Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / అఙ్గుత్తరనికాయ (టీకా) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
౨. అనుసయవగ్గో
2. Anusayavaggo
౪.పుగ్గలసుత్తవణ్ణనా
4.Puggalasuttavaṇṇanā
౧౪. దుతియస్స చతుత్థే ఉభతో ఉభయథా, ఉభతో ఉభోహి భాగేహి విముత్తోతి ఉభతోభాగవిముత్తో ఏకదేససరూపేకసేసనయేన. ద్వీహి భాగేహీతి కరణే నిస్సక్కే చేతం బహువచనం . ఆవుత్తిఆదివసేన అయం నియమో వేదితబ్బోతి ఆహ ‘‘అరూపసమాపత్తియా’’తిఆది. ఏతేన ‘‘సమాపత్తియా విక్ఖమ్భనవిమోక్ఖేన, మగ్గేన సముచ్ఛేదవిమోక్ఖేన విముత్తత్తా ఉభతోభాగవిముత్తో’’తి ఏవం పవత్తో తిపిటకచూళనాగత్థేరవాదో, ‘‘నామకాయతో రూపకాయతో చ విముత్తత్తా ఉభతోభాగవిముత్తో’’తి ఏవం పవత్తో తిపిటకమహారక్ఖితత్థేరవాదో, ‘‘సమాపత్తియా విక్ఖమ్భనవిమోక్ఖేన ఏకవారం, మగ్గేన సముచ్ఛేదవిమోక్ఖేన ఏకవారం విముత్తత్తా ఉభతోభాగవిముత్తో’’తి ఏవం పవత్తో తిపిటకచూళాభయత్థేరవాదో చాతి ఇమేసం తిణ్ణమ్పి థేరవాదానం ఏకజ్ఝం సఙ్గహో కతోతి దట్ఠబ్బం. ఏత్థ చ పఠమవాదే ద్వీహి భాగేహి విముత్తో ఉభతోభాగవిముత్తో వుత్తో, దుతియవాదే ఉభతో భాగతో విముత్తోతి ఉభతోభాగవిముత్తో, తతియవాదే ద్వీహి భాగేహి ద్వే వారే విముత్తోతి అయమేతేసం విసేసోతి. విముత్తోతి కిలేసేహి విముత్తో, కిలేసవిక్ఖమ్భనసముచ్ఛేదనేహి వా కాయతో విముత్తోహి అత్థో.
14. Dutiyassa catutthe ubhato ubhayathā, ubhato ubhohi bhāgehi vimuttoti ubhatobhāgavimutto ekadesasarūpekasesanayena. Dvīhi bhāgehīti karaṇe nissakke cetaṃ bahuvacanaṃ . Āvuttiādivasena ayaṃ niyamo veditabboti āha ‘‘arūpasamāpattiyā’’tiādi. Etena ‘‘samāpattiyā vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttattā ubhatobhāgavimutto’’ti evaṃ pavatto tipiṭakacūḷanāgattheravādo, ‘‘nāmakāyato rūpakāyato ca vimuttattā ubhatobhāgavimutto’’ti evaṃ pavatto tipiṭakamahārakkhitattheravādo, ‘‘samāpattiyā vikkhambhanavimokkhena ekavāraṃ, maggena samucchedavimokkhena ekavāraṃ vimuttattā ubhatobhāgavimutto’’ti evaṃ pavatto tipiṭakacūḷābhayattheravādo cāti imesaṃ tiṇṇampi theravādānaṃ ekajjhaṃ saṅgaho katoti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca paṭhamavāde dvīhi bhāgehi vimutto ubhatobhāgavimutto vutto, dutiyavāde ubhato bhāgato vimuttoti ubhatobhāgavimutto, tatiyavāde dvīhi bhāgehi dve vāre vimuttoti ayametesaṃ visesoti. Vimuttoti kilesehi vimutto, kilesavikkhambhanasamucchedanehi vā kāyato vimuttohi attho.
సోతి ఉభతోభాగవిముత్తో. కామఞ్చేత్థ రూపావచరచతుత్థజ్ఝానమ్పి అరూపావచరజ్ఝానం వియ దువఙ్గికం ఆనేఞ్జప్పత్తన్తి వుచ్చతి. తం పన పదట్ఠానం కత్వా అరహత్తం పత్తో ఉభతోభాగవిముత్తో నామ న హోతి రూపకాయతో అవిముత్తత్తా. తఞ్హి కిలేసకాయతోవ విముత్తం, న రూపకాయతో, తస్మా తతో వుట్ఠాయ అరహత్తం పత్తో ఉభతోభాగవిముత్తో న హోతీతి ఆహ ‘‘చతున్నం అరూప…పే॰… పఞ్చవిధో హోతీ’’తి. అరూపసమాపత్తీనన్తి నిద్ధారణే సామివచనం. అరహత్తం పత్తఅనాగామినోతి భూతపుబ్బగతియా వుత్తం. న హి అరహత్తం పత్తో అనాగామీ నామ హోతి. ‘‘రూపీ రూపాని పస్సతీ’’తిఆదికే నిరోధసమాపత్తిఅన్తే అట్ఠ విమోక్ఖే వత్వా –
Soti ubhatobhāgavimutto. Kāmañcettha rūpāvacaracatutthajjhānampi arūpāvacarajjhānaṃ viya duvaṅgikaṃ āneñjappattanti vuccati. Taṃ pana padaṭṭhānaṃ katvā arahattaṃ patto ubhatobhāgavimutto nāma na hoti rūpakāyato avimuttattā. Tañhi kilesakāyatova vimuttaṃ, na rūpakāyato, tasmā tato vuṭṭhāya arahattaṃ patto ubhatobhāgavimutto na hotīti āha ‘‘catunnaṃ arūpa…pe… pañcavidho hotī’’ti. Arūpasamāpattīnanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Arahattaṃ pattaanāgāminoti bhūtapubbagatiyā vuttaṃ. Na hi arahattaṃ patto anāgāmī nāma hoti. ‘‘Rūpī rūpāni passatī’’tiādike nirodhasamāpattiante aṭṭha vimokkhe vatvā –
‘‘యతో చ ఖో, ఆనన్ద, భిక్ఖు ఇమే అట్ఠ విమోక్ఖే కాయేన ఫుసిత్వా విహరతి, పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి. అయం వుచ్చతి, ఆనన్ద, భిక్ఖు ఉభతోభాగవిముత్తో’’తి –
‘‘Yato ca kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati, ānanda, bhikkhu ubhatobhāgavimutto’’ti –
యదిపి మహానిదానే (దీ॰ ని॰ ౨.౧౩౦) వుత్తం, తం పన ఉభతోభాగవిముత్తసేట్ఠవసేన వుత్తన్తి, ఇధ పన సబ్బఉభతోభాగవిముత్తే సఙ్గహణత్థం ‘‘పఞ్చవిధో హోతీ’’తి వత్వా ‘‘పాళి పనేత్థ…పే॰… అట్ఠవిమోక్ఖలాభినో వసేన ఆగతా’’తి ఆహ. మజ్ఝిమనికాయే పన కీటాగిరిసుత్తే (మ॰ ని॰ ౨.౧౮౨) –
Yadipi mahānidāne (dī. ni. 2.130) vuttaṃ, taṃ pana ubhatobhāgavimuttaseṭṭhavasena vuttanti, idha pana sabbaubhatobhāgavimutte saṅgahaṇatthaṃ ‘‘pañcavidho hotī’’ti vatvā ‘‘pāḷi panettha…pe… aṭṭhavimokkhalābhino vasena āgatā’’ti āha. Majjhimanikāye pana kīṭāgirisutte (ma. ni. 2.182) –
‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, పుగ్గలో ఉభతోభాగవిముత్తో? ఇధ, భిక్ఖవే, ఏకచ్చో పుగ్గలో యే తే సన్తా విమోక్ఖా అతిక్కమ్మ రూపే ఆరుప్పా, తే కాయేన ఫుసిత్వా విహరతి , పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి. అయం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, పుగ్గలో ఉభతోభాగవిముత్తో’’తి –
‘‘Katamo ca, bhikkhave, puggalo ubhatobhāgavimutto? Idha, bhikkhave, ekacco puggalo ye te santā vimokkhā atikkamma rūpe āruppā, te kāyena phusitvā viharati , paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti –
అరూపసమాపత్తివసేన చత్తారో ఉభతోభాగవిముత్తా, సేట్ఠో చ వుత్తో వుత్తలక్ఖణూపపత్తితో. యథావుత్తేసు హి పఞ్చసు పురిమా చత్తారో సమాపత్తిసీసం నిరోధం న సమాపజ్జన్తీతి పరియాయేన ఉభతోభాగవిముత్తా నామ. అట్ఠసమాపత్తిలాభీ అనాగామీ తం సమాపజ్జిత్వా తతో వుట్ఠాయ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పత్తోతి నిప్పరియాయేన ఉభతోభాగవిముత్తసేట్ఠో నామ.
Arūpasamāpattivasena cattāro ubhatobhāgavimuttā, seṭṭho ca vutto vuttalakkhaṇūpapattito. Yathāvuttesu hi pañcasu purimā cattāro samāpattisīsaṃ nirodhaṃ na samāpajjantīti pariyāyena ubhatobhāgavimuttā nāma. Aṭṭhasamāpattilābhī anāgāmī taṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pattoti nippariyāyena ubhatobhāgavimuttaseṭṭho nāma.
కతమో చ పుగ్గలోతిఆది పుగ్గలపఞ్ఞత్తిపాళి. తత్థ కతమోతి పుచ్ఛావచనం. పుగ్గలోతి అసాధారణతో పుచ్ఛితబ్బవచనం. ఇధాతి ఇధస్మిం సాసనే. ఏకచ్చోతి ఏకో. అట్ఠ విమోక్ఖే కాయేన ఫుసిత్వా విహరతీతి అట్ఠ సమాపత్తియో సమాపజ్జిత్వా నామకాయతో పటిలభిత్వా విహరతి. పఞ్ఞాయ చస్స దిస్వా ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తీతి విపస్సనాపఞ్ఞాయ సఙ్ఖారగతం, మగ్గపఞ్ఞాయ చత్తారి సచ్చాని పస్సిత్వా చత్తారోపి ఆసవా పరిక్ఖీణా హోన్తి. దిస్వాతి దస్సనహేతు. న హి ఆసవే పఞ్ఞాయ పస్సన్తి, దస్సనకారణా పన పరిక్ఖీణా దిస్వా పరిక్ఖీణాతి వుత్తా దస్సనాయత్తపరిక్ఖయత్తా. ఏవఞ్హి దస్సనం ఆసవానం ఖయస్స పురిమకిరియాభావేన వుత్తం.
Katamo ca puggalotiādi puggalapaññattipāḷi. Tattha katamoti pucchāvacanaṃ. Puggaloti asādhāraṇato pucchitabbavacanaṃ. Idhāti idhasmiṃ sāsane. Ekaccoti eko. Aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharatīti aṭṭha samāpattiyo samāpajjitvā nāmakāyato paṭilabhitvā viharati. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā hontīti vipassanāpaññāya saṅkhāragataṃ, maggapaññāya cattāri saccāni passitvā cattāropi āsavā parikkhīṇā honti. Disvāti dassanahetu. Na hi āsave paññāya passanti, dassanakāraṇā pana parikkhīṇā disvā parikkhīṇāti vuttā dassanāyattaparikkhayattā. Evañhi dassanaṃ āsavānaṃ khayassa purimakiriyābhāvena vuttaṃ.
పఞ్ఞావిముత్తోతి విసేసతో పఞ్ఞాయ ఏవ విముత్తో, న తస్స అధిట్ఠానభూతేన అట్ఠవిమోక్ఖసఙ్ఖాతేన సాతిసయేన సమాధినాతి పఞ్ఞావిముత్తో. యో అరియో అనధిగతఅట్ఠవిమోక్ఖో సబ్బసో ఆసవేహి విముత్తో, తస్సేతం అధివచనం. అధిగతేపి హి రూపజ్ఝానవిమోక్ఖే న సో సాతిసయసమాధినిస్సితోతి న తస్స వసేన ఉభతోభాగవిముత్తతా హోతీతి వుత్తోవాయమత్థో. అరూపజ్ఝానేసు పన ఏకస్మిమ్పి సతి ఉభతోభాగవిముత్తోయేవ నామ హోతి. తేన హి అట్ఠవిమోక్ఖేకదేసేన తంనామదానసమత్థేన అట్ఠవిమోక్ఖలాభీత్వేవ వుచ్చతి. సముదాయే హి పవత్తో వోహారో అవయవేపి దిస్సతి యథా తం ‘‘సత్తిసయో’’తి అనవసేసతో ఆసవానం పరిక్ఖీణత్తా. అట్ఠవిమోక్ఖపటిక్ఖేపవసేనేవ న ఏకదేసభూతరూపజ్ఝానప్పటిక్ఖేపవసేన. ఏవఞ్హి అరూపజ్ఝానేకదేసాభావేపి అట్ఠవిమోక్ఖపటిక్ఖేపో న హోతీతి సిద్ధం హోతి. అరూపావచరజ్ఝానేసు హి ఏకస్మిమ్పి సతి ఉభతోభాగవిముత్తోయేవ నామ హోతి.
Paññāvimuttoti visesato paññāya eva vimutto, na tassa adhiṭṭhānabhūtena aṭṭhavimokkhasaṅkhātena sātisayena samādhināti paññāvimutto. Yo ariyo anadhigataaṭṭhavimokkho sabbaso āsavehi vimutto, tassetaṃ adhivacanaṃ. Adhigatepi hi rūpajjhānavimokkhe na so sātisayasamādhinissitoti na tassa vasena ubhatobhāgavimuttatā hotīti vuttovāyamattho. Arūpajjhānesu pana ekasmimpi sati ubhatobhāgavimuttoyeva nāma hoti. Tena hi aṭṭhavimokkhekadesena taṃnāmadānasamatthena aṭṭhavimokkhalābhītveva vuccati. Samudāye hi pavatto vohāro avayavepi dissati yathā taṃ ‘‘sattisayo’’ti anavasesato āsavānaṃ parikkhīṇattā. Aṭṭhavimokkhapaṭikkhepavaseneva na ekadesabhūtarūpajjhānappaṭikkhepavasena. Evañhi arūpajjhānekadesābhāvepi aṭṭhavimokkhapaṭikkhepo na hotīti siddhaṃ hoti. Arūpāvacarajjhānesu hi ekasmimpi sati ubhatobhāgavimuttoyeva nāma hoti.
ఫుట్ఠన్తం సచ్ఛికతోతి ఫుట్ఠానం అన్తో ఫుట్ఠన్తో, ఫుట్ఠానం అరూపజ్ఝానానం అనన్తరో కాలోతి అధిప్పాయో. అచ్చన్తసంయోగే చేతం ఉపయోగవచనం. తం ఫుట్ఠానన్తరకాలమేవ సచ్ఛికాతబ్బం సచ్ఛికతో సచ్ఛికరణూపాయేనాతి వుత్తం హోతి, భావనపుంసకం వా ఏతం ‘‘ఏకమన్తం నిసీదీ’’తిఆదీసు వియ. యో హి అరూపజ్ఝానేన రూపకాయతో నామకాయేకదేసతో చ విక్ఖమ్భనవిమోక్ఖేన విముత్తో, తేన నిరోధసఙ్ఖాతో విమోక్ఖో ఆలోచితో పకాసితో వియ హోతి, న పన కాయేన సచ్ఛికతో. నిరోధం పన ఆరమ్మణం కత్వా ఏకచ్చేసు ఆసవేసు ఖేపితేసు తేన సో సచ్ఛికతో హోతి, తస్మా సో సచ్ఛికాతబ్బం నిరోధం యథాఆలోచితం నామకాయేన సచ్ఛి కరోతీతి ‘‘కాయసక్ఖీ’’తి వుచ్చతి, న తు ‘‘విముత్తో’’తి ఏకచ్చానం ఆసవానం అపరిక్ఖీణత్తా. తేనాహ ‘‘ఝానఫస్సం పఠమం ఫుసతి, పచ్ఛా నిరోధం నిబ్బానం సచ్ఛికరోతీ’’తి. అయం చతున్నం అరూపసమాపత్తీనం ఏకేకతో వుట్ఠాయ సఙ్ఖారే సమ్మసిత్వా కాయసక్ఖిభావం పత్తానం చతున్నం, నిరోధా వుట్ఠాయ అగ్గమగ్గప్పత్తఅనాగామినో చ వసేన ఉభతోభాగవిముత్తో వియ పఞ్చవిధో నామ హోతీతి వుత్తం అభిధమ్మటీకాయం (పు॰ ప॰ మూలటీ॰ ౨౪) ‘‘కాయసక్ఖిమ్హిపి ఏసేవ నయో’’తి. ఏకచ్చే ఆసవాతి హేట్ఠిమమగ్గవజ్ఝా ఆసవా.
Phuṭṭhantaṃ sacchikatoti phuṭṭhānaṃ anto phuṭṭhanto, phuṭṭhānaṃ arūpajjhānānaṃ anantaro kāloti adhippāyo. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Taṃ phuṭṭhānantarakālameva sacchikātabbaṃ sacchikato sacchikaraṇūpāyenāti vuttaṃ hoti, bhāvanapuṃsakaṃ vā etaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’tiādīsu viya. Yo hi arūpajjhānena rūpakāyato nāmakāyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasaṅkhāto vimokkho ālocito pakāsito viya hoti, na pana kāyena sacchikato. Nirodhaṃ pana ārammaṇaṃ katvā ekaccesu āsavesu khepitesu tena so sacchikato hoti, tasmā so sacchikātabbaṃ nirodhaṃ yathāālocitaṃ nāmakāyena sacchi karotīti ‘‘kāyasakkhī’’ti vuccati, na tu ‘‘vimutto’’ti ekaccānaṃ āsavānaṃ aparikkhīṇattā. Tenāha ‘‘jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotī’’ti. Ayaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnaṃ ekekato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasitvā kāyasakkhibhāvaṃ pattānaṃ catunnaṃ, nirodhā vuṭṭhāya aggamaggappattaanāgāmino ca vasena ubhatobhāgavimutto viya pañcavidho nāma hotīti vuttaṃ abhidhammaṭīkāyaṃ (pu. pa. mūlaṭī. 24) ‘‘kāyasakkhimhipi eseva nayo’’ti. Ekacce āsavāti heṭṭhimamaggavajjhā āsavā.
దిట్ఠన్తం పత్తోతి దస్సనసఙ్ఖాతస్స సోతాపత్తిమగ్గఞాణస్స అనన్తరం పత్తోతి వుత్తం హోతి. ‘‘దిట్ఠత్తా పత్తో’’తిపి పాఠో. ఏతేన చతుసచ్చదస్సనసఙ్ఖాతాయ దిట్ఠియా నిరోధస్స పత్తతం దీపేతి. తేనాహ ‘‘దుక్ఖా సఙ్ఖారా’’తిఆది. తత్థ పఞ్ఞాయాతి మగ్గపఞ్ఞాయ. పఠమఫలట్ఠతో పట్ఠాయ యావ అగ్గమగ్గట్ఠా దిట్ఠిప్పత్తో. తేనాహ ‘‘సోపి కాయసక్ఖీ వియ ఛబ్బిధో హోతీ’’తి. యథా పన పఞ్ఞావిముత్తో, ఏవం అయమ్పి సుక్ఖవిపస్సకో చతూహి అరూపజ్ఝానేహి వుట్ఠాయ దిట్ఠిప్పత్తభావప్పత్తా చత్తారో చాతి పఞ్చవిధో హోతీతి వేదితబ్బో. సద్ధావిముత్తేపి ఏసేవ నయో. ఇదం దుక్ఖన్తి ఏత్తకం దుక్ఖం, న ఇతో ఉద్ధం దుక్ఖన్తి. యథాభూతం పజానాతీతి ఠపేత్వా తణ్హం ఉపాదానక్ఖన్ధపఞ్చకం దుక్ఖసచ్చన్తి యాథావతో పజానాతి. యస్మా పన తణ్హా దుక్ఖం జనేతి నిబ్బత్తేతి, తతో తం దుక్ఖం సముదేతి, తస్మా నం ‘‘అయం దుక్ఖసముదయో’’తి యథాభూతం పజానాతి. యస్మా పన ఇదం దుక్ఖఞ్చ సముదయో చ నిబ్బానం పత్వా నిరుజ్ఝతి, అప్పవత్తిం గచ్ఛతి, తస్మా న ‘‘అయం దుక్ఖనిరోధో’’తి యథాభూతం పజానాతి. అరియో పన అట్ఠఙ్గికో మగ్గో తం దుక్ఖనిరోధం గచ్ఛతి, తేన తం ‘‘అయం దుక్ఖనిరోధగామినీ పటిపదా’’తి యథాభూతం పజానాతి. ఏత్తావతా నానాక్ఖణే సచ్చవవత్థానం దస్సితం. ఇదాని తం ఏకక్ఖణే దస్సేతుం ‘‘తథాగతప్పవేదితా’’తిఆది వుత్తం. తథాగతప్పవేదితాతి తథాగతేన బోధిమణ్డే పటివిద్ధా విదితా పాకటా కతా. ధమ్మాతి చతుసచ్చధమ్మా. వోదిట్ఠా హోన్తీతి సుదిట్ఠా. వోచరితాతి సుచరితా, పఞ్ఞాయ సుట్ఠు చరాపితాతి అత్థో. అయన్తి అయం ఏవరూపో పుగ్గలో దిట్ఠిప్పత్తోతి.
Diṭṭhantaṃ pattoti dassanasaṅkhātassa sotāpattimaggañāṇassa anantaraṃ pattoti vuttaṃ hoti. ‘‘Diṭṭhattā patto’’tipi pāṭho. Etena catusaccadassanasaṅkhātāya diṭṭhiyā nirodhassa pattataṃ dīpeti. Tenāha ‘‘dukkhā saṅkhārā’’tiādi. Tattha paññāyāti maggapaññāya. Paṭhamaphalaṭṭhato paṭṭhāya yāva aggamaggaṭṭhā diṭṭhippatto. Tenāha ‘‘sopi kāyasakkhī viya chabbidho hotī’’ti. Yathā pana paññāvimutto, evaṃ ayampi sukkhavipassako catūhi arūpajjhānehi vuṭṭhāya diṭṭhippattabhāvappattā cattāro cāti pañcavidho hotīti veditabbo. Saddhāvimuttepi eseva nayo. Idaṃ dukkhanti ettakaṃ dukkhaṃ, na ito uddhaṃ dukkhanti. Yathābhūtaṃ pajānātīti ṭhapetvā taṇhaṃ upādānakkhandhapañcakaṃ dukkhasaccanti yāthāvato pajānāti. Yasmā pana taṇhā dukkhaṃ janeti nibbatteti, tato taṃ dukkhaṃ samudeti, tasmā naṃ ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Yasmā pana idaṃ dukkhañca samudayo ca nibbānaṃ patvā nirujjhati, appavattiṃ gacchati, tasmā na ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ariyo pana aṭṭhaṅgiko maggo taṃ dukkhanirodhaṃ gacchati, tena taṃ ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Ettāvatā nānākkhaṇe saccavavatthānaṃ dassitaṃ. Idāni taṃ ekakkhaṇe dassetuṃ ‘‘tathāgatappaveditā’’tiādi vuttaṃ. Tathāgatappaveditāti tathāgatena bodhimaṇḍe paṭividdhā viditā pākaṭā katā. Dhammāti catusaccadhammā. Vodiṭṭhā hontīti sudiṭṭhā. Vocaritāti sucaritā, paññāya suṭṭhu carāpitāti attho. Ayanti ayaṃ evarūpo puggalo diṭṭhippattoti.
సద్ధాయ విముత్తోతి సద్దహనవసేన విముత్తో. ఏతేన సబ్బథా అవిముత్తస్సపి సద్ధామత్తేన విముత్తభావం దస్సేతి. సద్ధావిముత్తోతి వా సద్ధాయ అధిముత్తోతి అత్థో. కిం పన నేసం కిలేసప్పహానే నానత్తం అత్థీతి? నత్థి. అథ కస్మా సద్ధావిముత్తో దిట్ఠిప్పత్తం న పాపుణాతీతి? ఆగమనీయనానత్తేన. దిట్ఠిప్పత్తో హి ఆగమనమ్హి కిలేసే విక్ఖమ్భేన్తో అప్పదుక్ఖేన అకసిరేన అకిలమన్తోవ సక్కోతి విక్ఖమ్భితుం, సద్ధావిముత్తో పన దుక్ఖేన కసిరేన కిలమన్తో సక్కోతి విక్ఖమ్భితుం, తస్మా సద్ధావిముత్తో దిట్ఠిప్పత్తం న పాపుణాతి. తేనాహ ‘‘ఏతస్స హీ’’తిఆది. సద్దహన్తస్సాతి ‘‘ఏకంసతో అయం పటిపదా కిలేసక్ఖయం ఆవహతి సమ్మాసమ్బుద్ధేన భాసితత్తా’’తి ఏవం సద్దహన్తస్స. యస్మా పనస్స అనిచ్చానుపస్సనాదీహి నిచ్చసఞ్ఞాపహానవసేన భావనాయ పుబ్బేనాపరం విసేసం పస్సతో తత్థ తత్థ పచ్చక్ఖతాపి అత్థి, తస్మా వుత్తం ‘‘సద్దహన్తస్స వియా’’తి. సేసపదద్వయం తస్సేవ వేవచనం. ఏత్థ చ పుబ్బభాగమగ్గభావనాతి వచనేన ఆగమనీయనానత్తేన దిట్ఠిప్పత్తసద్ధావిముత్తానం పఞ్ఞానానత్తం హోతీతి దస్సితం. అభిధమ్మట్ఠకథాయమ్పి (పు॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౨౮) ‘‘నేసం కిలేసప్పహానే నానత్తం నత్థి, పఞ్ఞాయ నానత్తం అత్థియేవా’’తి వత్వా ‘‘ఆగమనీయనానత్తేనేవ సద్ధావిముత్తో దిట్ఠిప్పత్తం న పాపుణాతీతి సన్నిట్ఠానం కత’’న్తి వుత్తం.
Saddhāya vimuttoti saddahanavasena vimutto. Etena sabbathā avimuttassapi saddhāmattena vimuttabhāvaṃ dasseti. Saddhāvimuttoti vā saddhāya adhimuttoti attho. Kiṃ pana nesaṃ kilesappahāne nānattaṃ atthīti? Natthi. Atha kasmā saddhāvimutto diṭṭhippattaṃ na pāpuṇātīti? Āgamanīyanānattena. Diṭṭhippatto hi āgamanamhi kilese vikkhambhento appadukkhena akasirena akilamantova sakkoti vikkhambhituṃ, saddhāvimutto pana dukkhena kasirena kilamanto sakkoti vikkhambhituṃ, tasmā saddhāvimutto diṭṭhippattaṃ na pāpuṇāti. Tenāha ‘‘etassa hī’’tiādi. Saddahantassāti ‘‘ekaṃsato ayaṃ paṭipadā kilesakkhayaṃ āvahati sammāsambuddhena bhāsitattā’’ti evaṃ saddahantassa. Yasmā panassa aniccānupassanādīhi niccasaññāpahānavasena bhāvanāya pubbenāparaṃ visesaṃ passato tattha tattha paccakkhatāpi atthi, tasmā vuttaṃ ‘‘saddahantassa viyā’’ti. Sesapadadvayaṃ tasseva vevacanaṃ. Ettha ca pubbabhāgamaggabhāvanāti vacanena āgamanīyanānattena diṭṭhippattasaddhāvimuttānaṃ paññānānattaṃ hotīti dassitaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyampi (pu. pa. aṭṭha. 28) ‘‘nesaṃ kilesappahāne nānattaṃ natthi, paññāya nānattaṃ atthiyevā’’ti vatvā ‘‘āgamanīyanānatteneva saddhāvimutto diṭṭhippattaṃ na pāpuṇātīti sanniṭṭhānaṃ kata’’nti vuttaṃ.
ఆరమ్మణం యాథావతో ధారేతి అవధారేతీతి ధమ్మో, పఞ్ఞా. తం పఞ్ఞాసఙ్ఖాతం ధమ్మం అధిమత్తతాయ పుబ్బఙ్గమం హుత్వా పవత్తం అనుస్సరతీతి ధమ్మానుసారీ. తేనాహ ‘‘ధమ్మో’’తిఆది. పఞ్ఞాపుబ్బఙ్గమన్తి పఞ్ఞాపధానం. ‘‘సద్ధం అనుస్సరతి, సద్ధాపుబ్బఙ్గమం మగ్గం భావేతీ’’తి ఇమమత్థం ఏసేవ నయోతి అతిదిసతి. పఞ్ఞం వాహేతీతి పఞ్ఞావాహీ, పఞ్ఞం సాతిసయం పవత్తేతీతి అత్థో. తేనాహ ‘‘పఞ్ఞాపుబ్బఙ్గమం అరియమగ్గం భావేతీ’’తి. పఞ్ఞా వా పుగ్గలం వాహేతి నిబ్బానాభిముఖం గమేతీతి పఞ్ఞావాహీ. సద్ధావాహీతి ఏత్థాపి ఇమినా నయేనేవ అత్థో వేదితబ్బో. ఉభతోభాగవిముత్తాదికథాతి ఉభతోభాగవిముత్తాదీసు ఆగమనతో పట్ఠాయ వత్తబ్బకథా. తస్మాతి విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౨.౭౭౩, ౮౮౯) వుత్తత్తా. తతో ఏవ విసుద్ధిమగ్గసంవణ్ణనాయం (విసుద్ధి॰ మహాటీ॰ ౨.౭౭౩) వుత్తనయేనేవ చేత్థ అత్థో వేదితబ్బో.
Ārammaṇaṃ yāthāvato dhāreti avadhāretīti dhammo, paññā. Taṃ paññāsaṅkhātaṃ dhammaṃ adhimattatāya pubbaṅgamaṃ hutvā pavattaṃ anussaratīti dhammānusārī. Tenāha ‘‘dhammo’’tiādi. Paññāpubbaṅgamanti paññāpadhānaṃ. ‘‘Saddhaṃ anussarati, saddhāpubbaṅgamaṃ maggaṃ bhāvetī’’ti imamatthaṃ eseva nayoti atidisati. Paññaṃ vāhetīti paññāvāhī, paññaṃ sātisayaṃ pavattetīti attho. Tenāha ‘‘paññāpubbaṅgamaṃ ariyamaggaṃ bhāvetī’’ti. Paññā vā puggalaṃ vāheti nibbānābhimukhaṃ gametīti paññāvāhī. Saddhāvāhīti etthāpi iminā nayeneva attho veditabbo. Ubhatobhāgavimuttādikathāti ubhatobhāgavimuttādīsu āgamanato paṭṭhāya vattabbakathā. Tasmāti visuddhimagge (visuddhi. 2.773, 889) vuttattā. Tato eva visuddhimaggasaṃvaṇṇanāyaṃ (visuddhi. mahāṭī. 2.773) vuttanayeneva cettha attho veditabbo.
పుగ్గలసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Puggalasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / అఙ్గుత్తరనికాయ • Aṅguttaranikāya / ౪. పుగ్గలసుత్తం • 4. Puggalasuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / అఙ్గుత్తరనికాయ (అట్ఠకథా) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ౪. పుగ్గలసుత్తవణ్ణనా • 4. Puggalasuttavaṇṇanā