Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમાનવત્થુ-અટ્ઠકથા • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
૨. રેવતીવિમાનવણ્ણના
2. Revatīvimānavaṇṇanā
ઉટ્ઠેહિ રેવતે સુપાપધમ્મેતિ રેવતીવિમાનં. તસ્સ કા ઉપ્પત્તિ? ભગવા બારાણસિયં વિહરતિ ઇસિપતને મિગદાયે. તેન સમયેન બારાણસિયં સદ્ધાસમ્પન્નસ્સ કુલસ્સ પુત્તો નન્દિયો નામ ઉપાસકો અહોસિ સદ્ધાસમ્પન્નો દાયકો દાનપતિ સઙ્ઘુપટ્ઠાકો. અથસ્સ માતાપિતરો સમ્મુખગેહતો માતુલધીતરં રેવતિં નામ કઞ્ઞં આનેતુકામા અહેસું. સા પન અસ્સદ્ધા અદાનસીલા, નન્દિયો તં ન ઇચ્છિ. તસ્સ માતા રેવતિં આહ ‘‘અમ્મ, ત્વં ઇમં ગેહં આગન્ત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ નિસીદનટ્ઠાનં હરિતેન ગોમયેન ઉપલિમ્પિત્વા આસનાનિ પઞ્ઞાપેહિ, આધારકે ઠપેહિ, ભિક્ખૂનં આગતકાલે વન્દિત્વા પત્તં ગહેત્વા નિસીદાપેત્વા ધમકરણેન પાનીયં પરિસ્સાવેત્વા ભુત્તકાલે પત્તાનિ ધોવાહિ, એવં મે પુત્તસ્સ આરાધિકા ભવિસ્સસી’’તિ. સા તથા અકાસિ. અથ નં ‘‘ઓવાદક્ખમા જાતા’’તિ પુત્તસ્સ આરોચેત્વા તેન ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિતે દિવસં ઠપેત્વા આવાહં કરિંસુ.
Uṭṭhehirevate supāpadhammeti revatīvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā bārāṇasiyaṃ viharati isipatane migadāye. Tena samayena bārāṇasiyaṃ saddhāsampannassa kulassa putto nandiyo nāma upāsako ahosi saddhāsampanno dāyako dānapati saṅghupaṭṭhāko. Athassa mātāpitaro sammukhagehato mātuladhītaraṃ revatiṃ nāma kaññaṃ ānetukāmā ahesuṃ. Sā pana assaddhā adānasīlā, nandiyo taṃ na icchi. Tassa mātā revatiṃ āha ‘‘amma, tvaṃ imaṃ gehaṃ āgantvā bhikkhusaṅghassa nisīdanaṭṭhānaṃ haritena gomayena upalimpitvā āsanāni paññāpehi, ādhārake ṭhapehi, bhikkhūnaṃ āgatakāle vanditvā pattaṃ gahetvā nisīdāpetvā dhamakaraṇena pānīyaṃ parissāvetvā bhuttakāle pattāni dhovāhi, evaṃ me puttassa ārādhikā bhavissasī’’ti. Sā tathā akāsi. Atha naṃ ‘‘ovādakkhamā jātā’’ti puttassa ārocetvā tena ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchite divasaṃ ṭhapetvā āvāhaṃ kariṃsu.
અથ નં નન્દિયો આહ ‘‘સચે ભિક્ખુસઙ્ઘં માતાપિતરો ચ મે ઉપટ્ઠહિસ્સસિ, એવં ઇમસ્મિં ગેહે વસિતું લભિસ્સસિ, અપ્પમત્તા હોહી’’તિ. સા ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા કિઞ્ચિ કાલં સદ્ધા વિય હુત્વા ભત્તારં અનવત્તેન્તી દ્વે પુત્તે વિજાયિ. નન્દિયસ્સ માતાપિતરો કાલમકંસુ. ગેહે સબ્બિસ્સરિયં તસ્સા એવ અહોસિ. નન્દિયોપિ મહાદાનપતિ હુત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ દાનં પટ્ઠપેસિ, કપણદ્ધિકાદીનમ્પિ ગેહદ્વારે પાકવત્તં પટ્ઠપેસિ. ઇસિપતનમહાવિહારે ચતૂહિ ગબ્ભેહિ પટિમણ્ડિતં ચતુસાલં કારેત્વા મઞ્ચપીઠાદીનિ અત્થરાપેત્વા બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મહાદાનં દત્વા તથાગતસ્સ હત્થે દક્ખિણોદકં પાતેત્વા નિય્યાદેસિ, સહ દક્ખિણોદકદાનેન તાવતિંસભવને આયામતો ચ વિત્થારતો ચ સમન્તા દ્વાદસયોજનિકો યોજનસતુબ્બેધો સત્તરતનમયો અચ્છરાગણસહસ્સસઙ્ઘુટ્ઠો દિબ્બપાસાદો ઉગ્ગઞ્છિ.
Atha naṃ nandiyo āha ‘‘sace bhikkhusaṅghaṃ mātāpitaro ca me upaṭṭhahissasi, evaṃ imasmiṃ gehe vasituṃ labhissasi, appamattā hohī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā kiñci kālaṃ saddhā viya hutvā bhattāraṃ anavattentī dve putte vijāyi. Nandiyassa mātāpitaro kālamakaṃsu. Gehe sabbissariyaṃ tassā eva ahosi. Nandiyopi mahādānapati hutvā bhikkhusaṅghassa dānaṃ paṭṭhapesi, kapaṇaddhikādīnampi gehadvāre pākavattaṃ paṭṭhapesi. Isipatanamahāvihāre catūhi gabbhehi paṭimaṇḍitaṃ catusālaṃ kāretvā mañcapīṭhādīni attharāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā tathāgatassa hatthe dakkhiṇodakaṃ pātetvā niyyādesi, saha dakkhiṇodakadānena tāvatiṃsabhavane āyāmato ca vitthārato ca samantā dvādasayojaniko yojanasatubbedho sattaratanamayo accharāgaṇasahassasaṅghuṭṭho dibbapāsādo uggañchi.
અથાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો દેવચારિકં ચરન્તો તં પાસાદં દિસ્વા અત્તાનં વન્દિતું આગતે દેવપુત્તે પુચ્છિ ‘‘કસ્સાયં પાસાદો’’તિ? ‘‘ઇમસ્સ , ભન્તે, પાસાદસ્સ સામિકો મનુસ્સલોકે બારાણસિયં નન્દિયો નામ કુટુમ્બિયપુત્તો સઙ્ઘસ્સ ઇસિપતનમહાવિહારે ચતુસાલં કારેસિ, તસ્સાયં નિબ્બત્તો પાસાદો’’તિ આહંસુ. પાસાદે નિબ્બત્તદેવચ્છરાયોપિ થેરં વન્દિત્વા ‘‘ભન્તે, મયં બારાણસિયં નન્દિયસ્સ નામ ઉપાસકસ્સ પરિચારિકા ભવિતું ઇધ નિબ્બત્તા, તસ્સ એવં વદેથ ‘‘તુય્હં પરિચારિકા ભવિતું નિબ્બત્તા, દેવતાયો તયિ ચિરાયન્તે ઉક્કણ્ઠિતા, દેવલોકસમ્પત્તિ નામ મત્તિકાભાજનં ભિન્દિત્વા સુવણ્ણભાજનસ્સ ગહણં વિય અતિમનાપ’ન્તિ વત્વા ઇધાગમનત્થાય તસ્સ વદેથા’’તિ આહંસુ. થેરો ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિત્વા સહસા દેવલોકતો આગન્ત્વા ચતુપરિસમજ્ઝે ભગવન્તં પુચ્છિ ‘‘નિબ્બત્તતિ નુ ખો, ભન્તે, કતપુઞ્ઞાનં મનુસ્સલોકે ઠિતાનંયેવ દિબ્બસમ્પત્તી’’તિ? ‘‘નનુ તે, મોગ્ગલ્લાન, નન્દિયસ્સ દેવલોકે નિબ્બત્તા દિબ્બસમ્પત્તિ સામં દિટ્ઠા, કસ્મા મં પુચ્છસી’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે, નિબ્બત્તતી’’તિ . અથસ્સ સત્થા ‘‘યથા ચિરં વિપ્પવસિત્વા આગતં પુરિસં મિત્તબન્ધવા અભિનન્દન્તિ સમ્પટિચ્છન્તિ, એવં કતપુઞ્ઞં પુગ્ગલં ઇતો પરલોકં ગતં સકાનિ પુઞ્ઞાનિ સમ્પત્તિહત્થેહિ સમ્પટિચ્છન્તિ પટિગ્ગણ્હન્તી’’તિ દસ્સેન્તો –
Athāyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto taṃ pāsādaṃ disvā attānaṃ vandituṃ āgate devaputte pucchi ‘‘kassāyaṃ pāsādo’’ti? ‘‘Imassa , bhante, pāsādassa sāmiko manussaloke bārāṇasiyaṃ nandiyo nāma kuṭumbiyaputto saṅghassa isipatanamahāvihāre catusālaṃ kāresi, tassāyaṃ nibbatto pāsādo’’ti āhaṃsu. Pāsāde nibbattadevaccharāyopi theraṃ vanditvā ‘‘bhante, mayaṃ bārāṇasiyaṃ nandiyassa nāma upāsakassa paricārikā bhavituṃ idha nibbattā, tassa evaṃ vadetha ‘‘tuyhaṃ paricārikā bhavituṃ nibbattā, devatāyo tayi cirāyante ukkaṇṭhitā, devalokasampatti nāma mattikābhājanaṃ bhinditvā suvaṇṇabhājanassa gahaṇaṃ viya atimanāpa’nti vatvā idhāgamanatthāya tassa vadethā’’ti āhaṃsu. Thero ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā sahasā devalokato āgantvā catuparisamajjhe bhagavantaṃ pucchi ‘‘nibbattati nu kho, bhante, katapuññānaṃ manussaloke ṭhitānaṃyeva dibbasampattī’’ti? ‘‘Nanu te, moggallāna, nandiyassa devaloke nibbattā dibbasampatti sāmaṃ diṭṭhā, kasmā maṃ pucchasī’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante, nibbattatī’’ti . Athassa satthā ‘‘yathā ciraṃ vippavasitvā āgataṃ purisaṃ mittabandhavā abhinandanti sampaṭicchanti, evaṃ katapuññaṃ puggalaṃ ito paralokaṃ gataṃ sakāni puññāni sampattihatthehi sampaṭicchanti paṭiggaṇhantī’’ti dassento –
૮૬૧.
861.
‘‘ચિરપ્પવાસિં પુરિસં, દૂરતો સોત્થિમાગતં;
‘‘Cirappavāsiṃ purisaṃ, dūrato sotthimāgataṃ;
ઞાતિમિત્તા સુહજ્જા ચ, અભિનન્દન્તિ આગતં.
Ñātimittā suhajjā ca, abhinandanti āgataṃ.
૮૬૨.
862.
‘‘તથેવ કતપુઞ્ઞમ્પિ, અસ્મા લોકા પરં ગતં;
‘‘Tatheva katapuññampi, asmā lokā paraṃ gataṃ;
પુઞ્ઞાનિ પટિગ્ગણ્હન્તિ, પિયં ઞાતીવ આગત’’ન્તિ. – ગાથા અભાસિ;
Puññāni paṭiggaṇhanti, piyaṃ ñātīva āgata’’nti. – gāthā abhāsi;
નન્દિયો તં સુત્વા ભિય્યોસોમત્તાય દાનાનિ દેતિ, પુઞ્ઞાનિ કરોતિ, સો વણિજ્જાય ગચ્છન્તો રેવતિં આહ ‘‘ભદ્દે, મયા પટ્ઠપિતં સઙ્ઘસ્સ દાનં અનાથાનં પાકવત્તઞ્ચ ત્વં અપ્પમત્તા પવત્તેય્યાસી’’તિ. સા ‘‘સાધૂ’’તિ પટિસ્સુણિ. સો પવાસગતોપિ યત્થ યત્થ વાસં કપ્પેતિ, તત્થ તત્થ ભિક્ખૂનં અનાથાનઞ્ચ યથાવિભવં દાનં દેતિયેવ. તસ્સ અનુકમ્પાય ખીણાસવા દૂરતોપિ આગન્ત્વા દાનં સમ્પટિચ્છન્તિ. રેવતી પન તસ્મિં ગતે કતિપાહમેવ દાનં પવત્તેત્વા અનાથાનં ભત્તં ઉપચ્છિન્દિ, ભિક્ખૂનમ્પિ ભત્તં કણાજકં બિલઙ્ગદુતિયં અદાસિ . ભિક્ખૂનં ભુત્તટ્ઠાને અત્તના ભુત્તાવસેસાનિ સિત્થાનિ મચ્છમંસખણ્ડમિસ્સકાનિ ચલકટ્ઠિકાનિ ચ પકિરિત્વા મનુસ્સાનં દસ્સેતિ ‘‘પસ્સથ સમણાનં કમ્મં, સદ્ધાદેય્યં નામ એવં છડ્ડેન્તી’’તિ.
Nandiyo taṃ sutvā bhiyyosomattāya dānāni deti, puññāni karoti, so vaṇijjāya gacchanto revatiṃ āha ‘‘bhadde, mayā paṭṭhapitaṃ saṅghassa dānaṃ anāthānaṃ pākavattañca tvaṃ appamattā pavatteyyāsī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇi. So pavāsagatopi yattha yattha vāsaṃ kappeti, tattha tattha bhikkhūnaṃ anāthānañca yathāvibhavaṃ dānaṃ detiyeva. Tassa anukampāya khīṇāsavā dūratopi āgantvā dānaṃ sampaṭicchanti. Revatī pana tasmiṃ gate katipāhameva dānaṃ pavattetvā anāthānaṃ bhattaṃ upacchindi, bhikkhūnampi bhattaṃ kaṇājakaṃ bilaṅgadutiyaṃ adāsi . Bhikkhūnaṃ bhuttaṭṭhāne attanā bhuttāvasesāni sitthāni macchamaṃsakhaṇḍamissakāni calakaṭṭhikāni ca pakiritvā manussānaṃ dasseti ‘‘passatha samaṇānaṃ kammaṃ, saddhādeyyaṃ nāma evaṃ chaḍḍentī’’ti.
અથ નન્દિયો વોહારકસિદ્ધિ યથાલાભો આગન્ત્વા તં પવત્તિં સુત્વા રેવતિં ગેહતો નીહરિત્વા ગેહં પાવિસિ. દુતિયદિવસે બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ મહાદાનં પવત્તેત્વા નિચ્ચભત્તં અનાથભત્તઞ્ચ સમ્મદેવ પવત્તેસિ, અત્તનો સહાયેહિ ઉપનીતં રેવતિં ઘાસચ્છાદનપરમતાય ઠપેસિ. સો અપરેન સમયેન કાલં કત્વા તાવતિંસભવને અત્તનો વિમાનેયેવ નિબ્બત્તિ. રેવતી પન સબ્બં દાનં પચ્છિન્દિત્વા ‘‘ઇમેસં વસેન મય્હં લાભસક્કારો પરિહાયી’’તિ ભિક્ખુસઙ્ઘં અક્કોસન્તી પરિભાસન્તી વિચરતિ. અથ વેસ્સવણો દ્વે યક્ખે આણાપેસિ ‘‘ગચ્છથ, ભણે, બારાણસિનગરે ઉગ્ઘોસથ ‘‘ઇતો સત્તમે દિવસે રેવતી જીવન્તીયેવ નિરયે પક્ખિપીયતી’તિ’’. તં સુત્વા મહાજનો સંવેગજાતો ભીતતસિતો અહોસિ.
Atha nandiyo vohārakasiddhi yathālābho āgantvā taṃ pavattiṃ sutvā revatiṃ gehato nīharitvā gehaṃ pāvisi. Dutiyadivase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ pavattetvā niccabhattaṃ anāthabhattañca sammadeva pavattesi, attano sahāyehi upanītaṃ revatiṃ ghāsacchādanaparamatāya ṭhapesi. So aparena samayena kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane attano vimāneyeva nibbatti. Revatī pana sabbaṃ dānaṃ pacchinditvā ‘‘imesaṃ vasena mayhaṃ lābhasakkāro parihāyī’’ti bhikkhusaṅghaṃ akkosantī paribhāsantī vicarati. Atha vessavaṇo dve yakkhe āṇāpesi ‘‘gacchatha, bhaṇe, bārāṇasinagare ugghosatha ‘‘ito sattame divase revatī jīvantīyeva niraye pakkhipīyatī’ti’’. Taṃ sutvā mahājano saṃvegajāto bhītatasito ahosi.
અથ રેવતી પન પાસાદં અભિરુહિત્વા દ્વારં થકેત્વા નિસીદિ. સત્તમે દિવસે તસ્સા પાપકમ્મસઞ્ચોદિતેન વેસ્સવણેન રઞ્ઞા આણત્તા જલિતકપિલકેસમસ્સુકા ચિપિટવિરૂપનાસિકા પરિણતદાઠા લોહિતક્ખા સજલધરસમાનવણ્ણા અતિવિય ભયાનકરૂપા દ્વે યક્ખા ઉપગન્ત્વા ‘‘ઉટ્ઠેહિ, રેવતે, સુપાપધમ્મે’’તિઆદીનિ વદન્તા નાનાબાહાસુ ગહેત્વા ‘‘મહાજનો પસ્સતૂ’’તિ સકલનગરે વીથિતો વીથિં પરિબ્ભમાપેત્વા આકાસં અબ્ભુગ્ગન્ત્વા તાવતિંસભવનં નેત્વા નન્દિયસ્સ વિમાનં સમ્પત્તિઞ્ચસ્સા દસ્સેત્વા તં વિલપન્તિંયેવ ઉસ્સદનિરયસમીપં પાપેસું. તં યમપુરિસા ઉસ્સદનિરયે ખિપિંસુ. તેનાહ –
Atha revatī pana pāsādaṃ abhiruhitvā dvāraṃ thaketvā nisīdi. Sattame divase tassā pāpakammasañcoditena vessavaṇena raññā āṇattā jalitakapilakesamassukā cipiṭavirūpanāsikā pariṇatadāṭhā lohitakkhā sajaladharasamānavaṇṇā ativiya bhayānakarūpā dve yakkhā upagantvā ‘‘uṭṭhehi, revate, supāpadhamme’’tiādīni vadantā nānābāhāsu gahetvā ‘‘mahājano passatū’’ti sakalanagare vīthito vīthiṃ paribbhamāpetvā ākāsaṃ abbhuggantvā tāvatiṃsabhavanaṃ netvā nandiyassa vimānaṃ sampattiñcassā dassetvā taṃ vilapantiṃyeva ussadanirayasamīpaṃ pāpesuṃ. Taṃ yamapurisā ussadaniraye khipiṃsu. Tenāha –
૮૬૩.
863.
‘‘ઉટ્ઠેહિ રેવતે સુપાપધમ્મે, અપારુતદ્વારે અદાનસીલે;
‘‘Uṭṭhehi revate supāpadhamme, apārutadvāre adānasīle;
નેસ્સામ તં યત્થ થુનન્તિ દુગ્ગતા, સમપ્પિતા નેરયિકા દુખેના’’તિ.
Nessāma taṃ yattha thunanti duggatā, samappitā nerayikā dukhenā’’ti.
તત્થ ઉટ્ઠેહીતિ ઉટ્ઠહ, ન દાનેસ પાસાદો તં નિરયભયતો રક્ખિતું સક્કોતિ, તસ્મા સીઘં ઉટ્ઠહિત્વા આગચ્છાહીતિ અત્થો. રેવતેતિ તં નામેન આલપતિ. સુપાપધમ્મેતિઆદિના ઉટ્ઠાનસ્સ કારણં વદતિ. યસ્મા ત્વં અરિયાનં અક્કોસનપરિભાસનાદિના સુટ્ટુ લામકપાપધમ્મા, યસ્મા ચ અપારુતં દ્વારં નિરયસ્સ તવ પવેસનત્થં, તસ્મા ઉટ્ઠેહીતિ. અદાનસીલેતિ કસ્સચિ કિઞ્ચિ ન દાનસીલે કદરિયે મચ્છરિની, ઇદમ્પિ ઉટ્ઠાનસ્સેવ કારણવચનં. યસ્મા દાનસીલાનં અમચ્છરીનં તવ સામિકસદિસાનં સુગતિયં નિવાસો, તાદિસાનં પન અદાનસીલાનં મચ્છરીનં નિરયે નિવાસો, તસ્મા ઉટ્ઠેહિ, મુહુત્તમત્તમ્પિ તવ ઇધ ઠાતું ન દસ્સામીતિ અધિપ્પાયો. યત્થ થુનન્તિ દુગ્ગતાતિ દુક્ખગતત્તા દુગ્ગતા. નેરયિકાતિ નિરયદુક્ખેન સમપ્પિતા સમઙ્ગીભૂતા યસ્મિં નિરયે થુનન્તિ, યાવ પાપકમ્મં ન બ્યન્તિ હોતિ, તાવ નિક્ખમિતું અલભન્તા નિત્થુનન્તિ, તત્થ તં નેસ્સામ નયિસ્સામ ખિપિસ્સામાતિ યોજના.
Tattha uṭṭhehīti uṭṭhaha, na dānesa pāsādo taṃ nirayabhayato rakkhituṃ sakkoti, tasmā sīghaṃ uṭṭhahitvā āgacchāhīti attho. Revateti taṃ nāmena ālapati. Supāpadhammetiādinā uṭṭhānassa kāraṇaṃ vadati. Yasmā tvaṃ ariyānaṃ akkosanaparibhāsanādinā suṭṭu lāmakapāpadhammā, yasmā ca apārutaṃ dvāraṃ nirayassa tava pavesanatthaṃ, tasmā uṭṭhehīti. Adānasīleti kassaci kiñci na dānasīle kadariye maccharinī, idampi uṭṭhānasseva kāraṇavacanaṃ. Yasmā dānasīlānaṃ amaccharīnaṃ tava sāmikasadisānaṃ sugatiyaṃ nivāso, tādisānaṃ pana adānasīlānaṃ maccharīnaṃ niraye nivāso, tasmā uṭṭhehi, muhuttamattampi tava idha ṭhātuṃ na dassāmīti adhippāyo. Yattha thunanti duggatāti dukkhagatattā duggatā. Nerayikāti nirayadukkhena samappitā samaṅgībhūtā yasmiṃ niraye thunanti, yāva pāpakammaṃ na byanti hoti, tāva nikkhamituṃ alabhantā nitthunanti, tattha taṃ nessāma nayissāma khipissāmāti yojanā.
૮૬૪.
864.
‘‘ઇચ્ચેવ વત્વાન યમસ્સ દૂતા, તે દ્વે યક્ખા લોહિતક્ખા બ્રહન્તા;
‘‘Icceva vatvāna yamassa dūtā, te dve yakkhā lohitakkhā brahantā;
પચ્ચેકબાહાસુ ગહેત્વા રેવતં, પક્કામયું દેવગણસ્સ સન્તિકે’’તિ. –
Paccekabāhāsu gahetvā revataṃ, pakkāmayuṃ devagaṇassa santike’’ti. –
ઇદં સઙ્ગીતિકારવચનં.
Idaṃ saṅgītikāravacanaṃ.
તત્થ ઇચ્ચેવ વત્વાનાતિ ઇતિ એવ ‘‘ઉટ્ઠેહી’’તિઆદિના વત્વા, વચનસમનન્તરમેવાતિ અત્થો. યમસ્સ દૂતાતિ અપ્પટિસેધનિયતસ્સ યમસ્સ રઞ્ઞો દૂતસદિસા. વેસ્સવણેન હિ તે પેસિતા . તથા હિ તે તાવતિંસભવનં નયિંસુ. કેચિ ‘‘ન યમસ્સ દૂતા’’તિ ન-કારં ‘‘યમસ્સા’’તિ પદેન સમ્બન્ધિત્વા ‘‘વેસ્સવણસ્સ દૂતા’’તિ અત્થં વદન્તિ, તં ન યુજ્જતિ. ન હિ ન યમદૂતતાય વેસ્સવણસ્સ દૂતાતિ સિજ્ઝતિ. યજન્તિ તત્થ બલિં ઉપહરન્તીતિ યક્ખા. લોહિતક્ખાતિ રત્તનયના. યક્ખાનઞ્હિ નેત્તાનિ અતિલોહિતાનિ હોન્તિ. બ્રહન્તાતિ મહન્તા. પચ્ચેકબાહાસૂતિ એકો એકબાહાયં, ઇતરો ઇતરબાહાયન્તિ પચ્ચેકં બાહાસુ. રેવતન્તિ રેવતિં. રેવતાતિપિ તસ્સા નામમેવ. તથા હિ ‘‘રેવતે’’તિ વુત્તં. પક્કામયુન્તિ પક્કામેસું, ઉપનેસુન્તિ અત્થો. દેવગણસ્સાતિ તાવતિંસભવને દેવસઙ્ઘસ્સ.
Tattha icceva vatvānāti iti eva ‘‘uṭṭhehī’’tiādinā vatvā, vacanasamanantaramevāti attho. Yamassa dūtāti appaṭisedhaniyatassa yamassa rañño dūtasadisā. Vessavaṇena hi te pesitā . Tathā hi te tāvatiṃsabhavanaṃ nayiṃsu. Keci ‘‘na yamassa dūtā’’ti na-kāraṃ ‘‘yamassā’’ti padena sambandhitvā ‘‘vessavaṇassa dūtā’’ti atthaṃ vadanti, taṃ na yujjati. Na hi na yamadūtatāya vessavaṇassa dūtāti sijjhati. Yajanti tattha baliṃ upaharantīti yakkhā. Lohitakkhāti rattanayanā. Yakkhānañhi nettāni atilohitāni honti. Brahantāti mahantā. Paccekabāhāsūti eko ekabāhāyaṃ, itaro itarabāhāyanti paccekaṃ bāhāsu. Revatanti revatiṃ. Revatātipi tassā nāmameva. Tathā hi ‘‘revate’’ti vuttaṃ. Pakkāmayunti pakkāmesuṃ, upanesunti attho. Devagaṇassāti tāvatiṃsabhavane devasaṅghassa.
એવં તેહિ યક્ખેહિ તાવતિંસભવનં નેત્વા નન્દિયવિમાનસ્સ અવિદૂરે ઠપિતા રેવતી તં સૂરિયમણ્ડલસદિસં અતિવિય પભસ્સરં દિસ્વા –
Evaṃ tehi yakkhehi tāvatiṃsabhavanaṃ netvā nandiyavimānassa avidūre ṭhapitā revatī taṃ sūriyamaṇḍalasadisaṃ ativiya pabhassaraṃ disvā –
૮૬૫.
865.
‘‘આદિચ્ચવણ્ણં રુચિરં પભસ્સરં, બ્યમ્હં સુભં કઞ્ચનજાલછન્નં;
‘‘Ādiccavaṇṇaṃ ruciraṃ pabhassaraṃ, byamhaṃ subhaṃ kañcanajālachannaṃ;
કસ્સેતમાકિણ્ણજનં વિમાનં, સુરિયસ્સ રંસીરિવ જોતમાનં.
Kassetamākiṇṇajanaṃ vimānaṃ, suriyassa raṃsīriva jotamānaṃ.
૮૬૬.
866.
‘‘નારીગણા ચન્દનસારલિત્તા, ઉભતો વિમાનં ઉપસોભયન્તિ;
‘‘Nārīgaṇā candanasāralittā, ubhato vimānaṃ upasobhayanti;
તં દિસ્સતિ સુરિયસમાનવણ્ણં, કો મોદતિ સગ્ગપત્તો વિમાને’’તિ. –
Taṃ dissati suriyasamānavaṇṇaṃ, ko modati saggapatto vimāne’’ti. –
તે યક્ખે પુચ્છિ. તેપિ તસ્સા –
Te yakkhe pucchi. Tepi tassā –
૮૬૭.
867.
‘‘બારાણસિયં નન્દિયો નામાસિ, ઉપાસકો અમચ્છરી દાનપતિ વદઞ્ઞૂ;
‘‘Bārāṇasiyaṃ nandiyo nāmāsi, upāsako amaccharī dānapati vadaññū;
તસ્સેતમાકિણ્ણજનં વિમાનં, સૂરિયસ્સ રંસીરિવ જોતમાનં.
Tassetamākiṇṇajanaṃ vimānaṃ, sūriyassa raṃsīriva jotamānaṃ.
૮૬૮.
868.
‘‘નારીગણા ચન્દનસારલિત્તા, ઉભતો વિમાનં ઉપસોભયન્તિ;
‘‘Nārīgaṇā candanasāralittā, ubhato vimānaṃ upasobhayanti;
તં દિસ્સતિ સૂરિયસમાનવણ્ણં, સો મોદતિ સગ્ગપત્તો વિમાને’’તિ. –
Taṃ dissati sūriyasamānavaṇṇaṃ, so modati saggapatto vimāne’’ti. –
આચિક્ખિંસુ.
Ācikkhiṃsu.
૮૬૮. તત્થ ચન્દનસારલિત્તાતિ સારભૂતેન ચન્દનગન્ધેન અનુલિત્તસરીરા. ઉભતો વિમાનન્તિ વિમાનં ઉભતો અન્તો ચેવ બહિ ચ સઙ્ગીતાદીહિ ઉપેચ્ચ સોભયન્તિ.
868. Tattha candanasāralittāti sārabhūtena candanagandhena anulittasarīrā. Ubhato vimānanti vimānaṃ ubhato anto ceva bahi ca saṅgītādīhi upecca sobhayanti.
અથ રેવતી –
Atha revatī –
૮૬૯.
869.
‘‘નન્દિયસ્સાહં ભરિયા, અગારિની સબ્બકુલસ્સ ઇસ્સરા;
‘‘Nandiyassāhaṃ bhariyā, agārinī sabbakulassa issarā;
ભત્તુ વિમાને રમિસ્સામિ દાનહં, ન પત્થયે નિરયં દસ્સનાયા’’તિ. –
Bhattu vimāne ramissāmi dānahaṃ, na patthaye nirayaṃ dassanāyā’’ti. –
આહ. તત્થ અગારિનીતિ ગેહસામિની. ‘‘ભરિયા સગામિની’’તિપિ પઠન્તિ, ભરિયા સહગામિનીતિ અત્થો. સબ્બકુલસ્સ ઇસ્સરા ભત્તૂતિ મમ ભત્તુ નન્દિયસ્સ સબ્બકુટુમ્બિકસ્સ ઇસ્સરા સામિની અહોસિં, તસ્મા ઇદાનિપિ વિમાને ઇસ્સરા ભવિસ્સામીતિ આહ. વિમાને રમિસ્સામિ દાનહન્તિ એવં પલોભેતુમેવ હિ તં તે તત્થ નેસું. ન પત્થયે નિરયં દસ્સનાયાતિ યં પન નિરયં મં તુમ્હે નેતુકામા, તં નિરયં દસ્સનાયપિ ન પત્થયે, કુતો પવિસિતુન્તિ વદતિ.
Āha. Tattha agārinīti gehasāminī. ‘‘Bhariyā sagāminī’’tipi paṭhanti, bhariyā sahagāminīti attho. Sabbakulassa issarā bhattūti mama bhattu nandiyassa sabbakuṭumbikassa issarā sāminī ahosiṃ, tasmā idānipi vimāne issarā bhavissāmīti āha. Vimāne ramissāmidānahanti evaṃ palobhetumeva hi taṃ te tattha nesuṃ. Na patthaye nirayaṃ dassanāyāti yaṃ pana nirayaṃ maṃ tumhe netukāmā, taṃ nirayaṃ dassanāyapi na patthaye, kuto pavisitunti vadati.
એવં વદન્તિમેવ ‘‘ત્વં તં પત્થેહિ વા મા વા, કિં તવ પત્થનાયા’’તિ નિરયસમીપં નેત્વા –
Evaṃ vadantimeva ‘‘tvaṃ taṃ patthehi vā mā vā, kiṃ tava patthanāyā’’ti nirayasamīpaṃ netvā –
૮૭૦.
870.
‘‘એસો તે નિરયો સુપાપધમ્મે, પુઞ્ઞં તયા અકતં જીવલોકે;
‘‘Eso te nirayo supāpadhamme, puññaṃ tayā akataṃ jīvaloke;
ન હિ મચ્છરી રોસકો પાપધમ્મો, સગ્ગૂપગાનં લભતિ સહબ્યત’’ન્તિ. –
Na hi maccharī rosako pāpadhammo, saggūpagānaṃ labhati sahabyata’’nti. –
ગાથમાહંસુ. તસ્સત્થો – એસો તવ નિરયો, તયા દીઘરત્તં મહાદુક્ખં અનુભવિતબ્બટ્ઠાનભૂતો. કસ્મા? પુઞ્ઞં તયા અકતં જીવલોકે, યસ્મા મનુસ્સલોકે અપ્પમત્તકમ્પિ તયા પુઞ્ઞં નામ ન કતં, એવં અકતપુઞ્ઞો પન તાદિસો સત્તો મચ્છરી અત્તનો સમ્પત્તિનિગૂહનલક્ખણેન મચ્છરેન સમન્નાગતો, પરેસં રોસુપ્પાદનેન રોસકો, લોભાદીહિ પાપધમ્મેહિ સમઙ્ગીભાવતો પાપધમ્મો સગ્ગૂપગાનં દેવાનં સહબ્યતં સહભાવં ન લભતીતિ યોજના.
Gāthamāhaṃsu. Tassattho – eso tava nirayo, tayā dīgharattaṃ mahādukkhaṃ anubhavitabbaṭṭhānabhūto. Kasmā? Puññaṃ tayā akataṃ jīvaloke, yasmā manussaloke appamattakampi tayā puññaṃ nāma na kataṃ, evaṃ akatapuñño pana tādiso satto maccharī attano sampattinigūhanalakkhaṇena maccharena samannāgato, paresaṃ rosuppādanena rosako, lobhādīhi pāpadhammehi samaṅgībhāvato pāpadhammo saggūpagānaṃ devānaṃ sahabyataṃ sahabhāvaṃ na labhatīti yojanā.
એવં પન વત્વા તે દ્વે યક્ખા તત્થેવન્તરધાયિંસુ. તંસદિસે પન દ્વે નિરયપાલે સંસવકે નામ ગૂથનિરયે પક્ખિપિતું આકડ્ઢન્તે પસ્સિત્વા –
Evaṃ pana vatvā te dve yakkhā tatthevantaradhāyiṃsu. Taṃsadise pana dve nirayapāle saṃsavake nāma gūthaniraye pakkhipituṃ ākaḍḍhante passitvā –
૮૭૧.
871.
‘‘કિં નુ ગૂથઞ્ચ મુત્તઞ્ચ, અસુચિ પટિદિસ્સતિ;
‘‘Kiṃ nu gūthañca muttañca, asuci paṭidissati;
દુગ્ગન્ધં કિમિદં મીળ્હં, કિમેતં ઉપવાયતી’’તિ. –
Duggandhaṃ kimidaṃ mīḷhaṃ, kimetaṃ upavāyatī’’ti. –
તં નિરયં પુચ્છિ.
Taṃ nirayaṃ pucchi.
૮૭૨.
872.
‘‘એસ સંસવકો નામ, ગમ્ભીરો સતપોરિસો;
‘‘Esa saṃsavako nāma, gambhīro sataporiso;
યત્થ વસ્સસહસ્સાનિ, તુવં પચ્ચસિ રેવતે’’તિ. –
Yattha vassasahassāni, tuvaṃ paccasi revate’’ti. –
તસ્મિં કથિતે તત્થ અત્તનો નિબ્બત્તિહેતુભૂતં કમ્મં પુચ્છન્તી –
Tasmiṃ kathite tattha attano nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ pucchantī –
૮૭૩.
873.
‘‘કિં નુ કાયેન વાચાય, મનસા દુક્કટં કતં;
‘‘Kiṃ nu kāyena vācāya, manasā dukkaṭaṃ kataṃ;
કેન સંસવકો લદ્ધો, ગમ્ભીરો સતપોરિસો’’તિ. – આહ;
Kena saṃsavako laddho, gambhīro sataporiso’’ti. – āha;
૮૭૪.
874.
‘‘સમણે બ્રાહ્મણે ચાપિ, અઞ્ઞે વાપિ વનિબ્બકે;
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, aññe vāpi vanibbake;
મુસાવાદેન વઞ્ચેસિ, તં પાપં પકતં તયા’’તિ. –
Musāvādena vañcesi, taṃ pāpaṃ pakataṃ tayā’’ti. –
તસ્સા તં કમ્મં કથેત્વા પુન તે –
Tassā taṃ kammaṃ kathetvā puna te –
૮૭૫.
875.
‘‘તેન સંસવકો લદ્ધો, ગમ્ભીરો સતપોરિસો;
‘‘Tena saṃsavako laddho, gambhīro sataporiso;
તત્થે વસ્સસહસ્સાનિ, તુવં પચ્ચસિ રેવતે’’તિ. –
Tatthe vassasahassāni, tuvaṃ paccasi revate’’ti. –
આહંસુ. તત્થ સંસવકો નામાતિ નિચ્ચકાલં ગૂથમુત્તાદિઅસુચિસ્સ સંસવનતો પગ્ઘરણતો સંસવકો નામ.
Āhaṃsu. Tattha saṃsavako nāmāti niccakālaṃ gūthamuttādiasucissa saṃsavanato paggharaṇato saṃsavako nāma.
ન કેવલં તુય્હં ઇધ સંસવકલાભો એવ, અથ ખો એત્થ અનેકાનિ વસ્સસહસ્સાનિ પચ્ચિત્વા ઉત્તિણ્ણાય હત્થચ્છેદાદિલાભોપીતિ દસ્સેતું –
Na kevalaṃ tuyhaṃ idha saṃsavakalābho eva, atha kho ettha anekāni vassasahassāni paccitvā uttiṇṇāya hatthacchedādilābhopīti dassetuṃ –
૮૭૬.
876.
‘‘હત્થેપિ છિન્દન્તિ અથોપિ પાદે, કણ્ણેપિ છિન્દન્તિ અથોપિ નાસં;
‘‘Hatthepi chindanti athopi pāde, kaṇṇepi chindanti athopi nāsaṃ;
અથોપિ કાકોળગણા સમેચ્ચ, સઙ્ગમ્મ ખાદન્તિ વિફન્દમાન’’ન્તિ. –
Athopi kākoḷagaṇā samecca, saṅgamma khādanti viphandamāna’’nti. –
તત્થ લદ્ધબ્બકારણં આહંસુ. તત્થ કાકોળગણાતિ કાકસઙ્ઘા. તે કિરસ્સા તિગાવુતપ્પમાણે સરીરે અનેકસતાનિ અનેકસહસ્સાનિ પતિત્વા તાલક્ખન્ધપરિમાણેહિ સુનિસિતગ્ગેહિ અયોમયેહિ મુખતુણ્ડેહિ વિજ્ઝિત્વા વિજ્ઝિત્વા ખાદન્તિ, મંસં ગહિતગહિતટ્ઠાને કમ્મબલેન પૂરતેવ. તેનાહ ‘‘કાકોળગણા સમેચ્ચ, સઙ્ગમ્મ ખાદન્તિ વિફન્દમાન’’ન્તિ.
Tattha laddhabbakāraṇaṃ āhaṃsu. Tattha kākoḷagaṇāti kākasaṅghā. Te kirassā tigāvutappamāṇe sarīre anekasatāni anekasahassāni patitvā tālakkhandhaparimāṇehi sunisitaggehi ayomayehi mukhatuṇḍehi vijjhitvā vijjhitvā khādanti, maṃsaṃ gahitagahitaṭṭhāne kammabalena pūrateva. Tenāha ‘‘kākoḷagaṇā samecca, saṅgamma khādanti viphandamāna’’nti.
પુન સા મનુસ્સલોકં પચ્ચાનયનાય યાચનાદિવસેન તં તં વિપ્પલપિ. તેન વુત્તં –
Puna sā manussalokaṃ paccānayanāya yācanādivasena taṃ taṃ vippalapi. Tena vuttaṃ –
૮૭૭.
877.
‘‘સાધુ ખો મં પટિનેથ, કાહામિ કુસલં બહું;
‘‘Sādhu kho maṃ paṭinetha, kāhāmi kusalaṃ bahuṃ;
દાનેન સમચરિયાય, સંયમેન દમેન ચ;
Dānena samacariyāya, saṃyamena damena ca;
યં કત્વા સુખિતા હોન્તિ, ન ચ પચ્છાનુતપ્પરે’’તિ.
Yaṃ katvā sukhitā honti, na ca pacchānutappare’’ti.
પુન નિરયપાલા –
Puna nirayapālā –
૮૭૮.
878.
‘‘પુરે તુવં પમજ્જિત્વા, ઇદાનિ પરિદેવસિ;
‘‘Pure tuvaṃ pamajjitvā, idāni paridevasi;
સયં કતાનં કમ્માનં, વિપાકં અનુભોસ્સસી’’તિ. –
Sayaṃ katānaṃ kammānaṃ, vipākaṃ anubhossasī’’ti. –
આહંસુ. પુન સા આહ –
Āhaṃsu. Puna sā āha –
૮૭૯.
879.
‘‘કો દેવલોકતો મનુસ્સલોકં, ગન્ત્વાન પુટ્ઠો મે એવં વદેય્ય;
‘‘Ko devalokato manussalokaṃ, gantvāna puṭṭho me evaṃ vadeyya;
નિક્ખિત્તદણ્ડેસુ દદાથ દાનં, અચ્છાદનં સેય્યમથન્નપાનં;
Nikkhittadaṇḍesu dadātha dānaṃ, acchādanaṃ seyyamathannapānaṃ;
ન હિ મચ્છરી રોસકો પાપધમ્મો, સગ્ગૂપગાનં લભતિ સહબ્યતં.
Na hi maccharī rosako pāpadhammo, saggūpagānaṃ labhati sahabyataṃ.
૮૮૦.
880.
‘‘સાહં નૂન ઇતો ગન્ત્વા, યોનિં લદ્ધાન માનુસિં;
‘‘Sāhaṃ nūna ito gantvā, yoniṃ laddhāna mānusiṃ;
વદઞ્ઞૂ સીલસમ્પન્ના, કાહામિ કુસલં બહું;
Vadaññū sīlasampannā, kāhāmi kusalaṃ bahuṃ;
દાનેન સમચરિયાય, સંયમેન દમેન ચ.
Dānena samacariyāya, saṃyamena damena ca.
૮૮૧.
881.
‘‘આરામાનિ ચ રોપિસ્સં, દુગ્ગે સઙ્કમાનિ ચ;
‘‘Ārāmāni ca ropissaṃ, dugge saṅkamāni ca;
પપઞ્ચ ઉદપાનઞ્ચ, વિપ્પસન્નેન ચેતસા.
Papañca udapānañca, vippasannena cetasā.
૮૮૨.
882.
‘‘ચાતુદ્દસિં પઞ્ચદસિં, યા ચ પક્ખસ્સ અટ્ઠમી;
‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;
પાટિહારિયપક્ખઞ્ચ, અટ્ઠઙ્ગસુસમાગતં.
Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ.
૮૮૩.
883.
‘‘ઉપોસથં ઉપવસિસ્સં, સદા સીલેસુ સંવુતા;
‘‘Uposathaṃ upavasissaṃ, sadā sīlesu saṃvutā;
ન ચ દાને પમજ્જિસ્સં, સામં દિટ્ઠમિદં મયા’’તિ.
Na ca dāne pamajjissaṃ, sāmaṃ diṭṭhamidaṃ mayā’’ti.
૮૮૪.
884.
‘‘ઇચ્ચેવં વિપ્પલપન્તિં, ફન્દમાનં તતો તતો;
‘‘Iccevaṃ vippalapantiṃ, phandamānaṃ tato tato;
ખિપિંસુ નિરયે ઘોરે, ઉદ્ધંપાદં અવંસિર’’ન્તિ. –
Khipiṃsu niraye ghore, uddhaṃpādaṃ avaṃsira’’nti. –
ઇદં સઙ્ગીતિકારવચનં. પુન સા –
Idaṃ saṅgītikāravacanaṃ. Puna sā –
૮૮૫.
885.
‘‘અહં પુરે મચ્છરિની અહોસિં, પરિભાસિકા સમણબ્રાહ્મણાનં;
‘‘Ahaṃ pure maccharinī ahosiṃ, paribhāsikā samaṇabrāhmaṇānaṃ;
વિતથેન ચ સામિકં વઞ્ચયિત્વા, પચ્ચામહં નિરયે ઘોરરૂપે’’તિ. –
Vitathena ca sāmikaṃ vañcayitvā, paccāmahaṃ niraye ghorarūpe’’ti. –
ઓસાનગાથમાહ. તત્થ ‘‘અહં પુરે મચ્છરિની’’તિ ગાથા નિરયે નિબ્બત્તાય વુત્તા, ઇતરા અનિબ્બત્તાય એવાતિ વેદિતબ્બા. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવાતિ.
Osānagāthamāha. Tattha ‘‘ahaṃ pure maccharinī’’ti gāthā niraye nibbattāya vuttā, itarā anibbattāya evāti veditabbā. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
ભિક્ખૂ રેવતિયા યક્ખેહિ ગહેત્વા નીતભાવં ભગવતો આરોચેસું. તં સુત્વા ભગવા આદિતો પટ્ઠાય ઇમં વત્થું કથેત્વા ઉપરિ વિત્થારેન ધમ્મં દેસેસિ, દેસનાપરિયોસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસુ. કામઞ્ચેતં રેવતીપટિબદ્ધાય કથાય યેભુય્યભાવતો ‘‘રેવતીવિમાન’’ન્તિ વોહરીયતિ, યસ્મા પન રેવતી વિમાનદેવતા ન હોતિ, નન્દિયસ્સ પન દેવપુત્તસ્સ વિમાનાદિસમ્પત્તિપટિસંયુત્તઞ્ચેતં, તસ્મા પુરિસવિમાનેસ્વેવ સઙ્ગહં આરોપિતન્તિ દટ્ઠબ્બં.
Bhikkhū revatiyā yakkhehi gahetvā nītabhāvaṃ bhagavato ārocesuṃ. Taṃ sutvā bhagavā ādito paṭṭhāya imaṃ vatthuṃ kathetvā upari vitthārena dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Kāmañcetaṃ revatīpaṭibaddhāya kathāya yebhuyyabhāvato ‘‘revatīvimāna’’nti voharīyati, yasmā pana revatī vimānadevatā na hoti, nandiyassa pana devaputtassa vimānādisampattipaṭisaṃyuttañcetaṃ, tasmā purisavimānesveva saṅgahaṃ āropitanti daṭṭhabbaṃ.
રેવતીવિમાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Revatīvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / વિમાનવત્થુપાળિ • Vimānavatthupāḷi / ૨. રેવતીવિમાનવત્થુ • 2. Revatīvimānavatthu