| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૪. પુબ્બપેતાદિસપઞ્હો
4. Pubbapetādisapañho
૪. ‘‘ભન્તે નાગસેન, ઇમે દાયકા દાનં દત્વા પુબ્બપેતાનં આદિસન્તિ 1 ‘ઇદં તેસં પાપુણાતૂ’તિ, અપિ નુ તે કિઞ્ચિ તતોનિદાનં વિપાકં પટિલભન્તી’’તિ? ‘‘કેચિ, મહારાજ, પટિલભન્તિ, કેચિ નપ્પટિલભન્તી’’તિ. ‘‘કે, ભન્તે, પટિલભન્તિ, કે નપ્પટિલભન્તી’’તિ? ‘‘નિરયૂપપન્ના, મહારાજ, નપ્પટિલભન્તિ, સગ્ગગતા નપ્પટિલભન્તિ, તિરચ્છાનયોનિગતા નપ્પટિલભન્તિ, ચતુન્નં પેતાનં તયો પેતા નપ્પટિલભન્તિ વન્તાસિકા ખુપ્પિપાસિનો નિજ્ઝામતણ્હિકા, લભન્તિ પેતા પરદત્તૂપજીવિનો, તેપિ સરમાના યેવ લભન્તી’’તિ.
4. ‘‘Bhante nāgasena, ime dāyakā dānaṃ datvā pubbapetānaṃ ādisanti 2 ‘idaṃ tesaṃ pāpuṇātū’ti, api nu te kiñci tatonidānaṃ vipākaṃ paṭilabhantī’’ti? ‘‘Keci, mahārāja, paṭilabhanti, keci nappaṭilabhantī’’ti. ‘‘Ke, bhante, paṭilabhanti, ke nappaṭilabhantī’’ti? ‘‘Nirayūpapannā, mahārāja, nappaṭilabhanti, saggagatā nappaṭilabhanti, tiracchānayonigatā nappaṭilabhanti, catunnaṃ petānaṃ tayo petā nappaṭilabhanti vantāsikā khuppipāsino nijjhāmataṇhikā, labhanti petā paradattūpajīvino, tepi saramānā yeva labhantī’’ti.
‘‘તેન હિ, ભન્તે નાગસેન, દાયકાનં દાનં વિસોસિતં 3 હોતિ અફલં, યેસં ઉદ્દિસ્સ કતં યદિ તે નપ્પટિલભન્તી’’તિ? ‘‘ન હિ તં, મહારાજ, દાનં અફલં હોતિ અવિપાકં, દાયકા યેવ તસ્સ ફલં અનુભવન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભન્તે નાગસેન, કારણેન મં સઞ્ઞાપેહી’’તિ. ‘‘ઇધ, મહારાજ, કેચિ મનુસ્સા મચ્છમંસસુરાભત્તખજ્જકાનિ પટિયાદેત્વા ઞાતિકુલં ગચ્છન્તિ, યદિ તે ઞાતકા તં ઉપાયનં ન સમ્પટિચ્છેય્યું, અપિ નુ તં ઉપાયનં વિસોસિતં ગચ્છેય્ય વિનસ્સેય્ય વા’’તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે, સામિકાનં યેવ તં હોતી’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, દાયકા યેવ તસ્સ ફલં અનુભવન્તિ. યથા પન , મહારાજ, પુરિસો ગબ્ભં પવિટ્ઠો અસતિ પુરતો નિક્ખમનમુખે કેન નિક્ખમેય્યા’’તિ. ‘‘પવિટ્ઠેનેવ ભન્તે’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, દાયકા યેવ તસ્સ ફલં અનુભવન્તી’’તિ. ‘‘હોતુ, ભન્તે નાગસેન, એવમેતં તથા સમ્પટિચ્છામિ, દાયકા યેવ તસ્સ ફલં અનુભવન્તિ, ન મયં તં કારણં વિલોમેમાતિ.
‘‘Tena hi, bhante nāgasena, dāyakānaṃ dānaṃ visositaṃ 4 hoti aphalaṃ, yesaṃ uddissa kataṃ yadi te nappaṭilabhantī’’ti? ‘‘Na hi taṃ, mahārāja, dānaṃ aphalaṃ hoti avipākaṃ, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavantī’’ti. ‘‘Tena hi, bhante nāgasena, kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti. ‘‘Idha, mahārāja, keci manussā macchamaṃsasurābhattakhajjakāni paṭiyādetvā ñātikulaṃ gacchanti, yadi te ñātakā taṃ upāyanaṃ na sampaṭiccheyyuṃ, api nu taṃ upāyanaṃ visositaṃ gaccheyya vinasseyya vā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, sāmikānaṃ yeva taṃ hotī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavanti. Yathā pana , mahārāja, puriso gabbhaṃ paviṭṭho asati purato nikkhamanamukhe kena nikkhameyyā’’ti. ‘‘Paviṭṭheneva bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavantī’’ti. ‘‘Hotu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmi, dāyakā yeva tassa phalaṃ anubhavanti, na mayaṃ taṃ kāraṇaṃ vilomemāti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, યદિ ઇમેસં દાયકાનં દિન્નદાનં પુબ્બપેતાનં પાપુણાતિ, તે ચ તસ્સ વિપાકં અનુભવન્તિ. તેન હિ યો પાણાતિપાતી લુદ્દો લોહિતપાણી પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો મનુસ્સે ઘાતેત્વા દારુણં કમ્મં કત્વા પુબ્બપેતાનં આદિસેય્ય ‘ઇમસ્સ મે કમ્મસ્સ વિપાકો પુબ્બપેતાનં પાપુણાતૂ’તિ, અપિ નુ તસ્સ વિપાકો પુબ્બપેતાનં પાપુણાતી’’તિ? ‘‘ન હિ, મહારાજા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, yadi imesaṃ dāyakānaṃ dinnadānaṃ pubbapetānaṃ pāpuṇāti, te ca tassa vipākaṃ anubhavanti. Tena hi yo pāṇātipātī luddo lohitapāṇī paduṭṭhamanasaṅkappo manusse ghātetvā dāruṇaṃ kammaṃ katvā pubbapetānaṃ ādiseyya ‘imassa me kammassa vipāko pubbapetānaṃ pāpuṇātū’ti, api nu tassa vipāko pubbapetānaṃ pāpuṇātī’’ti? ‘‘Na hi, mahārājā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, કો તત્થ હેતુ કિં કારણં, યેન કુસલં પાપુણાતિ અકુસલં ન પાપુણાતી’’તિ? ‘‘નેસો, મહારાજ, પઞ્હો પુચ્છિતબ્બો, મા ચ ત્વં, મહારાજ, ‘વિસજ્જકો અત્થી’તિ અપુચ્છિતબ્બં પુચ્છિ, ‘કિસ્સ આકાસો નિરાલમ્બો, કિસ્સ ગઙ્ગા ઉદ્ધમ્મુખા ન સન્દતિ, કિસ્સ ઇમે મનુસ્સા ચ દિજા ચ દ્વિપદા મિગા ચતુપ્પદા’તિ તમ્પિ મં ત્વં પુચ્છિસ્સસી’’તિ. ‘‘નાહં તં, ભન્તે નાગસેન, વિહેસાપેક્ખો પુચ્છામિ, અપિ ચ નિબ્બાહનત્થાય 5 સન્દેહસ્સ પુચ્છામિ, બહૂ મનુસ્સા લોકે વામગામિનો 6 વિચક્ખુકા, ‘કિન્તિ તે ઓતારં ન લભેય્યુ’ન્તિ એવાહં તં પુચ્છામી’’તિ. ‘‘ન સક્કા, મહારાજ, સહ અકતેન અનનુમતેન સહ પાપં કમ્મં સંવિભજિતું.
‘‘Bhante nāgasena, ko tattha hetu kiṃ kāraṇaṃ, yena kusalaṃ pāpuṇāti akusalaṃ na pāpuṇātī’’ti? ‘‘Neso, mahārāja, pañho pucchitabbo, mā ca tvaṃ, mahārāja, ‘visajjako atthī’ti apucchitabbaṃ pucchi, ‘kissa ākāso nirālambo, kissa gaṅgā uddhammukhā na sandati, kissa ime manussā ca dijā ca dvipadā migā catuppadā’ti tampi maṃ tvaṃ pucchissasī’’ti. ‘‘Nāhaṃ taṃ, bhante nāgasena, vihesāpekkho pucchāmi, api ca nibbāhanatthāya 7 sandehassa pucchāmi, bahū manussā loke vāmagāmino 8 vicakkhukā, ‘kinti te otāraṃ na labheyyu’nti evāhaṃ taṃ pucchāmī’’ti. ‘‘Na sakkā, mahārāja, saha akatena ananumatena saha pāpaṃ kammaṃ saṃvibhajituṃ.
‘‘યથા, મહારાજ, મનુસ્સા ઉદકનિબ્બાહનેન ઉદકં સુવિદૂરમ્પિ હરન્તિ, અપિ નુ, મહારાજ, સક્કા ઘનમહાસેલપબ્બતો 9 નિબ્બાહનેન યથિચ્છિતં હરિતુ’’ન્તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, સક્કા કુસલં સંવિભજિતું, ન સક્કા અકુસલં સંવિભજિતું. યથા વા પન, મહારાજ, સક્કા તેલેન પદીપો જાલેતું, અપિ નુ, મહારાજ, સક્કા ઉદકેન પદીપો જાલેતુ’’ન્તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, સક્કા કુસલં સંવિભજિતું, ન સક્કા અકુસલં સંવિભજિતું. યથા વા પન, મહારાજ, કસ્સકા તળાકતો ઉદકં નીહરિત્વા ધઞ્ઞં પરિપાચેન્તિ, અપિ નુ ખો, મહારાજ, સક્કા મહાસમુદ્દતો ઉદકં નીહરિત્વા ધઞ્ઞં પરિપાચેતુ’’ન્તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, સક્કા કુસલં સંવિભજિતું, ન સક્કા અકુસલં સંવિભજિતુ’’ન્તિ.
‘‘Yathā, mahārāja, manussā udakanibbāhanena udakaṃ suvidūrampi haranti, api nu, mahārāja, sakkā ghanamahāselapabbato 10 nibbāhanena yathicchitaṃ haritu’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ. Yathā vā pana, mahārāja, sakkā telena padīpo jāletuṃ, api nu, mahārāja, sakkā udakena padīpo jāletu’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ. Yathā vā pana, mahārāja, kassakā taḷākato udakaṃ nīharitvā dhaññaṃ paripācenti, api nu kho, mahārāja, sakkā mahāsamuddato udakaṃ nīharitvā dhaññaṃ paripācetu’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajitu’’nti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, કેન કારણેન સક્કા કુસલં સંવિભજિતું, ન સક્કા અકુસલં સંવિભજિતું. કારણેન મં સઞ્ઞાપેહિ, નાહં અન્ધો અનાલોકો સુત્વા વેદિસ્સામી’’તિ. ‘‘અકુસલં, મહારાજ, થોકં, કુસલં બહુકં, થોકત્તા અકુસલં કત્તારં યેવ પરિયાદિયતિ, બહુકત્તા કુસલં સદેવકં લોકં અજ્ઝોત્થરતી’’તિ. ‘‘ઓપમ્મં કરોહી’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena sakkā kusalaṃ saṃvibhajituṃ, na sakkā akusalaṃ saṃvibhajituṃ. Kāraṇena maṃ saññāpehi, nāhaṃ andho anāloko sutvā vedissāmī’’ti. ‘‘Akusalaṃ, mahārāja, thokaṃ, kusalaṃ bahukaṃ, thokattā akusalaṃ kattāraṃ yeva pariyādiyati, bahukattā kusalaṃ sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharatī’’ti. ‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
‘‘યથા, મહારાજ, પરિત્તં એકં ઉદકબિન્દુ પથવિયં નિપતેય્ય, અપિ નુ ખો તં, મહારાજ, ઉદકબિન્દુ દસપિ દ્વાદસપિ યોજનાનિ અજ્ઝોત્થરેય્યા’’તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે, યત્થ તં ઉદકબિન્દુ નિપતિતં, તત્થેવ પરિયાદિયતી’’તિ. ‘‘કેન કારણેન, મહારાજા’’તિ? ‘‘પરિત્તત્તા, ભન્તે, ઉદકબિન્દુસ્સા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, પરિત્તં અકુસલં પરિત્તત્તા કત્તારં યેવ પરિયાદિયતિ, ન સક્કા સંવિભજિતું.
‘‘Yathā, mahārāja, parittaṃ ekaṃ udakabindu pathaviyaṃ nipateyya, api nu kho taṃ, mahārāja, udakabindu dasapi dvādasapi yojanāni ajjhotthareyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, yattha taṃ udakabindu nipatitaṃ, tattheva pariyādiyatī’’ti. ‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti? ‘‘Parittattā, bhante, udakabindussā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, parittaṃ akusalaṃ parittattā kattāraṃ yeva pariyādiyati, na sakkā saṃvibhajituṃ.
‘‘યથા વા પન, મહારાજ, મહતિમહામેઘો અભિવસ્સેય્ય તપ્પયન્તો ધરણિતલં, અપિ નુ ખો સો, મહારાજ, મહામેઘો સમન્તતો ઓત્થરેય્યા’’તિ. ‘‘આમ, ભન્તે, પૂરયિત્વા સો મહામેઘો સોબ્ભસર સરિતસાખાકન્દરપદરદહતળાક 11 ઉદપાનપોક્ખરણિયો દસપિ દ્વાદસપિ યોજનાનિ અજ્ઝોત્થરેય્યા’’તિ. ‘‘કેન કારણેન, મહારાજા’’તિ? ‘‘મહન્તત્તા, ભન્તે, મેઘસ્સા’’તિ. ‘‘એવમેવ ખો, મહારાજ, કુસલં બહુકં, બહુકત્તા સક્કા દેવમનુસ્સેહિપિ સંવિભજિતુ’’ન્તિ.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, mahatimahāmegho abhivasseyya tappayanto dharaṇitalaṃ, api nu kho so, mahārāja, mahāmegho samantato otthareyyā’’ti. ‘‘Āma, bhante, pūrayitvā so mahāmegho sobbhasara saritasākhākandarapadaradahataḷāka 12 udapānapokkharaṇiyo dasapi dvādasapi yojanāni ajjhotthareyyā’’ti. ‘‘Kena kāraṇena, mahārājā’’ti? ‘‘Mahantattā, bhante, meghassā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, kusalaṃ bahukaṃ, bahukattā sakkā devamanussehipi saṃvibhajitu’’nti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, કેન કારણેન અકુસલં થોકં કુસલં બહુતર’’ન્તિ? ‘‘ઇધ, મહારાજ, યો કોચિ દાનં દેતિ, સીલં સમાદિયતિ, ઉપોસથકમ્મં કરોતિ, સો હટ્ઠો પહટ્ઠો હસિતો પમુદિતો પસન્નમાનસો વેદજાતો હોતિ, તસ્સ અપરાપરં પીતિ ઉપ્પજ્જતિ, પીતિમનસ્સ ભિય્યો ભિય્યો કુસલં પવડ્ઢતિ.
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena akusalaṃ thokaṃ kusalaṃ bahutara’’nti? ‘‘Idha, mahārāja, yo koci dānaṃ deti, sīlaṃ samādiyati, uposathakammaṃ karoti, so haṭṭho pahaṭṭho hasito pamudito pasannamānaso vedajāto hoti, tassa aparāparaṃ pīti uppajjati, pītimanassa bhiyyo bhiyyo kusalaṃ pavaḍḍhati.
‘‘યથા, મહારાજ, ઉદપાને બહુસલિલસમ્પુણ્ણે એકેન દેસેન ઉદકં પવિસેય્ય, એકેન નિક્ખમેય્ય, નિક્ખમન્તેપિ અપરાપરં ઉપ્પજ્જતિ, ન સક્કા હોતિ ખયં પાપેતું. એવમેવ ખો , મહારાજ, કુસલં ભિય્યો ભિય્યો પવડ્ઢતિ. વસ્સસતેપિ ચે, મહારાજ, પુરિસો કતં કુસલં આવજ્જેય્ય, આવજ્જિતે આવજ્જિતે ભિય્યો ભિય્યો કુસલં પવડ્ઢતિ. તસ્સ તં કુસલં સક્કા હોતિ યથિચ્છકેહિ સદ્ધિં સંવિભજિતું, ઇદમેત્થ, મહારાજ, કારણં, યેન કારણેન કુસલં બહુતરં.
‘‘Yathā, mahārāja, udapāne bahusalilasampuṇṇe ekena desena udakaṃ paviseyya, ekena nikkhameyya, nikkhamantepi aparāparaṃ uppajjati, na sakkā hoti khayaṃ pāpetuṃ. Evameva kho , mahārāja, kusalaṃ bhiyyo bhiyyo pavaḍḍhati. Vassasatepi ce, mahārāja, puriso kataṃ kusalaṃ āvajjeyya, āvajjite āvajjite bhiyyo bhiyyo kusalaṃ pavaḍḍhati. Tassa taṃ kusalaṃ sakkā hoti yathicchakehi saddhiṃ saṃvibhajituṃ, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena kusalaṃ bahutaraṃ.
‘‘અકુસલં પન, મહારાજ, કરોન્તો પચ્છા વિપ્પટિસારી હોતિ, વિપ્પટિસારિનો ચિત્તં પટિલીયતિ પટિકુટતિ પટિવત્તતિ ન સમ્પસારીયતિ સોચતિ તપ્પતિ હાયતિ ખીયતિ ન પરિવડ્ઢતિ તત્થેવ પરિયાદિયતિ. યથા, મહારાજ, સુક્ખાય નદિયા મહાપુળિનાય ઉન્નતાવનતાય કુટિલસઙ્કુટિલાય ઉપરિતો પરિત્તં ઉદકં આગચ્છન્તં હાયતિ ખીયતિ ન પરિવડ્ઢતિ તત્થેવ પરિયાદિયતિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, અકુસલં કરોન્તસ્સ ચિત્તં પટિલીયતિ પટિકુટતિ પટિવત્તતિ ન સમ્પસારીયતિ સોચતિ તપ્પતિ હાયતિ ખીયતિ ન પરિવડ્ઢતિ તત્થેવ પરિયાદિયતિ, ઇદમેત્થ, મહારાજ, કારણં, યેન કારણેન અકુસલં થોક’’ન્તિ. ‘‘સાધુ, ભન્તે નાગસેન, એવમેતં તથા સમ્પટિચ્છામી’’તિ.
‘‘Akusalaṃ pana, mahārāja, karonto pacchā vippaṭisārī hoti, vippaṭisārino cittaṃ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivattati na sampasārīyati socati tappati hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati. Yathā, mahārāja, sukkhāya nadiyā mahāpuḷināya unnatāvanatāya kuṭilasaṅkuṭilāya uparito parittaṃ udakaṃ āgacchantaṃ hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati. Evameva kho, mahārāja, akusalaṃ karontassa cittaṃ paṭilīyati paṭikuṭati paṭivattati na sampasārīyati socati tappati hāyati khīyati na parivaḍḍhati tattheva pariyādiyati, idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena akusalaṃ thoka’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
પુબ્બપેતાદિસપઞ્હો ચતુત્થો.
Pubbapetādisapañho catuttho.
Footnotes:
