Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā

    ੬. ਰਤਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    6. Ratanasuttavaṇṇanā

    ਨਿਕ੍ਖੇਪਪ੍ਪਯੋਜਨਂ

    Nikkhepappayojanaṃ

    ਇਦਾਨਿ ਯਾਨੀਧ ਭੂਤਾਨੀਤਿਏવਮਾਦਿਨਾ ਮਙ੍ਗਲਸੁਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਰਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰਤਨਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਕ੍ਕਮੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਇਧ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪ੍ਪਯੋਜਨਂ વਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਤਿਤ੍ਥੇਨ ਨਦਿਤਲ਼ਾਕਾਦੀਸੁ ਸਲਿਲਜ੍ਝੋਗਾਹਣਮਿવ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਨਿਦਾਨੇਨ ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਜ੍ਝੋਗਾਹਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ –

    Idāni yānīdha bhūtānītievamādinā maṅgalasuttānantaraṃ nikkhittassa ratanasuttassa atthavaṇṇanākkamo anuppatto. Tassa idha nikkhepappayojanaṃ vatvā tato paraṃ suparisuddhena titthena naditaḷākādīsu salilajjhogāhaṇamiva suparisuddhena nidānena imassa suttassa atthajjhogāhaṇaṃ dassetuṃ –

    ‘‘ਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਯਦਾ ਯਤ੍ਥ, ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤਂ ਇਮਂ ਨਯਂ।

    ‘‘Yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ;

    ਪਕਾਸੇਤ੍વਾਨ ਏਤਸ੍ਸ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ’’॥

    Pakāsetvāna etassa, karissāmatthavaṇṇanaṃ’’.

    ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਮਙ੍ਗਲਸੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਰਕ੍ਖਾ ਅਕਲ੍ਯਾਣਕਰਣਕਲ੍ਯਾਣਾਕਰਣਪਚ੍ਚਯਾਨਞ੍ਚ ਆਸવਾਨਂ ਪਟਿਘਾਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਇਮਞ੍ਚ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਰਾਰਕ੍ਖਂ ਅਮਨੁਸ੍ਸਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਞ੍ਚ ਆਸવਾਨਂ ਪਟਿਘਾਤਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾਤਿ।

    Tattha yasmā maṅgalasuttena attarakkhā akalyāṇakaraṇakalyāṇākaraṇapaccayānañca āsavānaṃ paṭighāto dassito, imañca suttaṃ parārakkhaṃ amanussādipaccayānañca āsavānaṃ paṭighātaṃ sādheti, tasmā tadanantaraṃ nikkhittaṃ siyāti.

    ਇਦਂ ਤਾવਸ੍ਸ ਇਧ ਨਿਕ੍ਖੇਪਪ੍ਪਯੋਜਨਂ।

    Idaṃ tāvassa idha nikkhepappayojanaṃ.

    વੇਸਾਲਿવਤ੍ਥੁ

    Vesālivatthu

    ਇਦਾਨਿ ‘‘ਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਯਦਾ ਯਤ੍ਥ, ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਹ ‘‘ਕੇਨ ਪਨੇਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਦਾ ਕਤ੍ਥ, ਕਸ੍ਮਾ ਚ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। વੁਚ੍ਚਤੇ – ਇਦਞ੍ਹਿ ਭਗવਤਾ ਏવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਸਾવਕਾਦੀਹਿ। ਤਞ੍ਚ ਯਦਾ ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਾਦੀਹਿ ਉਪਦ੍ਦવੇਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤਾਯ વੇਸਾਲਿਯਾ ਲਿਚ੍ਛવੀਹਿ ਰਾਜਗਹਤੋ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ਭਗવਾ વੇਸਾਲਿਂ ਆਨੀਤੋ, ਤਦਾ વੇਸਾਲਿਯਂ ਤੇਸਂ ਉਪਦ੍ਦવਾਨਂ ਪਟਿਘਾਤਤ੍ਥਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਸਙ੍ਖੇਪવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ। વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ વੇਸਾਲਿવਤ੍ਥੁਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪੋਰਾਣੇਹਿ વਣ੍ਣੀਯਤਿ।

    Idāni ‘‘yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā ceta’’nti etthāha ‘‘kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ, kadā kattha, kasmā ca vutta’’nti. Vuccate – idañhi bhagavatā eva vuttaṃ, na sāvakādīhi. Tañca yadā dubbhikkhādīhi upaddavehi upaddutāya vesāliyā licchavīhi rājagahato yācitvā bhagavā vesāliṃ ānīto, tadā vesāliyaṃ tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttanti. Ayaṃ tesaṃ pañhānaṃ saṅkhepavissajjanā. Vitthārato pana vesālivatthuto pabhuti porāṇehi vaṇṇīyati.

    ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਣ੍ਣਨਾ – ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਕਿਰ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਗਬ੍ਭੋ ਸਣ੍ਠਾਸਿ, ਸਾ ਤਂ ਞਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਨਿવੇਦੇਸਿ, ਰਾਜਾ ਗਬ੍ਭਪਰਿਹਾਰਂ ਅਦਾਸਿ। ਸਾ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਹਰਿਯਮਾਨਗਬ੍ਭਾ ਗਬ੍ਭਪਰਿਪਾਕਕਾਲੇ વਿਜਾਯਨਘਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਪੁਞ੍ਞવਤੀਨਂ ਪਚ੍ਚੂਸਸਮਯੇ ਗਬ੍ਭવੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਸਾ ਚ ਤਾਸਂ ਅਞ੍ਞਤਰਾ, ਤੇਨ ਪਚ੍ਚੂਸਸਮਯੇ ਅਲਤ੍ਤਕਪਟਲਬਨ੍ਧੁਜੀવਕਪੁਪ੍ਫਸਦਿਸਂ ਮਂਸਪੇਸਿਂ વਿਜਾਯਿ। ਤਤੋ ‘‘ਅਞ੍ਞਾ ਦੇવਿਯੋ ਸੁવਣ੍ਣਬਿਮ੍ਬਸਦਿਸੇ ਪੁਤ੍ਤੇ વਿਜਾਯਨ੍ਤਿ, ਅਗ੍ਗਮਹੇਸੀ ਮਂਸਪੇਸਿਨ੍ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪੁਰਤੋ ਮਮ ਅવਣ੍ਣੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਅવਣ੍ਣਭਯੇਨ ਤਂ ਮਂਸਪੇਸਿਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਭਾਜਨੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਪਟਿਕੁਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਰਾਜਮੁਦ੍ਦਿਕਾਯ ਲਞ੍ਛਿਤ੍વਾ ਗਙ੍ਗਾਯ ਸੋਤੇ ਪਕ੍ਖਿਪਾਪੇਸਿ। ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਛਡ੍ਡਿਤਮਤ੍ਤੇ ਦੇવਤਾ ਆਰਕ੍ਖਂ ਸਂવਿਦਹਿਂਸੁ। ਸੁવਣ੍ਣਪਟ੍ਟਕਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਜਾਤਿਹਿਙ੍ਗੁਲਕੇਨ ‘‘ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਯਾ ਪਜਾ’’ਤਿ ਲਿਖਿਤ੍વਾ ਬਨ੍ਧਿਂਸੁ। ਤਤੋ ਤਂ ਭਾਜਨਂ ਊਮਿਭਯਾਦੀਹਿ ਅਨੁਪਦ੍ਦੁਤਂ ਗਙ੍ਗਾਸੋਤੇਨ ਪਾਯਾਸਿ।

    Tatrāyaṃ vaṇṇanā – bārāṇasirañño kira aggamahesiyā kucchimhi gabbho saṇṭhāsi, sā taṃ ñatvā rañño nivedesi, rājā gabbhaparihāraṃ adāsi. Sā sammā parihariyamānagabbhā gabbhaparipākakāle vijāyanagharaṃ pāvisi. Puññavatīnaṃ paccūsasamaye gabbhavuṭṭhānaṃ hoti. Sā ca tāsaṃ aññatarā, tena paccūsasamaye alattakapaṭalabandhujīvakapupphasadisaṃ maṃsapesiṃ vijāyi. Tato ‘‘aññā deviyo suvaṇṇabimbasadise putte vijāyanti, aggamahesī maṃsapesinti rañño purato mama avaṇṇo uppajjeyyā’’ti cintetvā tena avaṇṇabhayena taṃ maṃsapesiṃ ekasmiṃ bhājane pakkhipitvā aññatarena paṭikujjitvā rājamuddikāya lañchitvā gaṅgāya sote pakkhipāpesi. Manussehi chaḍḍitamatte devatā ārakkhaṃ saṃvidahiṃsu. Suvaṇṇapaṭṭakañcettha jātihiṅgulakena ‘‘bārāṇasirañño aggamahesiyā pajā’’ti likhitvā bandhiṃsu. Tato taṃ bhājanaṃ ūmibhayādīhi anupaddutaṃ gaṅgāsotena pāyāsi.

    ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਤਾਪਸੋ ਗੋਪਾਲਕੁਲਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਗਙ੍ਗਾਤੀਰੇ વਿਹਰਤਿ। ਸੋ ਪਾਤੋવ ਗਙ੍ਗਂ ਓਤਰਨ੍ਤੋ ਭਾਜਨਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਂਸੁਕੂਲਸਞ੍ਞਾਯ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਤਤੋ ਤਤ੍ਥ ਤਂ ਅਕ੍ਖਰਪਟ੍ਟਕਂ ਰਾਜਮੁਦ੍ਦਿਕਾਲਞ੍ਛਨਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਤਂ ਮਂਸਪੇਸਿਂ ਅਦ੍ਦਸ , ਦਿਸ੍વਾਨਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ ‘‘ਸਿਯਾ ਗਬ੍ਭੋ, ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਪੂਤਿਭਾવੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਤਂ ਅਸ੍ਸਮਂ ਨੇਤ੍વਾ ਸੁਦ੍ਧੇ ਓਕਾਸੇ ਠਪੇਸਿ। ਅਥ ਅਡ੍ਢਮਾਸਚ੍ਚਯੇਨ ਦ੍વੇ ਮਂਸਪੇਸਿਯੋ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਾਪਸੋ ਦਿਸ੍વਾ ਸਾਧੁਤਰਂ ਠਪੇਸਿ, ਤਤੋ ਪੁਨ ਅਡ੍ਢਮਾਸਚ੍ਚਯੇਨ ਏਕਮੇਕਿਸ੍ਸਾ ਪੇਸਿਯਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦਸੀਸਾਨਮਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ ਪਿਲ਼ਕਾ ਉਟ੍ਠਹਿਂਸੁ। ਤਾਪਸੋ ਦਿਸ੍વਾ ਪੁਨ ਸਾਧੁਤਰਂ ਠਪੇਸਿ। ਅਥ ਅਡ੍ਢਮਾਸਚ੍ਚਯੇਨ ਏਕਾ ਮਂਸਪੇਸਿ ਸੁવਣ੍ਣਬਿਮ੍ਬਸਦਿਸੋ ਦਾਰਕੋ, ਏਕਾ ਦਾਰਿਕਾ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਸੁ ਤਾਪਸਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਸਿਨੇਹੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਅਙ੍ਗੁਟ੍ਠਕਤੋ ਚਸ੍ਸ ਖੀਰਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ ਚ ਖੀਰਭਤ੍ਤਂ ਲਭਤਿ, ਸੋ ਭਤ੍ਤਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਖੀਰਂ ਦਾਰਕਾਨਂ ਮੁਖੇ ਆਸਿਞ੍ਚਤਿ। ਤੇਸਂ ਯਂ ਯਂ ਉਦਰਂ ਪવਿਟ੍ਠਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਮਣਿਭਾਜਨਗਤਂ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਲਿਚ੍ਛવੀ ਅਹੇਸੁਂ। ਅਪਰੇ ਪਨਾਹੁ ‘‘ਸਿਬ੍ਬੇਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾ વਿਯ ਨੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਲੀਨਾ ਛવਿ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਤੇ ਨਿਚ੍ਛવਿਤਾਯ વਾ ਲੀਨਚ੍ਛવਿਤਾਯ વਾ ਲਿਚ੍ਛવੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਿਂਸੁ।

    Tena ca samayena aññataro tāpaso gopālakulaṃ nissāya gaṅgātīre viharati. So pātova gaṅgaṃ otaranto bhājanaṃ āgacchantaṃ disvā paṃsukūlasaññāya aggahesi. Tato tattha taṃ akkharapaṭṭakaṃ rājamuddikālañchanañca disvā muñcitvā taṃ maṃsapesiṃ addasa , disvānassa etadahosi ‘‘siyā gabbho, tathā hissa duggandhapūtibhāvo natthī’’ti. Taṃ assamaṃ netvā suddhe okāse ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena dve maṃsapesiyo ahesuṃ. Tāpaso disvā sādhutaraṃ ṭhapesi, tato puna aḍḍhamāsaccayena ekamekissā pesiyā hatthapādasīsānamatthāya pañca pañca piḷakā uṭṭhahiṃsu. Tāpaso disvā puna sādhutaraṃ ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena ekā maṃsapesi suvaṇṇabimbasadiso dārako, ekā dārikā ahosi. Tesu tāpasassa puttasineho uppajji. Aṅguṭṭhakato cassa khīraṃ nibbatti. Tato pabhuti ca khīrabhattaṃ labhati, so bhattaṃ bhuñjitvā khīraṃ dārakānaṃ mukhe āsiñcati. Tesaṃ yaṃ yaṃ udaraṃ paviṭṭhaṃ, taṃ sabbaṃ maṇibhājanagataṃ viya dissati. Evaṃ licchavī ahesuṃ. Apare panāhu ‘‘sibbetvā ṭhapitā viya nesaṃ aññamaññaṃ līnā chavi ahosī’’ti. Evaṃ te nicchavitāya vā līnacchavitāya vā licchavīti paññāyiṃsu.

    ਤਾਪਸੋ ਦਾਰਕੇ ਪੋਸੇਨ੍ਤੋ ਉਸ੍ਸੂਰੇ ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਤਿ, ਅਤਿਦਿવਾ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਞਤ੍વਾ ਗੋਪਾਲਕਾ ਆਹਂਸੁ, ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਦਾਰਕਪੋਸਨਂ ਪਲਿਬੋਧੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਦਾਰਕੇ ਦੇਥ, ਮਯਂ ਪੋਸੇਸ੍ਸਾਮ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ। ਤਾਪਸੋ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਿ। ਗੋਪਾਲਕਾ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਮਗ੍ਗਂ ਸਮਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਓਕਿਰਿਤ੍વਾ ਧਜਪਟਾਕਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤੂਰਿਯੇਹਿ વਜ੍ਜਮਾਨੇਹਿ ਅਸ੍ਸਮਂ ਆਗਤਾ। ਤਾਪਸੋ ‘‘ਮਹਾਪੁਞ੍ਞਾ ਦਾਰਕਾ, ਅਪ੍ਪਮਾਦੇਨ વਡ੍ਢੇਥ, વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਆવਾਹવਿવਾਹਂ ਕਰੋਥ, ਪਞ੍ਚਗੋਰਸੇਨ ਰਾਜਾਨਂ ਤੋਸੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਭਾਗਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਗਰਂ ਮਾਪੇਥ, ਤਤ੍ਥ ਕੁਮਾਰਂ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਥਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਦਾਰਕੇ ਅਦਾਸਿ। ਤੇ ‘‘ਸਾਧੂ’’ਤਿ ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਿਤ੍વਾ ਦਾਰਕੇ ਨੇਤ੍વਾ ਪੋਸੇਸੁਂ।

    Tāpaso dārake posento ussūre gāmaṃ piṇḍāya pavisati, atidivā paṭikkamati. Tassa taṃ byāpāraṃ ñatvā gopālakā āhaṃsu, ‘‘bhante, pabbajitānaṃ dārakaposanaṃ palibodho, amhākaṃ dārake detha, mayaṃ posessāma, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti. Tāpaso ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇi. Gopālakā dutiyadivase maggaṃ samaṃ katvā pupphehi okiritvā dhajapaṭākaṃ ussāpetvā tūriyehi vajjamānehi assamaṃ āgatā. Tāpaso ‘‘mahāpuññā dārakā, appamādena vaḍḍhetha, vaḍḍhetvā ca aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karotha, pañcagorasena rājānaṃ tosetvā bhūmibhāgaṃ gahetvā nagaraṃ māpetha, tattha kumāraṃ abhisiñcathā’’ti vatvā dārake adāsi. Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā dārake netvā posesuṃ.

    ਦਾਰਕਾ વੁਡ੍ਢਿਮਨ੍વਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਾ વਿવਾਦਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਅਞ੍ਞੇ ਗੋਪਾਲਦਾਰਕੇ ਹਤ੍ਥੇਨਪਿ ਪਾਦੇਨਪਿ ਪਹਰਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਰੋਦਨ੍ਤਿ। ‘‘ਕਿਸ੍ਸ ਰੋਦਥਾ’’ਤਿ ਚ ਮਾਤਾਪਿਤੂਹਿ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮੇ ਨਿਮ੍ਮਾਤਾਪਿਤਿਕਾ ਤਾਪਸਪੋਸਿਤਾ ਅਮ੍ਹੇ ਅਤੀવ ਪਹਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਤੇਸਂ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ‘‘ਇਮੇ ਦਾਰਕਾ ਅਞ੍ਞੇ ਦਾਰਕੇ વਿਹੇਠੇਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਨ ਇਮੇ ਸਙ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ, વਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾ ਇਮੇ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਤਤੋ ਪਭੁਤਿ ਕਿਰ ਸੋ ਪਦੇਸੋ ‘‘વਜ੍ਜੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਿਯੋਜਨਸਤਂ ਪਰਿਮਾਣੇਨ। ਅਥ ਤਂ ਪਦੇਸਂ ਗੋਪਾਲਕਾ ਰਾਜਾਨਂ ਤੋਸੇਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਹੇਸੁਂ। ਤਤ੍ਥੇવ ਨਗਰਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸੁਦ੍ਦੇਸਿਕਂ ਕੁਮਾਰਂ ਅਭਿਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਅਕਂਸੁ। ਤਾਯ ਚਸ੍ਸ ਦਾਰਿਕਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ વਾਰੇਯ੍ਯਂ ਕਤ੍વਾ ਕਤਿਕਂ ਅਕਂਸੁ ‘‘ਨ ਬਾਹਿਰਤੋ ਦਾਰਿਕਾ ਆਨੇਤਬ੍ਬਾ, ਇਤੋ ਦਾਰਿਕਾ ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਦਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਠਮਸਂવਾਸੇਨ ਦ੍વੇ ਦਾਰਕਾ ਜਾਤਾ ਧੀਤਾ ਚ ਪੁਤ੍ਤੋ ਚ, ਏવਂ ਸੋਲ਼ਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਜਾਤਾ। ਤਤੋ ਤੇਸਂ ਦਾਰਕਾਨਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ વਡ੍ਢਨ੍ਤਾਨਂ ਆਰਾਮੁਯ੍ਯਾਨਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਪਰਿવਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਗਹੇਤੁਂ ਅਪ੍ਪਹੋਨ੍ਤਂ ਤਂ ਨਗਰਂ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਗਾવੁਤਨ੍ਤਰੇਨ ਗਾવੁਤਨ੍ਤਰੇਨ ਪਾਕਾਰੇਨ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਂਸੁ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ વਿਸਾਲੀਕਤਤ੍ਤਾ વੇਸਾਲੀਤ੍વੇવ ਨਾਮਂ ਜਾਤਂ। ਇਦਂ વੇਸਾਲਿવਤ੍ਥੁ।

    Dārakā vuḍḍhimanvāya kīḷantā vivādaṭṭhānesu aññe gopāladārake hatthenapi pādenapi paharanti, te rodanti. ‘‘Kissa rodathā’’ti ca mātāpitūhi vuttā ‘‘ime nimmātāpitikā tāpasapositā amhe atīva paharantī’’ti vadanti. Tato tesaṃ mātāpitaro ‘‘ime dārakā aññe dārake viheṭhenti dukkhāpenti, na ime saṅgahetabbā, vajjitabbā ime’’ti āhaṃsu. Tato pabhuti kira so padeso ‘‘vajjī’’ti vuccati, tiyojanasataṃ parimāṇena. Atha taṃ padesaṃ gopālakā rājānaṃ tosetvā aggahesuṃ. Tattheva nagaraṃ māpetvā soḷasavassuddesikaṃ kumāraṃ abhisiñcitvā rājānaṃ akaṃsu. Tāya cassa dārikāya saddhiṃ vāreyyaṃ katvā katikaṃ akaṃsu ‘‘na bāhirato dārikā ānetabbā, ito dārikā na kassaci dātabbā’’ti. Tesaṃ paṭhamasaṃvāsena dve dārakā jātā dhītā ca putto ca, evaṃ soḷasakkhattuṃ dve dve jātā. Tato tesaṃ dārakānaṃ yathākkamaṃ vaḍḍhantānaṃ ārāmuyyānanivāsaṭṭhānaparivārasampattiṃ gahetuṃ appahontaṃ taṃ nagaraṃ tikkhattuṃ gāvutantarena gāvutantarena pākārena parikkhipiṃsu, tassa punappunaṃ visālīkatattā vesālītveva nāmaṃ jātaṃ. Idaṃ vesālivatthu.

    ਭਗવਤੋ ਨਿਮਨ੍ਤਨਂ

    Bhagavato nimantanaṃ

    ਅਯਂ ਪਨ વੇਸਾਲੀ ਭਗવਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਾਲੇ ਇਦ੍ਧਾ વੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਰਾਜੂਨਂਯੇવ ਸਤ੍ਤ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਸਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਰਾਜਾਨੋ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਥਾ ਯੁવਰਾਜਸੇਨਾਪਤਿਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਪ੍ਪਭੁਤੀਨਂ । ਯਥਾਹ –

    Ayaṃ pana vesālī bhagavato uppannakāle iddhā vepullappattā ahosi. Tattha hi rājūnaṃyeva satta sahassāni satta satāni satta ca rājāno ahesuṃ. Tathā yuvarājasenāpatibhaṇḍāgārikappabhutīnaṃ . Yathāha –

    ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ વੇਸਾਲੀ ਇਦ੍ਧਾ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਫੀਤਾ ਚ ਬਹੁਜਨਾ ਆਕਿਣ੍ਣਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸੁਭਿਕ੍ਖਾ ਚ, ਸਤ੍ਤ ਚ ਪਾਸਾਦਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਪਾਸਾਦਸਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਪਾਸਾਦਾ, ਸਤ੍ਤ ਚ ਕੂਟਾਗਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਕੂਟਾਗਾਰਸਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਕੂਟਾਗਾਰਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਚ ਆਰਾਮਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਆਰਾਮਸਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਆਰਾਮਾ, ਸਤ੍ਤ ਚ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਸਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਚ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੩੨੬)।

    ‘‘Tena kho pana samayena vesālī iddhā ceva hoti phītā ca bahujanā ākiṇṇamanussā subhikkhā ca, satta ca pāsādasahassāni satta ca pāsādasatāni satta ca pāsādā, satta ca kūṭāgārasahassāni satta ca kūṭāgārasatāni satta ca kūṭāgārāni, satta ca ārāmasahassāni satta ca ārāmasatāni satta ca ārāmā, satta ca pokkharaṇisahassāni satta ca pokkharaṇisatāni satta ca pokkharaṇiyo’’ti (mahāva. 326).

    ਸਾ ਅਪਰੇਨ ਸਮਯੇਨ ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਾ ਅਹੋਸਿ ਦੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਿਕਾ ਦੁਸ੍ਸਸ੍ਸਾ। ਪਠਮਂ ਦੁਗ੍ਗਤਮਨੁਸ੍ਸਾ ਮਰਨ੍ਤਿ , ਤੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਛਡ੍ਡੇਨ੍ਤਿ। ਮਤਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਕੁਣਪਗਨ੍ਧੇਨ ਅਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਂਸੁ, ਤਤੋ ਬਹੁਤਰਾ ਮਰਨ੍ਤਿ। ਤਾਯ ਪਟਿਕੂਲਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਹਿવਾਤਰੋਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਇਤਿ ਤੀਹਿ ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਅਮਨੁਸ੍ਸਰੋਗਭਯੇਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤਾ વੇਸਾਲਿਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਨਂ ਆਹਂਸੁ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਤਿવਿਧਂ ਭਯਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਯਾવ ਸਤ੍ਤਮਾ ਰਾਜਕੁਲਪਰਿવਟ੍ਟਾ ਏવਰੂਪਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਂ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਮਞ੍ਞੇ ਅਧਮ੍ਮਿਕਤ੍ਤੇਨ ਤਂ ਏਤਰਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਨ੍ਥਾਗਾਰੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਅਧਮ੍ਮਿਕਭਾવਂ વਿਚਿਨਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਸਬ੍ਬਂ ਪવੇਣਿਂ વਿਚਿਨਨ੍ਤਾ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਦ੍ਦਸਂਸੁ।

    Sā aparena samayena dubbhikkhā ahosi dubbuṭṭhikā dussassā. Paṭhamaṃ duggatamanussā maranti , te bahiddhā chaḍḍenti. Matamanussānaṃ kuṇapagandhena amanussā nagaraṃ pavisiṃsu, tato bahutarā maranti. Tāya paṭikūlatāya sattānaṃ ahivātarogo uppajji. Iti tīhi dubbhikkhaamanussarogabhayehi upaddutā vesālinagaravāsino upasaṅkamitvā rājānaṃ āhaṃsu, ‘‘mahārāja, imasmiṃ nagare tividhaṃ bhayamuppannaṃ, ito pubbe yāva sattamā rājakulaparivaṭṭā evarūpaṃ anuppannapubbaṃ, tumhākaṃ maññe adhammikattena taṃ etarahi uppanna’’nti. Rājā sabbe santhāgāre sannipātāpetvā ‘‘mayhaṃ adhammikabhāvaṃ vicinathā’’ti āha. Te sabbaṃ paveṇiṃ vicinantā na kiñci addasaṃsu.

    ਤਤੋ ਰਞ੍ਞੋ ਦੋਸਮਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਭਯਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਕਥਂ વੂਪਸਮੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸੁਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਚ੍ਚੇ ਛ ਸਤ੍ਥਾਰੇ ਅਪਦਿਸਿਂਸੁ ‘‘ਏਤੇਹਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ વੂਪਸਮੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਏਕਚ੍ਚੇ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਕਿਰ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਸੋ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ, ਤੇਨ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਸਬ੍ਬਭਯਾਨਿ વੂਪਸਮੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਤੇ ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ‘‘ਕਹਂ ਪਨ ਸੋ ਭਗવਾ ਏਤਰਹਿ વਿਹਰਤਿ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਪੇਸਿਤੋ ਨ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਅਥਾਪਰੇ ਆਹਂਸੁ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕਾ, ਕਿਸ੍ਸ ਨਾਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ, ਸੋ ਪਨ ਭਗવਾ ਏਤਰਹਿ ਰਾਜਗਹੇ વਿਹਰਤਿ, ਰਾਜਾ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰੋ ਤਂ ਉਪਟ੍ਠਹਤਿ, ਸੋ ਆਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਦਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਰਾਜਾਨਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ਆਨੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ ਦ੍વੇ ਲਿਚ੍ਛવਿਰਾਜਾਨੋ ਮਹਤਾ ਬਲਕਾਯੇਨ ਪਹੂਤਂ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਪੇਸਿਂਸੁ ‘‘ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਨਿવੇਦੇਤ੍વਾ, ‘‘ਮਹਾਰਾਜ, ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਗਰਂ ਪੇਸੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਨ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿ, ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਯੇવ ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏવਮਾਹਂਸੁ – ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਗਰੇ ਤੀਣਿ ਭਯਾਨਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ, ਸਚੇ ਭਗવਾ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਸੋਤ੍ਥਿ ਨੋ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਭਗવਾ ਆવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ‘‘વੇਸਾਲਿਯਂ ਰਤਨਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤੇ ਸਾ ਰਕ੍ਖਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਂ ਫਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੁਤ੍ਤਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਪਾਣਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਅਧਿવਾਸੇਸਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰੋ ਭਗવਤੋ ਅਧਿવਾਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਭਗવਤਾ વੇਸਾਲਿਗਮਨਂ ਅਧਿવਾਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਨਗਰੇ ਘੋਸਨਂ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਕਿਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਥ વੇਸਾਲਿਗਮਨ’’ਨ੍ਤਿ? ਆਮ, ਮਹਾਰਾਜਾਤਿ। ਤੇਨ ਹਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤਾવ ਆਗਮੇਥ, ਯਾવ ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਯਾਦੇਮੀਤਿ।

    Tato rañño dosamadisvā ‘‘idaṃ bhayaṃ amhākaṃ kathaṃ vūpasameyyā’’ti cintesuṃ. Tattha ekacce cha satthāre apadisiṃsu ‘‘etehi okkantamatte vūpasamessatī’’ti. Ekacce āhaṃsu – ‘‘buddho kira loke uppanno, so bhagavā sabbasattahitāya dhammaṃ deseti mahiddhiko mahānubhāvo, tena okkantamatte sabbabhayāni vūpasameyyu’’nti. Tena te attamanā hutvā ‘‘kahaṃ pana so bhagavā etarahi viharati, amhehi pesito na āgaccheyyā’’ti āhaṃsu. Athāpare āhaṃsu – ‘‘buddhā nāma anukampakā, kissa nāgaccheyyuṃ, so pana bhagavā etarahi rājagahe viharati, rājā bimbisāro taṃ upaṭṭhahati, so āgantuṃ na dadeyyā’’ti. ‘‘Tena hi rājānaṃ saññāpetvā āneyyāmā’’ti dve licchavirājāno mahatā balakāyena pahūtaṃ paṇṇākāraṃ datvā rañño santikaṃ pesiṃsu ‘‘bimbisāraṃ saññāpetvā bhagavantaṃ ānethā’’ti. Te gantvā rañño paṇṇākāraṃ datvā taṃ pavattiṃ nivedetvā, ‘‘mahārāja, bhagavantaṃ amhākaṃ nagaraṃ pesehī’’ti āhaṃsu. Rājā na sampaṭicchi, ‘‘tumheyeva jānāthā’’ti āha. Te bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā evamāhaṃsu – ‘‘bhante, amhākaṃ nagare tīṇi bhayāni uppannāni, sace bhagavā āgaccheyya, sotthi no bhaveyyā’’ti. Bhagavā āvajjetvā ‘‘vesāliyaṃ ratanasutte vutte sā rakkhā koṭisatasahassaṃ cakkavāḷānaṃ pharissati, suttapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissatī’’ti adhivāsesi. Atha rājā bimbisāro bhagavato adhivāsanaṃ sutvā ‘‘bhagavatā vesāligamanaṃ adhivāsita’’nti nagare ghosanaṃ kārāpetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘kiṃ, bhante, sampaṭicchatha vesāligamana’’nti? Āma, mahārājāti. Tena hi, bhante, tāva āgametha, yāva maggaṃ paṭiyādemīti.

    ਅਥ ਖੋ ਰਾਜਾ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰੋ ਰਾਜਗਹਸ੍ਸ ਚ ਗਙ੍ਗਾਯ ਚ ਅਨ੍ਤਰਾ ਪਞ੍ਚਯੋਜਨਭੂਮਿਂ ਸਮਂ ਕਤ੍વਾ ਯੋਜਨੇ ਯੋਜਨੇ વਿਹਾਰਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਗਮਨਕਾਲਂ ਪਟਿવੇਦੇਸਿ। ਭਗવਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਪਾਯਾਸਿ। ਰਾਜਾ ਪਞ੍ਚਯੋਜਨਂ ਮਗ੍ਗਂ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣੇਹਿ ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਜਾਣੁਮਤ੍ਤਂ ਓਕਿਰਾਪੇਤ੍વਾ ਧਜਪਟਾਕਪੁਣ੍ਣਘਟਕਦਲਿਆਦੀਨਿ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਦ੍વੇ ਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤਾਨਿ ਏਕਮੇਕਸ੍ਸ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਏਕਮੇਕਂ ਉਕ੍ਖਿਪਾਪੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਪੂਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ વਿਹਾਰੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਸਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਦਾਨਾਨਿ ਦਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਦਿવਸੇਹਿ ਗਙ੍ਗਾਤੀਰਂ ਨੇਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ ਨਾવਂ ਅਲਙ੍ਕਰੋਨ੍ਤੋ વੇਸਾਲਿਕਾਨਂ ਸਾਸਨਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਆਗਤੋ ਭਗવਾ, ਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਯਾਦੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮਨਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ। ਤੇ ‘‘ਦਿਗੁਣਂ ਪੂਜਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ વੇਸਾਲਿਯਾ ਚ ਗਙ੍ਗਾਯ ਚ ਅਨ੍ਤਰਾ ਤਿਯੋਜਨਭੂਮਿਂ ਸਮਂ ਕਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਏਕਮੇਕਸ੍ਸ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤਾਨਿ ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪੂਜਂ ਕੁਰੁਮਾਨਾ ਗਙ੍ਗਾਤੀਰਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ।

    Atha kho rājā bimbisāro rājagahassa ca gaṅgāya ca antarā pañcayojanabhūmiṃ samaṃ katvā yojane yojane vihāraṃ māpetvā bhagavato gamanakālaṃ paṭivedesi. Bhagavā pañcahi bhikkhusatehi parivuto pāyāsi. Rājā pañcayojanaṃ maggaṃ pañcavaṇṇehi pupphehi jāṇumattaṃ okirāpetvā dhajapaṭākapuṇṇaghaṭakadaliādīni ussāpetvā bhagavato dve setacchattāni ekamekassa ca bhikkhussa ekamekaṃ ukkhipāpetvā saddhiṃ attano parivārena pupphagandhādīhi pūjaṃ karonto ekekasmiṃ vihāre bhagavantaṃ vasāpetvā mahādānāni datvā pañcahi divasehi gaṅgātīraṃ nesi. Tattha sabbālaṅkārehi nāvaṃ alaṅkaronto vesālikānaṃ sāsanaṃ pesesi ‘‘āgato bhagavā, maggaṃ paṭiyādetvā sabbe bhagavato paccuggamanaṃ karothā’’ti. Te ‘‘diguṇaṃ pūjaṃ karissāmā’’ti vesāliyā ca gaṅgāya ca antarā tiyojanabhūmiṃ samaṃ katvā bhagavato cattāri ekamekassa ca bhikkhussa dve dve setacchattāni sajjetvā pūjaṃ kurumānā gaṅgātīraṃ āgantvā aṭṭhaṃsu.

    ਅਥ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰੋ ਦ੍વੇ ਨਾવਾਯੋ ਸਙ੍ਘਟੇਤ੍વਾ ਮਣ੍ਡਪਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫਦਾਮਾਦੀਹਿ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਰਤਨਮਯਂ ਬੁਦ੍ਧਾਸਨਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸਿ, ਭਗવਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸੀਦਿ। ਪਞ੍ਚ ਸਤਾ ਭਿਕ੍ਖੂਪਿ ਨਾવਂ ਆਰੁਹਿਤ੍વਾ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਰਾਜਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਗਲਪ੍ਪਮਾਣਂ ਉਦਕਂ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਯਾવ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਾવਾਹਂ ਇਧੇવ ਗਙ੍ਗਾਤੀਰੇ વਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤੋ। ਉਪਰਿ ਦੇવਤਾ ਯਾવ ਅਕਨਿਟ੍ਠਭવਨਾ ਪੂਜਂ ਅਕਂਸੁ। ਹੇਟ੍ਠਾਗਙ੍ਗਾਨਿવਾਸਿਨੋ ਕਮ੍ਬਲਸ੍ਸਤਰਾਦਯੋ ਨਾਗਰਾਜਾਨੋ ਪੂਜਂ ਅਕਂਸੁ। ਏવਂ ਮਹਤਿਯਾ ਪੂਜਾਯ ਭਗવਾ ਯੋਜਨਮਤ੍ਤਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਗਙ੍ਗਾਯ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વੇਸਾਲਿਕਾਨਂ ਸੀਮਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ।

    Atha bimbisāro dve nāvāyo saṅghaṭetvā maṇḍapaṃ katvā pupphadāmādīhi alaṅkaritvā tattha sabbaratanamayaṃ buddhāsanaṃ paññapesi, bhagavā tattha nisīdi. Pañca satā bhikkhūpi nāvaṃ āruhitvā yathānurūpaṃ nisīdiṃsu. Rājā bhagavantaṃ anugacchanto galappamāṇaṃ udakaṃ ogāhetvā ‘‘yāva, bhante, bhagavā āgacchati, tāvāhaṃ idheva gaṅgātīre vasissāmī’’ti vatvā nivatto. Upari devatā yāva akaniṭṭhabhavanā pūjaṃ akaṃsu. Heṭṭhāgaṅgānivāsino kambalassatarādayo nāgarājāno pūjaṃ akaṃsu. Evaṃ mahatiyā pūjāya bhagavā yojanamattaṃ addhānaṃ gaṅgāya gantvā vesālikānaṃ sīmantaraṃ paviṭṭho.

    ਤਤੋ ਲਿਚ੍ਛવਿਰਾਜਾਨੋ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰੇਨ ਕਤਪੂਜਾਯ ਦਿਗੁਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਗਲਪ੍ਪਮਾਣੇ ਉਦਕੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਤੇਨੇવ ਖਣੇਨ ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤੇਨ વਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਭਾવਿਨਦ੍ਧਨ੍ਧਕਾਰવਿਸਟਕੂਟੋ ਗਲ਼ਗਲ਼ਾਯਨ੍ਤੋ ਚਤੂਸੁ ਦਿਸਾਸੁ ਮਹਾਮੇਘੋ વੁਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਭਗવਤਾ ਪਠਮਪਾਦੇ ਗਙ੍ਗਾਤੀਰੇ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਪੋਕ੍ਖਰવਸ੍ਸਂ વਸ੍ਸਿ। ਯੇ ਤੇਮੇਤੁਕਾਮਾ, ਤੇ ਏવ ਤੇਮੇਨ੍ਤਿ, ਅਤੇਮੇਤੁਕਾਮਾ ਨ ਤੇਮੇਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਜਾਣੁਮਤ੍ਤਂ ਊਰੁਮਤ੍ਤਂ ਕਟਿਮਤ੍ਤਂ ਗਲਪ੍ਪਮਾਣਂ ਉਦਕਂ વਹਤਿ, ਸਬ੍ਬਕੁਣਪਾਨਿ ਉਦਕੇਨ ਗਙ੍ਗਂ ਪવੇਸਿਤਾਨਿ, ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਭੂਮਿਭਾਗੋ ਅਹੋਸਿ।

    Tato licchavirājāno bimbisārena katapūjāya diguṇaṃ karontā galappamāṇe udake bhagavantaṃ paccuggacchiṃsu. Teneva khaṇena tena muhuttena vijjuppabhāvinaddhandhakāravisaṭakūṭo gaḷagaḷāyanto catūsu disāsu mahāmegho vuṭṭhāsi. Atha bhagavatā paṭhamapāde gaṅgātīre nikkhittamatte pokkharavassaṃ vassi. Ye temetukāmā, te eva tementi, atemetukāmā na tementi. Sabbattha jāṇumattaṃ ūrumattaṃ kaṭimattaṃ galappamāṇaṃ udakaṃ vahati, sabbakuṇapāni udakena gaṅgaṃ pavesitāni, parisuddho bhūmibhāgo ahosi.

    ਲਿਚ੍ਛવਿਰਾਜਾਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਯੋਜਨੇ ਯੋਜਨੇ વਾਸਾਪੇਤ੍વਾ ਮਹਾਦਾਨਾਨਿ ਦਤ੍વਾ ਤੀਹਿ ਦਿવਸੇਹਿ ਦਿਗੁਣਂ ਪੂਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ વੇਸਾਲਿਂ ਨਯਿਂਸੁ । વੇਸਾਲਿਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ ਭਗવਤਿ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ ਦੇવਸਙ੍ਘਪੁਰਕ੍ਖਤੋ ਆਗਚ੍ਛਿ। ਮਹੇਸਕ੍ਖਾਨਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇਨ ਅਮਨੁਸ੍ਸਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਪਲਾਯਿਂਸੁ। ਭਗવਾ ਨਗਰਦ੍વਾਰੇ ਠਤ੍વਾ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਇਮਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਰਤਨਸੁਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਬਲਿਕਮ੍ਮੂਪਕਰਣਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਲਿਚ੍ਛવਿਰਾਜਕੁਮਾਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ વੇਸਾਲਿਯਾ ਤਿਪਾਕਾਰਨ੍ਤਰੇ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਰਤਨਸੁਤ੍ਤਂ ਅਭਾਸਿ। ‘‘ਏવਂ ਕੇਨ ਪਨੇਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ , ਕਦਾ, ਕਤ੍ਥ, ਕਸ੍ਮਾ ਚ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ વੇਸਾਲਿવਤ੍ਥੁਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪੋਰਾਣੇਹਿ વਣ੍ਣੀਯਤਿ।

    Licchavirājāno bhagavantaṃ antarā yojane yojane vāsāpetvā mahādānāni datvā tīhi divasehi diguṇaṃ pūjaṃ karontā vesāliṃ nayiṃsu . Vesāliṃ sampatte bhagavati sakko devānamindo devasaṅghapurakkhato āgacchi. Mahesakkhānaṃ devatānaṃ sannipātena amanussā yebhuyyena palāyiṃsu. Bhagavā nagaradvāre ṭhatvā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘imaṃ, ānanda, ratanasuttaṃ uggahetvā balikammūpakaraṇāni gahetvā licchavirājakumārehi saddhiṃ vesāliyā tipākārantare vicaranto parittaṃ karohī’’ti ratanasuttaṃ abhāsi. ‘‘Evaṃ kena panetaṃ suttaṃ vuttaṃ , kadā, kattha, kasmā ca vutta’’nti etesaṃ pañhānaṃ vissajjanā vitthārena vesālivatthuto pabhuti porāṇehi vaṇṇīyati.

    ਏવਂ ਭਗવਤੋ વੇਸਾਲਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਦਿવਸੇਯੇવ વੇਸਾਲਿਨਗਰਦ੍વਾਰੇ ਤੇਸਂ ਉਪਦ੍ਦવਾਨਂ ਪਟਿਘਾਤਤ੍ਥਾਯ વੁਤ੍ਤਮਿਦਂ ਰਤਨਸੁਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਪਰਿਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯ ਭਾਸਮਾਨੋ ਭਗવਤੋ ਪਤ੍ਤੇਨ ਉਦਕਮਾਦਾਯ ਸਬ੍ਬਨਗਰਂ ਅਬ੍ਭੁਕ੍ਕਿਰਨ੍ਤੋ ਅਨੁવਿਚਰਿ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤੇ ਏવ ਥੇਰੇਨ ਯੇ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਪਲਾਤਾ ਸਙ੍ਕਾਰਕੂਟਭਿਤ੍ਤਿਪ੍ਪਦੇਸਾਦਿਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਅਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਤੇ ਚਤੂਹਿ ਦ੍વਾਰੇਹਿ ਪਲਾਯਿਂਸੁ, ਦ੍વਾਰਾਨਿ ਅਨੋਕਾਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਤੋ ਏਕਚ੍ਚੇ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਓਕਾਸਂ ਅਲਭਮਾਨਾ ਪਾਕਾਰਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਲਾਤਾ। ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਗਤਮਤ੍ਤੇਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਗਤ੍ਤੇਸੁ ਰੋਗੋ વੂਪਸਨ੍ਤੋ। ਤੇ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਥੇਰਂ ਪੂਜੇਸੁਂ। ਮਹਾਜਨੋ ਨਗਰਮਜ੍ਝੇ ਸਨ੍ਥਾਗਾਰਂ ਸਬ੍ਬਗਨ੍ਧੇਹਿ ਲਿਮ੍ਪਿਤ੍વਾ વਿਤਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ ਅਲਙ੍ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧਾਸਨਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਆਨੇਸਿ।

    Evaṃ bhagavato vesāliṃ anuppattadivaseyeva vesālinagaradvāre tesaṃ upaddavānaṃ paṭighātatthāya vuttamidaṃ ratanasuttaṃ uggahetvā āyasmā ānando parittatthāya bhāsamāno bhagavato pattena udakamādāya sabbanagaraṃ abbhukkiranto anuvicari. Yaṃ kiñcīti vuttamatte eva therena ye pubbe apalātā saṅkārakūṭabhittippadesādinissitā amanussā, te catūhi dvārehi palāyiṃsu, dvārāni anokāsāni ahesuṃ. Tato ekacce dvāresu okāsaṃ alabhamānā pākāraṃ bhinditvā palātā. Amanussesu gatamattesu manussānaṃ gattesu rogo vūpasanto. Te nikkhamitvā sabbapupphagandhādīhi theraṃ pūjesuṃ. Mahājano nagaramajjhe santhāgāraṃ sabbagandhehi limpitvā vitānaṃ katvā sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā tattha buddhāsanaṃ paññapetvā bhagavantaṃ ānesi.

    ਭਗવਾ ਸਨ੍ਥਾਗਾਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋਪਿ ਖੋ ਰਾਜਾਨੋ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਪਤਿਰੂਪੇ ਪਤਿਰੂਪੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਸਕ੍ਕੋਪਿ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ ਦ੍વੀਸੁ ਦੇવਲੋਕੇਸੁ ਦੇવਪਰਿਸਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪਨਿਸੀਦਿ ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਦੇવਾ, ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੋਪਿ ਸਬ੍ਬਂ વੇਸਾਲਿਂ ਅਨੁવਿਚਰਨ੍ਤੋ ਰਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ વੇਸਾਲਿਨਗਰવਾਸੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਤਦੇવ ਰਤਨਸੁਤ੍ਤਂ ਅਭਾਸੀਤਿ।

    Bhagavā santhāgāraṃ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Bhikkhusaṅghopi kho rājāno manussā ca patirūpe patirūpe āsane nisīdiṃsu. Sakkopi devānamindo dvīsu devalokesu devaparisāya saddhiṃ upanisīdi aññe ca devā, ānandattheropi sabbaṃ vesāliṃ anuvicaranto rakkhaṃ katvā vesālinagaravāsīhi saddhiṃ āgantvā ekamantaṃ nisīdi. Tattha bhagavā sabbesaṃ tadeva ratanasuttaṃ abhāsīti.

    ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਯਾ ‘‘ਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਯਦਾ ਯਤ੍ਥ, ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤਂ ਇਮਂ ਨਯਂ। ਪਕਾਸੇਤ੍વਾਨਾ’’ਤਿ ਮਾਤਿਕਾ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾ ਹੋਤਿ।

    Ettāvatā ca yā ‘‘yena vuttaṃ yadā yattha, yasmā cetaṃ imaṃ nayaṃ. Pakāsetvānā’’ti mātikā nikkhittā, sā sabbappakārena vitthāritā hoti.

    ਯਾਨੀਧਾਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Yānīdhātigāthāvaṇṇanā

    ੧. ਇਦਾਨਿ ‘‘ਏਤਸ੍ਸ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਆਰਬ੍ਭਤੇ। ਅਪਰੇ ਪਨ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਆਦਿਤੋ ਪਞ੍ਚੇવ ਗਾਥਾ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸੇਸਾ ਪਰਿਤ੍ਤਕਰਣਸਮਯੇ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੇਨਾ’’ਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਤਥਾ વਾ ਹੋਤੁ, ਕਿਂ ਨੋ ਇਮਾਯ ਪਰਿਕ੍ਖਾਯ, ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਏਤਸ੍ਸ ਰਤਨਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ।

    1. Idāni ‘‘etassa karissāmatthavaṇṇana’’nti vuttattā atthavaṇṇanā ārabbhate. Apare pana vadanti ‘‘ādito pañceva gāthā bhagavatā vuttā, sesā parittakaraṇasamaye ānandattherenā’’ti. Yathā vā tathā vā hotu, kiṃ no imāya parikkhāya, sabbathāpi etassa ratanasuttassa karissāmatthavaṇṇanaṃ.

    ਯਾਨੀਧ ਭੂਤਾਨੀਤਿ ਪਠਮਗਾਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਾਨੀਤਿ ਯਾਦਿਸਾਨਿ ਅਪ੍ਪੇਸਕ੍ਖਾਨਿ વਾ ਮਹੇਸਕ੍ਖਾਨਿ વਾ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਟ੍ਠਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਭੂਤਾਨੀਤਿ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਭੂਤਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਭੂਤਸ੍ਮਿਂ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੬੯) વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ। ‘‘ਭੂਤਮਿਦਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੦੧) ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕੇ। ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਹਾਭੂਤਾ ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੬) ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ ਪਥવੀਧਾਤ੍વਾਦਿਰੂਪੇ। ‘‘ਯੋ ਚ ਕਾਲਘਸੋ ਭੂਤੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੯੦) ਖੀਣਾਸવੇ। ‘‘ਸਬ੍ਬੇવ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਭੂਤਾ ਲੋਕੇ ਸਮੁਸ੍ਸਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੨੦) ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ। ‘‘ਭੂਤਗਾਮਪਾਤਬ੍ਯਤਾਯਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੯੦) ਰੁਕ੍ਖਾਦਿਕੇ। ‘‘ਭੂਤਂ ਭੂਤਤੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩) ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਂ ਉਪਾਦਾਯ વਤ੍ਤਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Yānīdha bhūtānīti paṭhamagāthā. Tattha yānīti yādisāni appesakkhāni vā mahesakkhāni vā. Idhāti imasmiṃ padese, tasmiṃ khaṇe sannipātaṭṭhānaṃ sandhāyāha. Bhūtānīti kiñcāpi bhūtasaddo ‘‘bhūtasmiṃ pācittiya’’nti evamādīsu (pāci. 69) vijjamāne. ‘‘Bhūtamidanti, bhikkhave , samanupassathā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.401) khandhapañcake. ‘‘Cattāro kho, bhikkhu, mahābhūtā hetū’’ti evamādīsu (ma. ni. 3.86) catubbidhe pathavīdhātvādirūpe. ‘‘Yo ca kālaghaso bhūto’’ti evamādīsu (jā. 1.2.190) khīṇāsave. ‘‘Sabbeva nikkhipissanti, bhūtā loke samussaya’’nti evamādīsu (dī. ni. 2.220) sabbasatte. ‘‘Bhūtagāmapātabyatāyā’’ti evamādīsu (pāci. 90) rukkhādike. ‘‘Bhūtaṃ bhūtato sañjānātī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.3) cātumahārājikānaṃ heṭṭhā sattanikāyaṃ upādāya vattati. Idha pana avisesato amanussesu daṭṭhabbo.

    ਸਮਾਗਤਾਨੀਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਿ। ਭੁਮ੍ਮਾਨੀਤਿ ਭੂਮਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ। વਾ-ਇਤਿ વਿਕਪ੍ਪਨੇ। ਤੇਨ ਯਾਨੀਧ ਭੁਮ੍ਮਾਨਿ વਾ ਭੂਤਾਨਿ ਸਮਾਗਤਾਨੀਤਿ ਇਮਮੇਕਂ વਿਕਪ੍ਪਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਨ ਦੁਤਿਯવਿਕਪ੍ਪਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਯਾਨਿ વ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ વਾ ਯਾਨਿ ਭੂਤਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਇਧ ਸਮਾਗਤਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਾਮਤੋ ਯਾવ ਅਕਨਿਟ੍ਠਂ, ਤਾવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ ਭੂਤਾਨਿ ਆਕਾਸੇ ਪਾਤੁਭੂਤવਿਮਾਨੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ ਭੂਤਾਨੀ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਿਨੇਰੁਤੋ ਪਭੁਤਿ ਯਾવ ਭੂਮਿਯਂ ਰੁਕ੍ਖਲਤਾਦੀਸੁ ਅਧਿવਤ੍ਥਾਨਿ ਪਥવਿਯਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ ਭੂਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਭੂਮਿਯਂ ਭੂਮਿਪਟਿਬਦ੍ਧੇਸੁ ਚ ਰੁਕ੍ਖਲਤਾਪਬ੍ਬਤਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਭੁਮ੍ਮਾਨਿ ਭੂਤਾਨੀ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Samāgatānīti sannipatitāni. Bhummānīti bhūmiyaṃ nibbattāni. Vā-iti vikappane. Tena yānīdha bhummāni vā bhūtāni samāgatānīti imamekaṃ vikappaṃ katvā puna dutiyavikappaṃ kātuṃ ‘‘yāni va antalikkhe’’ti āha. Antalikkhe vā yāni bhūtāni nibbattāni, tāni sabbāni idha samāgatānīti attho. Ettha ca yāmato yāva akaniṭṭhaṃ, tāva nibbattāni bhūtāni ākāse pātubhūtavimānesu nibbattattā ‘‘antalikkhe bhūtānī’’ti veditabbāni. Tato heṭṭhā sineruto pabhuti yāva bhūmiyaṃ rukkhalatādīsu adhivatthāni pathaviyañca nibbattāni bhūtāni, tāni sabbāni bhūmiyaṃ bhūmipaṭibaddhesu ca rukkhalatāpabbatādīsu nibbattattā ‘‘bhummāni bhūtānī’’ti veditabbāni.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਅਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤਾਨਿ ‘‘ਭੁਮ੍ਮਾਨਿ વਾ ਯਾਨਿ વ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ’’ਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ વਿਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਏਕੇਨ ਪਦੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇવ ਭੂਤਾ ਸੁਮਨਾ ਭવਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਬ੍ਬੇਤਿ ਅਨવਸੇਸਾ। ਏવਾਤਿ ਅવਧਾਰਣੇ, ਏਕਮ੍ਪਿ ਅਨਪਨੇਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਭੂਤਾਤਿ ਅਮਨੁਸ੍ਸਾ। ਸੁਮਨਾ ਭવਨ੍ਤੂਤਿ ਸੁਖਿਤਮਨਾ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤਾ ਭવਨ੍ਤੁ। ਅਥੋਪੀਤਿ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਰਸਨ੍ਨਿਯੋਜਨਤ੍ਥਂ વਾਕ੍ਯੋਪਾਦਾਨੇ ਨਿਪਾਤਦ੍વਯਂ। ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾ ਮਨਸਿਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਚੇਤਸਾ ਸਮਨ੍ਨਾਹਰਿਤ੍વਾ ਦਿਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੁਖਾવਹਂ ਮਮ ਦੇਸਨਂ ਸੁਣਨ੍ਤੁ।

    Evaṃ bhagavā sabbāneva amanussabhūtāni ‘‘bhummāni vā yāni va antalikkhe’’ti dvīhi padehi vikappetvā puna ekena padena pariggahetvā dassetuṃ ‘‘sabbeva bhūtā sumanā bhavantū’’ti āha. Sabbeti anavasesā. Evāti avadhāraṇe, ekampi anapanetvāti adhippāyo. Bhūtāti amanussā. Sumanā bhavantūti sukhitamanā pītisomanassajātā bhavantu. Athopīti kiccantarasanniyojanatthaṃ vākyopādāne nipātadvayaṃ. Sakkacca suṇantu bhāsitanti aṭṭhiṃ katvā manasikatvā sabbaṃ cetasā samannāharitvā dibbasampattilokuttarasukhāvahaṃ mama desanaṃ suṇantu.

    ਏવਮੇਤ੍ਥ ਭਗવਾ ‘‘ਯਾਨੀਧ ਭੂਤਾਨਿ ਸਮਾਗਤਾਨੀ’’ਤਿ ਅਨਿਯਮਿਤવਚਨੇਨ ਭੂਤਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਭੁਮ੍ਮਾਨਿ વਾ ਯਾਨਿ વ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ’’ਤਿ ਦ੍વਿਧਾ વਿਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬੇવ ਭੂਤਾ’’ਤਿ ਪੁਨ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸੁਮਨਾ ਭવਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਆਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਭਾਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ, ਤਥਾ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਪਰਤੋਘੋਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ, ਤਥਾ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਿਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਸੁ ਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਹੇਤੁਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਸੁ ਚ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਗਾਥਂ ਸਮਾਪੇਸਿ।

    Evamettha bhagavā ‘‘yānīdha bhūtāni samāgatānī’’ti aniyamitavacanena bhūtāni pariggahetvā puna ‘‘bhummāni vā yāni va antalikkhe’’ti dvidhā vikappetvā tato ‘‘sabbeva bhūtā’’ti puna ekajjhaṃ katvā ‘‘sumanā bhavantū’’ti iminā vacanena āsayasampattiyaṃ niyojento ‘‘sakkacca suṇantu bhāsita’’nti payogasampattiyaṃ, tathā yonisomanasikārasampattiyaṃ paratoghosasampattiyañca, tathā attasammāpaṇidhisappurisūpanissayasampattīsu samādhipaññāhetusampattīsu ca niyojento gāthaṃ samāpesi.

    ਤਸ੍ਮਾ ਹੀਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Tasmā hītigāthāvaṇṇanā

    ੨. ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਭੂਤਾਤਿ ਦੁਤਿਯਗਾਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਕਾਰਣવਚਨਂ। ਭੂਤਾਤਿ ਆਮਨ੍ਤਨવਚਨਂ। ਨਿਸਾਮੇਥਾਤਿ ਸੁਣਾਥ। ਸਬ੍ਬੇਤਿ ਅਨવਸੇਸਾ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਸ੍ਮਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਦਿਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਉਪਭੋਗਪਰਿਭੋਗਸਮ੍ਪਦਞ੍ਚ ਪਹਾਯ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਤ੍ਥਂ ਇਧ ਸਮਾਗਤਾ, ਨ ਨਟਨਚ੍ਚਨਾਦਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਭੂਤਾ ਨਿਸਾਮੇਥ ਸਬ੍ਬੇਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘ਸੁਮਨਾ ਭવਨ੍ਤੁ, ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ ਸੁਣਨ੍ਤੂ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਤੇਸਂ ਸੁਮਨਭਾવਂ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਸੋਤੁਕਮ੍ਯਤਞ੍ਚ ਦਿਸ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਤੁਮ੍ਹੇ ਸੁਮਨਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਿਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਾਸਯਸੁਦ੍ਧੀਹਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਸੋਤੁਕਮ੍ਯਤਾਯ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪਰਤੋਘੋਸਪਦਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧੀਹਿ ਚ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਭੂਤਾ ਨਿਸਾਮੇਥ ਸਬ੍ਬੇ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਯਂ ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਯ ਅਨ੍ਤੇ ‘‘ਭਾਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਅਪਦਿਸਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਮਮ ਭਾਸਿਤਂ ਨਾਮ ਅਤਿਦੁਲ੍ਲਭਂ ਅਟ੍ਠਕ੍ਖਣਪਰਿવਜ੍ਜਿਤਸ੍ਸ ਖਣਸ੍ਸ ਦੁਲ੍ਲਭਤ੍ਤਾ, ਅਨੇਕਾਨਿਸਂਸਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾਕਰੁਣਾਗੁਣੇਨ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਤਞ੍ਚਾਹਂ વਤ੍ਤੁਕਾਮੋ ‘ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਭਾਸਿਤ’ਨ੍ਤਿ ਅવੋਚਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਭੂਤਾ ਨਿਸਾਮੇਥ ਸਬ੍ਬੇ’’ਤਿ। ਇਦਂ ਇਮਿਨਾ ਗਾਥਾਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    2.Tasmā hi bhūtāti dutiyagāthā. Tattha tasmāti kāraṇavacanaṃ. Bhūtāti āmantanavacanaṃ. Nisāmethāti suṇātha. Sabbeti anavasesā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yasmā tumhe dibbaṭṭhānāni tattha upabhogaparibhogasampadañca pahāya dhammassavanatthaṃ idha samāgatā, na naṭanaccanādidassanatthaṃ, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbeti. Atha vā ‘‘sumanā bhavantu, sakkacca suṇantū’’ti vacanena tesaṃ sumanabhāvaṃ sakkaccaṃ sotukamyatañca disvā āha ‘‘yasmā tumhe sumanabhāvena attasammāpaṇidhiyonisomanasikārāsayasuddhīhi sakkaccaṃ sotukamyatāya sappurisūpanissayaparatoghosapadaṭṭhānato payogasuddhīhi ca yuttā, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe’’ti. Atha vā yaṃ purimagāthāya ante ‘‘bhāsita’’nti vuttaṃ, taṃ kāraṇabhāvena apadisanto āha ‘‘yasmā mama bhāsitaṃ nāma atidullabhaṃ aṭṭhakkhaṇaparivajjitassa khaṇassa dullabhattā, anekānisaṃsañca paññākaruṇāguṇena pavattattā, tañcāhaṃ vattukāmo ‘suṇantu bhāsita’nti avocaṃ, tasmā hi bhūtā nisāmetha sabbe’’ti. Idaṃ iminā gāthāpadena vuttaṃ hoti.

    ਏવਮੇਤਂ ਕਾਰਣਂ ਨਿਰੋਪੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਾਸਿਤਨਿਸਾਮਨੇ ਨਿਯੋਜੇਤ੍વਾ ਨਿਸਾਮੇਤਬ੍ਬਂ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਮੇਤ੍ਤਂ ਕਰੋਥ ਮਾਨੁਸਿਯਾ ਪਜਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਾਯਂ ਤੀਹਿ ਉਪਦ੍ਦવੇਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤਾ ਮਾਨੁਸੀ ਪਜਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਮਾਨੁਸਿਯਾ ਪਜਾਯ ਮੇਤ੍ਤਂ ਮਿਤ੍ਤਭਾવਂ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਥਾਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਮਾਨੁਸਿਕਂ ਪਜ’’ਨ੍ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥਾਸਮ੍ਭવਾ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਯਮ੍ਪਿ ਅਞ੍ਞੇ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ, ਸੋਪਿ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ – ਨਾਹਂ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਇਸ੍ਸਰਿਯਬਲੇਨ વਦਾਮਿ, ਅਪਿ ਤੁ ਯਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਚ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਚ ਮਾਨੁਸਿਯਾ ਪਜਾਯ ਹਿਤਤ੍ਥਂ વਦਾਮਿ ‘‘ਮੇਤ੍ਤਂ ਕਰੋਥ ਮਾਨੁਸਿਯਾ ਪਜਾਯਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ –

    Evametaṃ kāraṇaṃ niropento attano bhāsitanisāmane niyojetvā nisāmetabbaṃ vattumāraddho ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā’’ti. Tassattho – yāyaṃ tīhi upaddavehi upaddutā mānusī pajā, tassā mānusiyā pajāya mettaṃ mittabhāvaṃ hitajjhāsayataṃ paccupaṭṭhapethāti. Keci pana ‘‘mānusikaṃ paja’’nti paṭhanti, taṃ bhummatthāsambhavā na yujjati. Yampi aññe atthaṃ vaṇṇayanti, sopi na yujjati. Adhippāyo panettha – nāhaṃ buddhoti issariyabalena vadāmi, api tu yaṃ tumhākañca imissā ca mānusiyā pajāya hitatthaṃ vadāmi ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā pajāyā’’ti. Ettha ca –

    ‘‘ਯੇ ਸਤ੍ਤਸਣ੍ਡਂ ਪਥવਿਂ વਿਜੇਤ੍વਾ,

    ‘‘Ye sattasaṇḍaṃ pathaviṃ vijetvā,

    ਰਾਜਿਸਯੋ ਯਜਮਾਨਾਨੁਪਰਿਯਗਾ।

    Rājisayo yajamānānupariyagā;

    ਅਸ੍ਸਮੇਧਂ ਪੁਰਿਸਮੇਧਂ,

    Assamedhaṃ purisamedhaṃ,

    ਸਮ੍ਮਾਪਾਸਂ વਾਜਪੇਯ੍ਯਂ ਨਿਰਗ੍ਗਲ਼ਂ॥

    Sammāpāsaṃ vājapeyyaṃ niraggaḷaṃ.

    ‘‘ਮੇਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਭਾવਿਤਸ੍ਸ,

    ‘‘Mettassa cittassa subhāvitassa,

    ਕਲਮ੍ਪਿ ਤੇ ਨਾਨੁਭવਨ੍ਤਿ ਸੋਲ਼ਸਿਂ।

    Kalampi te nānubhavanti soḷasiṃ;

    ਏਕਮ੍ਪਿ ਚੇ ਪਾਣਮਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ,

    Ekampi ce pāṇamaduṭṭhacitto,

    ਮੇਤ੍ਤਾਯਤਿ ਕੁਸਲੋ ਤੇਨ ਹੋਤਿ॥

    Mettāyati kusalo tena hoti.

    ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਚ ਪਾਣੇ ਮਨਸਾਨੁਕਮ੍ਪੀ, ਪਹੂਤਮਰਿਯੋ ਪਕਰੋਤਿ ਪੁਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਇਤਿવੁ॰ ੨੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੧) –

    ‘‘Sabbe ca pāṇe manasānukampī, pahūtamariyo pakaroti puñña’’nti. (itivu. 27; a. ni. 8.1) –

    ਏવਮਾਦੀਨਂ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਏਕਾਦਸਾਨਿਸਂਸਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਯੇ ਮੇਤ੍ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਏਤੇਸਂ ਮੇਤ੍ਤਾ ਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Evamādīnaṃ suttānaṃ ekādasānisaṃsānañca vasena ye mettaṃ karonti, etesaṃ mettā hitāti veditabbā.

    ‘‘ਦੇવਤਾਨੁਕਮ੍ਪਿਤੋ ਪੋਸੋ, ਸਦਾ ਭਦ੍ਰਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥ (ਉਦਾ॰ ੭੬; ਮਹਾવ॰ ੨੮੬) –

    ‘‘Devatānukampito poso, sadā bhadrāni passatī’’ti. (udā. 76; mahāva. 286) –

    ਏવਮਾਦੀਨਂ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ વਸੇਨ ਯੇਸੁ ਕਯਿਰਤਿ, ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Evamādīnaṃ suttānaṃ vasena yesu kayirati, tesampi hitāti veditabbā.

    ਏવਂ ਉਭਯੇਸਮ੍ਪਿ ਹਿਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮੇਤ੍ਤਂ ਕਰੋਥ ਮਾਨੁਸਿਯਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਉਪਕਾਰਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਦਿવਾ ਚ ਰਤ੍ਤੋ ਚ ਹਰਨ੍ਤਿ ਯੇ ਬਲਿਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਨੇ ਰਕ੍ਖਥ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਕਟ੍ਠਕਮ੍ਮਾਦੀਹਿਪਿ ਦੇવਤਾ ਕਤ੍વਾ ਚੇਤਿਯਰੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਚ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਦੇવਤਾ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਦਿવਾ ਬਲਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਕਾਲਪਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਬਲਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸਲਾਕਭਤ੍ਤਾਦੀਨਿ વਾ ਦਤ੍વਾ ਆਰਕ੍ਖਦੇવਤਾ ਉਪਾਦਾਯ ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦੇવਤਾਨਂ ਪਤ੍ਤਿਦਾਨਨਿਯ੍ਯਾਤਨੇਨ ਦਿવਾ ਬਲਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਛਤ੍ਤਾਰੋਪਨਦੀਪਮਾਲਾਯ ਸਬ੍ਬਰਤ੍ਤਿਕਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਾਦੀਨਿ ਕਾਰਾਪੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਿਦਾਨਨਿਯ੍ਯਾਤਨੇਨ ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਬਲਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਕਥਂ ਨ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ? ਯਤੋ ਏવਂ ਦਿવਾ ਚ ਰਤ੍ਤੋ ਚ ਤੁਮ੍ਹੇ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਯੇ ਬਲਿਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਨੇ ਰਕ੍ਖਥ; ਤਸ੍ਮਾ ਬਲਿਕਮ੍ਮਕਰਣਾਪਿ ਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਰਕ੍ਖਥ ਗੋਪਯਥ, ਅਹਿਤਂ ਨੇਸਂ ਅਪਨੇਥ, ਹਿਤਂ ਉਪਨੇਥ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਂ ਕਤਞ੍ਞੁਭਾવਂ ਹਦਯੇ ਕਤ੍વਾ ਨਿਚ੍ਚਮਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਾਤਿ।

    Evaṃ ubhayesampi hitabhāvaṃ dassento ‘‘mettaṃ karotha mānusiyā’’ti vatvā idāni upakārampi dassento āha ‘‘divā ca ratto ca haranti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhatha appamattā’’ti. Tassattho – ye manussā cittakammakaṭṭhakammādīhipi devatā katvā cetiyarukkhādīni ca upasaṅkamitvā devatā uddissa divā baliṃ karonti, kālapakkhādīsu ca rattiṃ baliṃ karonti, salākabhattādīni vā datvā ārakkhadevatā upādāya yāva brahmadevatānaṃ pattidānaniyyātanena divā baliṃ karonti, chattāropanadīpamālāya sabbarattikadhammassavanādīni kārāpetvā pattidānaniyyātanena ca rattiṃ baliṃ karonti, te kathaṃ na rakkhitabbā? Yato evaṃ divā ca ratto ca tumhe uddissa karonti ye baliṃ, tasmā hi ne rakkhatha; tasmā balikammakaraṇāpi te manusse rakkhatha gopayatha, ahitaṃ nesaṃ apanetha, hitaṃ upanetha appamattā hutvā taṃ kataññubhāvaṃ hadaye katvā niccamanussarantāti.

    ਯਂਕਿਞ੍ਚੀਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Yaṃkiñcītigāthāvaṇṇanā

    ੩. ਏવਂ ਦੇવਤਾਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਉਪਕਾਰਕਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਉਪਦ੍ਦવવੂਪਸਮਨਤ੍ਥਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦਿਗੁਣਪ੍ਪਕਾਸਨੇਨ ਚ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ વਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਿਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਂਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਅਨਿਯਮਿਤવਸੇਨ ਅਨવਸੇਸਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੋਹਾਰੂਪਗਂ। વਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਧਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ વਿਤ੍ਤਿਂ ਜਨੇਤੀਤਿ વਿਤ੍ਤਂ। ਇਧ વਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਹੁਰਂ વਾਤਿ ਤਤੋ ਪਰਂ ਅવਸੇਸਲੋਕਂ, ਤੇਨ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਸਬ੍ਬਲੋਕਗ੍ਗਹਣੇ ਪਤ੍ਤੇ ‘‘ਸਗ੍ਗੇਸੁ વਾ’’ਤਿ ਪਰਤੋ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਚ ਸਗ੍ਗੇ ਚ ਅવਸੇਸਾਨਂ ਨਾਗਸੁਪਣ੍ਣਾਦੀਨਂ ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    3. Evaṃ devatāsu manussānaṃ upakārakabhāvaṃ dassetvā tesaṃ upaddavavūpasamanatthaṃ buddhādiguṇappakāsanena ca devamanussānaṃ dhammassavanatthaṃ ‘‘yaṃkiñci vitta’’ntiādinā nayena saccavacanaṃ payuñjitumāraddho. Tattha yaṃkiñcīti aniyamitavasena anavasesaṃ pariyādiyati yaṃkiñci tattha tattha vohārūpagaṃ. Vittanti dhanaṃ. Tañhi vittiṃ janetīti vittaṃ. Idha vāti manussalokaṃ niddisati. Huraṃ vāti tato paraṃ avasesalokaṃ, tena ca ṭhapetvā manusse sabbalokaggahaṇe patte ‘‘saggesu vā’’ti parato vuttattā ṭhapetvā manusse ca sagge ca avasesānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ.

    ਏવਂ ਇਮੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਯਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ વੋਹਾਰੂਪਗਂ ਅਲਙ੍ਕਾਰਪਰਿਭੋਗੂਪਗਞ੍ਚ ਜਾਤਰੂਪਰਜਤਮੁਤ੍ਤਾਮਣਿવੇਲ਼ੁਰਿਯਪવਾਲ਼ਲੋਹਿਤਙ੍ਕਮਸਾਰਗਲ੍ਲਾਦਿਕਂ, ਯਞ੍ਚ ਮੁਤ੍ਤਾਮਣਿવਾਲੁਕਤ੍ਥਤਾਯ ਭੂਮਿਯਾ ਰਤਨਮਯવਿਮਾਨੇਸੁ ਅਨੇਕਯੋਜਨਸਤવਿਤ੍ਥਤੇਸੁ ਭવਨੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਨਾਗਸੁਪਣ੍ਣਾਦੀਨਂ વਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ। ਸਗ੍ਗੇਸੁ વਾਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਰੂਪਾવਚਰਦੇવਲੋਕੇਸੁ। ਤੇ ਹਿ ਸੋਭਨੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਅਜੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਸਗ੍ਗਾ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਗ੍ਗਾਤਿਪਿ ਸਗ੍ਗਾ। ਯਨ੍ਤਿ ਯਂ ਸਸਾਮਿਕਂ વਾ ਅਸਾਮਿਕਂ વਾ। ਰਤਨਨ੍ਤਿ ਰਤਿਂ ਨਯਤਿ વਹਤਿ ਜਨਯਤਿ વਡ੍ਢੇਤੀਤਿ ਰਤਨਂ। ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਂ ਮਹਗ੍ਘਂ ਅਤੁਲਂ ਦੁਲ੍ਲਭਦਸ੍ਸਨਂ ਅਨੋਮਸਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਞ੍ਚ, ਤਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਯਥਾਹ –

    Evaṃ imehi dvīhi padehi yaṃ manussānaṃ vohārūpagaṃ alaṅkāraparibhogūpagañca jātarūparajatamuttāmaṇiveḷuriyapavāḷalohitaṅkamasāragallādikaṃ, yañca muttāmaṇivālukatthatāya bhūmiyā ratanamayavimānesu anekayojanasatavitthatesu bhavanesu uppannānaṃ nāgasupaṇṇādīnaṃ vittaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Saggesu vāti kāmāvacararūpāvacaradevalokesu. Te hi sobhanena kammena ajīyantīti saggā. Suṭṭhu aggātipi saggā. Yanti yaṃ sasāmikaṃ vā asāmikaṃ vā. Ratananti ratiṃ nayati vahati janayati vaḍḍhetīti ratanaṃ. Yaṃkiñci cittīkataṃ mahagghaṃ atulaṃ dullabhadassanaṃ anomasattaparibhogañca, tassetaṃ adhivacanaṃ. Yathāha –

    ‘‘ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਂ ਮਹਗ੍ਘਞ੍ਚ, ਅਤੁਲਂ ਦੁਲ੍ਲਭਦਸ੍ਸਨਂ।

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    ਅਨੋਮਸਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਂ, ਰਤਨਂ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti.

    ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਂ ਸੇਟ੍ਠਂ ਅਤਪ੍ਪਕਂ। ਏવਂ ਇਮਿਨਾ ਗਾਥਾਪਦੇਨ ਯਂ ਸਗ੍ਗੇਸੁ ਅਨੇਕਯੋਜਨਸਤਪ੍ਪਮਾਣਸਬ੍ਬਰਤਨਮਯવਿਮਾਨਸੁਧਮ੍ਮવੇਜਯਨ੍ਤਪ੍ਪਭੁਤੀਸੁ ਸਸਾਮਿਕਂ, ਯਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦવਿਰਹੇਨ ਅਪਾਯਮੇવ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸੁਞ੍ਞવਿਮਾਨਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਂ ਅਸਾਮਿਕਂ, ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਪਥવਿਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਹਿਮવਨ੍ਤਾਦਿਨਿਸ੍ਸਿਤਮਸਾਮਿਕਂ ਰਤਨਂ, ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ।

    Paṇītanti uttamaṃ seṭṭhaṃ atappakaṃ. Evaṃ iminā gāthāpadena yaṃ saggesu anekayojanasatappamāṇasabbaratanamayavimānasudhammavejayantappabhutīsu sasāmikaṃ, yañca buddhuppādavirahena apāyameva paripūrentesu sattesu suññavimānappaṭibaddhaṃ asāmikaṃ, yaṃ vā panaññampi pathavimahāsamuddahimavantādinissitamasāmikaṃ ratanaṃ, taṃ niddiṭṭhaṃ hoti.

    ਨ ਨੋ ਸਮਂ ਅਤ੍ਥਿ ਤਥਾਗਤੇਨਾਤਿ ਨ-ਇਤਿ ਪਟਿਸੇਧੇ। ਨੋ-ਇਤਿ ਅવਧਾਰਣੇ। ਸਮਨ੍ਤਿ ਤੁਲ੍ਯਂ। ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਤਥਾਗਤੇਨਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੇਨ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਂ ਏਤਂ વਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਰਤਨਞ੍ਚ ਪਕਾਸਿਤਂ, ਏਤ੍ਥ ਏਕਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨੇਨ ਸਦਿਸਂ ਰਤਨਂ ਨੇવਤ੍ਥਿ। ਯਮ੍ਪਿ ਹਿ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰਞ੍ਞੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਮਣਿਰਤਨਞ੍ਚ, ਯਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਮਹਾਜਨੋ ਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਂ ਕਰੋਤਿ, ਨ ਕੋਚਿ ਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧਾਦੀਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਕ੍ਖਟ੍ਠਾਨਂ વਾ ਭੂਤਟ੍ਠਾਨਂ વਾ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਜਨੋ ਚਕ੍ਕਰਤਨਮਣਿਰਤਨਮੇવ ਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਂ ਕਰੋਤਿ ਪੂਜੇਤਿ, ਤਂ ਤਂ વਰਂ ਪਤ੍ਥੇਤਿ, ਪਤ੍ਥਿਤਪਤ੍ਥਿਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਏਕਚ੍ਚਂ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਰਤਨਂ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨੇਨ ਸਮਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਤਥਾਗਤੋવ ਰਤਨਂ। ਤਥਾਗਤੇ ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਯੇ ਕੇਚਿ ਮਹੇਸਕ੍ਖਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨ ਤੇ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਅਞ੍ਞਂ ਪੂਜੇਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ਸਿਨੇਰੁਮਤ੍ਤੇਨ ਰਤਨਦਾਮੇਨ ਤਥਾਗਤਂ ਪੂਜੇਸਿ, ਯਥਾਬਲਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞੇ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਕੋਸਲਰਾਜਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਾਦਯੋ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਮ੍ਪਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਛਨ੍ਨવੁਤਿਕੋਟਿਧਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਸੋਕਮਹਾਰਾਜਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿ વਿਹਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ, ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਾਨਂ। ਅਪਿਚ ਕਸ੍ਸਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਸ੍ਸਾਪਿ ਜਾਤਿਬੋਧਿਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਪਟਿਮਾਚੇਤਿਯਾਦੀਨਿ વਾ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਗਰੁਕਾਰੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਯਥਾ ਭਗવਤੋ। ਏવਂਚਿਤ੍ਤੀਕਤਟ੍ਠੇਨਾਪਿ ਤਥਾਗਤਸਮਂ ਰਤਨਂ ਨਤ੍ਥਿ।

    Na no samaṃ atthi tathāgatenāti na-iti paṭisedhe. No-iti avadhāraṇe. Samanti tulyaṃ. Atthīti vijjati. Tathāgatenāti buddhena. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yaṃ etaṃ vittañca ratanañca pakāsitaṃ, ettha ekampi buddharatanena sadisaṃ ratanaṃ nevatthi. Yampi hi taṃ cittīkataṭṭhena ratanaṃ, seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yamhi uppanne mahājano na aññattha cittīkāraṃ karoti, na koci pupphagandhādīni gahetvā yakkhaṭṭhānaṃ vā bhūtaṭṭhānaṃ vā gacchati, sabbopi jano cakkaratanamaṇiratanameva cittīkāraṃ karoti pūjeti, taṃ taṃ varaṃ pattheti, patthitapatthitañcassa ekaccaṃ samijjhati, tampi ratanaṃ buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi cittīkataṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgate hi uppanne ye keci mahesakkhā devamanussā na te aññatra cittīkāraṃ karonti, na kañci aññaṃ pūjenti. Tathā hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññe devā manussā ca bimbisārakosalarājaanāthapiṇḍikādayo. Parinibbutampi bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ vissajjetvā asokamahārājā sakalajambudīpe caturāsīti vihārasahassāni patiṭṭhāpesi, ko pana vādo aññesaṃ cittīkārānaṃ. Apica kassaññassa parinibbutassāpi jātibodhidhammacakkappavattanaparinibbānaṭṭhānāni paṭimācetiyādīni vā uddissa evaṃ cittīkāragarukāro pavattati yathā bhagavato. Evaṃcittīkataṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    ਤਥਾ ਯਮ੍ਪਿ ਤਂ ਮਹਗ੍ਘਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਕਾਸਿਕਂ વਤ੍ਥਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਜਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਸਿਕਂ વਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣવਨ੍ਤਞ੍ਚੇવ ਹੋਤਿ ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਞ੍ਚ ਮਹਗ੍ਘਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੦), ਤਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨੇਨ ਸਮਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਮਹਗ੍ਘਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਤਥਾਗਤੋવ ਰਤਨਂ। ਤਥਾਗਤੋ ਹਿ ਯੇਸਂ ਪਂਸੁਕਮ੍ਪਿ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਤੇਸਂ ਤਂ ਮਹਪ੍ਫਲਂ ਹੋਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਂ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਅਸੋਕਰਞ੍ਞੋ, ਇਦਮਸ੍ਸ ਮਹਗ੍ਘਤਾਯ। ਏવਂ ਮਹਗ੍ਘਤਾવਚਨੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਦੋਸਾਭਾવਸਾਧਕਂ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਪਦਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ –

    Tathā yampi taṃ mahagghaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – kāsikaṃ vatthaṃ. Yathāha – ‘‘jiṇṇampi, bhikkhave, kāsikaṃ vatthaṃ vaṇṇavantañceva hoti sukhasamphassañca mahagghañcā’’ti (a. ni. 3.100), tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi mahagghaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi yesaṃ paṃsukampi paṭiggaṇhāti, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ seyyathāpi asokarañño, idamassa mahagghatāya. Evaṃ mahagghatāvacanena cettha dosābhāvasādhakaṃ idaṃ suttapadaṃ veditabbaṃ –

    ‘‘ਯੇਸਂ ਖੋ ਪਨ ਸੋ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਚੀવਰਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸੇਨਾਸਨਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ, ਤੇਸਂ ਤਂ ਮਹਪ੍ਫਲਂ ਹੋਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਂ। ਇਦਮਸ੍ਸ ਮਹਗ੍ਘਤਾਯ વਦਾਮਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਸਿਕਂ વਤ੍ਥਂ ਮਹਗ੍ਘਂ, ਤਥੂਪਮਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੦)।

    ‘‘Yesaṃ kho pana so paṭiggaṇhāti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ. Idamassa mahagghatāya vadāmi. Seyyathāpi taṃ, bhikkhave, kāsikaṃ vatthaṃ mahagghaṃ, tathūpamāhaṃ, bhikkhave, imaṃ puggalaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 3.100).

    ਏવਂ ਮਹਗ੍ਘਟ੍ਠੇਨਪਿ ਤਥਾਗਤਸਮਂ ਰਤਨਂ ਨਤ੍ਥਿ।

    Evaṃ mahagghaṭṭhenapi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    ਤਥਾ ਯਮ੍ਪਿ ਤਂ ਅਤੁਲਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰਞ੍ਞੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਇਨ੍ਦਨੀਲਮਣਿਮਯਨਾਭਿ ਸਤ੍ਤਰਤਨਮਯਸਹਸ੍ਸਾਰਂ ਪવਾਲ਼ਮਯਨੇਮਿ ਰਤ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਮਯਸਨ੍ਧਿ, ਯਸ੍ਸ ਦਸਨ੍ਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਅਰਾਨਮੁਪਰਿ ਏਕਂ ਮੁਣ੍ਡਾਰਂ ਹੋਤਿ વਾਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਕਰਣਤ੍ਥਂ, ਯੇਨ ਕਤੋ ਸਦ੍ਦੋ ਸੁਕੁਸਲਪ੍ਪਤਾਲ਼ਿਤਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਤੂਰਿਯਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਯਸ੍ਸ ਨਾਭਿਯਾ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਦ੍વੇ ਸੀਹਮੁਖਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ ਸਕਟਚਕ੍ਕਸ੍ਸੇવ ਸੁਸਿਰਂ। ਤਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤਾ વਾ ਕਾਰੇਤਾ વਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੇਨ ਉਤੁਤੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ। ਯਂ ਰਾਜਾ ਦਸવਿਧਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਦਹੁਪੋਸਥੇ ਪੁਣ੍ਣਮਦਿવਸੇ ਸੀਸਂਨ੍ਹਾਤੋ ਉਪੋਸਥਿਕੋ ਉਪਰਿਪਾਸਾਦવਰਗਤੋ ਸੀਲਾਨਿ ਸੋਧੇਨ੍ਤੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਂ વਿਯ ਸੂਰਿਯਂ વਿਯ ਚ ਉਟ੍ਠੇਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਯਸ੍ਸ ਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨਤੋ ਸਦ੍ਦੋ ਸੁਯ੍ਯਤਿ, ਯੋਜਨਤੋ વਣ੍ਣੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਯਂ ਮਹਾਜਨੇਨ ‘‘ਦੁਤਿਯੋ ਮਞ੍ਞੇ ਚਨ੍ਦੋ ਸੂਰਿਯੋ વਾ ਉਟ੍ਠਿਤੋ’’ਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਕੋਤੂਹਲਜਾਤੇਨ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਂ ਨਗਰਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰਸ੍ਸ ਪਾਚੀਨਪਸ੍ਸੇ ਨਾਤਿਉਚ੍ਚਂ ਨਾਤਿਨੀਚਂ ਹੁਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਪੁਪ੍ਫਾਦੀਹਿ ਪੂਜੇਤੁਂ, ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਅਕ੍ਖਾਹਤਂ વਿਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।

    Tathā yampi taṃ atulaṭṭhenaratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ uppajjati indanīlamaṇimayanābhi sattaratanamayasahassāraṃ pavāḷamayanemi rattasuvaṇṇamayasandhi, yassa dasannaṃ dasannaṃ arānamupari ekaṃ muṇḍāraṃ hoti vātaṃ gahetvā saddakaraṇatthaṃ, yena kato saddo sukusalappatāḷitapañcaṅgikatūriyasaddo viya hoti, yassa nābhiyā ubhosu passesu dve sīhamukhāni honti, abbhantaraṃ sakaṭacakkasseva susiraṃ. Tassa kattā vā kāretā vā natthi, kammapaccayena ututo samuṭṭhāti. Yaṃ rājā dasavidhaṃ cakkavattivattaṃ pūretvā tadahuposathe puṇṇamadivase sīsaṃnhāto uposathiko uparipāsādavaragato sīlāni sodhento nisinno puṇṇacandaṃ viya sūriyaṃ viya ca uṭṭhentaṃ passati, yassa dvādasayojanato saddo suyyati, yojanato vaṇṇo dissati, yaṃ mahājanena ‘‘dutiyo maññe cando sūriyo vā uṭṭhito’’ti ativiya kotūhalajātena dissamānaṃ nagarassa upari āgantvā rañño antepurassa pācīnapasse nātiuccaṃ nātinīcaṃ hutvā mahājanassa gandhapupphādīhi pūjetuṃ, yuttaṭṭhāne akkhāhataṃ viya tiṭṭhati.

    ਤਦੇવ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਾਨਂ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਬ੍ਬਸੇਤੋ ਰਤ੍ਤਪਾਦੋ ਸਤ੍ਤਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠੋ ਇਦ੍ਧਿਮਾ વੇਹਾਸਙ੍ਗਮੋ ਉਪੋਸਥਕੁਲਾ વਾ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਕੁਲਾ વਾ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਉਪੋਸਥਕੁਲਾ ਚ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਜੇਟ੍ਠੋ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਕੁਲਾ ਸਬ੍ਬਕਨਿਟ੍ਠੋ ਸਿਕ੍ਖਿਤਸਿਕ੍ਖੋ ਦਮਥੂਪੇਤੋ, ਸੋ ਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨਂ ਪਰਿਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਂ ਅਨੁਸਂਯਾਯਿਤ੍વਾ ਪੁਰੇਪਾਤਰਾਸਮੇવ ਸਕਂ ਰਾਜਧਾਨਿਂ ਆਗਚ੍ਛਤਿ।

    Tadeva anubandhamānaṃ hatthiratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo sattappatiṭṭho iddhimā vehāsaṅgamo uposathakulā vā chaddantakulā vā āgacchati, uposathakulā ca āgacchanto sabbajeṭṭho āgacchati, chaddantakulā sabbakaniṭṭho sikkhitasikkho damathūpeto, so dvādasayojanaṃ parisaṃ gahetvā sakalajambudīpaṃ anusaṃyāyitvā purepātarāsameva sakaṃ rājadhāniṃ āgacchati.

    ਤਮ੍ਪਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਾਨਂ ਅਸ੍ਸਰਤਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਬ੍ਬਸੇਤੋ ਰਤ੍ਤਪਾਦੋ ਕਾਲ਼ਸੀਸੋ ਮੁਞ੍ਜਕੇਸੋ વਲਾਹਕਸ੍ਸਰਾਜਕੁਲਾ ਆਗਚ੍ਛਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਸਦਿਸਮੇવ।

    Tampi anubandhamānaṃ assaratanaṃ uppajjati, sabbaseto rattapādo kāḷasīso muñjakeso valāhakassarājakulā āgacchati. Sesamettha hatthiratanasadisameva.

    ਤਮ੍ਪਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਾਨਂ ਮਣਿਰਤਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ ਹੋਤਿ ਮਣਿ વੇਲ਼ੁਰਿਯੋ ਸੁਭੋ ਜਾਤਿਮਾ ਅਟ੍ਠਂਸੋ ਸੁਪਰਿਕਮ੍ਮਕਤੋ ਆਯਾਮਤੋ ਚਕ੍ਕਨਾਭਿਸਦਿਸੋ, વੇਪੁਲ੍ਲਪਬ੍ਬਤਾ ਆਗਚ੍ਛਤਿ। ਸੋ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਪਿ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਰਞ੍ਞੋ ਧਜਗ੍ਗਂ ਗਤੋ ਯੋਜਨਂ ਓਭਾਸੇਤਿ, ਯਸ੍ਸੋਭਾਸੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਦਿવਾ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪਯੋਜੇਨ੍ਤਿ, ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਕੁਨ੍ਥਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।

    Tampi anubandhamānaṃ maṇiratanaṃ uppajjati. So hoti maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaṃso suparikammakato āyāmato cakkanābhisadiso, vepullapabbatā āgacchati. So caturaṅgasamannāgatepi andhakāre rañño dhajaggaṃ gato yojanaṃ obhāseti, yassobhāsena manussā ‘‘divā’’ti maññamānā kammante payojenti, antamaso kunthakipillikaṃ upādāya passanti.

    ਤਮ੍ਪਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਾਨਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਕਤਿਅਗ੍ਗਮਹੇਸੀ વਾ ਹੋਤਿ, ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਤੋ વਾ ਆਗਚ੍ਛਤਿ ਮਦ੍ਦਰਾਜਕੁਲਤੋ વਾ, ਅਤਿਦੀਘਤਾਦਿਛਦੋਸવਿવਜ੍ਜਿਤਾ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਮਾਨੁਸવਣ੍ਣਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਦਿਬ੍ਬવਣ੍ਣਂ, ਯਸ੍ਸਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸੀਤਕਾਲੇ ਉਣ੍ਹਾਨਿ ਗਤ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਣ੍ਹਕਾਲੇ ਸੀਤਾਨਿ, ਸਤਧਾ ਫੋਟਿਤ ਤੂਲਪਿਚੁਨੋ વਿਯ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਹੋਤਿ, ਕਾਯਤੋ ਚਨ੍ਦਨਗਨ੍ਧੋ વਾਯਤਿ, ਮੁਖਤੋ ਉਪ੍ਪਲਗਨ੍ਧੋ, ਪੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਾਯਿਨਿਤਾਦਿਅਨੇਕਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਚ ਹੋਤਿ।

    Tampi anubandhamānaṃ itthiratanaṃ uppajjati, pakatiaggamahesī vā hoti, uttarakuruto vā āgacchati maddarājakulato vā, atidīghatādichadosavivajjitā atikkantā mānusavaṇṇaṃ appattā dibbavaṇṇaṃ, yassā rañño sītakāle uṇhāni gattāni honti, uṇhakāle sītāni, satadhā phoṭita tūlapicuno viya samphasso hoti, kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho, pubbuṭṭhāyinitādianekaguṇasamannāgatā ca hoti.

    ਤਮ੍ਪਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਾਨਂ ਗਹਪਤਿਰਤਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪਕਤਿਕਮ੍ਮਕਾਰੋ ਸੇਟ੍ਠਿ, ਯਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕਰਤਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਤ੍ਤੇ ਦਿਬ੍ਬਂ ਚਕ੍ਖੁ ਪਾਤੁਭવਤਿ, ਯੇਨ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਯੋਜਨਮਤ੍ਤੇ ਨਿਧਿਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਸਾਮਿਕਮ੍ਪਿ ਸਸਾਮਿਕਮ੍ਪਿ, ਸੋ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪવਾਰੇਤਿ ‘‘ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕੋ ਤ੍વਂ, ਦੇવ, ਹੋਹਿ, ਅਹਂ ਤੇ ਧਨੇਨ ਧਨਕਰਣੀਯਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।

    Tampi anubandhamānaṃ gahapatiratanaṃ uppajjati rañño pakatikammakāro seṭṭhi, yassa cakkaratane uppannamatte dibbaṃ cakkhu pātubhavati, yena samantato yojanamatte nidhiṃ passati asāmikampi sasāmikampi, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti ‘‘appossukko tvaṃ, deva, hohi, ahaṃ te dhanena dhanakaraṇīyaṃ karissāmī’’ti.

    ਤਮ੍ਪਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਮਾਨਂ ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪਕਤਿਜੇਟ੍ਠਪੁਤ੍ਤੋ। ਚਕ੍ਕਰਤਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਤ੍ਤੇ ਅਤਿਰੇਕਪਞ੍ਞਾવੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ, ਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨਾਯ ਪਰਿਸਾਯ ਚੇਤਸਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍વਾ ਨਿਗ੍ਗਹਪਗ੍ਗਹਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਰਾਜਾਨਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪવਾਰੇਤਿ ‘‘ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕੋ ਤ੍વਂ, ਦੇવ, ਹੋਹਿ, ਅਹਂ ਤੇ ਰਜ੍ਜਂ ਅਨੁਸਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਰੂਪਂ ਅਤੁਲਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਯਸ੍ਸ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਘੋ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਸਤਂ વਾ ਸਹਸ੍ਸਂ વਾ ਅਗ੍ਘਤਿ ਕੋਟਿਂ વਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਰਤਨਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨੇਨ ਸਮਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਅਤੁਲਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਤਥਾਗਤੋવ ਰਤਨਂ। ਤਥਾਗਤੋ ਹਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੀਲਤੋ વਾ ਸਮਾਧਿਤੋ વਾ ਪਞ੍ਞਾਦੀਨਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਤੋ ਕੇਨਚਿ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਗੁਣੋ વਾ ਇਮਿਨਾ ਸਮੋ વਾ ਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗੋ વਾ’’ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ। ਏવਂ ਅਤੁਲਟ੍ਠੇਨਪਿ ਤਥਾਗਤਸਮਂ ਰਤਨਂ ਨਤ੍ਥਿ।

    Tampi anubandhamānaṃ pariṇāyakaratanaṃ uppajjati rañño pakatijeṭṭhaputto. Cakkaratane uppannamatte atirekapaññāveyyattiyena samannāgato hoti, dvādasayojanāya parisāya cetasā cittaṃ parijānitvā niggahapaggahasamattho hoti, so rājānaṃ upasaṅkamitvā pavāreti ‘‘appossukko tvaṃ, deva, hohi, ahaṃ te rajjaṃ anusāsissāmī’’ti. Yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ atulaṭṭhena ratanaṃ, yassa na sakkā tulayitvā tīrayitvā aggho kātuṃ ‘‘sataṃ vā sahassaṃ vā agghati koṭiṃ vā’’ti. Tattha ekaratanampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi atulaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi na sakkā sīlato vā samādhito vā paññādīnaṃ vā aññatarato kenaci tulayitvā tīrayitvā ‘‘ettakaguṇo vā iminā samo vā sappaṭibhāgo vā’’ti paricchindituṃ. Evaṃ atulaṭṭhenapi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    ਤਥਾ ਯਮ੍ਪਿ ਤਂ ਦੁਲ੍ਲਭਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ ਦੁਲ੍ਲਭਪਾਤੁਭਾવੋ ਰਾਜਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿ, ਚਕ੍ਕਾਦੀਨਿ ਚ ਤਸ੍ਸ ਰਤਨਾਨਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨੇਨ ਸਮਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਦੁਲ੍ਲਭਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਤਥਾਗਤੋવ ਰਤਨਂ, ਕੁਤੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਰਤਨਤ੍ਤਂ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਕਪ੍ਪੇ ਅਨੇਕਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੇਪਿ ਕਪ੍ਪੇ ਤਥਾਗਤਸੁਞ੍ਞੋ ਲੋਕੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋવ ਕਦਾਚਿ ਕਰਹਚਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਦੁਲ੍ਲਭਦਸ੍ਸਨੋ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮਯੇ –

    Tathā yampi taṃ dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, seyyathidaṃ dullabhapātubhāvo rājā cakkavatti, cakkādīni ca tassa ratanāni, tampi buddharatanena samaṃ natthi. Yadi hi dullabhadassanaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kuto cakkavattiādīnaṃ ratanattaṃ. Tāni hi ekasmiṃyeva kappe anekāni uppajjanti. Yasmā pana asaṅkhyeyyepi kappe tathāgatasuñño loko hoti, tasmā tathāgatova kadāci karahaci uppajjanato dullabhadassano. Vuttampi cetaṃ bhagavatā parinibbānasamaye –

    ‘‘ਦੇવਤਾ, ਆਨਨ੍ਦ, ਉਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ ‘ਦੂਰਾ ਚ વਤਮ੍ਹ ਆਗਤਾ ਤਥਾਗਤਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ, ਕਦਾਚਿ ਕਰਹਚਿ ਤਥਾਗਤਾ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ, ਅਜ੍ਜੇવ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਯਾਮੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਯਞ੍ਚ ਮਹੇਸਕ੍ਖੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਪੁਰਤੋ ਠਿਤੋ ਓવਾਰੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਮਯਂ ਲਭਾਮ ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਕਾਲੇ ਤਥਾਗਤਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯਾ’’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦੦)।

    ‘‘Devatā, ānanda, ujjhāyanti ‘dūrā ca vatamha āgatā tathāgataṃ dassanāya, kadāci karahaci tathāgatā loke uppajjanti arahanto sammāsambuddhā, ajjeva rattiyā pacchime yāme tathāgatassa parinibbānaṃ bhavissati, ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato ṭhito ovārento, na mayaṃ labhāma pacchime kāle tathāgataṃ dassanāyā’’’ti (dī. ni. 2.200).

    ਏવਂ ਦੁਲ੍ਲਭਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨਾਪਿ ਤਥਾਗਤਸਮਂ ਰਤਨਂ ਨਤ੍ਥਿ।

    Evaṃ dullabhadassanaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    ਤਥਾ ਯਮ੍ਪਿ ਤਂ ਅਨੋਮਸਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰਞ੍ਞੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕਰਤਨਾਦਿ ਤਞ੍ਹਿ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਧਨਾਨਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤਭੂਮਿਕਪਾਸਾਦવਰਤਲੇ વਸਨ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਚਣ੍ਡਾਲવੇਨਨੇਸਾਦਰਥਕਾਰਪੁਕ੍ਕੁਸਾਦੀਨਂ ਨੀਚਕੁਲਿਕਾਨਂ ਓਮਕਪੁਰਿਸਾਨਂ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇਪਿ ਪਰਿਭੋਗਤ੍ਥਾਯ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਉਭਤੋ ਸੁਜਾਤਸ੍ਸ ਪਨ ਰਞ੍ਞੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਪੂਰਿਤਦਸવਿਧਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਭੋਗਤ੍ਥਾਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤੋ ਅਨੋਮਸਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਂਯੇવ ਹੋਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨਸਮਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਅਨੋਮਸਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਤਥਾਗਤੋવ ਰਤਨਂ। ਤਥਾਗਤੋ ਹਿ ਲੋਕੇ ਓਮਕਸਤ੍ਤਸਮ੍ਮਤਾਨਂ ਅਨੁਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪੂਰਣਕਸ੍ਸਪਾਦੀਨਂ ਛਨ੍ਨਂ ਸਤ੍ਥਾਰਾਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਏવਰੂਪਾਨਂ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇਪਿ ਅਪਰਿਭੋਗੋ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਨ ਚਤੁਪ੍ਪਦਾਯਪਿ ਗਾਥਾਯ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਅਰਹਤ੍ਤਮਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਞਾਣਦਸ੍ਸਨਾਨਂ ਬਾਹਿਯਦਾਰੁਚੀਰਿਯਪ੍ਪਭੁਤੀਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਮਹਾਕੁਲਪ੍ਪਸੁਤਾਨਂ ਮਹਾਸਾવਕਾਨਂ ਪਰਿਭੋਗੋ, ਤੇ ਹਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਸવਨਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਪਾਰਿਚਰਿਯਾਨੁਤ੍ਤਰਿਯਾਦੀਨਿ ਸਾਧੇਨ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਅਨੋਮਸਤ੍ਤਪਰਿਭੋਗਟ੍ਠੇਨਾਪਿ ਤਥਾਗਤਸਮਂ ਰਤਨਂ ਨਤ੍ਥਿ।

    Tathā yampi taṃ anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanādi tañhi koṭisatasahassadhanānampi sattabhūmikapāsādavaratale vasantānampi caṇḍālavenanesādarathakārapukkusādīnaṃ nīcakulikānaṃ omakapurisānaṃ supinantepi paribhogatthāya na nibbattati. Ubhato sujātassa pana rañño khattiyasseva paripūritadasavidhacakkavattivattassa paribhogatthāya nibbattanato anomasattaparibhogaṃyeva hoti, tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi anomasattaparibhogaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ. Tathāgato hi loke omakasattasammatānaṃ anupanissayasampannānaṃ viparītadassanānaṃ pūraṇakassapādīnaṃ channaṃ satthārānaṃ aññesañca evarūpānaṃ supinantepi aparibhogo. Upanissayasampannānaṃ pana catuppadāyapi gāthāya pariyosāne arahattamadhigantuṃ samatthānaṃ nibbedhikañāṇadassanānaṃ bāhiyadārucīriyappabhutīnaṃ aññesañca mahākulappasutānaṃ mahāsāvakānaṃ paribhogo, te hi taṃ dassanānuttariyasavanānuttariyapāricariyānuttariyādīni sādhentā tathāgataṃ paribhuñjanti. Evaṃ anomasattaparibhogaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi.

    ਯਮ੍ਪਿ ਤਂ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਰਤਿਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰਞ੍ਞੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਦਿਸ੍વਾવ ਰਾਜਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਹੋਤਿ, ਏવਮ੍ਪਿ ਤਂ ਰਞ੍ਞੋ ਰਤਿਂ ਜਨੇਤਿ। ਪੁਨ ਚਪਰਂ ਰਾਜਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿ વਾਮੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਸੁવਣ੍ਣਭਿਙ੍ਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਅਬ੍ਭੁਕ੍ਕਿਰਤਿ ‘‘ਪવਤ੍ਤਤੁ ਭવਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ, ਅਭਿવਿਜਿਨਾਤੁ ਭવਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਂ વਿਯ ਤੂਰਿਯਂ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰਂ ਨਿਚ੍ਛਰਨ੍ਤਂ ਆਕਾਸੇਨ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਂ ਦਿਸਂ ਗਚ੍ਛਤਿ , ਅਨ੍વਦੇવ ਰਾਜਾ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿ ਚਕ੍ਕਾਨੁਭਾવੇਨ ਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨવਿਤ੍ਥਿਣ੍ਣਾਯ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨਿਯਾ ਸੇਨਾਯ ਨਾਤਿਉਚ੍ਚਂ ਨਾਤਿਨੀਚਂ ਉਚ੍ਚਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾਭਾਗੇਨ, ਨੀਚਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਉਪਰਿਭਾਗੇਨ, ਰੁਕ੍ਖੇਸੁ ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਾਦਿਪਣ੍ਣਾਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਤਾਨਂ ਹਤ੍ਥਤੋ ਪਣ੍ਣਾਕਾਰਞ੍ਚ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਹਿ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਪਰਮਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰੇਨ ਆਗਤੇ ਪਟਿਰਾਜਾਨੋ ‘‘ਪਾਣੋ ਨ ਹਨ੍ਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਨੁਸਾਸਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਰਾਜਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤੁਕਾਮੋ વਾ ਦਿવਾਸੇਯ੍ਯਂ વਾ ਕਪ੍ਪੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਆਕਾਸਾ ਓਰੋਹਿਤ੍વਾ ਉਦਕਾਦਿਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਕ੍ਖਮੇ ਸਮੇ ਭੂਮਿਭਾਗੇ ਅਕ੍ਖਾਹਤਂ વਿਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਪੁਨ ਰਞ੍ਞੋ ਗਮਨਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਸਦ੍ਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨਿਕਾਪਿ ਪਰਿਸਾ ਆਕਾਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ । ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਂ ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹਨ੍ਤੇ ਉਦਕਂ ਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣਂ ਅਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਿਤ੍ਤੀਕਤਂ વਿਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਮਹਾਜਨੋ ਯਥਾਕਾਮਂ ਸਤ੍ਤ ਰਤਨਾਨਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਪੁਨ ਰਾਜਾ ਸੁવਣ੍ਣਭਿਙ੍ਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਮ ਰਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ ਉਦਕੇਨ ਅਬ੍ਭੁਕ੍ਕਿਰਿਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ। ਸੇਨਾ ਪੁਰਤੋ ਹੋਤਿ, ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਪਚ੍ਛਤੋ, ਰਾਜਾ ਮਜ੍ਝੇ। ਚਕ੍ਕਰਤਨੇਨ ਓਸਕ੍ਕਿਤੋਸਕ੍ਕਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਉਦਕਂ ਪਰਿਪੂਰਤਿ। ਏਤੇਨੇવ ਉਪਾਯੇਨ ਦਕ੍ਖਿਣਪਚ੍ਛਿਮੁਤ੍ਤਰੇਪਿ ਸਮੁਦ੍ਦੇ ਗਚ੍ਛਤਿ।

    Yampi taṃ avisesato ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Seyyathidaṃ – rañño cakkavattissa cakkaratanaṃ. Tañhi disvāva rājā cakkavatti attamano hoti, evampi taṃ rañño ratiṃ janeti. Puna caparaṃ rājā cakkavatti vāmena hatthena suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena cakkaratanaṃ abbhukkirati ‘‘pavattatu bhavaṃ cakkaratanaṃ, abhivijinātu bhavaṃ cakkaratana’’nti. Tato cakkaratanaṃ pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ madhurassaraṃ niccharantaṃ ākāsena puratthimaṃ disaṃ gacchati , anvadeva rājā, cakkavatti cakkānubhāvena dvādasayojanavitthiṇṇāya caturaṅginiyā senāya nātiuccaṃ nātinīcaṃ uccarukkhānaṃ heṭṭhābhāgena, nīcarukkhānaṃ uparibhāgena, rukkhesu pupphaphalapallavādipaṇṇākāraṃ gahetvā āgatānaṃ hatthato paṇṇākārañca gaṇhanto ‘‘ehi kho, mahārājā’’ti evamādinā paramanipaccakārena āgate paṭirājāno ‘‘pāṇo na hantabbo’’tiādinā nayena anusāsanto gacchati. Yattha pana rājā bhuñjitukāmo vā divāseyyaṃ vā kappetukāmo hoti, tattha cakkaratanaṃ ākāsā orohitvā udakādisabbakiccakkhame same bhūmibhāge akkhāhataṃ viya tiṭṭhati. Puna rañño gamanacitte uppanne purimanayeneva saddaṃ karontaṃ gacchati, taṃ sutvā dvādasayojanikāpi parisā ākāsena gacchati . Cakkaratanaṃ anupubbena puratthimaṃ samuddaṃ ajjhogāhati, tasmiṃ ajjhogāhante udakaṃ yojanappamāṇaṃ apagantvā bhittīkataṃ viya tiṭṭhati. Mahājano yathākāmaṃ satta ratanāni gaṇhāti. Puna rājā suvaṇṇabhiṅkāraṃ gahetvā ‘‘ito paṭṭhāya mama rajja’’nti udakena abbhukkiritvā nivattati. Senā purato hoti, cakkaratanaṃ pacchato, rājā majjhe. Cakkaratanena osakkitosakkitaṭṭhānaṃ udakaṃ paripūrati. Eteneva upāyena dakkhiṇapacchimuttarepi samudde gacchati.

    ਏવਂ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਂ ਅਨੁਸਂਯਾਯਿਤ੍વਾ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਤਿਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣਂ ਆਕਾਸਂ ਆਰੋਹਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਠਿਤੋ ਰਾਜਾ ਚਕ੍ਕਰਤਨਾਨੁਭਾવੇਨ વਿਜਿਤવਿਜਯੋ ਪਞ੍ਚਸਤਪਰਿਤ੍ਤਦੀਪਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਸਤ੍ਤਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂ ਪੁਬ੍ਬવਿਦੇਹਂ, ਤਥਾ ਅਟ੍ਠਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਂ, ਸਤ੍ਤਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂਯੇવ ਅਪਰਗੋਯਾਨਂ, ਦਸਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਞ੍ਚਾਤਿ ਏવਂ ਚਤੁਮਹਾਦੀਪਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਪਰਿਤ੍ਤਦੀਪਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਏਕਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਸੁਫੁਲ੍ਲਪੁਣ੍ਡਰੀਕવਨਂ વਿਯ ਓਲੋਕੇਤਿ। ਏવਂ ਓਲੋਕਯਤੋ ਚਸ੍ਸ ਅਨਪ੍ਪਕਾ ਰਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਰਞ੍ਞੋ ਰਤਿਂ ਜਨੇਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨਸਮਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਰਤਿਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨਂ, ਤਥਾਗਤੋવ ਰਤਨਂ, ਕਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ ਏਤਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ? ਤਥਾਗਤੋ ਹਿ ਯਸ੍ਸਾ ਦਿਬ੍ਬਾਯ ਰਤਿਯਾ ਚਕ੍ਕਰਤਨਾਦੀਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਜਨਿਤਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਤਿ ਸਙ੍ਖਮ੍ਪਿ ਕਲਮ੍ਪਿ ਕਲਭਾਗਮ੍ਪਿ ਨ ਉਪੇਤਿ, ਤਤੋਪਿ ਰਤਿਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਞ੍ਚ ਪਣੀਤਤਰਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਓવਾਦਪ੍ਪਟਿਕਰਾਨਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਮ੍ਪਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਰਤਿਂ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਚਮਜ੍ਝਾਨਰਤਿਂ, ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਰਤਿਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਰਤਿਂ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਰਤਿਂ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਰਤਿਂ, ਸਕਦਾਗਾਮਿਅਨਾਗਾਮਿਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਫਲਰਤਿਞ੍ਚ ਜਨੇਤਿ। ਏવਂ ਰਤਿਜਨਨਟ੍ਠੇਨਾਪਿ ਤਥਾਗਤਸਮਂ ਰਤਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।

    Evaṃ catuddisaṃ anusaṃyāyitvā cakkaratanaṃ tiyojanappamāṇaṃ ākāsaṃ ārohati. Tattha ṭhito rājā cakkaratanānubhāvena vijitavijayo pañcasataparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃ pubbavidehaṃ, tathā aṭṭhayojanasahassaparimaṇḍalaṃ uttarakuruṃ, sattayojanasahassaparimaṇḍalaṃyeva aparagoyānaṃ, dasayojanasahassaparimaṇḍalaṃ jambudīpañcāti evaṃ catumahādīpadvisahassaparittadīpapaṭimaṇḍitaṃ ekaṃ cakkavāḷaṃ suphullapuṇḍarīkavanaṃ viya oloketi. Evaṃ olokayato cassa anappakā rati uppajjati. Evampi taṃ cakkaratanaṃ rañño ratiṃ janeti, tampi buddharatanasamaṃ natthi. Yadi hi ratijananaṭṭhena ratanaṃ, tathāgatova ratanaṃ, kiṃ karissati etaṃ cakkaratanaṃ? Tathāgato hi yassā dibbāya ratiyā cakkaratanādīhi sabbehipi janitā cakkavattirati saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upeti, tatopi ratito uttaritarañca paṇītatarañca attano ovādappaṭikarānaṃ asaṅkhyeyyānampi devamanussānaṃ paṭhamajjhānaratiṃ dutiyatatiyacatutthapañcamajjhānaratiṃ, ākāsānañcāyatanaratiṃ, viññāṇañcāyatanaākiñcaññāyatananevasaññānāsaññāyatanaratiṃ, sotāpattimaggaratiṃ, sotāpattiphalaratiṃ, sakadāgāmianāgāmiarahattamaggaphalaratiñca janeti. Evaṃ ratijananaṭṭhenāpi tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthīti.

    ਅਪਿਚ ਰਤਨਂ ਨਾਮੇਤਂ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਮવਿਞ੍ਞਾਣਕਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅવਿਞ੍ਞਾਣਕਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਮਣਿਰਤਨਞ੍ਚ, ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਅਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਾਦਿ, ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਂ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਾਦਿਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਪਰਿਯੋਸਾਨਂ, ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਰੂਪਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਂ। ਏવਂ ਦੁવਿਧੇ ਚੇਤ੍ਥ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਰਤਨਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ । ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਅવਿਞ੍ਞਾਣਕਂ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਮਣਿਮੁਤ੍ਤਾਦਿਰਤਨਂ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਾਨਂ ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਾਦੀਨਂ ਅਲਙ੍ਕਾਰਤ੍ਥਾਯ ਉਪਨੀਯਤਿ।

    Apica ratanaṃ nāmetaṃ duvidhaṃ hoti saviññāṇakamaviññāṇakañca. Tattha aviññāṇakaṃ cakkaratanaṃ maṇiratanañca, yaṃ vā panaññampi anindriyabaddhasuvaṇṇarajatādi, saviññāṇakaṃ hatthiratanādipariṇāyakaratanapariyosānaṃ, yaṃ vā panaññampi evarūpaṃ indriyabaddhaṃ. Evaṃ duvidhe cettha saviññāṇakaratanaṃ aggamakkhāyati . Kasmā? Yasmā aviññāṇakaṃ suvaṇṇarajatamaṇimuttādiratanaṃ saviññāṇakānaṃ hatthiratanādīnaṃ alaṅkāratthāya upanīyati.

    ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦੁવਿਧਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਰਤਨਂ, ਮਨੁਸ੍ਸਰਤਨਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਮਨੁਸ੍ਸਰਤਨਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਰਤਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਰਤਨਸ੍ਸ ਓਪવਯ੍ਹਂ ਹੋਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦੁવਿਧਂ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ, ਪੁਰਿਸਰਤਨਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਸਰਤਨਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ ਪੁਰਿਸਰਤਨਸ੍ਸ ਪਰਿਚਾਰਿਕਤ੍ਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਪੁਰਿਸਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦੁવਿਧਂ ਅਗਾਰਿਕਰਤਨਂ, ਅਨਗਾਰਿਕਰਤਨਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਗਾਰਿਕਰਤਨਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਅਗਾਰਿਕਰਤਨੇਸੁ ਅਗ੍ਗੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਪਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਯੁਤ੍ਤਂ ਅਨਗਾਰਿਕਰਤਨਂ ਪਞ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਪਯਿਰੁਪਾਸਿਤ੍વਾ ਦਿਬ੍ਬਮਾਨੁਸਿਕਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ।

    Saviññāṇakaratanampi duvidhaṃ tiracchānagataratanaṃ, manussaratanañca. Tattha manussaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā tiracchānagataratanaṃ manussaratanassa opavayhaṃ hoti. Manussaratanampi duvidhaṃ itthiratanaṃ, purisaratanañca. Tattha purisaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā itthiratanaṃ purisaratanassa paricārikattaṃ āpajjati. Purisaratanampi duvidhaṃ agārikaratanaṃ, anagārikaratanañca. Tattha anagārikaratanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Yasmā agārikaratanesu aggo cakkavattipi sīlādiguṇayuttaṃ anagārikaratanaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā upaṭṭhahitvā payirupāsitvā dibbamānusikā sampattiyo pāpuṇitvā ante nibbānasampattiṃ pāpuṇāti.

    ਏવਂ ਅਨਗਾਰਿਕਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦੁવਿਧਂ ਅਰਿਯਪੁਥੁਜ੍ਜਨવਸੇਨ। ਅਰਿਯਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦੁવਿਧਂ ਸੇਖਾਸੇਖવਸੇਨ। ਅਸੇਖਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦੁવਿਧਂ ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕਸਮਥਯਾਨਿਕવਸੇਨ। ਸਮਥਯਾਨਿਕਰਤਨਮ੍ਪਿ ਦੁવਿਧਂ ਸਾવਕਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਮਪ੍ਪਤ੍ਤਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਸਾવਕਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਗੁਣਮਹਨ੍ਤਤਾਯ। ਸਾવਕਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਰਤਨਤੋਪਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਰਤਨਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਗੁਣਮਹਨ੍ਤਤਾਯ। ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਸਦਿਸਾਪਿ ਹਿ ਅਨੇਕਸਤਾ ਸਾવਕਾ ਏਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਗੁਣਾਨਂ ਸਤਭਾਗਮ੍ਪਿ ਨ ਉਪੇਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਰਤਨਤੋਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਰਤਨਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਗੁਣਮਹਨ੍ਤਤਾਯ। ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਹਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਘਟੇਨ੍ਤਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਏਕਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਗੁਣਾਨਂ ਨੇવ ਸਙ੍ਖਂ ਨ ਕਲਂ ਨ ਕਲਭਾਗਂ ਉਪੇਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਅਪਦਾ વਾ…ਪੇ॰… ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ੫.੩੨; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦)। ਏવਂ ਕੇਨਚਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਥਾਗਤਸਮਂ ਰਤਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਨ ਨੋ ਸਮਂ ਅਤ੍ਥਿ ਤਥਾਗਤੇਨਾ’’ਤਿ।

    Evaṃ anagārikaratanampi duvidhaṃ ariyaputhujjanavasena. Ariyaratanampi duvidhaṃ sekhāsekhavasena. Asekharatanampi duvidhaṃ sukkhavipassakasamathayānikavasena. Samathayānikaratanampi duvidhaṃ sāvakapāramippattamappattañca. Tattha sāvakapāramippattaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sāvakapāramippattaratanatopi paccekabuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sāriputtamoggallānasadisāpi hi anekasatā sāvakā ekassa paccekabuddhassa guṇānaṃ satabhāgampi na upenti. Paccekabuddharatanatopi sammāsambuddharatanaṃ aggamakkhāyati. Kasmā? Guṇamahantatāya. Sakalampi hi jambudīpaṃ pūretvā pallaṅkena pallaṅkaṃ ghaṭentā nisinnā paccekabuddhā ekassa sammāsambuddhassa guṇānaṃ neva saṅkhaṃ na kalaṃ na kalabhāgaṃ upenti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90). Evaṃ kenaci pariyāyena tathāgatasamaṃ ratanaṃ natthi. Tenāha bhagavā – ‘‘na no samaṃ atthitathāgatenā’’ti.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਰਤਨੇਹਿ ਅਸਮਤਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਉਪਦ੍ਦવવੂਪਸਮਤ੍ਥਂ ਨੇવ ਜਾਤਿਂ ਨ ਗੋਤ੍ਤਂ ਨ ਕੋਲਪੁਤ੍ਤਿਯਂ ਨ વਣ੍ਣਪੋਕ੍ਖਰਤਾਦਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਅવੀਚਿਮੁਪਾਦਾਯ ਭવਗ੍ਗਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਲੋਕੇ ਸੀਲਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨਸ੍ਸ ਅਸਦਿਸਭਾવਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧੇ ਰਤਨਂ ਪਣੀਤਂ, ਏਤੇਨ ਸਚ੍ਚੇਨ ਸੁવਤ੍ਥਿ ਹੋਤੂ’’ਤਿ।

    Evaṃ bhagavā buddharatanassa aññehi ratanehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannaupaddavavūpasamatthaṃ neva jātiṃ na gottaṃ na kolaputtiyaṃ na vaṇṇapokkharatādiṃ nissāya, apica kho avīcimupādāya bhavaggapariyante loke sīlasamādhikkhandhādīhi guṇehi buddharatanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū’’ti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਇਦਮ੍ਪਿ ਇਧ વਾ ਹੁਰਂ વਾ ਸਗ੍ਗੇਸੁ વਾ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਿ વਿਤ੍ਤਂ વਾ ਰਤਨਂ વਾ, ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਅਸਮਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੇ ਰਤਨਂ ਪਣੀਤਂ। ਯਦਿ ਹਿ ਏਤਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਅਥ ਏਤੇਨ ਸਚ੍ਚੇਨ ਇਮੇਸਂ ਪਾਣੀਨਂ ਸੁવਤ੍ਥਿ ਹੋਤੁ, ਸੋਭਨਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਤਾ ਹੋਤੁ ਅਰੋਗਤਾ ਨਿਰੁਪਦ੍ਦવਤਾਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸੁਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯੇਨ વਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੮੫) ਅਤ੍ਤਭਾવੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਭਾવੇਨ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਤਾ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਮੇવ ਸਿਯਾ। ਏવਂ ਰਤਨਂ ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ ਰਤਨਤ੍ਤਂ ਪਣੀਤਂ, ਰਤਨਭਾવੋ ਪਣੀਤੋਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧੋ ਨੇવ ਰਤਨਨ੍ਤਿ ਸਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯ। ਨ ਹਿ ਯਤ੍ਥ ਰਤਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਰਤਨਨ੍ਤਿ ਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤੀਕਤਾਦਿਅਤ੍ਥਸਙ੍ਖਾਤਂ ਯੇਨ વਾ ਤੇਨ વਾ વਿਧਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਗਤਂ ਰਤਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਰਤਨਤ੍ਤਮੁਪਾਦਾਯ ਰਤਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਪੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਰਤਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਰਤਨਨ੍ਤਿ ਸਿਜ੍ਝਤਿ। ਅਥ વਾ ਇਦਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧੇ ਰਤਨਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਕਾਰੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋવ ਰਤਨਨ੍ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤਾਯ ਚ ਭਗવਤਾ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਰਾਜਕੁਲਸ੍ਸ ਸੋਤ੍ਥਿ ਜਾਤਾ, ਭਯਂ વੂਪਸਨ੍ਤਂ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Tassattho – idampi idha vā huraṃ vā saggesu vā yaṃkiñci atthi vittaṃ vā ratanaṃ vā, tena saddhiṃ tehi tehi guṇehi asamattā buddhe ratanaṃ paṇītaṃ. Yadi hi etaṃ saccaṃ, atha etena saccena imesaṃ pāṇīnaṃ suvatthi hotu, sobhanānaṃ atthitā hotu arogatā nirupaddavatāti. Ettha ca yathā ‘‘cakkhu kho, ānanda, suññaṃ attena vā attaniyena vā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 4.85) attabhāvena vā attaniyabhāvena vāti attho. Itarathā hi cakkhu attā vā attaniyaṃ vāti appaṭisiddhameva siyā. Evaṃ ratanaṃ paṇītanti ratanattaṃ paṇītaṃ, ratanabhāvo paṇītoti ayamattho veditabbo. Itarathā hi buddho neva ratananti sijjheyya. Na hi yattha ratanaṃ atthi, taṃ ratananti na sijjhati. Yattha pana cittīkatādiatthasaṅkhātaṃ yena vā tena vā vidhinā sambandhagataṃ ratanaṃ atthi, yasmā taṃ ratanattamupādāya ratananti paññāpīyati, tasmā tassa ratanassa atthitāya ratananti sijjhati. Atha vā idampi buddhe ratananti imināpi pakārena buddhova ratananti evamattho veditabbo. Vuttamattāya ca bhagavatā imāya gāthāya rājakulassa sotthi jātā, bhayaṃ vūpasantaṃ. Imissā gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਖਯਂ વਿਰਾਗਨ੍ਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Khayaṃ virāgantigāthāvaṇṇanā

    ੪. ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇਨ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮਗੁਣੇਨ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਖਯਂ વਿਰਾਗ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਰਾਗਾਦਯੋ ਖੀਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾ, ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਤਂ ਤੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਕ੍ਖਯਮਤ੍ਤਂ, ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਤਂ ਰਾਗਾਦਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਚ, ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਤਮ੍ਹਿ ਸਚ੍ਛਿਕਤੇ ਰਾਗਾਦਯੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ વਿਰਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ વਿਗਤਾ વਿਦ੍ਧਸ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਖਯਨ੍ਤਿ ਚ વਿਰਾਗਨ੍ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਸ੍ਸ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨ વਯੋ, ਨ ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਨ ਜਾਯਤਿ ਨ ਜੀਯਤਿ ਨ ਮੀਯਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਮਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥੇਨ ਪਨ ਅਤਪ੍ਪਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ। ਯਦਜ੍ਝਗਾਤਿ ਯਂ ਅਜ੍ਝਗਾ વਿਨ੍ਦਿ ਪਟਿਲਭਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਬਲੇਨ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਸਕ੍ਯਮੁਨੀਤਿ ਸਕ੍ਯਕੁਲਪ੍ਪਸੁਤਤ੍ਤਾ ਸਕ੍ਯੋ, ਮੋਨੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਮੁਨਿ, ਸਕ੍ਯੋ ਏવ ਮੁਨਿ ਸਕ੍ਯਮੁਨਿ। ਸਮਾਹਿਤੋਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਨ ਤੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਤੇਨ ਖਯਾਦਿਨਾਮਕੇਨ ਸਕ੍ਯਮੁਨਿਨਾ ਅਧਿਗਤੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਪਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ વਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾ વਾ, વਿਰਾਗੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦)।

    4. Evaṃ buddhaguṇena saccaṃ vatvā idāni nibbānadhammaguṇena vattumāraddho ‘‘khayaṃ virāga’’nti. Tattha yasmā nibbānasacchikiriyāya rāgādayo khīṇā honti parikkhīṇā, yasmā vā taṃ tesaṃ anuppādanirodhakkhayamattaṃ, yasmā ca taṃ rāgādivippayuttaṃ sampayogato ca ārammaṇato ca, yasmā vā tamhi sacchikate rāgādayo accantaṃ virattā honti vigatā viddhastā, tasmā khayanti ca virāganti ca vuccati. Yasmā panassa na uppādo paññāyati, na vayo, na ṭhitassa aññathattaṃ tasmā taṃ na jāyati na jīyati na mīyatīti katvā amatanti vuccati. Uttamatthena pana atappakaṭṭhena ca paṇītanti. Yadajjhagāti yaṃ ajjhagā vindi paṭilabhi, attano ñāṇabalena sacchākāsi. Sakyamunīti sakyakulappasutattā sakyo, moneyyadhammasamannāgatattā muni, sakyo eva muni sakyamuni. Samāhitoti ariyamaggasamādhinā samāhitacitto. Na tena dhammena samatthi kiñcīti tena khayādināmakena sakyamuninā adhigatena dhammena samaṃ kiñci dhammajātaṃ natthi. Tasmā suttantarepi vuttaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਸਮਤਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਉਪਦ੍ਦવવੂਪਸਮਤ੍ਥਂ ਖਯવਿਰਾਗਾਮਤਪਣੀਤਤਾਗੁਣੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮਰਤਨਸ੍ਸ ਅਸਦਿਸਭਾવਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਧਮ੍ਮੇ ਰਤਨਂ ਪਣੀਤਂ, ਏਤੇਨ ਸਚ੍ਚੇਨ ਸੁવਤ੍ਥਿ ਹੋਤੂ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਰਿਮਗਾਥਾਯ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā nibbānadhammassa aññehi dhammehi asamataṃ vatvā idāni tesaṃ sattānaṃ uppannaupaddavavūpasamatthaṃ khayavirāgāmatapaṇītatāguṇehi nibbānadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ, etena saccena suvatthi hotū’’ti. Tassattho purimagāthāya vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਯਂ ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠੋਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Yaṃ buddhaseṭṭhotigāthāvaṇṇanā

    ੫. ਏવਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮਗੁਣੇਨ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਗੁਣੇਨ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਯਂ ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਬੁਜ੍ਝਿਤਾ ਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ , ਉਤ੍ਤਮੋ ਪਸਂਸਨੀਯੋ ਚਾਤਿ ਸੇਟ੍ਠੋ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਚ ਸੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਚਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠੋ, ਅਨੁਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸੁਤਬੁਦ੍ਧਖ੍ਯੇਸੁ વਾ ਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠੋ। ਸੋ ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠੋ ਯਂ ਪਰਿવਣ੍ਣਯੀ ‘‘ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋવ ਮਗ੍ਗਾਨਂ, ਖੇਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੧੫) ਚ ‘‘ਅਰਿਯਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਂ ਦੇਸਿਸ੍ਸਾਮਿ ਸਉਪਨਿਸਂ ਸਪਰਿਕ੍ਖਾਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੩੬) ਚ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਸਂਸਿ ਪਕਾਸਯਿ। ਸੁਚਿਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਮਲਸਮੁਚ੍ਛੇਦਕਰਣਤੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવੋਦਾਨਂ। ਸਮਾਧਿਮਾਨਨ੍ਤਰਿਕਞ੍ਞਮਾਹੂਤਿ ਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਸਮਨਨ੍ਤਰਂ ਨਿਯਮੇਨੇવ ਫਲਪਦਾਨਤੋ ‘‘ਆਨਨ੍ਤਰਿਕਸਮਾਧੀ’’ਤਿ ਆਹੁ। ਨ ਹਿ ਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਤਸ੍ਸ ਫਲੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਸੇਧਕੋ ਕੋਚਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਥਾਹ –

    5. Evaṃ nibbānadhammaguṇena saccaṃ vatvā idāni maggadhammaguṇena vattumāraddho ‘‘yaṃ buddhaseṭṭho’’ti. Tattha ‘‘bujjhitā saccānī’’tiādinā nayena buddho , uttamo pasaṃsanīyo cāti seṭṭho, buddho ca so seṭṭho cāti buddhaseṭṭho, anubuddhapaccekabuddhasutabuddhakhyesu vā buddhesu seṭṭhoti buddhaseṭṭho. So buddhaseṭṭho yaṃ parivaṇṇayī ‘‘aṭṭhaṅgikova maggānaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā’’ti (ma. ni. 2.215) ca ‘‘ariyaṃ vo, bhikkhave, sammāsamādhiṃ desissāmi saupanisaṃ saparikkhāra’’nti (ma. ni. 3.136) ca evamādinā nayena tattha tattha pasaṃsi pakāsayi. Sucinti kilesamalasamucchedakaraṇato accantavodānaṃ. Samādhimānantarikaññamāhūti yañca attano pavattisamanantaraṃ niyameneva phalapadānato ‘‘ānantarikasamādhī’’ti āhu. Na hi maggasamādhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako koci antarāyo atthi. Yathāha –

    ‘‘ਅਯਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਅਸ੍ਸ, ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਚ ਉਡ੍ਡਯ੍ਹਨવੇਲਾ ਅਸ੍ਸ, ਨੇવ ਤਾવ ਕਪ੍ਪੋ ਉਡ੍ਡਯ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਯਾવਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਠਿਤਕਪ੍ਪੀ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਠਿਤਕਪ੍ਪਿਨੋ’’ਤਿ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੭)।

    ‘‘Ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa ca uḍḍayhanavelā assa, neva tāva kappo uḍḍayheyya, yāvāyaṃ puggalo na sotāpattiphalaṃ sacchikaroti, ayaṃ vuccati puggalo ṭhitakappī. Sabbepi maggasamaṅgino puggalā ṭhitakappino’’ti (pu. pa. 17).

    ਸਮਾਧਿਨਾ ਤੇਨ ਸਮੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਪਰਿવਣ੍ਣਿਤੇਨ ਸੁਚਿਨਾ ਆਨਨ੍ਤਰਿਕਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮੋ ਰੂਪਾવਚਰਸਮਾਧਿ વਾ ਅਰੂਪਾવਚਰਸਮਾਧਿ વਾ ਕੋਚਿ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਤੇਸਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਉਪਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਪਿ ਪੁਨ ਨਿਰਯਾਦੀਸੁਪਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਭવਤੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਚ ਅਰਹਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬੂਪਪਤ੍ਤਿਸਮੁਗ੍ਘਾਤਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਪਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ…ਪੇ॰… ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦)।

    Samādhinā tena samo na vijjatīti tena buddhaseṭṭhaparivaṇṇitena sucinā ānantarikasamādhinā samo rūpāvacarasamādhi vā arūpāvacarasamādhi vā koci na vijjati. Kasmā? Tesaṃ bhāvitattā tattha tattha brahmaloke upapannassāpi puna nirayādīsupi upapattisambhavato, imassa ca arahattasamādhissa bhāvitattā ariyapuggalassa sabbūpapattisamugghātasambhavato. Tasmā suttantarepi vuttaṃ – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādi (a. ni. 4.34; itivu. 90).

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਆਨਨ੍ਤਰਿਕਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਸਮਾਧੀਹਿ ਅਸਮਤਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਰਤਨਸ੍ਸ ਅਸਦਿਸਭਾવਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਧਮ੍ਮੇ…ਪੇ॰… ਹੋਤੂ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā ānantarikasamādhissa aññehi samādhīhi asamataṃ vatvā idāni purimanayeneva maggadhammaratanassa asadisabhāvaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi dhamme…pe… hotū’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਯੇ ਪੁਗ੍ਗਲਾਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ye puggalātigāthāvaṇṇanā

    ੬. ਏવਂ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮਗੁਣੇਨਾਪਿ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਙ੍ਘਗੁਣੇਨਾਪਿ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਯੇ ਪੁਗ੍ਗਲਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇਤਿ ਅਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਦੇਸੋ। ਪੁਗ੍ਗਲਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾ। ਅਟ੍ਠਾਤਿ ਤੇਸਂ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਤੇ ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਫਲੇ ਠਿਤਾਤਿ ਅਟ੍ਠ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਤਂ ਪਸਤ੍ਥਾਤਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧਸਾવਕੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਚ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਸਤ੍ਥਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸਹਜਾਤਸੀਲਾਦਿਗੁਣਯੋਗਾ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਚਮ੍ਪਕવਕੁਲਕੁਸੁਮਾਦੀਨਂ ਸਹਜਾਤવਣ੍ਣਗਨ੍ਧਾਦਯੋ વਿਯ ਸਹਜਾਤਾ ਸੀਲਸਮਾਧਿਆਦਯੋ ਗੁਣਾ, ਤੇਨ ਤੇ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਾਦਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ વਿਯ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਸਤਂ ਪਿਯਾ ਮਨਾਪਾ ਪਸਂਸਨੀਯਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੇ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਅਟ੍ਠਸਤਂ ਪਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ।

    6. Evaṃ maggadhammaguṇenāpi saccaṃ vatvā idāni saṅghaguṇenāpi vattumāraddho ‘‘ye puggalā’’ti. Tattha yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhāti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi cattāro ca paṭipannā cattāro ca phale ṭhitāti aṭṭha honti. Sataṃ pasatthāti sappurisehi buddhapaccekabuddhabuddhasāvakehi aññehi ca devamanussehi pasatthā. Kasmā? Sahajātasīlādiguṇayogā. Tesañhi campakavakulakusumādīnaṃ sahajātavaṇṇagandhādayo viya sahajātā sīlasamādhiādayo guṇā, tena te vaṇṇagandhādisampannāni viya pupphāni devamanussānaṃ sataṃ piyā manāpā pasaṃsanīyā ca honti. Tena vuttaṃ ‘‘ye puggalā aṭṭhasataṃ pasatthā’’ti.

    ਅਥ વਾ ਯੇਤਿ ਅਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਦੇਸੋ। ਪੁਗ੍ਗਲਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾ। ਅਟ੍ਠਸਤਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਤੇ ਹਿ ਏਕਬੀਜੀ ਕੋਲਂਕੋਲੋ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋਤਿ ਤਯੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾ। ਕਾਮਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਅਧਿਗਤਫਲਾ ਤਯੋ ਸਕਦਾਗਾਮਿਨੋ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਟਿਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ਚਤੁવੀਸਤਿ। ਅਨ੍ਤਰਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ, ਉਪਹਚ੍ਚਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ, ਸਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ, ਅਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ, ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ, ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀਤਿ ਅવਿਹੇਸੁ ਪਞ੍ਚ। ਤਥਾ ਅਤਪ੍ਪਸੁਦਸ੍ਸਸੁਦਸ੍ਸੀਸੁ । ਅਕਨਿਟ੍ਠੇਸੁ ਪਨ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤવਜ੍ਜਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਚਤੁવੀਸਤਿ ਅਨਾਗਾਮਿਨੋ। ਸੁਕ੍ਖવਿਪਸ੍ਸਕੋ ਸਮਥਯਾਨਿਕੋਤਿ ਦ੍વੇ ਅਰਹਨ੍ਤੋ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾਤਿ ਚਤੁਪਞ੍ਞਾਸ। ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਦ੍ਧਾਧੁਰਪਞ੍ਞਾਧੁਰਾਨਂ વਸੇਨ ਦਿਗੁਣਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਸਤਂ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Atha vā yeti aniyametvā uddeso. Puggalāti sattā. Aṭṭhasatanti tesaṃ gaṇanaparicchedo. Te hi ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti tayo sotāpannā. Kāmarūpārūpabhavesu adhigataphalā tayo sakadāgāmino. Te sabbepi catunnaṃ paṭipadānaṃ vasena catuvīsati. Antarāparinibbāyī, upahaccaparinibbāyī, sasaṅkhāraparinibbāyī, asaṅkhāraparinibbāyī, uddhaṃsoto, akaniṭṭhagāmīti avihesu pañca. Tathā atappasudassasudassīsu . Akaniṭṭhesu pana uddhaṃsotavajjā cattāroti catuvīsati anāgāmino. Sukkhavipassako samathayānikoti dve arahanto. Cattāro maggaṭṭhāti catupaññāsa. Te sabbepi saddhādhurapaññādhurānaṃ vasena diguṇā hutvā aṭṭhasataṃ honti. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਏਤਾਨਿ ਯੁਗਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਟ੍ਠ વਾ ਅਟ੍ਠਸਤਂ વਾਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਪੁਗ੍ਗਲਾ ਸਙ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠੋ ਫਲਟ੍ਠੋਤਿ ਏਕਂ ਯੁਗਂ, ਏવਂ ਯਾવ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਟ੍ਠੋ ਫਲਟ੍ਠੋਤਿ ਏਕਂ ਯੁਗਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਯੁਗਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਯੇ ਪੁਗ੍ਗਲਾ વਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨ ਅਟ੍ਠ વਾ, ਅਟ੍ਠਸਤਂ વਾ, ਸਙ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਯੁਗਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਾ। ਦਕ੍ਖਿਣਾ ਨਾਮ ਕਮ੍ਮਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਞ੍ਚ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ‘‘ਏਸ ਮੇ ਇਦਂ વੇਜ੍ਜਕਮ੍ਮਂ વਾ ਜਙ੍ਘਪੇਸਨਿਕਂ વਾ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਿ ਅਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਦਿਯ੍ਯਮਾਨੋ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੋ, ਤਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ ਨਾਮ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਯੁਤ੍ਤਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ, ਇਮੇ ਚ ਤਾਦਿਸਾ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ‘‘ਤੇ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।

    Cattāri etāni yugāni hontīti te sabbepi aṭṭha vā aṭṭhasataṃ vāti vitthāravasena uddiṭṭhapuggalā saṅkhepavasena sotāpattimaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yugaṃ, evaṃ yāva arahattamaggaṭṭho phalaṭṭhoti ekaṃ yuganti cattāri yugāni honti. Te dakkhiṇeyyāti ettha teti pubbe aniyametvā uddiṭṭhānaṃ niyametvā niddeso. Ye puggalā vitthāravasena aṭṭha vā, aṭṭhasataṃ vā, saṅkhepavasena cattāri yugāni hontīti vuttā, sabbepi te dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā. Dakkhiṇā nāma kammañca kammavipākañca saddahitvā ‘‘esa me idaṃ vejjakammaṃ vā jaṅghapesanikaṃ vā karissatī’’ti evamādīni anapekkhitvā diyyamāno deyyadhammo, taṃ arahanti nāma sīlādiguṇayuttā puggalā, ime ca tādisā, tena vuccanti ‘‘te dakkhiṇeyyā’’ti.

    ਸੁਗਤਸ੍ਸ ਸਾવਕਾਤਿ ਭਗવਾ ਸੋਭਨੇਨ ਗਮਨੇਨ ਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਸੋਭਨਞ੍ਚ ਠਾਨਂ ਗਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਟ੍ਠੁ ਚ ਗਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਟ੍ਠੁ ਏવ ਚ ਗਦਤ੍ਤਾ ਸੁਗਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਸੁਗਤਸ੍ਸ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ વਚਨਂ ਸੁਣਨ੍ਤੀਤਿ ਸਾવਕਾ। ਕਾਮਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਸੁਣਨ੍ਤਿ, ਨ ਪਨ ਸੁਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਇਮੇ ਪਨ ਸੁਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਕਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਿ ਪਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਾવਕਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਸੁ ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ ਮਹਪ੍ਫਲਾਨੀਤਿ ਏਤੇਸੁ ਸੁਗਤਸਾવਕੇਸੁ ਅਪ੍ਪਕਾਨਿਪਿ ਦਾਨਾਨਿ ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਤੋ ਦਕ੍ਖਿਣਾવਿਸੁਦ੍ਧਿਭਾવਂ ਉਪਗਤਤ੍ਤਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –

    Sugatassa sāvakāti bhagavā sobhanena gamanena yuttattā, sobhanañca ṭhānaṃ gatattā, suṭṭhu ca gatattā, suṭṭhu eva ca gadattā sugato, tassa sugatassa. Sabbepi te vacanaṃ suṇantīti sāvakā. Kāmañca aññepi suṇanti, na pana sutvā kattabbakiccaṃ karonti, ime pana sutvā kattabbaṃ dhammānudhammappaṭipattiṃ katvā maggaphalāni pattā, tasmā ‘‘sāvakā’’ti vuccanti. Etesu dinnāni mahapphalānīti etesu sugatasāvakesu appakānipi dānāni dinnāni paṭiggāhakato dakkhiṇāvisuddhibhāvaṃ upagatattā mahapphalāni honti. Tasmā suttantarepi vuttaṃ –

    ‘‘ਯਾવਤਾ , ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸਙ੍ਘਾ વਾ ਗਣਾ વਾ ਤਥਾਗਤਸਾવਕਸਙ੍ਘੋ, ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪੁਰਿਸਯੁਗਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲਾ, ਏਸ ਭਗવਤੋ ਸਾવਕਸਙ੍ਘੋ…ਪੇ॰… ਅਗ੍ਗੋ વਿਪਾਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ੫.੩੨; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦)।

    ‘‘Yāvatā , bhikkhave , saṅghā vā gaṇā vā tathāgatasāvakasaṅgho, tesaṃ aggamakkhāyati, yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā, esa bhagavato sāvakasaṅgho…pe… aggo vipāko hotī’’ti (a. ni. 4.34; 5.32; itivu. 90).

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਫਲਟ੍ਠਾਨਂ વਸੇਨ ਸਙ੍ਘਰਤਨਸ੍ਸ ਗੁਣਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਘੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā sabbesampi maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ye suppayuttātigāthāvaṇṇanā

    ੭. ਏવਂ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਫਲਟ੍ਠਾਨਂ વਸੇਨ ਸਙ੍ਘਗੁਣੇਨ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਤੋ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸੁਖਮਨੁਭવਨ੍ਤਾਨਂ ਖੀਣਾਸવਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂਯੇવ ਗੁਣੇਨ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇਤਿ ਅਨਿਯਮਿਤੁਦ੍ਦੇਸવਚਨਂ। ਸੁਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਅਨੇਸਨਂ ਪਹਾਯ ਸੁਦ੍ਧਾਜੀવਿਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਿਤੁਮਾਰਦ੍ਧਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਸੁਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਕਾਯવਚੀਪਯੋਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ, ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਮਨਸਾ ਦਲ਼੍ਹੇਨਾਤਿ ਦਲ਼੍ਹੇਨ ਮਨਸਾ, ਥਿਰਸਮਾਧਿਯੁਤ੍ਤੇਨ ਚੇਤਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਨਿਕ੍ਕਾਮਿਨੋਤਿ ਕਾਯੇ ਚ ਜੀવਿਤੇ ਚ ਅਨਪੇਕ੍ਖਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਧੁਰੇਨ વੀਰਿਯੇਨ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇਹਿ ਕਤਨਿਕ੍ਕਮਨਾ। ਤੇਨ ਤੇਸਂ વੀਰਿਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਞਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    7. Evaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhānaṃ vasena saṅghaguṇena saccaṃ vatvā idāni tato ekaccānaṃ phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānaṃyeva guṇena vattumāraddho ‘‘ye suppayuttā’’ti. Tattha yeti aniyamituddesavacanaṃ. Suppayuttāti suṭṭhu payuttā, anekavihitaṃ anesanaṃ pahāya suddhājīvitaṃ nissāya vipassanāya attānaṃ payuñjitumāraddhāti attho. Atha vā suppayuttāti suvisuddhakāyavacīpayogasamannāgatā, tena tesaṃ sīlakkhandhaṃ dasseti. Manasā daḷhenāti daḷhena manasā, thirasamādhiyuttena cetasāti attho. Tena tesaṃ samādhikkhandhaṃ dasseti. Nikkāminoti kāye ca jīvite ca anapekkhā hutvā paññādhurena vīriyena sabbakilesehi katanikkamanā. Tena tesaṃ vīriyasampannaṃ paññakkhandhaṃ dasseti.

    ਗੋਤਮਸਾਸਨਮ੍ਹੀਤਿ ਗੋਤ੍ਤਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸੇવ ਸਾਸਨਮ੍ਹਿ। ਤੇਨ ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਮ੍ਪਿ ਅਮਰਤਪਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾਨਂ ਸੁਪ੍ਪਯੋਗਾਦਿਗੁਣਾਭਾવਤੋ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਨਿਕ੍ਕਮਨਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਚਨਂ। ਪਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਪਤ੍ਤਿ, ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਨਾਮ ਪਤ੍ਤੁਂ ਅਰਹਾ, ਯਂ ਪਤ੍વਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਯੋਗਕ੍ਖੇਮਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਤਂ ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਤ੍ਤਾਤਿ ਪਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤਾ। ਅਮਤਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। વਿਗਯ੍ਹਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ વਿਗਾਹਿਤ੍વਾ। ਲਦ੍ਧਾਤਿ ਲਭਿਤ੍વਾ। ਮੁਧਾਤਿ ਅਬ੍ਯਯੇਨ ਕਾਕਣਿਕਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਬ੍ਯਯਂ ਅਕਤ੍વਾ। ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਨ੍ਤਿ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਿਲੇਸਦਰਥਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ। ਭੁਞ੍ਜਮਾਨਾਤਿ ਅਨੁਭવਮਾਨਾ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਗੋਤਮਸਾਸਨਮ੍ਹਿ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਸੁਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ, ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਮਨਸਾ ਦਲ਼੍ਹੇਨ, ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਨਿਕ੍ਕਾਮਿਨੋ , ਤੇ ਇਮਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਦਾਯ ਅਮਤਂ વਿਗਯ੍ਹ ਮੁਧਾ ਲਦ੍ਧਾ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਞ੍ਞਿਤਂ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ ਭੁਞ੍ਜਮਾਨਾ ਪਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।

    Gotamasāsanamhīti gottato gotamassa tathāgatasseva sāsanamhi. Tena ito bahiddhā nānappakārampi amaratapaṃ karontānaṃ suppayogādiguṇābhāvato kilesehi nikkamanābhāvaṃ dasseti. Teti pubbe uddiṭṭhānaṃ niddesavacanaṃ. Pattipattāti ettha pattabbāti patti, pattabbā nāma pattuṃ arahā, yaṃ patvā accantayogakkhemino honti, arahattaphalassetaṃ adhivacanaṃ, taṃ pattiṃ pattāti pattipattā. Amatanti nibbānaṃ. Vigayhāti ārammaṇavasena vigāhitvā. Laddhāti labhitvā. Mudhāti abyayena kākaṇikamattampi byayaṃ akatvā. Nibbutinti paṭippassaddhakilesadarathaṃ phalasamāpattiṃ. Bhuñjamānāti anubhavamānā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Ye imasmiṃ gotamasāsanamhi sīlasampannattā suppayuttā, samādhisampannattā manasā daḷhena, paññāsampannattā nikkāmino , te imāya sammāpaṭipadāya amataṃ vigayha mudhā laddhā phalasamāpattisaññitaṃ nibbutiṃ bhuñjamānā pattipattā nāma hontīti.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸੁਖਮਨੁਭવਨ੍ਤਾਨਂ ਖੀਣਾਸવਪੁਗ੍ਗਲਾਨਮੇવ વਸੇਨ ਸਙ੍ਘਰਤਨਸ੍ਸ ਗੁਣਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਘੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā phalasamāpattisukhamanubhavantānaṃ khīṇāsavapuggalānameva vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਯਥਿਨ੍ਦਖੀਲੋਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Yathindakhīlotigāthāvaṇṇanā

    ੮. ਏવਂ ਖੀਣਾਸવਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਗੁਣੇਨ ਸਙ੍ਘਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਬਹੁਜਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇਨ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਗੁਣੇਨ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਯਥਿਨ੍ਦਖੀਲੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਤਿ ਉਪਮਾવਚਨਂ। ਇਨ੍ਦਖੀਲੋਤਿ ਨਗਰਦ੍વਾਰવਿਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ਉਮ੍ਮਾਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਅਟ੍ਠ વਾ ਦਸ વਾ ਹਤ੍ਥੇ ਪਥવਿਂ ਖਣਿਤ੍વਾ ਆਕੋਟਿਤਸ੍ਸ ਸਾਰਦਾਰੁਮਯਥਮ੍ਭਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਪਥવਿਨ੍ਤਿ ਭੂਮਿਂ। ਸਿਤੋਤਿ ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ। ਸਿਯਾਤਿ ਭવੇਯ੍ਯ। ਚਤੁਬ੍ਭਿ વਾਤੇਹੀਤਿ ਚਤੂਹਿ ਦਿਸਾਹਿ ਆਗਤੇਹਿ વਾਤੇਹਿ। ਅਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿਯੋਤਿ ਕਮ੍ਪੇਤੁਂ વਾ ਚਾਲੇਤੁਂ વਾ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੋ। ਤਥੂਪਮਨ੍ਤਿ ਤਥਾવਿਧਂ। ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸਂ। વਦਾਮੀਤਿ ਭਣਾਮਿ। ਯੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅવੇਚ੍ਚ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਕੁਮਾਰਪਞ੍ਹੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    8. Evaṃ khīṇāsavapuggalānaṃ guṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni bahujanapaccakkhena sotāpannasseva guṇena vattumāraddho ‘‘yathindakhīlo’’ti. Tattha yathāti upamāvacanaṃ. Indakhīloti nagaradvāravinivāraṇatthaṃ ummārabbhantare aṭṭha vā dasa vā hatthe pathaviṃ khaṇitvā ākoṭitassa sāradārumayathambhassetaṃ adhivacanaṃ. Pathavinti bhūmiṃ. Sitoti anto pavisitvā nissito. Siyāti bhaveyya. Catubbhi vātehīti catūhi disāhi āgatehi vātehi. Asampakampiyoti kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tathūpamanti tathāvidhaṃ. Sappurisanti uttamapurisaṃ. Vadāmīti bhaṇāmi. Yo ariyasaccāni avecca passatīti yo cattāri ariyasaccāni paññāya ajjhogāhetvā passati. Tattha ariyasaccāni kumārapañhe vuttanayeneva veditabbāni.

    ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਹਿ ਇਨ੍ਦਖੀਲੋ ਗਮ੍ਭੀਰਨੇਮਤਾਯ ਪਥવਿਸ੍ਸਿਤੋ ਚਤੁਬ੍ਭਿ વਾਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿਯੋ ਸਿਯਾ, ਇਮਮ੍ਪਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਂ ਤਥੂਪਮਮੇવ વਦਾਮਿ, ਯੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅવੇਚ੍ਚ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਸੋਪਿ ਇਨ੍ਦਖੀਲੋ વਿਯ ਚਤੂਹਿ વਾਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬਤਿਤ੍ਥਿਯવਾਦવਾਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਮ੍ਹਾ ਦਸ੍ਸਨਾ ਕੇਨਚਿ ਕਮ੍ਪੇਤੁਂ વਾ ਚਾਲੇਤੁਂ વਾ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –

    Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā hi indakhīlo gambhīranematāya pathavissito catubbhi vātehi asampakampiyo siyā, imampi sappurisaṃ tathūpamameva vadāmi, yo ariyasaccāni avecca passati. Kasmā? Yasmā sopi indakhīlo viya catūhi vātehi sabbatitthiyavādavātehi asampakampiyo hoti, tamhā dassanā kenaci kampetuṃ vā cāletuṃ vā asakkuṇeyyo. Tasmā suttantarepi vuttaṃ –

    ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਯੋਖੀਲੋ વਾ ਇਨ੍ਦਖੀਲੋ વਾ ਗਮ੍ਭੀਰਨੇਮੋ ਸੁਨਿਖਾਤੋ ਅਚਲੋ ਅਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪੀ, ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਯ ਚੇਪਿ ਦਿਸਾਯ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਭੁਸਾ વਾਤવੁਟ੍ਠਿ, ਨੇવ ਨਂ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪੇਯ੍ਯ ਨ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪੇਯ੍ਯ ਨ ਸਮ੍ਪਚਾਲੇਯ੍ਯ। ਪਚ੍ਛਿਮਾਯ…ਪੇ॰… ਦਕ੍ਖਿਣਾਯ, ਉਤ੍ਤਰਾਯਪਿ ਚੇ…ਪੇ॰… ਨ ਸਮ੍ਪਚਾਲੇਯ੍ਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨੇਮਸ੍ਸ , ਸੁਨਿਖਾਤਤ੍ਤਾ ਇਨ੍ਦਖੀਲਸ੍ਸ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਪਟਿਪਦਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਮਣਸ੍ਸ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ વਾ ਮੁਖਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਿ ‘ਅਯਂ ਨੂਨ ਭવਂ ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਸੁਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੧੦੯)।

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ayokhīlo vā indakhīlo vā gambhīranemo sunikhāto acalo asampakampī, puratthimāya cepi disāya āgaccheyya bhusā vātavuṭṭhi, neva naṃ saṅkampeyya na sampakampeyya na sampacāleyya. Pacchimāya…pe… dakkhiṇāya, uttarāyapi ce…pe… na sampacāleyya. Taṃ kissa hetu? Gambhīrattā, bhikkhave, nemassa , sunikhātattā indakhīlassa. Evameva kho, bhikkhave, ye ca kho keci samaṇā vā brāhmaṇā vā ‘idaṃ dukkhanti…pe… paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānanti, te na aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā mukhaṃ olokenti ‘ayaṃ nūna bhavaṃ jānaṃ jānāti, passaṃ passatī’ti. Taṃ kissa hetu? Sudiṭṭhattā, bhikkhave, catunnaṃ ariyasaccāna’’nti (saṃ. ni. 5.1109).

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਬਹੁਜਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ વਸੇਨ ਸਙ੍ਘਰਤਨਸ੍ਸ ਗੁਣਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਘੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā bahujanapaccakkhassa sotāpannasseva vasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਯੇ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Ye ariyasaccānītigāthāvaṇṇanā

    ੯. ਏવਂ ਅવਿਸੇਸਤੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਗੁਣੇਨ ਸਙ੍ਘਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯੇ ਤੇ ਤਯੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾ ਏਕਬੀਜੀ ਕੋਲਂਕੋਲੋ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋਤਿ। ਯਥਾਹ –

    9. Evaṃ avisesato sotāpannassa guṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye te tayo sotāpannā ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamoti. Yathāha –

    ‘‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਸੋ ਏਕਂਯੇવ ਭવਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਏਕਬੀਜੀ। ਤਥਾ ਦ੍વੇ વਾ ਤੀਣਿ વਾ ਕੁਲਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਕੋਲਂਕੋਲੋ। ਤਥਾ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਦੇવੇਸੁ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਚ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋ’’ਤਿ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੩੧-੩੩)।

    ‘‘Idhekacco puggalo tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayā sotāpanno hoti…pe… so ekaṃyeva bhavaṃ nibbattitvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ ekabījī. Tathā dve vā tīṇi vā kulāni sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ kolaṃkolo. Tathā sattakkhattuṃ devesu ca manussesu ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karoti, ayaṃ sattakkhattuparamo’’ti (pu. pa. 31-33).

    ਤੇਸਂ ਸਬ੍ਬਕਨਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮਸ੍ਸ ਗੁਣੇਨ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਯੇ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। વਿਭਾવਯਨ੍ਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾਓਭਾਸੇਨ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਂ ਕਿਲੇਸਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਕਾਸਾਨਿ ਪਾਕਟਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞੇਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਪਞ੍ਞਤਾਯ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਞਾਣੇਨ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਪਞ੍ਞੇਨ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੁਦੇਸਿਤਾਨੀਤਿ ਸਮਾਸਬ੍ਯਾਸਸਾਕਲ੍ਯવੇਕਲ੍ਯਾਦੀਹਿ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਨਯੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਦੇਸਿਤਾਨਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਭੁਸਂ ਪਮਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇ વਿਭਾવਿਤਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਦੇવਰਜ੍ਜਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਜ੍ਜਾਦਿਪ੍ਪਮਾਦਟ੍ਠਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਭੁਸਂ ਪਮਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੇਨ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ, ਤੇਸਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤਤ੍ਤਾ ਨ ਅਟ੍ਠਮਂ ਭવਂ ਆਦਿਯਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਤਮਭવੇ ਏવ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ।

    Tesaṃ sabbakaniṭṭhassa sattakkhattuparamassa guṇena vattumāraddho ‘‘ye ariyasaccānī’’ti. Tattha ye ariyasaccānīti etaṃ vuttanayameva. Vibhāvayantīti paññāobhāsena saccappaṭicchādakaṃ kilesandhakāraṃ vidhamitvā attano pakāsāni pākaṭāni karonti. Gambhīrapaññenāti appameyyapaññatāya sadevakassa lokassa ñāṇena alabbhaneyyappatiṭṭhapaññena, sabbaññunāti vuttaṃ hoti. Sudesitānīti samāsabyāsasākalyavekalyādīhi tehi tehi nayehi suṭṭhu desitāni. Kiñcāpi te hontibhusaṃ pamattāti te vibhāvitaariyasaccā puggalā kiñcāpi devarajjacakkavattirajjādippamādaṭṭhānaṃ āgamma bhusaṃ pamattā honti, tathāpi sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena ṭhapetvā satta bhave anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, tesaṃ niruddhattā atthaṅgatattā na aṭṭhamaṃ bhavaṃ ādiyanti, sattamabhave eva pana vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇanti.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮવਸੇਨ ਸਙ੍ਘਰਤਨਸ੍ਸ ਗੁਣਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਘੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā sattakkhattuparamavasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਸਹਾવਸ੍ਸਾਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Sahāvassātigāthāvaṇṇanā

    ੧੦. ਏવਂ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਮਂ ਭવਂ ਅਨਾਦਿਯਨਗੁਣੇਨ ਸਙ੍ਘਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਆਦਿਯਤੋਪਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭવਾਦਾਨੇਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ વਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਗੁਣੇਨ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਸਹਾવਸ੍ਸਾ’’ਤਿ । ਤਤ੍ਥ ਸਹਾવਾਤਿ ਸਦ੍ਧਿਂਯੇવ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ‘‘ਨ ਤੇ ਭવਂ ਅਟ੍ਠਮਮਾਦਿਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ। ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਦਾਯਾਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਸਮ੍ਪਦਾਯ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਦਸ੍ਸਨਤੋ ‘‘ਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨਿ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਦਾ, ਤਾਯ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਦਾਯ ਸਹ ਏવ। ਤਯਸ੍ਸੁ ਧਮ੍ਮਾ ਜਹਿਤਾ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸੁ-ਇਤਿ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤੇ ਨਿਪਾਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਸੁ ਮੇ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਮਹਾવਿਕਟਭੋਜਨਸ੍ਮਿਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੬) વਿਯ। ਯਤੋ ਸਹਾવਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਦਾਯ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਜਹਿਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਪਹੀਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ।

    10. Evaṃ sattakkhattuparamassa aṭṭhamaṃ bhavaṃ anādiyanaguṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni tasseva satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhena guṇena vattumāraddho ‘‘sahāvassā’’ti . Tattha sahāvāti saddhiṃyeva. Assāti ‘‘na te bhavaṃ aṭṭhamamādiyantī’’ti vuttesu aññatarassa. Dassanasampadāyāti sotāpattimaggasampattiyā. Sotāpattimaggo hi nibbānaṃ disvā kattabbakiccasampadāya sabbapaṭhamaṃ nibbānadassanato ‘‘dassana’’nti vuccati, tassa attani pātubhāvo dassanasampadā, tāya dassanasampadāya saha eva. Tayassu dhammā jahitā bhavantīti ettha assu-iti padapūraṇamatte nipāto ‘‘idaṃ su me, sāriputta, mahāvikaṭabhojanasmiṃ hotī’’tiādīsu (ma. ni. 1.156) viya. Yato sahāvassa dassanasampadāya tayo dhammā jahitā bhavanti pahīnā hontīti ayamettha attho.

    ਇਦਾਨਿ ਜਹਿਤਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠੀ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਿਤਞ੍ਚ, ਸੀਲਬ੍ਬਤਂ વਾਪਿ ਯਦਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਤਿ ਕਾਯੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਾਖ੍ਯੇ ਕਾਯੇ વੀਸਤਿવਤ੍ਥੁਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ, ਸਤੀ વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਾਯੇ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿਪਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਕਾਯੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤਿਯੇવ વਾ ਕਾਯੇ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿਪਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਕਾਯੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਰੂਪਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਸਾ ਚ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ ਪਹੀਨਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਨੇਸਂ ਮੂਲਂ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਬ੍ਯਾਧਿવੂਪਸਮਨਤੋ ਪਞ੍ਞਾ‘‘ਚਿਕਿਚ੍ਛਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਚਿਕਿਚ੍ਛਿਤਂ ਇਤੋ વਿਗਤਂ, ਤਤੋ વਾ ਪਞ੍ਞਾਚਿਕਿਚ੍ਛਿਤਾ ਇਦਂ વਿਗਤਨ੍ਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਿਤਂ। ‘‘ਸਤ੍ਥਰਿ ਕਙ੍ਖਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੦੮; વਿਭ॰ ੯੧੫) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯ ਅਟ੍ਠવਤ੍ਥੁਕਾਯ વਿਮਤਿਯਾ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਸ੍ਸਾ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਿਤਾਨਿ ਪਹੀਨਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਨੇਸਂ ਮੂਲਂ। ‘‘ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸੀਲੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿ વਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੨੨੨; વਿਭ॰ ੯੩੮) ਆਗਤਂ ਗੋਸੀਲਕੁਕ੍ਕੁਰਸੀਲਾਦਿਕਂ ਸੀਲਂ ਗੋવਤਕੁਕ੍ਕੁਰવਤਾਦਿਕਞ੍ਚ વਤਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਨਗ੍ਗਿਯਮੁਣ੍ਡਿਕਾਦਿਅਮਰਤਪਂ ਪਹੀਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਮੂਲਂ, ਤੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਾવਸਾਨੇ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਦਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚੀ’’ਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਦਾਯ ਚੇਤ੍ਥ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਸਮੁਦਯਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਦਾਯ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਿਤਂ, ਮਗ੍ਗਦਸ੍ਸਨਨਿਬ੍ਬਾਨਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਦਾਯ ਸੀਲਬ੍ਬਤਂ ਪਹੀਯਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਂ।

    Idāni jahitadhammadassanatthamāha ‘‘sakkāyadiṭṭhī vicikicchitañca, sīlabbataṃ vāpi yadatthi kiñcī’’ti. Tattha sati kāye vijjamāne upādānakkhandhapañcakākhye kāye vīsativatthukā diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, satī vā tattha kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamānā diṭṭhīti attho. Satiyeva vā kāye diṭṭhītipi sakkāyadiṭṭhi, yathāvuttappakāre kāye vijjamāne rūpādisaṅkhāto attāti evaṃ pavattā diṭṭhīti attho. Tassā ca pahīnattā sabbadiṭṭhigatāni pahīnāneva honti. Sā hi nesaṃ mūlaṃ. Sabbakilesabyādhivūpasamanato paññā‘‘cikicchita’’nti vuccati, taṃ paññācikicchitaṃ ito vigataṃ, tato vā paññācikicchitā idaṃ vigatanti vicikicchitaṃ. ‘‘Satthari kaṅkhatī’’tiādinā (dha. sa. 1008; vibha. 915) nayena vuttāya aṭṭhavatthukāya vimatiyā etaṃ adhivacanaṃ. Tassā pahīnattā sabbānipi vicikicchitāni pahīnāni honti. Tañhi nesaṃ mūlaṃ. ‘‘Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti evamādīsu (dha. sa. 1222; vibha. 938) āgataṃ gosīlakukkurasīlādikaṃ sīlaṃ govatakukkuravatādikañca vataṃ sīlabbatanti vuccati, tassa pahīnattā sabbampi naggiyamuṇḍikādiamaratapaṃ pahīnaṃ hoti. Tañhi tassa mūlaṃ, teneva sabbāvasāne vuttaṃ ‘‘yadatthi kiñcī’’ti. Dukkhadassanasampadāya cettha sakkāyadiṭṭhi samudayadassanasampadāya vicikicchitaṃ, maggadassananibbānadassanasampadāya sīlabbataṃ pahīyatīti viññātabbaṃ.

    ਚਤੂਹਪਾਯੇਹੀਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Catūhapāyehītigāthāvaṇṇanā

    ੧੧. ਏવਮਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਪ੍ਪਹਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟੇ ਸਤਿ ਯੇਨ વਿਪਾਕવਟ੍ਟੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਪ੍ਪਹਾਨਾ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਪਹਾਨਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਚਤੂਹਪਾਯੇਹਿ ਚ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਪਾਯਾ ਨਾਮ ਨਿਰਯਤਿਰਚ੍ਛਾਨਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਅਸੁਰਕਾਯਾ। ਤੇਹਿ ਏਸ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਆਦਿਯਨ੍ਤੋਪਿ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    11. Evamassa kilesavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni tasmiṃ kilesavaṭṭe sati yena vipākavaṭṭena bhavitabbaṃ, tappahānā tassāpi pahānaṃ dīpento āha ‘‘catūhapāyehi ca vippamutto’’ti. Tattha cattāro apāyā nāma nirayatiracchānapettivisayaasurakāyā. Tehi esa satta bhave ādiyantopi vippamuttoti attho.

    ਏવਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਪ੍ਪਹਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਮੂਲਭੂਤਂ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਂ, ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਪਹਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਛਚ੍ਚਾਭਿਠਾਨਾਨਿ ਅਭਬ੍ਬ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਠਾਨਾਨੀਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਏਸ ਛ ਅਭਬ੍ਬੋ ਕਾਤੁਂ। ਤਾਨਿ ਚ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਾਤਰਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੮; વਿਭ॰ ੮੦੯) ਨਯੇਨ ਏਕਕਨਿਪਾਤੇ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਮਾਤੁਘਾਤਪਿਤੁਘਾਤਅਰਹਨ੍ਤਘਾਤਲੋਹਿਤੁਪ੍ਪਾਦਸਙ੍ਘਭੇਦਅਞ੍ਞਸਤ੍ਥਾਰੁਦ੍ਦੇਸਕਮ੍ਮਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਕੁਨ੍ਥਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਮ੍ਪਿ ਜੀવਿਤਾ ਨ વੋਰੋਪੇਤਿ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવਸ੍ਸ વਿਗਰਹਣਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਹਿ ਅਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਏવਂਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਾਨਿ ਅਭਿਠਾਨਾਨਿਪਿ ਕਰੋਤਿ, ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਨ ਅਭਬ੍ਬੋ ਤਾਨਿ ਕਾਤੁਨ੍ਤਿ। ਅਭਬ੍ਬਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਭવਨ੍ਤਰੇਪਿ ਅਕਰਣਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਭવਨ੍ਤਰੇਪਿ ਹਿ ਏਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਰਿਯਸਾવਕਭਾવਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਏવ ਏਤਾਨਿ વਾ ਛ ਪਕਤਿਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦੀਨਿ વਾ ਪਞ੍ਚ વੇਰਾਨਿ ਅਞ੍ਞਸਤ੍ਥਾਰੁਦ੍ਦੇਸੇਨ ਸਹ ਛ ਠਾਨਾਨਿ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਯਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ਏਕਚ੍ਚੇ ‘‘ਛ ਛਾਭਿਠਾਨਾਨੀ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਮਤਮਚ੍ਛਗ੍ਗਾਹਾਦਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸਾવਕਗਾਮਦਾਰਕਾਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ।

    Evamassa vipākavaṭṭappahānaṃ dassetvā idāni yamassa vipākavaṭṭassa mūlabhūtaṃ kammavaṭṭaṃ, tassāpi pahānaṃ dassento āha ‘‘chaccābhiṭhānāni abhabba kātu’’nti. Tattha abhiṭhānānīti oḷārikaṭṭhānāni, tāni esa cha abhabbo kātuṃ. Tāni ca ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ diṭṭhisampanno puggalo mātaraṃ jīvitā voropeyyā’’tiādinā (a. ni. 1.271; ma. ni. 3.128; vibha. 809) nayena ekakanipāte vuttāni mātughātapitughātaarahantaghātalohituppādasaṅghabhedaaññasatthāruddesakammānīti veditabbāni. Tāni hi kiñcāpi diṭṭhisampanno ariyasāvako kunthakipillikampi jīvitā na voropeti, apica kho pana puthujjanabhāvassa vigarahaṇatthaṃ vuttāni. Puthujjano hi adiṭṭhisampannattā evaṃmahāsāvajjāni abhiṭhānānipi karoti, dassanasampanno pana abhabbo tāni kātunti. Abhabbaggahaṇañcettha bhavantarepi akaraṇadassanatthaṃ. Bhavantarepi hi esa attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantopi dhammatāya eva etāni vā cha pakatipāṇātipātādīni vā pañca verāni aññasatthāruddesena saha cha ṭhānāni na karoti, yāni sandhāya ekacce ‘‘cha chābhiṭhānānī’’tipi paṭhanti. Matamacchaggāhādayo cettha ariyasāvakagāmadārakānaṃ nidassanaṃ.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਆਦਿਯਤੋਪਿ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭવਾਦਾਨੇਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ વਿਸਿਟ੍ਠਗੁਣવਸੇਨ ਸਙ੍ਘਰਤਨਸ੍ਸ ਗੁਣਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਘੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā satta bhave ādiyatopi ariyasāvakassa aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇavasena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸੋਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Kiñcāpi sotigāthāvaṇṇanā

    ੧੨. ਏવਂ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਆਦਿਯਤੋਪਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭવਾਦਾਨੇਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੇਹਿ વਿਸਿਟ੍ਠਗੁਣੇਨ ਸਙ੍ਘਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਛ ਅਭਿਠਾਨਾਨਿ ਅਭਬ੍ਬੋ ਕਾਤੁਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਾਯਪਿ ਅਭਬ੍ਬੋਤਿ ਪਮਾਦવਿਹਾਰਿਨੋਪਿ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਾਭਾવਗੁਣੇਨ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸੋ ਕਮ੍ਮ ਕਰੋਤਿ ਪਾਪਕ’’ਨ੍ਤਿ।

    12. Evaṃ satta bhave ādiyatopi aññehi appahīnabhavādānehi puggalehi visiṭṭhaguṇena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni na kevalaṃ dassanasampanno cha abhiṭhānāni abhabbo kātuṃ, kintu appamattakampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādanāyapi abhabboti pamādavihārinopi dassanasampannassa katappaṭicchādanābhāvaguṇena vattumāraddho ‘‘kiñcāpi so kamma karoti pāpaka’’nti.

    ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸੋ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਸਤਿਸਮ੍ਮੋਸੇਨ ਪਮਾਦવਿਹਾਰਂ ਆਗਮ੍ਮ ਯਂ ਤਂ ਭਗવਤਾ ਲੋਕવਜ੍ਜਂ ਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚਾਤਿਕ੍ਕਮਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਂ ਮਯਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਮਮ ਸਾવਕਾ ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੮੫; ਉਦਾ॰ ੪੫) ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਕੁਟਿਕਾਰਸਹਸੇਯ੍ਯਾਦਿਂ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜવੀਤਿਕ੍ਕਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਤਿਕੁਟ੍ਠਂ ਕਾਯੇਨ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਪਦਸੋਧਮ੍ਮਉਤ੍ਤਰਿਛਪ੍ਪਞ੍ਚવਾਚਾਧਮ੍ਮਦੇਸਨਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਫਰੁਸવਚਨਾਦਿਂ વਾ વਾਚਾਯ , ਉਦ ਚੇਤਸਾ વਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਲੋਭਦੋਸੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਜਾਤਰੂਪਾਦਿਸਾਦਿਯਨਂ ਚੀવਰਾਦਿਪਰਿਭੋਗੇਸੁ ਅਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਦਿਂ વਾ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਭਬ੍ਬੋ ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਛਦਾਯ ਨ ਸੋ ਤਂ ‘‘ਇਦਂ ਅਕਪ੍ਪਿਯਮਕਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਮੁਹੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤਿ, ਤਂਖਣਂ ਏવ ਪਨ ਸਤ੍ਥਰਿ વਾ વਿਞ੍ਞੂਸੁ વਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਸੁ ਆવਿ ਕਤ੍વਾ ਯਥਾਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਕਰੋਤਿ, ‘‘ਨ ਪੁਨ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਂવਰਿਤਬ੍ਬਂ વਾ ਸਂવਰਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਅਭਬ੍ਬਤਾ ਦਿਟ੍ਠਪਦਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਾ, ਏવਰੂਪਮ੍ਪਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਾਯ ਦਿਟ੍ਠਨਿਬ੍ਬਾਨਪਦਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਭਬ੍ਬਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tassattho – so dassanasampanno kiñcāpi satisammosena pamādavihāraṃ āgamma yaṃ taṃ bhagavatā lokavajjaṃ sañciccātikkamanaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (cūḷava. 385; udā. 45) taṃ ṭhapetvā aññaṃ kuṭikārasahaseyyādiṃ paṇṇattivajjavītikkamasaṅkhātaṃ buddhappatikuṭṭhaṃ kāyena pāpakammaṃ karoti, padasodhammauttarichappañcavācādhammadesanasamphappalāpapharusavacanādiṃ vā vācāya, uda cetasā vā katthaci lobhadosuppādanaṃ jātarūpādisādiyanaṃ cīvarādiparibhogesu apaccavekkhaṇādiṃ vā pāpakammaṃ karoti. Abhabbo so tassapaṭicchadāya na so taṃ ‘‘idaṃ akappiyamakaraṇīya’’nti jānitvā muhuttampi paṭicchādeti, taṃkhaṇaṃ eva pana satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu āvi katvā yathādhammaṃ paṭikaroti, ‘‘na puna karissāmī’’ti evaṃ saṃvaritabbaṃ vā saṃvarati. Kasmā? Yasmā abhabbatā diṭṭhapadassa vuttā, evarūpampi pāpakammaṃ katvā tassa paṭicchādāya diṭṭhanibbānapadassa dassanasampannassa puggalassa abhabbatā vuttāti attho.

    ਕਥਂ?

    Kathaṃ?

    ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਹਰੋ ਕੁਮਾਰੋ ਮਨ੍ਦੋ ਉਤ੍ਤਾਨਸੇਯ੍ਯਕੋ ਹਤ੍ਥੇਨ વਾ ਪਾਦੇਨ વਾ ਅਙ੍ਗਾਰਂ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਪਟਿਸਂਹਰਤਿ, ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਤਾ ਏਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ, ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਥਾਰੂਪਿਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਥਾਰੂਪਾਯ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਨਂ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਸਤ੍ਥਰਿ વਾ વਿਞ੍ਞੂਸੁ વਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਸੁ ਦੇਸੇਤਿ વਿવਰਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤਿ, ਦੇਸੇਤ੍વਾ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਤ੍વਾ ਆਯਤਿਂ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੯੬)।

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, daharo kumāro mando uttānaseyyako hatthena vā pādena vā aṅgāraṃ akkamitvā khippameva paṭisaṃharati, evameva kho, bhikkhave, dhammatā esā diṭṭhisampannassa puggalassa, kiñcāpi tathārūpiṃ āpattiṃ āpajjati, yathārūpāya āpattiyā vuṭṭhānaṃ paññāyati. Atha kho naṃ khippameva satthari vā viññūsu vā sabrahmacārīsu deseti vivarati uttānīkaroti, desetvā vivaritvā uttānīkatvā āyatiṃ saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (ma. ni. 1.496).

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਪਮਾਦવਿਹਾਰਿਨੋਪਿ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਾਭਾવਗੁਣੇਨ ਸਙ੍ਘਰਤਨਸ੍ਸ ਗੁਣਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਘੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā pamādavihārinopi dassanasampannassa katappaṭicchādanābhāvaguṇena saṅgharatanassa guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    વਨਪ੍ਪਗੁਮ੍ਬੇਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Vanappagumbetigāthāvaṇṇanā

    ੧੩. ਏવਂ ਸਙ੍ਘਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਤੇਨ ਤੇਨ ਗੁਣਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਸਙ੍ਘਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯ੍વਾਯਂ ਭਗવਤਾ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੇਨ ਇਧ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋ ਦੇਸਿਤੋ, ਤਮ੍ਪਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪੁਨ ਬੁਦ੍ਧਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘વਨਪ੍ਪਗੁਮ੍ਬੇ ਯਥਾ ਫੁਸ੍ਸਿਤਗ੍ਗੇ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਸਨ੍ਨਸਨ੍ਨਿવੇਸવવਤ੍ਥਿਤਾਨਂ ਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਸਮੂਹੋ વਨਂ, ਮੂਲਸਾਰਫੇਗ੍ਗੁਤਚਸਾਖਾਪਲਾਸੇਹਿ ਪવੁਦ੍ਧੋ ਗੁਮ੍ਬੋ ਪਗੁਮ੍ਬੋ, વਨਸ੍ਸ, વਨੇ વਾ ਪਗੁਮ੍ਬੋ વਨਪ੍ਪਗੁਮ੍ਬੋ। ਸ੍વਾਯਂ ‘‘વਨਪ੍ਪਗੁਮ੍ਬੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਏવਮ੍ਪਿ ਹਿ વਤ੍ਤੁਂ ਲਬ੍ਭਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੇ , ਅਤ੍ਥਿ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੇ, ਸੁਖੇ ਦੁਕ੍ਖੇ ਜੀવੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੪; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੨੮) વਿਯ। ਯਥਾਤਿ ਉਪਮਾવਚਨਂ। ਫੁਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਅਗ੍ਗਾਨਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਫੁਸ੍ਸਿਤਗ੍ਗੋ, ਸਬ੍ਬਸਾਖਾਪਸਾਖਾਸੁ ਸਞ੍ਜਾਤਪੁਪ੍ਫੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ‘‘ਫੁਸ੍ਸਿਤਗ੍ਗੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਗਿਮ੍ਹਾਨਮਾਸੇ ਪਠਮਸ੍ਮਿਂ ਗਿਮ੍ਹੇਤਿ ਯੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਗਿਮ੍ਹਾਨਂ ਮਾਸਾ, ਤੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਗਿਮ੍ਹਮਾਸਾਨਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਮਾਸੇ। ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਮਾਸੇ ਇਤਿ ਚੇ? ਪਠਮਸ੍ਮਿਂ ਗਿਮ੍ਹੇ, ਚਿਤ੍ਰਮਾਸੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਪਠਮਗਿਮ੍ਹੋ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਬਾਲવਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਮੇવ।

    13. Evaṃ saṅghapariyāpannānaṃ puggalānaṃ tena tena guṇappakārena saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni yvāyaṃ bhagavatā ratanattayaguṇaṃ dīpentena idha saṅkhepena aññatra ca vitthārena pariyattidhammo desito, tampi nissāya puna buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho ‘‘vanappagumbe yathā phussitagge’’ti. Tattha āsannasannivesavavatthitānaṃ rukkhānaṃ samūho vanaṃ, mūlasārapheggutacasākhāpalāsehi pavuddho gumbo pagumbo, vanassa, vane vā pagumbo vanappagumbo. Svāyaṃ ‘‘vanappagumbe’’ti vutto, evampi hi vattuṃ labbhati ‘‘atthi savitakkasavicāre , atthi avitakkavicāramatte, sukhe dukkhe jīve’’tiādīsu (dī. ni. 1.174; ma. ni. 2.228) viya. Yathāti upamāvacanaṃ. Phussitāni aggāni assāti phussitaggo, sabbasākhāpasākhāsu sañjātapupphoti attho. So pubbe vuttanayeneva ‘‘phussitagge’’ti vutto. Gimhānamāse paṭhamasmiṃ gimheti ye cattāro gimhānaṃ māsā, tesaṃ catunnaṃ gimhamāsānaṃ ekasmiṃ māse. Katarasmiṃ māse iti ce? Paṭhamasmiṃ gimhe, citramāseti attho. So hi ‘‘paṭhamagimho’’ti ca ‘‘bālavasanto’’ti ca vuccati. Tato paraṃ padatthato pākaṭameva.

    ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਪਠਮਗਿਮ੍ਹਨਾਮਕੇ ਬਾਲવਸਨ੍ਤੇ ਨਾਨਾવਿਧਰੁਕ੍ਖਗਹਨੇ વਨੇ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਗ੍ਗਸਾਖੋ ਤਰੁਣਰੁਕ੍ਖਗਚ੍ਛਪਰਿਯਾਯਨਾਮੋ ਪਗੁਮ੍ਬੋ ਅਤਿવਿਯ ਸਸ੍ਸਿਰਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਹਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਦੀਹਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਹਿ વਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਅਤਿવਿਯ ਸਸ੍ਸਿਰਿਕਤ੍ਤਾ ਤਥੂਪਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਮਗ੍ਗਦੀਪਨਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮવਰਂ ਨੇવ ਲਾਭਹੇਤੁ ਨ ਸਕ੍ਕਾਰਾਦਿਹੇਤੁ, ਕੇવਲਨ੍ਤੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਅਬ੍ਭੁਸ੍ਸਾਹਿਤਹਦਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਮਹਿਤਾਯ ਅਦੇਸਯੀਤਿ। ਪਰਮਂ ਹਿਤਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧਸੁਖਤ੍ਥਂ ਅਨੁਨਾਸਿਕੋ। ਅਯਂ ਪਨਤ੍ਥੋ – ਪਰਮਹਿਤਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਅਦੇਸਯੀਤਿ।

    Ayaṃ panettha piṇḍattho – yathā paṭhamagimhanāmake bālavasante nānāvidharukkhagahane vane supupphitaggasākho taruṇarukkhagacchapariyāyanāmo pagumbo ativiya sassiriko hoti, evameva khandhāyatanādīhi satipaṭṭhānasammappadhānādīhi sīlasamādhikkhandhādīhi vā nānappakārehi atthappabhedapupphehi ativiya sassirikattā tathūpamaṃ nibbānagāmimaggadīpanato nibbānagāmiṃ pariyattidhammavaraṃ neva lābhahetu na sakkārādihetu, kevalantu mahākaruṇāya abbhussāhitahadayo sattānaṃ paramahitāya adesayīti. Paramaṃ hitāyāti ettha ca gāthābandhasukhatthaṃ anunāsiko. Ayaṃ panattho – paramahitāya nibbānāya adesayīti.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਗ੍ਗવਨਪ੍ਪਗੁਮ੍ਬਸਦਿਸਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਬੁਦ੍ਧਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕੇવਲਂ ਪਨ ਇਦਮ੍ਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਕਾਰਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਬੁਦ੍ਧੇ ਰਤਨਂ ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ । ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā imaṃ supupphitaggavanappagumbasadisaṃ pariyattidhammaṃ vatvā idāni tameva nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana idampi yathāvuttapakārapariyattidhammasaṅkhātaṃ buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ . Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    વਰੋ વਰਞ੍ਞੂਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Varo varaññūtigāthāvaṇṇanā

    ੧੪. ਏવਂ ਭਗવਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇਨ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘વਰੋ વਰਞ੍ਞੂ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਰੋਤਿ ਪਣੀਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕੇਹਿ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਮ੍ਪਿ ਏવਰੂਪਾ ਅਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ, વਰਗੁਣਯੋਗਤੋ વਾ વਰੋ ਉਤ੍ਤਮੋ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਰਞ੍ਞੂਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਞੂ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ વਰਂ, ਤਞ੍ਚੇਸ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਸਯਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਾਸਿ। વਰਦੋਤਿ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯਭਦ੍ਦવਗ੍ਗਿਯਜਟਿਲਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯવਾਸਨਾਭਾਗਿਯવਰਧਮ੍ਮਦਾਯੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਰਾਹਰੋਤਿ વਰਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਹਟਤ੍ਤਾ વਰਾਹਰੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਦੀਪਙ੍ਕਰਤੋ ਪਭੁਤਿ ਸਮਤਿਂਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਕੇਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਅਨੁਯਾਤਂ ਪੁਰਾਣਮਗ੍ਗવਰਮਾਹਰਿ, ਤੇਨ ‘‘વਰਾਹਰੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    14. Evaṃ bhagavā pariyattidhammena buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni lokuttaradhammena vattumāraddho ‘‘varo varaññū’’ti. Tattha varoti paṇītādhimuttikehi icchito ‘‘aho vata mayampi evarūpā assāmā’’ti, varaguṇayogato vā varo uttamo seṭṭhoti attho. Varaññūti nibbānaññū. Nibbānañhi sabbadhammānaṃ uttamaṭṭhena varaṃ, tañcesa bodhimūle sayaṃ paṭivijjhitvā aññāsi. Varadoti pañcavaggiyabhaddavaggiyajaṭilādīnaṃ aññesañca devamanussānaṃ nibbedhabhāgiyavāsanābhāgiyavaradhammadāyīti attho. Varāharoti varassa maggassa āhaṭattā varāharoti vuccati. So hi bhagavā dīpaṅkarato pabhuti samatiṃsa pāramiyo pūrento pubbakehi sammāsambuddhehi anuyātaṃ purāṇamaggavaramāhari, tena ‘‘varāharo’’ti vuccati.

    ਅਪਿਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪਟਿਲਾਭੇਨ વਰੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ વਰਞ੍ਞੂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਦਾਨੇਨ વਰਦੋ, ਉਤ੍ਤਮਪਟਿਪਦਾਹਰਣੇਨ વਰਾਹਰੋ। ਏਤੇਹਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣੇਹਿ ਅਧਿਕਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਗੁਣਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ।

    Apica sabbaññutaññāṇappaṭilābhena varo, nibbānasacchikiriyāya varaññū, sattānaṃ vimuttisukhadānena varado, uttamapaṭipadāharaṇena varāharo. Etehi lokuttaraguṇehi adhikassa kassaci guṇassa abhāvato anuttaro.

    ਅਪਰੋ ਨਯੋ – વਰੋ ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ, વਰਞ੍ਞੂ ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ, વਰਦੋ ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ, વਰਾਹਰੋ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ, વਰਂ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਮਾਹਰੀਤਿ। ਤਥਾ વਰੋ ਪੁਞ੍ਞੁਸ੍ਸਯੇਨ, વਰਞ੍ਞੂ ਪਞ੍ਞੁਸ੍ਸਯੇਨ, વਰਦੋ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਤਦੁਪਾਯਸਮ੍ਪਦਾਨੇਨ, વਰਾਹਰੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਭਾવਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਤਦੁਪਾਯਾਹਰਣੇਨ, ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅਸਦਿਸਤਾਯ, ਅਤ੍ਤਨਾ વਾ ਅਨਾਚਰਿਯਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰੇਸਂ ਆਚਰਿਯਭਾવੇਨ, ਧਮ੍ਮવਰਂ ਅਦੇਸਯਿ ਸਾવਕਭਾવਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਤਾਦਿਗੁਣਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਰਸ੍ਸ ਦੇਸਨਤੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    Aparo nayo – varo upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaññū paññādhiṭṭhānaparipūraṇena, varado cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena, varāharo saccādhiṭṭhānaparipūraṇena, varaṃ maggasaccamāharīti. Tathā varo puññussayena, varaññū paññussayena, varado buddhabhāvatthikānaṃ tadupāyasampadānena, varāharo paccekabuddhabhāvatthikānaṃ tadupāyāharaṇena, anuttaro tattha tattha asadisatāya, attanā vā anācariyako hutvā paresaṃ ācariyabhāvena, dhammavaraṃ adesayi sāvakabhāvatthikānaṃ tadatthāya svākkhātatādiguṇayuttassa dhammavarassa desanato. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਨવવਿਧੇਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਬੁਦ੍ਧਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਤਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕੇવਲਂ ਪਨ ਯਂ વਰਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਏਸ ਅਞ੍ਞਾਸਿ, ਯਞ੍ਚ ਅਦਾਸਿ, ਯਞ੍ਚ ਆਹਰਿ, ਯਞ੍ਚ ਦੇਸੇਸਿ, ਇਦਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧੇ ਰਤਨਂ ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā navavidhena lokuttaradhammena attano guṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya buddhādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjati ‘‘idampi buddhe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana yaṃ varaṃ lokuttaradhammaṃ esa aññāsi, yañca adāsi, yañca āhari, yañca desesi, idampi buddhe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਖੀਣਨ੍ਤਿਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ

    Khīṇantigāthāvaṇṇanā

    ੧੫. ਏવਂ ਭਗવਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਨવਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਦ੍વੀਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯੇ ਤਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ ਅਸ੍ਸੋਸੁਂ, ਸੁਤਾਨੁਸਾਰੇਨ ਚ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨવਪ੍ਪਕਾਰਮ੍ਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਅਧਿਗਮਿਂਸੁ, ਤੇਸਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਪਤ੍ਤਿਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪੁਨ ਸਙ੍ਘਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍ਤੁਮਾਰਦ੍ਧੋ ‘‘ਖੀਣਂ ਪੁਰਾਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਖੀਣਨ੍ਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ। ਪੁਰਾਣਨ੍ਤਿ ਪੁਰਾਤਨਂ। ਨવਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਤਿ વਤ੍ਤਮਾਨਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਾਤੁਭਾવਂ। વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾਤਿ વੀਤਰਾਗਚਿਤ੍ਤਾ। ਆਯਤਿਕੇ ਭવਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ। ਤੇਤਿ ਯੇਸਂ ਖੀਣਂ ਪੁਰਾਣਂ ਨવਂ ਨਤ੍ਥਿ ਸਮ੍ਭવਂ, ਯੇ ਚ ਆਯਤਿਕੇ ਭવਸ੍ਮਿਂ વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਖੀਣਾਸવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ। ਖੀਣਬੀਜਾਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਬੀਜਾ। ਅવਿਰੂਲ਼੍ਹਿਛਨ੍ਦਾਤਿ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਛਨ੍ਦવਿਰਹਿਤਾ। ਨਿਬ੍ਬਨ੍ਤੀਤਿ વਿਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ। ਧੀਰਾਤਿ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਯਥਾਯਂ ਪਦੀਪੋਤਿ ਅਯਂ ਪਦੀਪੋ વਿਯ।

    15. Evaṃ bhagavā pariyattidhammañca navalokuttaradhammañca nissāya dvīhi gāthāhi buddhādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vatvā idāni ye taṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, sutānusārena ca paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānapattiguṇaṃ nissāya puna saṅghādhiṭṭhānaṃ saccaṃ vattumāraddho ‘‘khīṇaṃ purāṇa’’nti. Tattha khīṇanti samucchinnaṃ. Purāṇanti purātanaṃ. Navanti sampati vattamānaṃ. Natthi sambhavanti avijjamānapātubhāvaṃ. Virattacittāti vītarāgacittā. Āyatike bhavasminti anāgatamaddhānaṃ punabbhave. Teti yesaṃ khīṇaṃ purāṇaṃ navaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū. Khīṇabījāti ucchinnabījā. Avirūḷhichandāti virūḷhichandavirahitā. Nibbantīti vijjhāyanti. Dhīrāti dhitisampannā. Yathāyaṃ padīpoti ayaṃ padīpo viya.

    ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਂ ਤਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਮ੍ਪਿ ਪੁਰਾਣਂ ਅਤੀਤਕਾਲਿਕਂ ਕਮ੍ਮਂ ਤਣ੍ਹਾਸਿਨੇਹਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਆਹਰਣਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਅਖੀਣਂਯੇવ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਪੁਰਾਣਂ ਕਮ੍ਮਂ ਯੇਸਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਤਣ੍ਹਾਸਿਨੇਹਸ੍ਸ ਸੋਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਬੀਜਮਿવ ਆਯਤਿਂ વਿਪਾਕਦਾਨਾਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਖੀਣਂ। ਯਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਾਦਿવਸੇਨ ਇਦਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਕਮ੍ਮਂ ਨવਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਤਣ੍ਹਾਪਹਾਨੇਨੇવ ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਪਾਦਪਪੁਪ੍ਫਮਿવ ਆਯਤਿਂ ਫਲਦਾਨਾਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਯੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਸਮ੍ਭવਂ, ਯੇ ਚ ਤਣ੍ਹਾਪਹਾਨੇਨੇવ ਆਯਤਿਕੇ ਭવਸ੍ਮਿਂ વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਖੀਣਾਸવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ‘‘ਕਮ੍ਮਂ ਖੇਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਬੀਜ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੭) ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯੇਨੇવ ਖੀਣਤ੍ਤਾ ਖੀਣਬੀਜਾ। ਯੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪੁਨਬ੍ਭવਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਯਾ ਛਨ੍ਦੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸਪਿ ਸਮੁਦਯਪ੍ਪਹਾਨੇਨੇવ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਯ ਚੁਤਿਕਾਲੇ ਅਸਮ੍ਭવੇਨ ਅવਿਰੂਲ਼੍ਹਿਛਨ੍ਦਾ ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਧੀਰਾ ਚਰਿਮવਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੇਨ ਯਥਾਯਂ ਪਦੀਪੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ, ਏવਂ ਨਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ, ਪੁਨ ‘‘ਰੂਪਿਨੋ વਾ ਅਰੂਪਿਨੋ વਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਥਂ ਅਚ੍ਚੇਨ੍ਤੀਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਸਮਯੇ ਨਗਰਦੇવਤਾਨਂ ਪੂਜਨਤ੍ਥਾਯ ਜਾਲਿਤੇਸੁ ਪਦੀਪੇਸੁ ਏਕੋ ਪਦੀਪੋ વਿਜ੍ਝਾਯਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਯਥਾਯਂ ਪਦੀਪੋ’’ਤਿ।

    Kiṃ vuttaṃ hoti? Yaṃ taṃ sattānaṃ uppajjitvā niruddhampi purāṇaṃ atītakālikaṃ kammaṃ taṇhāsinehassa appahīnattā paṭisandhiāharaṇasamatthatāya akhīṇaṃyeva hoti, taṃ purāṇaṃ kammaṃ yesaṃ arahattamaggena taṇhāsinehassa sositattā agginā daḍḍhabījamiva āyatiṃ vipākadānāsamatthatāya khīṇaṃ. Yañca nesaṃ buddhapūjādivasena idāni pavattamānaṃ kammaṃ navanti vuccati, tañca taṇhāpahāneneva chinnamūlapādapapupphamiva āyatiṃ phaladānāsamatthatāya yesaṃ natthi sambhavaṃ, ye ca taṇhāpahāneneva āyatike bhavasmiṃ virattacittā, te khīṇāsavā bhikkhū ‘‘kammaṃ khettaṃ viññāṇaṃ bīja’’nti (a. ni. 3.77) ettha vuttassa paṭisandhiviññāṇassa kammakkhayeneva khīṇattā khīṇabījā. Yopi pubbe punabbhavasaṅkhātāya virūḷhiyā chando ahosi. Tassapi samudayappahāneneva pahīnattā pubbe viya cutikāle asambhavena avirūḷhichandā dhitisampannattā dhīrā carimaviññāṇanirodhena yathāyaṃ padīpo nibbuto, evaṃ nibbanti, puna ‘‘rūpino vā arūpino vā’’ti evamādiṃ paññattipathaṃ accentīti. Tasmiṃ kira samaye nagaradevatānaṃ pūjanatthāya jālitesu padīpesu eko padīpo vijjhāyi, taṃ dassento āha ‘‘yathāyaṃ padīpo’’ti.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਯੇ ਤਂ ਪੁਰਿਮਾਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਗਾਥਾਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ ਅਸ੍ਸੋਸੁਂ, ਸੁਤਾਨੁਸਾਰੇਨ ਚ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨવਪ੍ਪਕਾਰਮ੍ਪਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਅਧਿਗਮਿਂਸੁ, ਤੇਸਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਪਤ੍ਤਿਗੁਣਂ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਙ੍ਘਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਦੇਸਨਂ ਸਮਾਪੇਸਿ ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਘੇ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕੇવਲਂ ਪਨ ਇਦਮ੍ਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਖੀਣਾਸવਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਙ੍ਘੇ ਰਤਨਂ ਪਣੀਤਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਮਿਸ੍ਸਾਪਿ ਗਾਥਾਯ ਆਣਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਅਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ।

    Evaṃ bhagavā ye taṃ purimāhi dvīhi gāthāhi vuttaṃ pariyattidhammaṃ assosuṃ, sutānusārena ca paṭipajjitvā navappakārampi lokuttaradhammaṃ adhigamiṃsu, tesaṃ anupādisesanibbānapattiguṇaṃ vatvā idāni tameva guṇaṃ nissāya saṅghādhiṭṭhānaṃ saccavacanaṃ payuñjanto desanaṃ samāpesi ‘‘idampi saṅghe’’ti. Tassattho pubbe vuttanayeneva veditabbo. Kevalaṃ pana idampi yathāvuttena pakārena khīṇāsavabhikkhūnaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saṅghe ratanaṃ paṇītanti evaṃ yojetabbaṃ. Imissāpi gāthāya āṇā koṭisatasahassacakkavāḷesu amanussehi paṭiggahitāti.

    ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਰਾਜਕੁਲਸ੍ਸ ਸੋਤ੍ਥਿ ਅਹੋਸਿ, ਸਬ੍ਬੂਪਦ੍ਦવਾ વੂਪਸਮਿਂਸੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਪਾਣਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ।

    Desanāpariyosāne rājakulassa sotthi ahosi, sabbūpaddavā vūpasamiṃsu, caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.

    ਯਾਨੀਧਾਤਿਗਾਥਾਤ੍ਤਯવਣ੍ਣਨਾ

    Yānīdhātigāthāttayavaṇṇanā

    ੧੬. ਅਥ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ ‘‘ਭਗવਤਾ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਚ੍ਚવਚਨਂ ਪਯੁਞ੍ਜਮਾਨੇਨ ਨਾਗਰਸ੍ਸ ਸੋਤ੍ਥਿ ਕਤਾ, ਮਯਾਪਿ ਨਾਗਰਸ੍ਸ ਸੋਤ੍ਥਿਤ੍ਥਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਕਿਞ੍ਚਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅવਸਾਨੇ ਗਾਥਾਤ੍ਤਯਂ ਅਭਾਸਿ ‘‘ਯਾਨੀਧ ਭੂਤਾਨੀ’’ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧੋ ਯਥਾ ਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਂ ਆਪਨ੍ਨੇਹਿ ਆਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ , ਤਥਾ ਆਗਤਤੋ ਯਥਾ ਚ ਤੇਹਿ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਥਾ ਗਤਤੋ ਯਥਾ ਚ ਤੇਹਿ ਆਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਥਾ ਆਜਾਨਨਤੋ, ਯਥਾ ਚ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਥਾ ਜਾਨਨਤੋ, ਯਞ੍ਚ ਤਥੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਗਦਨਤੋ ਚ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸੋ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧਾਦਿਨਾ ਬਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ ਉਪਕਾਰਕੇਨ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤਾਦਿਨਾ ਚ ਅਤ੍ਤਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ ਅਤਿવਿਯ ਪੂਜਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ ਸਬ੍ਬਂ ਦੇવਪਰਿਸਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਤਥਾਗਤਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਪੂਜਿਤਂ, ਬੁਦ੍ਧਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮ ਸੁવਤ੍ਥਿ ਹੋਤੂ’’ਤਿ।

    16. Atha sakko devānamindo ‘‘bhagavatā ratanattayaguṇaṃ nissāya saccavacanaṃ payuñjamānena nāgarassa sotthi katā, mayāpi nāgarassa sotthitthaṃ ratanattayaguṇaṃ nissāya kiñci vattabba’’nti cintetvā avasāne gāthāttayaṃ abhāsi ‘‘yānīdha bhūtānī’’ti tattha yasmā buddho yathā lokahitatthāya ussukkaṃ āpannehi āgantabbaṃ , tathā āgatato yathā ca tehi gantabbaṃ, tathā gatato yathā ca tehi ājānitabbaṃ, tathā ājānanato, yathā ca jānitabbaṃ, tathā jānanato, yañca tatheva hoti, tassa gadanato ca ‘‘tathāgato’’ti vuccati. Yasmā ca so devamanussehi pupphagandhādinā bahi nibbattena upakārakena, dhammānudhammapaṭipattādinā ca attani nibbattena ativiya pūjito, tasmā sakko devānamindo sabbaṃ devaparisaṃ attanā saddhiṃ sampiṇḍetvā āha ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, buddhaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti.

    ੧੭. ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਧਮ੍ਮੇ ਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੋ ਯਥਾ ਯੁਗਨਦ੍ਧਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਬਲੇਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੇਨ, ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮੋਪਿ ਯਥਾ ਗਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਟਿવਿਘਾਤਾਯ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਤਥਾ ਅવਗਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ’’ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸਙ੍ਘੋਪਿ ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੇਹਿ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ, ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ’’ਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅવਸੇਸਗਾਥਾਦ੍વਯੇਪਿ ਤਥਾਗਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮ ਸੁવਤ੍ਥਿ ਹੋਤੁ, ਤਥਾਗਤਂ ਸਙ੍ਘਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮ ਸੁવਤ੍ਥਿ ਹੋਤੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾਤਿ।

    17. Yasmā pana dhamme maggadhammo yathā yuganaddhasamathavipassanābalena gantabbaṃ kilesapakkhaṃ samucchindantena, tathā gatoti tathāgato. Nibbānadhammopi yathā gato paññāya paṭividdho sabbadukkhappaṭivighātāya sampajjati, buddhādīhi tathā avagato, tasmā ‘‘tathāgato’’tveva vuccati. Yasmā ca saṅghopi yathā attahitāya paṭipannehi gantabbaṃ tena tena maggena, tathā gatoti ‘‘tathāgato’’tveva vuccati. Tasmā avasesagāthādvayepi tathāgataṃ dhammaṃ namassāma suvatthi hotu, tathāgataṃ saṅghaṃ namassāma suvatthi hotūti vuttaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    ਏવਂ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ ਇਮਂ ਗਾਥਾਤ੍ਤਯਂ ਭਾਸਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇવਪੁਰਮੇવ ਗਤੋ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦੇવਪਰਿਸਾਯ। ਭਗવਾ ਪਨ ਤਦੇવ ਰਤਨਸੁਤ੍ਤਂ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇਪਿ ਦੇਸੇਸਿ, ਪੁਨ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਪਾਣਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ, ਏવਂ ਯਾવ ਸਤ੍ਤਮਦਿવਸਂ ਦੇਸੇਸਿ, ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਤਥੇવ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਭਗવਾ ਅਡ੍ਢਮਾਸਮੇવ વੇਸਾਲਿਯਂ વਿਹਰਿਤ੍વਾ ਰਾਜੂਨਂ ‘‘ਗਚ੍ਛਾਮਾ’’ਤਿ ਪਟਿવੇਦੇਸਿ। ਤਤੋ ਰਾਜਾਨੋ ਦਿਗੁਣੇਨ ਸਕ੍ਕਾਰੇਨ ਪੁਨ ਤੀਹਿ ਦਿવਸੇਹਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਗਙ੍ਗਾਤੀਰਂ ਨਯਿਂਸੁ। ਗਙ੍ਗਾਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਨਾਗਰਾਜਾਨੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸੁਂ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਮਯਂ ਕਿਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਮਣਿਮਯਾ ਨਾવਾਯੋ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਮਣਿਮਯੇ ਏવ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਪਞ੍ਞਪੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਪਦੁਮਸਞ੍ਛਨ੍ਨਂ ਉਦਕਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਅਨੁਗ੍ਗਹਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਯਾਚਿਂਸੁ। ਭਗવਾ ਅਧਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਰਤਨਨਾવਮਾਰੂਲ਼੍ਹੋ, ਪਞ੍ਚ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚਸਤਂ ਨਾવਾਯੋ ਅਭਿਰੂਲ਼੍ਹਾ। ਨਾਗਰਾਜਾਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸਦ੍ਧਿਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਨ ਨਾਗਭવਨਂ ਪવੇਸੇਸੁਂ। ਤਤ੍ਰ ਸੁਦਂ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਰਤ੍ਤਿਂ ਨਾਗਪਰਿਸਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ। ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯੇਹਿ ਮਹਾਦਾਨਂ ਅਕਂਸੁ, ਭਗવਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ਨਾਗਭવਨਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿ।

    Evaṃ sakko devānamindo imaṃ gāthāttayaṃ bhāsitvā bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā devapurameva gato saddhiṃ devaparisāya. Bhagavā pana tadeva ratanasuttaṃ dutiyadivasepi desesi, puna caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, evaṃ yāva sattamadivasaṃ desesi, divase divase tatheva dhammābhisamayo ahosi. Bhagavā aḍḍhamāsameva vesāliyaṃ viharitvā rājūnaṃ ‘‘gacchāmā’’ti paṭivedesi. Tato rājāno diguṇena sakkārena puna tīhi divasehi bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ nayiṃsu. Gaṅgāya nibbattā nāgarājāno cintesuṃ ‘‘manussā tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā’’ti suvaṇṇarajatamaṇimayā nāvāyo māpetvā suvaṇṇarajatamaṇimaye eva pallaṅke paññapetvā pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ udakaṃ karitvā ‘‘amhākaṃ anuggahaṃ karothā’’ti bhagavantaṃ yāciṃsu. Bhagavā adhivāsetvā ratananāvamārūḷho, pañca ca bhikkhusatāni pañcasataṃ nāvāyo abhirūḷhā. Nāgarājāno bhagavantaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghena nāgabhavanaṃ pavesesuṃ. Tatra sudaṃ bhagavā sabbarattiṃ nāgaparisāya dhammaṃ desesi. Dutiyadivase dibbehi khādanīyabhojanīyehi mahādānaṃ akaṃsu, bhagavā anumoditvā nāgabhavanā nikkhami.

    ਭੂਮਟ੍ਠਾ ਦੇવਾ ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਨਾਗਾ ਚ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਮਯਂ ਕਿਂ ਨ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ વਨਪ੍ਪਗੁਮ੍ਬਰੁਕ੍ਖਪਬ੍ਬਤਾਦੀਸੁ ਛਤ੍ਤਾਤਿਛਤ੍ਤਾਨਿ ਉਕ੍ਖਿਪਿਂਸੁ। ਏਤੇਨੇવ ਉਪਾਯੇਨ ਯਾવ ਅਕਨਿਟ੍ਠਬ੍ਰਹ੍ਮਭવਨਂ, ਤਾવ ਮਹਾਸਕ੍ਕਾਰવਿਸੇਸੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰੋਪਿ ਲਿਚ੍ਛવੀਹਿ ਆਗਤਕਾਲੇ ਕਤਸਕ੍ਕਾਰਤੋ ਦਿਗੁਣਮਕਾਸਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਞ੍ਚਹਿ ਦਿવਸੇਹਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਰਾਜਗਹਂ ਆਨੇਸਿ।

    Bhūmaṭṭhā devā ‘‘manussā ca nāgā ca tathāgatassa sakkāraṃ karonti, mayaṃ kiṃ na karissāmā’’ti cintetvā vanappagumbarukkhapabbatādīsu chattātichattāni ukkhipiṃsu. Eteneva upāyena yāva akaniṭṭhabrahmabhavanaṃ, tāva mahāsakkāraviseso nibbatti. Bimbisāropi licchavīhi āgatakāle katasakkārato diguṇamakāsi. Pubbe vuttanayeneva pañcahi divasehi bhagavantaṃ rājagahaṃ ānesi.

    ਰਾਜਗਹਮਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਭਗવਤਿ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਂ ਮਣ੍ਡਲਮਾਲ਼ੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਯਮਨ੍ਤਰਕਥਾ ਉਦਪਾਦਿ ‘‘ਅਹੋ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਆਨੁਭਾવੋ, ਯਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਗਙ੍ਗਾਯ ਓਰਤੋ ਚ ਪਾਰਤੋ ਚ ਅਟ੍ਠਯੋਜਨੋ ਭੂਮਿਭਾਗੋ ਨਿਨ੍ਨਞ੍ਚ ਥਲਞ੍ਚ ਸਮਂ ਕਤ੍વਾ વਾਲੁਕਾਯ ਓਕਿਰਿਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਸਞ੍ਛਨ੍ਨੋ, ਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣਂ ਗਙ੍ਗਾਯ ਉਦਕਂ ਨਾਨਾવਣ੍ਣੇਹਿ ਪਦੁਮੇਹਿ ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਂ, ਯਾવ ਅਕਨਿਟ੍ਠਭવਨਂ, ਤਾવ ਛਤ੍ਤਾਤਿਛਤ੍ਤਾਨਿ ਉਸ੍ਸਿਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਭਗવਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਤਙ੍ਖਣਾਨੁਰੂਪੇਨ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਣ੍ਡਲਮਾਲ਼ੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਰਬੁਦ੍ਧਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਨਿਸਜ੍ਜ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਕਾਯ ਨੁਤ੍ਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਬ੍ਬਂ ਆਰੋਚੇਸੁਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਯਂ ਪੂਜਾવਿਸੇਸੋ ਮਯ੍ਹਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਨ ਨਾਗਦੇવਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੁਭਾવੇਨ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਹਂਸੁ ‘‘ਨ ਮਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ ਜਾਨਾਮ, ਸਾਧੁ ਨੋ ਭਗવਾ ਤਥਾ ਕਥੇਤੁ, ਯਥਾ ਮਯਂ ਤਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿ।

    Rājagahamanuppatte bhagavati pacchābhattaṃ maṇḍalamāḷe sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ ayamantarakathā udapādi ‘‘aho buddhassa bhagavato ānubhāvo, yaṃ uddissa gaṅgāya orato ca pārato ca aṭṭhayojano bhūmibhāgo ninnañca thalañca samaṃ katvā vālukāya okiritvā pupphehi sañchanno, yojanappamāṇaṃ gaṅgāya udakaṃ nānāvaṇṇehi padumehi sañchannaṃ, yāva akaniṭṭhabhavanaṃ, tāva chattātichattāni ussitānī’’ti. Bhagavā taṃ pavattiṃ ñatvā gandhakuṭito nikkhamitvā taṅkhaṇānurūpena pāṭihāriyena gantvā maṇḍalamāḷe paññattavarabuddhāsane nisīdi. Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti. Bhikkhū sabbaṃ ārocesuṃ bhagavā etadavoca – ‘‘na, bhikkhave, ayaṃ pūjāviseso mayhaṃ buddhānubhāvena nibbatto, na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho pubbe appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto’’ti. Bhikkhū āhaṃsu ‘‘na mayaṃ, bhante, taṃ appamattakaṃ pariccāgaṃ jānāma, sādhu no bhagavā tathā kathetu, yathā mayaṃ taṃ jāneyyāmā’’ti.

    ਭਗવਾ ਆਹ – ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਕ੍ਕਸਿਲਾਯਂ ਸਙ੍ਖੋ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਸੁਸੀਮੋ ਨਾਮ ਮਾਣવੋ ਸੋਲ਼ਸવਸ੍ਸੁਦ੍ਦੇਸਿਕੋ વਯੇਨ। ਸੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਪਿਤਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਤਂ ਪਿਤਾ ਆਹ ‘‘ਕਿਂ, ਤਾਤ, ਸੁਸੀਮਾ’’ਤਿ? ਸੋ ਆਹ ‘‘ਇਚ੍ਛਾਮਹਂ, ਤਾਤ, ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਿਪ੍ਪਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ , ਤਾਤ, ਸੁਸੀਮ, ਅਸੁਕੋ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਮਮ ਸਹਾਯਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ ਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਪਚਾਰਯੁਤ੍ਤੇਨ વਿਧਿਨਾ ਆਚਰਿਯਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿવੇਦੇਸਿ। ਆਚਰਿਯੋ ‘‘ਮਮ ਸਹਾਯਕਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਮਾਣવਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਪਾਹੁਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਤਮਕਾਸਿ। ਸੋ ਅਦ੍ਧਾਨਕਿਲਮਥਂ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ ਤਂ ਕਹਾਪਣਸਹਸ੍ਸਂ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਿਪ੍ਪਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤੁਂ ਓਕਾਸਂ ਯਾਚਿ। ਆਚਰਿਯੋ ਓਕਾਸਂ ਕਤ੍વਾ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਪੇਸਿ।

    Bhagavā āha – bhūtapubbaṃ, bhikkhave, takkasilāyaṃ saṅkho nāma brāhmaṇo ahosi. Tassa putto susīmo nāma māṇavo soḷasavassuddesiko vayena. So ekadivasaṃ pitaraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha taṃ pitā āha ‘‘kiṃ, tāta, susīmā’’ti? So āha ‘‘icchāmahaṃ, tāta, bārāṇasiṃ gantvā sippaṃ uggahetu’’nti. ‘‘Tena hi , tāta, susīma, asuko nāma brāhmaṇo mama sahāyako, tassa santikaṃ gantvā uggaṇhāhī’’ti kahāpaṇasahassaṃ adāsi. So taṃ gahetvā mātāpitaro abhivādetvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā upacārayuttena vidhinā ācariyaṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā attānaṃ nivedesi. Ācariyo ‘‘mama sahāyakassa putto’’ti māṇavaṃ sampaṭicchitvā sabbaṃ pāhuneyyavattamakāsi. So addhānakilamathaṃ vinodetvā taṃ kahāpaṇasahassaṃ ācariyassa pādamūle ṭhapetvā sippaṃ uggahetuṃ okāsaṃ yāci. Ācariyo okāsaṃ katvā uggaṇhāpesi.

    ਸੋ ਲਹੁਞ੍ਚ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ, ਬਹੁਞ੍ਚ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ, ਗਹਿਤਗਹਿਤਞ੍ਚ ਸੁવਣ੍ਣਭਾਜਨੇ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤੇਲਮਿવ ਅવਿਨਸ੍ਸਮਾਨਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤੋ, ਦ੍વਾਦਸવਸ੍ਸਿਕਂ ਸਿਪ੍ਪਂ ਕਤਿਪਯਮਾਸੇਨੇવ ਪਰਿਯੋਸਾਪੇਸਿ। ਸੋ ਸਜ੍ਝਾਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਆਦਿਮਜ੍ਝਂਯੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ। ਅਥ ਆਚਰਿਯਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਸਿਪ੍ਪਸ੍ਸ ਆਦਿਮਜ੍ਝਮੇવ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਨੋ ਪਰਿਯੋਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਆਚਰਿਯੋ ਆਹ ‘‘ਅਹਮ੍ਪਿ, ਤਾਤ, ਏવਮੇવਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਕੋ, ਆਚਰਿਯ, ਇਮਸ੍ਸ ਸਿਪ੍ਪਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ? ਇਸਿਪਤਨੇ, ਤਾਤ, ਇਸਯੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇ ਜਾਨੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ, ਆਚਰਿਯਾਤਿ? ਪੁਚ੍ਛ, ਤਾਤ, ਯਥਾਸੁਖਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਇਸਿਪਤਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਅਪਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ? ਆਮ, ਆવੁਸੋ, ਜਾਨਾਮਾਤਿ। ਤਂ ਮਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਥਾਤਿ। ਤੇਨ ਹਾવੁਸੋ, ਪਬ੍ਬਜਾਹਿ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ। ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਬ੍ਬਾਜੇਥ વਾ ਮਂ, ਯਂ વਾ ਇਚ੍ਛਥ, ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਜਾਨਾਪੇਥਾਤਿ। ਤੇ ਤਂ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜੇਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਾ ‘‘ਏવਂ ਤੇ ਨਿવਾਸੇਤਬ੍ਬਂ, ਏવਂ ਪਾਰੁਪਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪੇਸੁਂ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਨ ਚਿਰੇਨੇવ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿ। ਸਕਲਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ‘‘ਸੁਸੀਮਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪਾਕਟੋ ਅਹੋਸਿ ਲਾਭਗ੍ਗਯਸਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਪਰਿવਾਰੋ। ਸੋ ਅਪ੍ਪਾਯੁਕਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਨ ਚਿਰੇਨੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਮਹਾਜਨਕਾਯੋ ਚ ਸਰੀਰਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ ਧਾਤੁਯੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਗਰਦ੍વਾਰੇ ਥੂਪਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸੁਂ।

    So lahuñca gaṇhanto, bahuñca gaṇhanto, gahitagahitañca suvaṇṇabhājane pakkhittatelamiva avinassamānaṃ dhārento, dvādasavassikaṃ sippaṃ katipayamāseneva pariyosāpesi. So sajjhāyaṃ karonto ādimajjhaṃyeva passati, no pariyosānaṃ. Atha ācariyaṃ upasaṅkamitvā āha ‘‘imassa sippassa ādimajjhameva passāmi, no pariyosāna’’nti. Ācariyo āha ‘‘ahampi, tāta, evamevā’’ti. Atha ko, ācariya, imassa sippassa pariyosānaṃ jānātīti? Isipatane, tāta, isayo atthi, te jāneyyunti. Te upasaṅkamitvā pucchāmi, ācariyāti? Puccha, tāta, yathāsukhanti. So isipatanaṃ gantvā paccekabuddhe upasaṅkamitvā pucchi ‘‘api, bhante, pariyosānaṃ jānāthā’’ti? Āma, āvuso, jānāmāti. Taṃ mampi sikkhāpethāti. Tena hāvuso, pabbajāhi, na sakkā apabbajitena sikkhāpetunti. Sādhu, bhante, pabbājetha vā maṃ, yaṃ vā icchatha, taṃ katvā pariyosānaṃ jānāpethāti. Te taṃ pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojetuṃ asamatthā ‘‘evaṃ te nivāsetabbaṃ, evaṃ pārupitabba’’ntiādinā nayena ābhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ. So tattha sikkhanto upanissayasampannattā na cireneva paccekabodhiṃ abhisambujjhi. Sakalabārāṇasiyaṃ ‘‘susīmapaccekabuddho’’ti pākaṭo ahosi lābhaggayasaggappatto sampannaparivāro. So appāyukasaṃvattanikassa kammassa katattā na cireneva parinibbāyi. Tassa paccekabuddhā ca mahājanakāyo ca sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gahetvā nagaradvāre thūpaṃ patiṭṭhāpesuṃ.

    ਅਥ ਖੋ ਸਙ੍ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਪੁਤ੍ਤੋ ਮੇ ਚਿਰਗਤੋ, ਨ ਚਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ ਪੁਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ ਤਕ੍ਕਸਿਲਾਯ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਕਾਯਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਦ੍ਧਾ ਬਹੂਸੁ ਏਕੋਪਿ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਸੁਸੀਮੋ ਨਾਮ ਮਾਣવੋ ਇਧ ਆਗਤੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਜਾਨਾਥਾ’’ਤਿ? ਤੇ ‘‘ਆਮ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਜਾਨਾਮ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਨਗਰੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਂ ਪਾਰਗੂ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਥੂਪੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤੋ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਸੋ ਭੂਮਿਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਰੋਦਿਤ੍વਾ ਚ ਪਰਿਦੇવਿਤ੍વਾ ਚ ਤਂ ਚੇਤਿਯਙ੍ਗਣਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਿਣਾਨਿ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਸਾਟਕੇਨ વਾਲੁਕਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਚੇਤਿਯਙ੍ਗਣੇ ਓਕਿਰਿਤ੍વਾ ਕਮਣ੍ਡਲੁਤੋ ਉਦਕੇਨ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਭੂਮਿਂ ਪਰਿਪ੍ਫੋਸਿਤ੍વਾ વਨਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਪੂਜਂ ਕਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਸਾਟਕੇਨ ਪਟਾਕਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਥੂਪਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਛਤ੍ਤਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮੀਤਿ।

    Atha kho saṅkho brāhmaṇo ‘‘putto me ciragato, na cassa pavattiṃ jānāmī’’ti puttaṃ daṭṭhukāmo takkasilāya nikkhamitvā anupubbena bārāṇasiṃ gantvā mahājanakāyaṃ sannipatitaṃ disvā ‘‘addhā bahūsu ekopi me puttassa pavattiṃ jānissatī’’ti cintento upasaṅkamitvā pucchi ‘‘susīmo nāma māṇavo idha āgato atthi, api nu tassa pavattiṃ jānāthā’’ti? Te ‘‘āma, brāhmaṇa, jānāma, imasmiṃ nagare brāhmaṇassa santike tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā paccekabuddhānaṃ santike pabbajitvā paccekabuddho hutvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, ayamassa thūpo patiṭṭhāpito’’ti āhaṃsu. So bhūmiṃ hatthena paharitvā roditvā ca paridevitvā ca taṃ cetiyaṅgaṇaṃ gantvā tiṇāni uddharitvā uttarasāṭakena vālukaṃ ānetvā paccekabuddhacetiyaṅgaṇe okiritvā kamaṇḍaluto udakena samantato bhūmiṃ paripphositvā vanapupphehi pūjaṃ katvā uttarasāṭakena paṭākaṃ āropetvā thūpassa upari attano chattaṃ bandhitvā pakkāmīti.

    ਏવਂ ਅਤੀਤਂ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਅਨੁਸਨ੍ਧੇਨ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ‘‘ਸਿਯਾ ਖੋ ਪਨ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏવਮਸ੍ਸ ‘ਅਞ੍ਞੋ ਨੂਨ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਸਙ੍ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ, ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਅਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਸਙ੍ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਹੋਸਿਂ, ਮਯਾ ਸੁਸੀਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚੇਤਿਯਙ੍ਗਣੇ ਤਿਣਾਨਿ ਉਦ੍ਧਟਾਨਿ, ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਅਟ੍ਠਯੋਜਨਮਗ੍ਗਂ વਿਗਤਖਾਣੁਕਣ੍ਟਕਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮਂ ਸੁਦ੍ਧਮਕਂਸੁ। ਮਯਾ ਤਤ੍ਥ વਾਲੁਕਾ ਓਕਿਣ੍ਣਾ, ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਅਟ੍ਠਯੋਜਨਮਗ੍ਗੇ વਾਲੁਕਂ ਓਕਿਰਿਂਸੁ। ਮਯਾ ਤਤ੍ਥ વਨਕੁਸੁਮੇਹਿ ਪੂਜਾ ਕਤਾ, ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਨવਯੋਜਨੇ ਮਗ੍ਗੇ ਥਲੇ ਚ ਉਦਕੇ ਚ ਨਾਨਾਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਪੁਪ੍ਫਸਨ੍ਥਰਮਕਂਸੁ। ਮਯਾ ਤਤ੍ਥ ਕਮਣ੍ਡਲੁਦਕੇਨ ਭੂਮਿ ਪਰਿਪ੍ਫੋਸਿਤਾ, ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ વੇਸਾਲਿਯਂ ਪੋਕ੍ਖਰવਸ੍ਸਂ વਸ੍ਸਿ। ਮਯਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਚੇਤਿਯੇ ਪਟਾਕਾ ਆਰੋਪਿਤਾ, ਛਤ੍ਤਞ੍ਚ ਬਦ੍ਧਂ, ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਯਾવ ਅਕਨਿਟ੍ਠਭવਨਾ ਪਟਾਕਾ ਚ ਆਰੋਪਿਤਾ, ਛਤ੍ਤਾਤਿਛਤ੍ਤਾਨਿ ਚ ਉਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਯਂ ਮਯ੍ਹਂ ਪੂਜਾવਿਸੇਸੋ ਨੇવ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ , ਨ ਨਾਗਦੇવਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੁਭਾવੇਨ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਕਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਇਮਂ ਗਾਥਮਭਾਸਿ –

    Evaṃ atītaṃ desetvā jātakaṃ paccuppannena anusandhento bhikkhūnaṃ dhammakathaṃ kathesi. ‘‘Siyā kho pana vo, bhikkhave, evamassa ‘añño nūna tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosī’ti, na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, ahaṃ tena samayena saṅkho brāhmaṇo ahosiṃ, mayā susīmassa paccekabuddhassa cetiyaṅgaṇe tiṇāni uddhaṭāni, tassa me kammassa nissandena aṭṭhayojanamaggaṃ vigatakhāṇukaṇṭakaṃ katvā samaṃ suddhamakaṃsu. Mayā tattha vālukā okiṇṇā, tassa me nissandena aṭṭhayojanamagge vālukaṃ okiriṃsu. Mayā tattha vanakusumehi pūjā katā, tassa me nissandena navayojane magge thale ca udake ca nānāpupphehi pupphasantharamakaṃsu. Mayā tattha kamaṇḍaludakena bhūmi paripphositā, tassa me nissandena vesāliyaṃ pokkharavassaṃ vassi. Mayā tasmiṃ cetiye paṭākā āropitā, chattañca baddhaṃ, tassa me nissandena yāva akaniṭṭhabhavanā paṭākā ca āropitā, chattātichattāni ca ussitāni. Iti kho, bhikkhave, ayaṃ mayhaṃ pūjāviseso neva buddhānubhāvena nibbatto , na nāgadevabrahmānubhāvena, apica kho appamattakapariccāgānubhāvena nibbatto’’ti. Dhammakathāpariyosāne imaṃ gāthamabhāsi –

    ‘‘ਮਤ੍ਤਾਸੁਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾ, ਪਸ੍ਸੇ ਚੇ વਿਪੁਲਂ ਸੁਖਂ।

    ‘‘Mattāsukhapariccāgā, passe ce vipulaṃ sukhaṃ;

    ਚਜੇ ਮਤ੍ਤਾਸੁਖਂ ਧੀਰੋ, ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਂ વਿਪੁਲਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੯੦)।

    Caje mattāsukhaṃ dhīro, sampassaṃ vipulaṃ sukha’’nti. (dha. pa. 290);

    ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯ ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ

    Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya

    ਰਤਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Ratanasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ੭. ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 7. Tirokuṭṭasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠਪਾਲ਼ਿ • Khuddakapāṭhapāḷi / ੬. ਰਤਨਸੁਤ੍ਤਂ • 6. Ratanasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact