Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
૧૧. રાહુલસુત્તવણ્ણના
11. Rāhulasuttavaṇṇanā
૩૩૮. કચ્ચિ અભિણ્હસંવાસાતિ રાહુલસુત્તં. કા ઉપ્પત્તિ? ભગવા સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુજ્ઝિત્વા બોધિમણ્ડતો અનુપુબ્બેન કપિલવત્થું ગન્ત્વા તત્થ રાહુલકુમારેન ‘‘દાયજ્જં મે સમણ દેહી’’તિ દાયજ્જં યાચિતો સારિપુત્તત્થેરં આણાપેસિ – ‘‘રાહુલકુમારં પબ્બાજેહી’’તિ. તં સબ્બં ખન્ધકટ્ઠકથાયં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૫) વુત્તનયેનેવ ગહેતબ્બં. એવં પબ્બજિતં પન રાહુલકુમારં વુડ્ઢિપ્પત્તં સારિપુત્તત્થેરોવ ઉપસમ્પાદેસિ, મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો અસ્સ કમ્મવાચાચરિયો અહોસિ. તં ભગવા ‘‘અયં કુમારો જાતિઆદિસમ્પન્નો, સો જાતિગોત્તકુલવણ્ણપોક્ખરતાદીનિ નિસ્સાય માનં વા મદં વા મા અકાસી’’તિ દહરકાલતો પભુતિ યાવ ન અરિયભૂમિં પાપુણિ, તાવ ઓવદન્તો અભિણ્હં ઇમં સુત્તમભાસિ. તસ્મા ચેતં સુત્તપરિયોસાનેપિ વુત્તં ‘‘ઇત્થં સુદં ભગવા આયસ્મન્તં રાહુલં ઇમાહિ ગાથાહિ અભિણ્હં ઓવદતી’’તિ. તત્થ પઠમગાથાયં અયં સઙ્ખેપત્થો ‘‘કચ્ચિ ત્વં, રાહુલ, અભિણ્હં સંવાસહેતુ જાતિઆદીનં અઞ્ઞતરેન વત્થુના ન પરિભવસિ પણ્ડિતં, ઞાણપદીપસ્સ ધમ્મદેસનાપદીપસ્સ ચ ધારણતો ઉક્કાધારો મનુસ્સાનં કચ્ચિ અપચિતો તયા, કચ્ચિ નિચ્ચં પૂજિતો તયા’’તિ આયસ્મન્તં સારિપુત્તં સન્ધાય ભણતિ.
338.Kacciabhiṇhasaṃvāsāti rāhulasuttaṃ. Kā uppatti? Bhagavā sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā bodhimaṇḍato anupubbena kapilavatthuṃ gantvā tattha rāhulakumārena ‘‘dāyajjaṃ me samaṇa dehī’’ti dāyajjaṃ yācito sāriputtattheraṃ āṇāpesi – ‘‘rāhulakumāraṃ pabbājehī’’ti. Taṃ sabbaṃ khandhakaṭṭhakathāyaṃ (mahāva. aṭṭha. 105) vuttanayeneva gahetabbaṃ. Evaṃ pabbajitaṃ pana rāhulakumāraṃ vuḍḍhippattaṃ sāriputtattherova upasampādesi, mahāmoggallānatthero assa kammavācācariyo ahosi. Taṃ bhagavā ‘‘ayaṃ kumāro jātiādisampanno, so jātigottakulavaṇṇapokkharatādīni nissāya mānaṃ vā madaṃ vā mā akāsī’’ti daharakālato pabhuti yāva na ariyabhūmiṃ pāpuṇi, tāva ovadanto abhiṇhaṃ imaṃ suttamabhāsi. Tasmā cetaṃ suttapariyosānepi vuttaṃ ‘‘itthaṃ sudaṃ bhagavā āyasmantaṃ rāhulaṃ imāhi gāthāhi abhiṇhaṃ ovadatī’’ti. Tattha paṭhamagāthāyaṃ ayaṃ saṅkhepattho ‘‘kacci tvaṃ, rāhula, abhiṇhaṃ saṃvāsahetu jātiādīnaṃ aññatarena vatthunā na paribhavasi paṇḍitaṃ, ñāṇapadīpassa dhammadesanāpadīpassa ca dhāraṇato ukkādhāro manussānaṃkacci apacito tayā, kacci niccaṃ pūjito tayā’’ti āyasmantaṃ sāriputtaṃ sandhāya bhaṇati.
૩૩૯. એવં વુત્તે આયસ્મા રાહુલો ‘‘નાહં ભગવા નીચપુરિસો વિય સંવાસહેતુ માનં વા મદં વા કરોમી’’તિ દીપેન્તો ઇમં પટિગાથમાહ ‘‘નાહં અભિણ્હસંવાસા’’તિ. સા ઉત્તાનત્થા એવ.
339. Evaṃ vutte āyasmā rāhulo ‘‘nāhaṃ bhagavā nīcapuriso viya saṃvāsahetu mānaṃ vā madaṃ vā karomī’’ti dīpento imaṃ paṭigāthamāha ‘‘nāhaṃ abhiṇhasaṃvāsā’’ti. Sā uttānatthā eva.
૩૪૦. તતો નં ભગવા ઉત્તરિં ઓવદન્તો પઞ્ચ કામગુણેતિઆદિકા અવસેસગાથાયો આહ. તત્થ યસ્મા પઞ્ચ કામગુણા સત્તાનં પિયરૂપા પિયજાતિકા અતિવિય સત્તેહિ ઇચ્છિતા પત્થિતા , મનો ચ નેસં રમયન્તિ, તે ચાયસ્મા રાહુલો હિત્વા સદ્ધાય ઘરા નિક્ખન્તો, ન રાજાભિનીતો, ન ચોરાભિનીતો, ન ઇણટ્ટો, ન ભયટ્ટો, ન જીવિકાપકતો, તસ્મા નં ભગવા ‘‘પઞ્ચ કામગુણે હિત્વા, પિયરૂપે મનોરમે, સદ્ધાય ઘરા નિક્ખમ્મા’’તિ સમુત્તેજેત્વા ઇમસ્સ નેક્ખમ્મસ્સ પતિરૂપાય પટિપત્તિયા નિયોજેન્તો આહ – ‘‘દુક્ખસ્સન્તકરો ભવા’’તિ.
340. Tato naṃ bhagavā uttariṃ ovadanto pañca kāmaguṇetiādikā avasesagāthāyo āha. Tattha yasmā pañca kāmaguṇā sattānaṃ piyarūpā piyajātikā ativiya sattehi icchitā patthitā , mano ca nesaṃ ramayanti, te cāyasmā rāhulo hitvā saddhāya gharā nikkhanto, na rājābhinīto, na corābhinīto, na iṇaṭṭo, na bhayaṭṭo, na jīvikāpakato, tasmā naṃ bhagavā ‘‘pañca kāmaguṇe hitvā, piyarūpe manorame, saddhāya gharā nikkhammā’’ti samuttejetvā imassa nekkhammassa patirūpāya paṭipattiyā niyojento āha – ‘‘dukkhassantakaro bhavā’’ti.
તત્થ સિયા ‘‘નનુ ચાયસ્મા દાયજ્જં પત્થેન્તો બલક્કારેન પબ્બાજિતો, અથ કસ્મા ભગવા આહ – ‘સદ્ધાય ઘરા નિક્ખમ્મા’’’તિ વુચ્ચતે – નેક્ખમ્માધિમુત્તત્તા. અયઞ્હિ આયસ્મા દીઘરત્તં નેક્ખમ્માધિમુત્તો પદુમુત્તરસમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ પુત્તં ઉપરેવતં નામ સામણેરં દિસ્વા સઙ્ખો નામ નાગરાજા હુત્વા સત્ત દિવસે દાનં દત્વા તથાભાવં પત્થેત્વા તતો પભુતિ પત્થનાસમ્પન્નો અભિનીહારસમ્પન્નો સતસહસ્સકપ્પે પારમિયો પૂરેત્વા અન્તિમભવં ઉપપન્નો. એવં નેક્ખમ્માધિમુત્તતઞ્ચસ્સ ભગવા જાનાતિ. તથાગતબલઞ્ઞતરઞ્હિ એતં ઞાણં. તસ્મા આહ – ‘‘સદ્ધાય ઘરા નિક્ખમ્મા’’તિ. અથ વા દીઘરત્તં સદ્ધાયેવ ઘરા નિક્ખમ્મ ઇદાનિ દુક્ખસ્સન્તકરો ભવાતિ અયમેત્થ અધિપ્પાયો.
Tattha siyā ‘‘nanu cāyasmā dāyajjaṃ patthento balakkārena pabbājito, atha kasmā bhagavā āha – ‘saddhāya gharā nikkhammā’’’ti vuccate – nekkhammādhimuttattā. Ayañhi āyasmā dīgharattaṃ nekkhammādhimutto padumuttarasammāsambuddhassa puttaṃ uparevataṃ nāma sāmaṇeraṃ disvā saṅkho nāma nāgarājā hutvā satta divase dānaṃ datvā tathābhāvaṃ patthetvā tato pabhuti patthanāsampanno abhinīhārasampanno satasahassakappe pāramiyo pūretvā antimabhavaṃ upapanno. Evaṃ nekkhammādhimuttatañcassa bhagavā jānāti. Tathāgatabalaññatarañhi etaṃ ñāṇaṃ. Tasmā āha – ‘‘saddhāya gharā nikkhammā’’ti. Atha vā dīgharattaṃ saddhāyeva gharā nikkhamma idāni dukkhassantakaro bhavāti ayamettha adhippāyo.
૩૪૧. ઇદાનિસ્સ આદિતો પભુતિ વટ્ટદુક્ખસ્સ અન્તકિરિયાય પટિપત્તિં દસ્સેતું ‘‘મિત્તે ભજસ્સુ કલ્યાણે’’તિઆદિમાહ. તત્થ સીલાદીહિ અધિકા કલ્યાણમિત્તા નામ, તે ભજન્તો હિમવન્તં નિસ્સાય મહાસાલા મૂલાદીહિ વિય સીલાદીહિ વડ્ઢતિ. તેનાહ – ‘‘મિત્તે ભજસ્સુ કલ્યાણે’’તિ. પન્તઞ્ચ સયનાસનં, વિવિત્તં અપ્પનિગ્ઘોસન્તિ યઞ્ચ સયનાસનં પન્તં દૂરં વિવિત્તં અપ્પાકિણ્ણં અપ્પનિગ્ઘોસં, યત્થ મિગસૂકરાદિસદ્દેન અરઞ્ઞસઞ્ઞા ઉપ્પજ્જતિ, તથારૂપં સયનાસનઞ્ચ ભજસ્સુ. મત્તઞ્ઞૂ હોહિ ભોજનેતિ પમાણઞ્ઞૂ હોહિ, પટિગ્ગહણમત્તં પરિભોગમત્તઞ્ચ જાનાહીતિ અત્થો. તત્થ પટિગ્ગહણમત્તઞ્ઞુના દેય્યધમ્મેપિ અપ્પે દાયકેપિ અપ્પં દાતુકામે અપ્પમેવ ગહેતબ્બં, દેય્યધમ્મે અપ્પે દાયકે પન બહું દાતુકામેપિ અપ્પમેવ ગહેતબ્બં, દેય્યધમ્મે પન બહુતરે દાયકેપિ અપ્પં દાતુકામે અપ્પમેવ ગહેતબ્બં, દેય્યધમ્મેપિ બહુતરે દાયકેપિ બહું દાતુકામે અત્તનો બલં જાનિત્વા ગહેતબ્બં. અપિચ મત્તાયેવ વણ્ણિતા ભગવતાતિ પરિભોગમત્તઞ્ઞુના પુત્તમંસં વિય અક્ખબ્ભઞ્જનમિવ ચ યોનિસો મનસિ કરિત્વા ભોજનં પરિભુઞ્જિતબ્બન્તિ.
341. Idānissa ādito pabhuti vaṭṭadukkhassa antakiriyāya paṭipattiṃ dassetuṃ ‘‘mitte bhajassu kalyāṇe’’tiādimāha. Tattha sīlādīhi adhikā kalyāṇamittā nāma, te bhajanto himavantaṃ nissāya mahāsālā mūlādīhi viya sīlādīhi vaḍḍhati. Tenāha – ‘‘mitte bhajassu kalyāṇe’’ti. Pantañca sayanāsanaṃ, vivittaṃ appanigghosanti yañca sayanāsanaṃ pantaṃ dūraṃ vivittaṃ appākiṇṇaṃ appanigghosaṃ, yattha migasūkarādisaddena araññasaññā uppajjati, tathārūpaṃ sayanāsanañca bhajassu. Mattaññū hohi bhojaneti pamāṇaññū hohi, paṭiggahaṇamattaṃ paribhogamattañca jānāhīti attho. Tattha paṭiggahaṇamattaññunā deyyadhammepi appe dāyakepi appaṃ dātukāme appameva gahetabbaṃ, deyyadhamme appe dāyake pana bahuṃ dātukāmepi appameva gahetabbaṃ, deyyadhamme pana bahutare dāyakepi appaṃ dātukāme appameva gahetabbaṃ, deyyadhammepi bahutare dāyakepi bahuṃ dātukāme attano balaṃ jānitvā gahetabbaṃ. Apica mattāyeva vaṇṇitā bhagavatāti paribhogamattaññunā puttamaṃsaṃ viya akkhabbhañjanamiva ca yoniso manasi karitvā bhojanaṃ paribhuñjitabbanti.
૩૪૨. એવમિમાય ગાથાય બ્રહ્મચરિયસ્સ ઉપકારભૂતાય કલ્યાણમિત્તસેવનાય નિયોજેત્વા સેનાસનભોજનમુખેન ચ પચ્ચયપરિભોગપારિસુદ્ધિસીલે સમાદપેત્વા ઇદાનિ યસ્મા ચીવરાદીસુ તણ્હાય મિચ્છાઆજીવો હોતિ, તસ્મા તં પટિસેધેત્વા આજીવપારિસુદ્ધિસીલે સમાદપેન્તો ‘‘ચીવરે પિણ્ડપાતે ચા’’તિ ઇમં ગાથમાહ. તત્થ પચ્ચયેતિ ગિલાનપ્પચ્ચયે. એતેસૂતિ એતેસુ ચતૂસુ ચીવરાદીસુ ભિક્ખૂનં તણ્હુપ્પાદવત્થૂસુ. તણ્હં માકાસીતિ ‘‘હિરિકોપીનપટિચ્છાદનાદિઅત્થમેવ તે ચત્તારો પચ્ચયા નિચ્ચાતુરાનં પુરિસાનં પટિકારભૂતા જજ્જરઘરસ્સેવિમસ્સ અતિદુબ્બલસ્સ કાયસ્સ ઉપત્થમ્ભભૂતા’’તિઆદિના નયેન આદીનવં પસ્સન્તો તણ્હં મા જનેસિ, અજનેન્તો અનુપ્પાદેન્તો વિહરાહીતિ વુત્તં હોતિ. કિં કારણં? મા લોકં પુનરાગમિ. એતેસુ હિ તણ્હં કરોન્તો તણ્હાય આકડ્ઢિયમાનો પુનપિ ઇમં લોકં આગચ્છતિ. સો ત્વં એતેસુ તણ્હં માકાસિ, એવં સન્તે ન પુન ઇમં લોકં આગમિસ્સસીતિ.
342. Evamimāya gāthāya brahmacariyassa upakārabhūtāya kalyāṇamittasevanāya niyojetvā senāsanabhojanamukhena ca paccayaparibhogapārisuddhisīle samādapetvā idāni yasmā cīvarādīsu taṇhāya micchāājīvo hoti, tasmā taṃ paṭisedhetvā ājīvapārisuddhisīle samādapento ‘‘cīvare piṇḍapāte cā’’ti imaṃ gāthamāha. Tattha paccayeti gilānappaccaye. Etesūti etesu catūsu cīvarādīsu bhikkhūnaṃ taṇhuppādavatthūsu. Taṇhaṃ mākāsīti ‘‘hirikopīnapaṭicchādanādiatthameva te cattāro paccayā niccāturānaṃ purisānaṃ paṭikārabhūtā jajjaragharassevimassa atidubbalassa kāyassa upatthambhabhūtā’’tiādinā nayena ādīnavaṃ passanto taṇhaṃ mā janesi, ajanento anuppādento viharāhīti vuttaṃ hoti. Kiṃ kāraṇaṃ? Mālokaṃ punarāgami. Etesu hi taṇhaṃ karonto taṇhāya ākaḍḍhiyamāno punapi imaṃ lokaṃ āgacchati. So tvaṃ etesu taṇhaṃ mākāsi, evaṃ sante na puna imaṃ lokaṃ āgamissasīti.
એવં વુત્તે આયસ્મા રાહુલો ‘‘ચીવરે તણ્હં માકાસીતિ મં ભગવા આહા’’તિ ચીવરપટિસંયુત્તાનિ દ્વે ધુતઙ્ગાનિ સમાદિયિ પંસુકૂલિકઙ્ગઞ્ચ, તેચીવરિકઙ્ગઞ્ચ. ‘‘પિણ્ડપાતે તણ્હં માકાસીતિ મં ભગવા આહા’’તિ પિણ્ડપાતપટિસંયુત્તાનિ પઞ્ચ ધુતઙ્ગાનિ સમાદિયિ – પિણ્ડપાતિકઙ્ગં, સપદાનચારિકઙ્ગં, એકાસનિકઙ્ગં, પત્તપિણ્ડિકઙ્ગં, ખલુપચ્છાભત્તિકઙ્ગન્તિ. ‘‘સેનાસને તણ્હં માકાસીતિ મં ભગવા આહા’’તિ સેનાસનપટિસંયુત્તાનિ છ ધુતઙ્ગાનિ સમાદિયિ – આરઞ્ઞિકઙ્ગં, અબ્ભોકાસિકઙ્ગં, રુક્ખમૂલિકઙ્ગં, યથાસન્થતિકઙ્ગં, સોસાનિકઙ્ગં, નેસજ્જિકઙ્ગન્તિ. ‘‘ગિલાનપ્પચ્ચયે તણ્હં માકાસીતિ મં ભગવા આહા’’તિ સબ્બપ્પચ્ચયેસુ યથાલાભં યથાબલં યથાસારુપ્પન્તિ તીહિ સન્તોસેહિ સન્તુટ્ઠો અહોસિ, યથા તં સુબ્બચો કુલપુત્તો પદક્ખિણગ્ગાહી અનુસાસનિન્તિ.
Evaṃ vutte āyasmā rāhulo ‘‘cīvare taṇhaṃ mākāsīti maṃ bhagavā āhā’’ti cīvarapaṭisaṃyuttāni dve dhutaṅgāni samādiyi paṃsukūlikaṅgañca, tecīvarikaṅgañca. ‘‘Piṇḍapāte taṇhaṃ mākāsīti maṃ bhagavā āhā’’ti piṇḍapātapaṭisaṃyuttāni pañca dhutaṅgāni samādiyi – piṇḍapātikaṅgaṃ, sapadānacārikaṅgaṃ, ekāsanikaṅgaṃ, pattapiṇḍikaṅgaṃ, khalupacchābhattikaṅganti. ‘‘Senāsane taṇhaṃ mākāsīti maṃ bhagavā āhā’’ti senāsanapaṭisaṃyuttāni cha dhutaṅgāni samādiyi – āraññikaṅgaṃ, abbhokāsikaṅgaṃ, rukkhamūlikaṅgaṃ, yathāsanthatikaṅgaṃ, sosānikaṅgaṃ, nesajjikaṅganti. ‘‘Gilānappaccaye taṇhaṃ mākāsīti maṃ bhagavā āhā’’ti sabbappaccayesu yathālābhaṃ yathābalaṃ yathāsāruppanti tīhi santosehi santuṭṭho ahosi, yathā taṃ subbaco kulaputto padakkhiṇaggāhī anusāsaninti.
૩૪૩. એવં ભગવા આયસ્મન્તં રાહુલં આજીવપારિસુદ્ધિસીલે સમાદપેત્વા ઇદાનિ અવસેસસીલે સમથવિપસ્સનાસુ ચ સમાદપેતું ‘‘સંવુતો પાતિમોક્ખસ્મિ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ સંવુતો પાતિમોક્ખસ્મિન્તિ એત્થ ભવસ્સૂતિ પાઠસેસો. ભવાતિ અન્તિમપદેન વા સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો, તથા દુતિયપદે. એવમેતેહિ દ્વીહિ વચનેહિ પાતિમોક્ખસંવરસીલે, ઇન્દ્રિયસંવરસીલે ચ સમાદપેસિ. પાકટવસેન ચેત્થ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ વુત્તાનિ. લક્ખણતો પન છટ્ઠમ્પિ વુત્તંયેવ હોતીતિ વેદિતબ્બં. સતિ કાયગતા ત્યત્થૂતિ એવં ચતુપારિસુદ્ધિસીલે પતિટ્ઠિતસ્સ તુય્હં ચતુધાતુવવત્થાનચતુબ્બિધસમ્પજઞ્ઞાનાપાનસ્સતિઆહારેપટિકૂલસઞ્ઞાભાવનાદિભેદા કાયગતા સતિ અત્થુ ભવતુ, ભાવેહિ નન્તિ અત્થો. નિબ્બિદાબહુલો ભવાતિ સંસારવટ્ટે ઉક્કણ્ઠનબહુલો સબ્બલોકે અનભિરતસઞ્ઞી હોહીતિ અત્થો.
343. Evaṃ bhagavā āyasmantaṃ rāhulaṃ ājīvapārisuddhisīle samādapetvā idāni avasesasīle samathavipassanāsu ca samādapetuṃ ‘‘saṃvuto pātimokkhasmi’’ntiādimāha. Tattha saṃvuto pātimokkhasminti ettha bhavassūti pāṭhaseso. Bhavāti antimapadena vā sambandho veditabbo, tathā dutiyapade. Evametehi dvīhi vacanehi pātimokkhasaṃvarasīle, indriyasaṃvarasīle ca samādapesi. Pākaṭavasena cettha pañcindriyāni vuttāni. Lakkhaṇato pana chaṭṭhampi vuttaṃyeva hotīti veditabbaṃ. Sati kāyagatā tyatthūti evaṃ catupārisuddhisīle patiṭṭhitassa tuyhaṃ catudhātuvavatthānacatubbidhasampajaññānāpānassatiāhārepaṭikūlasaññābhāvanādibhedā kāyagatā sati atthu bhavatu, bhāvehi nanti attho. Nibbidābahulo bhavāti saṃsāravaṭṭe ukkaṇṭhanabahulo sabbaloke anabhiratasaññī hohīti attho.
૩૪૪. એત્તાવતા નિબ્બેધભાગિયં ઉપચારભૂમિં દસ્સેત્વા ઇદાનિ અપ્પનાભૂમિં દસ્સેન્તો ‘‘નિમિત્તં પરિવજ્જેહી’’તિઆદિમાહ. તત્થ નિમિત્તન્તિ રાગટ્ઠાનિયં સુભનિમિત્તં. તેનેવ નં પરતો વિસેસેન્તો આહ – ‘‘સુભં રાગૂપસઞ્હિત’’ન્તિ. પરિવજ્જેહીતિ અમનસિકારેન પરિચ્ચજાહિ. અસુભાય ચિત્તં ભાવેહીતિ યથા સવિઞ્ઞાણકે અવિઞ્ઞાણકે વા કાયે અસુભભાવના સમ્પજ્જતિ, એવં ચિત્તં ભાવેહિ. એકગ્ગં સુસમાહિતન્તિ ઉપચારસમાધિના એકગ્ગં, અપ્પનાસમાધિના સુસમાહિતં. યથા તે ઈદિસં ચિત્તં હોતિ, તથા નં ભાવેહીતિ અત્થો.
344. Ettāvatā nibbedhabhāgiyaṃ upacārabhūmiṃ dassetvā idāni appanābhūmiṃ dassento ‘‘nimittaṃ parivajjehī’’tiādimāha. Tattha nimittanti rāgaṭṭhāniyaṃ subhanimittaṃ. Teneva naṃ parato visesento āha – ‘‘subhaṃ rāgūpasañhita’’nti. Parivajjehīti amanasikārena pariccajāhi. Asubhāya cittaṃ bhāvehīti yathā saviññāṇake aviññāṇake vā kāye asubhabhāvanā sampajjati, evaṃ cittaṃ bhāvehi. Ekaggaṃ susamāhitanti upacārasamādhinā ekaggaṃ, appanāsamādhinā susamāhitaṃ. Yathā te īdisaṃ cittaṃ hoti, tathā naṃ bhāvehīti attho.
૩૪૫. એવમસ્સ અપ્પનાભૂમિં દસ્સેત્વા વિપસ્સનં દસ્સેન્તો ‘‘અનિમિત્ત’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અનિમિત્તઞ્ચ ભાવેહીતિ એવં નિબ્બેધભાગિયેન સમાધિના સમાહિતચિત્તો વિપસ્સનં ભાવેહીતિ વુત્તં હોતિ. વિપસ્સના હિ ‘‘અનિચ્ચાનુપસ્સનાઞાણં નિચ્ચનિમિત્તતો વિમુચ્ચતીતિ અનિમિત્તો વિમોક્ખો’’તિઆદિના નયેન રાગનિમિત્તાદીનં વા અગ્ગહણેન અનિમિત્તવોહારં લભતિ. યથાહ –
345. Evamassa appanābhūmiṃ dassetvā vipassanaṃ dassento ‘‘animitta’’ntiādimāha. Tattha animittañca bhāvehīti evaṃ nibbedhabhāgiyena samādhinā samāhitacitto vipassanaṃ bhāvehīti vuttaṃ hoti. Vipassanā hi ‘‘aniccānupassanāñāṇaṃ niccanimittato vimuccatīti animitto vimokkho’’tiādinā nayena rāganimittādīnaṃ vā aggahaṇena animittavohāraṃ labhati. Yathāha –
‘‘સો ખ્વાહં, આવુસો, સબ્બનિમિત્તાનં અમનસિકારા અનિમિત્તં ચેતોસમાધિં ઉપસમ્પજ્જ વિહરામિ. તસ્સ મય્હં, આવુસો, ઇમિના વિહારેન વિહરતો નિમિત્તાનુસારિ વિઞ્ઞાણં હોતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૩૪૦).
‘‘So khvāhaṃ, āvuso, sabbanimittānaṃ amanasikārā animittaṃ cetosamādhiṃ upasampajja viharāmi. Tassa mayhaṃ, āvuso, iminā vihārena viharato nimittānusāri viññāṇaṃ hotī’’ti (saṃ. ni. 4.340).
માનાનુસયમુજ્જહાતિ ઇમાય અનિમિત્તભાવનાય અનિચ્ચસઞ્ઞં પટિલભિત્વા ‘‘અનિચ્ચસઞ્ઞિનો, મેઘિય, અનત્તસઞ્ઞા સણ્ઠાતિ, અનત્તસઞ્ઞી અસ્મિમાનસમુગ્ઘાતં પાપુણાતી’’તિ એવમાદિના (અ॰ નિ॰ ૯.૩; ઉદા॰ ૩૧) અનુક્કમેન માનાનુસયં ઉજ્જહ પજહ પરિચ્ચજાહીતિ અત્થો. તતો માનાભિસમયા, ઉપસન્તો ચરિસ્સસીતિ અથેવં અરિયમગ્ગેન માનસ્સ અભિસમયા ખયા વયા પહાના પટિનિસ્સગ્ગા ઉપસન્તો નિબ્બુતો સીતિભૂતો સબ્બદરથપરિળાહવિરહિતો યાવ અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા પરિનિબ્બાસિ, તાવ સુઞ્ઞતાનિમિત્તાપ્પણિહિતાનં અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન ફલસમાપત્તિવિહારેન ચરિસ્સસિ વિહરિસ્સસીતિ અરહત્તનિકૂટેન દેસનં નિટ્ઠાપેસિ.
Mānānusayamujjahāti imāya animittabhāvanāya aniccasaññaṃ paṭilabhitvā ‘‘aniccasaññino, meghiya, anattasaññā saṇṭhāti, anattasaññī asmimānasamugghātaṃ pāpuṇātī’’ti evamādinā (a. ni. 9.3; udā. 31) anukkamena mānānusayaṃ ujjaha pajaha pariccajāhīti attho. Tato mānābhisamayā, upasanto carissasīti athevaṃ ariyamaggena mānassa abhisamayā khayā vayā pahānā paṭinissaggā upasanto nibbuto sītibhūto sabbadarathapariḷāhavirahito yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāsi, tāva suññatānimittāppaṇihitānaṃ aññataraññatarena phalasamāpattivihārena carissasi viharissasīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
તતો પરં ‘‘ઇત્થં સુદં ભગવા’’તિઆદિ સઙ્ગીતિકારકાનં વચનં. તત્થ ઇત્થં સુદન્તિ ઇત્થં સુ ઇદં, એવમેવાતિ વુત્તં હોતિ. સેસમેત્થ ઉત્તાનત્થમેવ. એવં ઓવદિયમાનો ચાયસ્મા રાહુલો પરિપાકગતેસુ વિમુત્તિપરિપાચનિયેસુ ધમ્મેસુ ચૂળરાહુલોવાદસુત્તપરિયોસાને અનેકેહિ દેવતાસહસ્સેહિ સદ્ધિં અરહત્તે પતિટ્ઠાસીતિ.
Tato paraṃ ‘‘itthaṃ sudaṃ bhagavā’’tiādi saṅgītikārakānaṃ vacanaṃ. Tattha itthaṃ sudanti itthaṃ su idaṃ, evamevāti vuttaṃ hoti. Sesamettha uttānatthameva. Evaṃ ovadiyamāno cāyasmā rāhulo paripākagatesu vimuttiparipācaniyesu dhammesu cūḷarāhulovādasuttapariyosāne anekehi devatāsahassehi saddhiṃ arahatte patiṭṭhāsīti.
પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથાય રાહુલસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya rāhulasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi / ૧૧. રાહુલસુત્તં • 11. Rāhulasuttaṃ