Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચૂળનિદ્દેસપાળિ • Cūḷaniddesapāḷi |
૧૪. પોસાલમાણવપુચ્છાનિદ્દેસો
14. Posālamāṇavapucchāniddeso
૮૧.
81.
યો અતીતં આદિસતિ, [ઇચ્ચાયસ્મા પોસાલો]
Yoatītaṃ ādisati, [iccāyasmā posālo]
અનેજો છિન્નસંસયો;
Anejo chinnasaṃsayo;
યો અતીતં આદિસતીતિ. યોતિ યો સો ભગવા સયમ્ભૂ. અનાચરિયકો પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ સામં સચ્ચાનિ અભિસમ્બુજ્ઝિ, તત્થ ચ સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો, બલેસુ ચ વસીભાવં. અતીતં આદિસતીતિ ભગવા અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અતીતમ્પિ આદિસતિ, અનાગતમ્પિ આદિસતિ, પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ આદિસતિ.
Yo atītaṃ ādisatīti. Yoti yo so bhagavā sayambhū. Anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto, balesu ca vasībhāvaṃ. Atītaṃ ādisatīti bhagavā attano ca paresañca atītampi ādisati, anāgatampi ādisati, paccuppannampi ādisati.
કથં ભગવા અત્તનો અતીતં આદિસતિ? ભગવા અત્તનો અતીતં એકમ્પિ જાતિં આદિસતિ, દ્વેપિ જાતિયો આદિસતિ, તિસ્સોપિ જાતિયો આદિસતિ, ચતસ્સોપિ જાતિયો આદિસતિ, પઞ્ચપિ જાતિયો આદિસતિ, દસપિ જાતિયો આદિસતિ, વીસમ્પિ જાતિયો આદિસતિ, તિંસમ્પિ જાતિયો આદિસતિ, ચત્તાલીસમ્પિ જાતિયો આદિસતિ , પઞ્ઞાસમ્પિ જાતિયો આદિસતિ, જાતિસતમ્પિ…પે॰… જાતિસહસ્સમ્પિ… જાતિસતસહસ્સમ્પિ… અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પે… અનેકેપિ વિવટ્ટકપ્પે… અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે આદિસતિ – ‘‘અમુત્રાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિં; તત્રાપાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નો’’તિ. ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં આદિસતિ. એવં ભગવા અત્તનો અતીતં આદિસતિ.
Kathaṃ bhagavā attano atītaṃ ādisati? Bhagavā attano atītaṃ ekampi jātiṃ ādisati, dvepi jātiyo ādisati, tissopi jātiyo ādisati, catassopi jātiyo ādisati, pañcapi jātiyo ādisati, dasapi jātiyo ādisati, vīsampi jātiyo ādisati, tiṃsampi jātiyo ādisati, cattālīsampi jātiyo ādisati , paññāsampi jātiyo ādisati, jātisatampi…pe… jātisahassampi… jātisatasahassampi… anekepi saṃvaṭṭakappe… anekepi vivaṭṭakappe… anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe ādisati – ‘‘amutrāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṃ; tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno’’ti. Iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ ādisati. Evaṃ bhagavā attano atītaṃ ādisati.
કથં ભગવા પરેસં અતીતં આદિસતિ? ભગવા પરેસં અતીતં એકમ્પિ જાતિં આદિસતિ, દ્વેપિ જાતિયો આદિસતિ…પે॰… અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે આદિસતિ – ‘‘અમુત્રાસિ એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિ; તત્રાપાસિ એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નો’’તિ. ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં આદિસતિ. એવં ભગવા પરેસં અતીતં આદિસતિ.
Kathaṃ bhagavā paresaṃ atītaṃ ādisati? Bhagavā paresaṃ atītaṃ ekampi jātiṃ ādisati, dvepi jātiyo ādisati…pe… anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe ādisati – ‘‘amutrāsi evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādi; tatrāpāsi evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno’’ti. Iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ ādisati. Evaṃ bhagavā paresaṃ atītaṃ ādisati.
ભગવા પઞ્ચ જાતકસતાનિ ભાસન્તો અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અતીતં આદિસતિ, મહાપદાનિયસુત્તન્તં 3 ભાસન્તો અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અતીતં આદિસતિ, મહાસુદસ્સનિયસુત્તન્તં ભાસન્તો અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અતીતં આદિસતિ, મહાગોવિન્દિયસુત્તન્તં ભાસન્તો અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અતીતં આદિસતિ, મઘદેવિયસુત્તન્તં ભાસન્તો અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અતીતં આદિસતિ.
Bhagavā pañca jātakasatāni bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati, mahāpadāniyasuttantaṃ 4 bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati, mahāsudassaniyasuttantaṃ bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati, mahāgovindiyasuttantaṃ bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati, maghadeviyasuttantaṃ bhāsanto attano ca paresañca atītaṃ ādisati.
વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘અતીતં ખો, ચુન્દ, અદ્ધાનં આરબ્ભ તથાગતસ્સ સતાનુસારિઞાણં 5 હોતિ. સો યાવતકં આકઙ્ખતિ તાવતકં અનુસ્સરતિ. અનાગતઞ્ચ ખો, ચુન્દ…પે॰… પચ્ચુપ્પન્નઞ્ચ ખો, ચુન્દ, અદ્ધાનં આરબ્ભ તથાગતસ્સ બોધિજં ઞાણં ઉપ્પજ્જતિ – ‘અયમન્તિમા જાતિ, નત્થિદાનિ પુનબ્ભવો’’’તિ.
Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘atītaṃ kho, cunda, addhānaṃ ārabbha tathāgatassa satānusāriñāṇaṃ 6 hoti. So yāvatakaṃ ākaṅkhati tāvatakaṃ anussarati. Anāgatañca kho, cunda…pe… paccuppannañca kho, cunda, addhānaṃ ārabbha tathāgatassa bodhijaṃ ñāṇaṃ uppajjati – ‘ayamantimā jāti, natthidāni punabbhavo’’’ti.
ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તઞાણં 7 તથાગતસ્સ તથાગતબલં, સત્તાનં આસયાનુસયઞાણં તથાગતસ્સ તથાગતબલં, યમકપાટિહીરે ઞાણં 8 તથાગતસ્સ તથાગતબલં, મહાકરુણાસમાપત્તિયા ઞાણં તથાગતસ્સ તથાગતબલં, સબ્બઞ્ઞુતઞાણં તથાગતસ્સ તથાગતબલં, અનાવરણઞાણં તથાગતસ્સ તથાગતબલં, સબ્બત્થ અસઙ્ગમપ્પટિહતમનાવરણઞાણં તથાગતસ્સ તથાગતબલં. એવં ભગવા અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અતીતમ્પિ આદિસતિ અનાગતમ્પિ આદિસતિ પચ્ચુપ્પન્નમ્પિ આદિસતિ આચિક્ખતિ દેસેતિ પઞ્ઞપેતિ પટ્ઠપેતિ વિવરતિ વિભજતિ ઉત્તાનીકરોતિ પકાસેતીતિ – યો અતીતં આદિસતિ.
Indriyaparopariyattañāṇaṃ 9 tathāgatassa tathāgatabalaṃ, sattānaṃ āsayānusayañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, yamakapāṭihīre ñāṇaṃ 10 tathāgatassa tathāgatabalaṃ, mahākaruṇāsamāpattiyā ñāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, sabbaññutañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, anāvaraṇañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ, sabbattha asaṅgamappaṭihatamanāvaraṇañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ. Evaṃ bhagavā attano ca paresañca atītampi ādisati anāgatampi ādisati paccuppannampi ādisati ācikkhati deseti paññapeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkaroti pakāsetīti – yo atītaṃ ādisati.
ઇચ્ચાયસ્મા પોસાલોતિ. ઇચ્ચાતિ પદસન્ધિ…પે॰… આયસ્માતિ પિયવચનં…પે॰… પોસાલોતિ તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ નામં…પે॰… અભિલાપોતિ – ઇચ્ચાયસ્મા પોસાલો.
Iccāyasmā posāloti. Iccāti padasandhi…pe… āyasmāti piyavacanaṃ…pe… posāloti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā posālo.
અનેજો છિન્નસંસયોતિ એજા વુચ્ચતિ તણ્હા. યો રાગો સારાગો…પે॰… અભિજ્ઝા લોભો અકુસલમૂલં. સા એજા તણ્હા બુદ્ધસ્સ ભગવતો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. તસ્મા બુદ્ધો અનેજો. એજાય પહીનત્તા અનેજો. ભગવા લાભેપિ ન ઇઞ્જતિ…પે॰… દુક્ખેપિ ન ઇઞ્જતિ ન ચલતિ ન વેધતિ નપ્પવેધતિ ન સમ્પવેધતીતિ અનેજો. છિન્નસંસયોતિ સંસયો વુચ્ચતિ વિચિકિચ્છા. દુક્ખે કઙ્ખા…પે॰… છમ્ભિતત્તં ચિત્તસ્સ મનોવિલેખો. સો સંસયો બુદ્ધસ્સ ભગવતો પહીનો છિન્નો ઉચ્છિન્નો સમુચ્છિન્નો વૂપસન્તો પટિનિસ્સગ્ગો પટિપ્પસ્સદ્ધો અભબ્બુપ્પત્તિકો ઞાણગ્ગિના દડ્ઢો. તસ્મા બુદ્ધો છિન્નસંસયોતિ – અનેજો છિન્નસંસયો.
Anejo chinnasaṃsayoti ejā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Sā ejā taṇhā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho anejo. Ejāya pahīnattā anejo. Bhagavā lābhepi na iñjati…pe… dukkhepi na iñjati na calati na vedhati nappavedhati na sampavedhatīti anejo. Chinnasaṃsayoti saṃsayo vuccati vicikicchā. Dukkhe kaṅkhā…pe… chambhitattaṃ cittassa manovilekho. So saṃsayo buddhassa bhagavato pahīno chinno ucchinno samucchinno vūpasanto paṭinissaggo paṭippassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho. Tasmā buddho chinnasaṃsayoti – anejo chinnasaṃsayo.
પારગું સબ્બધમ્માનન્તિ ભગવા સબ્બધમ્માનં અભિઞ્ઞાપારગૂ પરિઞ્ઞાપારગૂ પહાનપારગૂ ભાવનાપારગૂ સચ્છિકિરિયાપારગૂ સમાપત્તિપારગૂ અભિઞ્ઞાપારગૂ સબ્બધમ્માનં…પે॰… જાતિમરણસંસારો નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ – પારગૂ સબ્બધમ્માનં.
Pāraguṃsabbadhammānanti bhagavā sabbadhammānaṃ abhiññāpāragū pariññāpāragū pahānapāragū bhāvanāpāragū sacchikiriyāpāragū samāpattipāragū abhiññāpāragū sabbadhammānaṃ…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti – pāragū sabbadhammānaṃ.
અત્થિ પઞ્હેન આગમન્તિ પઞ્હેન અત્થિકો આગતોમ્હિ…પે॰… ‘‘વહસ્સેતં ભાર’’ન્તિ – અત્થિ પઞ્હેન આગમં. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –
Atthi pañhena āgamanti pañhena atthiko āgatomhi…pe… ‘‘vahassetaṃ bhāra’’nti – atthi pañhena āgamaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘યો અતીતં આદિસતિ, [ઇચ્ચાયસ્મા પોસાલો]
‘‘Yo atītaṃ ādisati, [iccāyasmā posālo]
અનેજો છિન્નસંસયો;
Anejo chinnasaṃsayo;
પારગું સબ્બધમ્માનં, અત્થિ પઞ્હેન આગમ’’ન્તિ.
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ, atthi pañhena āgama’’nti.
૮૨.
82.
વિભૂતરૂપસઞ્ઞિસ્સ, સબ્બકાયપ્પહાયિનો;
Vibhūtarūpasaññissa, sabbakāyappahāyino;
અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ, નત્થિ કિઞ્ચીતિ પસ્સતો;
Ajjhattañca bahiddhā ca, natthi kiñcīti passato;
ઞાણં સક્કાનુપુચ્છામિ, કથં નેય્યો તથાવિધો.
Ñāṇaṃsakkānupucchāmi, kathaṃ neyyo tathāvidho.
વિભૂતરૂપસઞ્ઞિસ્સાતિ કતમા રૂપસઞ્ઞા? રૂપાવચરસમાપત્તિં સમાપન્નસ્સ વા ઉપપન્નસ્સ વા દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારિસ્સ વા સઞ્ઞા સઞ્જાનના સઞ્જાનિતત્તં – અયં રૂપસઞ્ઞા. વિભૂતરૂપસઞ્ઞિસ્સાતિ ચતસ્સો અરૂપસમાપત્તિયો પટિલદ્ધસ્સ 11 રૂપસઞ્ઞા વિભૂતા હોન્તિ વિગતા અતિક્કન્તા સમતિક્કન્તા વીતિવત્તાતિ – વિભૂતરૂપસઞ્ઞિસ્સ.
Vibhūtarūpasaññissāti katamā rūpasaññā? Rūpāvacarasamāpattiṃ samāpannassa vā upapannassa vā diṭṭhadhammasukhavihārissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – ayaṃ rūpasaññā. Vibhūtarūpasaññissāti catasso arūpasamāpattiyo paṭiladdhassa 12 rūpasaññā vibhūtā honti vigatā atikkantā samatikkantā vītivattāti – vibhūtarūpasaññissa.
સબ્બકાયપ્પહાયિનોતિ સબ્બો તસ્સ પટિસન્ધિકો રૂપકાયો પહીનો, તદઙ્ગસમતિક્કમા વિક્ખમ્ભનપ્પહાનેન પહીનો તસ્સ રૂપકાયોતિ – સબ્બકાયપ્પહાયિનો.
Sabbakāyappahāyinoti sabbo tassa paṭisandhiko rūpakāyo pahīno, tadaṅgasamatikkamā vikkhambhanappahānena pahīno tassa rūpakāyoti – sabbakāyappahāyino.
અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ, નત્થિ કિઞ્ચીતિ પસ્સતોતિ. નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિ. કિંકારણા? નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિ. યં વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિં સતો સમાપજ્જિત્વા તતો વુટ્ઠહિત્વા તઞ્ઞેવ વિઞ્ઞાણં અભાવેતિ, વિભાવેતિ, અન્તરધાપેતિ, ‘‘નત્થિ કિઞ્ચી’’તિ પસ્સતિ – તંકારણા નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તીતિ – અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ નત્થિ કિઞ્ચીતિ પસ્સતો.
Ajjhattañca bahiddhā ca, natthi kiñcīti passatoti. Natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti. Kiṃkāraṇā? Natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpatti. Yaṃ viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ sato samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā taññeva viññāṇaṃ abhāveti, vibhāveti, antaradhāpeti, ‘‘natthi kiñcī’’ti passati – taṃkāraṇā natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanasamāpattīti – ajjhattañca bahiddhā ca natthi kiñcīti passato.
ઞાણં સક્કાનુપુચ્છામીતિ. સક્કાતિ – સક્કો. ભગવા સક્યકુલા પબ્બજિતોતિપિ સક્કો …પે॰… પહીનભયભેરવો વિગતલોમહંસોતિપિ સક્કો. ઞાણં સક્કાનુપુચ્છામીતિ તસ્સ ઞાણં પુચ્છામિ, પઞ્ઞં પુચ્છામિ, સમ્બુદ્ધં પુચ્છામિ. ‘‘કીદિસં કિંસણ્ઠિતં કિંપકારં કિંપટિભાગં ઞાણં ઇચ્છિતબ્બ’’ન્તિ – ઞાણં સક્કાનુપુચ્છામિ.
Ñāṇaṃ sakkānupucchāmīti. Sakkāti – sakko. Bhagavā sakyakulā pabbajitotipi sakko …pe… pahīnabhayabheravo vigatalomahaṃsotipi sakko. Ñāṇaṃ sakkānupucchāmīti tassa ñāṇaṃ pucchāmi, paññaṃ pucchāmi, sambuddhaṃ pucchāmi. ‘‘Kīdisaṃ kiṃsaṇṭhitaṃ kiṃpakāraṃ kiṃpaṭibhāgaṃ ñāṇaṃ icchitabba’’nti – ñāṇaṃ sakkānupucchāmi.
કથં નેય્યો તથાવિધોતિ કથં સો નેતબ્બો વિનેતબ્બો અનુનેતબ્બો પઞ્ઞપેતબ્બો નિજ્ઝાપેતબ્બો પેક્ખેતબ્બો પસાદેતબ્બો? કથં તેન 13 ઉત્તરિ ઞાણં ઉપ્પાદેતબ્બં? તથાવિધોતિ તથાવિધો તાદિસો તસ્સણ્ઠિતો તપ્પકારો તપ્પટિભાગો યો સો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિલાભીતિ – કથં નેય્યો તથાવિધો. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –
Kathaṃ neyyo tathāvidhoti kathaṃ so netabbo vinetabbo anunetabbo paññapetabbo nijjhāpetabbo pekkhetabbo pasādetabbo? Kathaṃ tena 14 uttari ñāṇaṃ uppādetabbaṃ? Tathāvidhoti tathāvidho tādiso tassaṇṭhito tappakāro tappaṭibhāgo yo so ākiñcaññāyatanasamāpattilābhīti – kathaṃ neyyo tathāvidho. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘વિભૂતરૂપસઞ્ઞિસ્સ, સબ્બકાયપ્પહાયિનો;
‘‘Vibhūtarūpasaññissa, sabbakāyappahāyino;
અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ, નત્થિ કિઞ્ચીતિ પસ્સતો;
Ajjhattañca bahiddhā ca, natthi kiñcīti passato;
ઞાણં સક્કાનુપુચ્છામિ, કથં નેય્યો તથાવિધો’’તિ.
Ñāṇaṃ sakkānupucchāmi, kathaṃ neyyo tathāvidho’’ti.
૮૩.
83.
વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો સબ્બા, [પોસાલાતિ ભગવા]
Viññāṇaṭṭhitiyo sabbā, [posālāti bhagavā]
અભિજાનં તથાગતો;
Abhijānaṃ tathāgato;
તિટ્ઠન્તમેનં જાનાતિ, ધિમુત્તં તપ્પરાયણં;
Tiṭṭhantamenaṃ jānāti, dhimuttaṃ tapparāyaṇaṃ;
વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો સબ્બાતિ ભગવા અભિસઙ્ખારવસેન ચતસ્સો વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો જાનાતિ, પટિસન્ધિવસેન સત્ત વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો જાનાતિ. કથં ભગવા અભિસઙ્ખારવસેન ચતસ્સો વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો જાનાતિ? વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘રૂપુપયં 15 વા, ભિક્ખવે, વિઞ્ઞાણં તિટ્ઠમાનં તિટ્ઠેય્ય 16, રૂપારમ્મણં રૂપપ્પતિટ્ઠં નન્દૂપસેચનં વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જેય્ય. વેદનુપયં વા, ભિક્ખવે…પે॰… સઞ્ઞુપયં વા, ભિક્ખવે…પે॰… સઙ્ખારુપયં વા, ભિક્ખવે, વિઞ્ઞાણં તિટ્ઠમાનં તિટ્ઠેય્ય, સઙ્ખારારમ્મણં સઙ્ખારપ્પતિટ્ઠં નન્દૂપસેચનં વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જેય્યા’’તિ. એવં ભગવા અભિસઙ્ખારવસેન ચતસ્સો વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો જાનાતિ.
Viññāṇaṭṭhitiyo sabbāti bhagavā abhisaṅkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti, paṭisandhivasena satta viññāṇaṭṭhitiyo jānāti. Kathaṃ bhagavā abhisaṅkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti? Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘rūpupayaṃ 17 vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya 18, rūpārammaṇaṃ rūpappatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyya. Vedanupayaṃ vā, bhikkhave…pe… saññupayaṃ vā, bhikkhave…pe… saṅkhārupayaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, saṅkhārārammaṇaṃ saṅkhārappatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjeyyā’’ti. Evaṃ bhagavā abhisaṅkhāravasena catasso viññāṇaṭṭhitiyo jānāti.
કથં ભગવા પટિસન્ધિવસેન સત્ત વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો જાનાતિ? વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા નાનત્તકાયા નાનત્તસઞ્ઞિનો – સેય્યથાપિ મનુસ્સા એકચ્ચે ચ દેવા એકચ્ચે ચ વિનિપાતિકા. અયં પઠમા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ.
Kathaṃ bhagavā paṭisandhivasena satta viññāṇaṭṭhitiyo jānāti? Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘santi, bhikkhave, sattā nānattakāyā nānattasaññino – seyyathāpi manussā ekacce ca devā ekacce ca vinipātikā. Ayaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti.
‘‘સન્તિ , ભિક્ખવે, સત્તા નાનત્તકાયા એકત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા બ્રહ્મકાયિકા પઠમાભિનિબ્બત્તા. અયં દુતિયા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ.
‘‘Santi , bhikkhave, sattā nānattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā. Ayaṃ dutiyā viññāṇaṭṭhiti.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા એકત્તકાયા નાનત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા આભસ્સરા. અયં તતિયા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ.
‘‘Santi, bhikkhave, sattā ekattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi devā ābhassarā. Ayaṃ tatiyā viññāṇaṭṭhiti.
‘‘સન્તિ , ભિક્ખવે, સત્તા એકત્તકાયા એકત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા સુભકિણ્હા. અયં ચતુત્થી 19 વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ.
‘‘Santi , bhikkhave, sattā ekattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā subhakiṇhā. Ayaṃ catutthī 20 viññāṇaṭṭhiti.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા, અનન્તો આકાસોતિ આકાસાનઞ્ચાયતનૂપગા. અયં પઞ્ચમી 21 વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ.
‘‘Santi, bhikkhave, sattā sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā, ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanūpagā. Ayaṃ pañcamī 22 viññāṇaṭṭhiti.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ, અનન્તં વિઞ્ઞાણન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનૂપગા. અયં છટ્ઠી 23 વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ.
‘‘Santi, bhikkhave, sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma, anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanūpagā. Ayaṃ chaṭṭhī 24 viññāṇaṭṭhiti.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ, નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનૂપગા. અયં સત્તમી 25 વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ’’. એવં ભગવા પટિસન્ધિવસેન સત્ત વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો જાનાતીતિ – વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો સબ્બા.
‘‘Santi, bhikkhave, sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma, natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanūpagā. Ayaṃ sattamī 26 viññāṇaṭṭhiti’’. Evaṃ bhagavā paṭisandhivasena satta viññāṇaṭṭhitiyo jānātīti – viññāṇaṭṭhitiyo sabbā.
પોસાલાતિ ભગવાતિ. પોસાલાતિ ભગવા તં બ્રાહ્મણં નામેન આલપતિ. ભગવાતિ ગારવાધિવચનમેતં…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ, યદિદં ભગવાતિ – પોસાલાતિ ભગવા.
Posālāti bhagavāti. Posālāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – posālāti bhagavā.
અભિજાનં તથાગતોતિ. અભિજાનન્તિ અભિજાનન્તો વિજાનન્તો પટિવિજાનન્તો પટિવિજ્ઝન્તો તથાગતો. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘અતીતં ચેપિ ખો, ચુન્દ, હોતિ અભૂતં અતચ્છં અનત્થસઞ્હિતં, ન તં તથાગતો બ્યાકરોતિ. અતીતં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ ભૂતં તચ્છં અનત્થસઞ્હિતં, તમ્પિ તથાગતો ન બ્યાકરોતિ. અતીતં ચેપિ ખો, ચુન્દ, હોતિ ભૂતં તચ્છં અત્થસઞ્હિતં, તત્ર કાલઞ્ઞૂ તથાગતો હોતિ તસ્સેવ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણાય. અનાગતં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ…પે॰… પચ્ચુપ્પન્નં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ અભૂતં અતચ્છં અનત્થસઞ્હિતં, ન તં તથાગતો બ્યાકરોતિ. પચ્ચુપ્પન્નં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ ભૂતં તચ્છં અનત્થસઞ્હિતં, તમ્પિ તથાગતો ન બ્યાકરોતિ. પચ્ચુપ્પન્નં ચેપિ, ચુન્દ, હોતિ ભૂતં તચ્છં અત્થસઞ્હિતં, તત્ર કાલઞ્ઞૂ તથાગતો હોતિ તસ્સ પઞ્હસ્સ વેય્યાકરણાય. ઇતિ ખો, ચુન્દ, અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેસુ ધમ્મેસુ તથાગતો કાલવાદી ભૂતવાદી અત્થવાદી ધમ્મવાદી વિનયવાદી. તસ્મા તથાગતોતિ વુચ્ચતિ.
Abhijānaṃ tathāgatoti. Abhijānanti abhijānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto tathāgato. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘atītaṃ cepi kho, cunda, hoti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasañhitaṃ, na taṃ tathāgato byākaroti. Atītaṃ cepi, cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasañhitaṃ, tampi tathāgato na byākaroti. Atītaṃ cepi kho, cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ atthasañhitaṃ, tatra kālaññū tathāgato hoti tasseva pañhassa veyyākaraṇāya. Anāgataṃ cepi, cunda, hoti…pe… paccuppannaṃ cepi, cunda, hoti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasañhitaṃ, na taṃ tathāgato byākaroti. Paccuppannaṃ cepi, cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasañhitaṃ, tampi tathāgato na byākaroti. Paccuppannaṃ cepi, cunda, hoti bhūtaṃ tacchaṃ atthasañhitaṃ, tatra kālaññū tathāgato hoti tassa pañhassa veyyākaraṇāya. Iti kho, cunda, atītānāgatapaccuppannesu dhammesu tathāgato kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī. Tasmā tathāgatoti vuccati.
‘‘યં ખો, ચુન્દ, સદેવકસ્સ લોકસ્સ સમારકસ્સ સબ્રહ્મકસ્સ સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા , સબ્બં તં તથાગતેન અભિસમ્બુદ્ધં. તસ્મા તથાગતોતિ વુચ્ચતિ. યઞ્ચ, ચુન્દ, રત્તિં તથાગતો અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝતિ, યઞ્ચ રત્તિં અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાયતિ, યં એતસ્મિં અન્તરે ભાસતિ લપતિ નિદ્દિસતિ સબ્બં તં તથેવ હોતિ નો અઞ્ઞથા. તસ્મા તથાગતોતિ વુચ્ચતિ. યથાવાદી, ચુન્દ, તથાગતો તથાકારી; યથાકારી તથાવાદી. ઇતિ યથાવાદી તથાકારી, યથાકારી તથાવાદી. તસ્મા તથાગતોતિ વુચ્ચતિ. સદેવકે, ચુન્દ, લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય તથાગતો અભિભૂ અનભિભૂતો અઞ્ઞદત્થુદસો વસવત્તી. તસ્મા તથાગતોતિ વુચ્ચતી’’તિ – અભિજાનં તથાગતો.
‘‘Yaṃ kho, cunda, sadevakassa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā , sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā tathāgatoti vuccati. Yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati sabbaṃ taṃ tatheva hoti no aññathā. Tasmā tathāgatoti vuccati. Yathāvādī, cunda, tathāgato tathākārī; yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. Tasmā tathāgatoti vuccati. Sadevake, cunda, loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavattī. Tasmā tathāgatoti vuccatī’’ti – abhijānaṃ tathāgato.
તિટ્ઠન્તમેનં જાનાતીતિ ભગવા ઇધત્થઞ્ઞેવ 27 જાનાતિ કમ્માભિસઙ્ખારવસેન – ‘‘અયં પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતી’’તિ. ભગવા ઇધત્થઞ્ઞેવ જાનાતિ કમ્માભિસઙ્ખારવસેન – ‘‘અયં પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તિરચ્છાનયોનિં ઉપપજ્જિસ્સતી’’તિ. ભગવા ઇધત્થઞ્ઞેવ જાનાતિ કમ્માભિસઙ્ખારવસેન – ‘‘અયં પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પેત્તિવિસયં ઉપપજ્જિસ્સતી’’તિ. ભગવા ઇધત્થઞ્ઞેવ જાનાતિ કમ્માભિસઙ્ખારવસેન – ‘‘અયં પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા મનુસ્સેસુ ઉપ્પજ્જિસ્સતી’’તિ. ભગવા ઇધત્થઞ્ઞેવ જાનાતિ કમ્માભિસઙ્ખારવસેન – ‘‘અયં પુગ્ગલો સુપ્પટિપન્નો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતી’’તિ.
Tiṭṭhantamenaṃ jānātīti bhagavā idhatthaññeva 28 jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’’ti. Bhagavā idhatthaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā tiracchānayoniṃ upapajjissatī’’ti. Bhagavā idhatthaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā pettivisayaṃ upapajjissatī’’ti. Bhagavā idhatthaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo kāyassa bhedā paraṃ maraṇā manussesu uppajjissatī’’ti. Bhagavā idhatthaññeva jānāti kammābhisaṅkhāravasena – ‘‘ayaṃ puggalo suppaṭipanno kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjissatī’’ti.
વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો, તથા ચ ઇરિયતિ, તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતી’તિ.
Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno, tathā ca iriyati, tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’ti.
‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તિરચ્છાનયોનિં ઉપપજ્જિસ્સતી’તિ.
‘‘Idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca iriyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā tiracchānayoniṃ upapajjissatī’ti.
‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પેત્તિવિસયં ઉપપજ્જિસ્સતી’તિ.
‘‘Idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca iriyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā pettivisayaṃ upapajjissatī’ti.
‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા મનુસ્સેસુ ઉપ્પજ્જિસ્સતી’તિ.
‘‘Idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca iriyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā manussesu uppajjissatī’ti.
‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિસ્સતી’તિ.
‘‘Idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca iriyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjissatī’ti.
‘‘ઇધ પનાહં, સારિપુત્ત, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘તથાયં પુગ્ગલો પટિપન્નો તથા ચ ઇરિયતિ તઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો, યથા આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’’’તિ – તિટ્ઠન્તમેનં જાનાતિ.
‘‘Idha panāhaṃ, sāriputta, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘tathāyaṃ puggalo paṭipanno tathā ca iriyati tañca maggaṃ samārūḷho, yathā āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’’ti – tiṭṭhantamenaṃ jānāti.
ધિમુત્તં તપ્પરાયણન્તિ. ધિમુત્તન્તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં. ધિમુત્તન્તિ વિમોક્ખેન ધિમુત્તં તત્રાધિમુત્તં તદધિમુત્તં તદાધિપતેય્યં. અથ વા, ભગવા જાનાતિ – ‘‘અયં પુગ્ગલો રૂપાધિમુત્તો સદ્દાધિમુત્તો ગન્ધાધિમુત્તો રસાધિમુત્તો ફોટ્ઠબ્બાધિમુત્તો કુલાધિમુત્તો ગણાધિમુત્તો આવાસાધિમુત્તો લાભાધિમુત્તો યસાધિમુત્તો પસંસાધિમુત્તો સુખાધિમુત્તો ચીવરાધિમુત્તો પિણ્ડપાતાધિમુત્તો સેનાસનાધિમુત્તો ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાધિમુત્તો સુત્તન્તાધિમુત્તો વિનયાધિમુત્તો અભિધમ્માધિમુત્તો આરઞ્ઞકઙ્ગાધિમુત્તો પિણ્ડપાતિકઙ્ગાધિમુત્તો પંસુકૂલિકઙ્ગાધિમુત્તો તેચીવરિકઙ્ગાધિમુત્તો સપદાનચારિકઙ્ગાધિમુત્તો ખલુપચ્છાભત્તિકઙ્ગાધિમુત્તો નેસજ્જિકઙ્ગાધિમુત્તો યથાસન્થતિકઙ્ગાધિમુત્તો પઠમજ્ઝાનાધિમુત્તો દુતિયજ્ઝાનાધિમુત્તો તતિયજ્ઝાનાધિમુત્તો ચતુત્થજ્ઝાનાધિમુત્તોઆકાસાનઞ્ચાયતનસમાપત્તાધિમુત્તો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તાધિમુત્તો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તાધિમુત્તો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તાધિમુત્તો’’તિધિમુત્તં.
Dhimuttaṃ tapparāyaṇanti. Dhimuttanti ākiñcaññāyatanaṃ. Dhimuttanti vimokkhena dhimuttaṃ tatrādhimuttaṃ tadadhimuttaṃ tadādhipateyyaṃ. Atha vā, bhagavā jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo rūpādhimutto saddādhimutto gandhādhimutto rasādhimutto phoṭṭhabbādhimutto kulādhimutto gaṇādhimutto āvāsādhimutto lābhādhimutto yasādhimutto pasaṃsādhimutto sukhādhimutto cīvarādhimutto piṇḍapātādhimutto senāsanādhimutto gilānapaccayabhesajjaparikkhārādhimutto suttantādhimutto vinayādhimutto abhidhammādhimutto āraññakaṅgādhimutto piṇḍapātikaṅgādhimutto paṃsukūlikaṅgādhimutto tecīvarikaṅgādhimutto sapadānacārikaṅgādhimutto khalupacchābhattikaṅgādhimutto nesajjikaṅgādhimutto yathāsanthatikaṅgādhimutto paṭhamajjhānādhimutto dutiyajjhānādhimutto tatiyajjhānādhimutto catutthajjhānādhimuttoākāsānañcāyatanasamāpattādhimutto viññāṇañcāyatanasamāpattādhimutto ākiñcaññāyatanasamāpattādhimutto nevasaññānāsaññāyatanasamāpattādhimutto’’tidhimuttaṃ.
તપ્પરાયણન્તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનમયં તપ્પરાયણં કમ્મપરાયણં વિપાકપરાયણં કમ્મગરુકં પટિસન્ધિગરુકં . અથ વા, ભગવા જાનાતિ – ‘‘અયં પુગ્ગલો રૂપપરાયણો…પે॰… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિપરાયણો’’તિ – ધિમુત્તં તપ્પરાયણં. તેનાહ ભગવા –
Tapparāyaṇanti ākiñcaññāyatanamayaṃ tapparāyaṇaṃ kammaparāyaṇaṃ vipākaparāyaṇaṃ kammagarukaṃ paṭisandhigarukaṃ . Atha vā, bhagavā jānāti – ‘‘ayaṃ puggalo rūpaparāyaṇo…pe… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiparāyaṇo’’ti – dhimuttaṃ tapparāyaṇaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો સબ્બા, [પોસાલાતિ ભગવા]
‘‘Viññāṇaṭṭhitiyo sabbā, [posālāti bhagavā]
અભિજાનં તથાગતો;
Abhijānaṃ tathāgato;
તિટ્ઠન્તમેનં જાનાતિ, ધિમુત્તં તપ્પરાયણ’’ન્તિ.
Tiṭṭhantamenaṃ jānāti, dhimuttaṃ tapparāyaṇa’’nti.
૮૪.
84.
આકિઞ્ચઞ્ઞાસમ્ભવં ઞત્વા, નન્દિસંયોજનં ઇતિ;
Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā, nandisaṃyojanaṃ iti;
એવમેતં અભિઞ્ઞાય, તતો તત્થ વિપસ્સતિ;
Evametaṃ abhiññāya, tato tattha vipassati;
એતં ઞાણં તથં તસ્સ, બ્રાહ્મણસ્સ વુસીમતો.
Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa, brāhmaṇassa vusīmato.
આકિઞ્ચઞ્ઞાસમ્ભવં ઞત્વાતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાસમ્ભવોતિ વુચ્ચતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસંવત્તનિકો કમ્માભિસઙ્ખારો. આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસંવત્તનિકં કમ્માભિસઙ્ખારં આકિઞ્ચઞ્ઞાસમ્ભવોતિ ઞત્વા, લગ્ગનન્તિ ઞત્વા, બન્ધનન્તિ ઞત્વા, પલિબોધોતિ ઞત્વા જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વાતિ – આકિઞ્ચઞ્ઞાસમ્ભવં ઞત્વા.
Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvāti ākiñcaññāsambhavoti vuccati ākiñcaññāyatanasaṃvattaniko kammābhisaṅkhāro. Ākiñcaññāyatanasaṃvattanikaṃ kammābhisaṅkhāraṃ ākiñcaññāsambhavoti ñatvā, laggananti ñatvā, bandhananti ñatvā, palibodhoti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā.
નન્દિસંયોજનં ઇતીતિ નન્દિસંયોજનં વુચ્ચતિ અરૂપરાગો. અરૂપરાગેન તં કમ્મં લગ્ગં લગ્ગિતં પલિબુદ્ધં અરૂપરાગં નન્દિસંયોજનન્તિ ઞત્વા, લગ્ગનન્તિ ઞત્વા, બન્ધનન્તિ ઞત્વા, પલિબોધોતિ ઞત્વા જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વા. ઇતીતિ પદસન્ધિ પદસંસગ્ગો પદપારિપૂરી અક્ખરસમવાયો બ્યઞ્જનસિલિટ્ઠતા પદાનુપુબ્બતાપેતં ઇતીતિ – નન્દિસંયોજનં ઇતિ.
Nandisaṃyojanaṃ itīti nandisaṃyojanaṃ vuccati arūparāgo. Arūparāgena taṃ kammaṃ laggaṃ laggitaṃ palibuddhaṃ arūparāgaṃ nandisaṃyojananti ñatvā, laggananti ñatvā, bandhananti ñatvā, palibodhoti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Itīti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ itīti – nandisaṃyojanaṃ iti.
એવમેતં અભિઞ્ઞાયાતિ એવં એતં અભિઞ્ઞાય જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વાતિ – એવમેતં અભિઞ્ઞાય.
Evametaṃ abhiññāyāti evaṃ etaṃ abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – evametaṃ abhiññāya.
તતો તત્થ વિપસ્સતીતિ. તત્થાતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમાપજ્જિત્વા તતો વુટ્ઠહિત્વા તત્થ જાતે ચિત્તચેતસિકે ધમ્મે અનિચ્ચતો વિપસ્સતિ, દુક્ખતો વિપસ્સતિ, રોગતો…પે॰… નિસ્સરણતો વિપસ્સતિ દક્ખતિ ઓલોકેતિ નિજ્ઝાયતિ ઉપપરિક્ખતીતિ – તતો તત્થ વિપસ્સતિ.
Tato tattha vipassatīti. Tatthāti ākiñcaññāyatanaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhahitvā tattha jāte cittacetasike dhamme aniccato vipassati, dukkhato vipassati, rogato…pe… nissaraṇato vipassati dakkhati oloketi nijjhāyati upaparikkhatīti – tato tattha vipassati.
એતં ઞાણં તથં તસ્સાતિ એતં ઞાણં તચ્છં ભૂતં યાથાવં અવિપરીતં તસ્સાતિ – એતં ઞાણં તથં તસ્સ.
Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassāti etaṃ ñāṇaṃ tacchaṃ bhūtaṃ yāthāvaṃ aviparītaṃ tassāti – etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa.
બ્રાહ્મણસ્સ વુસીમતોતિ. બ્રાહ્મણોતિ સત્તન્નં ધમ્માનં બાહિતત્તા બ્રાહ્મણો…પે॰… અસિતો તાદિ પવુચ્ચતે સ બ્રહ્માતિ. બ્રાહ્મણસ્સ વુસીમતોતિ પુથુજ્જનકલ્યાણં ઉપાદાય સત્ત સેક્ખા અપ્પત્તસ્સ પત્તિયા અનધિગતસ્સ અધિગમાય અસચ્છિકતસ્સ સચ્છિકિરિયાય વસન્તિ સંવસન્તિ આવસન્તિ પરિવસન્તિ; અરહા વુસિતવા કતકરણીયો ઓહિતભારો અનુપ્પત્તસદત્થો પરિક્ખીણભવસંયોજનો સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તો; સો વુત્થવાસો ચિણ્ણચરણો…પે॰… જાતિમરણસંસારો; નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ – બ્રાહ્મણસ્સ વુસીમતો. તેનાહ ભગવા –
Brāhmaṇassavusīmatoti. Brāhmaṇoti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo…pe… asito tādi pavuccate sa brahmāti. Brāhmaṇassa vusīmatoti puthujjanakalyāṇaṃ upādāya satta sekkhā appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāya vasanti saṃvasanti āvasanti parivasanti; arahā vusitavā katakaraṇīyo ohitabhāro anuppattasadattho parikkhīṇabhavasaṃyojano sammadaññā vimutto; so vutthavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro; natthi tassa punabbhavoti – brāhmaṇassa vusīmato. Tenāha bhagavā –
‘‘આકિઞ્ચઞ્ઞાસમ્ભવં ઞત્વા, નન્દિસંયોજનં ઇતિ;
‘‘Ākiñcaññāsambhavaṃ ñatvā, nandisaṃyojanaṃ iti;
એવમેતં અભિઞ્ઞાય, તતો તત્થ વિપસ્સતિ;
Evametaṃ abhiññāya, tato tattha vipassati;
એતં ઞાણં તથં તસ્સ, બ્રાહ્મણસ્સ વુસીમતો’’તિ.
Etaṃ ñāṇaṃ tathaṃ tassa, brāhmaṇassa vusīmato’’ti.
સહ ગાથાપરિયોસાના…પે॰… સત્થા મે, ભન્તે ભગવા, સાવકોહમસ્મીતિ.
Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
પોસાલમાણવપુચ્છાનિદ્દેસો ચુદ્દસમો.
Posālamāṇavapucchāniddeso cuddasamo.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ૧૪. પોસાલમાણવસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના • 14. Posālamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā