Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya |
૮. પુરિસિન્દ્રિયઞાણસુત્તં
8. Purisindriyañāṇasuttaṃ
૬૨. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસલેસુ ચારિકં ચરમાનો મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં યેન દણ્ડકપ્પકં નામ કોસલાનં નિગમો તદવસરિ. અથ ખો ભગવા મગ્ગા ઓક્કમ્મ અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. તે ચ ભિક્ખૂ દણ્ડકપ્પકં પવિસિંસુ આવસથં પરિયેસિતું.
62. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kosalesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena daṇḍakappakaṃ nāma kosalānaṃ nigamo tadavasari. Atha kho bhagavā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Te ca bhikkhū daṇḍakappakaṃ pavisiṃsu āvasathaṃ pariyesituṃ.
અથ ખો આયસ્મા આનન્દો સમ્બહુલેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં યેન અચિરવતી નદી તેનુપસઙ્કમિ ગત્તાનિ પરિસિઞ્ચિતું. અચિરવતિયા નદિયા ગત્તાનિ પરિસિઞ્ચિત્વા પચ્ચુત્તરિત્વા એકચીવરો અટ્ઠાસિ ગત્તાનિ પુબ્બાપયમાનો. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘કિં નુ ખો, આવુસો આનન્દ, સબ્બં ચેતસો સમન્નાહરિત્વા નુ ખો દેવદત્તો ભગવતા બ્યાકતો – ‘આપાયિકો દેવદત્તો નેરયિકો કપ્પટ્ઠો અતેકિચ્છો’તિ 1, ઉદાહુ કેનચિદેવ પરિયાયેના’તિ? ‘‘એવં ખો પનેતં, આવુસો, ભગવતા બ્યાકત’’ન્તિ.
Atha kho āyasmā ānando sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ yena aciravatī nadī tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Aciravatiyā nadiyā gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno. Atha kho aññataro bhikkhu yenāyasmā ānando tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho, āvuso ānanda, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nu kho devadatto bhagavatā byākato – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti 2, udāhu kenacideva pariyāyenā’ti? ‘‘Evaṃ kho panetaṃ, āvuso, bhagavatā byākata’’nti.
અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ઇધાહં, ભન્તે, સમ્બહુલેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં યેન અચિરવતી નદી તેનુપસઙ્કમિં ગત્તાનિ પરિસિઞ્ચિતું. અચિરવતિયા નદિયા ગત્તાનિ પરિસિઞ્ચિત્વા પચ્ચુત્તરિત્વા એકચીવરો અટ્ઠાસિં ગત્તાનિ પુબ્બાપયમાનો . અથ ખો, ભન્તે, અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેનાહં તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા મં એતદવોચ – ‘કિં નુ ખો, આવુસો, આનન્દ સબ્બં ચેતસો સમન્નાહરિત્વા નુ ખો દેવદત્તો ભગવતા બ્યાકતો – આપાયિકો દેવદત્તો નેરયિકો કપ્પટ્ઠો અતેકિચ્છોતિ, ઉદાહુ કેનચિદેવ પરિયાયેના’તિ? એવં વુત્તે અહં, ભન્તે, તં ભિક્ખું એતદવોચં – ‘એવં ખો પનેતં, આવુસો, ભગવતા બ્યાકત’’’ન્તિ.
Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idhāhaṃ, bhante, sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ yena aciravatī nadī tenupasaṅkamiṃ gattāni parisiñcituṃ. Aciravatiyā nadiyā gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsiṃ gattāni pubbāpayamāno . Atha kho, bhante, aññataro bhikkhu yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā maṃ etadavoca – ‘kiṃ nu kho, āvuso, ānanda sabbaṃ cetaso samannāharitvā nu kho devadatto bhagavatā byākato – āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekicchoti, udāhu kenacideva pariyāyenā’ti? Evaṃ vutte ahaṃ, bhante, taṃ bhikkhuṃ etadavocaṃ – ‘evaṃ kho panetaṃ, āvuso, bhagavatā byākata’’’nti.
‘‘સો વા 3 ખો, આનન્દ, ભિક્ખુ નવો ભવિસ્સતિ અચિરપબ્બજિતો, થેરો વા પન બાલો અબ્યત્તો. કથઞ્હિ નામ યં મયા એકંસેન બ્યાકતં તત્થ દ્વેજ્ઝં આપજ્જિસ્સતિ! નાહં, આનન્દ, અઞ્ઞં એકપુગ્ગલમ્પિ સમનુપસ્સામિ, યો એવં મયા સબ્બં ચેતસો સમન્નાહરિત્વા બ્યાકતો, યથયિદં દેવદત્તો. યાવકીવઞ્ચાહં, આનન્દ, દેવદત્તસ્સ વાલગ્ગકોટિનિત્તુદનમત્તમ્પિ સુક્કધમ્મં અદ્દસં; નેવ તાવાહં દેવદત્તં બ્યાકાસિં – ‘આપાયિકો દેવદત્તો નેરયિકો કપ્પટ્ઠો અતેકિચ્છો’તિ. યતો ચ ખો અહં, આનન્દ, દેવદત્તસ્સ વાલગ્ગકોટિનિત્તુદનમત્તમ્પિ સુક્કધમ્મં ન અદ્દસં; અથાહં દેવદત્તં બ્યાકાસિં – ‘આપાયિકો દેવદત્તો નેરયિકો કપ્પટ્ઠો અતેકિચ્છો’તિ.
‘‘So vā 4 kho, ānanda, bhikkhu navo bhavissati acirapabbajito, thero vā pana bālo abyatto. Kathañhi nāma yaṃ mayā ekaṃsena byākataṃ tattha dvejjhaṃ āpajjissati! Nāhaṃ, ānanda, aññaṃ ekapuggalampi samanupassāmi, yo evaṃ mayā sabbaṃ cetaso samannāharitvā byākato, yathayidaṃ devadatto. Yāvakīvañcāhaṃ, ānanda, devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ addasaṃ; neva tāvāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti. Yato ca kho ahaṃ, ānanda, devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ na addasaṃ; athāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti.
‘‘સેય્યથાપિ, આનન્દ, ગૂથકૂપો સાધિકપોરિસો પૂરો ગૂથસ્સ સમતિત્તિકો. તત્ર પુરિસો સસીસકો નિમુગ્ગો અસ્સ. તસ્સ કોચિદેવ પુરિસો ઉપ્પજ્જેય્ય અત્થકામો હિતકામો યોગક્ખેમકામો તમ્હા ગૂથકૂપા ઉદ્ધરિતુકામો. સો તં ગૂથકૂપં સમન્તાનુપરિગચ્છન્તો નેવ પસ્સેય્ય તસ્સ પુરિસસ્સ વાલગ્ગકોટિનિત્તુદનમત્તમ્પિ ગૂથેન અમક્ખિતં, યત્થ તં ગહેત્વા ઉદ્ધરેય્ય. એવમેવં ખો અહં, આનન્દ, યતો દેવદત્તસ્સ વાલગ્ગકોટિનિત્તુદનમત્તમ્પિ સુક્કધમ્મં ન અદ્દસં; અથાહં દેવદત્તં બ્યાકાસિં – ‘આપાયિકો દેવદત્તો નેરયિકો કપ્પટ્ઠો અતેકિચ્છો’તિ . સચે તુમ્હે, આનન્દ, સુણેય્યાથ તથાગતસ્સ પુરિસિન્દ્રિયઞાણાનિ વિભજિસ્સામી’’તિ 5?
‘‘Seyyathāpi, ānanda, gūthakūpo sādhikaporiso pūro gūthassa samatittiko. Tatra puriso sasīsako nimuggo assa. Tassa kocideva puriso uppajjeyya atthakāmo hitakāmo yogakkhemakāmo tamhā gūthakūpā uddharitukāmo. So taṃ gūthakūpaṃ samantānuparigacchanto neva passeyya tassa purisassa vālaggakoṭinittudanamattampi gūthena amakkhitaṃ, yattha taṃ gahetvā uddhareyya. Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, yato devadattassa vālaggakoṭinittudanamattampi sukkadhammaṃ na addasaṃ; athāhaṃ devadattaṃ byākāsiṃ – ‘āpāyiko devadatto nerayiko kappaṭṭho atekiccho’ti . Sace tumhe, ānanda, suṇeyyātha tathāgatassa purisindriyañāṇāni vibhajissāmī’’ti 6?
‘‘એતસ્સ, ભગવા, કાલો; એતસ્સ, સુગત, કાલો યં ભગવા પુરિસિન્દ્રિયઞાણાનિ વિભજેય્ય. ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેનહાનન્દ, સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ; ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –
‘‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo yaṃ bhagavā purisindriyañāṇāni vibhajeyya. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti. ‘‘Tenahānanda, suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca –
‘‘ઇધાહં, આનન્દ, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ કુસલા ધમ્મા અન્તરહિતા, અકુસલા ધમ્મા સમ્મુખીભૂતા . અત્થિ ચ ખ્વસ્સ કુસલમૂલં અસમુચ્છિન્નં, તમ્હા તસ્સ કુસલા કુસલં પાતુભવિસ્સતિ. એવમયં પુગ્ગલો આયતિં અપરિહાનધમ્મો ભવિસ્સતી’તિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, બીજાનિ અખણ્ડાનિ અપૂતીનિ અવાતાતપહતાનિ સારદાનિ સુખસયિતાનિ સુખેત્તે સુપરિકમ્મકતાય ભૂમિયા નિક્ખિત્તાનિ. જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, ઇમાનિ બીજાનિ વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સન્તી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવમેવં ખો અહં, આનન્દ, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ કુસલા ધમ્મા અન્તરહિતા, અકુસલા ધમ્મા સમ્મુખીભૂતા. અત્થિ ચ ખ્વસ્સ કુસલમૂલં અસમુચ્છિન્નં, તમ્હા તસ્સ કુસલા કુસલં પાતુભવિસ્સતિ. એવમયં પુગ્ગલો આયતિં અપરિહાનધમ્મો ભવિસ્સતી’તિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસપુગ્ગલો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસિન્દ્રિયઞાણં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતં હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ આયતિં ધમ્મસમુપ્પાદો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ.
‘‘Idhāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā . Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa kusalā kusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni akhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni sukhette suparikammakatāya bhūmiyā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, imāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa kusalā kusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘ઇધ પનાહં, આનન્દ, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ અકુસલા ધમ્મા અન્તરહિતા, કુસલા ધમ્મા સમ્મુખીભૂતા. અત્થિ ચ ખ્વસ્સ અકુસલમૂલં અસમુચ્છિન્નં, તમ્હા તસ્સ અકુસલા અકુસલં પાતુભવિસ્સતિ. એવમયં પુગ્ગલો આયતિં પરિહાનધમ્મો ભવિસ્સતી’તિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, બીજાનિ અખણ્ડાનિ અપૂતીનિ અવાતાતપહતાનિ સારદાનિ સુખસયિતાનિ પુથુસિલાય નિક્ખિત્તાનિ. જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, નયિમાનિ બીજાનિ વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સન્તી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવમેવં ખો અહં, આનન્દ, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ અકુસલા ધમ્મા અન્તરહિતા, કુસલા ધમ્મા સમ્મુખીભૂતા. અત્થિ ચ ખ્વસ્સ અકુસલમૂલં અસમુચ્છિન્નં, તમ્હા તસ્સ અકુસલા અકુસલં પાતુભવિસ્સતિ . એવમયં પુગ્ગલો આયતિં પરિહાનધમ્મો ભવિસ્સતી’તિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસપુગ્ગલો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસિન્દ્રિયઞાણં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતં હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ આયતિં ધમ્મસમુપ્પાદો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ.
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa akusalā akusalaṃ pātubhavissati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni akhaṇḍāni apūtīni avātātapahatāni sāradāni sukhasayitāni puthusilāya nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tamhā tassa akusalā akusalaṃ pātubhavissati . Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘ઇધ પનાહં, આનન્દ, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘નત્થિ ઇમસ્સ પુગ્ગલસ્સ વાલગ્ગકોટિનિત્તુદનમત્તોપિ સુક્કો ધમ્મો, સમન્નાગતોયં પુગ્ગલો એકન્તકાળકેહિ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતી’તિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, બીજાનિ ખણ્ડાનિ પૂતીનિ વાતાતપહતાનિ સુખેત્તે સુપરિકમ્મકતાય ભૂમિયા નિક્ખિત્તાનિ. જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, નયિમાનિ બીજાનિ વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સન્તી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવમેવં ખો અહં, આનન્દ, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘નત્થિ ઇમસ્સ પુગ્ગલસ્સ વાલગ્ગકોટિનિત્તુદનમત્તોપિ સુક્કો ધમ્મો, સમન્નાગતોયં પુગ્ગલો એકન્તકાળકેહિ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ, કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિસ્સતી’તિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસપુગ્ગલો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસિન્દ્રિયઞાણં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતં હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ આયતિં ધમ્મસમુપ્પાદો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતી’’તિ.
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi sukko dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, bījāni khaṇḍāni pūtīni vātātapahatāni sukhette suparikammakatāya bhūmiyā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni bījāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi sukko dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantakāḷakehi akusalehi dhammehi, kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hotī’’ti.
એવં વુત્તે આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સક્કા નુ ખો, ભન્તે, ઇમેસં તિણ્ણં પુગ્ગલાનં અપરેપિ તયો પુગ્ગલા સપ્પટિભાગા પઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ? ‘‘સક્કા, આનન્દા’’તિ ભગવા અવોચ – ‘‘ઇધાહં, આનન્દ, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ કુસલા ધમ્મા અન્તરહિતા, અકુસલા ધમ્મા સમ્મુખીભૂતા. અત્થિ ચ ખ્વસ્સ કુસલમૂલં અસમુચ્છિન્નં, તમ્પિ સબ્બેન સબ્બં સમુગ્ઘાતં ગચ્છતિ. એવમયં પુગ્ગલો આયતિં પરિહાનધમ્મો ભવિસ્સતી’તિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, અઙ્ગારાનિ આદિત્તાનિ સમ્પજ્જલિતાનિ સજોતિભૂતાનિ પુથુસિલાય નિક્ખિત્તાનિ. જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, નયિમાનિ અઙ્ગારાનિ વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સન્તી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘સેય્યથાપિ વા પન, આનન્દ, સાયન્હસમયં 7 સૂરિયે ઓગચ્છન્તે, જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, આલોકો અન્તરધાયિસ્સતિ અન્ધકારો પાતુભવિસ્સતી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘સેય્યથાપિ વા, પનાનન્દ, અભિદો અદ્ધરત્તં ભત્તકાલસમયે, જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, આલોકો અન્તરહિતો અન્ધકારો પાતુભૂતો’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવમેવં ખો અહં, આનન્દ, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ કુસલા ધમ્મા અન્તરહિતા, અકુસલા ધમ્મા સમ્મુખીભૂતા. અત્થિ ચ ખ્વસ્સ કુસલમૂલં અસમુચ્છિન્નં, તમ્પિ સબ્બેન સબ્બં સમુગ્ઘાતં ગચ્છતિ. એવમયં પુગ્ગલો આયતિં પરિહાનધમ્મો ભવિસ્સતી’તિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસપુગ્ગલો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસિન્દ્રિયઞાણં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતં હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ આયતિં ધમ્મસમુપ્પાદો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ.
Evaṃ vutte āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘sakkā nu kho, bhante, imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ aparepi tayo puggalā sappaṭibhāgā paññāpetu’’nti? ‘‘Sakkā, ānandā’’ti bhagavā avoca – ‘‘idhāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni ādittāni sampajjalitāni sajotibhūtāni puthusilāya nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni aṅgārāni vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā pana, ānanda, sāyanhasamayaṃ 8 sūriye ogacchante, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, āloko antaradhāyissati andhakāro pātubhavissatī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā, panānanda, abhido addharattaṃ bhattakālasamaye, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, āloko antarahito andhakāro pātubhūto’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa kusalā dhammā antarahitā, akusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa kusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ parihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘ઇધ પનાહં, આનન્દ, એકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ અકુસલા ધમ્મા અન્તરહિતા, કુસલા ધમ્મા સમ્મુખીભૂતા. અત્થિ ચ ખ્વસ્સ અકુસલમૂલં અસમુચ્છિન્નં, તમ્પિ સબ્બેન સબ્બં સમુગ્ઘાતં ગચ્છતિ. એવમયં પુગ્ગલો આયતિં અપરિહાનધમ્મો ભવિસ્સતી’તિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, અઙ્ગારાનિ આદિત્તાનિ સમ્પજ્જલિતાનિ સજોતિભૂતાનિ સુક્ખે તિણપુઞ્જે વા કટ્ઠપુઞ્જે વા નિક્ખિત્તાનિ. જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, ઇમાનિ અઙ્ગારાનિ વુડ્ઢિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સન્તી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘સેય્યથાપિ વા પનાનન્દ, રત્તિયા પચ્ચૂસસમયં 9 સૂરિયે ઉગ્ગચ્છન્તે, જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, અન્ધકારો અન્તરધાયિસ્સતિ, આલોકો પાતુભવિસ્સતી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘સેય્યથાપિ વા પનાનન્દ, અભિદો મજ્ઝન્હિકે ભત્તકાલસમયે, જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, અન્ધકારો અન્તરહિતો આલોકો પાતુભૂતો’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવમેવં ખો અહં, આનન્દ, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ અકુસલા ધમ્મા અન્તરહિતા, કુસલા ધમ્મા સમ્મુખીભૂતા. અત્થિ ચ ખ્વસ્સ અકુસલમૂલં અસમુચ્છિન્નં, તમ્પિ સબ્બેન સબ્બં સમુગ્ઘાતં ગચ્છતિ. એવમયં પુગ્ગલો આયતિં અપરિહાનધમ્મો ભવિસ્સતી’તિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસપુગ્ગલો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસિન્દ્રિયઞાણં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતં હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ આયતિં ધમ્મસમુપ્પાદો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ.
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni ādittāni sampajjalitāni sajotibhūtāni sukkhe tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, imāni aṅgārāni vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā panānanda, rattiyā paccūsasamayaṃ 10 sūriye uggacchante, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, andhakāro antaradhāyissati, āloko pātubhavissatī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Seyyathāpi vā panānanda, abhido majjhanhike bhattakālasamaye, jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, andhakāro antarahito āloko pātubhūto’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa akusalā dhammā antarahitā, kusalā dhammā sammukhībhūtā. Atthi ca khvassa akusalamūlaṃ asamucchinnaṃ, tampi sabbena sabbaṃ samugghātaṃ gacchati. Evamayaṃ puggalo āyatiṃ aparihānadhammo bhavissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘ઇધ પનાહં, આનન્દ, એકચ્ચં પુગ્ગલં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘નત્થિ ઇમસ્સ પુગ્ગલસ્સ વાલગ્ગકોટિનિત્તુદનમત્તોપિ અકુસલો ધમ્મો, સમન્નાગતોયં પુગ્ગલો એકન્તસુક્કેહિ અનવજ્જેહિ ધમ્મેહિ, દિટ્ઠેવ ધમ્મે પરિનિબ્બાયિસ્સતી’તિ. સેય્યથાપિ, આનન્દ, અઙ્ગારાનિ સીતાનિ નિબ્બુતાનિ સુક્ખે તિણપુઞ્જે વા કટ્ઠપુઞ્જે વા નિક્ખિત્તાનિ. જાનેય્યાસિ ત્વં, આનન્દ, નયિમાનિ અઙ્ગારાનિ વુડ્ઢિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સન્તી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘એવમેવં ખો અહં, આનન્દ, ઇધેકચ્ચં પુગ્ગલં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘ઇમસ્સ ખો પુગ્ગલસ્સ વિજ્જમાના કુસલાપિ ધમ્મા અકુસલાપિ ધમ્મા’તિ. તમેનં અપરેન સમયેન એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ – ‘નત્થિ ઇમસ્સ પુગ્ગલસ્સ વાલગ્ગકોટિનિત્તુદનમત્તોપિ અકુસલો ધમ્મો, સમન્નાગતોયં પુગ્ગલો એકન્તસુક્કેહિ અનવજ્જેહિ ધમ્મેહિ, દિટ્ઠેવ ધમ્મે પરિનિબ્બાયિસ્સતી’તિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસપુગ્ગલો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ પુરિસિન્દ્રિયઞાણં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતં હોતિ. એવમ્પિ ખો, આનન્દ, તથાગતસ્સ આયતિં ધમ્મસમુપ્પાદો ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ વિદિતો હોતિ.
‘‘Idha panāhaṃ, ānanda, ekaccaṃ puggalaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi akusalo dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantasukkehi anavajjehi dhammehi, diṭṭheva dhamme parinibbāyissatī’ti. Seyyathāpi, ānanda, aṅgārāni sītāni nibbutāni sukkhe tiṇapuñje vā kaṭṭhapuñje vā nikkhittāni. Jāneyyāsi tvaṃ, ānanda, nayimāni aṅgārāni vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissantī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evamevaṃ kho ahaṃ, ānanda, idhekaccaṃ puggalaṃ evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘imassa kho puggalassa vijjamānā kusalāpi dhammā akusalāpi dhammā’ti. Tamenaṃ aparena samayena evaṃ cetasā ceto paricca pajānāmi – ‘natthi imassa puggalassa vālaggakoṭinittudanamattopi akusalo dhammo, samannāgatoyaṃ puggalo ekantasukkehi anavajjehi dhammehi, diṭṭheva dhamme parinibbāyissatī’ti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisapuggalo cetasā ceto paricca vidito hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa purisindriyañāṇaṃ cetasā ceto paricca viditaṃ hoti. Evampi kho, ānanda, tathāgatassa āyatiṃ dhammasamuppādo cetasā ceto paricca vidito hoti.
‘‘તત્રાનન્દ, યે તે પુરિમા તયો પુગ્ગલા તેસં તિણ્ણં પુગ્ગલાનં એકો અપરિહાનધમ્મો, એકો પરિહાનધમ્મો, એકો આપાયિકો નેરયિકો. તત્રાનન્દ, યેમે પચ્છિમા તયો પુગ્ગલા ઇમેસં તિણ્ણં પુગ્ગલાનં એકો પરિહાનધમ્મો, એકો અપરિહાનધમ્મો, એકો પરિનિબ્બાનધમ્મો’’તિ. અટ્ઠમં.
‘‘Tatrānanda, ye te purimā tayo puggalā tesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ eko aparihānadhammo, eko parihānadhammo, eko āpāyiko nerayiko. Tatrānanda, yeme pacchimā tayo puggalā imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ eko parihānadhammo, eko aparihānadhammo, eko parinibbānadhammo’’ti. Aṭṭhamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૮. પુરિસિન્દ્રિયઞાણસુત્તવણ્ણના • 8. Purisindriyañāṇasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ૮. પુરિસિન્દ્રિયઞાણસુત્તવણ્ણના • 8. Purisindriyañāṇasuttavaṇṇanā