Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
૪. પૂરળાસસુત્ત-(સુન્દરિકભારદ્વાજસુત્ત)-વણ્ણના
4. Pūraḷāsasutta-(sundarikabhāradvājasutta)-vaṇṇanā
એવં મે સુતન્તિ પૂરળાસસુત્તં. કા ઉપ્પત્તિ? ભગવા પચ્છાભત્તકિચ્ચાવસાને બુદ્ધચક્ખુના લોકં વોલોકેન્તો સુન્દરિકભારદ્વાજબ્રાહ્મણં અરહત્તસ્સ ઉપનિસ્સયસમ્પન્નં દિસ્વા ‘‘તત્થ મયિ ગતે કથા પવત્તિસ્સતિ, તતો કથાવસાને ધમ્મદેસનં સુત્વા એસ બ્રાહ્મણો પબ્બજિત્વા અરહત્તં પાપુણિસ્સતી’’તિ ચ ઞત્વા તત્થ ગન્ત્વા કથં સમુટ્ઠાપેત્વા ઇમં સુત્તમભાસિ.
Evaṃme sutanti pūraḷāsasuttaṃ. Kā uppatti? Bhagavā pacchābhattakiccāvasāne buddhacakkhunā lokaṃ volokento sundarikabhāradvājabrāhmaṇaṃ arahattassa upanissayasampannaṃ disvā ‘‘tattha mayi gate kathā pavattissati, tato kathāvasāne dhammadesanaṃ sutvā esa brāhmaṇo pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇissatī’’ti ca ñatvā tattha gantvā kathaṃ samuṭṭhāpetvā imaṃ suttamabhāsi.
તત્થ એવં મે સુતન્તિઆદિ સઙ્ગીતિકારકાનં વચનં. કિંજચ્ચો ભવન્તિઆદિ તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ, ન બ્રાહ્મણો નોમ્હીતિઆદિ ભગવતો. તં સબ્બમ્પિ સમોધાનેત્વા ‘‘પૂરળાસસુત્ત’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તત્થ વુત્તસદિસં વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં, અવુત્તં વણ્ણયિસ્સામ, તઞ્ચ ખો ઉત્તાનત્થાનિ પદાનિ અનામસન્તા. કોસલેસૂતિ કોસલા નામ જાનપદિનો રાજકુમારા. તેસં નિવાસો એકોપિ જનપદો રુળ્હિસદ્દેન ‘‘કોસલા’’તિ વુચ્ચતિ. તસ્મિં કોસલેસુ જનપદે. કેચિ પન ‘‘યસ્મા પુબ્બે મહાપનાદં રાજકુમારં નાનાનાટકાદીનિ દિસ્વા સિતમત્તમ્પિ અકરોન્તં સુત્વા રાજા આણાપેસિ ‘યો મમ પુત્તં હસાપેતિ, સબ્બાભરણેહિ નં અલઙ્કરોમી’તિ. તતો નઙ્ગલાનિ છડ્ડેત્વા મહાજનકાયો સન્નિપતિ. તે ચ મનુસ્સા અતિરેકસત્તવસ્સાનિ નાનાકીળિકાદયો દસ્સેન્તાપિ તં નાસક્ખિંસુ હસાપેતું. તતો સક્કો દેવનટં પેસેસિ, સો દિબ્બનાટકં દસ્સેત્વા હસાપેસિ. અથ તે મનુસ્સા અત્તનો અત્તનો વસનોકાસાભિમુખા પક્કમિંસુ. તે પટિપથે મિત્તસુહજ્જાદયો દિસ્વા પટિસન્થારમકંસુ ‘કચ્ચિ ભો કુસલં, કચ્ચિ ભો કુસલ’ન્તિ . તસ્મા તં ‘કુસલ’ન્તિ સદ્દં ઉપાદાય સો પદેસો ‘કોસલો’તિ વુચ્ચતી’’તિ વણ્ણયન્તિ. સુન્દરિકાય નદિયા તીરેતિ સુન્દરિકાતિ એવંનામિકાય નદિયા તીરે.
Tattha evaṃ me sutantiādi saṅgītikārakānaṃ vacanaṃ. Kiṃjacco bhavantiādi tassa brāhmaṇassa, na brāhmaṇo nomhītiādi bhagavato. Taṃ sabbampi samodhānetvā ‘‘pūraḷāsasutta’’nti vuccati. Tattha vuttasadisaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ, avuttaṃ vaṇṇayissāma, tañca kho uttānatthāni padāni anāmasantā. Kosalesūti kosalā nāma jānapadino rājakumārā. Tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhisaddena ‘‘kosalā’’ti vuccati. Tasmiṃ kosalesu janapade. Keci pana ‘‘yasmā pubbe mahāpanādaṃ rājakumāraṃ nānānāṭakādīni disvā sitamattampi akarontaṃ sutvā rājā āṇāpesi ‘yo mama puttaṃ hasāpeti, sabbābharaṇehi naṃ alaṅkaromī’ti. Tato naṅgalāni chaḍḍetvā mahājanakāyo sannipati. Te ca manussā atirekasattavassāni nānākīḷikādayo dassentāpi taṃ nāsakkhiṃsu hasāpetuṃ. Tato sakko devanaṭaṃ pesesi, so dibbanāṭakaṃ dassetvā hasāpesi. Atha te manussā attano attano vasanokāsābhimukhā pakkamiṃsu. Te paṭipathe mittasuhajjādayo disvā paṭisanthāramakaṃsu ‘kacci bho kusalaṃ, kacci bho kusala’nti . Tasmā taṃ ‘kusala’nti saddaṃ upādāya so padeso ‘kosalo’ti vuccatī’’ti vaṇṇayanti. Sundarikāya nadiyā tīreti sundarikāti evaṃnāmikāya nadiyā tīre.
તેન ખો પનાતિ યેન સમયેન ભગવા તં બ્રાહ્મણં વિનેતુકામો ગન્ત્વા તસ્સા નદિયા તીરે સસીસં પારુપિત્વા રુક્ખમૂલે નિસજ્જાસઙ્ખાતેન ઇરિયાપથવિહારેન વિહરતિ. સુન્દરિકભારદ્વાજોતિ સો બ્રાહ્મણો તસ્સા નદિયા તીરે વસતિ અગ્ગિઞ્ચ જુહતિ, ભારદ્વાજોતિ ચસ્સ ગોત્તં, તસ્મા એવં વુચ્ચતિ. અગ્ગિં જુહતીતિ આહુતિપક્ખિપનેન જાલેતિ. અગ્ગિહુત્તં પરિચરતીતિ અગ્યાયતનં સમ્મજ્જનૂપલેપનબલિકમ્માદિના પયિરુપાસતિ. કો નુ ખો ઇમં હબ્યસેસં ભુઞ્જેય્યાતિ સો કિર બ્રાહ્મણો અગ્ગિમ્હિ જુહિત્વા અવસેસં પાયાસં દિસ્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અગ્ગિમ્હિ તાવ પક્ખિત્તપાયાસો મહાબ્રહ્મુના ભુત્તો, અયં પન અવસેસો અત્થિ. તં યદિ બ્રહ્મુનો મુખતો જાતસ્સ બ્રાહ્મણસ્સેવ દદેય્યં, એવં મે પિતરા સહ પુત્તોપિ સન્તપ્પિતો ભવેય્ય, સુવિસોધિતો ચ બ્રહ્મલોકગામિમગ્ગો અસ્સ, હન્દાહં બ્રાહ્મણં ગવેસામી’’તિ. તતો બ્રાહ્મણદસ્સનત્થં ઉટ્ઠાયાસના ચતુદ્દિસા અનુવિલોકેસિ – ‘‘કો નુ ખો ઇમં હબ્યસેસં ભુઞ્જેય્યા’’તિ.
Tena kho panāti yena samayena bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ vinetukāmo gantvā tassā nadiyā tīre sasīsaṃ pārupitvā rukkhamūle nisajjāsaṅkhātena iriyāpathavihārena viharati. Sundarikabhāradvājoti so brāhmaṇo tassā nadiyā tīre vasati aggiñca juhati, bhāradvājoti cassa gottaṃ, tasmā evaṃ vuccati. Aggiṃ juhatīti āhutipakkhipanena jāleti. Aggihuttaṃ paricaratīti agyāyatanaṃ sammajjanūpalepanabalikammādinā payirupāsati. Ko nu kho imaṃ habyasesaṃ bhuñjeyyāti so kira brāhmaṇo aggimhi juhitvā avasesaṃ pāyāsaṃ disvā cintesi – ‘‘aggimhi tāva pakkhittapāyāso mahābrahmunā bhutto, ayaṃ pana avaseso atthi. Taṃ yadi brahmuno mukhato jātassa brāhmaṇasseva dadeyyaṃ, evaṃ me pitarā saha puttopi santappito bhaveyya, suvisodhito ca brahmalokagāmimaggo assa, handāhaṃ brāhmaṇaṃ gavesāmī’’ti. Tato brāhmaṇadassanatthaṃ uṭṭhāyāsanā catuddisā anuvilokesi – ‘‘ko nu kho imaṃ habyasesaṃ bhuñjeyyā’’ti.
અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલેતિ તસ્મિં વનસણ્ડે સેટ્ઠરુક્ખમૂલે. સસીસં પારુતન્તિ સહ સીસેન પારુતકાયં. કસ્મા પન ભગવા એવમકાસિ, કિં નારાયનસઙ્ખાતબલોપિ હુત્વા નાસક્ખિ હિમપાતં સીતવાતઞ્ચ પટિબાહિતુન્તિ? અત્થેતં કારણં. ન હિ બુદ્ધા સબ્બસો કાયપટિજગ્ગનં કરોન્તિ એવ, અપિચ ભગવા ‘‘આગતે બ્રાહ્મણે સીસં વિવરિસ્સામિ, મં દિસ્વા બ્રાહ્મણો કથં પવત્તેસ્સતિ, અથસ્સ કથાનુસારેન ધમ્મં દેસેસ્સામી’’તિ કથાપવત્તનત્થં એવમકાસિ. દિસ્વાન વામેન…પે॰… તેનુપસઙ્કમીતિ સો કિર ભગવન્તં દિસ્વા બ્રાહ્મણો ‘‘અયં સસીસં પારુપિત્વા સબ્બરત્તિં પધાનમનુયુત્તો, ઇમસ્સ દક્ખિણોદકં દત્વા ઇમં હબ્યસેસં દસ્સામી’’તિ બ્રાહ્મણસઞ્ઞી હુત્વા એવ ઉપસઙ્કમિ. મુણ્ડો અયં ભવં, મુણ્ડકો અયં ભવન્તિ સીસે વિવરિતમત્તેવ કેસન્તં દિસ્વા ‘‘મુણ્ડો’’તિ આહ. તતો સુટ્ઠુતરં ઓલોકેન્તો પરિત્તમ્પિ સિખં અદિસ્વા હીળેન્તો ‘‘મુણ્ડકો’’તિ આહ. એવરૂપા હિ નેસં બ્રાહ્મણાનં દિટ્ઠિ. તતો વાતિ યત્થ ઠિતો અદ્દસ, તમ્હા પદેસા મુણ્ડાપીતિ કેનચિ કારણેન મુણ્ડિતસીસાપિ હોન્તિ.
Aññatarasmiṃ rukkhamūleti tasmiṃ vanasaṇḍe seṭṭharukkhamūle. Sasīsaṃ pārutanti saha sīsena pārutakāyaṃ. Kasmā pana bhagavā evamakāsi, kiṃ nārāyanasaṅkhātabalopi hutvā nāsakkhi himapātaṃ sītavātañca paṭibāhitunti? Atthetaṃ kāraṇaṃ. Na hi buddhā sabbaso kāyapaṭijagganaṃ karonti eva, apica bhagavā ‘‘āgate brāhmaṇe sīsaṃ vivarissāmi, maṃ disvā brāhmaṇo kathaṃ pavattessati, athassa kathānusārena dhammaṃ desessāmī’’ti kathāpavattanatthaṃ evamakāsi. Disvāna vāmena…pe… tenupasaṅkamīti so kira bhagavantaṃ disvā brāhmaṇo ‘‘ayaṃ sasīsaṃ pārupitvā sabbarattiṃ padhānamanuyutto, imassa dakkhiṇodakaṃ datvā imaṃ habyasesaṃ dassāmī’’ti brāhmaṇasaññī hutvā eva upasaṅkami. Muṇḍo ayaṃ bhavaṃ, muṇḍako ayaṃ bhavanti sīse vivaritamatteva kesantaṃ disvā ‘‘muṇḍo’’ti āha. Tato suṭṭhutaraṃ olokento parittampi sikhaṃ adisvā hīḷento ‘‘muṇḍako’’ti āha. Evarūpā hi nesaṃ brāhmaṇānaṃ diṭṭhi. Tato vāti yattha ṭhito addasa, tamhā padesā muṇḍāpīti kenaci kāraṇena muṇḍitasīsāpi honti.
૪૫૮. ન બ્રાહ્મણો નોમ્હીતિ એત્થ નકારો પટિસેધે, નોકારો અવધારણે ‘‘ન નો સમ’’ન્તિઆદીસુ (ખુ॰ પા॰ ૬.૩; સુ॰ નિ॰ ૨૨૬) વિય. તેન નેવમ્હિ બ્રાહ્મણોતિ દસ્સેતિ. ન રાજપુત્તોતિ ખત્તિયો નમ્હિ. ન વેસ્સાયનોતિ વેસ્સોપિ નમ્હિ. ઉદકોચિ નોમ્હીતિ અઞ્ઞોપિ સુદ્દો વા ચણ્ડાલો વા કોચિ ન હોમીતિ એવં એકંસેનેવ જાતિવાદસમુદાચારં પટિક્ખિપતિ. કસ્મા? મહાસમુદ્દં પત્તા વિય હિ નદિયો પબ્બજ્જૂપગતા કુલપુત્તા જહન્તિ પુરિમાનિ નામગોત્તાનિ. પહારાદસુત્તઞ્ચેત્થ (અ॰ નિ॰ ૮.૧૯) સાધકં. એવં જાતિવાદં પટિક્ખિપિત્વા યથાભૂતમત્તાનં આવિકરોન્તો આહ – ‘‘ગોત્તં પરિઞ્ઞાય પુથુજ્જનાનં, અકિઞ્ચનો મન્ત ચરામિ લોકે’’તિ. કથં ગોત્તં પરિઞ્ઞાસીતિ ચે? ભગવા હિ તીહિ પરિઞ્ઞાહિ પઞ્ચક્ખન્ધે પરિઞ્ઞાસિ, તેસુ ચ પરિઞ્ઞાતેસુ ગોત્તં પરિઞ્ઞાતમેવ હોતિ. રાગાદિકિઞ્ચનાનં પન અભાવેન સો અકિઞ્ચનો મન્તા જાનિત્વા ઞાણાનુપરિવત્તીહિ કાયકમ્માદીહિ ચરતિ. તેનાહ – ‘‘ગોત્તં…પે॰… લોકે’’તિ. મન્તા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા, તાય ચેસ ચરતિ. તેનેવાહ – ‘‘મન્તં ચરામિ લોકે’’તિ છન્દવસેન રસ્સં કત્વા.
458.Na brāhmaṇo nomhīti ettha nakāro paṭisedhe, nokāro avadhāraṇe ‘‘na no sama’’ntiādīsu (khu. pā. 6.3; su. ni. 226) viya. Tena nevamhi brāhmaṇoti dasseti. Na rājaputtoti khattiyo namhi. Na vessāyanoti vessopi namhi. Udakoci nomhīti aññopi suddo vā caṇḍālo vā koci na homīti evaṃ ekaṃseneva jātivādasamudācāraṃ paṭikkhipati. Kasmā? Mahāsamuddaṃ pattā viya hi nadiyo pabbajjūpagatā kulaputtā jahanti purimāni nāmagottāni. Pahārādasuttañcettha (a. ni. 8.19) sādhakaṃ. Evaṃ jātivādaṃ paṭikkhipitvā yathābhūtamattānaṃ āvikaronto āha – ‘‘gottaṃ pariññāya puthujjanānaṃ, akiñcano manta carāmi loke’’ti. Kathaṃ gottaṃ pariññāsīti ce? Bhagavā hi tīhi pariññāhi pañcakkhandhe pariññāsi, tesu ca pariññātesu gottaṃ pariññātameva hoti. Rāgādikiñcanānaṃ pana abhāvena so akiñcano mantā jānitvā ñāṇānuparivattīhi kāyakammādīhi carati. Tenāha – ‘‘gottaṃ…pe… loke’’ti. Mantā vuccati paññā, tāya cesa carati. Tenevāha – ‘‘mantaṃ carāmi loke’’ti chandavasena rassaṃ katvā.
૪૫૯-૬૦. એવં અત્તાનં આવિકત્વા ઇદાનિ ‘‘એવં ઓળારિકં લિઙ્ગમ્પિ દિસ્વા પુચ્છિતબ્બાપુચ્છિતબ્બં ન જાનાસી’’તિ બ્રાહ્મણસ્સ ઉપારમ્ભં આરોપેન્તો આહ – ‘‘સઙ્ઘાટિવાસી…પે॰… ગોત્તપઞ્હ’’ન્તિ. એત્થ ચ છિન્નસઙ્ઘટિતટ્ઠેન તીણિપિ ચીવરાનિ ‘‘સઙ્ઘાટી’’તિ અધિપ્પેતાનિ, તાનિ નિવાસેતિ પરિદહતીતિ સઙ્ઘાટિવાસી. અગહોતિ અગેહો, નિત્તણ્હોતિ અધિપ્પાયો. નિવાસાગારં પન ભગવતો જેતવને મહાગન્ધકુટિકરેરિમણ્ડલમાળકોસમ્બકુટિચન્દનમાલાદિઅનેકપ્પકારં, તં સન્ધાય ન યુજ્જતિ. નિવુત્તકેસોતિ અપનીતકેસો, ઓહારિતકેસમસ્સૂતિ વુત્તં હોતિ. અભિનિબ્બુતત્તોતિ અતીવ વૂપસન્તપરિળાહચિત્તો, ગુત્તચિત્તો વા. અલિપ્પમાનો ઇધ માણવેહીતિ ઉપકરણસિનેહસ્સ પહીનત્તા મનુસ્સેહિ અલિત્તો અસંસટ્ઠો એકન્તવિવિત્તો. અકલ્લં મં બ્રાહ્મણાતિ ય્વાહં એવં સઙ્ઘાટિવાસી…પે॰… અલિપ્પમાનો ઇધ માણવેહિ, તં મં ત્વં, બ્રાહ્મણ, પાકતિકાનિ નામગોત્તાનિ અતીતં પબ્બજિતં સમાનં અપ્પતિરૂપં ગોત્તપઞ્હં પુચ્છસીતિ.
459-60. Evaṃ attānaṃ āvikatvā idāni ‘‘evaṃ oḷārikaṃ liṅgampi disvā pucchitabbāpucchitabbaṃ na jānāsī’’ti brāhmaṇassa upārambhaṃ āropento āha – ‘‘saṅghāṭivāsī…pe… gottapañha’’nti. Ettha ca chinnasaṅghaṭitaṭṭhena tīṇipi cīvarāni ‘‘saṅghāṭī’’ti adhippetāni, tāni nivāseti paridahatīti saṅghāṭivāsī. Agahoti ageho, nittaṇhoti adhippāyo. Nivāsāgāraṃ pana bhagavato jetavane mahāgandhakuṭikarerimaṇḍalamāḷakosambakuṭicandanamālādianekappakāraṃ, taṃ sandhāya na yujjati. Nivuttakesoti apanītakeso, ohāritakesamassūti vuttaṃ hoti. Abhinibbutattoti atīva vūpasantapariḷāhacitto, guttacitto vā. Alippamāno idha māṇavehīti upakaraṇasinehassa pahīnattā manussehi alitto asaṃsaṭṭho ekantavivitto. Akallaṃ maṃ brāhmaṇāti yvāhaṃ evaṃ saṅghāṭivāsī…pe… alippamāno idha māṇavehi, taṃ maṃ tvaṃ, brāhmaṇa, pākatikāni nāmagottāni atītaṃ pabbajitaṃ samānaṃ appatirūpaṃ gottapañhaṃ pucchasīti.
એવં વુત્તે ઉપારમ્ભં મોચેન્તો બ્રાહ્મણો આહ – પુચ્છન્તિ વે, ભો બ્રાહ્મણા, બ્રાહ્મણેભિ સહ ‘‘બ્રાહ્મણો નો ભવ’’ન્તિ. તત્થ બ્રાહ્મણો નોતિ બ્રાહ્મણો નૂતિ અત્થો. ઇદં વુત્તં હોતિ – નાહં ભો અકલ્લં પુચ્છામિ. અમ્હાકઞ્હિ બ્રાહ્મણસમયે બ્રાહ્મણા બ્રાહ્મણેહિ સહ સમાગન્ત્વા ‘‘બ્રાહ્મણો નુ ભવં, ભારદ્વાજો નુ ભવ’’ન્તિ એવં જાતિમ્પિ ગોત્તમ્પિ પુચ્છન્તિ એવાતિ.
Evaṃ vutte upārambhaṃ mocento brāhmaṇo āha – pucchanti ve, bho brāhmaṇā, brāhmaṇebhi saha ‘‘brāhmaṇo no bhava’’nti. Tattha brāhmaṇo noti brāhmaṇo nūti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – nāhaṃ bho akallaṃ pucchāmi. Amhākañhi brāhmaṇasamaye brāhmaṇā brāhmaṇehi saha samāgantvā ‘‘brāhmaṇo nu bhavaṃ, bhāradvājo nu bhava’’nti evaṃ jātimpi gottampi pucchanti evāti.
૪૬૧-૨. એવં વુત્તે ભગવા બ્રાહ્મણસ્સ ચિત્તમુદુભાવકરણત્થં મન્તેસુ અત્તનો પકતઞ્ઞુતં પકાસેન્તો આહ – ‘‘બ્રાહ્મણો હિ ચે ત્વં બ્રૂસિ…પે॰… ચતુવીસતક્ખર’’ન્તિ. તસ્સત્થો – સચે ત્વં ‘‘બ્રાહ્મણો અહં’’તિ બ્રૂસિ, મઞ્ચ અબ્રાહ્મણં બ્રૂસિ, તસ્મા ભવન્તં સાવિત્તિં પુચ્છામિ તિપદં ચતુવીસતક્ખરં, તં મે બ્રૂહીતિ. એત્થ ચ ભગવા પરમત્થવેદાનં તિણ્ણં પિટકાનં આદિભૂતં પરમત્થબ્રાહ્મણેહિ સબ્બબુદ્ધેહિ પકાસિતં અત્થસમ્પન્નં બ્યઞ્જનસમ્પન્નઞ્ચ ‘‘બુદ્ધં સરણં ગચ્છામિ, ધમ્મં સરણં ગચ્છામિ, સઙ્ઘં સરણં ગચ્છામી’’તિ ઇમં અરિયસાવિત્તિં સન્ધાય પુચ્છતિ. યદિપિ હિ બ્રાહ્મણો અઞ્ઞં વદેય્ય, અદ્ધા નં ભગવા ‘‘નાયં, બ્રાહ્મણ, અરિયસ્સ વિનયે સાવિત્તીતિ વુચ્ચતી’’તિ તસ્સ અસારકત્તં દસ્સેત્વા ઇધેવ પતિટ્ઠાપેય્ય. બ્રાહ્મણો પન ‘‘સાવિત્તિં પુચ્છામિ તિપદં ચતુવીસતક્ખર’’ન્તિ ઇદં અત્તનો સમયસિદ્ધં સાવિત્તિલક્ખણબ્યઞ્જનકં બ્રહ્મસ્સરેન નિચ્છારિતવચનં સુત્વાવ ‘‘અદ્ધાયં સમણો બ્રાહ્મણસમયે નિટ્ઠં ગતો, અહં પન અઞ્ઞાણેન ‘અબ્રાહ્મણો અય’ન્તિ પરિભવિં, સાધુરૂપો મન્તપારગૂ બ્રાહ્મણોવ એસો’’તિ નિટ્ઠં ગન્ત્વા ‘‘હન્દ નં યઞ્ઞવિધિં દક્ખિણેય્યવિધિઞ્ચ પુચ્છામી’’તિ તમત્થં પુચ્છન્તો ‘‘કિંનિસ્સિતા…પે॰… લોકે’’તિ ઇમં વિસમગાથાપદત્તયમાહ. તસ્સત્થો – કિંનિસ્સિતા કિમધિપ્પાયા કિં પત્થેન્તા ઇસયો ચ ખત્તિયા ચ બ્રાહ્મણા ચ અઞ્ઞે ચ મનુજા દેવતાનં અત્થાય યઞ્ઞં અકપ્પયિંસુ. યઞ્ઞમકપ્પયિંસૂતિ મકારો પદસન્ધિકરો. અકપ્પયિંસૂતિ સંવિદહિંસુ અકંસુ. પુથૂતિ બહૂ અન્નપાનદાનાદિના ભેદેન અનેકપ્પકારે પુથૂ વા ઇસયો મનુજા ખત્તિયા બ્રાહ્મણા ચ કિંનિસ્સિતા યઞ્ઞમકપ્પયિંસુ. કથં નેસં તં કમ્મં સમિજ્ઝતીતિ ઇમિનાધિપ્પાયેન પુચ્છતિ.
461-2. Evaṃ vutte bhagavā brāhmaṇassa cittamudubhāvakaraṇatthaṃ mantesu attano pakataññutaṃ pakāsento āha – ‘‘brāhmaṇo hi ce tvaṃ brūsi…pe… catuvīsatakkhara’’nti. Tassattho – sace tvaṃ ‘‘brāhmaṇo ahaṃ’’ti brūsi, mañca abrāhmaṇaṃ brūsi, tasmā bhavantaṃ sāvittiṃ pucchāmi tipadaṃ catuvīsatakkharaṃ, taṃ me brūhīti. Ettha ca bhagavā paramatthavedānaṃ tiṇṇaṃ piṭakānaṃ ādibhūtaṃ paramatthabrāhmaṇehi sabbabuddhehi pakāsitaṃ atthasampannaṃ byañjanasampannañca ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti imaṃ ariyasāvittiṃ sandhāya pucchati. Yadipi hi brāhmaṇo aññaṃ vadeyya, addhā naṃ bhagavā ‘‘nāyaṃ, brāhmaṇa, ariyassa vinaye sāvittīti vuccatī’’ti tassa asārakattaṃ dassetvā idheva patiṭṭhāpeyya. Brāhmaṇo pana ‘‘sāvittiṃ pucchāmi tipadaṃ catuvīsatakkhara’’nti idaṃ attano samayasiddhaṃ sāvittilakkhaṇabyañjanakaṃ brahmassarena nicchāritavacanaṃ sutvāva ‘‘addhāyaṃ samaṇo brāhmaṇasamaye niṭṭhaṃ gato, ahaṃ pana aññāṇena ‘abrāhmaṇo aya’nti paribhaviṃ, sādhurūpo mantapāragū brāhmaṇova eso’’ti niṭṭhaṃ gantvā ‘‘handa naṃ yaññavidhiṃ dakkhiṇeyyavidhiñca pucchāmī’’ti tamatthaṃ pucchanto ‘‘kiṃnissitā…pe… loke’’ti imaṃ visamagāthāpadattayamāha. Tassattho – kiṃnissitā kimadhippāyā kiṃ patthentā isayo ca khattiyā ca brāhmaṇā ca aññe ca manujā devatānaṃ atthāya yaññaṃ akappayiṃsu. Yaññamakappayiṃsūti makāro padasandhikaro. Akappayiṃsūti saṃvidahiṃsu akaṃsu. Puthūti bahū annapānadānādinā bhedena anekappakāre puthū vā isayo manujā khattiyā brāhmaṇā ca kiṃnissitā yaññamakappayiṃsu. Kathaṃ nesaṃ taṃ kammaṃ samijjhatīti iminādhippāyena pucchati.
૪૬૩. અથસ્સ ભગવા તમત્થં બ્યાકરોન્તો ‘‘યદન્તગૂ વેદગૂ યઞ્ઞકાલે. યસ્સાહુતિં લભે તસ્સિજ્ઝેતિ બ્રૂમી’’તિ ઇદં સેસપદદ્વયમાહ. તત્થ યદન્તગૂતિ યો અન્તગૂ, ઓકારસ્સ અકારો, દકારો ચ પદસન્ધિકરો ‘‘અસાધારણમઞ્ઞેસ’’ન્તિઆદીસુ (ખુ॰ પા॰ ૮.૯) મકારો વિય. અયં પન અત્થો – યો વટ્ટદુક્ખસ્સ તીહિ પરિઞ્ઞાહિ અન્તગતત્તા અન્તગૂ, ચતૂહિ ચ મગ્ગઞાણવેદેહિ કિલેસે વિજ્ઝિત્વા ગતત્તા વેદગૂ, સો યસ્સ ઇસિમનુજખત્તિયબ્રાહ્મણાનં અઞ્ઞતરસ્સ યઞ્ઞકાલે યસ્મિં કિસ્મિઞ્ચિ આહારે પચ્ચુપટ્ઠિતે અન્તમસો વનપણ્ણમૂલફલાદિમ્હિપિ આહુતિં લભે, તતો કિઞ્ચિ દેય્યધમ્મં લભેય્ય, તસ્સ તં યઞ્ઞકમ્મં ઇજ્ઝે સમિજ્ઝેય્ય, મહપ્ફલં ભવેય્યાતિ બ્રૂમીતિ.
463. Athassa bhagavā tamatthaṃ byākaronto ‘‘yadantagū vedagū yaññakāle. Yassāhutiṃ labhe tassijjheti brūmī’’ti idaṃ sesapadadvayamāha. Tattha yadantagūti yo antagū, okārassa akāro, dakāro ca padasandhikaro ‘‘asādhāraṇamaññesa’’ntiādīsu (khu. pā. 8.9) makāro viya. Ayaṃ pana attho – yo vaṭṭadukkhassa tīhi pariññāhi antagatattā antagū, catūhi ca maggañāṇavedehi kilese vijjhitvā gatattā vedagū, so yassa isimanujakhattiyabrāhmaṇānaṃ aññatarassa yaññakāle yasmiṃ kismiñci āhāre paccupaṭṭhite antamaso vanapaṇṇamūlaphalādimhipi āhutiṃ labhe, tato kiñci deyyadhammaṃ labheyya, tassa taṃ yaññakammaṃ ijjhe samijjheyya, mahapphalaṃ bhaveyyāti brūmīti.
૪૬૪. અથ બ્રાહ્મણો તં ભગવતો પરમત્થયોગગમ્ભીરં અતિમધુરગિરનિબ્બિકારસરસમ્પન્નં દેસનં સુત્વા સરીરસમ્પત્તિસૂચિતઞ્ચસ્સ સબ્બગુણસમ્પત્તિં સમ્ભાવયમાનો પીતિસોમનસ્સજાતો ‘‘અદ્ધા હિ તસ્સા’’તિ ગાથમાહ. તત્થ ઇતિ બ્રાહ્મણોતિ સઙ્ગીતિકારાનં વચનં, સેસં બ્રાહ્મણસ્સ. તસ્સત્થો – અદ્ધા હિ તસ્સ મય્હં હુતમિજ્ઝે, અયં અજ્જ દેય્યધમ્મો ઇજ્ઝિસ્સતિ સમિજ્ઝિસ્સતિ મહપ્ફલો ભવિસ્સતિ યં તાદિસં વેદગુમદ્દસામ, યસ્મા તાદિસં ભવન્તરૂપં વેદગું અદ્દસામ. ત્વઞ્ઞેવ હિ સો વેદગૂ, ન અઞ્ઞો. ઇતો પુબ્બે પન તુમ્હાદિસાનં વેદગૂનં અન્તગૂનઞ્ચ અદસ્સનેન અમ્હાદિસાનં યઞ્ઞે પટિયત્તં અઞ્ઞો જનો ભુઞ્જતિ પૂરળાસં ચરુકઞ્ચ પૂવઞ્ચાતિ.
464. Atha brāhmaṇo taṃ bhagavato paramatthayogagambhīraṃ atimadhuragiranibbikārasarasampannaṃ desanaṃ sutvā sarīrasampattisūcitañcassa sabbaguṇasampattiṃ sambhāvayamāno pītisomanassajāto ‘‘addhā hi tassā’’ti gāthamāha. Tattha iti brāhmaṇoti saṅgītikārānaṃ vacanaṃ, sesaṃ brāhmaṇassa. Tassattho – addhā hi tassa mayhaṃ hutamijjhe, ayaṃ ajja deyyadhammo ijjhissati samijjhissati mahapphalo bhavissati yaṃ tādisaṃ vedagumaddasāma, yasmā tādisaṃ bhavantarūpaṃ vedaguṃ addasāma. Tvaññeva hi so vedagū, na añño. Ito pubbe pana tumhādisānaṃ vedagūnaṃ antagūnañca adassanena amhādisānaṃ yaññe paṭiyattaṃ añño jano bhuñjati pūraḷāsaṃ carukañca pūvañcāti.
૪૬૫. તતો ભગવા અત્તનિ પસન્નં વચનપટિગ્ગહણસજ્જં બ્રાહ્મણં વિદિત્વા યથાસ્સ સુટ્ઠુ પાકટા હોન્તિ, એવં નાનપ્પકારેહિ દક્ખિણેય્યે પકાસેતુકામો ‘‘તસ્માતિહ ત્વ’’ન્તિ ગાથમાહ. તસ્સત્થો – યસ્મા મયિ પસન્નોસિ, તસ્મા પન ઇહ ત્વં, બ્રાહ્મણ, ઉપસઙ્કમ્મ પુચ્છાતિ અત્તાનં દસ્સેન્તો આહ. ઇદાનિ ઇતો પુબ્બં અત્થેનઅત્થિકપદં પરપદેન સમ્બન્ધિતબ્બં – અત્થેન અત્થિકો તસ્સ અત્થત્થિકભાવસ્સ અનુરૂપં કિલેસગ્ગિવૂપસમેન સન્તં, કોધધૂમવિગમેન વિધૂમં, દુક્ખાભાવેન અનીઘં, અનેકવિધઆસાભાવેન નિરાસં અપ્પેવિધ એકંસેન ઇધ ઠિતોવ ઇધ વા સાસને અભિવિન્દે લચ્છસિ અધિગચ્છિસ્સસિ સુમેધં વરપઞ્ઞં ખીણાસવદક્ખિણેય્યન્તિ. અથ વા યસ્મા મયિ પસન્નોસિ, તસ્માતિહ, ત્વં બ્રાહ્મણ, અત્થેન અત્થિકો સમાનો ઉપસઙ્કમ્મ પુચ્છ સન્તં વિધૂમં અનીઘં નિરાસન્તિ અત્તાનં દસ્સેન્તો આહ. એવં પુચ્છન્તો અપ્પેવિધ અભિવિન્દે સુમેધં ખીણાસવદક્ખિણેય્યન્તિ એવમ્પેત્થ યોજના વેદિતબ્બા.
465. Tato bhagavā attani pasannaṃ vacanapaṭiggahaṇasajjaṃ brāhmaṇaṃ viditvā yathāssa suṭṭhu pākaṭā honti, evaṃ nānappakārehi dakkhiṇeyye pakāsetukāmo ‘‘tasmātiha tva’’nti gāthamāha. Tassattho – yasmā mayi pasannosi, tasmā pana iha tvaṃ, brāhmaṇa, upasaṅkamma pucchāti attānaṃ dassento āha. Idāni ito pubbaṃ atthenaatthikapadaṃ parapadena sambandhitabbaṃ – atthena atthiko tassa atthatthikabhāvassa anurūpaṃ kilesaggivūpasamena santaṃ, kodhadhūmavigamena vidhūmaṃ, dukkhābhāvena anīghaṃ, anekavidhaāsābhāvena nirāsaṃ appevidha ekaṃsena idha ṭhitova idha vā sāsane abhivinde lacchasi adhigacchissasi sumedhaṃ varapaññaṃ khīṇāsavadakkhiṇeyyanti. Atha vā yasmā mayi pasannosi, tasmātiha, tvaṃ brāhmaṇa, atthena atthiko samāno upasaṅkamma puccha santaṃ vidhūmaṃ anīghaṃ nirāsanti attānaṃ dassento āha. Evaṃ pucchanto appevidha abhivinde sumedhaṃ khīṇāsavadakkhiṇeyyanti evampettha yojanā veditabbā.
૪૬૬. અથ બ્રાહ્મણો યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જમાનો ભગવન્તં આહ – ‘‘યઞ્ઞે રતોહં…પે॰… બ્રૂહિ મેત’’ન્તિ. તત્થ યઞ્ઞો યાગો દાનન્તિ અત્થતો એકં. તસ્મા દાનરતો અહં, તાય એવ દાનારામતાય દાનં દાતુકામો, ન પન જાનામિ, એવં અજાનન્તં અનુસાસતુ મં ભવં. અનુસાસન્તો ચ ઉત્તાનેનેવ નયેન યત્થ હુતં ઇજ્ઝતે બ્રૂહિ મેતન્તિ એવમેત્થ અત્થયોજના વેદિતબ્બા. ‘‘યથાહુત’’ન્તિપિ પાઠો.
466. Atha brāhmaṇo yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāno bhagavantaṃ āha – ‘‘yaññe ratohaṃ…pe… brūhi meta’’nti. Tattha yañño yāgo dānanti atthato ekaṃ. Tasmā dānarato ahaṃ, tāya eva dānārāmatāya dānaṃ dātukāmo, na pana jānāmi, evaṃ ajānantaṃ anusāsatu maṃ bhavaṃ. Anusāsanto ca uttāneneva nayena yattha hutaṃ ijjhate brūhi metanti evamettha atthayojanā veditabbā. ‘‘Yathāhuta’’ntipi pāṭho.
૪૬૭. અથસ્સ ભગવા વત્તુકામો આહ – ‘‘તેન હિ…પે॰… દેસેસ્સામી’’તિ. ઓહિતસોતસ્સ ચસ્સ અનુસાસનત્થં તાવ ‘‘મા જાતિં પુચ્છી’’તિ ગાથમાહ. તત્થ મા જાતિં પુચ્છીતિ યદિ હુતસમિદ્ધિં દાનમહપ્ફલતં પચ્ચાસીસસિ, જાતિં મા પુચ્છ. અકારણઞ્હિ દક્ખિણેય્યવિચારણાય જાતિ. ચરણઞ્ચ પુચ્છાતિ અપિચ ખો સીલાદિગુણભેદં ચરણં પુચ્છ. એતઞ્હિ દક્ખિણેય્યવિચારણાય કારણં.
467. Athassa bhagavā vattukāmo āha – ‘‘tena hi…pe… desessāmī’’ti. Ohitasotassa cassa anusāsanatthaṃ tāva ‘‘mā jātiṃ pucchī’’ti gāthamāha. Tattha mā jātiṃ pucchīti yadi hutasamiddhiṃ dānamahapphalataṃ paccāsīsasi, jātiṃ mā puccha. Akāraṇañhi dakkhiṇeyyavicāraṇāya jāti. Caraṇañca pucchāti apica kho sīlādiguṇabhedaṃ caraṇaṃ puccha. Etañhi dakkhiṇeyyavicāraṇāya kāraṇaṃ.
ઇદાનિસ્સ તમત્થં વિભાવેન્તો નિદસ્સનમાહ – ‘‘કટ્ઠા હવે જાયતિ જાતવેદો’’તિઆદિ. તત્રાયમધિપ્પાયો – ઇધ કટ્ઠા અગ્ગિ જાયતિ, ન ચ સો સાલાદિકટ્ઠા જાતો એવ અગ્ગિકિચ્ચં કરોતિ, સાપાનદોણિઆદિકટ્ઠા જાતો ન કરોતિ, અપિચ ખો અત્તનો અચ્ચિઆદિગુણસમ્પન્નત્તા એવ કરોતિ. એવં ન બ્રાહ્મણકુલાદીસુ જાતો એવ દક્ખિણેય્યો હોતિ, ચણ્ડાલકુલાદીસુ જાતો ન હોતિ, અપિચ ખો નીચાકુલીનોપિ ઉચ્ચાકુલીનોપિ ખીણાસવમુનિ ધિતિમા હિરીનિસેધો આજાનિયો હોતિ, ઇમાય ધિતિહિરિપમુખાય ગુણસમ્પત્તિયા જાતિમા ઉત્તમદક્ખિણેય્યો હોતિ. સો હિ ધિતિયા ગુણે ધારયતિ, હિરિયા દોસે નિસેધેતિ. વુત્તઞ્ચેતં ‘‘હિરિયા હિ સન્તો ન કરોન્તિ પાપ’’ન્તિ. તેન તે બ્રૂમિ –
Idānissa tamatthaṃ vibhāvento nidassanamāha – ‘‘kaṭṭhā have jāyati jātavedo’’tiādi. Tatrāyamadhippāyo – idha kaṭṭhā aggi jāyati, na ca so sālādikaṭṭhā jāto eva aggikiccaṃ karoti, sāpānadoṇiādikaṭṭhā jāto na karoti, apica kho attano acciādiguṇasampannattā eva karoti. Evaṃ na brāhmaṇakulādīsu jāto eva dakkhiṇeyyo hoti, caṇḍālakulādīsu jāto na hoti, apica kho nīcākulīnopi uccākulīnopi khīṇāsavamuni dhitimā hirīnisedho ājāniyo hoti, imāya dhitihiripamukhāya guṇasampattiyā jātimā uttamadakkhiṇeyyo hoti. So hi dhitiyā guṇe dhārayati, hiriyā dose nisedheti. Vuttañcetaṃ ‘‘hiriyā hi santo na karonti pāpa’’nti. Tena te brūmi –
‘‘મા જાતિં પુચ્છી ચરણઞ્ચ પુચ્છ,
‘‘Mā jātiṃ pucchī caraṇañca puccha,
કટ્ઠા હવે જાયતિ જાતવેદો;
Kaṭṭhā have jāyati jātavedo;
નીચાકુલીનોપિ મુની ધિતીમા,
Nīcākulīnopi munī dhitīmā,
આજાનિયો હોતિ હિરીનિસેધો’’તિ. –
Ājāniyo hoti hirīnisedho’’ti. –
એસ સઙ્ખેપો, વિત્થારો પન અસ્સલાયનસુત્તાનુસારેન (મ॰ નિ॰ ૨.૪૦૧ આદયો) વેદિતબ્બો.
Esa saṅkhepo, vitthāro pana assalāyanasuttānusārena (ma. ni. 2.401 ādayo) veditabbo.
૪૬૮. એવમેતં ભગવા ચાતુવણ્ણિસુદ્ધિયા અનુસાસિત્વા ઇદાનિ યત્થ હુતં ઇજ્ઝતે, યથા ચ હુતં ઇજ્ઝતે, તમત્થં દસ્સેતું ‘‘સચ્ચેન દન્તો’’તિઆદિગાથમાહ. તત્થ સચ્ચેનાતિ પરમત્થસચ્ચેન. તઞ્હિ પત્તો દન્તો હોતિ. તેનાહ – ‘‘સચ્ચેન દન્તો’’તિ. દમસા ઉપેતોતિ ઇન્દ્રિયદમેન સમન્નાગતો. વેદન્તગૂતિ વેદેહિ વા કિલેસાનં અન્તં ગતો, વેદાનં વા અન્તં ચતુત્થમગ્ગઞાણં ગતો. વૂસિતબ્રહ્મચરિયોતિ પુન વસિતબ્બાભાવતો વુત્થમગ્ગબ્રહ્મચરિયો. કાલેન તમ્હિ હબ્યં પવેચ્છેતિ અત્તનો દેય્યધમ્મટ્ઠિતકાલં તસ્સ સમ્મુખીભાવકાલઞ્ચ ઉપલક્ખેત્વા તેન કાલેન તાદિસે દક્ખિણેય્યે દેય્યધમ્મં પવેચ્છેય્ય, પવેસેય્ય પટિપાદેય્ય.
468. Evametaṃ bhagavā cātuvaṇṇisuddhiyā anusāsitvā idāni yattha hutaṃ ijjhate, yathā ca hutaṃ ijjhate, tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘saccena danto’’tiādigāthamāha. Tattha saccenāti paramatthasaccena. Tañhi patto danto hoti. Tenāha – ‘‘saccena danto’’ti. Damasā upetoti indriyadamena samannāgato. Vedantagūti vedehi vā kilesānaṃ antaṃ gato, vedānaṃ vā antaṃ catutthamaggañāṇaṃ gato. Vūsitabrahmacariyoti puna vasitabbābhāvato vutthamaggabrahmacariyo. Kālena tamhi habyaṃ paveccheti attano deyyadhammaṭṭhitakālaṃ tassa sammukhībhāvakālañca upalakkhetvā tena kālena tādise dakkhiṇeyye deyyadhammaṃ paveccheyya, paveseyya paṭipādeyya.
૪૬૯-૭૧. કામેતિ વત્થુકામે ચ કિલેસકામે ચ. સુસમાહિતિન્દ્રિયાતિ સુટ્ઠુ સમાહિતઇન્દ્રિયા, અવિક્ખિત્તઇન્દ્રિયાતિ વુત્તં હોતિ. ચન્દોવ રાહુગ્ગહણા પમુત્તાતિ યથા ચન્દો રાહુગ્ગહણા, એવં કિલેસગ્ગહણા પમુત્તા યે અતીવ ભાસન્તિ ચેવ તપન્તિ ચ. સતાતિ સતિસમ્પન્ના. મમાયિતાનીતિ તણ્હાદિટ્ઠિમમાયિતાનિ.
469-71.Kāmeti vatthukāme ca kilesakāme ca. Susamāhitindriyāti suṭṭhu samāhitaindriyā, avikkhittaindriyāti vuttaṃ hoti. Candova rāhuggahaṇā pamuttāti yathā cando rāhuggahaṇā, evaṃ kilesaggahaṇā pamuttā ye atīva bhāsanti ceva tapanti ca. Satāti satisampannā. Mamāyitānīti taṇhādiṭṭhimamāyitāni.
૪૭૨. યો કામે હિત્વાતિ ઇતો પભુતિ અત્તાનં સન્ધાય વદતિ. તત્થ કામે હિત્વાતિ કિલેસકામે પહાય. અભિભુય્યચારીતિ તેસં પહીનત્તા વત્થુકામે અભિભુય્યચારી. જાતિમરણસ્સ અન્તં નામ નિબ્બાનં વુચ્ચતિ, તઞ્ચ યો વેદિ અત્તનો પઞ્ઞાબલેન અઞ્ઞાસિ. ઉદકરહદો વાતિ યે ઇમે અનોતત્તદહો કણ્ણમુણ્ડદહો રથકારદહો છદ્દન્તદહો કુણાલદહો મન્દાકિનિદહો સીહપ્પપાતદહોતિ હિમવતિ સત્ત મહારહદા અગ્ગિસૂરિયસન્તાપેહિ અસમ્ફુટ્ઠત્તા નિચ્ચં સીતલા, તેસં અઞ્ઞતરો ઉદકરહદોવ સીતો પરિનિબ્બુતકિલેસપરિળાહત્તા.
472.Yo kāme hitvāti ito pabhuti attānaṃ sandhāya vadati. Tattha kāme hitvāti kilesakāme pahāya. Abhibhuyyacārīti tesaṃ pahīnattā vatthukāme abhibhuyyacārī. Jātimaraṇassa antaṃ nāma nibbānaṃ vuccati, tañca yo vedi attano paññābalena aññāsi. Udakarahado vāti ye ime anotattadaho kaṇṇamuṇḍadaho rathakāradaho chaddantadaho kuṇāladaho mandākinidaho sīhappapātadahoti himavati satta mahārahadā aggisūriyasantāpehi asamphuṭṭhattā niccaṃ sītalā, tesaṃ aññataro udakarahadova sīto parinibbutakilesapariḷāhattā.
૪૭૩. સમોતિ તુલ્યો. સમેહીતિ વિપસ્સિઆદીહિ બુદ્ધેહિ. તે હિ પટિવેધસમત્તા ‘‘સમા’’તિ વુચ્ચન્તિ. નત્થિ તેસં પટિવેધેનાધિગન્તબ્બેસુ ગુણેસુ, પહાતબ્બેસુ વા દોસેસુ વેમત્તતા , અદ્ધાનઆયુકુલપ્પમાણાભિનિક્ખમનપધાનબોધિરસ્મીહિ પન નેસં વેમત્તતા હોતિ. તથા હિ તે હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન ચતૂહિ અસઙ્ખ્યેય્યેહિ કપ્પસતસહસ્સેન ચ પારમિયો પૂરેન્તિ, ઉપરિમપરિચ્છેદેન સોળસહિ અસઙ્ખ્યેય્યેહિ કપ્પસતસહસ્સેન ચ. અયં નેસં અદ્ધાનવેમત્તતા. હેટ્ઠિમપરિચ્છેદેન ચ વસ્સસતાયુકકાલે ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપરિમપરિચ્છેદેન વસ્સસતસહસ્સાયુકકાલે. અયં નેસં આયુવેમત્તતા. ખત્તિયકુલે વા બ્રાહ્મણકુલે વા ઉપ્પજ્જન્તિ. અયં કુલવેમત્તતા. ઉચ્ચા વા હોન્તિ અટ્ઠાસીતિહત્થપ્પમાણા, નીચા વા પન્નરસઅટ્ઠારસહત્થપ્પમાણા. અયં પમાણવેમત્તતા. હત્થિઅસ્સરથસિવિકાદીહિ નિક્ખમન્તિ વેહાસેન વા. તથા હિ વિપસ્સિકકુસન્ધા અસ્સરથેન નિક્ખમિંસુ, સિખીકોણાગમના હત્થિક્ખન્ધેન, વેસ્સભૂ સિવિકાય, કસ્સપો વેહાસેન, સક્યમુનિ અસ્સપિટ્ઠિયા. અયં નેક્ખમ્મવેમત્તતા. સત્તાહં વા પધાનમનુયુઞ્જન્તિ, અડ્ઢમાસં, માસં, દ્વેમાસં, તેમાસં, ચતુમાસં, પઞ્ચમાસં, છમાસં, એકવસ્સં દ્વિતિચતુપઞ્ચછવસ્સાનિ વા. અયં પધાનવેમત્તતા. અસ્સત્થો વા બોધિરુક્ખો હોતિ નિગ્રોધાદીનં વા અઞ્ઞતરો. અયં બોધિવેમત્તતા. બ્યામાસીતિઅનન્તપભાયુત્તા હોન્તિ. તત્થ બ્યામપ્પભા વા અસીતિપ્પભા વા સબ્બેસં સમાના, અનન્તપ્પભા પન દૂરમ્પિ ગચ્છતિ આસન્નમ્પિ, એકગાવુતં દ્વિગાવુતં યોજનં અનેકયોજનં ચક્કવાળપરિયન્તમ્પિ, મઙ્ગલસ્સ બુદ્ધસ્સ સરીરપ્પભા દસસહસ્સચક્કવાળં અગમાસિ. એવં સન્તેપિ મનસા ચિન્તાયત્તાવ સબ્બબુદ્ધાનં, યો યત્તકમિચ્છતિ, તસ્સ તત્તકં ગચ્છતિ. અયં રસ્મિવેમત્તતા. ઇમા અટ્ઠ વેમત્તતા ઠપેત્વા અવસેસેસુ પટિવેધેનાધિગન્તબ્બેસુ ગુણેસુ, પહાતબ્બેસુ વા દોસેસુ નત્થિ નેસં વિસેસો, તસ્મા ‘‘સમા’’તિ વુચ્ચન્તિ. એવમેતેહિ સમો સમેહિ.
473.Samoti tulyo. Samehīti vipassiādīhi buddhehi. Te hi paṭivedhasamattā ‘‘samā’’ti vuccanti. Natthi tesaṃ paṭivedhenādhigantabbesu guṇesu, pahātabbesu vā dosesu vemattatā , addhānaāyukulappamāṇābhinikkhamanapadhānabodhirasmīhi pana nesaṃ vemattatā hoti. Tathā hi te heṭṭhimaparicchedena catūhi asaṅkhyeyyehi kappasatasahassena ca pāramiyo pūrenti, uparimaparicchedena soḷasahi asaṅkhyeyyehi kappasatasahassena ca. Ayaṃ nesaṃ addhānavemattatā. Heṭṭhimaparicchedena ca vassasatāyukakāle uppajjanti, uparimaparicchedena vassasatasahassāyukakāle. Ayaṃ nesaṃ āyuvemattatā. Khattiyakule vā brāhmaṇakule vā uppajjanti. Ayaṃ kulavemattatā. Uccā vā honti aṭṭhāsītihatthappamāṇā, nīcā vā pannarasaaṭṭhārasahatthappamāṇā. Ayaṃ pamāṇavemattatā. Hatthiassarathasivikādīhi nikkhamanti vehāsena vā. Tathā hi vipassikakusandhā assarathena nikkhamiṃsu, sikhīkoṇāgamanā hatthikkhandhena, vessabhū sivikāya, kassapo vehāsena, sakyamuni assapiṭṭhiyā. Ayaṃ nekkhammavemattatā. Sattāhaṃ vā padhānamanuyuñjanti, aḍḍhamāsaṃ, māsaṃ, dvemāsaṃ, temāsaṃ, catumāsaṃ, pañcamāsaṃ, chamāsaṃ, ekavassaṃ dviticatupañcachavassāni vā. Ayaṃ padhānavemattatā. Assattho vā bodhirukkho hoti nigrodhādīnaṃ vā aññataro. Ayaṃ bodhivemattatā. Byāmāsītianantapabhāyuttā honti. Tattha byāmappabhā vā asītippabhā vā sabbesaṃ samānā, anantappabhā pana dūrampi gacchati āsannampi, ekagāvutaṃ dvigāvutaṃ yojanaṃ anekayojanaṃ cakkavāḷapariyantampi, maṅgalassa buddhassa sarīrappabhā dasasahassacakkavāḷaṃ agamāsi. Evaṃ santepi manasā cintāyattāva sabbabuddhānaṃ, yo yattakamicchati, tassa tattakaṃ gacchati. Ayaṃ rasmivemattatā. Imā aṭṭha vemattatā ṭhapetvā avasesesu paṭivedhenādhigantabbesu guṇesu, pahātabbesu vā dosesu natthi nesaṃ viseso, tasmā ‘‘samā’’ti vuccanti. Evametehi samo samehi.
વિસમેહિ દૂરેતિ ન સમા વિસમા, પચ્ચેકબુદ્ધાદયો અવસેસસબ્બસત્તા. તેહિ વિસમેહિ અસદિસતાય દૂરે. સકલજમ્બુદીપં પૂરેત્વા પલ્લઙ્કેન પલ્લઙ્કં સઙ્ઘટ્ટેત્વા નિસિન્ના પચ્ચેકબુદ્ધાપિ હિ ગુણેહિ એકસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ કલં નાગ્ઘન્તિ સોળસિં , કો પન વાદો સાવકાદીસુ. તેનાહ – ‘‘વિસમેહિ દૂરે’’તિ. તથાગતો હોતીતિ ઉભયપદેહિ દૂરેતિ યોજેતબ્બં. અનન્તપઞ્ઞોતિ અપરિમિતપઞ્ઞો. લોકિયમનુસ્સાનઞ્હિ પઞ્ઞં ઉપનિધાય અટ્ઠમકસ્સ પઞ્ઞા અધિકા, તસ્સ પઞ્ઞં ઉપનિધાય સોતાપન્નસ્સ. એવં યાવ અરહતો પઞ્ઞં ઉપનિધાય પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ પઞ્ઞા અધિકા, પચ્ચેકબુદ્ધસ્સ પઞ્ઞં પન ઉપનિધાય તથાગતસ્સ પઞ્ઞા અધિકાતિ ન વત્તબ્બા, અનન્તા ઇચ્ચેવ પન વત્તબ્બા. તેનાહ – ‘‘અનન્તપઞ્ઞો’’તિ. અનૂપલિત્તોતિ તણ્હાદિટ્ઠિલેપેહિ અલિત્તો. ઇધ વા હુરં વાતિ ઇધલોકે વા પરલોકે વા. યોજના પનેત્થ – સમો સમેહિ વિસમેહિ દૂરે તથાગતો હોતિ. કસ્મા? યસ્મા અનન્તપઞ્ઞો અનુપલિત્તો ઇધ વા હુરં વા, તેન તથાગતો અરહતિ પૂરળાસન્તિ.
Visamehidūreti na samā visamā, paccekabuddhādayo avasesasabbasattā. Tehi visamehi asadisatāya dūre. Sakalajambudīpaṃ pūretvā pallaṅkena pallaṅkaṃ saṅghaṭṭetvā nisinnā paccekabuddhāpi hi guṇehi ekassa sammāsambuddhassa kalaṃ nāgghanti soḷasiṃ , ko pana vādo sāvakādīsu. Tenāha – ‘‘visamehi dūre’’ti. Tathāgato hotīti ubhayapadehi dūreti yojetabbaṃ. Anantapaññoti aparimitapañño. Lokiyamanussānañhi paññaṃ upanidhāya aṭṭhamakassa paññā adhikā, tassa paññaṃ upanidhāya sotāpannassa. Evaṃ yāva arahato paññaṃ upanidhāya paccekabuddhassa paññā adhikā, paccekabuddhassa paññaṃ pana upanidhāya tathāgatassa paññā adhikāti na vattabbā, anantā icceva pana vattabbā. Tenāha – ‘‘anantapañño’’ti. Anūpalittoti taṇhādiṭṭhilepehi alitto. Idha vā huraṃ vāti idhaloke vā paraloke vā. Yojanā panettha – samo samehi visamehi dūre tathāgato hoti. Kasmā? Yasmā anantapañño anupalitto idha vā huraṃ vā, tena tathāgato arahati pūraḷāsanti.
૪૭૪. યમ્હિ ન માયાતિ અયં પન ગાથા અઞ્ઞા ચ ઈદિસા માયાદિદોસયુત્તેસુ બ્રાહ્મણેસુ દક્ખિણેય્યસઞ્ઞાપહાનત્થં વુત્તાતિ વેદિતબ્બા. તત્થ અમમોતિ સત્તસઙ્ખારેસુ ‘‘ઇદં મમા’’તિ પહીનમમાયિતભાવો.
474.Yamhina māyāti ayaṃ pana gāthā aññā ca īdisā māyādidosayuttesu brāhmaṇesu dakkhiṇeyyasaññāpahānatthaṃ vuttāti veditabbā. Tattha amamoti sattasaṅkhāresu ‘‘idaṃ mamā’’ti pahīnamamāyitabhāvo.
૪૭૫. નિવેસનન્તિ તણ્હાદિટ્ઠિનિવેસનં. તેન હિ મનો તીસુ ભવેસુ નિવિસતિ, તેન તં ‘‘નિવેસનં મનસો’’તિ વુચ્ચતિ. તત્થેવ વા નિવિસતિ તં હિત્વા ગન્તું અસમત્થતાય. તેનપિ ‘‘નિવેસન’’ન્તિ વુચ્ચતિ. પરિગ્ગહાતિ તણ્હાદિટ્ઠિયો એવ, તાહિ પરિગ્ગહિતધમ્મા વા. કેચીતિ અપ્પમત્તકાપિ. અનુપાદિયાનોતિ તેસં નિવેસનપરિગ્ગહાનં અભાવા કઞ્ચિ ધમ્મં અનુપાદિયમાનો.
475.Nivesananti taṇhādiṭṭhinivesanaṃ. Tena hi mano tīsu bhavesu nivisati, tena taṃ ‘‘nivesanaṃ manaso’’ti vuccati. Tattheva vā nivisati taṃ hitvā gantuṃ asamatthatāya. Tenapi ‘‘nivesana’’nti vuccati. Pariggahāti taṇhādiṭṭhiyo eva, tāhi pariggahitadhammā vā. Kecīti appamattakāpi. Anupādiyānoti tesaṃ nivesanapariggahānaṃ abhāvā kañci dhammaṃ anupādiyamāno.
૪૭૬. સમાહિતો મગ્ગસમાધિના. ઉદતારીતિ ઉત્તિણ્ણો. ધમ્મં ચઞ્ઞાસીતિ સબ્બઞ્ચ ઞેય્યધમ્મં અઞ્ઞાસિ. પરમાય દિટ્ઠિયાતિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન.
476.Samāhito maggasamādhinā. Udatārīti uttiṇṇo. Dhammaṃ caññāsīti sabbañca ñeyyadhammaṃ aññāsi. Paramāya diṭṭhiyāti sabbaññutaññāṇena.
૪૭૭. ભવાસવાતિ ભવતણ્હાઝાનનિકન્તિસસ્સતદિટ્ઠિસહગતા રાગા. વચીતિ વાચા. ખરાતિ કક્ખળા ફરુસા. વિધૂપિતાતિ દડ્ઢા. અત્થગતાતિ અત્થઙ્ગતા. ન સન્તીતિ વિધૂપિતત્તા અત્થઙ્ગતત્તા ચ. ઉભયેહિ પન ઉભયં યોજેતબ્બં સબ્બધીતિ સબ્બેસુ ખન્ધાયતનાદીસુ.
477.Bhavāsavāti bhavataṇhājhānanikantisassatadiṭṭhisahagatā rāgā. Vacīti vācā. Kharāti kakkhaḷā pharusā. Vidhūpitāti daḍḍhā. Atthagatāti atthaṅgatā. Na santīti vidhūpitattā atthaṅgatattā ca. Ubhayehi pana ubhayaṃ yojetabbaṃ sabbadhīti sabbesu khandhāyatanādīsu.
૪૭૮. માનસત્તેસૂતિ માનેન લગ્ગેસુ. દુક્ખં પરિઞ્ઞાયાતિ વટ્ટદુક્ખં તીહિ પરિઞ્ઞાહિ પરિજાનિત્વા. સખેત્તવત્થુન્તિ સહેતુપચ્ચયં, સદ્ધિં કમ્મકિલેસેહીતિ વુત્તં હોતિ.
478.Mānasattesūti mānena laggesu. Dukkhaṃ pariññāyāti vaṭṭadukkhaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā. Sakhettavatthunti sahetupaccayaṃ, saddhiṃ kammakilesehīti vuttaṃ hoti.
૪૭૯. આસં અનિસ્સાયાતિ તણ્હં અનલ્લીયિત્વા. વિવેકદસ્સીતિ નિબ્બાનદસ્સી. પરવેદિયન્તિ પરેહિ ઞાપેતબ્બં. દિટ્ઠિમુપાતિવત્તોતિ દ્વાસટ્ઠિભેદમ્પિ મિચ્છાદિટ્ઠિં અતિક્કન્તો. આરમ્મણાતિ પચ્ચયા, પુનબ્ભવકારણાનીતિ વુત્તં હોતિ.
479.Āsaṃ anissāyāti taṇhaṃ anallīyitvā. Vivekadassīti nibbānadassī. Paravediyanti parehi ñāpetabbaṃ. Diṭṭhimupātivattoti dvāsaṭṭhibhedampi micchādiṭṭhiṃ atikkanto. Ārammaṇāti paccayā, punabbhavakāraṇānīti vuttaṃ hoti.
૪૮૦. પરોપરાતિ વરાવરા સુન્દરાસુન્દરા. પરા વા બાહિરા, અપરા અજ્ઝત્તિકા. સમેચ્ચાતિ ઞાણેન પટિવિજ્ઝિત્વા. ધમ્માતિ ખન્ધાયતનાદયો ધમ્મા. ઉપાદાનખયે વિમુત્તોતિ નિબ્બાને નિબ્બાનારમ્મણતો વિમુત્તો, નિબ્બાનારમ્મણવિમુત્તિલાભીતિ અત્થો.
480.Paroparāti varāvarā sundarāsundarā. Parā vā bāhirā, aparā ajjhattikā. Sameccāti ñāṇena paṭivijjhitvā. Dhammāti khandhāyatanādayo dhammā. Upādānakhaye vimuttoti nibbāne nibbānārammaṇato vimutto, nibbānārammaṇavimuttilābhīti attho.
૪૮૧. સંયોજનંજાતિખયન્તદસ્સીતિ સંયોજનક્ખયન્તદસ્સી જાતિક્ખયન્તદસ્સી ચ. સંયોજનક્ખયન્તેન ચેત્થ સઉપાદિસેસા નિબ્બાનધાતુ, જાતિક્ખયન્તેન અનુપાદિસેસા વુત્તા. ખયન્તોતિ હિ અચ્ચન્તખયસ્સ સમુચ્છેદપ્પહાનસ્સેતં અધિવચનં. અનુનાસિકલોપો ચેત્થ ‘‘વિવેકજં પીતિસુખ’’ન્તિઆદીસુ વિય ન કતો. યોપાનુદીતિ યો અપનુદિ. રાગપથન્તિ રાગારમ્મણં, રાગમેવ વા. રાગોપિ હિ દુગ્ગતીનં પથત્તા ‘‘રાગપથો’’તિ વુચ્ચતિ કમ્મપથો વિય. સુદ્ધો નિદોસો વિમલો અકાચોતિ પરિસુદ્ધકાયસમાચારાદિતાય સુદ્ધો. યેહિ ‘‘રાગદોસા અયં પજા, દોસદોસા, મોહદોસા’’તિ વુચ્ચતિ. તેસં અભાવા નિદોસો. અટ્ઠપુરિસમલવિગમા વિમલો, ઉપક્કિલેસાભાવતો અકાચો. ઉપક્કિલિટ્ઠો હિ ઉપક્કિલેસેન ‘‘સકાચો’’તિ વુચ્ચતિ. સુદ્ધો વા યસ્મા નિદ્દોસો, નિદ્દોસતાય વિમલો, બાહિરમલાભાવેન વિમલત્તા અકાચો. સમલો હિ ‘‘સકાચો’’તિ વુચ્ચતિ. વિમલત્તા વા આગું ન કરોતિ, તેન અકાચો. આગુકિરિયા હિ ઉપઘાતકરણતો ‘‘કાચો’’તિ વુચ્ચતિ.
481.Saṃyojanaṃjātikhayantadassīti saṃyojanakkhayantadassī jātikkhayantadassī ca. Saṃyojanakkhayantena cettha saupādisesā nibbānadhātu, jātikkhayantena anupādisesā vuttā. Khayantoti hi accantakhayassa samucchedappahānassetaṃ adhivacanaṃ. Anunāsikalopo cettha ‘‘vivekajaṃ pītisukha’’ntiādīsu viya na kato. Yopānudīti yo apanudi. Rāgapathanti rāgārammaṇaṃ, rāgameva vā. Rāgopi hi duggatīnaṃ pathattā ‘‘rāgapatho’’ti vuccati kammapatho viya. Suddho nidoso vimalo akācoti parisuddhakāyasamācārāditāya suddho. Yehi ‘‘rāgadosā ayaṃ pajā, dosadosā, mohadosā’’ti vuccati. Tesaṃ abhāvā nidoso. Aṭṭhapurisamalavigamā vimalo, upakkilesābhāvato akāco. Upakkiliṭṭho hi upakkilesena ‘‘sakāco’’ti vuccati. Suddho vā yasmā niddoso, niddosatāya vimalo, bāhiramalābhāvena vimalattā akāco. Samalo hi ‘‘sakāco’’ti vuccati. Vimalattā vā āguṃ na karoti, tena akāco. Āgukiriyā hi upaghātakaraṇato ‘‘kāco’’ti vuccati.
૪૮૨. અત્તનો અત્તાનં નાનુપસ્સતીતિ ઞાણસમ્પયુત્તેન ચિત્તેન વિપસ્સન્તો અત્તનો ખન્ધેસુ અઞ્ઞં અત્તાનં નામ ન પસ્સતિ, ખન્ધમત્તમેવ પસ્સતિ. યા ચાયં ‘‘અત્તનાવ અત્તાનં સઞ્જાનામી’’તિ તસ્સ સચ્ચતો થેતતો દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ, તસ્સા અભાવા અત્તનો અત્તાનં નાનુપસ્સતિ, અઞ્ઞદત્થુ પઞ્ઞાય ખન્ધે પસ્સતિ. મગ્ગસમાધિના સમાહિતો, કાયવઙ્કાદીનં અભાવા ઉજ્જુગતો, લોકધમ્મેહિ અકમ્પનીયતો ઠિતત્તો, તણ્હાસઙ્ખાતાય એજાય પઞ્ચન્નં ચેતોખિલાનઞ્ચ અટ્ઠટ્ઠાનાય કઙ્ખાય ચ અભાવા અનેજો અખિલો અકઙ્ખો.
482.Attano attānaṃ nānupassatīti ñāṇasampayuttena cittena vipassanto attano khandhesu aññaṃ attānaṃ nāma na passati, khandhamattameva passati. Yā cāyaṃ ‘‘attanāva attānaṃ sañjānāmī’’ti tassa saccato thetato diṭṭhi uppajjati, tassā abhāvā attano attānaṃ nānupassati, aññadatthu paññāya khandhe passati. Maggasamādhinā samāhito, kāyavaṅkādīnaṃ abhāvā ujjugato, lokadhammehi akampanīyato ṭhitatto, taṇhāsaṅkhātāya ejāya pañcannaṃ cetokhilānañca aṭṭhaṭṭhānāya kaṅkhāya ca abhāvā anejo akhilo akaṅkho.
૪૮૩. મોહન્તરાતિ મોહકારણા મોહપચ્ચયા, સબ્બકિલેસાનમેતં અધિવચનં. સબ્બેસુ ધમ્મેસુ ચ ઞાણદસ્સીતિ સચ્છિકતસબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણો. તઞ્હિ સબ્બેસુ ધમ્મેસુ ઞાણં, તઞ્ચ ભગવા પસ્સિ, ‘‘અધિગતં મે’’તિ સચ્છિકત્વા વિહાસિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સબ્બેસુ ધમ્મેસુ ચ ઞાણદસ્સી’’તિ. સમ્બોધિન્તિ અરહત્તં. અનુત્તરન્તિ પચ્ચેકબુદ્ધસાવકેહિ અસાધારણં. સિવન્તિ ખેમં નિરુપદ્દવં સસ્સિરિકં વા. યક્ખસ્સાતિ પુરિસસ્સ. સુદ્ધીતિ વોદાનતા. એત્થ હિ મોહન્તરાભાવેન સબ્બદોસાભાવો, તેન સંસારકારણસમુચ્છેદો અન્તિમસરીરધારિતા, ઞાણદસ્સિતાય સબ્બગુણસમ્ભવો. તેન અનુત્તરા સમ્બોધિપત્તિ, ઇતો પરઞ્ચ પહાતબ્બમધિગન્તબ્બં વા નત્થિ. તેનાહ – ‘‘એત્તાવતા યક્ખસ્સ સુદ્ધી’’તિ.
483.Mohantarāti mohakāraṇā mohapaccayā, sabbakilesānametaṃ adhivacanaṃ. Sabbesu dhammesu ca ñāṇadassīti sacchikatasabbaññutaññāṇo. Tañhi sabbesu dhammesu ñāṇaṃ, tañca bhagavā passi, ‘‘adhigataṃ me’’ti sacchikatvā vihāsi. Tena vuccati ‘‘sabbesu dhammesu ca ñāṇadassī’’ti. Sambodhinti arahattaṃ. Anuttaranti paccekabuddhasāvakehi asādhāraṇaṃ. Sivanti khemaṃ nirupaddavaṃ sassirikaṃ vā. Yakkhassāti purisassa. Suddhīti vodānatā. Ettha hi mohantarābhāvena sabbadosābhāvo, tena saṃsārakāraṇasamucchedo antimasarīradhāritā, ñāṇadassitāya sabbaguṇasambhavo. Tena anuttarā sambodhipatti, ito parañca pahātabbamadhigantabbaṃ vā natthi. Tenāha – ‘‘ettāvatā yakkhassa suddhī’’ti.
૪૮૪. એવં વુત્તે બ્રાહ્મણો ભિય્યોસોમત્તાય ભગવતિ પસન્નો પસન્નાકારં કરોન્તો આહ ‘‘હુતઞ્ચ મય્હ’’ન્તિ. તસ્સત્થો – યમહં ઇતો પુબ્બે બ્રહ્માનં આરબ્ભ અગ્ગિમ્હિ અજુહં, તં મે હુતં સચ્ચં વા હોતિ, અલિકં વાતિ ન જાનામિ. અજ્જ પન ઇદં હુતઞ્ચ મય્હં હુતમત્થુ સચ્ચં, સચ્ચહુતમેવ અત્થૂતિ યાચન્તો ભણતિ. યં તાદિસં વેદગુનં અલત્થં, યસ્મા ઇધેવ ઠિતો ભવન્તરૂપં વેદગું અલત્થં. બ્રહ્મા હિ સક્ખિ, પચ્ચક્ખમેવ હિ ત્વં બ્રહ્મા, યતો પટિગ્ગણ્હાતુ મે ભગવા, પટિગ્ગહેત્વા ચ ભુઞ્જતુ મે ભગવા પૂરળાસન્તિ તં હબ્યસેસં ઉપનામેન્તો આહ.
484. Evaṃ vutte brāhmaṇo bhiyyosomattāya bhagavati pasanno pasannākāraṃ karonto āha ‘‘hutañca mayha’’nti. Tassattho – yamahaṃ ito pubbe brahmānaṃ ārabbha aggimhi ajuhaṃ, taṃ me hutaṃ saccaṃ vā hoti, alikaṃ vāti na jānāmi. Ajja pana idaṃ hutañca mayhaṃ hutamatthu saccaṃ, saccahutameva atthūti yācanto bhaṇati. Yaṃ tādisaṃ vedagunaṃ alatthaṃ, yasmā idheva ṭhito bhavantarūpaṃ vedaguṃ alatthaṃ. Brahmā hi sakkhi, paccakkhameva hi tvaṃ brahmā, yato paṭiggaṇhātu me bhagavā, paṭiggahetvā ca bhuñjatu me bhagavā pūraḷāsanti taṃ habyasesaṃ upanāmento āha.
૪૮૭. અથ ભગવા કસિભારદ્વાજસુત્તે વુત્તનયેન ગાથાદ્વયમભાસિ. તતો બ્રાહ્મણો ‘‘અયં અત્તના ન ઇચ્છતિ, કમ્પિ ચઞ્ઞં સન્ધાય ‘કેવલિનં મહેસિં ખીણાસવં કુક્કુચ્ચવૂપસન્તં અન્નેન પાનેન ઉપટ્ઠહસ્સૂ’તિ ભણતી’’તિ એવં ગાથાય અત્થં અસલ્લક્ખેત્વા તં ઞાતુકામો આહ ‘‘સાધાહં ભગવા’’તિ. તત્થ સાધૂતિ આયાચનત્થે નિપાતો. તથાતિ યેન ત્વમાહ, તેન પકારેન. વિજઞ્ઞન્તિ જાનેય્યં. યન્તિ યં દક્ખિણેય્યં યઞ્ઞકાલે પરિયેસમાનો ઉપટ્ઠહેય્યન્તિ પાઠસેસો. પપ્પુય્યાતિ પત્વા. તવ સાસનન્તિ તવ ઓવાદં. ઇદં વુત્તં હોતિ. સાધાહં ભગવા તવ ઓવાદં આગમ્મ તથા વિજઞ્ઞં આરોચેહિ મે તં કેવલિનન્તિ અધિપ્પાયો. યો દક્ખિણં ભુઞ્જેય્ય માદિસસ્સ, યં ચાહં યઞ્ઞકાલે પરિયેસમાનો ઉપટ્ઠહેય્યં, તથારૂપં મે દક્ખિણેય્યં દસ્સેહિ, સચે ત્વં ન ભુઞ્જસીતિ.
487. Atha bhagavā kasibhāradvājasutte vuttanayena gāthādvayamabhāsi. Tato brāhmaṇo ‘‘ayaṃ attanā na icchati, kampi caññaṃ sandhāya ‘kevalinaṃ mahesiṃ khīṇāsavaṃ kukkuccavūpasantaṃ annena pānena upaṭṭhahassū’ti bhaṇatī’’ti evaṃ gāthāya atthaṃ asallakkhetvā taṃ ñātukāmo āha ‘‘sādhāhaṃ bhagavā’’ti. Tattha sādhūti āyācanatthe nipāto. Tathāti yena tvamāha, tena pakārena. Vijaññanti jāneyyaṃ. Yanti yaṃ dakkhiṇeyyaṃ yaññakāle pariyesamāno upaṭṭhaheyyanti pāṭhaseso. Pappuyyāti patvā. Tava sāsananti tava ovādaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti. Sādhāhaṃ bhagavā tava ovādaṃ āgamma tathā vijaññaṃ ārocehi me taṃ kevalinanti adhippāyo. Yo dakkhiṇaṃ bhuñjeyya mādisassa, yaṃ cāhaṃ yaññakāle pariyesamāno upaṭṭhaheyyaṃ, tathārūpaṃ me dakkhiṇeyyaṃ dassehi, sace tvaṃ na bhuñjasīti.
૪૮૮-૯૦. અથસ્સ ભગવા પાકટેન નયેન તથારૂપં દક્ખિણેય્યં દસ્સેન્તો ‘‘સારમ્ભા યસ્સા’’તિ ગાથાત્તયમાહ. તત્થ સીમન્તાનં વિનેતારન્તિ સીમાતિ મરિયાદા સાધુજનવુત્તિ, તસ્સા અન્તા પરિયોસાના અપરભાગાતિ કત્વા સીમન્તા વુચ્ચન્તિ કિલેસા, તેસં વિનેતારન્તિ અત્થો. સીમન્તાતિ બુદ્ધવેનેય્યા સેક્ખા ચ પુથુજ્જના ચ, તેસં વિનેતારન્તિપિ એકે. જાતિમરણકોવિદન્તિ ‘‘એવં જાતિ એવં મરણ’’ન્તિ એત્થ કુસલં. મોનેય્યસમ્પન્નન્તિ પઞ્ઞાસમ્પન્નં, કાયમોનેય્યાદિસમ્પન્નં વા. ભકુટિં વિનયિત્વાનાતિ યં એકચ્ચે દુબ્બુદ્ધિનો યાચકં દિસ્વા ભકુટિં કરોન્તિ, તં વિનયિત્વા, પસન્નમુખા હુત્વાતિ અત્થો. પઞ્જલિકાતિ પગ્ગહિતઅઞ્જલિનો હુત્વા.
488-90. Athassa bhagavā pākaṭena nayena tathārūpaṃ dakkhiṇeyyaṃ dassento ‘‘sārambhā yassā’’ti gāthāttayamāha. Tattha sīmantānaṃ vinetāranti sīmāti mariyādā sādhujanavutti, tassā antā pariyosānā aparabhāgāti katvā sīmantā vuccanti kilesā, tesaṃ vinetāranti attho. Sīmantāti buddhaveneyyā sekkhā ca puthujjanā ca, tesaṃ vinetārantipi eke. Jātimaraṇakovidanti ‘‘evaṃ jāti evaṃ maraṇa’’nti ettha kusalaṃ. Moneyyasampannanti paññāsampannaṃ, kāyamoneyyādisampannaṃ vā. Bhakuṭiṃ vinayitvānāti yaṃ ekacce dubbuddhino yācakaṃ disvā bhakuṭiṃ karonti, taṃ vinayitvā, pasannamukhā hutvāti attho. Pañjalikāti paggahitaañjalino hutvā.
૪૯૧. અથ બ્રાહ્મણો ભગવન્તં થોમયમાનો ‘‘બુદ્ધો ભવ’’ન્તિ ગાથમાહ. તત્થ આયાગોતિ આયજિતબ્બો, તતો તતો આગમ્મ વા યજિતબ્બમેત્થાતિપિ આયાગો, દેય્યધમ્માનં અધિટ્ઠાનભૂતોતિ વુત્તં હોતિ . સેસમેત્થ ઇતો પુરિમગાથાસુ ચ યં ન વણ્ણિતં, તં સક્કા અવણ્ણિતમ્પિ જાનિતુન્તિ ઉત્તાનત્થત્તાયેવ ન વણ્ણિતં. ઇતો પરં પન કસિભારદ્વાજસુત્તે વુત્તનયમેવાતિ.
491. Atha brāhmaṇo bhagavantaṃ thomayamāno ‘‘buddho bhava’’nti gāthamāha. Tattha āyāgoti āyajitabbo, tato tato āgamma vā yajitabbametthātipi āyāgo, deyyadhammānaṃ adhiṭṭhānabhūtoti vuttaṃ hoti . Sesamettha ito purimagāthāsu ca yaṃ na vaṇṇitaṃ, taṃ sakkā avaṇṇitampi jānitunti uttānatthattāyeva na vaṇṇitaṃ. Ito paraṃ pana kasibhāradvājasutte vuttanayamevāti.
પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથાય પૂરળાસસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya pūraḷāsasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi / ૪. સુન્દરિકભારદ્વાજસુત્તં • 4. Sundarikabhāradvājasuttaṃ