Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)

    ။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    အင္ဂုတ္တရနိကာယေ

    Aṅguttaranikāye

    ဧကကနိပာတ-အဋ္ဌကထာ

    Ekakanipāta-aṭṭhakathā

    ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

    Ganthārambhakathā

    ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယံ ၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။

    ‘‘Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    သနရာမရလောကဂရုံ၊ ဝန္ဒေ သုဂတံ ဂတိဝိမုတ္တံ။

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    ‘‘ဗုဒ္ဓောပိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ၊ ဘာဝေတ္ဝာ စေဝ သစ္ဆိကတ္ဝာ စ။

    ‘‘Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    ယံ ဥပဂတော ဂတမလံ၊ ဝန္ဒေ တမနုတ္တရံ ဓမ္မံ

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    ‘‘သုဂတသ္သ ဩရသာနံ၊ ပုတ္တာနံ မာရသေနမထနာနံ။

    ‘‘Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟံ၊ သိရသာ ဝန္ဒေ အရိယသင္ဃံ

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ‘‘ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော၊ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ ပုညံ။

    ‘‘Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    ယံ သုဝိဟတန္တရာယော၊ ဟုတ္ဝာ တသ္သာနုဘာဝေန။

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    ‘‘ဧကကဒုကာဒိပဋိမဏ္ဍိတသ္သ အင္ဂုတ္တရာဂမဝရသ္သ

    ‘‘Ekakadukādipaṭimaṇḍitassa aṅguttarāgamavarassa;

    ဓမ္မကထိကပုင္ဂဝာနံ၊ ဝိစိတ္တပဋိဘာနဇနနသ္သ။

    Dhammakathikapuṅgavānaṃ, vicittapaṭibhānajananassa.

    ‘‘အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ၊ အဋ္ဌကထာ အာဒိတော ဝသိသတေဟိ။

    ‘‘Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    ပဉ္စဟိ ယာ သင္ဂီတာ၊ အနုသင္ဂီတာ စ ပစ္ဆာပိ။

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    ‘‘သီဟဠဒီပံ ပန အာဘတာထ ဝသိနာ မဟာမဟိန္ဒေန။

    ‘‘Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha vasinā mahāmahindena;

    ဌပိတာ သီဟဠဘာသာယ၊ ဒီပဝာသီနမတ္ထာယ။

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    ‘‘အပနေတ္ဝာန တတောဟံ၊ သီဟဠဘာသံ မနောရမံ ဘာသံ။

    ‘‘Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကံ၊ အာရောပေန္တော ဝိဂတဒောသံ။

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    ‘‘သမယံ အဝိလောမေန္တော၊ ထေရာနံ ထေရဝံသဒီပာနံ။

    ‘‘Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsadīpānaṃ;

    သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာနံ၊ မဟာဝိဟာရေ နိဝာသီနံ။

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    ‘‘ဟိတ္ဝာ ပုနပ္ပုနာဂတမတ္ထံ၊ အတ္ထံ ပကာသယိသ္သာမိ။

    ‘‘Hitvā punappunāgatamatthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    သုဇနသ္သ စ တုဋ္ဌတ္ထံ၊ စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မသ္သ။

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    ‘‘သာဝတ္ထိပဘူတီနံ၊ နဂရာနံ ဝဏ္ဏနာ ကတာ ဟေဋ္ဌာ။

    ‘‘Sāvatthipabhūtīnaṃ, nagarānaṃ vaṇṇanā katā heṭṭhā;

    ဒီဃသ္သ မဇ္ဈိမသ္သ စ၊ ယာ မေ အတ္ထံ ဝဒန္တေန။

    Dīghassa majjhimassa ca, yā me atthaṃ vadantena.

    ‘‘ဝိတ္ထာရဝသေန သုဒံ၊ ဝတ္ထူနိ စ တတ္ထ ယာနိ ဝုတ္တာနိ။

    ‘‘Vitthāravasena sudaṃ, vatthūni ca tattha yāni vuttāni;

    တေသမ္ပိ န ဣဓ ဘိယ္ယော၊ ဝိတ္ထာရကထံ ကရိသ္သာမိ။

    Tesampi na idha bhiyyo, vitthārakathaṃ karissāmi.

    ‘‘သုတ္တာနံ ပန အတ္ထာ၊ န ဝိနာ ဝတ္ထူဟိ ယေ ပကာသန္တိ။

    ‘‘Suttānaṃ pana atthā, na vinā vatthūhi ye pakāsanti;

    တေသံ ပကာသနတ္ထံ၊ ဝတ္ထူနိပိ ဒသ္သယိသ္သာမိ။

    Tesaṃ pakāsanatthaṃ, vatthūnipi dassayissāmi.

    ‘‘သီလကထာ ဓုတဓမ္မာ၊ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ စေဝ သဗ္ဗာနိ။

    ‘‘Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    စရိယာဝိဓာနသဟိတော၊ ဈာနသမာပတ္တိဝိတ္ထာရော။

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    ‘‘သဗ္ဗာ စ အဘိညာယော၊ ပညာသင္ကလနနိစ္ဆယော စေဝ။

    ‘‘Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ခန္ဓာဓာတာယတနိန္ဒ္ရိယာနိ၊ အရိယာနိ စေဝ စတ္တာရိ။

    Khandhādhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    ‘‘သစ္စာနိ ပစ္စယာကာရဒေသနာ သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ။

    ‘‘Saccāni paccayākāradesanā suparisuddhanipuṇanayā;

    အဝိမုတ္တတန္တိမဂ္ဂာ၊ ဝိပသ္သနာဘာဝနာ စေဝ။

    Avimuttatantimaggā, vipassanābhāvanā ceva.

    ‘‘ဣတိ ပန သဗ္ဗံ ယသ္မာ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ မယာ သုပရိသုဒ္ဓံ။

    ‘‘Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    ဝုတ္တံ တသ္မာ ဘိယ္ယော၊ န တံ ဣဓ ဝိစာရယိသ္သာမိ။

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂော၊ ဧသ စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနဉ္ဟိ။

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ဌတ္ဝာ ပကာသယိသ္သတိ၊ တတ္ထ ယထာဘာသိတမတ္ထံ။

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathābhāsitamatthaṃ.

    ‘‘ဣစ္စေဝ ကတော တသ္မာ၊ တမ္ပိ ဂဟေတ္ဝာန သဒ္ဓိမေတာယ။

    ‘‘Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    အဋ္ဌကထာယ ဝိဇာနထ၊ အင္ဂုတ္တရနိသ္သိတံ အတ္ထ’’န္တိ။

    Aṭṭhakathāya vijānatha, aṅguttaranissitaṃ attha’’nti.

    သံခေပကထာ

    Saṃkhepakathā

    ၁. ရူပာဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

    1. Rūpādivaggavaṇṇanā

    တတ္ထ အင္ဂုတ္တရာဂမော နာမ ဧကကနိပာတော ဒုကနိပာတော တိကနိပာတော စတုက္ကနိပာတော ပဉ္စကနိပာတော ဆက္ကနိပာတော သတ္တကနိပာတော အဋ္ဌကနိပာတော နဝကနိပာတော ဒသကနိပာတော ဧကာဒသကနိပာတောတိ ဧကာဒသ နိပာတာ ဟောန္တိ။ သုတ္တတော –

    Tattha aṅguttarāgamo nāma ekakanipāto dukanipāto tikanipāto catukkanipāto pañcakanipāto chakkanipāto sattakanipāto aṭṭhakanipāto navakanipāto dasakanipāto ekādasakanipātoti ekādasa nipātā honti. Suttato –

    ‘‘နဝ သုတ္တသဟသ္သာနိ၊ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ စ။

    ‘‘Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    သတ္တပညာသ သုတ္တာနိ၊ ဟောန္တိ အင္ဂုတ္တရာဂမေ’’။

    Sattapaññāsa suttāni, honti aṅguttarāgame’’.

    တသ္သ နိပာတေသု ဧကကနိပာတော အာဒိ, သုတ္တေသု စိတ္တပရိယာဒာနသုတ္တံ။ တသ္သာပိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒာနမာဒိ။ သာ ပနေသာ ပဌမမဟာသင္ဂီတိ သုမင္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ အာဒိမ္ဟိ ဝိတ္ထာရိတာ, တသ္မာ သာ တတ္ထ ဝိတ္ထာရိတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Tassa nipātesu ekakanipāto ādi, suttesu cittapariyādānasuttaṃ. Tassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panesā paṭhamamahāsaṅgīti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ādimhi vitthāritā, tasmā sā tattha vitthāritanayeneva veditabbā.

    နိဒာနဝဏ္ဏနာ

    Nidānavaṇṇanā

    . ယံ ပနေတံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ နိဒာနံ, တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပာတပဒံ, မေတိအာဒီနိ နာမပဒာနိ။ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝီတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ, ဟရတီတိ အာခ္ယာတပဒန္တိ ဣမိနာ တာဝ နယေန ပဒဝိဘာဂော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    1. Yaṃ panetaṃ ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ nidānaṃ, tattha evanti nipātapadaṃ, metiādīni nāmapadāni. Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha ti upasaggapadaṃ, haratīti ākhyātapadanti iminā tāva nayena padavibhāgo veditabbo.

    အတ္ထတော ပန ဧဝံသဒ္ဒော တာဝ ဥပမူပဒေသ-သမ္ပဟံသန-ဂရဟဏဝစန-သမ္ပဋိဂ္ဂဟာကာရနိဒသ္သနာဝဓာရဏာဒိ-အနေကတ္ထပ္ပဘေဒော။ တထာ ဟေသ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေန, ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ. ပ. ၅၃) ဥပမာယံ အာဂတော။ ‘‘ဧဝံ တေ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ တေ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၁၂၂) ဥပဒေသေ။ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝာ, ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၃.၆၆) သမ္ပဟံသနေ။ ‘‘ဧဝမေဝံ ပနာယံ ဝသလီ ယသ္မိံ ဝာ တသ္မိံ ဝာ တသ္သ မုဏ္ဍကသ္သ သမဏကသ္သ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၁.၁၈၇) ဂရဟဏေ။ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေတိ ခော တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စသ္သောသု’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၁) ဝစနသမ္ပဋိဂ္ဂဟေ။ ‘‘ဧဝံ ဗ္ယာခော အဟံ, ဘန္တေ, ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၉၈) အာကာရေ။ ‘‘ဧဟိ တ္ဝံ, မာဏဝက, ယေန သမဏော အာနန္ဒော တေနုပသင္ကမ; ဥပသင္ကမိတ္ဝာ မမ ဝစနေန သမဏံ အာနန္ဒံ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆ – ‘သုဘော မာဏဝော တောဒေယ္ယပုတ္တော ဘဝန္တံ အာနန္ဒံ အပ္ပာဗာဓံ။ပေ.။ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆတီ’တိ, ဧဝဉ္စ ဝဒေဟိ ‘‘သာဓု ကိရ ဘဝံ အာနန္ဒော ယေန သုဘသ္သ မာဏဝသ္သ တောဒေယ္ယပုတ္တသ္သ နိဝေသနံ, တေနုပသင္ကမတု အနုကမ္ပံ ဥပာဒာယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၄၄၅) နိဒသ္သနေ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ, ကာလာမာ, ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ ဝာ အကုသလာ ဝာတိ? အကုသလာ, ဘန္တေ။ သာဝဇ္ဇာ ဝာ အနဝဇ္ဇာ ဝာတိ? သာဝဇ္ဇာ, ဘန္တေ။ ဝိညုဂရဟိတာ ဝာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ ဝာတိ? ဝိညုဂရဟိတာ, ဘန္တေ။ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ နော ဝာ, ကထံ ဝော ဧတ္ထ ဟောတီတိ? သမတ္တာ, ဘန္တေ, သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ, ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၃.၆၆) အဝဓာရဏေ။ သ္ဝာယမိဓ အာကာရနိဒသ္သနာဝဓာရဏေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Atthato pana evaṃsaddo tāva upamūpadesa-sampahaṃsana-garahaṇavacana-sampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādi-anekatthappabhedo. Tathā hesa ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti evamādīsu (dha. pa. 53) upamāyaṃ āgato. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’ntiādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byākho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama; upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha – ‘subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ…pe… phāsuvihāraṃ pucchatī’ti, evañca vadehi ‘‘sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha, kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’tiādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Svāyamidha ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    တတ္ထ အာကာရတ္ထေန ဧဝံသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏံ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပာဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တသ္သ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ, သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတ္ဝာပိ ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတန္တိ။

    Tattha ākāratthena evaṃsaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇaṃ anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    နိဒသ္သနတ္ထေန ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ, န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒသ္သေတိ။

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    အဝဓာရဏတ္ထေန ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုသ္သုတာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော, သတိမန္တာနံ, ဂတိမန္တာနံ, ဓိတိမန္တာနံ, ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၁၉, ၂၂၃) ဧဝံ ဘဂဝတာ , ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော အတ္ထကုသလော ဓမ္မကုသလော ဗ္ယဉ္ဇနကုသလော နိရုတ္တိကုသလော ပုဗ္ဗာပရကုသလော’’တိ (အ. နိ. ၅.၁၆၉) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပသတ္ထဘာဝာနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒသ္သေန္တော သတ္တာနံ သောတုကာမတံ ဇနေတိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, တဉ္စ ခော အတ္ထတော ဝာ ဗ္ယဉ္ဇနတော ဝာ အနူနမနဓိကံ, ဧဝမေဝ, န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။

    Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, satimantānaṃ, gatimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219, 223) evaṃ bhagavatā , ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukāmataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    မေသဒ္ဒော တီသု အတ္ထေသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟိသ္သ ‘‘ဂာထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယ္ယ’’န္တိအာဒီသု (သု. နိ. ၈၁; သံ. နိ. ၁.၁၉၄) မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝာ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၄.၈၈) မယ္ဟန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မဒာယာဒာ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၉) မမာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတ’’န္တိ စ, ‘‘မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒ္ဝယေ ယုဇ္ဇတိ။

    Mesaddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (su. ni. 81; saṃ. ni. 1.194) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca, ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    သုတန္တိ အယံ သုတသဒ္ဒော သဥပသဂ္ဂော စ အနုပသဂ္ဂော စ ဂမန-ဝိသ္သုတ-ကိလိန္နဥပစိတာနုယောဂ-သောတဝိညေယ္ယ-သောတဒ္ဝာရာနုသာရဝိညာတာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒော။ တထာ ဟိသ္သ – ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မသ္သ ပသ္သတော’’တိအာဒီသု (ဥဒာ. ၁၁) ဝိသ္သုတဓမ္မသ္သာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝသ္သုတာ အဝသ္သုတသ္သာ’’တိအာဒီသု (ပာစိ. ၆၅၇) ကိလိန္နာကိလိန္နသ္သာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမ္ဟေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု. ပာ. ၇-၁၂) ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပ္ပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ. ပ. ၁၈၁) ဈာနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၄၁) သောတဝိညေယ္ယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၃၉) သောတဒ္ဝာရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနသ္သ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရိတန္တိ ဝာ ဥပဓာရဏန္တိ ဝာတိ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒသ္သ ဟိ မယာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မယာ သုတံ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။ မမာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မမ သုတံ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo ca anupasaggo ca gamana-vissuta-kilinnaupacitānuyoga-sotaviññeyya-sotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa – ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnākilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7-12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa sotadvārānusārena upadhāritanti vā upadhāraṇanti vāti attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘evaṃ mayā sutaṃ sotadvārānusārena upadhārita’’nti yujjati. Mamāti atthe sati ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti yujjati.

    ဧဝမေတေသု တီသု ပဒေသု ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒသ္သနံ။ မေတိ ဝုတ္တဝိညာဏသမင္ဂိပုဂ္ဂလနိဒသ္သနံ။ သုတန္တိ အသ္သဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒသ္သနံ။ တထာ ဧဝန္တိ တသ္သာ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တဘာဝပ္ပကာသနံ။ မေတိ အတ္တပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနံ။ အယဉ္ဟေတ္ထ သင္ခေပော – ‘‘နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ မယာ န အညံ ကတံ, ဣဒံ ပန ကတံ, အယံ ဓမ္မော သုတော’’တိ။

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvapaṭikkhepato anūnādhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti tassā sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānappakārena ārammaṇe pavattabhāvappakāsanaṃ. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ. Ayañhettha saṅkhepo – ‘‘nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo suto’’ti.

    တထာ ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသနံ။ မေတိ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ သုတ္တံ နိဒ္ဒိသိသ္သာမိ, တံ မယာ ဧဝံ သုတန္တိ။

    Tathā evanti niddisitabbappakāsanaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā evaṃ sutanti.

    တထာ ဧဝန္တိ ယသ္သ စိတ္တသန္တာနသ္သ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗ္ယဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တသ္သ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော။ ဧဝန္တိ ဟိ အယံ အာကာရပညတ္တိ။ မေတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော။ ဧတ္တာဝတာ နာနာကာရပ္ပဝတ္တေန စိတ္တသန္တာနေန တံသမင္ဂိနော ကတ္တု ဝိသယေ ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ကတံ ဟောတိ။

    Tathā evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso. Evanti hi ayaṃ ākārapaññatti. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettāvatā nānākārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ kataṃ hoti.

    အထ ဝာ ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ အယံ ပနေတ္ထ သင္ခေပော – မယာ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန ဝိညာဏဝသေန လဒ္ဓသဝနကိစ္စဝောဟာရေန သုတန္တိ။

    Atha vā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhasavanakiccavohārena sutanti.

    တတ္ထ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ ကိဉ္ဟေတ္ထ တံ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ, ယံ ဧဝန္တိ ဝာ မေတိ ဝာ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ။ သုတန္တိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ ယဉ္ဟိ တံ ဧတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓံ, တံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။ တထာ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ တံ တံ ဥပာဒာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပာဒာပညတ္တိ။ သုတန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပနိဓာပညတ္တိ။

    Tattha evanti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Kiñhettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ evanti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ ettha sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti.

    ဧတ္ထ စ ဧဝန္တိ ဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတိ။ န ဟိ သမ္မူဠ္ဟော နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတိ။ သုတန္တိ ဝစနေန သုတသ္သ အသမ္မောသံ ဒီပေတိ။ ယသ္သ ဟိ သုတံ သမ္မုဋ္ဌံ ဟောတိ, န သော ကာလန္တရေန မယာ သုတန္တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဣစ္စသ္သ အသမ္မောဟေန ပညာသိဒ္ဓိ, အသမ္မောသေန ပန သတိသိဒ္ဓိ။ တတ္ထ ပညာပုဗ္ဗင္ဂမာယ သတိယာ ဗ္ယဉ္ဇနာဝဓာရဏသမတ္ထတာ, သတိပုဗ္ဗင္ဂမာယ ပညာယ အတ္ထပဋိဝေဓသမတ္ထတာ။ တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေန အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နသ္သ ဓမ္မကောသသ္သ အနုပာလနသမတ္ထတော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကတ္တသိဒ္ဓိ။

    Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti. Na hi sammūḷho nānappakārapaṭivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaṃ dīpeti. Yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantarena mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena paññāsiddhi, asammosena pana satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā, satipubbaṅgamāya paññāya atthapaṭivedhasamatthatā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthato dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    အပရော နယော – ဧဝန္တိ ဝစနေန ယောနိသော မနသိကာရံ ဒီပေတိ, အယောနိသော မနသိကရောတော ဟိ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓာဘာဝတော။ သုတန္တိ ဝစနေန အဝိက္ခေပံ ဒီပေတိ, ဝိက္ခိတ္တစိတ္တသ္သ သဝနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ , ပုန ဘဏထာ’’တိ ဘဏတိ။ ယောနိသော မနသိကာရေန စေတ္ထ အတ္တသမ္မာပဏိဓိံ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတံ သာဓေတိ သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တသ္သ ပုဗ္ဗေ အကတပုညသ္သ ဝာ တဒဘာဝတော။ တထာ အဝိက္ခေပေန သဒ္ဓမ္မသ္သဝနံ သပ္ပုရိသူပနိသ္သယဉ္စ သာဓေတိ။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော သောတုံ သက္ကောတိ, န စ သပ္ပုရိသေ အနုပသ္သယမာနသ္သ သဝနံ အတ္ထီတိ။

    Aparo nayo – evanti vacanena yoniso manasikāraṃ dīpeti, ayoniso manasikaroto hi nānappakārapaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ , puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yoniso manasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe ca katapuññataṃ sādheti sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Tathā avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti. Na hi vikkhittacitto sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthīti.

    အပရော နယော – ယသ္မာ ‘‘ဧဝန္တိ ယသ္သ စိတ္တသန္တာနသ္သ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗ္ယဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တသ္သ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ သော စ ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော န သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တနော ပုဗ္ဗေ အကတပုညသ္သ ဝာ ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဘဒ္ဒကေနာကာရေန ပစ္ဆိမစက္ကဒ္ဝယသမ္ပတ္တိမတ္တနော ဒီပေတိ။ သုတန္တိ သဝနယောဂေန ပုရိမစက္ကဒ္ဝယသမ္ပတ္တိံ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိသ္သယဝိရဟိတသ္သ ဝာ သဝနံ အတ္ထိ။ ဣစ္စသ္သ ပစ္ဆိမစက္ကဒ္ဝယသိဒ္ဓိယာ အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓာ ဟောတိ, ပုရိမစက္ကဒ္ဝယသိဒ္ဓိယာ ပယောဂသုဒ္ဓိ။ တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗ္ယတ္တိသိဒ္ဓိ, ပယောဂသုဒ္ဓိယာ အာဂမဗ္ယတ္တိသိဒ္ဓိ။ ဣတိ ပယောဂာသယသုဒ္ဓသ္သ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နသ္သ ဝစနံ အရုဏုဂ္ဂံ ဝိယ သူရိယသ္သ ဥဒယတော, ယောနိသော မနသိကာရော ဝိယ စ ကုသလကမ္မသ္သ, အရဟတိ ဘဂဝတော ဝစနသ္သ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ဘဝိတုန္တိ ဌာနေ နိဒာနံ ဌပေန္တော ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။

    Aparo nayo – yasmā ‘‘evanti yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. So ca evaṃ bhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā evanti iminā bhaddakenākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti. Sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpadese vasato sappurisūpanissayavirahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggaṃ viya sūriyassa udayato, yoniso manasikāro viya ca kusalakammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento evaṃ me sutantiādimāha.

    အပရော နယော – ဧဝန္တိ ဣမိနာ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေန ဝစနေန အတ္တနော အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣမိနာ သောတဗ္ဗဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေန ဝစနေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ။ ဧဝန္တိ စ ဣဒံ ယောနိသော မနသိကာရဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဧတေ မယာ ဓမ္မာ မနသာ အနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓာ’’တိ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣဒံ သဝနယောဂဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ’’တိ ဒီပေတိ။ တဒုဘယေနပိ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနပာရိပူရိံ ဒီပေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏံ ဟိ ဓမ္မံ အာဒရေန အသ္သုဏန္တော မဟတာ ဟိတာ ပရိဗာဟိရော ဟောတီတိ အာဒရံ ဇနေတ္ဝာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မော သောတဗ္ဗောတိ။

    Aparo nayo – evanti iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena vacanena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ. Evanti ca idaṃ yoniso manasikāradīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasā anupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇaṃ hi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabboti.

    ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မံ အတ္တနော အဒဟန္တော အသပ္ပုရိသဘူမိံ အတိက္ကမတိ, သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တော သပ္ပုရိသဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တထာ အသဒ္ဓမ္မာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာပေတိ, သဒ္ဓမ္မေ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ‘‘ကေဝလံ သုတမေဝေတံ မယာ , တသ္သေဝ ပန ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိ ဒီပေန္တော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ , သတ္ထာရံ အပဒိသတိ, ဇိနဝစနံ အပ္ပေတိ, ဓမ္မနေတ္တိံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။

    Evaṃ me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā , tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti , satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    အပိစ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမဝစနံ ဝိဝရန္တော ‘‘သမ္မုခာ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တသ္သ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒသ္သ ဒသဗလဓရသ္သ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမသ္သ ဓမ္မိသ္သရသ္သ ဓမ္မရာဇသ္သ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပသ္သ ဓမ္မသရဏသ္သ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဝစနံ, န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝာ ဓမ္မေ ဝာ ပဒေ ဝာ ဗ္ယဉ္ဇနေ ဝာ ကင္ခာ ဝာ ဝိမတိ ဝာ ကတ္တဗ္ဗာ’’တိ သဗ္ဗဒေဝမနုသ္သာနံ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ အသ္သဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ, သဒ္ဓာသမ္ပဒံ ဥပ္ပာဒေတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimavacanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa vacanaṃ, na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kattabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ဝိနာသယတိ အသ္သဒ္ဓံ၊ သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ။

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေဝံ၊ ဝဒံ ဂောတမသာဝကော’’တိ။

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော။ ဧကံ သမယန္တိ အနိယမိတပရိဒီပနံ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒော –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    ‘‘သမဝာယေ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု။

    ‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိသ္သတိ’’။

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati’’.

    တထာ ဟိသ္သ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သ္ဝေပိ ဥပသင္ကမေယ္ယာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပာဒာယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၄၄၇) သမဝာယော အတ္ထော။ ‘‘ဧကောဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗ္ရဟ္မစရိယဝာသာယာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၈.၂၉) ခဏော။ ‘‘ဥဏ္ဟသမယော ပရိဠာဟသမယော’’တိအာဒီသု (ပာစိ. ၃၅၈) ကာလော။ ‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂) သမူဟော။ ‘‘သမယောပိ ခော တေ ဘဒ္ဒာလိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓော အဟောသိ, ဘဂဝာ ခော သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ဘဂဝာပိ မံ ဇာနိသ္သတိ ‘ဘဒ္ဒာလိ နာမ ဘိက္ခု သတ္ထု သာသနေ သိက္ခာယ အပရိပူရကာရီ’တိ, အယမ္ပိ ခော တေ, ဘဒ္ဒာလိ, သမယော အပ္ပဋိဝိဒ္ဓော အဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၁၃၅) ဟေတု။ ‘‘တေန ခော ပန သမယေန ဥဂ္ဂာဟမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော သမယပ္ပဝာဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ ပဋိဝသတီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၂၆၀) ဒိဋ္ဌိ။

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’tiādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’tiādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332) samūho. ‘‘Samayopi kho te bhaddāli appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati ‘bhaddāli nāma bhikkhu satthu sāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti, ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’tiādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’tiādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော၊ ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော။

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော၊ ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. –

    အာဒီသု (သံ. နိ. ၁.၁၂၉) ပဋိလာဘော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ အန္တမကာသိ ဒုက္ခသ္သာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၈) ပဟာနံ။ ‘‘ဒုက္ခသ္သ ပီဠနဋ္ဌော သင္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အဘိသမယဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ. မ. ၂.၈) ပဋိဝေဓော။ ဣဓ ပနသ္သ ကာလော အတ္ထော။ တေန သံဝစ္ဆရ-ဥတု-မာသ-အဍ္ဎမာသ-ရတ္တိ-ဒိဝ-ပုဗ္ဗဏ္ဟ-မဇ္ဈန္ဟိက-သာယန္ဟ-ပဌမ-မဇ္ဈိမ- ပစ္ဆိမယာမ-မုဟုတ္တာဒီသု ကာလပ္ပဘေဒဘူတေသု သမယေသု ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။

    Ādīsu (saṃ. ni. 1.129) paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena saṃvacchara-utu-māsa-aḍḍhamāsa-ratti-diva-pubbaṇha-majjhanhika-sāyanha-paṭhama-majjhima- pacchimayāma-muhuttādīsu kālappabhedabhūtesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧတေသု သံဝစ္ဆရာဒီသု ယံ ယံ သုတ္တံ ယမ္ဟိ ယမ္ဟိ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမ္ဟိ မာသေ ပက္ခေ ရတ္တိဘာဂေ ဒိဝသဘာဂေ ဝာ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗံ တံ ထေရသ္သ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ ပညာယ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကဥတုမ္ဟိ အသုကမာသေ အသုကပက္ခေ အသုကရတ္တိဘာဂေ အသုကဒိဝသဘာဂေ ဝာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ န သက္ကာ သုခေန ဓာရေတုံ ဝာ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝာ ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝာ, ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, တသ္မာ ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတ္ဝာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

    Tattha kiñcāpi etesu saṃvaccharādīsu yaṃ yaṃ suttaṃ yamhi yamhi saṃvacchare utumhi māse pakkhe rattibhāge divasabhāge vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ therassa suviditaṃ suvavatthāpitaṃ paññāya. Yasmā pana ‘‘evaṃ me sutaṃ asukasaṃvacchare asukautumhi asukamāse asukapakkhe asukarattibhāge asukadivasabhāge vā’’ti evaṃ vutte na sakkā sukhena dhāretuṃ vā uddisituṃ vā uddisāpetuṃ vā, bahu ca vattabbaṃ hoti, tasmā ekeneva padena tamatthaṃ samodhānetvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    ယေ ဝာ ဣမေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော ဇာတိသမယော သံဝေဂသမယော အဘိနိက္ခမနသမယော ဒုက္ကရကာရိကသမယော မာရဝိဇယသမယော အဘိသမ္ဗောဓိသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေသနာသမယော ပရိနိဗ္ဗာနသမယောတိ ဧဝမာဒယော ဘဂဝတော ဒေဝမနုသ္သေသု အတိဝိယ သုပ္ပကာသာ အနေကကာလပ္ပဘေဒာ ဧဝ သမယာ, တေသု သမယေသု ဒေသနာသမယသင္ခာတံ ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။ ယော စာယံ ဉာဏကရုဏာကိစ္စသမယေသု ကရုဏာကိစ္စသမယော, အတ္တဟိတပရဟိတ-ပဋိပတ္တိသမယေသု ပရဟိတ-ပဋိပတ္တိသမယော, သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒ္ဝယသမယေသု ဓမ္မိကထာသမယော, ဒေသနာပဋိပတ္တိသမယေသု ဒေသနာသမယော, တေသုပိ သမယေသု အညတရံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya suppakāsā anekakālappabhedā eva samayā, tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti dīpeti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahita-paṭipattisamayesu parahita-paṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammikathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu aññataraṃ sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti āha.

    ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အဘိဓမ္မေ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရ’’န္တိ စ, ဣတော အညေသု စ သုတ္တပဒေသု ‘‘ယသ္မိံ သမယေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ စ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော, ဝိနယေ စ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ’’တိ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော, တထာ အကတ္ဝာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ။ တတ္ထ တထာ, ဣဓ စ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ဟိ အဘိဓမ္မေ ဣတော အညေသု သုတ္တပဒေသု စ အဓိကရဏတ္ထော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ အဓိကရဏံ ဟိ ကာလတ္ထော သမူဟတ္ထော စ သမယော, တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖသ္သာဒိဓမ္မာနံ ခဏသမဝာယဟေတုသင္ခာတသ္သ စ သမယသ္သ ဘာဝေန တေသံ ဘာဝော လက္ခီယတိ, တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။

    Kasmā panettha yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca, ito aññesu ca suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena niddeso kato, tathā akatvā ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇaṃ hi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacanena niddeso kato.

    ဝိနယေ စ ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ယော ဟိ သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယ္ယော, တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန စ သိက္ခာပဒာနိ ပညာပယန္တော သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။

    Vinaye ca hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacanena niddeso kato.

    ဣဓ ပန အညသ္မိဉ္စ ဧဝံဇာတိကေ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယဉ္ဟိ သမယံ ဘဂဝာ ဣမံ အညံ ဝာ သုတ္တန္တံ ဒေသေသိ, အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

    Idha pana aññasmiñca evaṃjātike accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိတ္ဝာ၊ ဘုမ္မေန ကရဏေန စ။

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    အညတ္ရ သမယော ဝုတ္တော၊ ဥပယောဂေန သော ဣဓာ’’တိ။

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    ပောရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝာ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝာ အဘိလာပမတ္တဘေဒော ဧသ, သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝတ္ထောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဧကသ္မိံ သမယေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘‘tasmiṃ samaye’’ti vā ‘‘tena samayenā’’ti vā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti. Tasmā ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttepi ‘‘ekasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    ဘဂဝာတိ ဂရု။ ဂရုဉ္ဟိ လောကေ ‘‘ဘဂဝာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဂရု, တသ္မာ ‘‘ဘဂဝာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပောရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –

    Bhagavāti garu. Garuñhi loke ‘‘bhagavā’’ti vadanti. Ayañca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sabbasattānaṃ garu, tasmā ‘‘bhagavā’’ti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ဘဂဝာတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝာတိ ဝစနမုတ္တမံ။

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ဂရု ဂာရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝာ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    အပိစ –

    Apica –

    ‘‘ဘာဂ္ယဝာ ဘဂ္ဂဝာ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝာ။

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ဘတ္တဝာ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝာ တတော’’တိ။ –

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti. –

    ဣမိသ္သာပိ ဂာထာယ ဝသေနသ္သ ပဒသ္သ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁၄၂, ၁၄၄) ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တောယေဝ။

    Imissāpi gāthāya vasenassa padassa vitthārato attho veditabbo. So ca visuddhimagge (visuddhi. 1.142, 144) buddhānussatiniddese vuttoyeva.

    ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဝစနေန ယထာသုတံ ဓမ္မံ ဒသ္သေန္တော ဘဂဝတော ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတိ။ တေန ‘‘န ဣဒံ အတိက္ကန္တသတ္ထုကံ ပာဝစနံ, အယံ ဝော သတ္ထာ’’တိ သတ္ထု အဒသ္သနေန ဥက္ကဏ္ဌိတံ ဇနံ သမသ္သာသေတိ။ ဧကံ သမယံ ဘဂဝာတိ ဝစနေန တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝတော အဝိဇ္ဇမာနဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ရူပကာယပရိနိဗ္ဗာနံ သာဓေတိ။ တေန ‘‘ဧဝံဝိဓသ္သ နာမ အရိယဓမ္မသ္သ ဒေသကော ဒသဗလဓရော ဝဇိရသင္ဃာတသမာနကာယော သောပိ ဘဂဝာ ပရိနိဗ္ဗုတော, ကေန အညေန ဇီဝိတေ အာသာ ဇနေတဗ္ဗာ’’တိ ဇီဝိတမဒမတ္တံ ဇနံ သံဝေဇေတိ, သဒ္ဓမ္မေ စသ္သ ဥသ္သာဟံ ဇနေတိ။ ဧဝန္တိ စ ဘဏန္တော ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ။ မေ သုတန္တိ သာဝကသမ္ပတ္တိံ။ ဧကံ သမယန္တိ ကာလသမ္ပတ္တိံ။ ဘဂဝာတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ။

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ dhammaṃ dassento bhagavato dhammasarīraṃ paccakkhaṃ karoti. Tena ‘‘na idaṃ atikkantasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti satthu adassanena ukkaṇṭhitaṃ janaṃ samassāseti. Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ sādheti. Tena ‘‘evaṃvidhassa nāma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaṅghātasamānakāyo sopi bhagavā parinibbuto, kena aññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti. Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati. Me sutanti sāvakasampattiṃ. Ekaṃ samayanti kālasampattiṃ. Bhagavāti desakasampattiṃ.

    သာဝတ္ထိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗ္ရဟ္မအရိယဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင္ဂိပရိဒီပနမေတံ။ ဣဓ ပန ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာသယနပ္ပဘေဒေသု ဣရိယာပထေသု အညတရဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ, တေန ဌိတောပိ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ သယာနောပိ ဘဂဝာ ဝိဟရတိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ, တသ္မာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

    Sāvatthiyanti evaṃnāmake nagare. Samīpatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    ဇေတဝနေတိ ဇေတသ္သ ရာဇကုမာရသ္သ ဝနေ။ တဉ္ဟိ တေန ရောပိတံ သံဝဍ္ဎိတံ ပရိပာလိတံ, သော စသ္သ သာမီ အဟောသိ, တသ္မာ ဇေတဝနန္တိ သင္ခံ ဂတံ, တသ္မိံ ဇေတဝနေ။ အနာထပိဏ္ဍိကသ္သ အာရာမေတိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ နိယ္ယာတိတတ္တာ အနာထပိဏ္ဍိကသ္သာတိ သင္ခံ ဂတေ အာရာမေ ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရော ပန ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယ သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁၄ အာဒယော) ဝုတ္တော။

    Jetavaneti jetassa rājakumārassa vane. Tañhi tena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ, so cassa sāmī ahosi, tasmā jetavananti saṅkhaṃ gataṃ, tasmiṃ jetavane. Anāthapiṇḍikassa ārāmeti anāthapiṇḍikena gahapatinā catupaññāsahiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātitattā anāthapiṇḍikassāti saṅkhaṃ gate ārāme . Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana papañcasūdaniyā majjhimaṭṭhakathāya sabbāsavasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.14 ādayo) vutto.

    တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တာဝ ဘဂဝာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ‘‘ဇေတဝနေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတိ, ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတုန္တိ။ န ခော ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု အဝောစုမ္ဟ ‘‘သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဂင္ဂာယမုနာဒီနံ သမီပေ ဂောယူထာနိ စရန္တာနိ ‘‘ဂင္ဂာယ စရန္တိ, ယမုနာယ စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝမိဓာပိ ယဒိဒံ သာဝတ္ထိယာ သမီပေ ဇေတဝနံ, တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝုစ္စတိ ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ’’တိ။ ဂောစရဂာမနိဒသ္သနတ္ထံ ဟိသ္သ သာဝတ္ထိဝစနံ, ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝာသနဋ္ဌာနနိဒသ္သနတ္ထံ သေသဝစနံ။

    Tattha siyā – yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘‘jetavane’’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘‘sāvatthiya’’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitunti. Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsanaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    တတ္ထ သာဝတ္ထိဝစနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒသ္သေတိ, ဇေတဝနာဒိကိတ္တနေန ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ။ တထာ ပုရိမေန ပစ္စယဂ္ဂဟဏတော အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ, ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနူပာယဒသ္သနံ။ ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂံ, ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိံ။ ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမနံ, ပစ္ဆိမေန ပညာယ အပဂမနံ။ ပုရိမေန သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနာဓိမုတ္တိတံ, ပစ္ဆိမေန ပရဟိတသုခကရဏေ နိရုပလေပတံ။ ပုရိမေန ဓမ္မိကသုခာပရိစ္စာဂနိမိတ္တဖာသုဝိဟာရံ, ပစ္ဆိမေန ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မာနုယောဂနိမိတ္တံ။ ပုရိမေန မနုသ္သာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ, ပစ္ဆိမေန ဒေဝတာနံ။ ပုရိမေန လောကေ ဇာတသ္သ လောကေ သံဝဍ္ဎဘာဝံ, ပစ္ဆိမေန လောကေန အနုပလိတ္တတံ။ ပုရိမေန ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခာယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခာယ ဒေဝမနုသ္သာနံ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော’’တိ (အ. နိ. ၁.၁၇၀) ဝစနတော ယဒတ္ထံ ဘဂဝာ ဥပ္ပန္နော, တဒတ္ထပရိနိပ္ဖာဒနံ, ပစ္ဆိမေန ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော, တဒနုရူပဝိဟာရံ။ ဘဂဝာ ဟိ ပဌမံ လုမ္ဗိနိဝနေ, ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝနေယေဝ ဥပ္ပန္နော။ တေနသ္သ ဝနေယေဝ ဝိဟာရံ ဒသ္သေတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Tattha sāvatthivacanena āyasmā ānando bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, jetavanādikittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ. Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanūpāyadassanaṃ. Purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya upagamanaṃ, pacchimena paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttitaṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepataṃ. Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaphāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ. Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devatānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ. Purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno, tadatthaparinipphādanaṃ, pacchimena yattha uppanno, tadanurūpavihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinivane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva uppanno. Tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.

    တတ္ရာတိ ဒေသကာလပရိဒီပနံ။ တဉ္ဟိ ယံ သမယံ ဝိဟရတိ, တတ္ရ သမယေ။ ယသ္မိဉ္စ အာရာမေ ဝိဟရတိ, တတ္ရ အာရာမေတိ ဒီပေတိ။ ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝာ ဒေသကာလေ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဘဂဝာ အယုတ္တေ ဒေသေ ဝာ ကာလေ ဝာ ဓမ္မံ ဘာသတိ။ ‘‘အကာလော ခော တာဝ, ဗာဟိယာ’’တိအာဒိ (ဥဒာ. ၁၀) စေတ္ထ သာဓကံ။ ခောတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏေ အာဒိကာလတ္ထေ ဝာ နိပာတော။ ဘဂဝာတိ လောကဂရုဒီပနံ။ ဘိက္ခူတိ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလဝစနံ။ အပိ စေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခု, ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ပာရာ. ၄၅; ဝိဘ. ၅၁၁) နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာမန္တေသီတိ အာလပိ အဘာသိ သမ္ဗောဓေသီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အညတ္ရ ပန ဉာပနေပိ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘အာမန္တယာမိ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဝေဒယာမိ ဝော, ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ပက္ကောသနေပိ။ ယထာဟ – ‘‘ဧဟိ တ္ဝံ, ဘိက္ခု, မမ ဝစနေန သာရိပုတ္တံ အာမန္တေဟီ’’တိ (အ. နိ. ၉.၁၁; သံ. နိ. ၂.၃၂)။

    Tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye. Yasmiñca ārāme viharati, tatra ārāmeti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese vā kāle vā dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva, bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Api cettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45; vibha. 511) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi abhāsi sambodhesīti ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha – ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11; saṃ. ni. 2.32).

    ဘိက္ခဝောတိ အာမန္တနာကာရပရိဒီပနံ။ တဉ္စ ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခနသီလတာဂုဏယုတ္တောပိ ဟိ ဘိက္ခု, ဘိက္ခနဓမ္မတာဂုဏယုတ္တောပိ ဘိက္ခု, ဘိက္ခနေ သာဓုကာရိတာဂုဏယုတ္တောပီတိ သဒ္ဒဝိဒူ မညန္တိ။ တေန စ နေသံ ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓေန ဝစနေန ဟီနာဓိကဇနသေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။ ဘိက္ခဝောတိ ဣမိနာ ကရုဏာဝိပ္ဖာရသောမ္မဟဒယနယနနိပာတပုဗ္ဗင္ဂမေန ဝစနေန တေ အတ္တနော မုခာဘိမုခေ ကရောတိ။ တေနေဝ စ ကထေတုကမ္ယတာဒီပကေန ဝစနေန တေသံ သောတုကမ္ယတံ ဇနေတိ။ တေနေဝ စ သမ္ဗောဓနတ္ထေန သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေပိ တေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။

    Bhikkhavoti āmantanākāraparidīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatāguṇayuttopi bhikkhu, bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca nesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitaṃ vuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. Bhikkhavoti iminā karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano mukhābhimukhe karoti. Teneva ca kathetukamyatādīpakena vacanena tesaṃ sotukamyataṃ janeti. Teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ savanamanasikārepi te niyojeti. Sādhukaṃ savanamanasikārāyattā hi sāsanasampatti.

    အပရေသုပိ ဒေဝမနုသ္သေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ဘိက္ခူယေဝ အာမန္တေသီတိ စေ? ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒာသန္နိဟိတဘာဝတော။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ။ ပရိသာယ စ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခူ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ, သေဋ္ဌာ အနဂာရိယဘာဝံ အာဒိံ ကတ္ဝာ သတ္ထုစရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနပဋိဂ္ဂာဟကတ္တာ စ။ အာသန္နာ တေ တတ္ထ နိသိန္နေသု သတ္ထုသန္တိကတ္တာ။ သဒာသန္နိဟိတာ သတ္ထုသန္တိကာဝစရတ္တာတိ။ အပိစ တေ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတောတိပိ တေ ဧဝ အာမန္တေသိ။

    Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā. Parisāya ca jeṭṭhā bhikkhū paṭhamuppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca. Āsannā te tattha nisinnesu satthusantikattā. Sadāsannihitā satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvatotipi te eva āmantesi.

    ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပဌမံ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ, န ဓမ္မမေဝ ဒေသေသီတိ? သတိဇနနတ္ထံ။ ဘိက္ခူ ဟိ အညံ စိန္တေန္တာပိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာပိ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တာပိ နိသိန္နာ ဟောန္တိ, တေ အနာမန္တေတ္ဝာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ‘‘အယံ ဒေသနာ ကိံနိဒာနာ ကိံပစ္စယာ ကတမာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဒေသိတာ’’တိ သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကောန္တာ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဝာ ဂဏ္ဟေယ္ယုံ, န ဝာ ဂဏ္ဟေယ္ယုံ။ တေန နေသံ သတိဇနနတ္ထံ ဘဂဝာ ပဌမံ အာမန္တေတ္ဝာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

    Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū hi aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti, te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ. Tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.

    ဘဒန္တေတိ ဂာရဝဝစနမေတံ, သတ္ထု ပဋိဝစနဒာနံ ဝာ။ အပိ စေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခဝော’’တိ ဝဒမာနော ဘဂဝာ တေ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ ဝဒမာနာ တေ ဘဂဝန္တံ ပစ္စာလပန္တိ။ တထာ ‘‘ဘိက္ခဝော’’တိ ဘဂဝာ အာဒိမ္ဟိ ဘာသတိ, ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ တေ ပစ္စာဘာသန္တိ။ ‘‘ဘိက္ခဝော’’တိ ပဋိဝစနံ ဒာပေတိ, ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒေန္တိ။ တေ ဘိက္ခူတိ ယေ ဘဂဝာ အာမန္တေသိ, တေ။ ဘဂဝတော ပစ္စသ္သောသုန္တိ ဘဂဝတော အာမန္တနံ ပဋိအသ္သောသုံ, အဘိမုခာ ဟုတ္ဝာ သုဏိံသု သမ္ပဋိစ္ဆိံသု ပဋိဂ္ဂဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ဘဂဝာ ဧတဒဝောစာတိ ဘဂဝာ ဧတံ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ အဝောစ။ ဧတ္တာဝတာ စ ယံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဣမသ္သ သုတ္တသ္သ သုခာဝဂာဟဏတ္ထံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒာနံ ဘာသိတံ, တသ္သ အတ္ထဝဏ္ဏနာ သမတ္တာတိ။

    Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthu paṭivacanadānaṃ vā. Api cettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā te bhikkhū ālapati. ‘‘Bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ādimhi bhāsati, ‘‘bhadante’’ti te paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, ‘‘bhadante’’ti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi, te. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ paṭiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavāetadavocāti bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Ettāvatā ca yaṃ āyasmatā ānandena imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesapaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattāti.

    ရူပာဒိဝဏ္ဏနာ

    Rūpādivaṇṇanā

    ဣဒာနိ နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကရူပမ္ပိ သမနုပသ္သာမီတိအာဒိနာ နယေန ဘဂဝတာ နိက္ခိတ္တသ္သ သုတ္တသ္သ ဝဏ္ဏနာယ ဩကာသော အနုပ္ပတ္တော, သာ ပနေသာ သုတ္တဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတ္ဝာဝ ဝုစ္စမာနာ ပာကဋာ ဟောတိ, တသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပဝိစာရဏာ တာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပာ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော ပုစ္ဆာဝသိကော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ။ တတ္ထ ယာနိ သုတ္တာနိ ဘဂဝာ ပရေဟိ အနဇ္ဈိဋ္ဌော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေသိ, သေယ္ယထိဒံ – အာကင္ခေယ္ယသုတ္တံ ဝတ္ထသုတ္တန္တိ ဧဝမာဒီနိ, တေသံ အတ္တဇ္ဈာသယော နိက္ခေပော။ ယာနိ ပန ‘‘ပရိပက္ကာ ခော ရာဟုလသ္သ ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယာ ဓမ္မာ, ယံနူနာဟံ ရာဟုလံ ဥတ္တရိ အာသဝာနံ ခယေ ဝိနေယ္ယ’’န္တိ (သံ. နိ. ၄.၁၂၁; မ. နိ. ၃.၄၁၆) ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ခန္တိံ မနံ အဘိနီဟာရံ ဗုဇ္ဈနဘာဝဉ္စ ဩလောကေတ္ဝာ ပရဇ္ဈာသယဝသေန ကထိတာနိ, သေယ္ယထိဒံ – ရာဟုလောဝာဒသုတ္တံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနန္တိ ဧဝမာဒီနိ, တေသံ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပော။ ဘဂဝန္တံ ပန ဥပသင္ကမိတ္ဝာ တေ တေ ဒေဝမနုသ္သာ တထာ တထာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ယာနိ ကထိတာနိ ဒေဝတာသံယုတ္တဗောဇ္ဈင္ဂသံယုတ္တာဒီနိ, တေသံ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပော။ ယာနိ ပန ဥပ္ပန္နံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ကထိတာနိ ဓမ္မဒာယာဒသုတ္တပုတ္တမံသူပမာဒီနိ, တေသံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပော။ ဧဝမိမေသု စတူသု နိက္ခေပေသု ဣမသ္သ သုတ္တသ္သ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပော။ ပရဇ္ဈာသယဝသေန ဟေတံ နိက္ခိတ္တံ။ ကေသံ အဇ္ဈာသယေနာတိ? ရူပဂရုကာနံ ပုရိသာနံ။

    Idāni nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekarūpampi samanupassāmītiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa vaṇṇanāya okāso anuppatto, sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvāva vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepavicāraṇā tāva veditabbā. Cattāro hi suttanikkhepā attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva kathesi, seyyathidaṃ – ākaṅkheyyasuttaṃ vatthasuttanti evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo. Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121; ma. ni. 3.416) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca oloketvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – rāhulovādasuttaṃ dhammacakkappavattananti evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo. Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā te te devamanussā tathā tathā pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni devatāsaṃyuttabojjhaṅgasaṃyuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo. Yāni pana uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni dhammadāyādasuttaputtamaṃsūpamādīni, tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo. Evamimesu catūsu nikkhepesu imassa suttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parajjhāsayavasena hetaṃ nikkhittaṃ. Kesaṃ ajjhāsayenāti? Rūpagarukānaṃ purisānaṃ.

    တတ္ထ နာဟံ, ဘိက္ခဝေတိအာဒီသု နကာရော ပဋိသေဓတ္ထော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဘိက္ခဝေတိ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ အညန္တိ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဣတ္ထိရူပတော အညံ။ ဧကရူပမ္ပီတိ ဧကမ္ပိ ရူပံ။ သမနုပသ္သာမီတိ ဒ္ဝေ သမနုပသ္သနာ ဉာဏသမနုပသ္သနာ စ ဒိဋ္ဌိသမနုပသ္သနာ စ။ တတ္ထ ‘‘အနိစ္စတော သမနုပသ္သတိ, နော နိစ္စတော’’တိ (ပဋိ. မ. ၃.၃၅) အယံ ဉာဏသမနုပသ္သနာ နာမ။ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပသ္သတီ’’တိအာဒိကာ (ပဋိ. မ. ၁.၁၃၀) ပန ဒိဋ္ဌိသမနုပသ္သနာ နာမ။ တာသု ဣဓ ဉာဏသမနုပသ္သနာ အဓိပ္ပေတာ။ ဣမသ္သ ပန ပဒသ္သ နကာရေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒံ ဟိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗညုတညာဏေန ဩလောကေန္တောပိ အညံ ဧကရူပမ္ပိ န သမနုပသ္သာမီတိ။ ယံ ဧဝံ ပုရိသသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒာယ တိဋ္ဌတီတိ ယံ ရူပံ ရူပဂရုကသ္သ ပုရိသသ္သ စတုဘူမကကုသလစိတ္တံ ပရိယာဒိယိတ္ဝာ ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ခေပေတ္ဝာ တိဋ္ဌတိ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဟတ္ထိကာယံ ပရိယာဒိယိတ္ဝာ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၁.၁၂၆) ဟိ ဂဟဏံ ပရိယာဒာနံ နာမ။ ‘‘အနိစ္စသညာ, ဘိက္ခဝေ, ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သဗ္ဗံ ကာမရာဂံ ပရိယာဒိယတီ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၃.၁၀၂) ခေပနံ။ ဣဓ ဥဘယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ ဣဒံ ရူပံ စတုဘူမကကုသလစိတ္တံ ဂဏ္ဟန္တံ န နီလုပ္ပလကလာပံ ပုရိသော ဝိယ ဟတ္ထေန ဂဏ္ဟာတိ, နာပိ ခေပယမာနံ အဂ္ဂိ ဝိယ ဥဒ္ဓနေ ဥဒကံ သန္တာပေတ္ဝာ ခေပေတိ။ ဥပ္ပတ္တိဉ္စသ္သ နိဝာရယမာနမေဝ စတုဘူမကမ္ပိ ကုသလစိတ္တံ ဂဏ္ဟာတိ စေဝ ခေပေတိ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပုရိသသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒာယ တိဋ္ဌတီ’’တိ။

    Tattha nāhaṃ, bhikkhavetiādīsu nakāro paṭisedhattho. Ahanti attānaṃ niddisati. Bhikkhaveti bhikkhū ālapati. Aññanti idāni vattabbā itthirūpato aññaṃ. Ekarūpampīti ekampi rūpaṃ. Samanupassāmīti dve samanupassanā ñāṇasamanupassanā ca diṭṭhisamanupassanā ca. Tattha ‘‘aniccato samanupassati, no niccato’’ti (paṭi. ma. 3.35) ayaṃ ñāṇasamanupassanā nāma. ‘‘Rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādikā (paṭi. ma. 1.130) pana diṭṭhisamanupassanā nāma. Tāsu idha ñāṇasamanupassanā adhippetā. Imassa pana padassa nakārena sambandho veditabbo. Idaṃ hi vuttaṃ hoti – ahaṃ, bhikkhave, sabbaññutaññāṇena olokentopi aññaṃ ekarūpampi na samanupassāmīti. Yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti yaṃ rūpaṃ rūpagarukassa purisassa catubhūmakakusalacittaṃ pariyādiyitvā gaṇhitvā khepetvā tiṭṭhati. ‘‘Sabbaṃ hatthikāyaṃ pariyādiyitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.126) hi gahaṇaṃ pariyādānaṃ nāma. ‘‘Aniccasaññā, bhikkhave, bhāvitā bahulīkatā sabbaṃ kāmarāgaṃ pariyādiyatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.102) khepanaṃ. Idha ubhayampi vaṭṭati. Tattha idaṃ rūpaṃ catubhūmakakusalacittaṃ gaṇhantaṃ na nīluppalakalāpaṃ puriso viya hatthena gaṇhāti, nāpi khepayamānaṃ aggi viya uddhane udakaṃ santāpetvā khepeti. Uppattiñcassa nivārayamānameva catubhūmakampi kusalacittaṃ gaṇhāti ceva khepeti cāti veditabbaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’ti.

    ယထယိဒန္တိ ယထာ ဣဒံ။ ဣတ္ထိရူပန္တိ ဣတ္ထိယာ ရူပံ။ တတ္ထ ‘‘ကိဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ ဝဒေထ? ရုပ္ပတီတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကေန ရုပ္ပတိ? သီတေနပိ ရုပ္ပတိ ဥဏ္ဟေနပိ ရုပ္ပတီ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၇၉) သုတ္တာနုသာရေန ရူပသ္သ ဝစနတ္ထော စေဝ သာမညလက္ခဏဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ရူပသဒ္ဒော ခန္ဓဘဝနိမိတ္တပစ္စယသရီရဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီသု အနေကေသု အတ္ထေသု ဝတ္တတိ။ အယဉ္ဟိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ (ဝိဘ. ၂; မဟာဝ. ၂၂) ဧတ္ထ ရူပက္ခန္ဓေ ဝတ္တတိ။ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ. သ. ၁၆၁; ဝိဘ. ၆၂၄) ဧတ္ထ ရူပဘဝေ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓာ ရူပာနိ ပသ္သတီ’’တိ (ဓ. သ. ၂၀၄-၂၃၂ အာဒယော) ဧတ္ထ ကသိဏနိမိတ္တေ။ ‘‘သရူပာ, ဘိက္ခဝေ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ နော အရူပာ’’တိ (အ. နိ. ၂.၈၃) ဧတ္ထ ပစ္စယေ။ ‘‘အာကာသော ပရိဝာရိတော ရူပန္တေဝ သင္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၃၀၆) ဧတ္ထ သရီရေ။ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၄၀၀; ၃.၄၂၁) ဧတ္ထ ဝဏ္ဏေ။ ‘‘ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော’’တိ (အ. နိ. ၄.၆၅) ဧတ္ထ သဏ္ဌာနေ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပံ, အရသရူပော’’တိအာဒီနိပိ သင္ဂဏ္ဟိတဗ္ဗာနိ။ ဣဓ ပနေသ ဣတ္ထိယာ စတုသမုဋ္ဌာနေ ရူပာယတနသင္ခာတေ ဝဏ္ဏေ ဝတ္တတိ။ အပိစ ယော ကောစိ ဣတ္ထိယာ နိဝတ္ထနိဝာသနသ္သ ဝာ အလင္ကာရသ္သ ဝာ ဂန္ဓဝဏ္ဏကာဒီနံ ဝာ ပိဠန္ဓနမာလာဒီနံ ဝာတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓော စ ဝဏ္ဏော ပုရိသသ္သ စက္ခုဝိညာဏသ္သ အာရမ္မဏံ ဟုတ္ဝာ ဥပကပ္ပတိ, သဗ္ဗမေတံ ဣတ္ထိရူပန္တေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထိရူပံ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒာယ တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ ပုရိမသ္သေဝ ဒဠ္ဟီကရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပုရိမံ ဝာ ‘‘ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဣတ္ထိရူပ’’န္တိ ဧဝံ ဩပမ္မဝသေန ဝုတ္တံ, ဣဒံ ပရိယာဒာနာနုဘာဝဒသ္သနဝသေန။

    Yathayidanti yathā idaṃ. Itthirūpanti itthiyā rūpaṃ. Tattha ‘‘kiñca, bhikkhave, rūpaṃ vadetha? Ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccati. Kena ruppati? Sītenapi ruppati uṇhenapi ruppatī’’ti (saṃ. ni. 3.79) suttānusārena rūpassa vacanattho ceva sāmaññalakkhaṇañca veditabbaṃ. Ayaṃ pana rūpasaddo khandhabhavanimittapaccayasarīravaṇṇasaṇṭhānādīsu anekesu atthesu vattati. Ayañhi ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppanna’’nti (vibha. 2; mahāva. 22) ettha rūpakkhandhe vattati. ‘‘Rūpūpapattiyā maggaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 161; vibha. 624) ettha rūpabhave. ‘‘Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passatī’’ti (dha. sa. 204-232 ādayo) ettha kasiṇanimitte. ‘‘Sarūpā, bhikkhave, uppajjanti pāpakā akusalā dhammā no arūpā’’ti (a. ni. 2.83) ettha paccaye. ‘‘Ākāso parivārito rūpanteva saṅkhaṃ gacchatī’’ti (ma. ni. 1.306) ettha sarīre. ‘‘Cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.400; 3.421) ettha vaṇṇe. ‘‘Rūpappamāṇo rūpappasanno’’ti (a. ni. 4.65) ettha saṇṭhāne. Ādisaddena ‘‘piyarūpaṃ sātarūpaṃ, arasarūpo’’tiādīnipi saṅgaṇhitabbāni. Idha panesa itthiyā catusamuṭṭhāne rūpāyatanasaṅkhāte vaṇṇe vattati. Apica yo koci itthiyā nivatthanivāsanassa vā alaṅkārassa vā gandhavaṇṇakādīnaṃ vā piḷandhanamālādīnaṃ vāti kāyappaṭibaddho ca vaṇṇo purisassa cakkhuviññāṇassa ārammaṇaṃ hutvā upakappati, sabbametaṃ itthirūpanteva veditabbaṃ. Itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti idaṃ purimasseva daḷhīkaraṇatthaṃ vuttaṃ. Purimaṃ vā ‘‘yathayidaṃ, bhikkhave, itthirūpa’’nti evaṃ opammavasena vuttaṃ, idaṃ pariyādānānubhāvadassanavasena.

    တတ္ရိဒံ ဣတ္ထိရူပသ္သ ပရိယာဒာနာနုဘာဝေ ဝတ္ထု – မဟာဒာဌိကနာဂရာဇာ ကိရ စေတိယဂိရိမ္ဟိ အမ္ဗတ္ထလေ မဟာထူပံ ကာရာပေတ္ဝာ ဂိရိဘဏ္ဍပူဇံ နာမ ကတ္ဝာ ကာလေန ကာလံ ဩရောဓဂဏပရိဝုတော စေတိယဂိရိံ ဂန္တ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ မဟာဒာနံ ဒေတိ။ ဗဟူနံ သန္နိပာတဋ္ဌာနေ နာမ န သဗ္ဗေသံ သတိ သူပဋ္ဌိတာ ဟောတိ, ရညော စ ဒမိဠဒေဝီ နာမ မဟေသီ ပဌမဝယေ ဌိတာ ဒသ္သနီယာ ပာသာဒိကာ။ အထေကော စိတ္တတ္ထေရော နာမ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော အသံဝရနိယာမေန ဩလောကေန္တော တသ္သာ ရူပာရမ္မဏေ နိမိတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ဥမ္မာဒပ္ပတ္တော ဝိယ ဌိတနိသိန္နဋ္ဌာနေသု ‘‘ဟန္ဒ ဒမိဠဒေဝီ, ဟန္ဒ ဒမိဠဒေဝီ’’တိ ဝဒန္တော ဝိစရတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စသ္သ ဒဟရသာမဏေရာ ဥမ္မတ္တကစိတ္တတ္ထေရောတ္ဝေဝ နာမံ ကတ္ဝာ ဝောဟရိံသု။ အထ သာ ဒေဝီ နစိရသ္သေဝ ကာလမကာသိ။ ဘိက္ခုသင္ဃေ သိဝထိကဒသ္သနံ ဂန္တ္ဝာ အာဂတေ ဒဟရသာမဏေရာ တသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ စိတ္တတ္ထေရ, ယသ္သတ္ထာယ တ္ဝံ ဝိလပသိ, မယံ တသ္သာ ဒေဝိယာ သိဝထိကဒသ္သနံ ဂန္တ္ဝာ အာဂတာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ အသ္သဒ္ဒဟန္တော ‘‘ယသ္သာ ဝာ တသ္သာ ဝာ တုမ္ဟေ သိဝထိကဒသ္သနတ္ထာယ ဂတာ, မုခံ တုမ္ဟာကံ ဓူမဏ္ဏ’’န္တိ ။ ဥမ္မတ္တကဝစနမေဝ အဝောစ။ ဧဝံ ဥမ္မတ္တကစိတ္တတ္ထေရသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒာယ အဋ္ဌာသိ ဣဒံ ဣတ္ထိရူပံ။

    Tatridaṃ itthirūpassa pariyādānānubhāve vatthu – mahādāṭhikanāgarājā kira cetiyagirimhi ambatthale mahāthūpaṃ kārāpetvā giribhaṇḍapūjaṃ nāma katvā kālena kālaṃ orodhagaṇaparivuto cetiyagiriṃ gantvā bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ deti. Bahūnaṃ sannipātaṭṭhāne nāma na sabbesaṃ sati sūpaṭṭhitā hoti, rañño ca damiḷadevī nāma mahesī paṭhamavaye ṭhitā dassanīyā pāsādikā. Atheko cittatthero nāma vuḍḍhapabbajito asaṃvaraniyāmena olokento tassā rūpārammaṇe nimittaṃ gahetvā ummādappatto viya ṭhitanisinnaṭṭhānesu ‘‘handa damiḷadevī, handa damiḷadevī’’ti vadanto vicarati. Tato paṭṭhāya cassa daharasāmaṇerā ummattakacittattherotveva nāmaṃ katvā vohariṃsu. Atha sā devī nacirasseva kālamakāsi. Bhikkhusaṅghe sivathikadassanaṃ gantvā āgate daharasāmaṇerā tassa santikaṃ gantvā evamāhaṃsu – ‘‘bhante cittatthera, yassatthāya tvaṃ vilapasi, mayaṃ tassā deviyā sivathikadassanaṃ gantvā āgatā’’ti. Evaṃ vuttepi assaddahanto ‘‘yassā vā tassā vā tumhe sivathikadassanatthāya gatā, mukhaṃ tumhākaṃ dhūmaṇṇa’’nti . Ummattakavacanameva avoca. Evaṃ ummattakacittattherassa cittaṃ pariyādāya aṭṭhāsi idaṃ itthirūpaṃ.

    အပရမ္ပိ ဝတ္ထု – သဒ္ဓာတိသ္သမဟာရာဇာ ကိရ ဧကဒိဝသံ ဩရောဓဂဏပရိဝုတော ဝိဟာရံ အာဂတော ။ ဧကော ဒဟရော လောဟပာသာဒဒ္ဝာရကောဋ္ဌကေ ဌတ္ဝာ အသံဝရေ ဌိတော ဧကံ ဣတ္ထိံ ဩလောကေသိ။ သာပိ ဂမနံ ပစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ တံ ဩလောကေသိ။ ဥဘောပိ အဗ္ဘန္တရေ ဥဋ္ဌိတေန ရာဂဂ္ဂိနာ ဍယ္ဟိတ္ဝာ ကာလမကံသု။ ဧဝံ ဣတ္ထိရူပံ ဒဟရသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒာယ တိဋ္ဌတိ။

    Aparampi vatthu – saddhātissamahārājā kira ekadivasaṃ orodhagaṇaparivuto vihāraṃ āgato . Eko daharo lohapāsādadvārakoṭṭhake ṭhatvā asaṃvare ṭhito ekaṃ itthiṃ olokesi. Sāpi gamanaṃ pacchinditvā taṃ olokesi. Ubhopi abbhantare uṭṭhitena rāgagginā ḍayhitvā kālamakaṃsu. Evaṃ itthirūpaṃ daharassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati.

    အပရမ္ပိ ဝတ္ထု – ကလ္ယာဏိယမဟာဝိဟာရတော ကိရေကော ဒဟရော ဥဒ္ဒေသတ္ထာယ ကာဠဒီဃဝာပိဂာမဒ္ဝာရဝိဟာရံ ဂန္တ္ဝာ နိဋ္ဌိတုဒ္ဒေသကိစ္စော အတ္ထကာမာနံ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ဂတဋ္ဌာနေ ဒဟရသာမဏေရေဟိ ပုဋ္ဌေန ဂာမသ္သ နိဝိဋ္ဌာကာရော ကထေတဗ္ဗော ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဂာမေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဝိသဘာဂာရမ္မဏေ နိမိတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂတော တာယ နိဝတ္ထဝတ္ထံ သဉ္ဇာနိတ္ဝာ ‘‘ကဟံ, ဘန္တေ, ဣဒံ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော တသ္သာ မတဘာဝံ ဉတ္ဝာ ‘‘ဧဝရူပာ နာမ ဣတ္ထီ မံ နိသ္သာယ မတာ’’တိ စိန္တေန္တော အန္တောဥဋ္ဌိတေန ရာဂဂ္ဂိနာ ဍယ္ဟိတ္ဝာ ဇီဝိတက္ခယံ ပာပုဏိ။ ဧဝမ္ပိ ဣဒံ ဣတ္ထိရူပံ ပုရိသသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒာယ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Aparampi vatthu – kalyāṇiyamahāvihārato kireko daharo uddesatthāya kāḷadīghavāpigāmadvāravihāraṃ gantvā niṭṭhituddesakicco atthakāmānaṃ vacanaṃ aggahetvā ‘‘gataṭṭhāne daharasāmaṇerehi puṭṭhena gāmassa niviṭṭhākāro kathetabbo bhavissatī’’ti gāme piṇḍāya caranto visabhāgārammaṇe nimittaṃ gahetvā attano vasanaṭṭhānaṃ gato tāya nivatthavatthaṃ sañjānitvā ‘‘kahaṃ, bhante, idaṃ laddha’’nti pucchanto tassā matabhāvaṃ ñatvā ‘‘evarūpā nāma itthī maṃ nissāya matā’’ti cintento antouṭṭhitena rāgagginā ḍayhitvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Evampi idaṃ itthirūpaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti veditabbaṃ.

    . ဒုတိယာဒီနိ သဒ္ဒဂရုကာဒီနံ အာသယဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တေသု ဣတ္ထိသဒ္ဒောတိ ဣတ္ထိယာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနော ကထိတဂီတဝာဒိတသဒ္ဒော။ အပိစ ဣတ္ထိယာ နိဝတ္ထနိဝာသနသ္သာပိ အလင္ကတာလင္ကာရသ္သာပိ ဣတ္ထိပယောဂနိပ္ဖာဒိတော ဝီဏာသင္ခပဏဝာဒိသဒ္ဒောပိ ဣတ္ထိသဒ္ဒောတ္ဝေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗောပိ ဟေသော ပုရိသသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒာယ တိဋ္ဌတိ။

    2. Dutiyādīni saddagarukādīnaṃ āsayavasena vuttāni. Tesu itthisaddoti itthiyā cittasamuṭṭhāno kathitagītavāditasaddo. Apica itthiyā nivatthanivāsanassāpi alaṅkatālaṅkārassāpi itthipayoganipphādito vīṇāsaṅkhapaṇavādisaddopi itthisaddotveva veditabbo. Sabbopi heso purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhati.

    တတ္ထ သုဝဏ္ဏကက္ကဋကသုဝဏ္ဏမောရဒဟရဘိက္ခုအာဒီနံ ဝတ္ထူနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပဗ္ဗတန္တရံ ကိရ နိသ္သာယ မဟန္တံ ဟတ္ထိနာဂကုလံ ဝသတိ။ အဝိဒူရဋ္ဌာနေ စသ္သ မဟာပရိဘောဂသရော အတ္ထိ, တသ္မိံ ကာယူပပန္နော သုဝဏ္ဏကက္ကဋကော အတ္ထိ။ သော တံ သရံ ဩတိဏ္ဏောတိဏ္ဏေ သဏ္ဍာသေန ဝိယ အဠေဟိ ပာဒေ ဂဟေတ္ဝာ အတ္တနော ဝသံ နေတ္ဝာ မာရေတိ။ တသ္သ ဩတာရာပေက္ခာ ဟတ္ထိနာဂာ ဧကံ မဟာဟတ္ထိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတ္ဝာ ဝိစရန္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ တံ ဟတ္ထိနာဂံ ဂဏ္ဟိ။ ထာမသတိသမ္ပန္နော ဟတ္ထိနာဂော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဘီတရဝံ ရဝိသ္သာမိ, သဗ္ဗေ ယထာရုစိယာ အကီဠိတ္ဝာ ပလာယိသ္သန္တီ’’တိ နိစ္စလောဝ အဋ္ဌာသိ။ အထ သဗ္ဗေသံ ဥတ္တိဏ္ဏဘာဝံ ဉတ္ဝာ တေန ဂဟိတဘာဝံ အတ္တနော ဘရိယံ ဇာနာပေတုံ ဝိရဝိတ္ဝာ ဧဝမာဟ –

    Tattha suvaṇṇakakkaṭakasuvaṇṇamoradaharabhikkhuādīnaṃ vatthūni veditabbāni. Pabbatantaraṃ kira nissāya mahantaṃ hatthināgakulaṃ vasati. Avidūraṭṭhāne cassa mahāparibhogasaro atthi, tasmiṃ kāyūpapanno suvaṇṇakakkaṭako atthi. So taṃ saraṃ otiṇṇotiṇṇe saṇḍāsena viya aḷehi pāde gahetvā attano vasaṃ netvā māreti. Tassa otārāpekkhā hatthināgā ekaṃ mahāhatthiṃ jeṭṭhakaṃ katvā vicaranti. So ekadivasaṃ taṃ hatthināgaṃ gaṇhi. Thāmasatisampanno hatthināgo cintesi – ‘‘sacāhaṃ bhītaravaṃ ravissāmi, sabbe yathāruciyā akīḷitvā palāyissantī’’ti niccalova aṭṭhāsi. Atha sabbesaṃ uttiṇṇabhāvaṃ ñatvā tena gahitabhāvaṃ attano bhariyaṃ jānāpetuṃ viravitvā evamāha –

    ‘‘သိင္ဂီမိဂော အာယတစက္ခုနေတ္တော၊

    ‘‘Siṅgīmigo āyatacakkhunetto,

    အဋ္ဌိတ္တစော ဝာရိသယော အလောမော။

    Aṭṭhittaco vārisayo alomo;

    တေနာဘိဘူတော ကပဏံ ရုဒာမိ၊

    Tenābhibhūto kapaṇaṃ rudāmi,

    မာ ဟေဝ မံ ပာဏသမံ ဇဟေယ္ယာ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၃.၄၉)။

    Mā heva maṃ pāṇasamaṃ jaheyyā’’ti. (jā. 1.3.49);

    သာ တံ သုတ္ဝာ သာမိကသ္သ ဂဟိတဘာဝံ ဉတ္ဝာ တံ တမ္ဟာ ဘယာ မောစေတုံ ဟတ္ထိနာ စ ကုဠီရေန စ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တီ ဧဝမာဟ –

    Sā taṃ sutvā sāmikassa gahitabhāvaṃ ñatvā taṃ tamhā bhayā mocetuṃ hatthinā ca kuḷīrena ca saddhiṃ sallapantī evamāha –

    ‘‘အယ္ယ န တံ ဇဟိသ္သာမိ၊ ကုဉ္ဇရံ သဋ္ဌိဟာယနံ။

    ‘‘Ayya na taṃ jahissāmi, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    ပထဗ္ယာ စာတုရန္တာယ၊ သုပ္ပိယော ဟောသိ မေ တုဝံ။

    Pathabyā cāturantāya, suppiyo hosi me tuvaṃ.

    ‘‘ယေ ကုဠီရာ သမုဒ္ဒသ္မိံ၊ ဂင္ဂာယ ယမုနာယ စ။

    ‘‘Ye kuḷīrā samuddasmiṃ, gaṅgāya yamunāya ca;

    တေသံ တ္ဝံ ဝာရိဇော သေဋ္ဌော၊ မုဉ္စ ရောဒန္တိယာ ပတိ’’န္တိ။ (ဇာ. ၁.၃.၅၀-၅၁)။

    Tesaṃ tvaṃ vārijo seṭṭho, muñca rodantiyā pati’’nti. (jā. 1.3.50-51);

    ကုဠီရော သဟ ဣတ္ထိသဒ္ဒသ္သဝနေန ဂဟဏံ သိထိလမကာသိ။ အထ ဟတ္ထိနာဂော ‘‘အယမေဝေတသ္သ ဩကာသော’’တိ ဧကံ ပာဒံ ဂဟိတာကာရေနေဝ ဌပေတ္ဝာ ဒုတိယံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ တံ ပိဋ္ဌိကပာလေ အက္ကမိတ္ဝာ ဝိစုဏ္ဏိကံ ကတ္ဝာ ထောကံ အာကဍ္ဎိတ္ဝာ တီရေ ခိပိ။ အထ နံ သဗ္ဗဟတ္ထိနော သန္နိပတိတ္ဝာ ‘‘အမ္ဟာကံ ဝေရီ’’တိ ဝိစုဏ္ဏယိံသု။ ဧဝံ တာဝ ဣတ္ထိသဒ္ဒော သုဝဏ္ဏကက္ကဋကသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒိယိတ္ဝာ တိဋ္ဌတိ။

    Kuḷīro saha itthisaddassavanena gahaṇaṃ sithilamakāsi. Atha hatthināgo ‘‘ayamevetassa okāso’’ti ekaṃ pādaṃ gahitākāreneva ṭhapetvā dutiyaṃ ukkhipitvā taṃ piṭṭhikapāle akkamitvā vicuṇṇikaṃ katvā thokaṃ ākaḍḍhitvā tīre khipi. Atha naṃ sabbahatthino sannipatitvā ‘‘amhākaṃ verī’’ti vicuṇṇayiṃsu. Evaṃ tāva itthisaddo suvaṇṇakakkaṭakassa cittaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhati.

    သုဝဏ္ဏမောရောပိ ဟိမဝန္တံ အနုပဝိသိတ္ဝာ မဟန္တံ ပဗ္ဗတဂဟနံ နိသ္သာယ ဝသန္တော နိစ္စကာလံ သူရိယသ္သ ဥဒယကာလေ သူရိယမဏ္ဍလံ ဥလ္လောကေတ္ဝာ အတ္တနော ရက္ခံ ကရောန္တော ဧဝံ ဝဒတိ –

    Suvaṇṇamoropi himavantaṃ anupavisitvā mahantaṃ pabbatagahanaṃ nissāya vasanto niccakālaṃ sūriyassa udayakāle sūriyamaṇḍalaṃ ulloketvā attano rakkhaṃ karonto evaṃ vadati –

    ‘‘ဥဒေတယံ စက္ခုမာ ဧကရာဇာ၊

    ‘‘Udetayaṃ cakkhumā ekarājā,

    ဟရိသ္သဝဏ္ဏော ပထဝိပ္ပဘာသော။

    Harissavaṇṇo pathavippabhāso;

    တံ တံ နမသ္သာမိ ဟရိသ္သဝဏ္ဏံ ပထဝိပ္ပဘာသံ၊

    Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,

    တယာဇ္ဇ ဂုတ္တာ ဝိဟရေမု ဒိဝသံ။

    Tayājja guttā viharemu divasaṃ.

    ‘‘ယေ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝေဒဂူ သဗ္ဗဓမ္မေ၊

    ‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme,

    တေ မေ နမော တေ စ မံ ပာလယန္တု။

    Te me namo te ca maṃ pālayantu;

    နမတ္ထု ဗုဒ္ဓာနံ နမတ္ထု ဗောဓိယာ၊

    Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā,

    နမော ဝိမုတ္တာနံ နမော ဝိမုတ္တိယာ။

    Namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;

    ဣမံ သော ပရိတ္တံ ကတ္ဝာ၊

    Imaṃ so parittaṃ katvā,

    မောရော စရတိ ဧသနာ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၂.၁၇)။

    Moro carati esanā’’ti. (jā. 1.2.17);

    သော ဒိဝသံ ဂောစရံ ဂဟေတ္ဝာ သာယန္ဟသမယေ ဝသနဋ္ဌာနံ ပဝိသန္တော အတ္ထင္ဂတံ သူရိယမဏ္ဍလံ ဩလောကေတ္ဝာပိ ဣမံ ဂာထံ ဝဒတိ –

    So divasaṃ gocaraṃ gahetvā sāyanhasamaye vasanaṭṭhānaṃ pavisanto atthaṅgataṃ sūriyamaṇḍalaṃ oloketvāpi imaṃ gāthaṃ vadati –

    ‘‘အပေတယံ စက္ခုမာ ဧကရာဇာ၊

    ‘‘Apetayaṃ cakkhumā ekarājā,

    ဟရိသ္သဝဏ္ဏော ပထဝိပ္ပဘာသော။

    Harissavaṇṇo pathavippabhāso;

    တံ တံ နမသ္သာမိ ဟရိသ္သဝဏ္ဏံ ပထဝိပ္ပဘာသံ၊

    Taṃ taṃ namassāmi harissavaṇṇaṃ pathavippabhāsaṃ,

    တယာဇ္ဇ ဂုတ္တာ ဝိဟရေမု ရတ္တိံ။

    Tayājja guttā viharemu rattiṃ.

    ‘‘ယေ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဝေဒဂူ သဗ္ဗဓမ္မေ၊

    ‘‘Ye brāhmaṇā vedagū sabbadhamme,

    တေ မေ နမော တေ စ မံ ပာလယန္တု။

    Te me namo te ca maṃ pālayantu;

    နမတ္ထု ဗုဒ္ဓာနံ နမတ္ထု ဗောဓိယာ၊

    Namatthu buddhānaṃ namatthu bodhiyā,

    နမော ဝိမုတ္တာနံ နမော ဝိမုတ္တိယာ။

    Namo vimuttānaṃ namo vimuttiyā;

    ဣမံ သော ပရိတ္တံ ကတ္ဝာ၊

    Imaṃ so parittaṃ katvā,

    မောရော ဝာသမကပ္ပယီ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၂.၁၈)။

    Moro vāsamakappayī’’ti. (jā. 1.2.18);

    ဣမိနာ နိယာမေန သတ္တ ဝသ္သသတာနိ ဝီတိနာမေတ္ဝာ ဧကဒိဝသံ ပရိတ္တကမ္မတော ပုရေတရမေဝ မောရကုက္ကုဋိကာယ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ပရိတ္တကမ္မံ အသရိတ္ဝာ ရညာ ပေသိတသ္သ လုဒ္ဒကသ္သ ဝသံ ဥပဂတော။ ဧဝံ ဣတ္ထိသဒ္ဒော သုဝဏ္ဏမောရသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒိယိတ္ဝာ တိဋ္ဌတီတိ။ ဆာတပဗ္ဗတဝာသီ ဒဟရော ပန သုဓာမုဏ္ဍကဝာသီ ဒဟရော စ ဣတ္ထိသဒ္ဒံ သုတ္ဝာ အနယဗ္ယသနံ ပတ္တာတိ။

    Iminā niyāmena satta vassasatāni vītināmetvā ekadivasaṃ parittakammato puretarameva morakukkuṭikāya saddaṃ sutvā parittakammaṃ asaritvā raññā pesitassa luddakassa vasaṃ upagato. Evaṃ itthisaddo suvaṇṇamorassa cittaṃ pariyādiyitvā tiṭṭhatīti. Chātapabbatavāsī daharo pana sudhāmuṇḍakavāsī daharo ca itthisaddaṃ sutvā anayabyasanaṃ pattāti.

    . တတိယေ ဣတ္ထိဂန္ဓောတိ ဣတ္ထိယာ စတုသမုဋ္ဌာနိကံ ဂန္ဓာယတနံ။ သ္ဝာယံ ဣတ္ထိယာ သရီရဂန္ဓော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဟောတိ, ကာယာရုဠ္ဟော ပန အာဂန္တုကအနုလေပနာဒိဂန္ဓော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဧကစ္စာ ဟိ ဣတ္ထီ အသ္သဂန္ဓိနီ ဟောတိ, ဧကစ္စာ မေဏ္ဍကဂန္ဓိနီ, ဧကစ္စာ သေဒဂန္ဓိနီ, ဧကစ္စာ သောဏိတဂန္ဓိနီ ။ ဧကစ္စော အန္ဓဗာလော ဧဝရူပာယပိ ဣတ္ထိယာ ရဇ္ဇတေဝ။ စက္ကဝတ္တိနော ပန ဣတ္ထိရတနသ္သ ကာယတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝာယတိ, မုခတော စ ဥပ္ပလဂန္ဓော။ အယံ န သဗ္ဗာသံ ဟောတိ, အာဂန္တုကအနုလေပနာဒိဂန္ဓောဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တိရစ္ဆာနဂတာ ပန ဟတ္ထိအသ္သဂောဏာဒယော တိရစ္ဆာနဂတာနံ သဇာတိဣတ္ထီနံ ဥတုဂန္ဓေန ယောဇနဒ္ဝိယောဇနတိယောဇနစတုယောဇနမ္ပိ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣတ္ထိကာယေ ဂန္ဓော ဝာ ဟောတု ဣတ္ထိယာ နိဝတ္ထနိဝာသနအနုလိတ္တာလေပနပိဠန္ဓမာလာဒိဂန္ဓော ဝာ, သဗ္ဗောပိ ဣတ္ထိဂန္ဓောတ္ဝေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    3. Tatiye itthigandhoti itthiyā catusamuṭṭhānikaṃ gandhāyatanaṃ. Svāyaṃ itthiyā sarīragandho duggandho hoti, kāyāruḷho pana āgantukaanulepanādigandho idha adhippeto. Ekaccā hi itthī assagandhinī hoti, ekaccā meṇḍakagandhinī, ekaccā sedagandhinī, ekaccā soṇitagandhinī . Ekacco andhabālo evarūpāyapi itthiyā rajjateva. Cakkavattino pana itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato ca uppalagandho. Ayaṃ na sabbāsaṃ hoti, āgantukaanulepanādigandhova idha adhippeto. Tiracchānagatā pana hatthiassagoṇādayo tiracchānagatānaṃ sajātiitthīnaṃ utugandhena yojanadviyojanatiyojanacatuyojanampi gacchanti. Itthikāye gandho vā hotu itthiyā nivatthanivāsanaanulittālepanapiḷandhamālādigandho vā, sabbopi itthigandhotveva veditabbo.

    . စတုတ္ထေ ဣတ္ထိရသောတိ ဣတ္ထိယာ စတုသမုဋ္ဌာနိကံ ရသာယတနံ။ တိပိဋကစူဠနာဂစူဠာဘယတ္ထေရာ ပန ‘‘သ္ဝာယံ ဣတ္ထိယာ ကိံကာရပဋိသ္သာဝိတာဒိဝသေန သဝနရသော စေဝ ပရိဘောဂရသော စ, အယံ ဣတ္ထိရသော’’တိ ဝဒန္တိ။ ကိံ တေန? ယော ပနာယံ ဣတ္ထိယာ ဩဋ္ဌမံသသမ္မက္ခနခေဠာဒိရသောပိ , သာမိကသ္သ ဒိန္နယာဂုဘတ္တာဒီနံ ရသောပိ, သဗ္ဗော သော ဣတ္ထိရသောတ္ဝေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနေကေ ဟိ သတ္တာ အတ္တနော မာတုဂာမေန ယံကိဉ္စိ သဟတ္ထာ ဒိန္နမေဝ မဓုရန္တိ ဂဟေတ္ဝာ အနယဗ္ယသနံ ပတ္တာတိ။

    4. Catutthe itthirasoti itthiyā catusamuṭṭhānikaṃ rasāyatanaṃ. Tipiṭakacūḷanāgacūḷābhayattherā pana ‘‘svāyaṃ itthiyā kiṃkārapaṭissāvitādivasena savanaraso ceva paribhogaraso ca, ayaṃ itthiraso’’ti vadanti. Kiṃ tena? Yo panāyaṃ itthiyā oṭṭhamaṃsasammakkhanakheḷādirasopi , sāmikassa dinnayāgubhattādīnaṃ rasopi, sabbo so itthirasotveva veditabbo. Aneke hi sattā attano mātugāmena yaṃkiñci sahatthā dinnameva madhuranti gahetvā anayabyasanaṃ pattāti.

    . ပဉ္စမေ ဣတ္ထိဖောဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဣတ္ထိယာ ကာယသမ္ဖသ္သော, ဣတ္ထိသရီရာရုဠ္ဟာနံ ဝတ္ထာလင္ကာရမာလာဒီနမ္ပိ ဖသ္သော ဣတ္ထိဖောဋ္ဌဗ္ဗောတ္ဝေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗောပေသ ပုရိသသ္သ စိတ္တံ ပရိယာဒိယတိ မဟာစေတိယင္ဂဏေ ဂဏသဇ္ဈာယံ ဂဏ္ဟန္တသ္သ ဒဟရဘိက္ခုနော ဝိသဘာဂာရမ္မဏဖသ္သော ဝိယာတိ။

    5. Pañcame itthiphoṭṭhabboti itthiyā kāyasamphasso, itthisarīrāruḷhānaṃ vatthālaṅkāramālādīnampi phasso itthiphoṭṭhabbotveva veditabbo. Sabbopesa purisassa cittaṃ pariyādiyati mahācetiyaṅgaṇe gaṇasajjhāyaṃ gaṇhantassa daharabhikkhuno visabhāgārammaṇaphasso viyāti.

    ဣတိ သတ္ထာ သတ္တာနံ အာသယာနုသယဝသေန ရူပာဒီသု ဧကေကံ ဂဟေတ္ဝာ အညံ ဤဒိသံ န ပသ္သာမီတိ အာဟ။ ယထာ ဟိ ရူပဂရုကသ္သ ပုရိသသ္သ ဣတ္ထိရူပံ စိတ္တုပ္ပာဒံ ဂမေတိ ပလိဗုန္ဓတိ ဗဇ္ဈာပေတိ ဗဒ္ဓာပေတိ မောဟေတိ သံမောဟေတိ, န တထာ သေသာ သဒ္ဒာဒယော။ ယထာ စ သဒ္ဒာဒိဂရုကာနံ သဒ္ဒာဒယော, န တထာ ရူပာဒီနိ အာရမ္မဏာနိ။ ဧကစ္စသ္သ စ ရူပာဒီသု ဧကမေဝာရမ္မဏံ စိတ္တံ ပရိယာဒိယတိ, ဧကစ္စသ္သ ဒ္ဝေပိ တီဏိပိ စတ္တာရိပိ ပဉ္စပိ။ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ သုတ္တန္တာ ပဉ္စဂရုကဝသေန ကထိတာ, န ပဉ္စဂရုကဇာတကဝသေန။ ပဉ္စဂရုကဇာတကံ ပန သက္ခိဘာဝတ္ထာယ အာဟရိတ္ဝာ ကထေတဗ္ဗံ။ တတ္ရ ဟိ အမနုသ္သေဟိ ကန္တာရမဇ္ဈေ ကတာယ အာပဏာဒိဝိစာရဏာယ မဟာပုရိသသ္သ ပဉ္စသု သဟာယေသု ရူပဂရုကော ရူပာရမ္မဏေ ဗဇ္ဈိတ္ဝာ အနယဗ္ယသနံ ပတ္တော, သဒ္ဒာဒိဂရုကာ သဒ္ဒာရမ္မဏာဒီသု။ ဣတိ တံ သက္ခိဘာဝတ္ထာယ အာဟရိတ္ဝာ ကထေတဗ္ဗံ။ ဣမေ ပန ပဉ္စ သုတ္တန္တာ ပဉ္စဂရုကဝသေနေဝ ကထိတာ။

    Iti satthā sattānaṃ āsayānusayavasena rūpādīsu ekekaṃ gahetvā aññaṃ īdisaṃ na passāmīti āha. Yathā hi rūpagarukassa purisassa itthirūpaṃ cittuppādaṃ gameti palibundhati bajjhāpeti baddhāpeti moheti saṃmoheti, na tathā sesā saddādayo. Yathā ca saddādigarukānaṃ saddādayo, na tathā rūpādīni ārammaṇāni. Ekaccassa ca rūpādīsu ekamevārammaṇaṃ cittaṃ pariyādiyati, ekaccassa dvepi tīṇipi cattāripi pañcapi. Iti ime pañca suttantā pañcagarukavasena kathitā, na pañcagarukajātakavasena. Pañcagarukajātakaṃ pana sakkhibhāvatthāya āharitvā kathetabbaṃ. Tatra hi amanussehi kantāramajjhe katāya āpaṇādivicāraṇāya mahāpurisassa pañcasu sahāyesu rūpagaruko rūpārammaṇe bajjhitvā anayabyasanaṃ patto, saddādigarukā saddārammaṇādīsu. Iti taṃ sakkhibhāvatthāya āharitvā kathetabbaṃ. Ime pana pañca suttantā pañcagarukavaseneva kathitā.

    . ယသ္မာ စ န ကေဝလံ ပုရိသာယေဝ ပဉ္စဂရုကာ ဟောန္တိ, ဣတ္ထိယောပိ ဟောန္တိယေဝ, တသ္မာ တာသမ္ပိ ဝသေန ပုန ပဉ္စ သုတ္တန္တေ ကထေသိ။ တေသမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝတ္ထူသုပိ ပဌမသုတ္တေ လောဟပာသာဒဒ္ဝာရေ ဌိတံ ဒဟရံ ဩလောကေတ္ဝာ မတာယ ရာဇောရောဓာယ ဝတ္ထု ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။

    6. Yasmā ca na kevalaṃ purisāyeva pañcagarukā honti, itthiyopi hontiyeva, tasmā tāsampi vasena puna pañca suttante kathesi. Tesampi attho vuttanayeneva veditabbo. Vatthūsupi paṭhamasutte lohapāsādadvāre ṭhitaṃ daharaṃ oloketvā matāya rājorodhāya vatthu veditabbaṃ. Taṃ heṭṭhā vitthāritameva.

    . ဒုတိယသုတ္တေ ဗာရာဏသိယံ ရူပူပဇီဝိနော မာတုဂာမသ္သ ဝတ္ထု ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂုတ္တိလဝီဏာဝာဒကော ကိရေကိသ္သာ ဣတ္ထိယာ သဟသ္သံ ပဟိဏိ, သာ တံ ဥပ္ပဏ္ဍေတ္ဝာ ဂဏ္ဟိတုံ န ဣစ္ဆိ။ သော ‘‘ကရိသ္သာမေတ္ထ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ သာယန္ဟကာလသမနန္တရေ အလင္ကတပဋိယတ္တော တသ္သာ ဂေဟသ္သ အဘိမုခဋ္ဌာနေ အညသ္မိံ ဂေဟဒ္ဝာရေ နိသိန္နော ဝီဏာယ တန္တိယော သမေ ဂုဏေ ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ တန္တိသ္သရေန ဂီတသ္သရံ အနတိက္ကမန္တော ဂာယိ။ သာ ဣတ္ထီ တသ္သ ဂီတသဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ဒ္ဝာရန္တိ သညာယ ‘‘ဝိဝဋဝာတပာနေန တသ္သ သန္တိကံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ အာကာသေယေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ။

    7. Dutiyasutte bārāṇasiyaṃ rūpūpajīvino mātugāmassa vatthu veditabbaṃ. Guttilavīṇāvādako kirekissā itthiyā sahassaṃ pahiṇi, sā taṃ uppaṇḍetvā gaṇhituṃ na icchi. So ‘‘karissāmettha kattabba’’nti sāyanhakālasamanantare alaṅkatapaṭiyatto tassā gehassa abhimukhaṭṭhāne aññasmiṃ gehadvāre nisinno vīṇāya tantiyo same guṇe patiṭṭhāpetvā tantissarena gītassaraṃ anatikkamanto gāyi. Sā itthī tassa gītasaddaṃ sutvā dvāranti saññāya ‘‘vivaṭavātapānena tassa santikaṃ gamissāmī’’ti ākāseyeva jīvitakkhayaṃ pattā.

    . တတိယသုတ္တေ စက္ကဝတ္တိရညော ကာယတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝာယတိ, မုခတော စ ဥပ္ပလဂန္ဓောတိ ဣဒံ အာဟရိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ စေတ္ထ ဝတ္ထု ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရေကိသ္သာ ကုဋုမ္ဗိကဓီတာယ သာမိကော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတ္ဝာ, ‘‘န သက္ကာ မယာ အယံ ဓမ္မော ဂိဟိဘူတေန ပူရေတု’’န္တိ အညတရသ္သ ပိဏ္ဍပာတိကတ္ထေရသ္သ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ အထသ္သ ဘရိယံ ‘‘အသ္သာမိကာ အယ’’န္တိ ဉတ္ဝာ ရာဇာ ပသေနဒိကောသလော အန္တေပုရံ အာဟရာပေတ္ဝာ ဧကဒိဝသံ ဧကံ နီလုပ္ပလကလာပံ အာဒာယ အန္တေပုရံ ပဝိဋ္ဌော ဧကေကိသ္သာ ဧကေကံ နီလုပ္ပလံ ဒာပေသိ။ ပုပ္ဖေသု ဘာဇိယမာနေသု တသ္သာ ဣတ္ထိယာ ဒ္ဝေ ဟတ္ထံ ပတ္တာနိ။ သာ ပဟဋ္ဌာကာရံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဥပသိင္ဃိတ္ဝာ ပရောဒိ။ ရာဇာ တသ္သာ ဥဘယာကာရံ ဒိသ္ဝာ တံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ပုစ္ဆိ။ သာ အတ္တနော ပဟဋ္ဌကာရဏဉ္စ ရောဒနကာရဏဉ္စ ကထေသိ။ ယာဝတတိယံ ကထိတေပိ ရာဇာ အသ္သဒ္ဒဟန္တော ပုနဒိဝသေ သကလရာဇနိဝေသနေ သဗ္ဗမာလာဝိလေပနာဒိသုဂန္ဓဂန္ဓံ ဟရာပေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ အာသနာနိ ပညာပေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ မဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ တံ ဣတ္ထိံ ‘‘ကတရော တေ ထေရော’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ, ‘‘အယ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဉတ္ဝာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမ္ဟေဟိ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင္ဃော ဂစ္ဆတု, အမ္ဟာကံ အသုကတ္ထေရော အနုမောဒနံ ကရိသ္သတီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ ဌပေတ္ဝာ ဝိဟာရံ ဂတော။ ထေရေ အနုမောဒနံ ဝတ္တုံ အာရဒ္ဓမတ္တေ သကလံ ရာဇနိဝေသနံ ဂန္ဓပူရံ ဝိယ ဇာတံ။ ရာဇာ ‘‘သစ္စမေဝေသာ အာဟာ’’တိ ပသီဒိတ္ဝာ ပုနဒိဝသေ သတ္ထာရံ တံ ကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ ‘‘အယံ အတီတေ ဓမ္မကထံ သုဏန္တော ‘သာဓု သာဓူ’တိ သာဓုကာရံ ပဝတ္တေန္တော သက္ကစ္စံ အသ္သောသိ, တမ္မူလကော တေန မဟာရာဇ အယမာနိသံသော လဒ္ဓော’’တိ အာစိက္ခိ။

    8. Tatiyasutte cakkavattirañño kāyato candanagandho vāyati, mukhato ca uppalagandhoti idaṃ āharitabbaṃ. Idaṃ cettha vatthu veditabbaṃ. Sāvatthiyaṃ kirekissā kuṭumbikadhītāya sāmiko satthu dhammadesanaṃ sutvā, ‘‘na sakkā mayā ayaṃ dhammo gihibhūtena pūretu’’nti aññatarassa piṇḍapātikattherassa santike pabbaji. Athassa bhariyaṃ ‘‘assāmikā aya’’nti ñatvā rājā pasenadikosalo antepuraṃ āharāpetvā ekadivasaṃ ekaṃ nīluppalakalāpaṃ ādāya antepuraṃ paviṭṭho ekekissā ekekaṃ nīluppalaṃ dāpesi. Pupphesu bhājiyamānesu tassā itthiyā dve hatthaṃ pattāni. Sā pahaṭṭhākāraṃ dassetvā upasiṅghitvā parodi. Rājā tassā ubhayākāraṃ disvā taṃ pakkosāpetvā pucchi. Sā attano pahaṭṭhakāraṇañca rodanakāraṇañca kathesi. Yāvatatiyaṃ kathitepi rājā assaddahanto punadivase sakalarājanivesane sabbamālāvilepanādisugandhagandhaṃ harāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa āsanāni paññāpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne taṃ itthiṃ ‘‘kataro te thero’’ti pucchitvā, ‘‘aya’’nti vutte ñatvā satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, tumhehi saddhiṃ bhikkhusaṅgho gacchatu, amhākaṃ asukatthero anumodanaṃ karissatī’’ti āha. Satthā taṃ bhikkhuṃ ṭhapetvā vihāraṃ gato. There anumodanaṃ vattuṃ āraddhamatte sakalaṃ rājanivesanaṃ gandhapūraṃ viya jātaṃ. Rājā ‘‘saccamevesā āhā’’ti pasīditvā punadivase satthāraṃ taṃ kāraṇaṃ pucchi. Satthā ‘‘ayaṃ atīte dhammakathaṃ suṇanto ‘sādhu sādhū’ti sādhukāraṃ pavattento sakkaccaṃ assosi, tammūlako tena mahārāja ayamānisaṃso laddho’’ti ācikkhi.

    ‘‘သဒ္ဓမ္မဒေသနာကာလေ၊ သာဓု သာဓူတိ ဘာသတော။

    ‘‘Saddhammadesanākāle, sādhu sādhūti bhāsato;

    မုခတော ဇာယတေ ဂန္ဓော၊ ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ’’တိ။

    Mukhato jāyate gandho, uppalaṃva yathodake’’ti.

    သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝာတိ။ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ။

    Sesaṃ sabbattha uttānamevāti. Imasmiṃ vagge vaṭṭameva kathitaṃ.

    ရူပာဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

    Rūpādivaggavaṇṇanā.







    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / အင္ဂုတ္တရနိကာယ • Aṅguttaranikāya / ၁. ရူပာဒိဝဂ္ဂော • 1. Rūpādivaggo

    ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / အင္ဂုတ္တရနိကာယ (ဋီကာ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ၁. ရူပာဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ • 1. Rūpādivaggavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact