| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
५. राहुलोवादसुत्तवण्णना
5. Rāhulovādasuttavaṇṇanā
४१६. विमुत्तिं परिपाचेन्तीति किलेसानं पटिप्पस्सद्धिविमुत्तिभूतं अरहत्तं सब्बसो पाचेन्ति साधेन्ति निब्बापेन्तीति विमुत्तिपरिपाचनीया। धम्माति कारणधम्मा। तेनाह – ‘‘विसुद्धिकारणवसेना’’ति, अरहत्तसङ्खाताय विसुद्धिया सम्पादनवसेनाति अत्थो। सद्धिन्द्रियादयो विसुज्झमाना मग्गपटिपाटियाव सब्बसो अस्सद्धियादीहि चित्तं विमोचेन्ता अग्गफलविमुत्तिं सम्पादेन्ति। तेसं पन विसुद्धि बालपरिवज्जनेन पण्डितपयिरुपासनेन पसादावहधम्मपच्चवेक्खणाय च होति। ततो इध पन्नरस धम्मा अधिप्पेताति दस्सेन्तो, ‘‘वुत्तञ्हेत’’न्तिआदिमाह।
416.Vimuttiṃparipācentīti kilesānaṃ paṭippassaddhivimuttibhūtaṃ arahattaṃ sabbaso pācenti sādhenti nibbāpentīti vimuttiparipācanīyā. Dhammāti kāraṇadhammā. Tenāha – ‘‘visuddhikāraṇavasenā’’ti, arahattasaṅkhātāya visuddhiyā sampādanavasenāti attho. Saddhindriyādayo visujjhamānā maggapaṭipāṭiyāva sabbaso assaddhiyādīhi cittaṃ vimocentā aggaphalavimuttiṃ sampādenti. Tesaṃ pana visuddhi bālaparivajjanena paṇḍitapayirupāsanena pasādāvahadhammapaccavekkhaṇāya ca hoti. Tato idha pannarasa dhammā adhippetāti dassento, ‘‘vuttañheta’’ntiādimāha.
तत्थ अस्सद्धे पुग्गलेति सद्धारहिते पुग्गले। ते हि निस्साय न कदाचि सद्धा सम्भवति, तेसं पन दिट्ठानुगतिआपज्जनेन अञ्ञदत्थु असद्धियमेव वड्ढति, तस्मा ते पटिभयमग्गो विय दूरतो वज्जेतब्बा। अस्सद्धियन्ति च सद्धाय पटिपक्खभूता असद्धेय्यवत्थुस्मिं अधिमुच्चनाकारेन पवत्ता संकिलेसधम्मा वेदितब्बा। सद्धे पुग्गलेति सद्धासम्पन्ने पुग्गले। ते हि निस्साय सद्धेय्यवत्थुस्मिं अनुप्पन्ना उप्पज्जति, उप्पन्ना भिय्योभावं वेपुल्लं आपज्जति। सद्धेय्यवत्थूति च बुद्धादीनि रतनानि कम्मकम्मफलानि च। सेवतोति लब्भमानं सद्धासम्पदं उप्पादेतुं वड्ढेतुञ्च निसेवतो। सेसपदानि तस्सेव वेवचनानि। अथ वा सेवतो उपसङ्कमतो। भजतो तेसं पटिपत्तियं भत्तिं कुब्बतो। पयिरुपासतोति तेसं ओवादानुसासनिकरणवसेन उपट्ठहतो। पसादनीयसुत्तन्ता नाम बुद्धादिगुणपटिसंयुत्ता पसादावहा सम्पसादनीयसुत्तादयो। ते हि पच्चवेक्खतो बुद्धादीसु अनुप्पन्ना पसन्ना उपज्जति, उप्पन्ना भिय्योभावं वेपुल्लं आपज्जति। इमेहि तीहाकारेहीति इमेहि यथावुत्तेहि तीहि कारणेहि। पटिपक्खदूरीभावतो पच्चेकं सूपहारतो च आसेवनं भावनं लभन्ति। सद्धिन्द्रियं विसुज्झति मग्गफलावहभावेन अच्छति विसुद्धिं पापुणाति। इमिना नयेन सेसपदेसुपि अत्थो वेदितब्बो।
Tattha assaddhe puggaleti saddhārahite puggale. Te hi nissāya na kadāci saddhā sambhavati, tesaṃ pana diṭṭhānugatiāpajjanena aññadatthu asaddhiyameva vaḍḍhati, tasmā te paṭibhayamaggo viya dūrato vajjetabbā. Assaddhiyanti ca saddhāya paṭipakkhabhūtā asaddheyyavatthusmiṃ adhimuccanākārena pavattā saṃkilesadhammā veditabbā. Saddhe puggaleti saddhāsampanne puggale. Te hi nissāya saddheyyavatthusmiṃ anuppannā uppajjati, uppannā bhiyyobhāvaṃ vepullaṃ āpajjati. Saddheyyavatthūti ca buddhādīni ratanāni kammakammaphalāni ca. Sevatoti labbhamānaṃ saddhāsampadaṃ uppādetuṃ vaḍḍhetuñca nisevato. Sesapadāni tasseva vevacanāni. Atha vā sevato upasaṅkamato. Bhajato tesaṃ paṭipattiyaṃ bhattiṃ kubbato. Payirupāsatoti tesaṃ ovādānusāsanikaraṇavasena upaṭṭhahato. Pasādanīyasuttantā nāma buddhādiguṇapaṭisaṃyuttā pasādāvahā sampasādanīyasuttādayo. Te hi paccavekkhato buddhādīsu anuppannā pasannā upajjati, uppannā bhiyyobhāvaṃ vepullaṃ āpajjati. Imehi tīhākārehīti imehi yathāvuttehi tīhi kāraṇehi. Paṭipakkhadūrībhāvato paccekaṃ sūpahārato ca āsevanaṃ bhāvanaṃ labhanti. Saddhindriyaṃ visujjhati maggaphalāvahabhāvena acchati visuddhiṃ pāpuṇāti. Iminā nayena sesapadesupi attho veditabbo.
अयं पन विसेसो – कुसीतेति अलसे सम्मापटिपत्तियं निक्खित्तधुरे। आरद्धवीरियेति पग्गहितवीरिये सम्मापटिपन्ने। सम्मप्पधानेति अनुप्पन्नानं अकुसलानं अनुप्पादनादिवसेन पवत्ते चत्तारो उपायप्पधाने। पच्चवेक्खतो पटिपत्तिं अवेक्खतो। ते हि पच्चवेक्खतो लीनं अभिभवित्वा सम्मदेव आरम्भधातुआदि अनुप्पन्नानं विधिना सतिसम्पदाय उप्पादाय भिय्योभावाय संवत्तति। असमाहिते भन्तमिगभन्तगोणसप्पटिभागे विब्भन्तचित्ते। समाहिते उपचारसमाधिना अप्पनासमाधिना च सम्मदेव समाहितचित्ते। झानविमोक्खेति सवितक्कसविचारादिझानानि पठमादिविमोक्खे च। तेसञ्हि पच्चवेक्खणा उपरूपरि अच्चन्तमेव समाधानाय संवत्तति। दुप्पञ्ञेति निप्पञ्ञे, अरियधम्मस्स उग्गहपरिपुच्छासवनसम्मसनाभावेन सब्बसो पञ्ञारहिते च। पञ्ञवन्तेति विपस्सनापञ्ञाय चेव मग्गपञ्ञाय च समन्नागते। गम्भीरञाणचरियन्ति गम्भीरं खन्धायतनधातुसच्चपटिच्चसमुप्पादादिभेदं ञाणस्स चरितब्बट्ठानं, यत्थ वा गम्भीरञाणस्स चरियं पवत्तति। तत्थ हि पच्चवेक्खणा सम्मोहं विधमति, अनुप्पन्नाय पञ्ञाय उप्पादाय भिय्योभावाय संवत्तति। सुत्तन्तक्खन्धेति सुत्तसमूहे।
Ayaṃ pana viseso – kusīteti alase sammāpaṭipattiyaṃ nikkhittadhure. Āraddhavīriyeti paggahitavīriye sammāpaṭipanne. Sammappadhāneti anuppannānaṃ akusalānaṃ anuppādanādivasena pavatte cattāro upāyappadhāne. Paccavekkhato paṭipattiṃ avekkhato. Te hi paccavekkhato līnaṃ abhibhavitvā sammadeva ārambhadhātuādi anuppannānaṃ vidhinā satisampadāya uppādāya bhiyyobhāvāya saṃvattati. Asamāhite bhantamigabhantagoṇasappaṭibhāge vibbhantacitte. Samāhite upacārasamādhinā appanāsamādhinā ca sammadeva samāhitacitte. Jhānavimokkheti savitakkasavicārādijhānāni paṭhamādivimokkhe ca. Tesañhi paccavekkhaṇā uparūpari accantameva samādhānāya saṃvattati. Duppaññeti nippaññe, ariyadhammassa uggahaparipucchāsavanasammasanābhāvena sabbaso paññārahite ca. Paññavanteti vipassanāpaññāya ceva maggapaññāya ca samannāgate. Gambhīrañāṇacariyanti gambhīraṃ khandhāyatanadhātusaccapaṭiccasamuppādādibhedaṃ ñāṇassa caritabbaṭṭhānaṃ, yattha vā gambhīrañāṇassa cariyaṃ pavattati. Tattha hi paccavekkhaṇā sammohaṃ vidhamati, anuppannāya paññāya uppādāya bhiyyobhāvāya saṃvattati. Suttantakkhandheti suttasamūhe.
पुब्बे सद्धिन्द्रियादीनं विसुद्धिकारणानि, ‘‘विमुत्तिपरिपाचनीया धम्मा’’ति वुत्तानीति इध सद्धादिके अञ्ञे च धम्मे दस्सेन्तो, ‘‘अपरेपी’’तिआदिमाह। तत्थ सद्धादीनं विमुत्तिपरिपाचनीयता दस्सिता एव, अनिच्चसञ्ञादीनं पन विमुत्तिपरिपाचनीयताय वत्तब्बमेव नत्थि विपस्सनाभावतो। तेनाह – ‘‘इमे पञ्च निब्बेधभागिया सञ्ञा’’ति। कल्याणमित्ततादयोति कल्याणमित्तता सीलसंवरो अभिसल्लेखकथा वीरियारम्भो निब्बेधिका पञ्ञा इमे कल्याणमित्ततादयो पञ्च धम्मा। अयमेत्थ सङ्खेपो, वित्थारो पन ‘‘मेघियसुत्तसंवण्णनायं’’ (उदा॰ अट्ठ॰ ३१) वुत्तनयेन वेदितब्बो। लोकं वोलोकेन्तस्साति बुद्धवेनेय्यसत्तलोकं बुद्धचक्खुना विसेसतो ओलोकेन्तस्स।
Pubbe saddhindriyādīnaṃ visuddhikāraṇāni, ‘‘vimuttiparipācanīyā dhammā’’ti vuttānīti idha saddhādike aññe ca dhamme dassento, ‘‘aparepī’’tiādimāha. Tattha saddhādīnaṃ vimuttiparipācanīyatā dassitā eva, aniccasaññādīnaṃ pana vimuttiparipācanīyatāya vattabbameva natthi vipassanābhāvato. Tenāha – ‘‘ime pañca nibbedhabhāgiyā saññā’’ti. Kalyāṇamittatādayoti kalyāṇamittatā sīlasaṃvaro abhisallekhakathā vīriyārambho nibbedhikā paññā ime kalyāṇamittatādayo pañca dhammā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana ‘‘meghiyasuttasaṃvaṇṇanāyaṃ’’ (udā. aṭṭha. 31) vuttanayena veditabbo. Lokaṃ volokentassāti buddhaveneyyasattalokaṃ buddhacakkhunā visesato olokentassa.
४१९. आयस्मतो राहुलस्स इन्द्रियानं परिपक्कत्ता सद्धिं पट्ठपितपत्थना देवता उदिक्खमाना तिट्ठन्ति, – ‘‘कदा नु खो उत्तरि आसवानं खये विनेस्सती’’ति। यदा पन सत्था एवं परिवितक्केसि, तावदेव समानज्झासयताय सब्बकालं तङ्खणं आगमेन्तियो ता देवतायो तं समवायं दिस्वा एकस्मिं अन्धवनस्मिंयेव सन्निपतिता। उपालिस्स गहपतिनो दीघनखपरिब्बाजकस्स चतुसच्चधम्मेसु दस्सनकिच्चेन पवत्तो सोतापत्तिमग्गोति तेसु सुत्तेसु (पटि॰ म॰ अट्ठ॰ २.२.३०) पठममग्गो ‘‘धम्मचक्खु’’न्ति वुत्तो, तस्स दस्सनत्थस्स सातिसयत्ता, ब्रह्मायुनो पन फलञाणानि हेट्ठिमानि तीणि सातिसयानीति ब्रह्मायुसुत्ते(म॰ नि॰ २.३८३ आदयो) तीणि फलानि ‘‘धम्मचक्खु’’न्ति वुत्तानि। इदं पनेत्थ आयस्मतो राहुलस्स मग्गञाणं फलञाणञ्च दस्सनत्थो सातिसयो, ताहि च देवताहि यं ञाणं अधिगतं, तं सातिसयमेवाति वुत्तं – ‘‘इमस्मिं सुत्ते चत्तारो मग्गा, चत्तारि च फलानि धम्मचक्खुन्ति वेदितब्बानी’’ति। किं पन सावकानं सच्चाभिसमयञाणे अत्थि कोचि विसेसोति? आम अत्थि। सो च खो पुब्बभागे वुट्ठानगामिनिविपस्सनाय पवत्तियाकारविसेसेन लभेय्य काचि विसेसमत्ता। स्वायमत्थो अभिधम्मे ‘‘नो च खो यथा दिट्ठिप्पत्तस्सा’’ति सद्धाविमुत्ततो दिट्ठिप्पत्तस्स किलेसप्पहानं पति विसेसकित्तनेन दीपेतब्बो। किं पन आयस्मा राहुलो विय ता देवता सब्बा एकचित्ता पगेव चत्तारि फलानि अधिगण्हिंसूति? नोति दस्सेन्तो ‘‘तत्थ ही’’तिआदिमाह। कित्तका पन ता देवताति आह ‘‘तासञ्च पना’’तिआदि।
419. Āyasmato rāhulassa indriyānaṃ paripakkattā saddhiṃ paṭṭhapitapatthanā devatā udikkhamānā tiṭṭhanti, – ‘‘kadā nu kho uttari āsavānaṃ khaye vinessatī’’ti. Yadā pana satthā evaṃ parivitakkesi, tāvadeva samānajjhāsayatāya sabbakālaṃ taṅkhaṇaṃ āgamentiyo tā devatāyo taṃ samavāyaṃ disvā ekasmiṃ andhavanasmiṃyeva sannipatitā. Upālissa gahapatino dīghanakhaparibbājakassa catusaccadhammesu dassanakiccena pavatto sotāpattimaggoti tesu suttesu (paṭi. ma. aṭṭha. 2.2.30) paṭhamamaggo ‘‘dhammacakkhu’’nti vutto, tassa dassanatthassa sātisayattā, brahmāyuno pana phalañāṇāni heṭṭhimāni tīṇi sātisayānīti brahmāyusutte(ma. ni. 2.383 ādayo) tīṇi phalāni ‘‘dhammacakkhu’’nti vuttāni. Idaṃ panettha āyasmato rāhulassa maggañāṇaṃ phalañāṇañca dassanattho sātisayo, tāhi ca devatāhi yaṃ ñāṇaṃ adhigataṃ, taṃ sātisayamevāti vuttaṃ – ‘‘imasmiṃ sutte cattāro maggā, cattāri ca phalāni dhammacakkhuntiveditabbānī’’ti. Kiṃ pana sāvakānaṃ saccābhisamayañāṇe atthi koci visesoti? Āma atthi. So ca kho pubbabhāge vuṭṭhānagāminivipassanāya pavattiyākāravisesena labheyya kāci visesamattā. Svāyamattho abhidhamme ‘‘no ca kho yathā diṭṭhippattassā’’ti saddhāvimuttato diṭṭhippattassa kilesappahānaṃ pati visesakittanena dīpetabbo. Kiṃ pana āyasmā rāhulo viya tā devatā sabbā ekacittā pageva cattāri phalāni adhigaṇhiṃsūti? Noti dassento ‘‘tattha hī’’tiādimāha. Kittakā pana tā devatāti āha ‘‘tāsañca panā’’tiādi.
राहुलोवादसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Rāhulovādasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ५. चूळराहुलोवादसुत्तं • 5. Cūḷarāhulovādasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ५. राहुलोवादसुत्तवण्णना • 5. Rāhulovādasuttavaṇṇanā
