘attāva piyataro’ti mama sammukhā vadati, yāva kakkhaḷā vatāya’’nti anattamano hutvā ‘‘nanu te tīṇi ratanāni piyatarānī’’ti codesi. Devī ‘ratanattayaṃpāhaṃ deva attano saggasukhaṃ mokkhasukhañca patthayantī sampiyāyāmi, tasmā attāva me piyataro’’ti āha. Sabbo cāyaṃ loko attadatthameva paraṃ piyāyati, puttaṃ patthentopi ‘‘ayaṃ maṃ jiṇṇakāle posessatī’’ti pattheti, dhītaraṃ ‘‘mama kulaṃ vaḍḍhissatī’’ti, bhariyaṃ ‘‘mayhaṃ pāde paricarissatī’’ti, aññepi ñātimittabandhave taṃtaṃkiccavasena, iti attadatthameva sampassanto loko paraṃ piyāyatīti. Ayañhi deviyā adhippāyo.
အထ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မလ္လိကာ ကုသလာ ပဏ္ဍိတာ နိပုဏာ ‘အတ္တာဝ မေ ပိယတရော’တိ ဝဒတိ, မယ္ဟမ္ပိ အတ္တာဝ ပိယတရော ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ, ဟန္ဒာဟံ ဣမမတ္ထံ သတ္ထု အာရောစေသ္သာမိ, ယထာ စ မေ သတ္ထာ ဗ္ယာကရိသ္သတိ, တထာ နံ ဓာရေသ္သာမီ’’တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတ္ဝာ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော။ပေ.။ ပိယတရော’’တိ။
Atha rājā cintesi – ‘‘ayaṃ mallikā kusalā paṇḍitā nipuṇā ‘attāva me piyataro’ti vadati, mayhampi attāva piyataro hutvā upaṭṭhāti, handāhaṃ imamatthaṃ satthu ārocessāmi, yathā ca me satthā byākarissati, tathā naṃ dhāressāmī’’ti. Evaṃ pana cintetvā satthu santikaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ ārocesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho rājā pasenadi kosalo…pe… piyataro’’ti.
ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာတိ ဧတံ ‘‘လောကေ သဗ္ဗသတ္တာနံ အတ္တာဝ အတ္တနော ပိယတရော’’တိ ရညာ ဝုတ္တမတ္ထံ သဗ္ဗသော ဇာနိတ္ဝာ တဒတ္ထပရိဒီပနံ ဣမံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ ‘‘loke sabbasattānaṃ attāva attano piyataro’’ti raññā vuttamatthaṃ sabbaso jānitvā tadatthaparidīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
တတ္ထ သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုပရိဂမ္မ စေတသာတိ သဗ္ဗာ အနဝသေသာ ဒသပိ ဒိသာ ပရိယေသနဝသေန စိတ္တေန အနုဂန္တ္ဝာ။ နေဝဇ္ဈဂာ ပိယတရမတ္တနာ က္ဝစီတိ အတ္တနာ အတိသယေန ပိယံ အညံ ကောစိ ပုရိသော သဗ္ဗုသ္သာဟေန ပရိယေသန္တော က္ဝစိ ကတ္ထစိ သဗ္ဗဒိသာသု နေဝ အဓိဂစ္ဆေယ္ယ န ပသ္သေယ္ယ။ ဧဝံ ပိယော ပုထု အတ္တာ ပရေသန္တိ ဧဝံ ကသ္သစိ အတ္တနာ ပိယတရသ္သ အနုပလဗ္ဘနဝသေန ပုထု ဝိသုံ ဝိသုံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အတ္တာဝ ပိယော။ တသ္မာ န ဟိံသေ ပရမတ္တကာမောတိ ယသ္မာ ဧဝံ သဗ္ဗောပိ သတ္တော အတ္တာနံ ပိယာယတိ အတ္တနော သုခကာမော ဒုက္ခပ္ပဋိကူလော, တသ္မာ အတ္တကာမော အတ္တနော ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တော ပရံ သတ္တံ အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ဥပာဒာယ န ဟိံသေ န ဟနေယ္ယ န ပာဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိပိ ဝိဟေဌေယ္ယ။ ပရသ္သ ဟိ အတ္တနာ ကတေ ဒုက္ခေ တံ တတော သင္ကမန္တံ ဝိယ ကာလန္တရေ အတ္တနိ သန္ဒိသ္သတိ။ အယဉ္ဟိ ကမ္မာနံ ဓမ္မတာတိ။
Tattha sabbā disā anuparigamma cetasāti sabbā anavasesā dasapi disā pariyesanavasena cittena anugantvā. Nevajjhagā piyataramattanā kvacīti attanā atisayena piyaṃ aññaṃ koci puriso sabbussāhena pariyesanto kvaci katthaci sabbadisāsu neva adhigaccheyya na passeyya. Evaṃ piyo puthu attā paresanti evaṃ kassaci attanā piyatarassa anupalabbhanavasena puthu visuṃ visuṃ tesaṃ tesaṃ sattānaṃ attāva piyo. Tasmā na hiṃse paramattakāmoti yasmā evaṃ sabbopi satto attānaṃ piyāyati attano sukhakāmo dukkhappaṭikūlo, tasmā attakāmo attano hitasukhaṃ icchanto paraṃ sattaṃ antamaso kunthakipillikaṃ upādāya na hiṃse na haneyya na pāṇileḍḍudaṇḍādīhipi viheṭheyya. Parassa hi attanā kate dukkhe taṃ tato saṅkamantaṃ viya kālantare attani sandissati. Ayañhi kammānaṃ dhammatāti.
ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဥဒာနပာဠိ • Udānapāḷi / ၁. ပိယတရသုတ္တံ • 1. Piyatarasuttaṃ
