| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
३. पुण्णाथेरीगाथावण्णना
3. Puṇṇātherīgāthāvaṇṇanā
पुण्णे पूरस्सु धम्मेहीति पुण्णाय नाम सिक्खमानाय गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती बुद्धसुञ्ञे लोके चन्दभागाय नदिया तीरे किन्नरयोनियं निब्बत्ता। एकदिवसं तत्थ अञ्ञतरं पच्चेकबुद्धं दिस्वा पसन्नमानसा नळमालाय तं पूजेत्वा अञ्जलिं पग्गय्ह अट्ठासि। सा तेन पुञ्ञकम्मेन सुगतीसुयेव संसरन्ती इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं गहपतिमहासालकुले निब्बत्ति। पुण्णातिस्सा नामं अहोसि। सा उपनिस्सयसम्पन्नताय वीसतिवस्सानि वसमाना महापजापतिगोतमिया सन्तिके धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धा पब्बजित्वा सिक्खमाना एव हुत्वा विपस्सनं आरभि। सत्था तस्सा गन्धकुटियं निसिन्नो एव ओभासं विस्सज्जेत्वा –
Puṇṇepūrassu dhammehīti puṇṇāya nāma sikkhamānāya gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī buddhasuññe loke candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbattā. Ekadivasaṃ tattha aññataraṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānasā naḷamālāya taṃ pūjetvā añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi. Sā tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ gahapatimahāsālakule nibbatti. Puṇṇātissā nāmaṃ ahosi. Sā upanissayasampannatāya vīsativassāni vasamānā mahāpajāpatigotamiyā santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā pabbajitvā sikkhamānā eva hutvā vipassanaṃ ārabhi. Satthā tassā gandhakuṭiyaṃ nisinno eva obhāsaṃ vissajjetvā –
३.
3.
‘‘पुण्णे पूरस्सु धम्मेहि, चन्दो पन्नरसेरिव।
‘‘Puṇṇe pūrassu dhammehi, cando pannaraseriva;
परिपुण्णाय पञ्ञाय, तमोखन्धं पदालया’’ति॥ – इमं गाथमाह।
Paripuṇṇāya paññāya, tamokhandhaṃ padālayā’’ti. – imaṃ gāthamāha;
तत्थ पुण्णेति तस्सा आलपनं। पूरस्सु धम्मेहीति सत्ततिंसबोधिपक्खियधम्मेहि परिपुण्णा होहि। चन्दो पन्नरसेरिवाति र-कारो पदसन्धिकरो। पन्नरसे पुण्णमासियं सब्बाहि कलाहि परिपुण्णो चन्दो विय। परिपुण्णाय पञ्ञायाति सोळसन्नं किच्चानं पारिपूरिया परिपुण्णाय अरहत्तमग्गपञ्ञाय। तमोखन्धं पदालयाति मोहक्खन्धं अनवसेसतो भिन्द समुच्छिन्द। मोहक्खन्धपदालनेन सहेव सब्बेपि किलेसा पदालिता होन्तीति।
Tattha puṇṇeti tassā ālapanaṃ. Pūrassu dhammehīti sattatiṃsabodhipakkhiyadhammehi paripuṇṇā hohi. Cando pannaraserivāti ra-kāro padasandhikaro. Pannarase puṇṇamāsiyaṃ sabbāhi kalāhi paripuṇṇo cando viya. Paripuṇṇāya paññāyāti soḷasannaṃ kiccānaṃ pāripūriyā paripuṇṇāya arahattamaggapaññāya. Tamokhandhaṃ padālayāti mohakkhandhaṃ anavasesato bhinda samucchinda. Mohakkhandhapadālanena saheva sabbepi kilesā padālitā hontīti.
सा तं गाथं सुत्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेरी २.१.३७-४५) –
Sā taṃ gāthaṃ sutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.37-45) –
‘‘चन्दभागानदीतीरे, अहोसिं किन्नरी तदा।
‘‘Candabhāgānadītīre, ahosiṃ kinnarī tadā;
अद्दसं विरजं बुद्धं, सयम्भुं अपराजितं॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘पसन्नचित्ता सुमना, वेदजाता कतञ्जली।
‘‘Pasannacittā sumanā, vedajātā katañjalī;
नळमालं गहेत्वान, सयम्भुं अभिपूजयिं॥
Naḷamālaṃ gahetvāna, sayambhuṃ abhipūjayiṃ.
‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
जहित्वा किन्नरीदेहं, अगच्छिं तिदसं गतिं॥
Jahitvā kinnarīdehaṃ, agacchiṃ tidasaṃ gatiṃ.
‘‘छत्तिंसदेवराजूनं, महेसित्तमकारयिं।
‘‘Chattiṃsadevarājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
दसन्नं चक्कवत्तीनं, महेसित्तमकारयिं।
Dasannaṃ cakkavattīnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
संवेजेत्वान मे चित्तं, पब्बजिं अनगारियं॥
Saṃvejetvāna me cittaṃ, pabbajiṃ anagāriyaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं, भवा सब्बे समूहता।
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
सब्बासवपरिक्खीणा, नत्थि दानि पुनब्भवो॥
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘चतुन्नवुतितो कप्पे, यं पुप्फमभिपूजयिं।
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
दुग्गतिं नाभिजानामि, पुप्फपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा सा थेरी तमेव गाथं उदानेसि। अयमेव चस्सा अञ्ञाब्याकरणगाथा अहोसीति।
Arahattaṃ pana patvā sā therī tameva gāthaṃ udānesi. Ayameva cassā aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
पुण्णाथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Puṇṇātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ३. पुण्णाथेरीगाथा • 3. Puṇṇātherīgāthā
