Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મહાનિદ્દેસપાળિ • Mahāniddesapāḷi |
૧૦. પુરાભેદસુત્તનિદ્દેસો
10. Purābhedasuttaniddeso
અથ પુરાભેદસુત્તનિદ્દેસં વક્ખતિ –
Atha purābhedasuttaniddesaṃ vakkhati –
૮૩.
83.
કથંદસ્સી કથંસીલો, ઉપસન્તોતિ વુચ્ચતિ;
Kathaṃdassīkathaṃsīlo, upasantoti vuccati;
તં મે ગોતમ પબ્રૂહિ, પુચ્છિતો ઉત્તમં નરં.
Taṃ me gotama pabrūhi, pucchito uttamaṃ naraṃ.
કથંદસ્સી કથંસીલો, ઉપસન્તોતિ વુચ્ચતીતિ. કથંદસ્સીતિ કીદિસેન દસ્સનેન સમન્નાગતો, કિંસણ્ઠિતેન, કિંપકારેન, કિંપટિભાગેનાતિ – કથંદસ્સી. કથંસીલોતિ કીદિસેન સીલેન સમન્નાગતો, કિંસણ્ઠિતેન, કિંપકારેન, કિંપટિભાગેનાતિ – કથંદસ્સી કથંસીલો. ઉપસન્તોતિ વુચ્ચતીતિ સન્તો ઉપસન્તો વૂપસન્તો નિબ્બુતો પટિપસ્સદ્ધોતિ વુચ્ચતિ પવુચ્ચતિ કથીયતિ ભણીયતિ દીપીયતિ વોહરીયતિ. કથંદસ્સીતિ અધિપઞ્ઞં પુચ્છતિ, કથંસીલોતિ અધિસીલં પુચ્છતિ, ઉપસન્તોતિ અધિચિત્તં પુચ્છતીતિ – કથંદસ્સી કથંસીલો ઉપસન્તોતિ વુચ્ચતિ.
Kathaṃdassī kathaṃsīlo, upasantoti vuccatīti. Kathaṃdassīti kīdisena dassanena samannāgato, kiṃsaṇṭhitena, kiṃpakārena, kiṃpaṭibhāgenāti – kathaṃdassī. Kathaṃsīloti kīdisena sīlena samannāgato, kiṃsaṇṭhitena, kiṃpakārena, kiṃpaṭibhāgenāti – kathaṃdassī kathaṃsīlo. Upasantoti vuccatīti santo upasanto vūpasanto nibbuto paṭipassaddhoti vuccati pavuccati kathīyati bhaṇīyati dīpīyati voharīyati. Kathaṃdassīti adhipaññaṃ pucchati, kathaṃsīloti adhisīlaṃ pucchati, upasantoti adhicittaṃ pucchatīti – kathaṃdassī kathaṃsīlo upasantoti vuccati.
તં મે ગોતમ પબ્રૂહીતિ. તન્તિ યં પુચ્છામિ, યં યાચામિ, યં અજ્ઝેસામિ, યં પસાદેમિ. ગોતમાતિ સો નિમ્મિતો બુદ્ધં ભગવન્તં ગોત્તેન આલપતિ. પબ્રૂહીતિ બ્રૂહિ આચિક્ખ દેસેહિ પઞ્ઞપેહિ પટ્ઠપેહિ વિવર વિભજ ઉત્તાનીકરોહિ પકાસેહીતિ – તં મે ગોતમ પબ્રૂહિ.
Taṃ me gotama pabrūhīti. Tanti yaṃ pucchāmi, yaṃ yācāmi, yaṃ ajjhesāmi, yaṃ pasādemi. Gotamāti so nimmito buddhaṃ bhagavantaṃ gottena ālapati. Pabrūhīti brūhi ācikkha desehi paññapehi paṭṭhapehi vivara vibhaja uttānīkarohi pakāsehīti – taṃ me gotama pabrūhi.
પુચ્છિતો ઉત્તમં નરન્તિ. પુચ્છિતોતિ પુટ્ઠો પુચ્છિતો યાચિતો અજ્ઝેસિતો પસાદિતો. ઉત્તમં નરન્તિ અગ્ગં સેટ્ઠં વિસિટ્ઠં પામોક્ખં ઉત્તમં પવરં નરન્તિ – પુચ્છિતો ઉત્તમં નરં.
Pucchito uttamaṃ naranti. Pucchitoti puṭṭho pucchito yācito ajjhesito pasādito. Uttamaṃ naranti aggaṃ seṭṭhaṃ visiṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ naranti – pucchito uttamaṃ naraṃ.
તેનાહ સો નિમ્મિતો –
Tenāha so nimmito –
‘‘કથંદસ્સી કથંસીલો, ઉપસન્તોતિ વુચ્ચતિ;
‘‘Kathaṃdassī kathaṃsīlo, upasantoti vuccati;
તં મે ગોતમ પબ્રૂહિ, પુચ્છિતો ઉત્તમં નર’’ન્તિ.
Taṃ me gotama pabrūhi, pucchito uttamaṃ nara’’nti.
૮૪.
84.
વીતતણ્હો પુરાભેદા, [ઇતિ ભગવા]
Vītataṇhopurābhedā, [iti bhagavā]
પુબ્બમન્તમનિસ્સિતો;
Pubbamantamanissito;
વેમજ્ઝે નુપસઙ્ખેય્યો,
Vemajjhe nupasaṅkheyyo,
તસ્સ નત્થિ પુરક્ખતં.
Tassa natthi purakkhataṃ.
વીતતણ્હો પુરાભેદાતિ. પુરા કાયસ્સ ભેદા, પુરા અત્તભાવસ્સ ભેદા, પુરા કળેવરસ્સ નિક્ખેપા, પુરા જીવિતિન્દ્રિયસ્સ ઉપચ્છેદા વીતતણ્હો વિગતતણ્હો ચત્તતણ્હો વન્તતણ્હો મુત્તતણ્હો પહીનતણ્હો પટિનિસ્સટ્ઠતણ્હો, વીતરાગો વિગતરાગો ચત્તરાગો વન્તરાગો મુત્તરાગો પહીનરાગો પટિનિસ્સટ્ઠરાગો, નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતિભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતિ.
Vītataṇho purābhedāti. Purā kāyassa bhedā, purā attabhāvassa bhedā, purā kaḷevarassa nikkhepā, purā jīvitindriyassa upacchedā vītataṇho vigatataṇho cattataṇho vantataṇho muttataṇho pahīnataṇho paṭinissaṭṭhataṇho, vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo, nicchāto nibbuto sītibhūto sukhappaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharati.
ભગવાતિ ગારવાધિવચનં. અપિ ચ ભગ્ગરાગોતિ ભગવા, ભગ્ગદોસોતિ ભગવા, ભગ્ગમોહોતિ ભગવા, ભગ્ગમાનોતિ ભગવા, ભગ્ગદિટ્ઠીતિ ભગવા, ભગ્ગતણ્હોતિ ભગવા, ભગ્ગકિલેસોતિ ભગવા, ભજિ વિભજિ પવિભજિ ધમ્મરતનન્તિ ભગવા, ભવાનં અન્તકરોતિ ભગવા, ભાવિતકાયો ભાવિતસીલો ભાવિતચિત્તો ભાવિતપઞ્ઞોતિ ભગવા, ભજિ વા ભગવા અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ અપ્પસદ્દાનિ અપ્પનિગ્ઘોસાનિ વિજનવાતાનિ મનુસ્સરાહસ્સેય્યકાનિ પટિસલ્લાનસારુપ્પાનીતિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનન્તિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા અત્થરસસ્સ ધમ્મરસસ્સ વિમુત્તિરસસ્સ અધિસીલસ્સ અધિચિત્તસ્સ અધિપઞ્ઞાયાતિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા ચતુન્નં ઝાનાનં ચતુન્નં અપ્પમઞ્ઞાનં ચતુન્નં અરૂપસમાપત્તીનન્તિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા અટ્ઠન્નં વિમોક્ખાનં અટ્ઠન્નં અભિભાયતનાનં નવન્નં અનુપુબ્બવિહારસમાપત્તીનન્તિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા દસન્નં પઞ્ઞાભાવનાનં દસન્નં કસિણસમાપત્તીનં આનાપાનસ્સતિસમાધિસ્સ અસુભસમાપત્તિયાતિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં ચતુન્નં સમ્મપ્પધાનાનં ચતુન્નં ઇદ્ધિપાદાનં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં પઞ્ચન્નં બલાનં સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સાતિ ભગવા, ભાગી વા ભગવા દસન્નં તથાગતબલાનં ચતુન્નં વેસારજ્જાનં ચતુન્નં પટિસમ્ભિદાનં છન્નં અભિઞ્ઞાનં છન્નં બુદ્ધધમ્માનન્તિ ભગવા. ભગવાતિ નેતં નામં માતરા કતં, ન પિતરા કતં, ન ભાતરા કતં, ન ભગિનિયા કતં, ન મિત્તામચ્ચેહિ કતં, ન ઞાતિસાલોહિતેહિ કતં , ન સમણબ્રાહ્મણેહિ કતં, ન દેવતાહિ કતં; વિમોક્ખન્તિકમેતં બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં બોધિયા મૂલે સહ સબ્બઞ્ઞુતઞાણસ્સ પટિલાભા સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ યદિદં ભગવાતિ – વીતતણ્હો પુરાભેદાતિ ભગવા.
Bhagavāti gāravādhivacanaṃ. Api ca bhaggarāgoti bhagavā, bhaggadosoti bhagavā, bhaggamohoti bhagavā, bhaggamānoti bhagavā, bhaggadiṭṭhīti bhagavā, bhaggataṇhoti bhagavā, bhaggakilesoti bhagavā, bhaji vibhaji pavibhaji dhammaratananti bhagavā, bhavānaṃ antakaroti bhagavā, bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapaññoti bhagavā, bhaji vā bhagavā araññavanapatthāni pantāni senāsanāni appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni paṭisallānasāruppānīti bhagavā, bhāgī vā bhagavā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā attharasassa dhammarasassa vimuttirasassa adhisīlassa adhicittassa adhipaññāyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ jhānānaṃ catunnaṃ appamaññānaṃ catunnaṃ arūpasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ aṭṭhannaṃ abhibhāyatanānaṃ navannaṃ anupubbavihārasamāpattīnanti bhagavā, bhāgī vā bhagavā dasannaṃ paññābhāvanānaṃ dasannaṃ kasiṇasamāpattīnaṃ ānāpānassatisamādhissa asubhasamāpattiyāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ catunnaṃ sammappadhānānaṃ catunnaṃ iddhipādānaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ pañcannaṃ balānaṃ sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassāti bhagavā, bhāgī vā bhagavā dasannaṃ tathāgatabalānaṃ catunnaṃ vesārajjānaṃ catunnaṃ paṭisambhidānaṃ channaṃ abhiññānaṃ channaṃ buddhadhammānanti bhagavā. Bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ, na pitarā kataṃ, na bhātarā kataṃ, na bhaginiyā kataṃ, na mittāmaccehi kataṃ, na ñātisālohitehi kataṃ , na samaṇabrāhmaṇehi kataṃ, na devatāhi kataṃ; vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutañāṇassa paṭilābhā sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavāti – vītataṇho purābhedāti bhagavā.
પુબ્બમન્તમનિસ્સિતોતિ પુબ્બન્તો વુચ્ચતિ અતીતો અદ્ધા. અતીતં અદ્ધાનં આરબ્ભ તણ્હા પહીના, દિટ્ઠિ પટિનિસ્સટ્ઠા તણ્હાય પહીનત્તા, દિટ્ઠિયા પટિનિસ્સટ્ઠત્તા. એવમ્પિ પુબ્બમન્તમનિસ્સિતો. અથ વા ‘‘એવંરૂપો અહોસિં અતીતમદ્ધાન’’ન્તિ તત્થ નન્દિં ન સમન્નાનેતિ, ‘‘એવંવેદનો અહોસિં… એવંસઞ્ઞો અહોસિં… એવંસઙ્ખારો અહોસિં… એવંવિઞ્ઞાણો અહોસિં અતીતમદ્ધાન’’ન્તિ તત્થ નન્દિં ન સમન્નાનેતિ. એવમ્પિ પુબ્બમન્તમનિસ્સિતો. અથ વા ‘‘ઇતિ મે ચક્ખુ 1 અહોસિ અતીતમદ્ધાનં – ઇતિ રૂપા’’તિ તત્થ ન છન્દરાગપટિબદ્ધં હોતિ વિઞ્ઞાણં, ન છન્દરાગપટિબદ્ધત્તા વિઞ્ઞાણસ્સ ન તદભિનન્દતિ; ન તદભિનન્દન્તો. એવમ્પિ પુબ્બમન્તમનિસ્સિતો. ‘‘ઇતિ મે સોતં અહોસિ અતીતમદ્ધાનં – ઇતિ સદ્દા’’તિ, ‘‘ઇતિ મે ઘાનં અહોસિ અતીતમદ્ધાનં – ઇતિ ગન્ધા’’તિ, ‘‘ઇતિ મે જિવ્હા અહોસિ અતીતમદ્ધાનં – ઇતિ રસા’’તિ, ‘‘ઇતિ મે કાયો અહોસિ અતીતમદ્ધાનં – ઇતિ ફોટ્ઠબ્બા’’તિ, ‘‘ઇતિ મે મનો અહોસિ અતીતમદ્ધાનં – ઇતિ ધમ્મા’’તિ તત્થ ન છન્દરાગપટિબદ્ધં હોતિ વિઞ્ઞાણં, ન છન્દરાગપટિબદ્ધત્તા વિઞ્ઞાણસ્સ ન તદભિનન્દતિ; ન તદભિનન્દન્તો. એવમ્પિ પુબ્બમન્તમનિસ્સિતો. અથ વા યાનિ તાનિ પુબ્બે માતુગામેન સદ્ધિં હસિતલપિતકીળિતાનિ ન તદસ્સાદેતિ, ન તં નિકામેતિ, ન ચ તેન વિત્તિં આપજ્જતિ. એવમ્પિ પુબ્બમન્તમનિસ્સિતો.
Pubbamantamanissitoti pubbanto vuccati atīto addhā. Atītaṃ addhānaṃ ārabbha taṇhā pahīnā, diṭṭhi paṭinissaṭṭhā taṇhāya pahīnattā, diṭṭhiyā paṭinissaṭṭhattā. Evampi pubbamantamanissito. Atha vā ‘‘evaṃrūpo ahosiṃ atītamaddhāna’’nti tattha nandiṃ na samannāneti, ‘‘evaṃvedano ahosiṃ… evaṃsañño ahosiṃ… evaṃsaṅkhāro ahosiṃ… evaṃviññāṇo ahosiṃ atītamaddhāna’’nti tattha nandiṃ na samannāneti. Evampi pubbamantamanissito. Atha vā ‘‘iti me cakkhu 2 ahosi atītamaddhānaṃ – iti rūpā’’ti tattha na chandarāgapaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, na chandarāgapaṭibaddhattā viññāṇassa na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi pubbamantamanissito. ‘‘Iti me sotaṃ ahosi atītamaddhānaṃ – iti saddā’’ti, ‘‘iti me ghānaṃ ahosi atītamaddhānaṃ – iti gandhā’’ti, ‘‘iti me jivhā ahosi atītamaddhānaṃ – iti rasā’’ti, ‘‘iti me kāyo ahosi atītamaddhānaṃ – iti phoṭṭhabbā’’ti, ‘‘iti me mano ahosi atītamaddhānaṃ – iti dhammā’’ti tattha na chandarāgapaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ, na chandarāgapaṭibaddhattā viññāṇassa na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi pubbamantamanissito. Atha vā yāni tāni pubbe mātugāmena saddhiṃ hasitalapitakīḷitāni na tadassādeti, na taṃ nikāmeti, na ca tena vittiṃ āpajjati. Evampi pubbamantamanissito.
વેમજ્ઝે નુપસઙ્ખેય્યોતિ. વેમજ્ઝં વુચ્ચતિ પચ્ચુપ્પન્નો અદ્ધા. પચ્ચુપ્પન્નં અદ્ધાનં આરબ્ભ તણ્હા પહીના, દિટ્ઠિ પટિનિસ્સટ્ઠા . તણ્હાય પહીનત્તા, દિટ્ઠિયા પટિનિસ્સટ્ઠત્તા રત્તોતિ નુપસઙ્ખેય્યો, દુટ્ઠોતિ નુપસઙ્ખેય્યો, મૂળ્હોતિ નુપસઙ્ખેય્યો, વિનિબદ્ધોતિ નુપસઙ્ખેય્યો, પરામટ્ઠોતિ નુપસઙ્ખેય્યો, વિક્ખેપગતોતિ નુપસઙ્ખેય્યો, અનિટ્ઠઙ્ગતોતિ નુપસઙ્ખેય્યો, થામગતોતિ નુપસઙ્ખેય્યો; તે અભિસઙ્ખારા પહીના; અભિસઙ્ખારાનં પહીનત્તા ગતિયા નુપસઙ્ખેય્યો, નેરયિકોતિ વા તિરચ્છાનયોનિકોતિ વા પેત્તિવિસયિકોતિ વા મનુસ્સોતિ વા દેવોતિ વા રૂપીતિ વા અરૂપીતિ વા સઞ્ઞીતિ વા અસઞ્ઞીતિ વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞીતિ વા. સો હેતુ નત્થિ પચ્ચયો નત્થિ કારણં નત્થિ યેન સઙ્ખં ગચ્છેય્યાતિ – વેમજ્ઝે નુપસઙ્ખેય્યો.
Vemajjhe nupasaṅkheyyoti. Vemajjhaṃ vuccati paccuppanno addhā. Paccuppannaṃ addhānaṃ ārabbha taṇhā pahīnā, diṭṭhi paṭinissaṭṭhā . Taṇhāya pahīnattā, diṭṭhiyā paṭinissaṭṭhattā rattoti nupasaṅkheyyo, duṭṭhoti nupasaṅkheyyo, mūḷhoti nupasaṅkheyyo, vinibaddhoti nupasaṅkheyyo, parāmaṭṭhoti nupasaṅkheyyo, vikkhepagatoti nupasaṅkheyyo, aniṭṭhaṅgatoti nupasaṅkheyyo, thāmagatoti nupasaṅkheyyo; te abhisaṅkhārā pahīnā; abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyā nupasaṅkheyyo, nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā. So hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena saṅkhaṃ gaccheyyāti – vemajjhe nupasaṅkheyyo.
તસ્સ નત્થિ પુરક્ખતન્તિ. તસ્સાતિ અરહતો ખીણાસવસ્સ. પુરેક્ખારાતિ દ્વે પુરેક્ખારા – તણ્હાપુરેક્ખારો ચ દિટ્ઠિપુરેક્ખારો ચ…પે॰… અયં તણ્હાપુરેક્ખારો…પે॰… અયં દિટ્ઠિપુરેક્ખારો. તસ્સ તણ્હાપુરેક્ખારો પહીનો, દિટ્ઠિપુરેક્ખારો પટિનિસ્સટ્ઠો. તણ્હાપુરેક્ખારસ્સ પહીનત્તા, દિટ્ઠિપુરેક્ખારસ્સ પટિનિસ્સટ્ઠત્તા ન તણ્હં વા દિટ્ઠિં વા પુરતો કત્વા ચરતિ, ન તણ્હાધજો ન તણ્હાકેતુ ન તણ્હાધિપતેય્યો, ન દિટ્ઠિધજો ન દિટ્ઠિકેતુ ન દિટ્ઠાધિપતેય્યો, ન તણ્હાય વા દિટ્ઠિયા વા પરિવારિતો ચરતિ. એવમ્પિ તસ્સ નત્થિ પુરક્ખતં. અથ વા ‘‘એવંરૂપો સિયં અનાગતમદ્ધાન’’ન્તિ તત્થ નન્દિં ન સમન્નાનેતિ, ‘‘એવંવેદનો સિયં… એવંસઞ્ઞો સિયં… એવંસઙ્ખારો સિયં… એવંવિઞ્ઞાણો સિયં અનાગતમદ્ધાન’’ન્તિ તત્થ નન્દિં ન સમન્નાનેતિ. એવમ્પિ તસ્સ નત્થિ પુરક્ખતં. અથ વા ‘‘ઇતિ મે ચક્ખુ સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ રૂપા’’તિ અપ્પટિલદ્ધસ્સ પટિલાભાય ચિત્તં ન પણિદહતિ, ચેતસો અપ્પણિધાનપ્પચ્ચયા ન તદભિનન્દતિ; ન તદભિનન્દન્તો. એવમ્પિ તસ્સ નત્થિ પુરક્ખતં. ‘‘ઇતિ મે સોતં સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ સદ્દા’’તિ, ‘‘ઇતિ મે ઘાનં સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ ગન્ધા’’તિ, ‘‘ઇતિ મે જિવ્હા સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ રસા’’તિ, ‘‘ઇતિ મે કાયો સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ ફોટ્ઠબ્બા’’તિ, ‘‘ઇતિ મે મનો સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ ધમ્મા’’તિ અપ્પટિલદ્ધસ્સ પટિલાભાય ચિત્તં ન પણિદહતિ, ચેતસો અપ્પણિધાનપ્પચ્ચયા ન તદભિનન્દતિ; ન તદભિનન્દન્તો. એવમ્પિ તસ્સ નત્થિ પુરક્ખતં. અથ વા ‘‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો’’તિ વા અપ્પટિલદ્ધસ્સ પટિલાભાય ચિત્તં ન પણિદહતિ, ચેતસો અપ્પણિધાનપ્પચ્ચયા ન તદભિનન્દતિ; ન તદભિનન્દતો. એવમ્પિ તસ્સ નત્થિ પુરક્ખતં.
Tassa natthi purakkhatanti. Tassāti arahato khīṇāsavassa. Purekkhārāti dve purekkhārā – taṇhāpurekkhāro ca diṭṭhipurekkhāro ca…pe… ayaṃ taṇhāpurekkhāro…pe… ayaṃ diṭṭhipurekkhāro. Tassa taṇhāpurekkhāro pahīno, diṭṭhipurekkhāro paṭinissaṭṭho. Taṇhāpurekkhārassa pahīnattā, diṭṭhipurekkhārassa paṭinissaṭṭhattā na taṇhaṃ vā diṭṭhiṃ vā purato katvā carati, na taṇhādhajo na taṇhāketu na taṇhādhipateyyo, na diṭṭhidhajo na diṭṭhiketu na diṭṭhādhipateyyo, na taṇhāya vā diṭṭhiyā vā parivārito carati. Evampi tassa natthi purakkhataṃ. Atha vā ‘‘evaṃrūpo siyaṃ anāgatamaddhāna’’nti tattha nandiṃ na samannāneti, ‘‘evaṃvedano siyaṃ… evaṃsañño siyaṃ… evaṃsaṅkhāro siyaṃ… evaṃviññāṇo siyaṃ anāgatamaddhāna’’nti tattha nandiṃ na samannāneti. Evampi tassa natthi purakkhataṃ. Atha vā ‘‘iti me cakkhu siyā anāgatamaddhānaṃ – iti rūpā’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ na paṇidahati, cetaso appaṇidhānappaccayā na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi tassa natthi purakkhataṃ. ‘‘Iti me sotaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ – iti saddā’’ti, ‘‘iti me ghānaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ – iti gandhā’’ti, ‘‘iti me jivhā siyā anāgatamaddhānaṃ – iti rasā’’ti, ‘‘iti me kāyo siyā anāgatamaddhānaṃ – iti phoṭṭhabbā’’ti, ‘‘iti me mano siyā anāgatamaddhānaṃ – iti dhammā’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ na paṇidahati, cetaso appaṇidhānappaccayā na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi tassa natthi purakkhataṃ. Atha vā ‘‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro’’ti vā appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ na paṇidahati, cetaso appaṇidhānappaccayā na tadabhinandati; na tadabhinandato. Evampi tassa natthi purakkhataṃ.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘વીતતણ્હો પુરાભેદા, [ઇતિ ભગવા]
‘‘Vītataṇho purābhedā, [iti bhagavā]
પુબ્બમન્તમનિસ્સિતો;
Pubbamantamanissito;
વેમજ્ઝે નુપસઙ્ખેય્યો,
Vemajjhe nupasaṅkheyyo,
તસ્સ નત્થિ પુરક્ખત’’ન્તિ.
Tassa natthi purakkhata’’nti.
૮૫.
85.
અક્કોધનો અસન્તાસી, અવિકત્થી અકુક્કુચો;
Akkodhanoasantāsī, avikatthī akukkuco;
મન્તભાણી અનુદ્ધતો, સ વે વાચાયતો મુનિ.
Mantabhāṇī anuddhato, sa ve vācāyato muni.
અક્કોધનો અસન્તાસીતિ. અક્કોધનોતિ યઞ્હિ ખો વુત્તં. અપિ ચ કોધો તાવ વત્તબ્બો. દસહાકારેહિ કોધો જાયતિ – ‘‘અનત્થં મે અચરી’’તિ કોધો જાયતિ, ‘‘અનત્થં મે ચરતી’’તિ કોધો જાયતિ, ‘‘અનત્થં મે ચરિસ્સતી’’તિ કોધો જાયતિ, ‘‘પિયસ્સ મે મનાપસ્સ અનત્થં અચરિ… અનત્થં ચરતિ… અનત્થં ચરિસ્સતી’’તિ કોધો જાયતિ, ‘‘અપ્પિયસ્સ મે અમનાપસ્સ અત્થં અચરિ… અત્થં ચરતિ… અત્થં ચરિસ્સતી’’તિ કોધો જાયતિ, અટ્ઠાને વા પન કોધો જાયતિ. યો એવરૂપો ચિત્તસ્સ આઘાતો પટિઘાતો, પટિઘં પટિવિરોધો, કોપો પકોપો સમ્પકોપો, દોસો પદોસો સમ્પદોસો, ચિત્તસ્સ બ્યાપત્તિ મનોપદોસો , કોધો કુજ્ઝના કુજ્ઝિતત્તં, દોસો દુસ્સના દુસ્સિતત્તં, બ્યાપત્તિ બ્યાપજ્જના બ્યાપજ્જિતત્તં, વિરોધો પટિવિરોધો ચણ્ડિક્કં, અસુરોપો 3 અનત્તમનતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ કોધો.
Akkodhano asantāsīti. Akkodhanoti yañhi kho vuttaṃ. Api ca kodho tāva vattabbo. Dasahākārehi kodho jāyati – ‘‘anatthaṃ me acarī’’ti kodho jāyati, ‘‘anatthaṃ me caratī’’ti kodho jāyati, ‘‘anatthaṃ me carissatī’’ti kodho jāyati, ‘‘piyassa me manāpassa anatthaṃ acari… anatthaṃ carati… anatthaṃ carissatī’’ti kodho jāyati, ‘‘appiyassa me amanāpassa atthaṃ acari… atthaṃ carati… atthaṃ carissatī’’ti kodho jāyati, aṭṭhāne vā pana kodho jāyati. Yo evarūpo cittassa āghāto paṭighāto, paṭighaṃ paṭivirodho, kopo pakopo sampakopo, doso padoso sampadoso, cittassa byāpatti manopadoso , kodho kujjhanā kujjhitattaṃ, doso dussanā dussitattaṃ, byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṃ, virodho paṭivirodho caṇḍikkaṃ, asuropo 4 anattamanatā cittassa – ayaṃ vuccati kodho.
અપિ ચ કોધસ્સ અધિમત્તપરિત્તતા વેદિતબ્બા. અત્થિ કઞ્ચિ 5 કાલં કોધો ચિત્તાવિલકરણમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ મુખકુલાનવિકુલાનો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો મુખકુલાનવિકુલાનમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ હનુસઞ્ચોપનો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો હનુસઞ્ચોપનમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ ફરુસવાચં નિચ્છારણો 6 હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો ફરુસવાચં નિચ્છારણમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ દિસાવિદિસાનુવિલોકનો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો દિસાવિદિસાનુવિલોકનમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ દણ્ડસત્થપરામસનો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો દણ્ડસત્થપરામસનમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ દણ્ડસત્થઅબ્ભુક્કિરણો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો દણ્ડસત્થઅબ્ભુક્કિરણમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ દણ્ડસત્થઅભિનિપાતનો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો દણ્ડસત્થઅભિનિપાતમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ છિન્નવિચ્છિન્નકરણો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો છિન્નવિચ્છિન્નકરણમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ સમ્ભઞ્જનપલિભઞ્જનો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો સમ્ભઞ્જનપલિભઞ્જનમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ અઙ્ગમઙ્ગઅપકડ્ઢનો હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો અઙ્ગમઙ્ગઅપકડ્ઢનમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ જીવિતાવોરોપનો 7 હોતિ; અત્થિ કઞ્ચિ કાલં કોધો જીવિતાવોરોપનમત્તો હોતિ, ન ચ તાવ સબ્બચાગપરિચ્ચાગાય સણ્ઠિતો હોતિ. યતો કોધો પરપુગ્ગલં ઘાટેત્વા અત્તાનં ઘાટેતિ, એત્તાવતા કોધો પરમુસ્સદગતો પરમવેપુલ્લપ્પત્તો હોતિ. યસ્સ સો કોધો પહીનો સમુચ્છિન્નો વૂપસન્તો પટિપસ્સદ્ધો અભબ્બુપ્પત્તિકો ઞાણગ્ગિના દડ્ઢો, સો વુચ્ચતિ અક્કોધનો. કોધસ્સ પહીનત્તા અક્કોધનો, કોધવત્થુસ્સ પરિઞ્ઞાતત્તા અક્કોધનો, કોધહેતુસ્સ ઉપચ્છિન્નત્તા અક્કોધનોતિ – અક્કોધનો.
Api ca kodhassa adhimattaparittatā veditabbā. Atthi kañci 8 kālaṃ kodho cittāvilakaraṇamatto hoti, na ca tāva mukhakulānavikulāno hoti; atthi kañci kālaṃ kodho mukhakulānavikulānamatto hoti, na ca tāva hanusañcopano hoti; atthi kañci kālaṃ kodho hanusañcopanamatto hoti, na ca tāva pharusavācaṃ nicchāraṇo 9 hoti; atthi kañci kālaṃ kodho pharusavācaṃ nicchāraṇamatto hoti, na ca tāva disāvidisānuvilokano hoti; atthi kañci kālaṃ kodho disāvidisānuvilokanamatto hoti, na ca tāva daṇḍasatthaparāmasano hoti; atthi kañci kālaṃ kodho daṇḍasatthaparāmasanamatto hoti, na ca tāva daṇḍasatthaabbhukkiraṇo hoti; atthi kañci kālaṃ kodho daṇḍasatthaabbhukkiraṇamatto hoti, na ca tāva daṇḍasatthaabhinipātano hoti; atthi kañci kālaṃ kodho daṇḍasatthaabhinipātamatto hoti, na ca tāva chinnavicchinnakaraṇo hoti; atthi kañci kālaṃ kodho chinnavicchinnakaraṇamatto hoti, na ca tāva sambhañjanapalibhañjano hoti; atthi kañci kālaṃ kodho sambhañjanapalibhañjanamatto hoti, na ca tāva aṅgamaṅgaapakaḍḍhano hoti; atthi kañci kālaṃ kodho aṅgamaṅgaapakaḍḍhanamatto hoti, na ca tāva jīvitāvoropano 10 hoti; atthi kañci kālaṃ kodho jīvitāvoropanamatto hoti, na ca tāva sabbacāgapariccāgāya saṇṭhito hoti. Yato kodho parapuggalaṃ ghāṭetvā attānaṃ ghāṭeti, ettāvatā kodho paramussadagato paramavepullappatto hoti. Yassa so kodho pahīno samucchinno vūpasanto paṭipassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho, so vuccati akkodhano. Kodhassa pahīnattā akkodhano, kodhavatthussa pariññātattā akkodhano, kodhahetussa upacchinnattā akkodhanoti – akkodhano.
અસન્તાસીતિ ઇધેકચ્ચો તાસી હોતિ ઉત્તાસી પરિત્તાસી, સો તસતિ ન ઉત્તસતિ પરિત્તસતિ ભાયતિ સન્તાસં આપજ્જતિ. કુલં વા ન લભામિ, ગણં વા ન લભામિ, આવાસં વા ન લભામિ, લાભં વા ન લભામિ, યસં વા ન લભામિ, પસંસં વા ન લભામિ, સુખં વા ન લભામિ, ચીવરં વા ન લભામિ, પિણ્ડપાતં વા ન લભામિ, સેનાસનં વા ન લભામિ, ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં વા ન લભામિ, ગિલાનુપટ્ઠાકં વા ન લભામિ, અપ્પઞ્ઞાતોમ્હીતિ તસતિ ઉત્તસતિ પરિત્તસતિ ભાયતિ સન્તાસં આપજ્જતિ.
Asantāsīti idhekacco tāsī hoti uttāsī parittāsī, so tasati na uttasati parittasati bhāyati santāsaṃ āpajjati. Kulaṃ vā na labhāmi, gaṇaṃ vā na labhāmi, āvāsaṃ vā na labhāmi, lābhaṃ vā na labhāmi, yasaṃ vā na labhāmi, pasaṃsaṃ vā na labhāmi, sukhaṃ vā na labhāmi, cīvaraṃ vā na labhāmi, piṇḍapātaṃ vā na labhāmi, senāsanaṃ vā na labhāmi, gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ vā na labhāmi, gilānupaṭṭhākaṃ vā na labhāmi, appaññātomhīti tasati uttasati parittasati bhāyati santāsaṃ āpajjati.
ઇધ ભિક્ખુ અસન્તાસી હોતિ અનુત્તાસી અપરિત્તાસી; સો ન તસતિ ન ઉત્તસતિ ન પરિત્તસતિ ન ભાયતિ ન સન્તાસં આપજ્જતિ. કુલં વા ન લભામિ, ગણં વા ન લભામિ, આવાસં વા ન લભામિ, લાભં વા ન લભામિ, યસં વા ન લભામિ, પસંસં વા ન લભામિ, સુખં વા ન લભામિ, ચીવરં વા ન લભામિ, પિણ્ડપાતં વા ન લભામિ, સેનાસનં વા ન લભામિ, ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં વા ન લભામિ, ગિલાનુપટ્ઠાકં વા ન લભામિ, અપ્પઞ્ઞાતોમ્હીતિ ન તસતિ ન ઉત્તસતિ ન પરિત્તસતિ ન ભાયતિ ન સન્તાસં આપજ્જતીતિ – અક્કોધનો અસન્તાસી.
Idha bhikkhu asantāsī hoti anuttāsī aparittāsī; so na tasati na uttasati na parittasati na bhāyati na santāsaṃ āpajjati. Kulaṃ vā na labhāmi, gaṇaṃ vā na labhāmi, āvāsaṃ vā na labhāmi, lābhaṃ vā na labhāmi, yasaṃ vā na labhāmi, pasaṃsaṃ vā na labhāmi, sukhaṃ vā na labhāmi, cīvaraṃ vā na labhāmi, piṇḍapātaṃ vā na labhāmi, senāsanaṃ vā na labhāmi, gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ vā na labhāmi, gilānupaṭṭhākaṃ vā na labhāmi, appaññātomhīti na tasati na uttasati na parittasati na bhāyati na santāsaṃ āpajjatīti – akkodhano asantāsī.
અવિકત્થી અકુક્કુચોતિ. ઇધેકચ્ચો કત્થી હોતિ વિકત્થી, સો કત્થતિ વિકત્થતિ – અહમસ્મિ સીલસમ્પન્નોતિ વા વતસમ્પન્નોતિ વા સીલબ્બતસમ્પન્નોતિ વા જાતિયા વા ગોત્તેન વા કોલપુત્તિયેન વા વણ્ણપોક્ખરતાય વા ધનેન વા અજ્ઝેનેન વા કમ્માયતનેન વા સિપ્પાયતનેન વા વિજ્જાટ્ઠાનેન વા સુતેન વા પટિભાનેન વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુના. ઉચ્ચા કુલા પબ્બજિતોતિ વા મહાકુલા પબ્બજિતોતિ વા, મહાભોગકુલા પબ્બજિતોતિ વા ઉળારભોગકુલા પબ્બજિતોતિ વા, ઞાતો યસસ્સી ગહટ્ઠપબ્બજિતાનન્તિ વા, લાભિમ્હિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનન્તિ વા, સુત્તન્તિકોતિ વા વિનયધરોતિ વા ધમ્મકથિકોતિ વા, આરઞ્ઞિકોતિ વા પિણ્ડપાતિકોતિ વા પંસુકૂલિકોતિ વા તેચીવરિકોતિ વા, સપદાનચારિકોતિ વા ખલુપચ્છાભત્તિકોતિ વા નેસજ્જિકોતિ વા યથાસન્થતિકોતિ વા, પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભીતિ વા દુતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભીતિ વા તતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભીતિ વા ચતુત્થસ્સ ઝાનસ્સ લાભીતિ વા, આકાસાનઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસમાપત્તિયા… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા લાભીતિ વા કત્થતિ વિકત્થતિ. એવં ન કત્થતિ ન વિકત્થતિ, કત્થના વિકત્થના આરતો વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરતીતિ – અવિકત્થી.
Avikatthī akukkucoti. Idhekacco katthī hoti vikatthī, so katthati vikatthati – ahamasmi sīlasampannoti vā vatasampannoti vā sīlabbatasampannoti vā jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunā. Uccā kulā pabbajitoti vā mahākulā pabbajitoti vā, mahābhogakulā pabbajitoti vā uḷārabhogakulā pabbajitoti vā, ñāto yasassī gahaṭṭhapabbajitānanti vā, lābhimhi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānanti vā, suttantikoti vā vinayadharoti vā dhammakathikoti vā, āraññikoti vā piṇḍapātikoti vā paṃsukūlikoti vā tecīvarikoti vā, sapadānacārikoti vā khalupacchābhattikoti vā nesajjikoti vā yathāsanthatikoti vā, paṭhamassa jhānassa lābhīti vā dutiyassa jhānassa lābhīti vā tatiyassa jhānassa lābhīti vā catutthassa jhānassa lābhīti vā, ākāsānañcāyatanasamāpattiyā… viññāṇañcāyatanasamāpattiyā… ākiñcaññāyatanasamāpattiyā… nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā lābhīti vā katthati vikatthati. Evaṃ na katthati na vikatthati, katthanā vikatthanā ārato virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – avikatthī.
અકુક્કુચોતિ. કુક્કુચ્ચન્તિ હત્થકુક્કુચ્ચમ્પિ કુક્કુચ્ચં, પાદકુક્કુચ્ચમ્પિ કુક્કુચ્ચં, હત્થપાદકુક્કુચ્ચમ્પિ કુક્કુચ્ચં, અકપ્પિયે કપ્પિયસઞ્ઞિતા કપ્પિયે અકપ્પિયસઞ્ઞિતા, વિકાલે કાલસઞ્ઞિતા કાલે વિકાલસઞ્ઞિતા, અવજ્જે વજ્જસઞ્ઞિતા વજ્જે અવજ્જસઞ્ઞિતા; યં એવરૂપં કુક્કુચ્ચં કુક્કુચ્ચાયના કુક્કુચ્ચાયિતત્તં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો – ઇદં વુચ્ચતિ કુક્કુચ્ચં.
Akukkucoti. Kukkuccanti hatthakukkuccampi kukkuccaṃ, pādakukkuccampi kukkuccaṃ, hatthapādakukkuccampi kukkuccaṃ, akappiye kappiyasaññitā kappiye akappiyasaññitā, vikāle kālasaññitā kāle vikālasaññitā, avajje vajjasaññitā vajje avajjasaññitā; yaṃ evarūpaṃ kukkuccaṃ kukkuccāyanā kukkuccāyitattaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho – idaṃ vuccati kukkuccaṃ.
અપિ ચ દ્વીહિ કારણેહિ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો કતત્તા ચ અકતત્તા ચ. કથં કતત્તા ચ અકતત્તા ચ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો? ‘‘કતં મે કાયદુચ્ચરિતં, અકતં મે કાયસુચરિત’’ન્તિઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો; ‘‘કતં મે વચીદુચ્ચરિતં, અકતં મે વચીસુચરિતં… કતં મે મનોદુચ્ચરિતં, અકતં મે મનોસુચરિત’’ન્તિ – ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો; ‘‘કતો મે પાણાતિપાતો, અકતા મે પાણાતિપાતા વેરમણી’’તિ – ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો; ‘‘કતં મે અદિન્નાદાનં , અકતા મે અદિન્નાદાના વેરમણી’’તિ – ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો; ‘‘કતો મે કામેસુમિચ્છાચારો, અકતા મે કામેસુમિચ્છાચારા વેરમણી’’તિ – ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો; ‘‘કતો મે મુસાવાદો, અકતા મે મુસાવાદા વેરમણી’’તિ… ‘‘કતા મે પિસુણા વાચા, અકતા મે પિસુણાય વાચાય વેરમણી’’તિ… ‘‘કતા મે ફરુસા વાચા, અકતા મે ફરુસાય વાચાય વેરમણી’’તિ… ‘‘કતો મે સમ્ફપ્પલાપો, અકતા મે સમ્ફપ્પલાપા વેરમણી’’તિ… ‘‘કતા મે અભિજ્ઝા, અકતા મે અનભિજ્ઝા’’તિ… ‘‘કતો મે બ્યાપાદો, અકતો મે અબ્યાપાદો’’તિ… ‘‘કતા મે મિચ્છાદિટ્ઠિ, અકતા મે સમ્માદિટ્ઠી’’તિ – ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો. એવં કતત્તા ચ અકતત્તા ચ ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો.
Api ca dvīhi kāraṇehi uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho katattā ca akatattā ca. Kathaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho? ‘‘Kataṃ me kāyaduccaritaṃ, akataṃ me kāyasucarita’’ntiuppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho; ‘‘kataṃ me vacīduccaritaṃ, akataṃ me vacīsucaritaṃ… kataṃ me manoduccaritaṃ, akataṃ me manosucarita’’nti – uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho; ‘‘kato me pāṇātipāto, akatā me pāṇātipātā veramaṇī’’ti – uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho; ‘‘kataṃ me adinnādānaṃ , akatā me adinnādānā veramaṇī’’ti – uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho; ‘‘kato me kāmesumicchācāro, akatā me kāmesumicchācārā veramaṇī’’ti – uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho; ‘‘kato me musāvādo, akatā me musāvādā veramaṇī’’ti… ‘‘katā me pisuṇā vācā, akatā me pisuṇāya vācāya veramaṇī’’ti… ‘‘katā me pharusā vācā, akatā me pharusāya vācāya veramaṇī’’ti… ‘‘kato me samphappalāpo, akatā me samphappalāpā veramaṇī’’ti… ‘‘katā me abhijjhā, akatā me anabhijjhā’’ti… ‘‘kato me byāpādo, akato me abyāpādo’’ti… ‘‘katā me micchādiṭṭhi, akatā me sammādiṭṭhī’’ti – uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Evaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.
અથ વા ‘‘સીલેસુમ્હિ ન પરિપૂરકારી’’તિ – ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો; ‘‘ઇન્દ્રિયેસુમ્હિ અગુત્તદ્વારો’’તિ… ‘‘ભોજને અમત્તઞ્ઞુમ્હી’’તિ… ‘‘જાગરિયં અનનુયુત્તોમ્હી’’તિ… ‘‘ન સતિસમ્પજઞ્ઞેન સમન્નાગતોમ્હી’’તિ… ‘‘અભાવિતા મે ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’’તિ… ‘‘અભાવિતા મે ચત્તારો સમ્મપ્પધાના’’તિ… ‘‘અભાવિતા મે ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા’’તિ… ‘‘અભાવિતાનિ મે પઞ્ચિન્દ્રિયાની’’તિ… ‘‘અભાવિતાનિ મે પઞ્ચ બલાની’’તિ… ‘‘અભાવિતા મે સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા’’તિ… ‘‘અભાવિતો મે અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો’’તિ… ‘‘દુક્ખં મે અપરિઞ્ઞાત’’ન્તિ… ‘‘સમુદયો મે અપ્પહીનો’’તિ… ‘‘મગ્ગો મે અભાવિતો’’તિ… ‘‘નિરોધો મે અસચ્છિકતો’’તિ – ઉપ્પજ્જતિ કુક્કુચ્ચં ચેતસો વિપ્પટિસારો મનોવિલેખો. યસ્સેતં કુક્કુચ્ચં પહીનં સમુચ્છિન્નં વૂપસન્તં પટિપસ્સદ્ધં અભબ્બુપ્પત્તિકં ઞાણગ્ગિના દડ્ઢં, સો વુચ્ચતિ અકુક્કુચ્ચોતિ – અવિકત્થી અકુક્કુચો.
Atha vā ‘‘sīlesumhi na paripūrakārī’’ti – uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho; ‘‘indriyesumhi aguttadvāro’’ti… ‘‘bhojane amattaññumhī’’ti… ‘‘jāgariyaṃ ananuyuttomhī’’ti… ‘‘na satisampajaññena samannāgatomhī’’ti… ‘‘abhāvitā me cattāro satipaṭṭhānā’’ti… ‘‘abhāvitā me cattāro sammappadhānā’’ti… ‘‘abhāvitā me cattāro iddhipādā’’ti… ‘‘abhāvitāni me pañcindriyānī’’ti… ‘‘abhāvitāni me pañca balānī’’ti… ‘‘abhāvitā me satta bojjhaṅgā’’ti… ‘‘abhāvito me ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti… ‘‘dukkhaṃ me apariññāta’’nti… ‘‘samudayo me appahīno’’ti… ‘‘maggo me abhāvito’’ti… ‘‘nirodho me asacchikato’’ti – uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Yassetaṃ kukkuccaṃ pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhaṃ, so vuccati akukkuccoti – avikatthī akukkuco.
મન્તભાણી અનુદ્ધતોતિ. મન્તા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ. મન્તાય પરિગ્ગહેત્વા પરિગ્ગહેત્વા વાચં ભાસતિ બહુમ્પિ કથેન્તો બહુમ્પિ ભણન્તો બહુમ્પિ દીપયન્તો બહુમ્પિ વોહરન્તો. દુક્કથિતં દુબ્ભણિતં દુલ્લપિતં દુરુત્તં દુબ્ભાસિતં વાચં ન ભાસતીતિ – મન્તભાણી. અનુદ્ધતોતિ. તત્થ કતમં ઉદ્ધચ્ચં? યં ચિત્તસ્સ ઉદ્ધચ્ચં અવૂપસમો ચેતસો વિક્ખેપો ભન્તત્તં ચિત્તસ્સ – ઇદં વુચ્ચતિ ઉદ્ધચ્ચં. યસ્સેતં ઉદ્ધચ્ચં પહીનં સમુચ્છિન્નં વૂપસન્તં પટિપસ્સદ્ધં અભબ્બુપ્પત્તિકં ઞાણગ્ગિના દડ્ઢં, સો વુચ્ચતિ અનુદ્ધતોતિ – મન્તભાણી અનુદ્ધતો.
Mantabhāṇī anuddhatoti. Mantā vuccati paññā. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Mantāya pariggahetvā pariggahetvā vācaṃ bhāsati bahumpi kathento bahumpi bhaṇanto bahumpi dīpayanto bahumpi voharanto. Dukkathitaṃ dubbhaṇitaṃ dullapitaṃ duruttaṃ dubbhāsitaṃ vācaṃ na bhāsatīti – mantabhāṇī. Anuddhatoti. Tattha katamaṃ uddhaccaṃ? Yaṃ cittassa uddhaccaṃ avūpasamo cetaso vikkhepo bhantattaṃ cittassa – idaṃ vuccati uddhaccaṃ. Yassetaṃ uddhaccaṃ pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhaṃ, so vuccati anuddhatoti – mantabhāṇī anuddhato.
સ વે વાચાયતો મુનીતિ. ઇધ ભિક્ખુ મુસાવાદં પહાય મુસાવાદા પટિવિરતો હોતિ સચ્ચવાદી સચ્ચસન્ધો થેતો પચ્ચયિકો અવિસંવાદકો લોકસ્સ. પિસુણં વાચં પહાય પિસુણાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ – ઇતો સુત્વા ન અમુત્ર અક્ખાતા ઇમેસં ભેદાય, અમુત્ર વા સુત્વા ન ઇમેસં અક્ખાતા અમૂસં ભેદાય. ઇતિ ભિન્નાનં વા સન્ધાતા, સહિતાનં વા અનુપ્પદાતા, સમગ્ગારામો સમગ્ગરતો સમગ્ગનન્દી સમગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા હોતિ. ફરુસં વાચં પહાય ફરુસાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ – યા સા વાચા નેલા કણ્ણસુખા પેમનીયા હદયઙ્ગમા પોરી બહુજનકન્તા બહુજનમનાપા તથારૂપિં વાચં ભાસિતા હોતિ. સમ્ફપ્પલાપં પહાય સમ્ફપ્પલાપા પટિવિરતો હોતિ – કાલવાદી ભૂતવાદી અત્થવાદી ધમ્મવાદી વિનયવાદી નિધાનવતિં વાચં ભાસિતા હોતિ કાલેન સાપદેસં પરિયન્તવતિં અત્થસંહિતં. ચતૂહિ વચીસુચરિતેહિ સમન્નાગતો ચતુદ્દોસાપગતં વાચં ભાસતિ, બાત્તિંસાય તિરચ્છાનકથાય આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરતિ.
Sa ve vācāyato munīti. Idha bhikkhu musāvādaṃ pahāya musāvādā paṭivirato hoti saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaṃvādako lokassa. Pisuṇaṃ vācaṃ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti – ito sutvā na amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya. Iti bhinnānaṃ vā sandhātā, sahitānaṃ vā anuppadātā, samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā hoti. Pharusaṃ vācaṃ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato hoti – yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayaṅgamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā tathārūpiṃ vācaṃ bhāsitā hoti. Samphappalāpaṃ pahāya samphappalāpā paṭivirato hoti – kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī nidhānavatiṃ vācaṃ bhāsitā hoti kālena sāpadesaṃ pariyantavatiṃ atthasaṃhitaṃ. Catūhi vacīsucaritehi samannāgato catuddosāpagataṃ vācaṃ bhāsati, bāttiṃsāya tiracchānakathāya ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharati.
દસ કથાવત્થૂનિ કથેસિ, સેય્યથિદં – અપ્પિચ્છકથં કથેતિ, સન્તુટ્ઠીકથં કથેતિ, પવિવેકકથં… અસંસગ્ગકથં… વીરિયારમ્ભકથં… સીલકથં… સમાધિકથં… પઞ્ઞાકથં… વિમુત્તિકથં … વિમુત્તિઞાણદસ્સનકથં… સતિપટ્ઠાનકથં… સમ્મપ્પધાનકથં… ઇદ્ધિપાદકથં… ઇન્દ્રિયકથં… બલકથં… બોજ્ઝઙ્ગકથં… મગ્ગકથં… ફલકથં… નિબ્બાનકથં કથેતિ. વાચાયતોતિ યત્તો પરિયત્તો ગુત્તો ગોપિતો રક્ખિતો વૂપસન્તો. મુનીતિ. મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ…પે॰… સઙ્ગજાલમતિચ્ચ સો મુનીતિ – સ વે વાચાયતો મુનિ.
Dasa kathāvatthūni kathesi, seyyathidaṃ – appicchakathaṃ katheti, santuṭṭhīkathaṃ katheti, pavivekakathaṃ… asaṃsaggakathaṃ… vīriyārambhakathaṃ… sīlakathaṃ… samādhikathaṃ… paññākathaṃ… vimuttikathaṃ … vimuttiñāṇadassanakathaṃ… satipaṭṭhānakathaṃ… sammappadhānakathaṃ… iddhipādakathaṃ… indriyakathaṃ… balakathaṃ… bojjhaṅgakathaṃ… maggakathaṃ… phalakathaṃ… nibbānakathaṃ katheti. Vācāyatoti yatto pariyatto gutto gopito rakkhito vūpasanto. Munīti. Monaṃ vuccati ñāṇaṃ. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi…pe… saṅgajālamaticca so munīti – sa ve vācāyato muni.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘અક્કોધનો અસન્તાસી, અવિકત્થી અકુક્કુચો;
‘‘Akkodhano asantāsī, avikatthī akukkuco;
મન્તભાણી અનુદ્ધતો, સ વે વાચાયતો મુની’’તિ.
Mantabhāṇī anuddhato, sa ve vācāyato munī’’ti.
૮૬.
86.
નિરાસત્તિ અનાગતે, અતીતં નાનુસોચતિ;
Nirāsattianāgate, atītaṃ nānusocati;
વિવેકદસ્સી ફસ્સેસુ, દિટ્ઠીસુ ચ ન નીયતિ.
Vivekadassī phassesu, diṭṭhīsu ca na nīyati.
નિરાસત્તિ અનાગતેતિ. આસત્તિ વુચ્ચતિ તણ્હા. યો રાગો સારાગો…પે॰… અભિજ્ઝા લોભો અકુસલમૂલં. યસ્સેસા આસત્તિ તણ્હા પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાતિ. એવમ્પિ નિરાસત્તિ અનાગતે. અથ વા ‘‘એવંરૂપો સિયં અનાગતમદ્ધાન’’ન્તિ તત્થ નન્દિં ન સમન્નાનેતિ, ‘‘એવંવેદનો સિયં… એવંસઞ્ઞો સિયં… એવંસઙ્ખારો સિયં… એવંવિઞ્ઞાણો સિયં અનાગતમદ્ધાન’’ન્તિ તત્થ નન્દિં ન સમન્નાનેતિ. એવમ્પિ નિરાસત્તિ અનાગતે. અથ વા ‘‘ઇતિ મે ચક્ખુ સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ રૂપા’’તિ અપ્પટિલદ્ધસ્સ પટિલાભાય ચિત્તં ન પણિદહતિ , ચેતસો અપ્પણિધાનપ્પચ્ચયા ન તદભિનન્દતિ; ન તદભિનન્દન્તો. એવમ્પિ નિરાસત્તિ અનાગતે. ‘‘ઇતિ મે સોતં સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ સદ્દા’’તિ…પે॰… ‘‘ઇતિ મે મનો સિયા અનાગતમદ્ધાનં – ઇતિ ધમ્મા’’તિ અપ્પટિલદ્ધસ્સ પટિલાભાય ચિત્તં ન પણિદહતિ, ચેતસો અપ્પણિધાનપ્પચ્ચયા ન તદભિનન્દતિ; ન તદભિનન્દન્તો. એવમ્પિ નિરાસત્તિ અનાગતે. અથ વા ‘‘ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા’’તિ અપ્પટિલદ્ધસ્સ પટિલાભાય ચિત્તં ન પણિદહતિ, ચેતસો અપ્પણિધાનપ્પચ્ચયા ન તદભિનન્દતિ; ન તદભિનન્દન્તો. એવમ્પિ નિરાસત્તિ અનાગતે.
Nirāsatti anāgateti. Āsatti vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Yassesā āsatti taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti. Evampi nirāsatti anāgate. Atha vā ‘‘evaṃrūpo siyaṃ anāgatamaddhāna’’nti tattha nandiṃ na samannāneti, ‘‘evaṃvedano siyaṃ… evaṃsañño siyaṃ… evaṃsaṅkhāro siyaṃ… evaṃviññāṇo siyaṃ anāgatamaddhāna’’nti tattha nandiṃ na samannāneti. Evampi nirāsatti anāgate. Atha vā ‘‘iti me cakkhu siyā anāgatamaddhānaṃ – iti rūpā’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ na paṇidahati , cetaso appaṇidhānappaccayā na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi nirāsatti anāgate. ‘‘Iti me sotaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ – iti saddā’’ti…pe… ‘‘iti me mano siyā anāgatamaddhānaṃ – iti dhammā’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ na paṇidahati, cetaso appaṇidhānappaccayā na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi nirāsatti anāgate. Atha vā ‘‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ na paṇidahati, cetaso appaṇidhānappaccayā na tadabhinandati; na tadabhinandanto. Evampi nirāsatti anāgate.
અતીતં નાનુસોચતીતિ. વિપરિણતં વા વત્થું ન સોચતિ, વિપરિણતસ્મિં વા વત્થુસ્મિં ન સોચતિ, ‘‘ચક્ખુ મે વિપરિણત’’ન્તિ ન સોચતિ, ‘‘સોતં મે… ઘાનં મે… જિવ્હા મે… કાયો મે… રૂપા મે… સદ્દા મે… ગન્ધા મે… રસા મે… ફોટ્ઠબ્બા મે… કુલં મે… ગણો મે… આવાસો મે… લાભો મે… યસો મે… પસંસા મે… સુખં મે… ચીવરં મે… પિણ્ડપાતો મે… સેનાસનં મે… ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારો મે… માતા મે… પિતા મે… ભાતા મે… ભગિની મે… પુત્તો મે… ધીતા મે… મિત્તા મે… અમચ્ચા મે… ઞાતકા મે… સાલોહિતા મે વિપરિણતા’’તિ ન સોચતિ ન કિલમતિ ન પરિદેવતિ ન ઉરત્તાળિં કન્દતિ ન સમ્મોહં આપજ્જતીતિ – અતીતં નાનુસોચતિ.
Atītaṃ nānusocatīti. Vipariṇataṃ vā vatthuṃ na socati, vipariṇatasmiṃ vā vatthusmiṃ na socati, ‘‘cakkhu me vipariṇata’’nti na socati, ‘‘sotaṃ me… ghānaṃ me… jivhā me… kāyo me… rūpā me… saddā me… gandhā me… rasā me… phoṭṭhabbā me… kulaṃ me… gaṇo me… āvāso me… lābho me… yaso me… pasaṃsā me… sukhaṃ me… cīvaraṃ me… piṇḍapāto me… senāsanaṃ me… gilānapaccayabhesajjaparikkhāro me… mātā me… pitā me… bhātā me… bhaginī me… putto me… dhītā me… mittā me… amaccā me… ñātakā me… sālohitā me vipariṇatā’’ti na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṃ kandati na sammohaṃ āpajjatīti – atītaṃ nānusocati.
વિવેકદસ્સી ફસ્સેસૂતિ. ચક્ખુસમ્ફસ્સો સોતસમ્ફસ્સો ઘાનસમ્ફસ્સો જિવ્હાસમ્ફસ્સો કાયસમ્ફસ્સો મનોસમ્ફસ્સો, અધિવચનસમ્ફસ્સો પટિઘસમ્ફસ્સો, સુખવેદનીયો ફસ્સો દુક્ખવેદનીયો ફસ્સો અદુક્ખમસુખવેદનીયો ફસ્સો, કુસલો ફસ્સો અકુસલો ફસ્સો અબ્યાકતો ફસ્સો, કામાવચરો ફસ્સો રૂપાવચરો ફસ્સો અરૂપાવચરો ફસ્સો, સુઞ્ઞતો ફસ્સો અનિમિત્તો ફસ્સો અપ્પણિહિતો ફસ્સો, લોકિયો ફસ્સો લોકુત્તરો ફસ્સો, અતીતો ફસ્સો અનાગતો ફસ્સો પચ્ચુપ્પન્નો ફસ્સો; યો એવરૂપો ફસ્સો ફુસના સમ્ફુસના સમ્ફુસિતત્તં – અયં વુચ્ચતિ ફસ્સો.
Vivekadassīphassesūti. Cakkhusamphasso sotasamphasso ghānasamphasso jivhāsamphasso kāyasamphasso manosamphasso, adhivacanasamphasso paṭighasamphasso, sukhavedanīyo phasso dukkhavedanīyo phasso adukkhamasukhavedanīyo phasso, kusalo phasso akusalo phasso abyākato phasso, kāmāvacaro phasso rūpāvacaro phasso arūpāvacaro phasso, suññato phasso animitto phasso appaṇihito phasso, lokiyo phasso lokuttaro phasso, atīto phasso anāgato phasso paccuppanno phasso; yo evarūpo phasso phusanā samphusanā samphusitattaṃ – ayaṃ vuccati phasso.
વિવેકદસ્સી ફસ્સેસૂતિ. ચક્ખુસમ્ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ અત્તેન વા અત્તનિયેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા, સોતસમ્ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ… ઘાનસમ્ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ… જિવ્હાસમ્ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ… કાયસમ્ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ… મનોસમ્ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ… અધિવચનસમ્ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ… પટિઘસમ્ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ… સુખવેદનીયં ફસ્સં… દુક્ખવેદનીયં ફસ્સં… અદુક્ખમસુખવેદનીયં ફસ્સં… કુસલં ફસ્સં… અકુસલં ફસ્સં… અબ્યાકતં ફસ્સં… કામાવચરં ફસ્સં… રૂપાવચરં ફસ્સં… અરૂપાવચરં ફસ્સં… લોકિયં ફસ્સં વિવિત્તં પસ્સતિ અત્તેન વા અત્તનિયેન વા નિચ્ચેન વા ધુવેન વા સસ્સતેન વા અવિપરિણામધમ્મેન વા.
Vivekadassī phassesūti. Cakkhusamphassaṃ vivittaṃ passati attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā, sotasamphassaṃ vivittaṃ passati… ghānasamphassaṃ vivittaṃ passati… jivhāsamphassaṃ vivittaṃ passati… kāyasamphassaṃ vivittaṃ passati… manosamphassaṃ vivittaṃ passati… adhivacanasamphassaṃ vivittaṃ passati… paṭighasamphassaṃ vivittaṃ passati… sukhavedanīyaṃ phassaṃ… dukkhavedanīyaṃ phassaṃ… adukkhamasukhavedanīyaṃ phassaṃ… kusalaṃ phassaṃ… akusalaṃ phassaṃ… abyākataṃ phassaṃ… kāmāvacaraṃ phassaṃ… rūpāvacaraṃ phassaṃ… arūpāvacaraṃ phassaṃ… lokiyaṃ phassaṃ vivittaṃ passati attena vā attaniyena vā niccena vā dhuvena vā sassatena vā avipariṇāmadhammena vā.
અથ વા અતીતં ફસ્સં અનાગતેહિ ચ પચ્ચુપ્પન્નેહિ ચ ફસ્સેહિ વિવિત્તં પસ્સતિ, અનાગતં ફસ્સં અતીતેહિ ચ પચ્ચુપ્પન્નેહિ ચ ફસ્સેહિ વિવિત્તં પસ્સતિ, પચ્ચુપ્પન્નં ફસ્સં અતીતેહિ ચ અનાગતેહિ ચ ફસ્સેહિ વિવિત્તં પસ્સતિ. અથ વા યે તે ફસ્સા અરિયા અનાસવા લોકુત્તરા સુઞ્ઞતપટિસઞ્ઞુત્તા, તે ફસ્સે વિવિત્તે પસ્સતિ રાગેન દોસેન મોહેન કોધેન ઉપનાહેન મક્ખેન પળાસેન ઇસ્સાય મચ્છરિયેન માયાય સાઠેય્યેન થમ્ભેન સારમ્ભેન માનેન અતિમાનેન મદેન પમાદેન સબ્બકિલેસેહિ સબ્બદુચ્ચરિતેહિ સબ્બદરથેહિ સબ્બપરિળાહેહિ સબ્બસન્તાપેહિ સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારેહિ વિવિત્તે પસ્સતીતિ – વિવેકદસ્સી ફસ્સેસુ.
Atha vā atītaṃ phassaṃ anāgatehi ca paccuppannehi ca phassehi vivittaṃ passati, anāgataṃ phassaṃ atītehi ca paccuppannehi ca phassehi vivittaṃ passati, paccuppannaṃ phassaṃ atītehi ca anāgatehi ca phassehi vivittaṃ passati. Atha vā ye te phassā ariyā anāsavā lokuttarā suññatapaṭisaññuttā, te phasse vivitte passati rāgena dosena mohena kodhena upanāhena makkhena paḷāsena issāya macchariyena māyāya sāṭheyyena thambhena sārambhena mānena atimānena madena pamādena sabbakilesehi sabbaduccaritehi sabbadarathehi sabbapariḷāhehi sabbasantāpehi sabbākusalābhisaṅkhārehi vivitte passatīti – vivekadassī phassesu.
દિટ્ઠીસુ ચ ન નીયતીતિ. તસ્સ દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ પહીનાનિ સમુચ્છિન્નાનિ વૂપસન્તાનિ પટિપસ્સદ્ધાનિ અભબ્બુપ્પત્તિકાનિ ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાનિ. સો દિટ્ઠિયા ન યાયતિ ન નીયતિ ન વુય્હતિ ન સંહરીયતિ; નપિ તં દિટ્ઠિગતં સારતો પચ્ચેતિ ન પચ્ચાગચ્છતીતિ – દિટ્ઠીસુ ચ ન નીયતિ.
Diṭṭhīsu ca na nīyatīti. Tassa dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭipassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni. So diṭṭhiyā na yāyati na nīyati na vuyhati na saṃharīyati; napi taṃ diṭṭhigataṃ sārato pacceti na paccāgacchatīti – diṭṭhīsu ca na nīyati.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘નિરાસત્તિ અનાગતે, અતીતં નાનુસોચતિ;
‘‘Nirāsatti anāgate, atītaṃ nānusocati;
વિવેકદસ્સી ફસ્સેસુ, દિટ્ઠીસુ ચ ન નીયતી’’તિ.
Vivekadassī phassesu, diṭṭhīsu ca na nīyatī’’ti.
૮૭.
87.
પતિલીનો અકુહકો, અપિહાલુ અમચ્છરી;
Patilīno akuhako, apihālu amaccharī;
અપ્પગબ્ભો અજેગુચ્છો, પેસુણેય્યે ચ નો યુતો.
Appagabbho ajeguccho, pesuṇeyye ca no yuto.
પતિલીનો અકુહકોતિ. પતિલીનોતિ રાગસ્સ પહીનત્તા પતિલીનો, દોસસ્સ પહીનત્તા પતિલીનો, મોહસ્સ પહીનત્તા પતિલીનો, કોધસ્સ… ઉપનાહસ્સ … મક્ખસ્સ… પળાસસ્સ… ઇસ્સાય… મચ્છરિયસ્સ…પે॰… સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારાનં પહીનત્તા પતિલીનો. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પતિલીનો હોતિ? ઇમસ્સ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો અસ્મિમાનો પહીનો હોતિ ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પતિલીનો હોતી’’તિ – પતિલીનો.
Patilīno akuhakoti. Patilīnoti rāgassa pahīnattā patilīno, dosassa pahīnattā patilīno, mohassa pahīnattā patilīno, kodhassa… upanāhassa … makkhassa… paḷāsassa… issāya… macchariyassa…pe… sabbākusalābhisaṅkhārānaṃ pahīnattā patilīno. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘kathañca, bhikkhave, bhikkhu patilīno hoti? Imassa, bhikkhave, bhikkhuno asmimāno pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃkato āyatiṃ anuppādadhammo. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu patilīno hotī’’ti – patilīno.
અકુહકોતિ તીણિ કુહનવત્થૂનિ – પચ્ચયપટિસેવનસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ, ઇરિયાપથસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ, સામન્તજપ્પનસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ.
Akuhakoti tīṇi kuhanavatthūni – paccayapaṭisevanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu, iriyāpathasaṅkhātaṃ kuhanavatthu, sāmantajappanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu.
કતમં પચ્ચયપટિસેવનસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ? ઇધ ગહપતિકા ભિક્ખું નિમન્તેન્તિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારેહિ. સો પાપિચ્છો ઇચ્છાપકતો અત્થિકો ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં ભિય્યોકમ્યતં ઉપાદાય ચીવરં પચ્ચક્ખાતિ, પિણ્ડપાતં પચ્ચક્ખાતિ, સેનાસનં પચ્ચક્ખાતિ, ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં પચ્ચક્ખાતિ. સો એવમાહ – ‘‘કિં સમણસ્સ મહગ્ઘેન ચીવરેન! એતં સારુપ્પં યં સમણો સુસાના વા સઙ્કારકૂટા વા પાપણિકા વા નન્તકાનિ ઉચ્ચિનિત્વા સઙ્ઘાટિં કત્વા ધારેય્ય. કિં સમણસ્સ મહગ્ઘેન પિણ્ડપાતેન ! એતં સારુપ્પં યં સમણો ઉઞ્છાચરિયાય પિણ્ડિયાલોપેન જીવિકં કપ્પેય્ય. કિં સમણસ્સ મહગ્ઘેન સેનાસનેન! એતં સારુપ્પં યં સમણો રુક્ખમૂલિકો વા અસ્સ સોસાનિકો વા અબ્ભોકાસિકો વા. કિં સમણસ્સ મહગ્ઘેન ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારેન! એતં સારુપ્પં યં સમણો પૂતિમુત્તેન વા હરિતકીખણ્ડેન વા ઓસધં કરેય્યા’’તિ. તદુપાદાય લૂખં ચીવરં ધારેતિ, લૂખં પિણ્ડપાતં પરિભુઞ્જતિ, લૂખં સેનાસનં પટિસેવતિ , લૂખં ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં પટિસેવતિ. તમેનં ગહપતિકા એવં જાનન્તિ – ‘‘અયં સમણો અપ્પિચ્છો સન્તુટ્ઠો પવિવિત્તો અસંસટ્ઠો આરદ્ધવીરિયો ધુતવાદો’’તિ ભિય્યો ભિય્યો નિમન્તેન્તિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારેહિ. સો એવમાહ – ‘‘તિણ્ણં સમ્મુખીભાવા સદ્ધો કુલપુત્તો બહું પુઞ્ઞં પસવતિ. સદ્ધાય સમ્મુખીભાવા સદ્ધો કુલપુત્તો બહું પુઞ્ઞં પસવતિ, દેય્યધમ્મસ્સ સમ્મુખીભાવા સદ્ધો કુલપુત્તો બહું પુઞ્ઞં પસવતિ, દક્ખિણેય્યાનં સમ્મુખીભાવા સદ્ધો કુલપુત્તો બહું પુઞ્ઞં પસવતિ. ‘તુમ્હાકઞ્ચેવાયં સદ્ધા અત્થિ, દેય્યધમ્મો ચ સંવિજ્જતિ, અહઞ્ચ પટિગ્ગાહકો. સચેહં ન પટિગ્ગહેસ્સામિ, એવં તુમ્હે પુઞ્ઞેન પરિબાહિરા ભવિસ્સન્તિ. ન મય્હં ઇમિના અત્થો. અપિ ચ તુમ્હાકંયેવ અનુકમ્પાય પટિગ્ગણ્હામી’’’તિ. તદુપાદાય બહુમ્પિ ચીવરં પટિગ્ગણ્હાતિ, બહુમ્પિ પિણ્ડપાતં પટિગ્ગણ્હાતિ, બહુમ્પિ ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં પટિગ્ગણ્હાતિ. યા એવરૂપા ભાકુટિકા ભાકુટિયં કુહના કુહાયના કુહિતત્તં – ઇદં પચ્ચયપટિસેવનસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ.
Katamaṃ paccayapaṭisevanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu? Idha gahapatikā bhikkhuṃ nimantenti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi. So pāpiccho icchāpakato atthiko cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ bhiyyokamyataṃ upādāya cīvaraṃ paccakkhāti, piṇḍapātaṃ paccakkhāti, senāsanaṃ paccakkhāti, gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ paccakkhāti. So evamāha – ‘‘kiṃ samaṇassa mahagghena cīvarena! Etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo susānā vā saṅkārakūṭā vā pāpaṇikā vā nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ katvā dhāreyya. Kiṃ samaṇassa mahagghena piṇḍapātena ! Etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo uñchācariyāya piṇḍiyālopena jīvikaṃ kappeyya. Kiṃ samaṇassa mahagghena senāsanena! Etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo rukkhamūliko vā assa sosāniko vā abbhokāsiko vā. Kiṃ samaṇassa mahagghena gilānapaccayabhesajjaparikkhārena! Etaṃ sāruppaṃ yaṃ samaṇo pūtimuttena vā haritakīkhaṇḍena vā osadhaṃ kareyyā’’ti. Tadupādāya lūkhaṃ cīvaraṃ dhāreti, lūkhaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjati, lūkhaṃ senāsanaṃ paṭisevati , lūkhaṃ gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ paṭisevati. Tamenaṃ gahapatikā evaṃ jānanti – ‘‘ayaṃ samaṇo appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho āraddhavīriyo dhutavādo’’ti bhiyyo bhiyyo nimantenti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārehi. So evamāha – ‘‘tiṇṇaṃ sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati. Saddhāya sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati, deyyadhammassa sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati, dakkhiṇeyyānaṃ sammukhībhāvā saddho kulaputto bahuṃ puññaṃ pasavati. ‘Tumhākañcevāyaṃ saddhā atthi, deyyadhammo ca saṃvijjati, ahañca paṭiggāhako. Sacehaṃ na paṭiggahessāmi, evaṃ tumhe puññena paribāhirā bhavissanti. Na mayhaṃ iminā attho. Api ca tumhākaṃyeva anukampāya paṭiggaṇhāmī’’’ti. Tadupādāya bahumpi cīvaraṃ paṭiggaṇhāti, bahumpi piṇḍapātaṃ paṭiggaṇhāti, bahumpi gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ paṭiggaṇhāti. Yā evarūpā bhākuṭikā bhākuṭiyaṃ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṃ – idaṃ paccayapaṭisevanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu.
કતમં ઇરિયાપથસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ? ઇધેકચ્ચો પાપિચ્છો ઇચ્છાપકતો સમ્ભાવનાધિપ્પાયો, ‘‘એવં મં જનો સમ્ભાવેસ્સતી’’તિ, ગમનં સણ્ઠપેતિ ઠાનં સણ્ઠપેતિ નિસજ્જં સણ્ઠપેતિ સયનં સણ્ઠપેતિ, પણિધાય ગચ્છતિ પણિધાય તિટ્ઠતિ પણિધાય નિસીદતિ પણિધાય સેય્યં કપ્પેતિ, સમાહિતો વિય ગચ્છતિ સમાહિતો વિય તિટ્ઠતિ સમાહિતો વિય નિસીદતિ સમાહિતો વિય સેય્યં કપ્પેતિ, આપાથકજ્ઝાયીવ હોતિ. યા એવરૂપા ઇરિયાપથસ્સ ઠપના આઠપના 11 સણ્ઠપના ભાકુટિકા ભાકુટિયં કુહના કુહાયના કુહિતત્તં – ઇદં ઇરિયાપથસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ.
Katamaṃ iriyāpathasaṅkhātaṃ kuhanavatthu? Idhekacco pāpiccho icchāpakato sambhāvanādhippāyo, ‘‘evaṃ maṃ jano sambhāvessatī’’ti, gamanaṃ saṇṭhapeti ṭhānaṃ saṇṭhapeti nisajjaṃ saṇṭhapeti sayanaṃ saṇṭhapeti, paṇidhāya gacchati paṇidhāya tiṭṭhati paṇidhāya nisīdati paṇidhāya seyyaṃ kappeti, samāhito viya gacchati samāhito viya tiṭṭhati samāhito viya nisīdati samāhito viya seyyaṃ kappeti, āpāthakajjhāyīva hoti. Yā evarūpā iriyāpathassa ṭhapanā āṭhapanā 12 saṇṭhapanā bhākuṭikā bhākuṭiyaṃ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṃ – idaṃ iriyāpathasaṅkhātaṃ kuhanavatthu.
કતમં સામન્તજપ્પનસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ? ઇધેકચ્ચો પાપિચ્છો ઇચ્છાપકતો સમ્ભાવનાધિપ્પાયો, ‘‘એવં મં જનો સમ્ભાવેસ્સતી’’તિ, અરિયધમ્મસન્નિસ્સિતં વાચં ભાસતિ. ‘‘યો એવરૂપં ચીવરં ધારેતિ સો સમણો મહેસક્ખો’’તિ ભણતિ; ‘‘યો એવરૂપં પત્તં ધારેતિ… લોહથાલકં ધારેતિ… ધમ્મકરણં ધારેતિ… પરિસાવનં ધારેતિ… કુઞ્ચિકં ધારેતિ… ઉપાહનં ધારેતિ… કાયબન્ધનં ધારેતિ… આયોગં ધારેતિ સો સમણો મહેસક્ખો’’તિ ભણતિ; ‘‘યસ્સ એવરૂપો ઉપજ્ઝાયો સો સમણો મહેસક્ખો’’તિ ભણતિ; ‘‘યસ્સ એવરૂપો આચરિયો… એવરૂપા સમાનુપજ્ઝાયકા… સમાનાચરિયકા… મિત્તા… સન્દિટ્ઠા… સમ્ભત્તા… સહાયા સો સમણો મહેસક્ખો’’તિ ભણતિ; ‘‘યો એવરૂપે વિહારે વસતિ સો સમણો મહેસક્ખો’’તિ ભણતિ; ‘‘યો એવરૂપે અડ્ઢયોગે વસતિ… પાસાદે વસતિ… હમ્મિયે વસતિ… ગુહાયં વસતિ… લેણે વસતિ… કુટિયા વસતિ… કૂટાગારે વસતિ… અટ્ટે વસતિ … માળે વસતિ… ઉદ્દણ્ડે વસતિ… ઉપટ્ઠાનસાલાયં વસતિ… મણ્ડપે વસતિ… રુક્ખમૂલે વસતિ, સો સમણો મહેસક્ખો’’તિ ભણતિ.
Katamaṃ sāmantajappanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu? Idhekacco pāpiccho icchāpakato sambhāvanādhippāyo, ‘‘evaṃ maṃ jano sambhāvessatī’’ti, ariyadhammasannissitaṃ vācaṃ bhāsati. ‘‘Yo evarūpaṃ cīvaraṃ dhāreti so samaṇo mahesakkho’’ti bhaṇati; ‘‘yo evarūpaṃ pattaṃ dhāreti… lohathālakaṃ dhāreti… dhammakaraṇaṃ dhāreti… parisāvanaṃ dhāreti… kuñcikaṃ dhāreti… upāhanaṃ dhāreti… kāyabandhanaṃ dhāreti… āyogaṃ dhāreti so samaṇo mahesakkho’’ti bhaṇati; ‘‘yassa evarūpo upajjhāyo so samaṇo mahesakkho’’ti bhaṇati; ‘‘yassa evarūpo ācariyo… evarūpā samānupajjhāyakā… samānācariyakā… mittā… sandiṭṭhā… sambhattā… sahāyā so samaṇo mahesakkho’’ti bhaṇati; ‘‘yo evarūpe vihāre vasati so samaṇo mahesakkho’’ti bhaṇati; ‘‘yo evarūpe aḍḍhayoge vasati… pāsāde vasati… hammiye vasati… guhāyaṃ vasati… leṇe vasati… kuṭiyā vasati… kūṭāgāre vasati… aṭṭe vasati … māḷe vasati… uddaṇḍe vasati… upaṭṭhānasālāyaṃ vasati… maṇḍape vasati… rukkhamūle vasati, so samaṇo mahesakkho’’ti bhaṇati.
અથ વા કોરજિકકોરજિકો 13 ભાકુટિકભાકુટિકો કુહકકુહકો લપકલપકો મુખસમ્ભાવિકો, ‘‘અયં સમણો ઇમાસં એવરૂપાનં સન્તાનં વિહારસમાપત્તીનં લાભી’’તિ તાદિસં ગમ્ભીરં ગૂળ્હં નિપુણં પટિચ્છન્નં લોકુત્તરં સુઞ્ઞતાપટિસંયુત્તં કથં કથેસિ. યા એવરૂપા ભાકુટિકા ભાકુટિયં કુહના કુહાયના કુહિતત્તં – ઇદં સામન્તજપ્પનસઙ્ખાતં કુહનવત્થુ. યસ્સિમાનિ તીણિ કુહનવત્થૂનિ પહીનાનિ સમુચ્છિન્નાનિ વૂપસન્તાનિ પટિપસ્સદ્ધાનિ અભબ્બુપ્પત્તિકાનિ ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાનિ, સો વુચ્ચતિ અકુહકોતિ – પતિલીનો અકુહકો.
Atha vā korajikakorajiko 14 bhākuṭikabhākuṭiko kuhakakuhako lapakalapako mukhasambhāviko, ‘‘ayaṃ samaṇo imāsaṃ evarūpānaṃ santānaṃ vihārasamāpattīnaṃ lābhī’’ti tādisaṃ gambhīraṃ gūḷhaṃ nipuṇaṃ paṭicchannaṃ lokuttaraṃ suññatāpaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ kathesi. Yā evarūpā bhākuṭikā bhākuṭiyaṃ kuhanā kuhāyanā kuhitattaṃ – idaṃ sāmantajappanasaṅkhātaṃ kuhanavatthu. Yassimāni tīṇi kuhanavatthūni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭipassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni, so vuccati akuhakoti – patilīno akuhako.
અપિહાલુ અમચ્છરીતિ. પિહા વુચ્ચતિ તણ્હા. યો રાગો સારાગો…પે॰… અભિજ્ઝા લોભો અકુસલમૂલં. યસ્સેસા પિહા તણ્હા પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢા, સો વુચ્ચતિ અપિહાલુ. સો રૂપે ન પિહેતિ, સદ્દે… ગન્ધે… રસે… ફોટ્ઠબ્બે… કુલં… ગણં… આવાસં… લાભં… યસં… પસંસં… સુખં… ચીવરં… પિણ્ડપાતં… સેનાસનં… ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં… કામધાતું… રૂપધાતું… અરૂપધાતું… કામભવં… રૂપભવં… અરૂપભવં… સઞ્ઞાભવં… અસઞ્ઞાભવં … નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાભવં… એકવોકારભવં… ચતુવોકારભવં… પઞ્ચવોકારભવં… અતીતં… અનાગતં… પચ્ચુપ્પન્નં… દિટ્ઠસુતમુતવિઞ્ઞાતબ્બે ધમ્મે ન પિહેતિ ન ઇચ્છતિ ન સાદિયતિ ન પત્થેતિ નાભિજપ્પતીતિ – અપિહાલુ. અમચ્છરીતિ પઞ્ચ મચ્છરિયાનિ – આવાસમચ્છરિયં, કુલમચ્છરિયં, લાભમચ્છરિયં, વણ્ણમચ્છરિયં, ધમ્મમચ્છરિયં. યં એવરૂપં મચ્છરં મચ્છરાયના મચ્છરાયિતત્તં વેવિચ્છં કદરિયં કટુકઞ્ચુકતા અગ્ગહિતત્તં ચિત્તસ્સ – ઇદં વુચ્ચતિ મચ્છરિયં. અપિ ચ ખન્ધમચ્છરિયમ્પિ મચ્છરિયં, ધાતુમચ્છરિયમ્પિ મચ્છરિયં, આયતનમચ્છરિયમ્પિ મચ્છરિયં ગાહો – ઇદં વુચ્ચતિ મચ્છરિયં. યસ્સેતં મચ્છરિયં પહીનં સમુચ્છિન્નં વૂપસન્તં પટિપસ્સદ્ધં અભબ્બુપ્પત્તિકં ઞાણગ્ગિના દડ્ઢં, સો વુચ્ચતિ અમચ્છરીતિ – અપિહાલુ અમચ્છરી.
Apihālu amaccharīti. Pihā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Yassesā pihā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati apihālu. So rūpe na piheti, sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe… kulaṃ… gaṇaṃ… āvāsaṃ… lābhaṃ… yasaṃ… pasaṃsaṃ… sukhaṃ… cīvaraṃ… piṇḍapātaṃ… senāsanaṃ… gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ… kāmadhātuṃ… rūpadhātuṃ… arūpadhātuṃ… kāmabhavaṃ… rūpabhavaṃ… arūpabhavaṃ… saññābhavaṃ… asaññābhavaṃ … nevasaññānāsaññābhavaṃ… ekavokārabhavaṃ… catuvokārabhavaṃ… pañcavokārabhavaṃ… atītaṃ… anāgataṃ… paccuppannaṃ… diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme na piheti na icchati na sādiyati na pattheti nābhijappatīti – apihālu. Amaccharīti pañca macchariyāni – āvāsamacchariyaṃ, kulamacchariyaṃ, lābhamacchariyaṃ, vaṇṇamacchariyaṃ, dhammamacchariyaṃ. Yaṃ evarūpaṃ maccharaṃ maccharāyanā maccharāyitattaṃ vevicchaṃ kadariyaṃ kaṭukañcukatā aggahitattaṃ cittassa – idaṃ vuccati macchariyaṃ. Api ca khandhamacchariyampi macchariyaṃ, dhātumacchariyampi macchariyaṃ, āyatanamacchariyampi macchariyaṃ gāho – idaṃ vuccati macchariyaṃ. Yassetaṃ macchariyaṃ pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhaṃ, so vuccati amaccharīti – apihālu amaccharī.
અપ્પગબ્ભો અજેગુચ્છોતિ. પાગબ્ભિયન્તિ તીણિ પાગબ્ભિયાનિ – કાયિકં પાગબ્ભિયં, વાચસિકં પાગબ્ભિયં, ચેતસિકં પાગબ્ભિયં. કતમં કાયિકં પાગબ્ભિયં? ઇધેકચ્ચો સઙ્ઘગતોપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, ગણગતોપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, ભોજનસાલાયમ્પિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, જન્તાઘરેપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, ઉદકતિત્થેપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, અન્તરઘરં પવિસન્તોપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, અન્તરઘરં પવિટ્ઠોપિ કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Appagabbhoajegucchoti. Pāgabbhiyanti tīṇi pāgabbhiyāni – kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ, vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ, cetasikaṃ pāgabbhiyaṃ. Katamaṃ kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ? Idhekacco saṅghagatopi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, gaṇagatopi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, bhojanasālāyampi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, jantāgharepi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, udakatitthepi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, antaragharaṃ pavisantopi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, antaragharaṃ paviṭṭhopi kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં સઙ્ઘગતો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો સઙ્ઘગતો અચિત્તીકારકતો 15 થેરે ભિક્ખૂ ઘટ્ટયન્તોપિ તિટ્ઠતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ નિસીદતિ, પુરતોપિ તિટ્ઠતિ, પુરતોપિ નિસીદતિ, ઉચ્ચેપિ આસને નિસીદતિ, સસીસં પારુપિત્વાપિ નિસીદતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં સઙ્ઘગતો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ saṅghagato kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco saṅghagato acittīkārakato 16 there bhikkhū ghaṭṭayantopi tiṭṭhati, ghaṭṭayantopi nisīdati, puratopi tiṭṭhati, puratopi nisīdati, uccepi āsane nisīdati, sasīsaṃ pārupitvāpi nisīdati, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ saṅghagato kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં ગણગતો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો ગણગતો અચિત્તીકારકતો થેરાનં ભિક્ખૂનં અનુપાહનાનં ચઙ્કમન્તાનં સઉપાહનો ચઙ્કમતિ, નીચે ચઙ્કમે ચઙ્કમન્તાનં ઉચ્ચે ચઙ્કમે ચઙ્કમતિ, છમાય ચઙ્કમન્તાનં ચઙ્કમે ચઙ્કમતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ તિટ્ઠતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ નિસીદતિ, પુરતોપિ તિટ્ઠતિ, પુરતોપિ નિસીદતિ, ઉચ્ચેપિ આસને નિસીદતિ, સસીસં પારુપિત્વા નિસીદતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં ગણગતો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ gaṇagato kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco gaṇagato acittīkārakato therānaṃ bhikkhūnaṃ anupāhanānaṃ caṅkamantānaṃ saupāhano caṅkamati, nīce caṅkame caṅkamantānaṃ ucce caṅkame caṅkamati, chamāya caṅkamantānaṃ caṅkame caṅkamati, ghaṭṭayantopi tiṭṭhati, ghaṭṭayantopi nisīdati, puratopi tiṭṭhati, puratopi nisīdati, uccepi āsane nisīdati, sasīsaṃ pārupitvā nisīdati, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ gaṇagato kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં ભોજનસાલાયં કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો ભોજનસાલાયં અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ અનુપખજ્જ નિસીદતિ, નવેપિ ભિક્ખૂ આસનેન પટિબાહતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ તિટ્ઠતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ નિસીદતિ, પુરતોપિ તિટ્ઠતિ, પુરતોપિ નિસીદતિ, ઉચ્ચેપિ આસને નિસીદતિ, સસીસં પારુપિત્વાપિ નિસીદતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં ભોજનસાલાયં કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ bhojanasālāyaṃ kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco bhojanasālāyaṃ acittīkārakato there bhikkhū anupakhajja nisīdati, navepi bhikkhū āsanena paṭibāhati, ghaṭṭayantopi tiṭṭhati, ghaṭṭayantopi nisīdati, puratopi tiṭṭhati, puratopi nisīdati, uccepi āsane nisīdati, sasīsaṃ pārupitvāpi nisīdati, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ bhojanasālāyaṃ kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં જન્તાઘરે કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો જન્તાઘરે અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ ઘટ્ટયન્તોપિ તિટ્ઠતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ નિસીદતિ, પુરતોપિ તિટ્ઠતિ, પુરતોપિ નિસીદતિ, ઉચ્ચેપિ આસને નિસીદતિ , અનાપુચ્છમ્પિ અનજ્ઝિટ્ઠોપિ કટ્ઠં પક્ખિપતિ, દ્વારમ્પિ પિદહતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં જન્તાઘરે કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ jantāghare kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco jantāghare acittīkārakato there bhikkhū ghaṭṭayantopi tiṭṭhati, ghaṭṭayantopi nisīdati, puratopi tiṭṭhati, puratopi nisīdati, uccepi āsane nisīdati , anāpucchampi anajjhiṭṭhopi kaṭṭhaṃ pakkhipati, dvārampi pidahati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ jantāghare kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં ઉદકતિત્થે કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો ઉદકતિત્થે અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ ઘટ્ટયન્તોપિ ઓતરતિ, પુરતોપિ ઓતરતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ ન્હાયતિ 17, પુરતોપિ ન્હાયતિ , ઉપરિતોપિ ન્હાયતિ, ઘટ્ટયન્તોપિ ઉત્તરતિ, પુરતોપિ ઉત્તરતિ, ઉપરિતોપિ ઉત્તરતિ. એવં ઉદકતિત્થે કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ udakatitthe kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco udakatitthe acittīkārakato there bhikkhū ghaṭṭayantopi otarati, puratopi otarati, ghaṭṭayantopi nhāyati 18, puratopi nhāyati , uparitopi nhāyati, ghaṭṭayantopi uttarati, puratopi uttarati, uparitopi uttarati. Evaṃ udakatitthe kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં અન્તરઘરં પવિસન્તો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો અન્તરઘરં પવિસન્તો અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ ઘટ્ટયન્તોપિ ગચ્છતિ, પુરતોપિ ગચ્છતિ, વોક્કમ્માપિ થેરાનં ભિક્ખૂનં પુરતો પુરતો ગચ્છતિ. એવં અન્તરઘરં પવિસન્તો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ antaragharaṃ pavisanto kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco antaragharaṃ pavisanto acittīkārakato there bhikkhū ghaṭṭayantopi gacchati, puratopi gacchati, vokkammāpi therānaṃ bhikkhūnaṃ purato purato gacchati. Evaṃ antaragharaṃ pavisanto kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં અન્તરઘરં પવિટ્ઠો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો અન્તરઘરં પવિટ્ઠો, ‘‘ન પવિસ 19, ભન્તે’’તિ વુચ્ચમાનો પવિસતિ, ‘‘ન તિટ્ઠ, ભન્તે’’તિ વુચ્ચમાનો તિટ્ઠતિ, ‘‘ન નિસીદ, ભન્તે’’તિ વુચ્ચમાનો નિસીદતિ, અનોકાસમ્પિ પવિસતિ, અનોકાસેપિ તિટ્ઠતિ, અનોકાસેપિ નિસીદતિ, યાનિપિ તાનિ હોન્તિ કુલાનં ઓવરકાનિ ગૂળ્હાનિ ચ પટિચ્છન્નાનિ ચ. યત્થ કુલિત્થિયો કુલધીતરો કુલસુણ્હાયો કુલકુમારિયો નિસીદન્તિ, તત્થપિ સહસા પવિસતિ કુમારકસ્સપિ સિરં પરામસતિ. એવં અન્તરઘરં પવિટ્ઠો કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ – ઇદં કાયિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ antaragharaṃ paviṭṭho kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco antaragharaṃ paviṭṭho, ‘‘na pavisa 20, bhante’’ti vuccamāno pavisati, ‘‘na tiṭṭha, bhante’’ti vuccamāno tiṭṭhati, ‘‘na nisīda, bhante’’ti vuccamāno nisīdati, anokāsampi pavisati, anokāsepi tiṭṭhati, anokāsepi nisīdati, yānipi tāni honti kulānaṃ ovarakāni gūḷhāni ca paṭicchannāni ca. Yattha kulitthiyo kuladhītaro kulasuṇhāyo kulakumāriyo nisīdanti, tatthapi sahasā pavisati kumārakassapi siraṃ parāmasati. Evaṃ antaragharaṃ paviṭṭho kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti – idaṃ kāyikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કતમં વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો સઙ્ઘગતોપિ વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, ગણગતોપિ વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ, અન્તરઘરં પવિટ્ઠોપિ વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Katamaṃ vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco saṅghagatopi vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, gaṇagatopi vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti, antaragharaṃ paviṭṭhopi vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં સઙ્ઘગતો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો સઙ્ઘગતો અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ અનાપુચ્છં વા અનજ્ઝિટ્ઠો વા આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં ભણતિ, પઞ્હં વિસજ્જેતિ, પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં સઙ્ઘગતો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ saṅghagato vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco saṅghagato acittīkārakato there bhikkhū anāpucchaṃ vā anajjhiṭṭho vā ārāmagatānaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ bhaṇati, pañhaṃ visajjeti, pātimokkhaṃ uddisati, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ saṅghagato vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં ગણગતો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો ગણગતો અચિત્તીકારકતો થેરે ભિક્ખૂ અનાપુચ્છં વા અનજ્ઝિટ્ઠો વા આરામગતાનં ભિક્ખૂનં ધમ્મં ભણતિ, પઞ્હં વિસજ્જેતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. આરામગતાનં ભિક્ખુનીનં ઉપાસકાનં ઉપાસિકાનં ધમ્મં ભણતિ, પઞ્હં વિસજ્જેતિ, ઠિતકોપિ ભણતિ, બાહાવિક્ખેપકોપિ ભણતિ. એવં ગણગતો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ.
Kathaṃ gaṇagato vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco gaṇagato acittīkārakato there bhikkhū anāpucchaṃ vā anajjhiṭṭho vā ārāmagatānaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ bhaṇati, pañhaṃ visajjeti, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Ārāmagatānaṃ bhikkhunīnaṃ upāsakānaṃ upāsikānaṃ dhammaṃ bhaṇati, pañhaṃ visajjeti, ṭhitakopi bhaṇati, bāhāvikkhepakopi bhaṇati. Evaṃ gaṇagato vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti.
કથં અન્તરઘરં પવિટ્ઠો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ? ઇધેકચ્ચો અન્તરઘરં પવિટ્ઠો ઇત્થિં વા કુમારિં વા એવમાહ – ‘‘ઇત્થંનામે ઇત્થંગોત્તે કિં અત્થિ? યાગુ અત્થિ, ભત્તં અત્થિ, ખાદનીયં અત્થિ. કિં પિવિસ્સામ, કિં ભુઞ્જિસ્સામ, કિં ખાદિસ્સામ? કિં વા અત્થિ, કિં વા મે દસ્સથા’’તિ વિપ્પલપતિ, યા એવરૂપા વાચા પલાપો વિપ્પલાપો લાલપ્પો લાલપ્પના લાલપ્પિતત્તં. એવં અન્તરઘરં પવિટ્ઠો વાચસિકં પાગબ્ભિયં દસ્સેતિ – ઇદં વાચસિકં પાગબ્ભિયં.
Kathaṃ antaragharaṃ paviṭṭho vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti? Idhekacco antaragharaṃ paviṭṭho itthiṃ vā kumāriṃ vā evamāha – ‘‘itthaṃnāme itthaṃgotte kiṃ atthi? Yāgu atthi, bhattaṃ atthi, khādanīyaṃ atthi. Kiṃ pivissāma, kiṃ bhuñjissāma, kiṃ khādissāma? Kiṃ vā atthi, kiṃ vā me dassathā’’ti vippalapati, yā evarūpā vācā palāpo vippalāpo lālappo lālappanā lālappitattaṃ. Evaṃ antaragharaṃ paviṭṭho vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ dasseti – idaṃ vācasikaṃ pāgabbhiyaṃ.
કતમં ચેતસિકં પાગબ્ભિયં? ઇધેકચ્ચો ન ઉચ્ચા કુલા પબ્બજિતો સમાનો ઉચ્ચા કુલા પબ્બજિતેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં દહતિ ચિત્તેન, ન મહાકુલા પબ્બજિતો સમાનો મહાકુલા પબ્બજિતેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં દહતિ ચિત્તેન, ન મહાભોગકુલા પબ્બજિતો સમાનો મહાભોગકુલા પબ્બજિતેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં દહતિ ચિત્તેન, ન ઉળારભોગકુલા પબ્બજિતો સમાનો… ન સુત્તન્તિકો સમાનો સુત્તન્તિકેન સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં દહતિ ચિત્તેન, ન વિનયધરો સમાનો… ન ધમ્મકથિકો સમાનો… ન આરઞ્ઞિકો સમાનો… ન પિણ્ડપાતિકો સમાનો… ન પંસુકૂલિકો સમાનો… ન તેચીવરિકો સમાનો… ન સપદાનચારિકો સમાનો… ન ખલુપચ્છાભત્તિકો સમાનો… ન નેસજ્જિકો સમાનો… ન યથાસન્થતિકો સમાનો… ન પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભી સમાનો પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભિના સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં દહતિ ચિત્તેન…પે॰… ન નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા લાભી સમાનો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનસમાપત્તિયા લાભિના સદ્ધિં સદિસં અત્તાનં દહતિ ચિત્તેન – ઇદં ચેતસિકં પાગબ્ભિયં. યસ્સિમાનિ તીણિ પાગબ્ભિયાનિ પહીનાનિ સમુચ્છિન્નાનિ વૂપસન્તાનિ પટિપસ્સદ્ધાનિ અભબ્બુપ્પત્તિકાનિ ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાનિ, સો વુચ્ચતિ અપ્પગબ્ભોતિ – અપ્પગબ્ભો.
Katamaṃ cetasikaṃ pāgabbhiyaṃ? Idhekacco na uccā kulā pabbajito samāno uccā kulā pabbajitena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ dahati cittena, na mahākulā pabbajito samāno mahākulā pabbajitena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ dahati cittena, na mahābhogakulā pabbajito samāno mahābhogakulā pabbajitena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ dahati cittena, na uḷārabhogakulā pabbajito samāno… na suttantiko samāno suttantikena saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ dahati cittena, na vinayadharo samāno… na dhammakathiko samāno… na āraññiko samāno… na piṇḍapātiko samāno… na paṃsukūliko samāno… na tecīvariko samāno… na sapadānacāriko samāno… na khalupacchābhattiko samāno… na nesajjiko samāno… na yathāsanthatiko samāno… na paṭhamassa jhānassa lābhī samāno paṭhamassa jhānassa lābhinā saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ dahati cittena…pe… na nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā lābhī samāno nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā lābhinā saddhiṃ sadisaṃ attānaṃ dahati cittena – idaṃ cetasikaṃ pāgabbhiyaṃ. Yassimāni tīṇi pāgabbhiyāni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭipassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni, so vuccati appagabbhoti – appagabbho.
અજેગુચ્છોતિ . અત્થિ પુગ્ગલો જેગુચ્છો, અત્થિ અજેગુચ્છો. કતમો ચ પુગ્ગલો જેગુચ્છો? ઇધેકચ્ચો પુગ્ગલો દુસ્સીલો હોતિ પાપધમ્મો અસુચિસઙ્કસ્સરસમાચારો પટિચ્છન્નકમ્મન્તો અસ્સમણો સમણપટિઞ્ઞો અબ્રહ્મચારી બ્રહ્મચારિપટિઞ્ઞો અન્તોપૂતિ અવસ્સુતો કસમ્બુજાતો – અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો જેગુચ્છો. અથ વા કોધનો હોતિ ઉપાયાસબહુલો, અપ્પમ્પિ વુત્તો સમાનો અભિસજ્જતિ કુપ્પતિ બ્યાપજ્જતિ પતિટ્ઠીયતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ – અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો જેગુચ્છો. અથ વા કોધનો હોતિ ઉપનાહી, મક્ખી હોતિ પળાસી, ઇસ્સુકી હોતિ મચ્છરી, સઠો હોતિ માયાવી , થદ્ધો હોતિ અતિમાની, પાપિચ્છો હોતિ મિચ્છાદિટ્ઠિ 21, સન્દિટ્ઠિપરામાસી હોતિ આદાનગ્ગાહી દુપ્પટિનિસ્સગ્ગી – અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો જેગુચ્છો.
Ajegucchoti . Atthi puggalo jeguccho, atthi ajeguccho. Katamo ca puggalo jeguccho? Idhekacco puggalo dussīlo hoti pāpadhammo asucisaṅkassarasamācāro paṭicchannakammanto assamaṇo samaṇapaṭiñño abrahmacārī brahmacāripaṭiñño antopūti avassuto kasambujāto – ayaṃ vuccati puggalo jeguccho. Atha vā kodhano hoti upāyāsabahulo, appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patiṭṭhīyati, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti – ayaṃ vuccati puggalo jeguccho. Atha vā kodhano hoti upanāhī, makkhī hoti paḷāsī, issukī hoti maccharī, saṭho hoti māyāvī , thaddho hoti atimānī, pāpiccho hoti micchādiṭṭhi 22, sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādānaggāhī duppaṭinissaggī – ayaṃ vuccati puggalo jeguccho.
કતમો ચ પુગ્ગલો અજેગુચ્છો? ઇધ ભિક્ખુ સીલવા હોતિ પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરતિ આચારગોચરસમ્પન્નો અણુમત્તેસુ વજ્જેસુ ભયદસ્સાવી, સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસુ – અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો અજેગુચ્છો. અથ વા અક્કોધનો હોતિ અનુપાયાસબહુલો, બહુમ્પિ વુત્તો સમાનો ન અભિસજ્જતિ ન કુપ્પતિ ન બ્યાપજ્જતિ ન પતિટ્ઠીયતિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ – અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો અજેગુચ્છો. અથ વા અક્કોધનો હોતિ અનુપનાહી, અમક્ખી હોતિ અપળાસી, અનિસ્સુકી હોતિ અમચ્છરી, અસઠો હોતિ અમાયાવી, અથદ્ધો હોતિ અનતિમાની , ન પાપિચ્છો હોતિ ન મિચ્છાદિટ્ઠિ, અસન્દિટ્ઠિપરામાસી હોતિ અનાદાનગ્ગાહી સુપ્પટિનિસ્સગ્ગી – અયં વુચ્ચતિ પુગ્ગલો અજેગુચ્છો. સબ્બે બાલપુથુજ્જના જેગુચ્છા, પુથુજ્જનકલ્યાણકં ઉપાદાય અટ્ઠ અરિયપુગ્ગલા અજેગુચ્છાતિ – અપ્પગબ્ભો અજેગુચ્છો.
Katamo ca puggalo ajeguccho? Idha bhikkhu sīlavā hoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu – ayaṃ vuccati puggalo ajeguccho. Atha vā akkodhano hoti anupāyāsabahulo, bahumpi vutto samāno na abhisajjati na kuppati na byāpajjati na patiṭṭhīyati, na kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti – ayaṃ vuccati puggalo ajeguccho. Atha vā akkodhano hoti anupanāhī, amakkhī hoti apaḷāsī, anissukī hoti amaccharī, asaṭho hoti amāyāvī, athaddho hoti anatimānī , na pāpiccho hoti na micchādiṭṭhi, asandiṭṭhiparāmāsī hoti anādānaggāhī suppaṭinissaggī – ayaṃ vuccati puggalo ajeguccho. Sabbe bālaputhujjanā jegucchā, puthujjanakalyāṇakaṃ upādāya aṭṭha ariyapuggalā ajegucchāti – appagabbho ajeguccho.
પેસુણેય્યે ચ નો યુતોતિ. પેસુઞ્ઞન્તિ ઇધેકચ્ચો પિસુણવાચો હોતિ, ઇતો સુત્વા અમુત્ર અક્ખાતા ઇમેસં ભેદાય, અમુત્ર વા સુત્વા ઇમેસં અક્ખાતા અમૂસં ભેદાય. ઇતિ સમગ્ગાનં વા ભેત્તા 23, ભિન્નાનં વા અનુપ્પદાતા, વગ્ગારામો, વગ્ગરતો, વગ્ગનન્દી, વગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા હોતિ – ઇદં વુચ્ચતિ પેસુઞ્ઞં.
Pesuṇeyye ca no yutoti. Pesuññanti idhekacco pisuṇavāco hoti, ito sutvā amutra akkhātā imesaṃ bhedāya, amutra vā sutvā imesaṃ akkhātā amūsaṃ bhedāya. Iti samaggānaṃ vā bhettā 24, bhinnānaṃ vā anuppadātā, vaggārāmo, vaggarato, vagganandī, vaggakaraṇiṃ vācaṃ bhāsitā hoti – idaṃ vuccati pesuññaṃ.
અપિ ચ દ્વીહિ કારણેહિ પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ – પિયકમ્યતાય વા, ભેદાધિપ્પાયેન 25 વા. કથં પિયકમ્યતાય પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ? ઇમસ્સ પિયો ભવિસ્સામિ, મનાપો ભવિસ્સામિ, વિસ્સાસિકો ભવિસ્સામિ, અબ્ભન્તરિકો ભવિસ્સામિ, સુહદયો ભવિસ્સામીતિ. એવં પિયકમ્યતાય પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ. કથં ભેદાધિપ્પાયેન પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ? ‘‘કથં ઇમે નાના અસ્સુ વિના અસ્સુ વગ્ગા અસ્સુ દ્વેધા અસ્સુ દ્વેજ્ઝા અસ્સુ દ્વે પક્ખા અસ્સુ ભિજ્જેય્યું ન સમાગચ્છેય્યું દુક્ખં ન ફાસુ 26 વિહરેય્યુ’’ન્તિ. એવં ભેદાધિપ્પાયેન પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરતિ. યસ્સેતં પેસુઞ્ઞં પહીનં સમુચ્છિન્નં વૂપસન્તં પટિપસ્સદ્ધં અભબ્બુપ્પત્તિકં ઞાણગ્ગિના દડ્ઢં, સો પેસુઞ્ઞે નો યુતો ન યુત્તો ન પયુત્તો ન સમ્માયુત્તોતિ – પેસુણેય્યે ચ નો યુતો.
Api ca dvīhi kāraṇehi pesuññaṃ upasaṃharati – piyakamyatāya vā, bhedādhippāyena 27 vā. Kathaṃ piyakamyatāya pesuññaṃ upasaṃharati? Imassa piyo bhavissāmi, manāpo bhavissāmi, vissāsiko bhavissāmi, abbhantariko bhavissāmi, suhadayo bhavissāmīti. Evaṃ piyakamyatāya pesuññaṃ upasaṃharati. Kathaṃ bhedādhippāyena pesuññaṃ upasaṃharati? ‘‘Kathaṃ ime nānā assu vinā assu vaggā assu dvedhā assu dvejjhā assu dve pakkhā assu bhijjeyyuṃ na samāgaccheyyuṃ dukkhaṃ na phāsu 28 vihareyyu’’nti. Evaṃ bhedādhippāyena pesuññaṃ upasaṃharati. Yassetaṃ pesuññaṃ pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhaṃ, so pesuññe no yuto na yutto na payutto na sammāyuttoti – pesuṇeyye ca no yuto.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘પતિલીનો અકુહકો, અપિહાલુ અમચ્છરી;
‘‘Patilīno akuhako, apihālu amaccharī;
અપ્પગબ્ભો અજેગુચ્છો, પેસુણેય્યે ચ નો યુતો’’તિ.
Appagabbho ajeguccho, pesuṇeyye ca no yuto’’ti.
૮૮.
88.
સાતિયેસુ અનસ્સાવી, અતિમાને ચ નો યુતો;
Sātiyesu anassāvī, atimāne ca no yuto;
સણ્હો ચ પટિભાનવા, ન સદ્ધો ન વિરજ્જતિ.
Saṇho ca paṭibhānavā, na saddho na virajjati.
સાતિયેસુ અનસ્સાવીતિ. સાતિયા વુચ્ચન્તિ પઞ્ચ કામગુણા. કિંકારણા સાતિયા વુચ્ચન્તિ પઞ્ચ કામગુણા? યેભુય્યેન દેવમનુસ્સા પઞ્ચ કામગુણે ઇચ્છન્તિ સાતિયન્તિ પત્થયન્તિ પિહયન્તિ અભિજપ્પન્તિ, તંકારણા સાતિયા વુચ્ચન્તિ પઞ્ચ કામગુણા. યેસં એસા સાતિયા તણ્હા અપ્પહીના તેસં ચક્ખુતો રૂપતણ્હા સવતિ આસવતિ 29 સન્દતિ પવત્તતિ, સોતતો સદ્દતણ્હા… ઘાનતો ગન્ધતણ્હા… જિવ્હાતો રસતણ્હા… કાયતો ફોટ્ઠબ્બતણ્હા… મનતો ધમ્મતણ્હા સવતિ આસવતિ સન્દતિ પવત્તતિ. યેસં એસા સાતિયા તણ્હા પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢા તેસં ચક્ખુતો રૂપતણ્હા ન સવતિ નાસવતિ 30 ન સન્દતિ ન પવત્તતિ , સોતતો સદ્દતણ્હા…પે॰… મનતો ધમ્મતણ્હા ન સવતિ નાસવતિ ન સન્દતિ ન પવત્તતીતિ – સાતિયેસુ અનસ્સાવી.
Sātiyesu anassāvīti. Sātiyā vuccanti pañca kāmaguṇā. Kiṃkāraṇā sātiyā vuccanti pañca kāmaguṇā? Yebhuyyena devamanussā pañca kāmaguṇe icchanti sātiyanti patthayanti pihayanti abhijappanti, taṃkāraṇā sātiyā vuccanti pañca kāmaguṇā. Yesaṃ esā sātiyā taṇhā appahīnā tesaṃ cakkhuto rūpataṇhā savati āsavati 31 sandati pavattati, sotato saddataṇhā… ghānato gandhataṇhā… jivhāto rasataṇhā… kāyato phoṭṭhabbataṇhā… manato dhammataṇhā savati āsavati sandati pavattati. Yesaṃ esā sātiyā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā tesaṃ cakkhuto rūpataṇhā na savati nāsavati 32 na sandati na pavattati , sotato saddataṇhā…pe… manato dhammataṇhā na savati nāsavati na sandati na pavattatīti – sātiyesu anassāvī.
અતિમાને ચ નો યુતોતિ. કતમો અતિમાનો? ઇધેકચ્ચો પરં અતિમઞ્ઞતિ જાતિયા વા ગોત્તેન વા…પે॰… અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુના. યો એવરૂપો માનો મઞ્ઞના મઞ્ઞિતત્તં ઉન્નતિ ઉન્નમો ધજો સમ્પગ્ગાહો કેતુકમ્યતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ અતિમાનો. યસ્સેસો અતિમાનો પહીનો સમુચ્છિન્નો વૂપસન્તો પટિપસ્સદ્ધો અભબ્બુપ્પત્તિકો ઞાણગ્ગિના દડ્ઢો, સો અતિમાને ચ નો યુતો ન યુત્તો નપ્પયુત્તો ન સમ્માયુત્તોતિ – અતિમાને ચ નો યુતો.
Atimāne ca no yutoti. Katamo atimāno? Idhekacco paraṃ atimaññati jātiyā vā gottena vā…pe… aññataraññatarena vā vatthunā. Yo evarūpo māno maññanā maññitattaṃ unnati unnamo dhajo sampaggāho ketukamyatā cittassa – ayaṃ vuccati atimāno. Yasseso atimāno pahīno samucchinno vūpasanto paṭipassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho, so atimāne ca no yuto na yutto nappayutto na sammāyuttoti – atimāne ca no yuto.
સણ્હો ચ પટિભાનવાતિ. સણ્હોતિ સણ્હેન કાયકમ્મેન સમન્નાગતોતિ સણ્હો, સણ્હેન વચીકમ્મેન… સણ્હેન મનોકમ્મેન સમન્નાગતોતિ સણ્હો, સણ્હેહિ સતિપટ્ઠાનેહિ સમન્નાગતોતિ સણ્હો, સણ્હેહિ સમ્મપ્પધાનેહિ… સણ્હેહિ ઇદ્ધિપાદેહિ… સણ્હેહિ ઇન્દ્રિયેહિ… સણ્હેહિ બલેહિ… સણ્હેહિ બોજ્ઝઙ્ગેહિ સમન્નાગતોતિ સણ્હો, સણ્હેન અરિયેન અટ્ઠઙ્ગિકેન મગ્ગેન સમન્નાગતોતિ – સણ્હો.
Saṇho ca paṭibhānavāti. Saṇhoti saṇhena kāyakammena samannāgatoti saṇho, saṇhena vacīkammena… saṇhena manokammena samannāgatoti saṇho, saṇhehi satipaṭṭhānehi samannāgatoti saṇho, saṇhehi sammappadhānehi… saṇhehi iddhipādehi… saṇhehi indriyehi… saṇhehi balehi… saṇhehi bojjhaṅgehi samannāgatoti saṇho, saṇhena ariyena aṭṭhaṅgikena maggena samannāgatoti – saṇho.
પટિભાનવાતિ તયો પટિભાનવન્તો – પરિયત્તિપટિભાનવા, પરિપુચ્છાપટિભાનવા, અધિગમપટિભાનવા. કતમો પરિયત્તિપટિભાનવા? ઇધેકચ્ચસ્સ પકતિયા પરિયાપુટં હોતિ – સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં, તસ્સ પરિયત્તિં નિસ્સાય પટિભાયતિ – અયં પરિયત્તિપટિભાનવા. કતમો પરિપુચ્છાપટિભાનવા? ઇધેકચ્ચો પરિપુચ્છિતા 33 હોતિ અત્તત્થે ચ ઞાયત્થે ચ લક્ખણે ચ કારણે ચ ઠાનાઠાને ચ, તસ્સ તં પરિપુચ્છં નિસ્સાય પટિભાયતિ – અયં પરિપુચ્છાપટિભાનવા. કતમો અધિગમપટિભાનવા? ઇધેકચ્ચસ્સ અધિગતા હોન્તિ ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ચત્તારો સમ્મપ્પધાના ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પઞ્ચ બલાનિ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો ચત્તારો અરિયમગ્ગા ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ ચતસ્સો પટિસમ્ભિદાયો છ અભિઞ્ઞાયો, તસ્સ અત્થો ઞાતો ધમ્મો ઞાતો નિરુત્તિ ઞાતા, અત્થે ઞાતે અત્થો પટિભાયતિ , ધમ્મે ઞાતે ધમ્મો પટિભાયતિ, નિરુત્તિયા ઞાતાય નિરુત્તિ પટિભાયતિ; ઇમેસુ તીસુ ઞાણેસુ ઞાણં પટિભાનપટિસમ્ભિદા. ઇમાય પટિભાનપટિસમ્ભિદાય ઉપેતો સમુપેતો ઉપગતો સમુપગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો સો વુચ્ચતિ પટિભાનવા. યસ્સ પરિયત્તિ નત્થિ, પરિપુચ્છા નત્થિ, અધિગમો નત્થિ, કિં તસ્સ પટિભાયિસ્સતીતિ – સણ્હો ચ પટિભાનવા.
Paṭibhānavāti tayo paṭibhānavanto – pariyattipaṭibhānavā, paripucchāpaṭibhānavā, adhigamapaṭibhānavā. Katamo pariyattipaṭibhānavā? Idhekaccassa pakatiyā pariyāpuṭaṃ hoti – suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ, tassa pariyattiṃ nissāya paṭibhāyati – ayaṃ pariyattipaṭibhānavā. Katamo paripucchāpaṭibhānavā? Idhekacco paripucchitā 34 hoti attatthe ca ñāyatthe ca lakkhaṇe ca kāraṇe ca ṭhānāṭhāne ca, tassa taṃ paripucchaṃ nissāya paṭibhāyati – ayaṃ paripucchāpaṭibhānavā. Katamo adhigamapaṭibhānavā? Idhekaccassa adhigatā honti cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅgā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo cattāro ariyamaggā cattāri sāmaññaphalāni catasso paṭisambhidāyo cha abhiññāyo, tassa attho ñāto dhammo ñāto nirutti ñātā, atthe ñāte attho paṭibhāyati , dhamme ñāte dhammo paṭibhāyati, niruttiyā ñātāya nirutti paṭibhāyati; imesu tīsu ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Imāya paṭibhānapaṭisambhidāya upeto samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno samannāgato so vuccati paṭibhānavā. Yassa pariyatti natthi, paripucchā natthi, adhigamo natthi, kiṃ tassa paṭibhāyissatīti – saṇho ca paṭibhānavā.
ન સદ્ધો ન વિરજ્જતીતિ. ન સદ્ધોતિ સામં સયં અભિઞ્ઞાતં અત્તપચ્ચક્ખં ધમ્મં ન કસ્સચિ સદ્દહતિ અઞ્ઞસ્સ સમણસ્સ વા બ્રાહ્મણસ્સ વા દેવસ્સ વા મારસ્સ વા બ્રહ્મુનો વા. ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિ સામં સયં અભિઞ્ઞાતં…પે॰… ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ… ‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ… ‘‘અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા’’તિ…પે॰… ‘‘જાતિપચ્ચયા જરામરણ’’ન્તિ… ‘‘અવિજ્જાનિરોધા સઙ્ખારનિરોધો’’તિ…પે॰… ‘‘જાતિનિરોધા જરામરણનિરોધો’’તિ… ‘‘ઇદં દુક્ખ’’ન્તિ…પે॰… ‘‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ… ‘‘ઇમે આસવા’’તિ…પે॰… ‘‘અયં આસવનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ… ‘‘ઇમે ધમ્મા અભિઞ્ઞેય્યા’’તિ…પે॰… ‘‘ઇમે ધમ્મા સચ્છિકાતબ્બા’’તિ સામં સયં અભિઞ્ઞાતં…પે॰… છન્નં ફસ્સાયતનાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ, પઞ્ચન્નં ઉપાદાનક્ખન્ધાનં સમુદયઞ્ચ…પે॰… ચતુન્નં મહાભૂતાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ સામં સયં અભિઞ્ઞાતં…પે॰… ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્તિ સામં સયં અભિઞ્ઞાતં અત્તપચ્ચક્ખં ધમ્મં ન કસ્સચિ સદ્દહતિ અઞ્ઞસ્સ સમણસ્સ વા બ્રાહ્મણસ્સ વા દેવસ્સ વા મારસ્સ વા બ્રહ્મુનો વા 35.
Na saddho na virajjatīti. Na saddhoti sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ attapaccakkhaṃ dhammaṃ na kassaci saddahati aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā devassa vā mārassa vā brahmuno vā. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ…pe… ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti… ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti…pe… ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti… ‘‘avijjānirodhā saṅkhāranirodho’’ti…pe… ‘‘jātinirodhā jarāmaraṇanirodho’’ti… ‘‘idaṃ dukkha’’nti…pe… ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti… ‘‘ime āsavā’’ti…pe… ‘‘ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’’ti… ‘‘ime dhammā abhiññeyyā’’ti…pe… ‘‘ime dhammā sacchikātabbā’’ti sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ…pe… channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca, pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca…pe… catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti sāmaṃ sayaṃ abhiññātaṃ attapaccakkhaṃ dhammaṃ na kassaci saddahati aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā devassa vā mārassa vā brahmuno vā 36.
વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘સદ્દહસિ ત્વં, સારિપુત્ત, સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં; વીરિયિન્દ્રિયં… સતિન્દ્રિયં… સમાધિન્દ્રિયં… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયનં અમતપરિયોસાન’’ન્તિ?
Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘saddahasi tvaṃ, sāriputta, saddhindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amataparāyanaṃ amatapariyosānaṃ; vīriyindriyaṃ… satindriyaṃ… samādhindriyaṃ… paññindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amataparāyanaṃ amatapariyosāna’’nti?
‘‘ન ખ્વાહં એત્થ, ભન્તે, ભગવતો સદ્ધાય ગચ્છામિ સદ્ધિન્દ્રિયં… વીરિયિન્દ્રિયં… સતિન્દ્રિયં… સમાધિન્દ્રિયં… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. યેસં નૂનેતં, ભન્તે , અઞ્ઞાતં અસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં પઞ્ઞાય, તે તત્થ પરેસં સદ્ધાય ગચ્છેય્યું સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. વીરિયિન્દ્રિયં… સતિન્દ્રિયં… સમાધિન્દ્રિયં … પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. યેસઞ્ચ ખો એતં, ભન્તે, ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય, નિક્કઙ્ખા તે તત્થ નિબ્બિચિકિચ્છા. સદ્ધિન્દ્રિયં… વીરિયિન્દ્રિયં… સતિન્દ્રિયં… સમાધિન્દ્રિયં… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનં. મય્હઞ્ચ ખો, એતં ભન્તે, ઞાતં દિટ્ઠં વિદિતં સચ્છિકતં ફસ્સિતં પઞ્ઞાય, નિક્કઙ્ખોહં તત્થ નિબ્બિચિકિચ્છો. સદ્ધિન્દ્રિયં… વીરિયિન્દ્રિયં… સતિન્દ્રિયં… સમાધિન્દ્રિયં… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયનં અમતપરિયોસાન’’ન્તિ.
‘‘Na khvāhaṃ ettha, bhante, bhagavato saddhāya gacchāmi saddhindriyaṃ… vīriyindriyaṃ… satindriyaṃ… samādhindriyaṃ… paññindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amataparāyanaṃ amatapariyosānaṃ. Yesaṃ nūnetaṃ, bhante , aññātaṃ assa adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ paññāya, te tattha paresaṃ saddhāya gaccheyyuṃ saddhindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amataparāyanaṃ amatapariyosānaṃ. Vīriyindriyaṃ… satindriyaṃ… samādhindriyaṃ … paññindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amataparāyanaṃ amatapariyosānaṃ. Yesañca kho etaṃ, bhante, ñātaṃ diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ phassitaṃ paññāya, nikkaṅkhā te tattha nibbicikicchā. Saddhindriyaṃ… vīriyindriyaṃ… satindriyaṃ… samādhindriyaṃ… paññindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amataparāyanaṃ amatapariyosānaṃ. Mayhañca kho, etaṃ bhante, ñātaṃ diṭṭhaṃ viditaṃ sacchikataṃ phassitaṃ paññāya, nikkaṅkhohaṃ tattha nibbicikiccho. Saddhindriyaṃ… vīriyindriyaṃ… satindriyaṃ… samādhindriyaṃ… paññindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amataparāyanaṃ amatapariyosāna’’nti.
‘‘સાધુ સાધુ, સારિપુત્ત! યેસઞ્હેતં, સારિપુત્ત, અઞ્ઞાતં અસ્સ અદિટ્ઠં અવિદિતં અસચ્છિકતં અફસ્સિતં પઞ્ઞાય, તે તત્થ પરેસં સદ્ધાય ગચ્છેય્યું સદ્ધિન્દ્રિયં…પે॰… પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં બહુલીકતં અમતોગધં હોતિ અમતપરાયનં અમતપરિયોસાનન્તિ.
‘‘Sādhu sādhu, sāriputta! Yesañhetaṃ, sāriputta, aññātaṃ assa adiṭṭhaṃ aviditaṃ asacchikataṃ aphassitaṃ paññāya, te tattha paresaṃ saddhāya gaccheyyuṃ saddhindriyaṃ…pe… paññindriyaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ amatogadhaṃ hoti amataparāyanaṃ amatapariyosānanti.
‘‘અસ્સદ્ધો અકતઞ્ઞૂ ચ, સન્ધિચ્છેદો ચ યો નરો;
‘‘Assaddho akataññū ca, sandhicchedo ca yo naro;
હતાવકાસો વન્તાસો, સ વે ઉત્તમપોરિસો’’તિ.
Hatāvakāso vantāso, sa ve uttamaporiso’’ti.
ન સદ્ધો ન વિરજ્જતીતિ. સબ્બે બાલપુથુજ્જના રજ્જન્તિ, પુથુજ્જનકલ્યાણકં ઉપાદાય સત્ત સેક્ખા વિરજ્જન્તિ. અરહા નેવ રજ્જતિ નો વિરજ્જતિ, વિરત્તો સો ખયા રાગસ્સ વીતરાગત્તા ખયા દોસસ્સ વીતદોસત્તા, ખયા મોહસ્સ વીતમોહત્તા. સો વુટ્ઠવાસો ચિણ્ણચરણો…પે॰… જાતિમરણસંસારો નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ – ન સદ્ધો ન વિરજ્જતિ.
Na saddho na virajjatīti. Sabbe bālaputhujjanā rajjanti, puthujjanakalyāṇakaṃ upādāya satta sekkhā virajjanti. Arahā neva rajjati no virajjati, viratto so khayā rāgassa vītarāgattā khayā dosassa vītadosattā, khayā mohassa vītamohattā. So vuṭṭhavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti – na saddho na virajjati.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘સાતિયેસુ અનસ્સાવી, અતિમાને ચ નો યુતો;
‘‘Sātiyesu anassāvī, atimāne ca no yuto;
સણ્હો ચ પટિભાનવા, ન સદ્ધો ન વિરજ્જતી’’તિ.
Saṇho ca paṭibhānavā, na saddho na virajjatī’’ti.
૮૯.
89.
લાભકમ્યા ન સિક્ખતિ, અલાભે ચ ન કુપ્પતિ;
Lābhakamyā na sikkhati, alābhe ca na kuppati;
લાભકમ્યા ન સિક્ખતિ, અલાભે ચ ન કુપ્પતીતિ. કથં લાભકમ્યા સિક્ખતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ભિક્ખું પસ્સતિ લાભિં ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘કેન નુ ખો અયમાયસ્મા લાભી ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’’ન્તિ? તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘અયં ખો આયસ્મા સુત્તન્તિકો, તેનાયમાયસ્મા લાભી ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’’ન્તિ. સો લાભહેતુ લાભપચ્ચયા લાભકારણા લાભાભિનિબ્બત્તિયા લાભં પરિપાચેન્તો સુત્તન્તં પરિયાપુણાતિ. એવમ્પિ લાભકમ્યા સિક્ખતિ.
Lābhakamyā na sikkhati, alābhe ca na kuppatīti. Kathaṃ lābhakamyā sikkhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu bhikkhuṃ passati lābhiṃ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ. Tassa evaṃ hoti – ‘‘kena nu kho ayamāyasmā lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti? Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho āyasmā suttantiko, tenāyamāyasmā lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti. So lābhahetu lābhapaccayā lābhakāraṇā lābhābhinibbattiyā lābhaṃ paripācento suttantaṃ pariyāpuṇāti. Evampi lābhakamyā sikkhati.
અથ વા ભિક્ખુ ભિક્ખું પસ્સતિ લાભિં ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘કેન નુ ખો અયમાયસ્મા લાભી ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’’ન્તિ? તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘અયં ખો આયસ્મા વિનયધરો…પે॰… ધમ્મકથિકો… આભિધમ્મિકો, તેનાયમાયસ્મા લાભી ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’’ન્તિ. સો લાભહેતુ લાભપચ્ચયા લાભકારણા લાભાભિનિબ્બત્તિયા લાભં પરિપાચેન્તો અભિધમ્મં પરિયાપુણાતિ. એવમ્પિ લાભકમ્યા સિક્ખતિ.
Atha vā bhikkhu bhikkhuṃ passati lābhiṃ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ. Tassa evaṃ hoti – ‘‘kena nu kho ayamāyasmā lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti? Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho āyasmā vinayadharo…pe… dhammakathiko… ābhidhammiko, tenāyamāyasmā lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti. So lābhahetu lābhapaccayā lābhakāraṇā lābhābhinibbattiyā lābhaṃ paripācento abhidhammaṃ pariyāpuṇāti. Evampi lābhakamyā sikkhati.
અથ વા ભિક્ખુ ભિક્ખું પસ્સતિ લાભિં ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘કેન નુ ખો અયમાયસ્મા લાભી ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’’ન્તિ? તસ્સ એવં હોતિ – ‘‘અયં ખો આયસ્મા આરઞ્ઞિકો… પિણ્ડપાતિકો… પંસુકૂલિકો… તેચીવરિકો… સપદાનચારિકો… ખલુપચ્છાભત્તિકો… નેસજ્જિકો… યથાસન્થતિકો, તેનાયમાયસ્મા લાભી ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’’ન્તિ. સો લાભહેતુ લાભપચ્ચયા લાભકારણા લાભાભિનિબ્બત્તિયા લાભં પરિપાચેન્તો આરઞ્ઞિકો હોતિ…પે॰… યથાસન્થતિકો હોતિ. એવમ્પિ લાભકમ્યા સિક્ખતિ.
Atha vā bhikkhu bhikkhuṃ passati lābhiṃ cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārānaṃ. Tassa evaṃ hoti – ‘‘kena nu kho ayamāyasmā lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti? Tassa evaṃ hoti – ‘‘ayaṃ kho āyasmā āraññiko… piṇḍapātiko… paṃsukūliko… tecīvariko… sapadānacāriko… khalupacchābhattiko… nesajjiko… yathāsanthatiko, tenāyamāyasmā lābhī cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti. So lābhahetu lābhapaccayā lābhakāraṇā lābhābhinibbattiyā lābhaṃ paripācento āraññiko hoti…pe… yathāsanthatiko hoti. Evampi lābhakamyā sikkhati.
કથં ન લાભકમ્યા સિક્ખતિ? ઇધ ભિક્ખુ ન લાભહેતુ, ન લાભપચ્ચયા, ન લાભકારણા, ન લાભાભિનિબ્બત્તિયા, ન લાભં પરિપાચેન્તો, યાવદેવ અત્તદમત્થાય અત્તસમત્થાય અત્તપરિનિબ્બાપનત્થાય સુત્તન્તં પરિયાપુણાતિ, વિનયં પરિયાપુણાતિ, અભિધમ્મં પરિયાપુણાતિ. એવમ્પિ ન લાભકમ્યા સિક્ખતિ.
Kathaṃ na lābhakamyā sikkhati? Idha bhikkhu na lābhahetu, na lābhapaccayā, na lābhakāraṇā, na lābhābhinibbattiyā, na lābhaṃ paripācento, yāvadeva attadamatthāya attasamatthāya attaparinibbāpanatthāya suttantaṃ pariyāpuṇāti, vinayaṃ pariyāpuṇāti, abhidhammaṃ pariyāpuṇāti. Evampi na lābhakamyā sikkhati.
અથ વા ભિક્ખુ ન લાભહેતુ, ન લાભપચ્ચયા, ન લાભકારણા, ન લાભાભિનિબ્બત્તિયા, ન લાભં પરિપાચેન્તો, યાવદેવ અપ્પિચ્છઞ્ઞેવ 39 નિસ્સાય સન્તુટ્ઠિઞ્ઞેવ નિસ્સાય સલ્લેખઞ્ઞેવ નિસ્સાય પવિવેકઞ્ઞેવ નિસ્સાય ઇદમત્થિતઞ્ઞેવ 40 નિસ્સાય આરઞ્ઞિકો હોતિ, પિણ્ડપાતિકો હોતિ, પંસુકૂલિકો હોતિ, તેચીવરિકો હોતિ , સપદાનચારિકો હોતિ, ખલુપચ્છાભત્તિકો હોતિ, નેસજ્જિકો હોતિ, યથાસન્થતિકો હોતિ. એવમ્પિ ન લાભકમ્યા સિક્ખતીતિ – લાભકમ્યા ન સિક્ખતિ.
Atha vā bhikkhu na lābhahetu, na lābhapaccayā, na lābhakāraṇā, na lābhābhinibbattiyā, na lābhaṃ paripācento, yāvadeva appicchaññeva 41 nissāya santuṭṭhiññeva nissāya sallekhaññeva nissāya pavivekaññeva nissāya idamatthitaññeva 42 nissāya āraññiko hoti, piṇḍapātiko hoti, paṃsukūliko hoti, tecīvariko hoti , sapadānacāriko hoti, khalupacchābhattiko hoti, nesajjiko hoti, yathāsanthatiko hoti. Evampi na lābhakamyā sikkhatīti – lābhakamyā na sikkhati.
અલાભે ચ ન કુપ્પતીતિ. કથં અલાભે કુપ્પતિ? ઇધેકચ્ચો ‘‘કુલં વા ન લભામિ, ગણં વા ન લભામિ, આવાસં વા ન લભામિ, લાભં વા ન લભામિ, યસં વા ન લભામિ, પસંસં વા ન લભામિ, સુખં વા ન લભામિ, ચીવરં વા ન લભામિ, પિણ્ડપાતં વા ન લભામિ, સેનાસનં વા ન લભામિ, ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં વા ન લભામિ, ગિલાનુપટ્ઠાકં વા ન લભામિ, અપ્પઞ્ઞાતોમ્હી’’તિ કુપ્પતિ બ્યાપજ્જતિ પતિટ્ઠીયતિ, કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ. એવં અલાભે કુપ્પતિ.
Alābheca na kuppatīti. Kathaṃ alābhe kuppati? Idhekacco ‘‘kulaṃ vā na labhāmi, gaṇaṃ vā na labhāmi, āvāsaṃ vā na labhāmi, lābhaṃ vā na labhāmi, yasaṃ vā na labhāmi, pasaṃsaṃ vā na labhāmi, sukhaṃ vā na labhāmi, cīvaraṃ vā na labhāmi, piṇḍapātaṃ vā na labhāmi, senāsanaṃ vā na labhāmi, gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ vā na labhāmi, gilānupaṭṭhākaṃ vā na labhāmi, appaññātomhī’’ti kuppati byāpajjati patiṭṭhīyati, kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. Evaṃ alābhe kuppati.
કથં અલાભે ન કુપ્પતિ? ઇધ ભિક્ખુ ‘‘કુલં વા ન લભામિ ગણં વા ન લભામિ…પે॰… અપ્પઞ્ઞાતોમ્હી’’તિ ન કુપ્પતિ ન બ્યાપજ્જતિ ન પતિટ્ઠીયતિ, ન કોપઞ્ચ દોસઞ્ચ અપ્પચ્ચયઞ્ચ પાતુકરોતિ. એવં અલાભે ન કુપ્પતીતિ – લાભકમ્યા ન સિક્ખતિ અલાભે ચ ન કુપ્પતિ.
Kathaṃ alābhe na kuppati? Idha bhikkhu ‘‘kulaṃ vā na labhāmi gaṇaṃ vā na labhāmi…pe… appaññātomhī’’ti na kuppati na byāpajjati na patiṭṭhīyati, na kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. Evaṃ alābhe na kuppatīti – lābhakamyā na sikkhati alābhe ca na kuppati.
અવિરુદ્ધો ચ તણ્હાય, રસેસુ નાનુગિજ્ઝતીતિ. વિરુદ્ધોતિ યો ચિત્તસ્સ આઘાતો પટિઘાતો, પટિઘં પટિવિરોધો, કોપો પકોપો સમ્પકોપો, દોસો પદોસો સમ્પદોસો, ચિત્તસ્સ બ્યાપત્તિ મનોપદોસો, કોધો કુજ્ઝના કુજ્ઝિતત્તં, દોસો દુસ્સના દુસ્સિતત્તં, બ્યાપત્તિ બ્યાપજ્જના બ્યાપજ્જિતત્તં વિરોધો પટિવિરોધો, ચણ્ડિક્કં, અસુરોપો, અનત્તમનતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ વિરોધો. યસ્સેસો વિરોધો પહીનો સમુચ્છિન્નો વૂપસન્તો પટિપસ્સદ્ધો અભબ્બુપ્પત્તિકો ઞાણગ્ગિના દડ્ઢો, સો વુચ્ચતિ અવિરુદ્ધો. તણ્હાતિ રૂપતણ્હા સદ્દતણ્હા ગન્ધતણ્હા રસતણ્હા ફોટ્ઠબ્બતણ્હા ધમ્મતણ્હા. રસોતિ મૂલરસો ખન્ધરસો તચરસો પત્તરસો પુપ્ફરસો ફલરસો, અમ્બિલં મધુરં તિત્તકં કટુકં લોણિકં ખારિકં લમ્બિકં 43 કસાવો સાદુ અસાદુ સીતં ઉણ્હં. સન્તેકે સમણબ્રાહ્મણા રસગિદ્ધા. તે જિવ્હગ્ગેન રસગ્ગાનિ પરિયેસન્તા આહિણ્ડન્તિ, તે અમ્બિલં લભિત્વા અનમ્બિલં પરિયેસન્તિ, અનમ્બિલં લભિત્વા અમ્બિલં પરિયેસન્તિ; મધુરં લભિત્વા અમધુરં પરિયેસન્તિ, અમધુરં લભિત્વા મધુરં પરિયેસન્તિ; તિત્તકં લભિત્વા અતિત્તકં પરિયેસન્તિ, અતિત્તકં લભિત્વા તિત્તકં પરિયેસન્તિ; કટુકં લભિત્વા અકટુકં પરિયેસન્તિ, અકટુકં લભિત્વા કટુકં પરિયેસન્તિ; લોણિકં લભિત્વા અલોણિકં પરિયેસન્તિ, અલોણિકં લભિત્વા લોણિકં પરિયેસન્તિ; ખારિકં લભિત્વા અખારિકં પરિયેસન્તિ, અખારિકં લભિત્વા ખારિકં પરિયેસન્તિ; લમ્બિકં લભિત્વા કસાવં પરિયેસન્તિ , કસાવં લભિત્વા લમ્બિકં પરિયેસન્તિ; સાદું લભિત્વા અસાદું પરિયેસન્તિ, અસાદું લભિત્વા સાદું પરિયેસન્તિ; સીતં લભિત્વા ઉણ્હં પરિયેસન્તિ, ઉણ્હં લભિત્વા સીતં પરિયેસન્તિ. તે યં યં લભિત્વા તેન તેન ન સન્તુસ્સન્તિ અપરાપરં પરિયેસન્તિ, મનાપિકેસુ રસેસુ રત્તા ગિદ્ધા ગધિતા મુચ્છિતા અજ્ઝોસન્ના લગ્ગા લગ્ગિતા પલિબુદ્ધા. યસ્સેસા રસતણ્હા પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢા, સો પટિસઙ્ખા યોનિસો આહારં આહારેતિ – ‘‘નેવ દવાય ન મદાય ન મણ્ડનાય ન વિભૂસનાય, યાવદેવ ઇમસ્સ કાયસ્સ ઠિતિયા યાપનાય વિહિંસૂપરતિયા બ્રહ્મચરિયાનુગ્ગહાય. ઇતિ પુરાણઞ્ચ વેદનં પટિહઙ્ખામિ, નવઞ્ચ વેદનં ન ઉપ્પાદેસ્સામિ, યાત્રા ચ મે ભવિસ્સતિ અનવજ્જતા ચ ફાસુવિહારો ચા’’તિ.
Aviruddhoca taṇhāya, rasesu nānugijjhatīti. Viruddhoti yo cittassa āghāto paṭighāto, paṭighaṃ paṭivirodho, kopo pakopo sampakopo, doso padoso sampadoso, cittassa byāpatti manopadoso, kodho kujjhanā kujjhitattaṃ, doso dussanā dussitattaṃ, byāpatti byāpajjanā byāpajjitattaṃ virodho paṭivirodho, caṇḍikkaṃ, asuropo, anattamanatā cittassa – ayaṃ vuccati virodho. Yasseso virodho pahīno samucchinno vūpasanto paṭipassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho, so vuccati aviruddho. Taṇhāti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā. Rasoti mūlaraso khandharaso tacaraso pattaraso puppharaso phalaraso, ambilaṃ madhuraṃ tittakaṃ kaṭukaṃ loṇikaṃ khārikaṃ lambikaṃ 44 kasāvo sādu asādu sītaṃ uṇhaṃ. Santeke samaṇabrāhmaṇā rasagiddhā. Te jivhaggena rasaggāni pariyesantā āhiṇḍanti, te ambilaṃ labhitvā anambilaṃ pariyesanti, anambilaṃ labhitvā ambilaṃ pariyesanti; madhuraṃ labhitvā amadhuraṃ pariyesanti, amadhuraṃ labhitvā madhuraṃ pariyesanti; tittakaṃ labhitvā atittakaṃ pariyesanti, atittakaṃ labhitvā tittakaṃ pariyesanti; kaṭukaṃ labhitvā akaṭukaṃ pariyesanti, akaṭukaṃ labhitvā kaṭukaṃ pariyesanti; loṇikaṃ labhitvā aloṇikaṃ pariyesanti, aloṇikaṃ labhitvā loṇikaṃ pariyesanti; khārikaṃ labhitvā akhārikaṃ pariyesanti, akhārikaṃ labhitvā khārikaṃ pariyesanti; lambikaṃ labhitvā kasāvaṃ pariyesanti , kasāvaṃ labhitvā lambikaṃ pariyesanti; sāduṃ labhitvā asāduṃ pariyesanti, asāduṃ labhitvā sāduṃ pariyesanti; sītaṃ labhitvā uṇhaṃ pariyesanti, uṇhaṃ labhitvā sītaṃ pariyesanti. Te yaṃ yaṃ labhitvā tena tena na santussanti aparāparaṃ pariyesanti, manāpikesu rasesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhā. Yassesā rasataṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti – ‘‘neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya, yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiṃsūparatiyā brahmacariyānuggahāya. Iti purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi, navañca vedanaṃ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro cā’’ti.
યથા વનં આલિમ્પેય્ય યાવદેવ રોપનત્થાય, યથા વા પન અક્ખં અબ્ભઞ્જેય્ય યાવદેવ ભારસ્સ નિત્થરણત્થાય, યથા વા પન પુત્તમંસં આહારં આહરેય્ય યાવદેવ કન્તારસ્સ નિત્થરણત્થાય; એવમેવ ભિક્ખુ પટિસઙ્ખા યોનિસો આહારં આહારેતિ – ‘‘નેવ દવાય…પે॰… ફાસુવિહારો ચા’’તિ. રસતણ્હં પજહતિ વિનોદેતિ બ્યન્તિં કરોતિ અનભાવં ગમેતિ, રસતણ્હાય આરતો અસ્સ વિરતો પટિવિરતો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરતીતિ – અવિરુદ્ધો ચ તણ્હાય રસેસુ નાનુગિજ્ઝતિ.
Yathā vanaṃ ālimpeyya yāvadeva ropanatthāya, yathā vā pana akkhaṃ abbhañjeyya yāvadeva bhārassa nittharaṇatthāya, yathā vā pana puttamaṃsaṃ āhāraṃ āhareyya yāvadeva kantārassa nittharaṇatthāya; evameva bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti – ‘‘neva davāya…pe… phāsuvihāro cā’’ti. Rasataṇhaṃ pajahati vinodeti byantiṃ karoti anabhāvaṃ gameti, rasataṇhāya ārato assa virato paṭivirato nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – aviruddho ca taṇhāya rasesu nānugijjhati.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘લાભકમ્યા ન સિક્ખતિ, અલાભે ચ ન કુપ્પતિ;
‘‘Lābhakamyā na sikkhati, alābhe ca na kuppati;
અવિરુદ્ધો ચ તણ્હાય, રસેસુ નાનુગિજ્ઝતી’’તિ.
Aviruddho ca taṇhāya, rasesu nānugijjhatī’’ti.
૯૦.
90.
ઉપેક્ખકો સદા સતો, ન લોકે મઞ્ઞતે સમં;
Upekkhako sadā sato, na loke maññate samaṃ;
ન વિસેસી ન નીચેય્યો, તસ્સ નો સન્તિ ઉસ્સદા.
Na visesī na nīceyyo, tassa no santi ussadā.
ઉપેક્ખકો સદા સતોતિ. ઉપેક્ખકોતિ છળઙ્ગુપેક્ખાય સમન્નાગતો. ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા નેવ સુમનો હોતિ ન દુમ્મનો, ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય નેવ સુમનો હોતિ ન દુમ્મનો, ઉપેક્ખકો વિહરતિ સતો સમ્પજાનો. ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા મનાપં નાભિગિજ્ઝતિ નાભિહંસતિ 45 ન રાગં જનેતિ, તસ્સ ઠિતોવ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં. ચક્ખુના ખો પનેવ રૂપં દિસ્વા અમનાપં ન મઙ્કુ હોતિ અપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો 46 અલીનમનસો 47 અબ્યાપન્નચેતસો, તસ્સ ઠિતોવ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં. સોતેન સદ્દં સુત્વા… ઘાનેન ગન્ધં ઘાયિત્વા… જિવ્હાય રસં સાયિત્વા… કાયેન ફોટ્ઠબ્બં ફુસિત્વા… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય મનાપં નાભિગિજ્ઝતિ નાભિહંસતિ ન રાગં જનેતિ, તસ્સ ઠિતોવ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં. મનસા ખો પનેવ ધમ્મં વિઞ્ઞાય અમનાપં ન મઙ્કુ હોતિ અપ્પતિટ્ઠિતચિત્તો અલીનમનસો અબ્યાપન્નચેતસો, તસ્સ ઠિતોવ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં.
Upekkhako sadā satoti. Upekkhakoti chaḷaṅgupekkhāya samannāgato. Cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajāno. Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati 48 na rāgaṃ janeti, tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva rūpaṃ disvā amanāpaṃ na maṅku hoti appatiṭṭhitacitto 49 alīnamanaso 50 abyāpannacetaso, tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ. Sotena saddaṃ sutvā… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya manāpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti, tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ. Manasā kho paneva dhammaṃ viññāya amanāpaṃ na maṅku hoti appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso, tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ.
ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા મનાપામનાપેસુ રૂપેસુ તસ્સ ઠિતોવ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય મનાપામનાપેસુ ધમ્મેસુ તસ્સ ઠિતોવ કાયો હોતિ, ઠિતં ચિત્તં અજ્ઝત્તં સુસણ્ઠિતં સુવિમુત્તં.
Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpāmanāpesu rūpesu tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ. Sotena saddaṃ sutvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya manāpāmanāpesu dhammesu tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ.
ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા રજનીયે ન રજ્જતિ, દુસ્સનીયે 51 ન દુસ્સતિ, મોહનીયે ન મુય્હતિ, કોપનીયે ન કુપ્પતિ, મદનીયે ન મજ્જતિ, કિલેસનીયે ન કિલિસ્સતિ. સોતેન સદ્દં સુત્વા…પે॰… મનસા ધમ્મં વિઞ્ઞાય રજનીયે ન રજ્જતિ દુસ્સનીયે ન દુસ્સતિ, મોહનીયે ન મુય્હતિ, કોપનીયે ન કુપ્પતિ, મદનીયે ન મજ્જતિ, કિલેસનીયે ન કિલિસ્સતિ. દિટ્ઠે દિટ્ઠમત્તો, સુતે સુતમત્તો, મુતે મુતમત્તો, વિઞ્ઞાતે વિઞ્ઞાતમત્તો. દિટ્ઠે ન લિમ્પતિ, સુતે ન લિમ્પતિ, મુતે ન લિમ્પતિ, વિઞ્ઞાતે ન લિમ્પતિ. દિટ્ઠે અનૂપયો અનપાયો અનિસ્સિતો અપ્પટિબદ્ધો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરતિ. સુતે… મુતે… વિઞ્ઞાતે અનૂપયો અનપાયો અનિસ્સિતો અપ્પટિબદ્ધો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરતિ.
Cakkhunā rūpaṃ disvā rajanīye na rajjati, dussanīye 52 na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya rajanīye na rajjati dussanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Diṭṭhe diṭṭhamatto, sute sutamatto, mute mutamatto, viññāte viññātamatto. Diṭṭhe na limpati, sute na limpati, mute na limpati, viññāte na limpati. Diṭṭhe anūpayo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharati. Sute… mute… viññāte anūpayo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharati.
સંવિજ્જતિ અરહતો ચક્ખુ, પસ્સતિ અરહા ચક્ખુના રૂપં. છન્દરાગો અરહતો નત્થિ, સુવિમુત્તચિત્તો અરહા. સંવિજ્જતિ અરહતો સોતં, સુણાતિ અરહા સોતેન સદ્દં. છન્દરાગો અરહતો નત્થિ, સુવિમુત્તચિત્તો અરહા. સંવિજ્જતિ અરહતો ઘાનં, ઘાયતિ અરહા ઘાનેન ગન્ધં. છન્દરાગો અરહતો નત્થિ, સુવિમુત્તચિત્તો અરહા. સંવિજ્જતિ અરહતો જિવ્હા, સાયતિ અરહા જિવ્હાય રસં…પે॰… સંવિજ્જતિ અરહતો કાયો, ફુસતિ અરહા કાયેન ફોટ્ઠબ્બં…પે॰… સંવિજ્જતિ અરહતો મનો, વિજાનાતિ અરહા મનસા ધમ્મં. છન્દરાગો અરહતો નત્થિ સુવિમુત્તચિત્તો અરહા.
Saṃvijjati arahato cakkhu, passati arahā cakkhunā rūpaṃ. Chandarāgo arahato natthi, suvimuttacitto arahā. Saṃvijjati arahato sotaṃ, suṇāti arahā sotena saddaṃ. Chandarāgo arahato natthi, suvimuttacitto arahā. Saṃvijjati arahato ghānaṃ, ghāyati arahā ghānena gandhaṃ. Chandarāgo arahato natthi, suvimuttacitto arahā. Saṃvijjati arahato jivhā, sāyati arahā jivhāya rasaṃ…pe… saṃvijjati arahato kāyo, phusati arahā kāyena phoṭṭhabbaṃ…pe… saṃvijjati arahato mano, vijānāti arahā manasā dhammaṃ. Chandarāgo arahato natthi suvimuttacitto arahā.
ચક્ખુ રૂપારામં રૂપરતં રૂપસમ્મુદિતં, તં અરહતો દન્તં ગુત્તં રક્ખિતં સંવુતં, તસ્સ ચ સંવરાય ધમ્મં દેસેતિ. સોતં સદ્દારામં…પે॰… ઘાનં ગન્ધારામં… જિવ્હા રસારામા રસરતા રસસમ્મુદિતા, સા અરહતો દન્તા ગુત્તા રક્ખિતા સંવુતા, તસ્સા ચ સંવરાય ધમ્મં દેસેતિ. કાયો ફોટ્ઠબ્બારામો…પે॰… મનો ધમ્મારામો ધમ્મરતો ધમ્મસમ્મુદિતો, સો અરહતો દન્તો ગુત્તો રક્ખિતો સંવુતો, તસ્સ ચ સંવરાય ધમ્મં દેસેતિ.
Cakkhu rūpārāmaṃ rūparataṃ rūpasammuditaṃ, taṃ arahato dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti. Sotaṃ saddārāmaṃ…pe… ghānaṃ gandhārāmaṃ… jivhā rasārāmā rasaratā rasasammuditā, sā arahato dantā guttā rakkhitā saṃvutā, tassā ca saṃvarāya dhammaṃ deseti. Kāyo phoṭṭhabbārāmo…pe… mano dhammārāmo dhammarato dhammasammudito, so arahato danto gutto rakkhito saṃvuto, tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti.
‘‘દન્તં નયન્તિ સમિતિં, દન્તં રાજાભિરૂહતિ;
‘‘Dantaṃ nayanti samitiṃ, dantaṃ rājābhirūhati;
દન્તો સેટ્ઠો મનુસ્સેસુ, યોતિવાક્યં તિતિક્ખતિ.
Danto seṭṭho manussesu, yotivākyaṃ titikkhati.
કુઞ્જરા ચ મહાનાગા, અત્તદન્તો તતો વરં.
Kuñjarā ca mahānāgā, attadanto tato varaṃ.
‘‘ન હિ એતેહિ યાનેહિ, ગચ્છેય્ય અગતં દિસં;
‘‘Na hi etehi yānehi, gaccheyya agataṃ disaṃ;
યથાત્તના સુદન્તેન, દન્તો દન્તેન ગચ્છતિ.
Yathāttanā sudantena, danto dantena gacchati.
‘‘વિધાસુ ન વિકમ્પન્તિ, વિપ્પમુત્તા પુનબ્ભવા;
‘‘Vidhāsu na vikampanti, vippamuttā punabbhavā;
દન્તભૂમિમનુપ્પત્તા, તે લોકે વિજિતાવિનો.
Dantabhūmimanuppattā, te loke vijitāvino.
નિબ્બિજ્ઝ ઇમં 59 પરઞ્ચ લોકં, કાલં કઙ્ખતિ ભાવિતો સ દન્તો’’તિ.
Nibbijjha imaṃ 60 parañca lokaṃ, kālaṃ kaṅkhati bhāvito sa danto’’ti.
ઉપેક્ખકો સદાતિ. સદા સબ્બદા સબ્બકાલં નિચ્ચકાલં ધુવકાલં…પે॰… પચ્છિમે વયોખન્ધે. સતોતિ ચતૂહિ કારણેહિ સતો – કાયે કાયાનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનં ભાવેન્તો સતો, વેદનાસુ… ચિત્તે… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સનાસતિપટ્ઠાનં ભાવેન્તો સતો…પે॰… સો વુચ્ચતિ સતોતિ – ઉપેક્ખકો સદા સતો.
Upekkhako sadāti. Sadā sabbadā sabbakālaṃ niccakālaṃ dhuvakālaṃ…pe… pacchime vayokhandhe. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, vedanāsu… citte… dhammesu dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati satoti – upekkhako sadā sato.
ન લોકે મઞ્ઞતે સમન્તિ. ‘‘સદિસોહમસ્મી’’તિ માનં ન જનેતિ જાતિયા વા ગોત્તેન વા…પે॰… અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુનાતિ – ન લોકે મઞ્ઞતે સમં.
Na loke maññate samanti. ‘‘Sadisohamasmī’’ti mānaṃ na janeti jātiyā vā gottena vā…pe… aññataraññatarena vā vatthunāti – na loke maññate samaṃ.
ન વિસેસી ન નીચેય્યોતિ. ‘‘સેય્યોહમસ્મી’’તિ અતિમાનં ન જનેતિ જાતિયા વા ગોત્તેન વા…પે॰… અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુના . ‘‘હીનોહમસ્મી’’તિ ઓમાનં ન જનેતિ જાતિયા વા ગોત્તેન વા…પે॰… અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુનાતિ – ન વિસેસી ન નીચેય્યો.
Na visesī na nīceyyoti. ‘‘Seyyohamasmī’’ti atimānaṃ na janeti jātiyā vā gottena vā…pe… aññataraññatarena vā vatthunā . ‘‘Hīnohamasmī’’ti omānaṃ na janeti jātiyā vā gottena vā…pe… aññataraññatarena vā vatthunāti – na visesī na nīceyyo.
તસ્સ નો સન્તિ ઉસ્સદાતિ. તસ્સાતિ અરહતો ખીણાસવસ્સ. ઉસ્સદાતિ સત્તુસ્સદા – રાગુસ્સદો દોસુસ્સદો મોહુસ્સદો માનુસ્સદો દિટ્ઠુસ્સદો કિલેસુસ્સદો કમ્મુસ્સદો. તસ્સિમે ઉસ્સદા નત્થિ ન સન્તિ ન સંવિજ્જન્તિ નુપલબ્ભન્તિ, પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાતિ – તસ્સ નો સન્તિ ઉસ્સદા.
Tassa no santi ussadāti. Tassāti arahato khīṇāsavassa. Ussadāti sattussadā – rāgussado dosussado mohussado mānussado diṭṭhussado kilesussado kammussado. Tassime ussadā natthi na santi na saṃvijjanti nupalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – tassa no santi ussadā.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘ઉપેક્ખકો સદા સતો, ન લોકે મઞ્ઞતે સમં;
‘‘Upekkhako sadā sato, na loke maññate samaṃ;
ન વિસેસી ન નીચેય્યો, તસ્સ નો સન્તિ ઉસ્સદા’’તિ.
Na visesī na nīceyyo, tassa no santi ussadā’’ti.
૯૧.
91.
ભવાય વિભવાય વા, તણ્હા યસ્સ ન વિજ્જતિ.
Bhavāya vibhavāya vā, taṇhā yassa na vijjati.
યસ્સ નિસ્સયતા નત્થીતિ. યસ્સાતિ અરહતો ખીણાસવસ્સ. નિસ્સયાતિ દ્વે નિસ્સયા – તણ્હાનિસ્સયો ચ દિટ્ઠિનિસ્સયો ચ…પે॰… અયં તણ્હાનિસ્સયો…પે॰… અયં દિટ્ઠિનિસ્સયો . તસ્સ તણ્હાનિસ્સયો પહીનો, દિટ્ઠિનિસ્સયો પટિનિસ્સટ્ઠો; તણ્હાનિસ્સયસ્સ પહીનત્તા દિટ્ઠિનિસ્સયસ્સ પટિનિસ્સટ્ઠત્તા નિસ્સયતા યસ્સ નત્થિ ન સન્તિ ન સંવિજ્જતિ નુપલબ્ભતિ, પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાતિ – યસ્સ નિસ્સયતા નત્થિ.
Yassanissayatā natthīti. Yassāti arahato khīṇāsavassa. Nissayāti dve nissayā – taṇhānissayo ca diṭṭhinissayo ca…pe… ayaṃ taṇhānissayo…pe… ayaṃ diṭṭhinissayo . Tassa taṇhānissayo pahīno, diṭṭhinissayo paṭinissaṭṭho; taṇhānissayassa pahīnattā diṭṭhinissayassa paṭinissaṭṭhattā nissayatā yassa natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – yassa nissayatā natthi.
ઞત્વા ધમ્મં અનિસ્સિતોતિ. ઞત્વાતિ ઞત્વા જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વા, ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિ ઞત્વા જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વા, ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ… ‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ…પે॰… ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્ત્ન્ત્તિ ઞત્વા જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વા. અનિસ્સિતોતિ દ્વે નિસ્સયા – તણ્હાનિસ્સયો ચ દિટ્ઠિનિસ્સયો ચ…પે॰… અયં તણ્હાનિસ્સયો…પે॰… અયં દિટ્ઠિનિસ્સયો. તણ્હાનિસ્સયં પહાય દિટ્ઠિનિસ્સયં પટિનિસ્સજ્જિત્વા ચક્ખું અનિસ્સિતો, સોતં અનિસ્સિતો, ઘાનં અનિસ્સિતો, જિવ્હં અનિસ્સિતો, કાયં અનિસ્સિતો, મનં અનિસ્સિતો, રૂપે… સદ્દે… ગન્ધે… રસે… ફોટ્ઠબ્બે… કુલં… ગણં… આવાસં…પે॰… દિટ્ઠસુતમુતવિઞ્ઞાતબ્બે ધમ્મે અનિસ્સિતો અનલ્લીનો અનુપગતો અનજ્ઝોસિતો અનધિમુત્તો નિક્ખન્તો નિસ્સટો વિપ્પમુત્તો વિસઞ્ઞુત્તો વિમરિયાદિકતેન ચેતસા વિહરતીતિ – ઞત્વા ધમ્મં અનિસ્સિતો.
Ñatvādhammaṃ anissitoti. Ñatvāti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’ntntti ñatvā jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Anissitoti dve nissayā – taṇhānissayo ca diṭṭhinissayo ca…pe… ayaṃ taṇhānissayo…pe… ayaṃ diṭṭhinissayo. Taṇhānissayaṃ pahāya diṭṭhinissayaṃ paṭinissajjitvā cakkhuṃ anissito, sotaṃ anissito, ghānaṃ anissito, jivhaṃ anissito, kāyaṃ anissito, manaṃ anissito, rūpe… sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe… kulaṃ… gaṇaṃ… āvāsaṃ…pe… diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme anissito anallīno anupagato anajjhosito anadhimutto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – ñatvā dhammaṃ anissito.
ભવાય વિભવાય વા, તણ્હા યસ્સ ન વિજ્જતીતિ. તણ્હાતિ રૂપતણ્હા સદ્દતણ્હા ગન્ધતણ્હા રસતણ્હા ફોટ્ઠબ્બતણ્હા ધમ્મતણ્હા. યસ્સાતિ અરહતો ખીણાસવસ્સ. ભવાયાતિ ભવદિટ્ઠિયા, વિભવાયાતિ વિભવદિટ્ઠિયા; ભવાયાતિ સસ્સતદિટ્ઠિયા, વિભવાયાતિ ઉચ્છેદદિટ્ઠિયા; ભવાયાતિ પુનપ્પુનભવાય પુનપ્પુનગતિયા પુનપ્પુનઉપપત્તિયા પુનપ્પુનપટિસન્ધિયા પુનપ્પુનઅત્તભાવાભિનિબ્બત્તિયા . તણ્હા યસ્સ નત્થિ ન સન્તિ ન સંવિજ્જતિ નુપલબ્ભતિ, પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાતિ – ભવાય વિભવાય વા તણ્હા યસ્સ ન વિજ્જતિ.
Bhavāya vibhavāya vā, taṇhā yassa na vijjatīti. Taṇhāti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā. Yassāti arahato khīṇāsavassa. Bhavāyāti bhavadiṭṭhiyā, vibhavāyāti vibhavadiṭṭhiyā; bhavāyāti sassatadiṭṭhiyā, vibhavāyāti ucchedadiṭṭhiyā; bhavāyāti punappunabhavāya punappunagatiyā punappunaupapattiyā punappunapaṭisandhiyā punappunaattabhāvābhinibbattiyā . Taṇhā yassa natthi na santi na saṃvijjati nupalabbhati, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – bhavāya vibhavāya vā taṇhā yassa na vijjati.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘યસ્સ નિસ્સયતા નત્થિ, ઞત્વા ધમ્મં અનિસ્સિતો;
‘‘Yassa nissayatā natthi, ñatvā dhammaṃ anissito;
ભવાય વિભવાય વા, તણ્હા યસ્સ ન વિજ્જતી’’તિ.
Bhavāya vibhavāya vā, taṇhā yassa na vijjatī’’ti.
૯૨.
92.
તં બ્રૂમિ ઉપસન્તોતિ, કામેસુ અનપેક્ખિનં;
Taṃbrūmi upasantoti, kāmesu anapekkhinaṃ;
ગન્થા તસ્સ ન વિજ્જન્તિ, અતરી સો વિસત્તિકં.
Ganthā tassa na vijjanti, atarī so visattikaṃ.
તં બ્રૂમિ ઉપસન્તોતિ. ઉપસન્તો વૂપસન્તો નિબ્બુતો પટિપસ્સદ્ધોતિ. તં બ્રૂમિ તં કથેમિ તં ભણામિ તં દીપયામિ તં વોહરામીતિ – તં બ્રૂમિ ઉપસન્તોતિ.
Taṃ brūmi upasantoti. Upasanto vūpasanto nibbuto paṭipassaddhoti. Taṃ brūmi taṃ kathemi taṃ bhaṇāmi taṃ dīpayāmi taṃ voharāmīti – taṃ brūmi upasantoti.
કામેસુ અનપેક્ખિનન્તિ. કામાતિ ઉદ્દાનતો દ્વે કામા – વત્થુકામા ચ કિલેસકામા ચ…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ વત્થુકામા…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ કિલેસકામા. વત્થુકામે પરિજાનિત્વા, કિલેસકામે પહાય પજહિત્વા વિનોદેત્વા બ્યન્તિં કરિત્વા અનભાવં ગમેત્વા કામેસુ અનપેક્ખિનો વીતકામો ચત્તકામો વન્તકામો મુત્તકામો પહીનકામો પટિનિસ્સટ્ઠકામો, કામેસુ વીતરાગો વિગતરાગો ચત્તરાગો વન્તરાગો મુત્તરાગો પહીનરાગો પટિનિસ્સટ્ઠરાગો નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતિભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતીતિ – કામેસુ અનપેક્ખિનં.
Kāmesu anapekkhinanti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Vatthukāme parijānitvā, kilesakāme pahāya pajahitvā vinodetvā byantiṃ karitvā anabhāvaṃ gametvā kāmesu anapekkhino vītakāmo cattakāmo vantakāmo muttakāmo pahīnakāmo paṭinissaṭṭhakāmo, kāmesu vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhappaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatīti – kāmesu anapekkhinaṃ.
ગન્થા તસ્સ ન વિજ્જન્તીતિ. ગન્થાતિ ચત્તારો ગન્થા – અભિજ્ઝા કાયગન્થો, બ્યાપાદો કાયગન્થો, સીલબ્બતપરામાસો કાયગન્થો, ઇદંસચ્ચાભિનિવેસો કાયગન્થો. અત્તનો દિટ્ઠિયા રાગો અભિજ્ઝા કાયગન્થો, પરવાદેસુ આઘાતો અપ્પચ્ચયો બ્યાપાદો કાયગન્થો, અત્તનો સીલં વા વતં વા સીલબ્બતં વા પરામાસો સીલબ્બતપરામાસો કાયગન્થો, અત્તનો દિટ્ઠિ ઇદંસચ્ચાભિનિવેસો કાયગન્થો. તસ્સાતિ અરહતો ખીણાસવસ્સ. ગન્થા તસ્સ ન વિજ્જન્તીતિ. ગન્થા તસ્સ નત્થિ ન સન્તિ ન સંવિજ્જન્તિ નુપલબ્ભન્તિ, પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાતિ – ગન્થા તસ્સ ન વિજ્જન્તિ.
Ganthātassa na vijjantīti. Ganthāti cattāro ganthā – abhijjhā kāyagantho, byāpādo kāyagantho, sīlabbataparāmāso kāyagantho, idaṃsaccābhiniveso kāyagantho. Attano diṭṭhiyā rāgo abhijjhā kāyagantho, paravādesu āghāto appaccayo byāpādo kāyagantho, attano sīlaṃ vā vataṃ vā sīlabbataṃ vā parāmāso sīlabbataparāmāso kāyagantho, attano diṭṭhi idaṃsaccābhiniveso kāyagantho. Tassāti arahato khīṇāsavassa. Ganthā tassa na vijjantīti. Ganthā tassa natthi na santi na saṃvijjanti nupalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – ganthā tassa na vijjanti.
અતરી સો વિસત્તિકન્તિ. વિસત્તિકા વુચ્ચતિ તણ્હા. યો રાગો સારાગો…પે॰… અભિજ્ઝા લોભો અકુસલમૂલં. વિસત્તિકાતિ કેનટ્ઠેન વિસત્તિકા ? વિસતાતિ વિસત્તિકા, વિસાલાતિ વિસત્તિકા, વિસટાતિ વિસત્તિકા, વિસમાતિ વિસત્તિકા, વિસક્કતીતિ વિસત્તિકા, વિસંહરતીતિ વિસત્તિકા, વિસંવાદિકાતિ વિસત્તિકા, વિસમૂલાતિ વિસત્તિકા, વિસફલાતિ વિસત્તિકા, વિસપરિભોગાતિ વિસત્તિકા, વિસાલા વા પન સા તણ્હા રૂપે… સદ્દે… ગન્ધે… રસે… ફોટ્ઠબ્બે… કુલે… ગણે… આવાસે…પે॰… દિટ્ઠસુતમુતવિઞ્ઞાતબ્બેસુ ધમ્મેસુ વિસતં વિત્થતાતિ વિસત્તિકા. અતરી સો વિસત્તિકન્તિ. સો ઇમં વિસત્તિકં તણ્હં અતરિ ઉત્તરિ પતરિ સમતિક્કમિ વીતિવત્તીતિ – અતરી સો વિસત્તિકં.
Atarī so visattikanti. Visattikā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā ? Visatāti visattikā, visālāti visattikā, visaṭāti visattikā, visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā, visālā vā pana sā taṇhā rūpe… sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe… kule… gaṇe… āvāse…pe… diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visataṃ vitthatāti visattikā. Atarī so visattikanti. So imaṃ visattikaṃ taṇhaṃ atari uttari patari samatikkami vītivattīti – atarī so visattikaṃ.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘તં બ્રૂમિ ઉપસન્તોતિ, કામેસુ અનપેક્ખિનં;
‘‘Taṃ brūmi upasantoti, kāmesu anapekkhinaṃ;
ગન્થા તસ્સ ન વિજ્જન્તિ, અતરી સો વિસત્તિક’’ન્તિ.
Ganthā tassa na vijjanti, atarī so visattika’’nti.
૯૩.
93.
ન તસ્સ પુત્તા પસવો, ખેત્તં વત્થુઞ્ચ વિજ્જતિ;
Na tassa puttā pasavo, khettaṃ vatthuñca vijjati;
અત્તા વાપિ નિરત્તા વા, ન તસ્મિં ઉપલબ્ભતિ.
Attā vāpi nirattā vā, na tasmiṃ upalabbhati.
ન તસ્સ પુત્તા પસવો, ખેત્તં વત્થુઞ્ચ વિજ્જતીતિ. નાતિ પટિક્ખેપો. તસ્સાતિ અરહતો ખીણાસવસ્સ. પુત્તાતિ ચત્તારો પુત્તા – અત્તજો પુત્તો, ખેત્તજો પુત્તો, દિન્નકો પુત્તો , અન્તેવાસિકો પુત્તો. પસવોતિ. અજેળકા કુક્કુટસૂકરા હત્થિગાવાસ્સવળવા. ખેત્તન્તિ સાલિખેત્તં વીહિખેત્તં મુગ્ગખેત્તં માસખેત્તં યવખેત્તં ગોધુમખેત્તં તિલખેત્તં. વત્થુન્તિ ઘરવત્થું કોટ્ઠવત્થું પુરેવત્થું પચ્છાવત્થું આરામવત્થું વિહારવત્થું. ન તસ્સ પુત્તા પસવો, ખેત્તં વત્થુઞ્ચ વિજ્જતીતિ. તસ્સ પુત્તપરિગ્ગહો વા પસુપરિગ્ગહો વા ખેત્તપરિગ્ગહો વા વત્થુપરિગ્ગહો વા નત્થિ ન સન્તિ ન સંવિજ્જન્તિ નુપલબ્ભન્તિ, પહીના સમુચ્છિન્ના વૂપસન્તા પટિપસ્સદ્ધા અભબ્બુપ્પત્તિકા ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાતિ – ન તસ્સ પુત્તા પસવો, ખેત્તં વત્થુઞ્ચ વિજ્જતિ.
Na tassa puttā pasavo, khettaṃ vatthuñca vijjatīti. Nāti paṭikkhepo. Tassāti arahato khīṇāsavassa. Puttāti cattāro puttā – attajo putto, khettajo putto, dinnako putto , antevāsiko putto. Pasavoti. Ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigāvāssavaḷavā. Khettanti sālikhettaṃ vīhikhettaṃ muggakhettaṃ māsakhettaṃ yavakhettaṃ godhumakhettaṃ tilakhettaṃ. Vatthunti gharavatthuṃ koṭṭhavatthuṃ purevatthuṃ pacchāvatthuṃ ārāmavatthuṃ vihāravatthuṃ. Na tassa puttā pasavo, khettaṃ vatthuñca vijjatīti. Tassa puttapariggaho vā pasupariggaho vā khettapariggaho vā vatthupariggaho vā natthi na santi na saṃvijjanti nupalabbhanti, pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhāti – na tassa puttā pasavo, khettaṃ vatthuñca vijjati.
અત્તા વાપિ નિરત્તા વા, ન તસ્મિં ઉપલબ્ભતીતિ. અત્તાતિ અત્તદિટ્ઠિ, નિરત્તાતિ ઉચ્છેદદિટ્ઠિ; અત્તાતિ ગહિતં નત્થિ, નિરત્તાતિ મુઞ્ચિતબ્બં નત્થિ. યસ્સ નત્થિ ગહિતં તસ્સ નત્થિ મુઞ્ચિતબ્બં. યસ્સ નત્થિ મુઞ્ચિતબ્બં તસ્સ નત્થિ ગહિતં. ગાહમુઞ્ચનસમતિક્કન્તો અરહા વુદ્ધિપરિહાનિવીતિવત્તો. સો વુટ્ઠવાસો ચિણ્ણચરણો…પે॰… જાતિમરણસંસારો નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ – અત્તા વાપિ નિરત્તા વા, ન તસ્મિં ઉપલબ્ભતિ.
Attā vāpi nirattā vā, na tasmiṃ upalabbhatīti. Attāti attadiṭṭhi, nirattāti ucchedadiṭṭhi; attāti gahitaṃ natthi, nirattāti muñcitabbaṃ natthi. Yassa natthi gahitaṃ tassa natthi muñcitabbaṃ. Yassa natthi muñcitabbaṃ tassa natthi gahitaṃ. Gāhamuñcanasamatikkanto arahā vuddhiparihānivītivatto. So vuṭṭhavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti – attā vāpi nirattā vā, na tasmiṃ upalabbhati.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘ન તસ્સ પુત્તા પસવો, ખેત્તં વત્થુઞ્ચ વિજ્જતિ;
‘‘Na tassa puttā pasavo, khettaṃ vatthuñca vijjati;
અત્તા વાપિ નિરત્તા વા, ન તસ્મિં ઉપલબ્ભતી’’તિ.
Attā vāpi nirattā vā, na tasmiṃ upalabbhatī’’ti.
૯૪.
94.
યેન નં વજ્જું પુથુજ્જના, અથો સમણબ્રાહ્મણા;
Yena naṃ vajjuṃ puthujjanā, atho samaṇabrāhmaṇā;
તં તસ્સ અપુરક્ખતં, તસ્મા વાદેસુ નેજતિ.
Taṃ tassa apurakkhataṃ, tasmā vādesu nejati.
યેન નં વજ્જું પુથુજ્જના, અથો સમણબ્રાહ્મણાતિ. પુથુજ્જનાતિ પુથુ કિલેસે જનેન્તીતિ પુથુજ્જના , પુથુ અવિહતસક્કાયદિટ્ઠિકાતિ પુથુજ્જના, પુથુ સત્થારાનં મુખુલ્લોકિકાતિ 63 પુથુજ્જના, પુથુ સબ્બગતીહિ અવુટ્ઠિતાતિ પુથુજ્જના, પુથુ નાનાભિસઙ્ખારે અભિસઙ્ખરોન્તીતિ પુથુજ્જના, પુથુ નાનાઓઘેહિ વુય્હન્તીતિ પુથુજ્જના, પુથુ નાનાસન્તાપેહિ સન્તપ્પેન્તીતિ પુથુજ્જના, પુથુ નાનાપરિળાહેહિ પરિડય્હન્તીતિ પુથુજ્જના, પુથુ પઞ્ચસુ કામગુણેસુ રત્તા ગિદ્ધા ગધિતા મુચ્છિતા અજ્ઝોસન્ના લગ્ગા લગ્ગિતા પલિબુદ્ધાતિ પુથુજ્જના, પુથુ પઞ્ચહિ નીવરણેહિ આવુતા નિવુતા ઓવુતા પિહિતા પટિચ્છન્ના પટિકુજ્જિતાતિ – પુથુજ્જના. સમણાતિ યે કેચિ ઇતો બહિદ્ધા પરિબ્બજૂપગતા પરિબ્બજસમાપન્ના. બ્રાહ્મણાતિ યે કેચિ ભોવાદિકા. યેન નં વજ્જું પુથુજ્જના, અથો સમણબ્રાહ્મણાતિ . પુથુજ્જના યેન તં રાગેન વદેય્યું, યેન દોસેન વદેય્યું, યેન મોહેન વદેય્યું, યેન માનેન વદેય્યું, યાય દિટ્ઠિયા વદેય્યું, યેન ઉદ્ધચ્ચેન વદેય્યું, યાય વિચિકિચ્છાય વદેય્યું, યેહિ અનુસયેહિ વદેય્યું, રત્તોતિ વા દુટ્ઠોતિ વા મૂળ્હોતિ વા વિનિબદ્ધોતિ વા પરામટ્ઠોતિ વા વિક્ખેપગતોતિ વા અનિટ્ઠઙ્ગતોતિ વા થામગતોતિ વા તે અભિસઙ્ખારા પહીના; અભિસઙ્ખારાનં પહીનત્તા ગતિયા 64 યેન તં વદેય્યું – નેરયિકોતિ વા તિરચ્છાનયોનિકોતિ વા પેત્તિવિસયિકોતિ વા મનુસ્સોતિ વા દેવોતિ વા રૂપીતિ વા અરૂપીતિ વા સઞ્ઞીતિ વા અસઞ્ઞીતિ વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞીતિ વા. સો હેતુ નત્થિ પચ્ચયો નત્થિ કારણં નત્થિ યેન નં વદેય્યું કથેય્યું ભણેય્યું દીપયેય્યું વોહરેય્યુન્તિ – યેન નં વજ્જું પુથુજ્જના, અથો સમણબ્રાહ્મણા.
Yena naṃ vajjuṃ puthujjanā, atho samaṇabrāhmaṇāti. Puthujjanāti puthu kilese janentīti puthujjanā , puthu avihatasakkāyadiṭṭhikāti puthujjanā, puthu satthārānaṃ mukhullokikāti 65 puthujjanā, puthu sabbagatīhi avuṭṭhitāti puthujjanā, puthu nānābhisaṅkhāre abhisaṅkharontīti puthujjanā, puthu nānāoghehi vuyhantīti puthujjanā, puthu nānāsantāpehi santappentīti puthujjanā, puthu nānāpariḷāhehi pariḍayhantīti puthujjanā, puthu pañcasu kāmaguṇesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā laggā laggitā palibuddhāti puthujjanā, puthu pañcahi nīvaraṇehi āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti – puthujjanā. Samaṇāti ye keci ito bahiddhā paribbajūpagatā paribbajasamāpannā. Brāhmaṇāti ye keci bhovādikā. Yena naṃ vajjuṃ puthujjanā, atho samaṇabrāhmaṇāti . Puthujjanā yena taṃ rāgena vadeyyuṃ, yena dosena vadeyyuṃ, yena mohena vadeyyuṃ, yena mānena vadeyyuṃ, yāya diṭṭhiyā vadeyyuṃ, yena uddhaccena vadeyyuṃ, yāya vicikicchāya vadeyyuṃ, yehi anusayehi vadeyyuṃ, rattoti vā duṭṭhoti vā mūḷhoti vā vinibaddhoti vā parāmaṭṭhoti vā vikkhepagatoti vā aniṭṭhaṅgatoti vā thāmagatoti vā te abhisaṅkhārā pahīnā; abhisaṅkhārānaṃ pahīnattā gatiyā 66 yena taṃ vadeyyuṃ – nerayikoti vā tiracchānayonikoti vā pettivisayikoti vā manussoti vā devoti vā rūpīti vā arūpīti vā saññīti vā asaññīti vā nevasaññīnāsaññīti vā. So hetu natthi paccayo natthi kāraṇaṃ natthi yena naṃ vadeyyuṃ katheyyuṃ bhaṇeyyuṃ dīpayeyyuṃ vohareyyunti – yena naṃ vajjuṃ puthujjanā, atho samaṇabrāhmaṇā.
તં તસ્સ અપુરક્ખતન્તિ. તસ્સાતિ અરહતો ખીણાસવસ્સ. પુરેક્ખારાતિ દ્વે પુરેક્ખારા – તણ્હાપુરેક્ખારો ચ દિટ્ઠિપુરેક્ખારો ચ…પે॰… અયં તણ્હાપુરેક્ખારો…પે॰… અયં દિટ્ઠિપુરેક્ખારો. તસ્સ તણ્હાપુરેક્ખારો પહીનો, દિટ્ઠિપુરેક્ખારો પટિનિસ્સટ્ઠો; તણ્હાપુરેક્ખારસ્સ પહીનત્તા, દિટ્ઠિપુરેક્ખારસ્સ પટિનિસ્સટ્ઠત્તા ન તણ્હં વા દિટ્ઠિં વા પુરતો કત્વા ચરતિ, ન તણ્હાધજો ન તણ્હાકેતુ ન તણ્હાધિપતેય્યો, ન દિટ્ઠિધજો ન દિટ્ઠિકેતુ ન દિટ્ઠાધિપતેય્યો, ન તણ્હાય વા ન દિટ્ઠિયા વા પરિવારિતો ચરતીતિ – તં તસ્સ અપુરક્ખતં.
Taṃ tassa apurakkhatanti. Tassāti arahato khīṇāsavassa. Purekkhārāti dve purekkhārā – taṇhāpurekkhāro ca diṭṭhipurekkhāro ca…pe… ayaṃ taṇhāpurekkhāro…pe… ayaṃ diṭṭhipurekkhāro. Tassa taṇhāpurekkhāro pahīno, diṭṭhipurekkhāro paṭinissaṭṭho; taṇhāpurekkhārassa pahīnattā, diṭṭhipurekkhārassa paṭinissaṭṭhattā na taṇhaṃ vā diṭṭhiṃ vā purato katvā carati, na taṇhādhajo na taṇhāketu na taṇhādhipateyyo, na diṭṭhidhajo na diṭṭhiketu na diṭṭhādhipateyyo, na taṇhāya vā na diṭṭhiyā vā parivārito caratīti – taṃ tassa apurakkhataṃ.
તસ્મા વાદેસુ નેજતીતિ. તસ્માતિ તસ્મા તંકારણા તંહેતુ તપ્પચ્ચયા તંનિદાના વાદેસુ ઉપવાદેસુ નિન્દાય ગરહાય અકિત્તિયા અવણ્ણહારિકાય નેજતિ ન ઇઞ્જતિ ન ચલતિ ન વેધતિ નપ્પવેધતિ ન સમ્પવેધતીતિ – તસ્મા વાદેસુ નેજતિ.
Tasmā vādesu nejatīti. Tasmāti tasmā taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā vādesu upavādesu nindāya garahāya akittiyā avaṇṇahārikāya nejati na iñjati na calati na vedhati nappavedhati na sampavedhatīti – tasmā vādesu nejati.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘યેન નં વજ્જું પુથુજ્જના, અથો સમણબ્રાહ્મણા;
‘‘Yena naṃ vajjuṃ puthujjanā, atho samaṇabrāhmaṇā;
તં તસ્સ અપુરક્ખતં, તસ્મા વાદેસુ નેજતી’’તિ.
Taṃ tassa apurakkhataṃ, tasmā vādesu nejatī’’ti.
૯૫.
95.
વીતગેધો અમચ્છરી, ન ઉસ્સેસુ વદતે મુનિ;
Vītagedho amaccharī, na ussesu vadate muni;
ન સમેસુ ન ઓમેસુ, કપ્પં નેતિ અકપ્પિયો.
Na samesu na omesu, kappaṃ neti akappiyo.
વીતગેધો અમચ્છરીતિ. ગેધો વુચ્ચતિ તણ્હા. યો રાગો સારાગો…પે॰… અભિજ્ઝા લોભો અકુસલમૂલં. યસ્સેસો ગેધો પહીનો સમુચ્છિન્નો વૂપસન્તો પટિપસ્સદ્ધો અભબ્બુપ્પત્તિકો ઞાણગ્ગિના દડ્ઢો, સો વુચ્ચતિ વીતગેધો. સો રૂપે અગિદ્ધો…પે॰… દિટ્ઠસુતમુતવિઞ્ઞાતબ્બેસુ ધમ્મેસુ અગિદ્ધો અગધિતો અમુચ્છિતો અનજ્ઝોસિતો, વીતગેધો વિગતગેધો ચત્તગેધો વન્તગેધો મુત્તગેધો પહીનગેધો પટિનિસ્સટ્ઠગેધો નિચ્છાતો…પે॰… બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતીતિ – વીતગેધો. અમચ્છરીતિ મચ્છરિયન્તિ પઞ્ચ મચ્છરિયાનિ – આવાસમચ્છરિયં, કુલમચ્છરિયં, લાભમચ્છરિયં, વણ્ણમચ્છરિયં, ધમ્મમચ્છરિયં. યં એવરૂપં…પે॰… ગાહો – ઇદં વુચ્ચતિ મચ્છરિયં. યસ્સેતં મચ્છરિયં પહીનં સમુચ્છિન્નં વૂપસન્તં પટિપસ્સદ્ધં અભબ્બુપ્પત્તિકં ઞાણગ્ગિના દડ્ઢં, સો વુચ્ચતિ અમચ્છરીતિ – વીતગેધો અમચ્છરી.
Vītagedho amaccharīti. Gedho vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Yasseso gedho pahīno samucchinno vūpasanto paṭipassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho, so vuccati vītagedho. So rūpe agiddho…pe… diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu agiddho agadhito amucchito anajjhosito, vītagedho vigatagedho cattagedho vantagedho muttagedho pahīnagedho paṭinissaṭṭhagedho nicchāto…pe… brahmabhūtena attanā viharatīti – vītagedho. Amaccharīti macchariyanti pañca macchariyāni – āvāsamacchariyaṃ, kulamacchariyaṃ, lābhamacchariyaṃ, vaṇṇamacchariyaṃ, dhammamacchariyaṃ. Yaṃ evarūpaṃ…pe… gāho – idaṃ vuccati macchariyaṃ. Yassetaṃ macchariyaṃ pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭipassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhaṃ, so vuccati amaccharīti – vītagedho amaccharī.
ન ઉસ્સેસુ વદતે મુનિ, ન સમેસુ ન ઓમેસૂતિ. મુનીતિ. મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં…પે॰… સઙ્ગજાલમતિચ્ચ સો મુનિ. ‘‘સેય્યોહમસ્મી’’તિ વા, ‘‘સદિસોહમસ્મી’’તિ વા, ‘‘હીનોહમસ્મી’’તિ વા ન વદતિ ન કથેતિ ન ભણતિ ન દીપયતિ ન વોહરતીતિ – ન ઉસ્સેસુ વદતે મુનિ, ન સમેસુ ન ઓમેસુ.
Na ussesu vadate muni, na samesu na omesūti. Munīti. Monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so muni. ‘‘Seyyohamasmī’’ti vā, ‘‘sadisohamasmī’’ti vā, ‘‘hīnohamasmī’’ti vā na vadati na katheti na bhaṇati na dīpayati na voharatīti – na ussesu vadate muni, na samesu na omesu.
કપ્પં નેતિ અકપ્પિયોતિ. કપ્પાતિ દ્વે કપ્પા – તણ્હાકપ્પો ચ દિટ્ઠિકપ્પો ચ…પે॰… અયં તણ્હાકપ્પો…પે॰… અયં દિટ્ઠિકપ્પો. તસ્સ તણ્હાકપ્પો પહીનો, દિટ્ઠિકપ્પો પટિનિસ્સટ્ઠો; તણ્હાકપ્પસ્સ પહીનત્તા, દિટ્ઠિકપ્પસ્સ પટિનિસ્સટ્ઠત્તા તણ્હાકપ્પં વા દિટ્ઠિકપ્પં વા નેતિ ન ઉપેતિ ન ઉપગચ્છતિ ન ગણ્હાતિ ન પરામસતિ નાભિનિવિસતીતિ – કપ્પં નેતિ. અકપ્પિયોતિ. કપ્પાતિ દ્વે કપ્પા – તણ્હાકપ્પો ચ દિટ્ઠિકપ્પો ચ…પે॰… અયં તણ્હાકપ્પો…પે॰… અયં દિટ્ઠિકપ્પો. તસ્સ તણ્હાકપ્પો પહીનો, દિટ્ઠિકપ્પો પટિનિસ્સટ્ઠો; તસ્સ તણ્હાકપ્પસ્સ પહીનત્તા, દિટ્ઠિકપ્પસ્સ પટિનિસ્સટ્ઠત્તા તણ્હાકપ્પં વા દિટ્ઠિકપ્પં વા ન કપ્પેતિ ન જનેતિ ન સઞ્જનેતિ ન નિબ્બત્તેતિ નાભિનિબ્બત્તેતીતિ – કપ્પં નેતિ અકપ્પિયો.
Kappaṃ neti akappiyoti. Kappāti dve kappā – taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe… ayaṃ taṇhākappo…pe… ayaṃ diṭṭhikappo. Tassa taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho; taṇhākappassa pahīnattā, diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā neti na upeti na upagacchati na gaṇhāti na parāmasati nābhinivisatīti – kappaṃ neti. Akappiyoti. Kappāti dve kappā – taṇhākappo ca diṭṭhikappo ca…pe… ayaṃ taṇhākappo…pe… ayaṃ diṭṭhikappo. Tassa taṇhākappo pahīno, diṭṭhikappo paṭinissaṭṭho; tassa taṇhākappassa pahīnattā, diṭṭhikappassa paṭinissaṭṭhattā taṇhākappaṃ vā diṭṭhikappaṃ vā na kappeti na janeti na sañjaneti na nibbatteti nābhinibbattetīti – kappaṃ neti akappiyo.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘વીતગેધો અમચ્છરી, ન ઉસ્સેસુ વદતે મુનિ;
‘‘Vītagedho amaccharī, na ussesu vadate muni;
ન સમેસુ ન ઓમેસુ, કપ્પં નેતિ અકપ્પિયો’’તિ.
Na samesu na omesu, kappaṃ neti akappiyo’’ti.
૯૬.
96.
યસ્સ લોકે સકં નત્થિ, અસતા ચ ન સોચતિ;
Yassa loke sakaṃ natthi, asatā ca na socati;
ધમ્મેસુ ચ ન ગચ્છતિ, સ વે સન્તોતિ વુચ્ચતિ.
Dhammesu ca na gacchati, sa ve santoti vuccati.
યસ્સ લોકે સકં નત્થીતિ. યસ્સાતિ અરહતો ખીણાસવસ્સ. લોકે સકં નત્થીતિ. તસ્સ મય્હં વા ઇદં પરેસં વા ઇદન્તિ કિઞ્ચિ રૂપગતં વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં, ગહિતં પરામટ્ઠં અભિનિવિટ્ઠં અજ્ઝોસિતં અધિમુત્તં, નત્થિ ન સન્તિ…પે॰… ઞાણગ્ગિના દડ્ઢન્તિ – યસ્સ લોકે સકં નત્થિ. અસતા ચ ન સોચતીતિ. વિપરિણતં વા વત્થું ન સોચતિ, વિપરિણતસ્મિં વા વત્થુસ્મિં ન સોચતિ. ચક્ખુ મે વિપરિણતન્તિ ન સોચતિ. સોતં મે… ઘાનં મે… જિવ્હા મે… કાયો મે… મનો મે… રૂપા મે… સદ્દા મે… ગન્ધા મે… રસા મે… ફોટ્ઠબ્બા મે… કુલં મે… ગણો મે… આવાસો મે… લાભો મે… યસો મે… પસંસા મે… સુખં મે… ચીવરં મે… પિણ્ડપાતો મે… સેનાસનં મે… ગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારો મે… માતા મે… પિતા મે… ભાતા મે… ભગિની મે… પુત્તો મે… ધીતા મે… મિત્તા મે… અમચ્ચા મે… ઞાતકા મે… સાલોહિતા મે વિપરિણતાતિ ન સોચતિ ન કિલમતિ ન પરિદેવતિ ન ઉરત્તાળિં કન્દતિ ન સમ્મોહં આપજ્જતીતિ. એવમ્પિ, અસતા ચ ન સોચતિ.
Yassaloke sakaṃ natthīti. Yassāti arahato khīṇāsavassa. Loke sakaṃ natthīti. Tassa mayhaṃ vā idaṃ paresaṃ vā idanti kiñci rūpagataṃ vedanāgataṃ saññāgataṃ saṅkhāragataṃ viññāṇagataṃ, gahitaṃ parāmaṭṭhaṃ abhiniviṭṭhaṃ ajjhositaṃ adhimuttaṃ, natthi na santi…pe… ñāṇagginā daḍḍhanti – yassa loke sakaṃ natthi. Asatā ca na socatīti. Vipariṇataṃ vā vatthuṃ na socati, vipariṇatasmiṃ vā vatthusmiṃ na socati. Cakkhu me vipariṇatanti na socati. Sotaṃ me… ghānaṃ me… jivhā me… kāyo me… mano me… rūpā me… saddā me… gandhā me… rasā me… phoṭṭhabbā me… kulaṃ me… gaṇo me… āvāso me… lābho me… yaso me… pasaṃsā me… sukhaṃ me… cīvaraṃ me… piṇḍapāto me… senāsanaṃ me… gilānapaccayabhesajjaparikkhāro me… mātā me… pitā me… bhātā me… bhaginī me… putto me… dhītā me… mittā me… amaccā me… ñātakā me… sālohitā me vipariṇatāti na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṃ kandati na sammohaṃ āpajjatīti. Evampi, asatā ca na socati.
અથ વા અસન્તાય 67 દુક્ખાય વેદનાય ફુટ્ઠો પરેતો સમોહિતો સમન્નાગતો ન સોચતિ ન કિલમતિ ન પરિદેવતિ ન ઉરત્તાળિં કન્દતિ ન સમ્મોહં આપજ્જતિ. ચક્ખુરોગેન ફુટ્ઠો પરેતો સમોહિતો સમન્નાગતો ન સોચતિ ન કિલમતિ ન પરિદેવતિ ન ઉરત્તાળિં કન્દતિ ન સમ્મોહં આપજ્જતિ, સોતરોગેન… ઘાનરોગેન… જિવ્હારોગેન… કાયરોગેન… સીસરોગેન… કણ્ણરોગેન… મુખરોગેન… દન્તરોગેન… કાસેન… સાસેન… પિનાસેન… ડાહેન… જરેન… કુચ્છિરોગેન… મુચ્છાય… પક્ખન્દિકાય… સૂલેન… વિસૂચિકાય… કુટ્ઠેન… ગણ્ડેન… કિલાસેન… સોસેન… અપમારેન… દદ્દુયા… કણ્ડુયા… કચ્છુયા… રખસાય … વિતચ્છિકાય… લોહિતેન… પિત્તેન… મધુમેહેન… અંસાય… પિળકાય… ભગન્દલેન 68 … પિત્તસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… સેમ્હસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… વાતસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… સન્નિપાતિકેન આબાધેન… ઉતુપરિણામજેન આબાધેન… વિસમપરિહારજેન આબાધેન… ઓપક્કમિકેન આબાધેન… કમ્મવિપાકજેન આબાધેન… સીતેન… ઉણ્હેન… જિઘચ્છાય… પિપાસાય… ડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સેહિ ફુટ્ઠો પરેતો સમોહિતો સમન્નાગતો ન સોચતિ ન કિલમતિ ન પરિદેવતિ ન ઉરત્તાળિં કન્દતિ ન સમ્મોહં આપજ્જતીતિ. એવમ્પિ, અસતા ચ ન સોચતિ.
Atha vā asantāya 69 dukkhāya vedanāya phuṭṭho pareto samohito samannāgato na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṃ kandati na sammohaṃ āpajjati. Cakkhurogena phuṭṭho pareto samohito samannāgato na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṃ kandati na sammohaṃ āpajjati, sotarogena… ghānarogena… jivhārogena… kāyarogena… sīsarogena… kaṇṇarogena… mukharogena… dantarogena… kāsena… sāsena… pināsena… ḍāhena… jarena… kucchirogena… mucchāya… pakkhandikāya… sūlena… visūcikāya… kuṭṭhena… gaṇḍena… kilāsena… sosena… apamārena… dadduyā… kaṇḍuyā… kacchuyā… rakhasāya … vitacchikāya… lohitena… pittena… madhumehena… aṃsāya… piḷakāya… bhagandalena 70 … pittasamuṭṭhānena ābādhena… semhasamuṭṭhānena ābādhena… vātasamuṭṭhānena ābādhena… sannipātikena ābādhena… utupariṇāmajena ābādhena… visamaparihārajena ābādhena… opakkamikena ābādhena… kammavipākajena ābādhena… sītena… uṇhena… jighacchāya… pipāsāya… ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassehi phuṭṭho pareto samohito samannāgato na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṃ kandati na sammohaṃ āpajjatīti. Evampi, asatā ca na socati.
અથ વા અસન્તે અસંવિજ્જમાને અનુપલબ્ભમાને 71 – ‘‘અહો વત મે તં નત્થિ, સિયા વત મે તં, તં વતાહં ન ચ લભામી’’તિ ન સોચતિ ન કિલમતિ ન પરિદેવતિ ન ઉરત્તાળિં કન્દતિ ન સમ્મોહં આપજ્જતીતિ. એવમ્પિ અસતા ચ ન સોચતિ. ધમ્મેસુ ચ ન ગચ્છતીતિ ન છન્દાગતિં ગચ્છતિ, ન દોસાગતિં ગચ્છતિ, ન મોહાગતિં ગચ્છતિ, ન ભયાગતિં ગચ્છતિ, ન રાગવસેન ગચ્છતિ, ન દોસવસેન ગચ્છતિ, ન મોહવસેન ગચ્છતિ, ન માનવસેન ગચ્છતિ, ન દિટ્ઠિવસેન ગચ્છતિ, ન ઉદ્ધચ્ચવસેન ગચ્છતિ, ન વિચિકિચ્છાવસેન ગચ્છતિ, ન અનુસયવસેન ગચ્છતિ ન ચ વગ્ગેહિ ધમ્મેહિ યાયતિ નીયતિ વુય્હતિ સંહરીયતીતિ – ધમ્મેસુ ચ ન ગચ્છતિ.
Atha vā asante asaṃvijjamāne anupalabbhamāne 72 – ‘‘aho vata me taṃ natthi, siyā vata me taṃ, taṃ vatāhaṃ na ca labhāmī’’ti na socati na kilamati na paridevati na urattāḷiṃ kandati na sammohaṃ āpajjatīti. Evampi asatā ca na socati. Dhammesuca na gacchatīti na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena gacchati na ca vaggehi dhammehi yāyati nīyati vuyhati saṃharīyatīti – dhammesu ca na gacchati.
સ વે સન્તોતિ વુચ્ચતીતિ. સો સન્તો ઉપસન્તો વૂપસન્તો નિબ્બુતો પટિપસ્સદ્ધોતિ વુચ્ચતિ પવુચ્ચતિ કથીયતિ ભણીયતિ દીપીયતિ વોહરીયતીતિ – સ વે સન્તોતિ વુચ્ચતિ.
Sa ve santoti vuccatīti. So santo upasanto vūpasanto nibbuto paṭipassaddhoti vuccati pavuccati kathīyati bhaṇīyati dīpīyati voharīyatīti – sa ve santoti vuccati.
તેનાહ ભગવા –
Tenāha bhagavā –
‘‘યસ્સ લોકે સકં નત્થિ, અસતા ચ ન સોચતિ;
‘‘Yassa loke sakaṃ natthi, asatā ca na socati;
ધમ્મેસુ ચ ન ગચ્છતિ, સ વે સન્તોતિ વુચ્ચતી’’તિ.
Dhammesu ca na gacchati, sa ve santoti vuccatī’’ti.
પુરાભેદસુત્તનિદ્દેસો દસમો.
Purābhedasuttaniddeso dasamo.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / મહાનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Mahāniddesa-aṭṭhakathā / ૧૦. પુરાભેદસુત્તનિદ્દેસવણ્ણના • 10. Purābhedasuttaniddesavaṇṇanā