| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
પુઞ્ઞકિરિયવત્થાદિકથા
Puññakiriyavatthādikathā
તાનિ સબ્બાનિપિ દસહિ પુઞ્ઞકિરિયવત્થૂહિ દીપેતબ્બાનિ. કથં? દાનમયં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ, સીલમયં… ભાવનામયં… અપચિતિસહગતં… વેય્યાવચ્ચસહગતં… પત્તાનુપ્પદાનં… અબ્ભનુમોદનં… દેસનામયં… સવનમયં… દિટ્ઠિજુકમ્મં પુઞ્ઞકિરિયવત્થૂતિ ઇમાનિ દસ પુઞ્ઞકિરિયવત્થૂનિ નામ. તત્થ દાનમેવ દાનમયં. પુઞ્ઞકિરિયા ચ સા તેસં તેસં આનિસંસાનં વત્થુ ચાતિ પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ. સેસેસુપિ એસેવ નયો.
Tāni sabbānipi dasahi puññakiriyavatthūhi dīpetabbāni. Kathaṃ? Dānamayaṃ puññakiriyavatthu, sīlamayaṃ… bhāvanāmayaṃ… apacitisahagataṃ… veyyāvaccasahagataṃ… pattānuppadānaṃ… abbhanumodanaṃ… desanāmayaṃ… savanamayaṃ… diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthūti imāni dasa puññakiriyavatthūni nāma. Tattha dānameva dānamayaṃ. Puññakiriyā ca sā tesaṃ tesaṃ ānisaṃsānaṃ vatthu cāti puññakiriyavatthu. Sesesupi eseva nayo.
તત્થ ચીવરાદીસુ ચતૂસુ પચ્ચયેસુ, રૂપાદીસુ વા છસુ આરમ્મણેસુ, અન્નાદીસુ વા દસસુ દાનવત્થૂસુ, તં તં દેન્તસ્સ તેસં તેસં ઉપ્પાદનતો પટ્ઠાય પુબ્બભાગે, પરિચ્ચાગકાલે, પચ્છા સોમનસ્સચિત્તેન અનુસ્સરણકાલે ચાતિ તીસુ કાલેસુ પવત્તા ચેતના ‘દાનમયં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ.
Tattha cīvarādīsu catūsu paccayesu, rūpādīsu vā chasu ārammaṇesu, annādīsu vā dasasu dānavatthūsu, taṃ taṃ dentassa tesaṃ tesaṃ uppādanato paṭṭhāya pubbabhāge, pariccāgakāle, pacchā somanassacittena anussaraṇakāle cāti tīsu kālesu pavattā cetanā ‘dānamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
પઞ્ચસીલં અટ્ઠસીલં દસસીલં સમાદિયન્તસ્સ, ‘પબ્બજિસ્સામી’તિ વિહારં ગચ્છન્તસ્સ, પબ્બજન્તસ્સ, ‘મનોરથં મત્થકં પાપેત્વા પબ્બજિતો વત’મ્હિ, ‘સાધુ સાધૂ’તિ આવજ્જેન્તસ્સ, પાતિમોક્ખં સંવરન્તસ્સ, ચીવરાદયો પચ્ચયે પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ, આપાથગતેસુ રૂપાદીસુ ચક્ખુદ્વારાદીનિ સંવરન્તસ્સ , આજીવં સોધેન્તસ્સ ચ પવત્તા ચેતના ‘સીલમયં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ.
Pañcasīlaṃ aṭṭhasīlaṃ dasasīlaṃ samādiyantassa, ‘pabbajissāmī’ti vihāraṃ gacchantassa, pabbajantassa, ‘manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā pabbajito vata’mhi, ‘sādhu sādhū’ti āvajjentassa, pātimokkhaṃ saṃvarantassa, cīvarādayo paccaye paccavekkhantassa, āpāthagatesu rūpādīsu cakkhudvārādīni saṃvarantassa , ājīvaṃ sodhentassa ca pavattā cetanā ‘sīlamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
પટિસમ્ભિદાયં વુત્તેન વિપસ્સનામગ્ગેન ચક્ખું અનિચ્ચતો દુક્ખતો અનત્તતો ભાવેન્તસ્સ…પે॰… મનં… રૂપે…પે॰… ધમ્મે… ચક્ખુવિઞ્ઞાણં…પે॰… મનોવિઞ્ઞાણં,… ચક્ખુસમ્ફસ્સં…પે॰… મનોસમ્ફસ્સં, ચક્ખુસમ્ફસ્સજં વેદનં…પે॰… મનોસમ્ફસ્સજં વેદનં, …પે॰… રૂપસઞ્ઞં…પે॰… જરામરણં અનિચ્ચતો દુક્ખતો અનત્તતો ભાવેન્તસ્સ પવત્તા ચેતના, અટ્ઠતિંસાય વા આરમ્મણેસુ અપ્પનં અપ્પત્તા સબ્બાપિ ચેતના ‘ભાવનામયં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ.
Paṭisambhidāyaṃ vuttena vipassanāmaggena cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa…pe… manaṃ… rūpe…pe… dhamme… cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ,… cakkhusamphassaṃ…pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, …pe… rūpasaññaṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa pavattā cetanā, aṭṭhatiṃsāya vā ārammaṇesu appanaṃ appattā sabbāpi cetanā ‘bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
મહલ્લકં પન દિસ્વા પચ્ચુગ્ગમનપત્તચીવરપટિગ્ગહણઅભિવાદનમગ્ગસમ્પદાનાદિવસેન ‘અપચિતિસહગતં’ વેદિતબ્બં.
Mahallakaṃ pana disvā paccuggamanapattacīvarapaṭiggahaṇaabhivādanamaggasampadānādivasena ‘apacitisahagataṃ’ veditabbaṃ.
વુડ્ઢતરાનં વત્તપ્પટિપત્તિકરણવસેન ગામં પિણ્ડાય પવિટ્ઠં ભિક્ખું દિસ્વા પત્તં ગહેત્વા ગામે ભિક્ખં સમાદપેત્વા ઉપસંહરણવસેન, ‘ગચ્છ ભિક્ખૂનં પત્તં આહરા’તિ સુત્વા વેગેન ગન્ત્વા પત્તાહરણાદિવસેન ચ કાયવેય્યાવટિકકાલે ‘વેય્યાવચ્ચસહગતં’ વેદિતબ્બં.
Vuḍḍhatarānaṃ vattappaṭipattikaraṇavasena gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ bhikkhuṃ disvā pattaṃ gahetvā gāme bhikkhaṃ samādapetvā upasaṃharaṇavasena, ‘gaccha bhikkhūnaṃ pattaṃ āharā’ti sutvā vegena gantvā pattāharaṇādivasena ca kāyaveyyāvaṭikakāle ‘veyyāvaccasahagataṃ’ veditabbaṃ.
દાનં દત્વા ગન્ધાદીહિ પૂજં કત્વા ‘અસુકસ્સ નામ પત્તિ હોતૂ’તિ વા, ‘સબ્બસત્તાનં હોતૂ’તિ વા પત્તિં દદતો ‘પત્તાનુપ્પદાનં’ વેદિતબ્બં. કિં પનેવં પત્તિં દદતો પુઞ્ઞક્ખયો હોતીતિ? ન હોતિ. યથા પન એકં દીપં જાલેત્વા તતો દીપસહસ્સં જાલેન્તસ્સ પઠમદીપો ખીણોતિ ન વત્તબ્બો; પુરિમાલોકેન પન સદ્ધિં પચ્છિમાલોકો એકતો હુત્વા અતિમહા હોતિ. એવમેવ પત્તિં દદતો પરિહાનિ નામ નત્થિ. વુડ્ઢિયેવ પન હોતીતિ વેદિતબ્બો.
Dānaṃ datvā gandhādīhi pūjaṃ katvā ‘asukassa nāma patti hotū’ti vā, ‘sabbasattānaṃ hotū’ti vā pattiṃ dadato ‘pattānuppadānaṃ’ veditabbaṃ. Kiṃ panevaṃ pattiṃ dadato puññakkhayo hotīti? Na hoti. Yathā pana ekaṃ dīpaṃ jāletvā tato dīpasahassaṃ jālentassa paṭhamadīpo khīṇoti na vattabbo; purimālokena pana saddhiṃ pacchimāloko ekato hutvā atimahā hoti. Evameva pattiṃ dadato parihāni nāma natthi. Vuḍḍhiyeva pana hotīti veditabbo.
પરેહિ દિન્નાય પત્તિયા વા અઞ્ઞાય વા પુઞ્ઞકિરિયાય ‘સાધુ સાધૂ’તિ અનુમોદનવસેન ‘અબ્ભનુમોદનં’ વેદિતબ્બં.
Parehi dinnāya pattiyā vā aññāya vā puññakiriyāya ‘sādhu sādhū’ti anumodanavasena ‘abbhanumodanaṃ’ veditabbaṃ.
એકો ‘એવં મં ધમ્મકથિકોતિ મં જાનિસ્સન્તી’તિ ઇચ્છાય ઠત્વા લાભગરુકો હુત્વા દેસેતિ, તં ન મહપ્ફલં. એકો અત્તનો પગુણં ધમ્મં અપચ્ચાસીસમાનો વિમુત્તાયતનસીસેન પરેસં દેસેતિ, ઇદં ‘દેસનામયં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ.
Eko ‘evaṃ maṃ dhammakathikoti maṃ jānissantī’ti icchāya ṭhatvā lābhagaruko hutvā deseti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko attano paguṇaṃ dhammaṃ apaccāsīsamāno vimuttāyatanasīsena paresaṃ deseti, idaṃ ‘desanāmayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
એકો સુણન્તો ‘ઇતિ મં સદ્ધોતિ જાનિસ્સન્તી’તિ સુણાતિ, તં ન મહપ્ફલં. એકો ‘એવં મે મહપ્ફલં ભવિસ્સતી’તિ હિતફરણેન મુદુચિત્તેન ધમ્મં સુણાતિ, ઇદં ‘સવનમયં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ.
Eko suṇanto ‘iti maṃ saddhoti jānissantī’ti suṇāti, taṃ na mahapphalaṃ. Eko ‘evaṃ me mahapphalaṃ bhavissatī’ti hitapharaṇena muducittena dhammaṃ suṇāti, idaṃ ‘savanamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma.
દિટ્ઠિં ઉજું કરોન્તસ્સ ‘દિટ્ઠિજુકમ્મં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ. દીઘભાણકા પનાહુ – ‘દિટ્ઠિજુકમ્મં સબ્બેસં નિયમલક્ખણં, યંકિઞ્ચિ પુઞ્ઞં કરોન્તસ્સ હિ દિટ્ઠિયા ઉજુકભાવેનેવ મહપ્ફલં હોતી’તિ.
Diṭṭhiṃ ujuṃ karontassa ‘diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthu’ nāma. Dīghabhāṇakā panāhu – ‘diṭṭhijukammaṃ sabbesaṃ niyamalakkhaṇaṃ, yaṃkiñci puññaṃ karontassa hi diṭṭhiyā ujukabhāveneva mahapphalaṃ hotī’ti.
એતેસુ પન પુઞ્ઞકિરિયવત્થૂસુ દાનમયં તાવ ‘દાનં દસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ, દાનં દદતો ઉપ્પજ્જતિ, ‘દિન્નં મે’તિ પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ. એવં પુબ્બચેતનં મુઞ્ચનચેતનં અપરચેતનન્તિ તિસ્સોપિ ચેતના એકતો કત્વા ‘દાનમયં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ હોતિ. સીલમયમ્પિ ‘સીલં પૂરેસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ, સીલપૂરણકાલે ઉપ્પજ્જતિ, ‘પૂરિતં મે’તિ પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ. તા સબ્બાપિ એકતો કત્વા ‘સીલમયં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ હોતિ…પે॰… દિટ્ઠિજુકમ્મમ્પિ ‘દિટ્ઠિં ઉજુકં કરિસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ, દિટ્ઠિં ઉજું કરોન્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ, ‘દિટ્ઠિ મે ઉજુકા કતા’તિ પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ ઉપ્પજ્જતિ. તા સબ્બાપિ એકતો કત્વા ‘દિટ્ઠિજુકમ્મં પુઞ્ઞકિરિયવત્થુ’ નામ હોતિ.
Etesu pana puññakiriyavatthūsu dānamayaṃ tāva ‘dānaṃ dassāmī’ti cintentassa uppajjati, dānaṃ dadato uppajjati, ‘dinnaṃ me’ti paccavekkhantassa uppajjati. Evaṃ pubbacetanaṃ muñcanacetanaṃ aparacetananti tissopi cetanā ekato katvā ‘dānamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti. Sīlamayampi ‘sīlaṃ pūressāmī’ti cintentassa uppajjati, sīlapūraṇakāle uppajjati, ‘pūritaṃ me’ti paccavekkhantassa uppajjati. Tā sabbāpi ekato katvā ‘sīlamayaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti…pe… diṭṭhijukammampi ‘diṭṭhiṃ ujukaṃ karissāmī’ti cintentassa uppajjati, diṭṭhiṃ ujuṃ karontassa uppajjati, ‘diṭṭhi me ujukā katā’ti paccavekkhantassa uppajjati. Tā sabbāpi ekato katvā ‘diṭṭhijukammaṃ puññakiriyavatthu’ nāma hoti.
સુત્તે પન તીણિયેવ પુઞ્ઞકિરિયવત્થૂનિ આગતાનિ. તેસુ ઇતરેસમ્પિ સઙ્ગહો વેદિતબ્બો. અપચિતિવેય્યાવચ્ચાનિ હિ સીલમયે સઙ્ગહં ગચ્છન્તિ. પત્તાનુપ્પદાનઅબ્ભનુમોદનાનિ દાનમયે. દેસનાસવનદિટ્ઠિજુકમ્માનિ ભાવનામયે. યે પન ‘દિટ્ઠિજુકમ્મં સબ્બેસં નિયમલક્ખણ’ન્તિ વદન્તિ તેસં તં તીસુપિ સઙ્ગહં ગચ્છતિ. એવમેતાનિ સઙ્ખેપતો તીણિ હુત્વા વિત્થારતો દસ હોન્તિ.
Sutte pana tīṇiyeva puññakiriyavatthūni āgatāni. Tesu itaresampi saṅgaho veditabbo. Apacitiveyyāvaccāni hi sīlamaye saṅgahaṃ gacchanti. Pattānuppadānaabbhanumodanāni dānamaye. Desanāsavanadiṭṭhijukammāni bhāvanāmaye. Ye pana ‘diṭṭhijukammaṃ sabbesaṃ niyamalakkhaṇa’nti vadanti tesaṃ taṃ tīsupi saṅgahaṃ gacchati. Evametāni saṅkhepato tīṇi hutvā vitthārato dasa honti.
તેસુ ‘દાનં દસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તો અટ્ઠન્નં કામાવચરકુસલચિત્તાનં અઞ્ઞતરેનેવ ચિન્તેતિ; દદમાનોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન દેતિ; ‘દાનં મે દિન્ન’ન્તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ. ‘સીલં પૂરેસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન ચિન્તેતિ; સીલં પૂરેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પૂરેતિ, ‘સીલં મે પૂરિત’ન્તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ. ‘ભાવનં ભાવેસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન ચિન્તેતિ; ભાવેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન ભાવેતિ; ‘ભાવના મે ભાવિતા’તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ.
Tesu ‘dānaṃ dassāmī’ti cintento aṭṭhannaṃ kāmāvacarakusalacittānaṃ aññatareneva cinteti; dadamānopi tesaṃyeva aññatarena deti; ‘dānaṃ me dinna’nti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Sīlaṃ pūressāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; sīlaṃ pūrentopi tesaṃyeva aññatarena pūreti, ‘sīlaṃ me pūrita’nti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Bhāvanaṃ bhāvessāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; bhāventopi tesaṃyeva aññatarena bhāveti; ‘bhāvanā me bhāvitā’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati.
‘જેટ્ઠાપચિતિકમ્મં કરિસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન ચિન્તેતિ, કરોન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન કરોતિ, ‘કતં મે’તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ. ‘કાયવેય્યાવટિકકમ્મં કરિસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ, કરોન્તોપિ, ‘કતં મે’તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ. ‘પત્તિં દસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ, દદન્તોપિ, ‘દિન્નં મે’તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ, ‘પત્તિં વા સેસકુસલં વા અનુમોદિસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન ચિન્તેતિ; અનુમોદન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન અનુમોદતિ, ‘અનુમોદિતં મે’તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ. ‘ધમ્મં દેસેસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન ચિન્તેતિ, દેસેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન દેસેતિ, ‘દેસિતો મે’તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ. ‘ધમ્મં સોસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન ચિન્તેતિ, સુણન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન સુણાતિ, ‘સુતો મે’તિ પચ્ચવેક્ખન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ. ‘દિટ્ઠિં ઉજુકં કરિસ્સામી’તિ ચિન્તેન્તોપિ તેસંયેવ અઞ્ઞતરેન ચિન્તેતિ, ઉજું કરોન્તો પન ચતુન્નં ઞાણસમ્પયુત્તાનં અઞ્ઞતરેન કરોતિ, ‘દિટ્ઠિ મે ઉજુકા કતા’તિ પચ્ચવેક્ખન્તો અટ્ઠન્નં અઞ્ઞતરેન પચ્ચવેક્ખતિ.
‘Jeṭṭhāpacitikammaṃ karissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, karontopi tesaṃyeva aññatarena karoti, ‘kataṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Kāyaveyyāvaṭikakammaṃ karissāmī’ti cintentopi, karontopi, ‘kataṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Pattiṃ dassāmī’ti cintentopi, dadantopi, ‘dinnaṃ me’ti paccavekkhantopi, ‘pattiṃ vā sesakusalaṃ vā anumodissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti; anumodantopi tesaṃyeva aññatarena anumodati, ‘anumoditaṃ me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Dhammaṃ desessāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, desentopi tesaṃyeva aññatarena deseti, ‘desito me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Dhammaṃ sossāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, suṇantopi tesaṃyeva aññatarena suṇāti, ‘suto me’ti paccavekkhantopi tesaṃyeva aññatarena paccavekkhati. ‘Diṭṭhiṃ ujukaṃ karissāmī’ti cintentopi tesaṃyeva aññatarena cinteti, ujuṃ karonto pana catunnaṃ ñāṇasampayuttānaṃ aññatarena karoti, ‘diṭṭhi me ujukā katā’ti paccavekkhanto aṭṭhannaṃ aññatarena paccavekkhati.
ઇમસ્મિં ઠાને ચત્તારિ અનન્તાનિ નામ ગહિતાનિ. ચત્તારિ હિ અનન્તાનિ – આકાસો અનન્તો, ચક્કવાળાનિ અનન્તાનિ, સત્તનિકાયો અનન્તો, બુદ્ધઞ્ઞાણં અનન્તં. આકાસસ્સ હિ પુરત્થિમાય દિસાય વા પચ્છિમુત્તરદક્ખિણાસુ વા એત્તકાનિ વા યોજનસતાનિ એત્તકાનિ વા યોજનસહસ્સાનીતિ પરિચ્છેદો નત્થિ. સિનેરુમત્તમ્પિ અયોકૂટં પથવિં દ્વિધા કત્વા હેટ્ઠા ખિત્તં ભસ્સેથેવ, નો પતિટ્ઠં લભેથ, એવં આકાસં અનન્તં નામ.
Imasmiṃ ṭhāne cattāri anantāni nāma gahitāni. Cattāri hi anantāni – ākāso ananto, cakkavāḷāni anantāni, sattanikāyo ananto, buddhaññāṇaṃ anantaṃ. Ākāsassa hi puratthimāya disāya vā pacchimuttaradakkhiṇāsu vā ettakāni vā yojanasatāni ettakāni vā yojanasahassānīti paricchedo natthi. Sinerumattampi ayokūṭaṃ pathaviṃ dvidhā katvā heṭṭhā khittaṃ bhassetheva, no patiṭṭhaṃ labhetha, evaṃ ākāsaṃ anantaṃ nāma.
ચક્કવાળાનમ્પિ સતેહિ વા સહસ્સેહિ વા પરિચ્છેદો નત્થિ. સચેપિ હિ અકનિટ્ઠભવને નિબ્બત્તા, દળ્હથામધનુગ્ગહસ્સ લહુકેન સરેન તિરિયં તાલચ્છાયં અતિક્કમનમત્તેન કાલેન ચક્કવાળસતસહસ્સં અતિક્કમનસમત્થેન જવેન સમન્નાગતા ચત્તારો મહાબ્રહ્માનો ‘ચક્કવાળપરિયન્તં પસ્સિસ્સામા’તિ તેન જવેન ધાવેય્યું, ચક્કવાળપરિયન્તં અદિસ્વાવ પરિનિબ્બાયેય્યું, એવં ચક્કવાળાનિ અનન્તાનિ નામ.
Cakkavāḷānampi satehi vā sahassehi vā paricchedo natthi. Sacepi hi akaniṭṭhabhavane nibbattā, daḷhathāmadhanuggahassa lahukena sarena tiriyaṃ tālacchāyaṃ atikkamanamattena kālena cakkavāḷasatasahassaṃ atikkamanasamatthena javena samannāgatā cattāro mahābrahmāno ‘cakkavāḷapariyantaṃ passissāmā’ti tena javena dhāveyyuṃ, cakkavāḷapariyantaṃ adisvāva parinibbāyeyyuṃ, evaṃ cakkavāḷāni anantāni nāma.
એત્તકેસુ પન ચક્કવાળેસુ ઉદકટ્ઠકથલટ્ઠકસત્તાનં પમાણં નત્થિ. એવં સત્તનિકાયો અનન્તો નામ. તતોપિ બુદ્ધઞાણં અનન્તમેવ.
Ettakesu pana cakkavāḷesu udakaṭṭhakathalaṭṭhakasattānaṃ pamāṇaṃ natthi. Evaṃ sattanikāyo ananto nāma. Tatopi buddhañāṇaṃ anantameva.
એવં અપરિમાણેસુ ચક્કવાળેસુ અપરિમાણાનં સત્તાનં કામાવચરસોમનસ્સસહગતઞાણસમ્પયુત્તઅસઙ્ખારિકકુસલચિત્તાનિ એકસ્સ બહૂનિ ઉપ્પજ્જન્તિ. બહૂનમ્પિ બહૂનિ ઉપ્પજ્જન્તિ. તાનિ સબ્બાનિપિ કામાવચરટ્ઠેન સોમનસ્સસહગતટ્ઠેન ઞાણસમ્પયુત્તટ્ઠેન અસઙ્ખારિકટ્ઠેન એકત્તં ગચ્છન્તિ. એકમેવ સોમનસ્સસહગતં તિહેતુકં અસઙ્ખારિકં મહાચિત્તં હોતિ. તથા સસઙ્ખારિકં મહાચિત્તં…પે॰… તથા ઉપેક્ખાસહગતં ઞાણવિપ્પયુત્તં દ્વિહેતુકં સસઙ્ખારિકચિત્તન્તિ. એવં સબ્બાનિપિ અપરિમાણેસુ ચક્કવાળેસુ અપરિમાણાનં સત્તાનં ઉપ્પજ્જમાનાનિ કામાવચરકુસલચિત્તાનિ સમ્માસમ્બુદ્ધો મહાતુલાય તુલયમાનો વિય, તુમ્બે પક્ખિપિત્વા મિનમાનો વિય, સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન પરિચ્છિન્દિત્વા ‘અટ્ઠેવેતાની’તિ સરિક્ખટ્ઠેન અટ્ઠેવ કોટ્ઠાસે કત્વા દસ્સેસિ.
Evaṃ aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ sattānaṃ kāmāvacarasomanassasahagatañāṇasampayuttaasaṅkhārikakusalacittāni ekassa bahūni uppajjanti. Bahūnampi bahūni uppajjanti. Tāni sabbānipi kāmāvacaraṭṭhena somanassasahagataṭṭhena ñāṇasampayuttaṭṭhena asaṅkhārikaṭṭhena ekattaṃ gacchanti. Ekameva somanassasahagataṃ tihetukaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittaṃ hoti. Tathā sasaṅkhārikaṃ mahācittaṃ…pe… tathā upekkhāsahagataṃ ñāṇavippayuttaṃ dvihetukaṃ sasaṅkhārikacittanti. Evaṃ sabbānipi aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uppajjamānāni kāmāvacarakusalacittāni sammāsambuddho mahātulāya tulayamāno viya, tumbe pakkhipitvā minamāno viya, sabbaññutaññāṇena paricchinditvā ‘aṭṭhevetānī’ti sarikkhaṭṭhena aṭṭheva koṭṭhāse katvā dassesi.
પુન ઇમસ્મિં ઠાને છબ્બિધેન પુઞ્ઞાયૂહનં નામ ગહિતં. પુઞ્ઞઞ્હિ અત્થિ સયંકારં અત્થિ પરંકારં, અત્થિ સાહત્થિકં અત્થિ આણત્તિકં, અત્થિ સમ્પજાનકતં અત્થિ અસમ્પજાનકતન્તિ.
Puna imasmiṃ ṭhāne chabbidhena puññāyūhanaṃ nāma gahitaṃ. Puññañhi atthi sayaṃkāraṃ atthi paraṃkāraṃ, atthi sāhatthikaṃ atthi āṇattikaṃ, atthi sampajānakataṃ atthi asampajānakatanti.
તત્થ અત્તનો ધમ્મતાય કતં ‘સયંકારં’ નામ. પરં કરોન્તં દિસ્વા કતં ‘પરંકારં’ નામ. સહત્થેન કતં ‘સાહત્થિકં’ નામ. આણાપેત્વા કારિતં ‘આણત્તિકં’ નામ. કમ્મઞ્ચ ફલઞ્ચ સદ્દહિત્વા કતં ‘સમ્પજાનકતં’ નામ. કમ્મમ્પિ ફલમ્પિ અજાનિત્વા કતં ‘અસમ્પજાનકતં’ નામ. તેસુ સયંકારં કરોન્તોપિ ઇમેસં અટ્ઠન્નં કુસલચિત્તાનં અઞ્ઞતરેનેવ કરોતિ. પરંકારં કરોન્તોપિ, સહત્થેન કરોન્તોપિ, આણાપેત્વા કરોન્તોપિ ઇમેસં અટ્ઠન્નં કુસલચિત્તાનં અઞ્ઞતરેનેવ કરોતિ. સમ્પજાનકરણં પન ચતૂહિ ઞાણસમ્પયુત્તેહિ હોતિ. અસમ્પજાનકરણં ચતૂહિ ઞાણવિપ્પયુત્તેહિ.
Tattha attano dhammatāya kataṃ ‘sayaṃkāraṃ’ nāma. Paraṃ karontaṃ disvā kataṃ ‘paraṃkāraṃ’ nāma. Sahatthena kataṃ ‘sāhatthikaṃ’ nāma. Āṇāpetvā kāritaṃ ‘āṇattikaṃ’ nāma. Kammañca phalañca saddahitvā kataṃ ‘sampajānakataṃ’ nāma. Kammampi phalampi ajānitvā kataṃ ‘asampajānakataṃ’ nāma. Tesu sayaṃkāraṃ karontopi imesaṃ aṭṭhannaṃ kusalacittānaṃ aññatareneva karoti. Paraṃkāraṃ karontopi, sahatthena karontopi, āṇāpetvā karontopi imesaṃ aṭṭhannaṃ kusalacittānaṃ aññatareneva karoti. Sampajānakaraṇaṃ pana catūhi ñāṇasampayuttehi hoti. Asampajānakaraṇaṃ catūhi ñāṇavippayuttehi.
અપરાપિ ઇમસ્મિં ઠાને ચતસ્સો દક્ખિણાવિસુદ્ધિયો ગહિતા – પચ્ચયાનં ધમ્મિકતા, ચેતનામહત્તં, વત્થુસમ્પત્તિ, ગુણાતિરેકતાતિ. તત્થ ધમ્મેન સમેન ઉપ્પન્ના પચ્ચયા ‘ધમ્મિકા’ નામ. સદ્દહિત્વા ઓકપ્પેત્વા દદતો પન ‘ચેતનામહત્તં’ નામ હોતિ. ખીણાસવભાવો ‘વત્થુસમ્પત્તિ’ નામ. ખીણાસવસ્સેવ નિરોધા વુટ્ઠિતભાવો ‘ગુણાતિરેકતા’ નામ. ઇમાનિ ચત્તારિ સમોધાનેત્વા દાતું સક્કોન્તસ્સ કામાવચરં કુસલં ઇમસ્મિંયેવ અત્તભાવે વિપાકં દેતિ. પુણ્ણકસેટ્ઠિકાકવલિયસુમનમાલાકારાદીનં (ધ॰ પ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨૨૫ પુણ્ણદાસીવત્થુ) (ધ॰ પ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૬૭ સુમનમાલાકારવત્થુ) વિય.
Aparāpi imasmiṃ ṭhāne catasso dakkhiṇāvisuddhiyo gahitā – paccayānaṃ dhammikatā, cetanāmahattaṃ, vatthusampatti, guṇātirekatāti. Tattha dhammena samena uppannā paccayā ‘dhammikā’ nāma. Saddahitvā okappetvā dadato pana ‘cetanāmahattaṃ’ nāma hoti. Khīṇāsavabhāvo ‘vatthusampatti’ nāma. Khīṇāsavasseva nirodhā vuṭṭhitabhāvo ‘guṇātirekatā’ nāma. Imāni cattāri samodhānetvā dātuṃ sakkontassa kāmāvacaraṃ kusalaṃ imasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ deti. Puṇṇakaseṭṭhikākavaliyasumanamālākārādīnaṃ (dha. pa. aṭṭha. 2.225 puṇṇadāsīvatthu) (dha. pa. aṭṭha. 1.67 sumanamālākāravatthu) viya.
સઙ્ખેપતો પનેતં સબ્બમ્પિ કામાવચરકુસલચિત્તં ‘ચિત્ત’ન્તિ કરિત્વા ચિત્તવિચિત્તટ્ઠેન એકમેવ હોતિ. વેદનાવસેન સોમનસ્સસહગતં ઉપેક્ખાસહગતન્તિ દુવિધં હોતિ. ઞાણવિભત્તિદેસનાવસેન ચતુબ્બિધં હોતિ. સોમનસ્સસહગતં ઞાણસમ્પયુત્તં અસઙ્ખારિકં મહાચિત્તઞ્હિ ઉપેક્ખાસહગતં ઞાણસમ્પયુત્તં અસઙ્ખારિકં મહાચિત્તઞ્ચ ઞાણસમ્પયુત્તટ્ઠેન અસઙ્ખારિકટ્ઠેન ચ એકમેવ હોતિ. તથા ઞાણસમ્પયુત્તં સસઙ્ખારિકં, ઞાણવિપ્પયુત્તં અસઙ્ખારિકં, ઞાણવિપ્પયુત્તં સસઙ્ખારિકઞ્ચાતિ. એવં ઞાણવિભત્તિદેસનાવસેન ચતુબ્બિધે પનેતસ્મિં અસઙ્ખારસસઙ્ખારવિભત્તિતો ચત્તારિ અસઙ્ખારિકાનિ ચત્તારિ સસઙ્ખારિકાનીતિ અટ્ઠેવ કુસલચિત્તાનિ હોન્તિ. તાનિ યાથાવતો ઞત્વા ભગવા સબ્બઞ્ઞૂ ગણીવરો મુનિસેટ્ઠો આચિક્ખતિ દેસેતિ પઞ્ઞપેતિ પટ્ઠપેતિ વિવરતિ વિભજતિ ઉત્તાનીકરોતીતિ.
Saṅkhepato panetaṃ sabbampi kāmāvacarakusalacittaṃ ‘citta’nti karitvā cittavicittaṭṭhena ekameva hoti. Vedanāvasena somanassasahagataṃ upekkhāsahagatanti duvidhaṃ hoti. Ñāṇavibhattidesanāvasena catubbidhaṃ hoti. Somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittañhi upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ mahācittañca ñāṇasampayuttaṭṭhena asaṅkhārikaṭṭhena ca ekameva hoti. Tathā ñāṇasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ, ñāṇavippayuttaṃ asaṅkhārikaṃ, ñāṇavippayuttaṃ sasaṅkhārikañcāti. Evaṃ ñāṇavibhattidesanāvasena catubbidhe panetasmiṃ asaṅkhārasasaṅkhāravibhattito cattāri asaṅkhārikāni cattāri sasaṅkhārikānīti aṭṭheva kusalacittāni honti. Tāni yāthāvato ñatvā bhagavā sabbaññū gaṇīvaro muniseṭṭho ācikkhati deseti paññapeti paṭṭhapeti vivarati vibhajati uttānīkarotīti.
અટ્ઠસાલિનિયા ધમ્મસઙ્ગહટ્ઠકથાય
Aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya
કામાવચરકુસલનિદ્દેસો સમત્તો.
Kāmāvacarakusalaniddeso samatto.
