Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / စရိယာပိဋက-အဋ္ဌကထာ • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
၆. ရုရုမိဂရာဇစရိယာဝဏ္ဏနာ
6. Rurumigarājacariyāvaṇṇanā
၄၈. ဆဋ္ဌေ သုတတ္တကနကသန္နိဘောတိ ယထာ သုဋ္ဌု အပဂတသဗ္ဗကာဠကော ဟောတိ, ဧဝံ အဂ္ဂိမ္ဟိ ပက္ခိပိတ္ဝာ သုတတ္တကနကသန္နိဘော။ မိဂရာဇာ ရုရု နာမာတိ ဇာတိသိဒ္ဓေန နာမေန ရုရု နာမ မိဂရာဇာ, ဇာတိတော ရုရု, မိဂာနဉ္စ ရာဇာတိ အတ္ထော။ ပရမသီလသမာဟိတောတိ ဥတ္တမသီလသမာဟိတော, ဝိသုဒ္ဓသီလော စေဝ သမာဟိတစိတ္တော စ, ဝိသုဒ္ဓသီလေ ဝာ သမ္မာ အာဟိတစိတ္တောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
48. Chaṭṭhe sutattakanakasannibhoti yathā suṭṭhu apagatasabbakāḷako hoti, evaṃ aggimhi pakkhipitvā sutattakanakasannibho. Migarājā ruru nāmāti jātisiddhena nāmena ruru nāma migarājā, jātito ruru, migānañca rājāti attho. Paramasīlasamāhitoti uttamasīlasamāhito, visuddhasīlo ceva samāhitacitto ca, visuddhasīle vā sammā āhitacittoti evamettha attho veditabbo.
တဒာ ဗောဓိသတ္တော ရုရုမိဂယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တသ္သ သရီရစ္ဆဝိ သုဋ္ဌု တာပေတ္ဝာ မဇ္ဇိတကဉ္စနပဋ္ဋဝဏ္ဏော အဟောသိ, ဟတ္ထပာဒာ လာခာရသပရိကမ္မကတာ ဝိယ, နင္ဂုဋ္ဌံ စမရီနင္ဂုဋ္ဌံ ဝိယ, သိင္ဂာနိ ရဇတဒာမဝဏ္ဏာနိ အက္ခီနိ သုမဇ္ဇိတမဏိဂုဠိကာ ဝိယ, မုခံ ဩဒဟိတ္ဝာ ဌပိတရတ္တကမ္ဗလဂေဏ္ဍုကာ ဝိယ။ သော ဇနသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဝိဝေကဝာသံ ဝသိတုကာမော ပရိဝာရံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ဧကကောဝ ဂင္ဂာနိဝတ္တနေ ရမဏီယေ သာလမိသ္သကေ သုပုပ္ဖိတပဝနေ ဝသတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Tadā bodhisatto rurumigayoniyaṃ nibbatti. Tassa sarīracchavi suṭṭhu tāpetvā majjitakañcanapaṭṭavaṇṇo ahosi, hatthapādā lākhārasaparikammakatā viya, naṅguṭṭhaṃ camarīnaṅguṭṭhaṃ viya, siṅgāni rajatadāmavaṇṇāni akkhīni sumajjitamaṇiguḷikā viya, mukhaṃ odahitvā ṭhapitarattakambalageṇḍukā viya. So janasaṃsaggaṃ pahāya vivekavāsaṃ vasitukāmo parivāraṃ chaḍḍetvā ekakova gaṅgānivattane ramaṇīye sālamissake supupphitapavane vasati. Tena vuttaṃ –
၄၉.
49.
‘‘ရမ္မေ ပဒေသေ ရမဏီယေ၊ ဝိဝိတ္တေ အမနုသ္သကေ။
‘‘Ramme padese ramaṇīye, vivitte amanussake;
တတ္ထ ဝာသံ ဥပဂဉ္ဆိံ၊ ဂင္ဂာကူလေ မနောရမေ’’တိ။
Tattha vāsaṃ upagañchiṃ, gaṅgākūle manorame’’ti.
တတ္ထ ရမ္မေ ပဒေသေတိ မုတ္တာတလသဒိသဝာလုကာစုဏ္ဏပဏ္ဍရေဟိ ဘူမိဘာဂေဟိ သိနိဒ္ဓဟရိတတိဏသဉ္စရိတေဟိ ဝနတ္ထလေဟိ စိတ္တတ္ထရဏေဟိ ဝိယ နာနာဝဏ္ဏဝိစိတ္တေဟိ သိလာတလေဟိ မဏိက္ခန္ဓနိမ္မလသလိလေဟိ ဇလာသယေဟိ စ သမန္နာဂတတ္တာ ယေဘုယ္ယေန စ ဣန္ဒဂောပကဝဏ္ဏာယ ရတ္တာယ သုခသမ္ဖသ္သာယ တိဏဇာတိယာ သဉ္ဆန္နတ္တာ ရမ္မေ အရညပ္ပဒေသေ။ ရမ္မဏီယေတိ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝာလင္ကတဝိပုလသာခာဝိနဒ္ဓေဟိ နာနာဝိဓဒိဇဂဏူပကူဇိတေဟိ ဝိဝိဓတရုလတာဝနဝိရာဇိတေဟိ ယေဘုယ္ယေန အမ္ဗသာလဝနသဏ္ဍမဏ္ဍိတေဟိ ဝနဂဟနေဟိ ဥပသောဘိတတ္တာ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌသ္သ ဇနသ္သ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရမဏီယေ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ရုရုမိဂရာဇဇာတကေ –
Tattha ramme padeseti muttātalasadisavālukācuṇṇapaṇḍarehi bhūmibhāgehi siniddhaharitatiṇasañcaritehi vanatthalehi cittattharaṇehi viya nānāvaṇṇavicittehi silātalehi maṇikkhandhanimmalasalilehi jalāsayehi ca samannāgatattā yebhuyyena ca indagopakavaṇṇāya rattāya sukhasamphassāya tiṇajātiyā sañchannattā ramme araññappadese. Rammaṇīyeti pupphaphalapallavālaṅkatavipulasākhāvinaddhehi nānāvidhadijagaṇūpakūjitehi vividhatarulatāvanavirājitehi yebhuyyena ambasālavanasaṇḍamaṇḍitehi vanagahanehi upasobhitattā tattha paviṭṭhassa janassa ratijananaṭṭhena ramaṇīye. Vuttampi cetaṃ rurumigarājajātake –
‘‘ဧတသ္မိံ ဝနသဏ္ဍသ္မိံ၊ အမ္ဗာ သာလာ စ ပုပ္ဖိတာ။
‘‘Etasmiṃ vanasaṇḍasmiṃ, ambā sālā ca pupphitā;
ဣန္ဒဂောပကသဉ္ဆန္နော၊ ဧတ္ထေသော တိဋ္ဌတေ မိဂော’’တိ။ (ဇာ. ၁.၁၃.၁၁၉)။
Indagopakasañchanno, ettheso tiṭṭhate migo’’ti. (jā. 1.13.119);
ဝိဝိတ္တေတိ ဇနဝာသဝိရဟေန သုညေ။ အမနုသ္သကေတိ သဉ္စရဏမနုသ္သာနမ္ပိ တတ္ထ အဘာဝေန မနုသ္သရဟိတေ ။ မနောရမေတိ ယထာဝုတ္တဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဝိသေသတော ပဝိဝေကကာမာနံ မနော ရမေတီတိ မနောရမေ။
Vivitteti janavāsavirahena suññe. Amanussaketi sañcaraṇamanussānampi tattha abhāvena manussarahite . Manorameti yathāvuttaguṇasampattiyā visesato pavivekakāmānaṃ mano rametīti manorame.
၅၀. အထ ဥပရိဂင္ဂာယာတိ ဧတ္ထ အထာတိ အဓိကာရေ နိပာတော, တေန မယိ တတ္ထ တထာ ဝသန္တေ ဣဒံ အဓိကာရန္တရံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဒီပေတိ။ ဥပရိဂင္ဂာယာတိ ဂင္ဂာယ နဒိယာ ဥပရိသောတေ။ ဓနိကေဟိ ပရိပီဠိတောတိ ဣဏံ ဂဟေတ္ဝာ တံ ဒာတုံ အသက္ကောန္တော ဣဏာယိကေဟိ စောဒိယမာနော။
50.Atha uparigaṅgāyāti ettha athāti adhikāre nipāto, tena mayi tattha tathā vasante idaṃ adhikārantaraṃ uppannanti dīpeti. Uparigaṅgāyāti gaṅgāya nadiyā uparisote. Dhanikehi paripīḷitoti iṇaṃ gahetvā taṃ dātuṃ asakkonto iṇāyikehi codiyamāno.
ဧကော ကိရ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိ အတ္တနော ပုတ္တံ ‘‘အယံ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တော ကိလမိသ္သတီ’’တိ ကိဉ္စိ သိပ္ပံ န ဥဂ္ဂဏ္ဟာပေသိ။ ဂီတဝာဒိတနစ္စခာဒနဘောဇနတော ဥဒ္ဓံ န ကိဉ္စိ အညာသိ။ တံ ဝယပ္ပတ္တံ ပတိရူပေန ဒာရေန သံယောဇေတ္ဝာ ဓနံ နိယ္ယာတေတ္ဝာ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ သော တေသံ အစ္စယေန ဣတ္ထိဓုတ္တသုရာဓုတ္တာဒိပရိဝုတော နာနာဗ္ယသနမုခေဟိ သဗ္ဗံ ဓနံ ဝိဒ္ဓံသေတ္ဝာ တတ္ထ တတ္ထ ဣဏံ အာဒာယ တမ္ပိ ဒာတုံ အသက္ကောန္တော ဓနိကေဟိ စောဒိယမာနော ‘‘ကိံ မယ္ဟံ ဇီဝိတေန, တေနေဝမ္ဟိ အတ္တဘာဝေန အညော ဝိယ ဇာတော, မရဏံ မေ သေယ္ယော’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဣဏာယိကေ အာဟ – ‘‘တုမ္ဟာကံ ဣဏပဏ္ဏာနိ ဂဟေတ္ဝာ အာဂစ္ဆထ, ဂင္ဂာတီရေ မေ နိဟိတံ ကုလသန္တကံ ဓနံ အတ္ထိ, တံ ဝော ဒသ္သာမီ’’တိ။ တေ တေန သဒ္ဓိံ အဂမံသု။ သော ‘‘ဣဓ ဓနံ, ဧတ္ထ ဓန’’န္တိ နိဓိဋ္ဌာနံ အာစိက္ခန္တော ဝိယ ‘‘ဧဝံ မေ ဣဏမောက္ခော ဘဝိသ္သတီ’’တိ ပလာယိတ္ဝာ ဂင္ဂာယံ ပတိ။ သော စဏ္ဍသောတေန ဝုယ္ဟန္တော ကာရုညရဝံ ရဝိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ဥပရိဂင္ဂာယာ’’တိအာဒိ။
Eko kira bārāṇasiseṭṭhi attano puttaṃ ‘‘ayaṃ sippaṃ uggaṇhanto kilamissatī’’ti kiñci sippaṃ na uggaṇhāpesi. Gītavāditanaccakhādanabhojanato uddhaṃ na kiñci aññāsi. Taṃ vayappattaṃ patirūpena dārena saṃyojetvā dhanaṃ niyyātetvā mātāpitaro kālamakaṃsu. So tesaṃ accayena itthidhuttasurādhuttādiparivuto nānābyasanamukhehi sabbaṃ dhanaṃ viddhaṃsetvā tattha tattha iṇaṃ ādāya tampi dātuṃ asakkonto dhanikehi codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ jīvitena, tenevamhi attabhāvena añño viya jāto, maraṇaṃ me seyyo’’ti cintetvā iṇāyike āha – ‘‘tumhākaṃ iṇapaṇṇāni gahetvā āgacchatha, gaṅgātīre me nihitaṃ kulasantakaṃ dhanaṃ atthi, taṃ vo dassāmī’’ti. Te tena saddhiṃ agamaṃsu. So ‘‘idha dhanaṃ, ettha dhana’’nti nidhiṭṭhānaṃ ācikkhanto viya ‘‘evaṃ me iṇamokkho bhavissatī’’ti palāyitvā gaṅgāyaṃ pati. So caṇḍasotena vuyhanto kāruññaravaṃ ravi. Tena vuttaṃ ‘‘atha uparigaṅgāyā’’tiādi.
တတ္ထ ဇီဝာမိ ဝာ မရာမိ ဝာတိ ဣမသ္မိံ ဂင္ဂာသောတေ ပတိတော ဇီဝာမိ ဝာ မရာမိ ဝာ, ဇီဝိတံ ဝာ မေ ဧတ္ထ ဟောတု မရဏံ ဝာ, ဥဘယထာပိ ဣဏာယိကပီဠာ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။
Tattha jīvāmi vā marāmi vāti imasmiṃ gaṅgāsote patito jīvāmi vā marāmi vā, jīvitaṃ vā me ettha hotu maraṇaṃ vā, ubhayathāpi iṇāyikapīḷā na hotīti adhippāyo.
၅၁. မဇ္ဈေ ဂင္ဂာယ ဂစ္ဆတီတိ သော ပုရိသော ရတ္တိန္ဒိဝံ ဂင္ဂာယ ဝုယ္ဟမာနော ဇီဝိတပေမသ္သ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ မရဏံ အပ္ပတ္တော မရဏဘယတဇ္ဇိတော ဟုတ္ဝာ ကရုဏံ ရဝံ ရဝန္တော ဂင္ဂာယ မဇ္ဈေ မဟောဒကေန ဂစ္ဆတိ။
51.Majjhe gaṅgāyagacchatīti so puriso rattindivaṃ gaṅgāya vuyhamāno jīvitapemassa vijjamānattā maraṇaṃ appatto maraṇabhayatajjito hutvā karuṇaṃ ravaṃ ravanto gaṅgāya majjhe mahodakena gacchati.
၅၂. အထ မဟာပုရိသော အဍ္ဎရတ္တသမယေ တသ္သ တံ ကရုဏံ ပရိဒေဝန္တသ္သ ပရိဒေဝိတသဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ‘‘မနုသ္သသဒ္ဒော သူယတိ, မာ မယိ ဣဓ ဓရန္တေ မရတု, ဇီဝိတမသ္သ ဒသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ သယနဂုမ္ဗာ ဝုဋ္ဌာယ နဒီတီရံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘အမ္ဘော ပုရိသ, မာ ဘာယိ, ဇီဝိတံ တေ ဒသ္သာမီ’’တိ ဝတ္ဝာ အသ္သာသေတ္ဝာ သောတံ ဆိန္ဒန္တော ဂန္တ္ဝာ တံ ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတ္ဝာ တီရံ ပာပေတ္ဝာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ နေတ္ဝာ ပရိသ္သမံ ဝိနောဒေတ္ဝာ ဖလာဖလာနိ ဒတ္ဝာ ဒ္ဝီဟတီဟစ္စယေန တံ အာဟ – ‘‘အမ္ဘော ပုရိသ , အဟံ တံ ဗာရာဏသိဂာမိမဂ္ဂံ ပာပေသ္သာမိ, တ္ဝံ ‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမ ကဉ္စနမိဂော ဝသတီ’တိ မာ ကသ္သစိ အာရောစေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, သာမီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော တံ အတ္တနော ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတ္ဝာ ဗာရာဏသိမဂ္ဂေ ဩတာရေတ္ဝာ နိဝတ္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တသ္သာဟံ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာန, ကရုဏံ ပရိဒေဝတော’’တိအာဒိ။
52. Atha mahāpuriso aḍḍharattasamaye tassa taṃ karuṇaṃ paridevantassa paridevitasaddaṃ sutvā ‘‘manussasaddo sūyati, mā mayi idha dharante maratu, jīvitamassa dassāmī’’ti cintetvā sayanagumbā vuṭṭhāya nadītīraṃ gantvā ‘‘ambho purisa, mā bhāyi, jīvitaṃ te dassāmī’’ti vatvā assāsetvā sotaṃ chindanto gantvā taṃ piṭṭhiyaṃ āropetvā tīraṃ pāpetvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā parissamaṃ vinodetvā phalāphalāni datvā dvīhatīhaccayena taṃ āha – ‘‘ambho purisa , ahaṃ taṃ bārāṇasigāmimaggaṃ pāpessāmi, tvaṃ ‘asukaṭṭhāne nāma kañcanamigo vasatī’ti mā kassaci ārocehī’’ti. So ‘‘sādhu, sāmī’’ti sampaṭicchi. Mahāsatto taṃ attano piṭṭhiṃ āropetvā bārāṇasimagge otāretvā nivatti. Tena vuttaṃ – ‘‘tassāhaṃ saddaṃ sutvāna, karuṇaṃ paridevato’’tiādi.
တတ္ထ ကောသိ တ္ဝံ နရောတိ တ္ဝံ ကော မနုသ္သော အသိ, ကုတော ဣဓ ဝုယ္ဟမာနော အာဂတောသီတိ အတ္ထော။
Tattha kosi tvaṃ naroti tvaṃ ko manusso asi, kuto idha vuyhamāno āgatosīti attho.
၅၃. အတ္တနော ကရဏန္တိ အတ္တနော ကိရိယံ။ ဓနိကေဟိ ဘီတောတိ ဣဏာယိကေဟိ ဥဗ္ဗိဂ္ဂော။ တသိတောတိ ဥတ္ရသ္တော။
53.Attanokaraṇanti attano kiriyaṃ. Dhanikehi bhītoti iṇāyikehi ubbiggo. Tasitoti utrasto.
၅၄. တသ္သ ကတ္ဝာန ကာရုညံ, စဇိတ္ဝာ မမ ဇီဝိတန္တိ ကာရုညံ ကတ္ဝာ မဟာကရုဏာယ သမုသ္သာဟိတော မမ ဇီဝိတံ တသ္သ ပုရိသသ္သ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ။ ပဝိသိတ္ဝာ နီဟရိံ တသ္သာတိ နဒိံ ပဝိသိတ္ဝာ သောတံ ဆိန္ဒန္တော ဥဇုကမေဝ ဂန္တ္ဝာ မမ ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတ္ဝာ တတော တံ နီဟရိံ။ တသ္သာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိပိ ပာဠိ, တတ္ထ နဒိယန္တိ အတ္ထော။ အန္ဓကာရမ္ဟိ ရတ္တိယာတိ ရတ္တိယာ အန္ဓကာရသမယေ, ကာဠပက္ခရတ္တိယန္တိ အတ္ထော။
54.Tassa katvāna kāruññaṃ, cajitvā mama jīvitanti kāruññaṃ katvā mahākaruṇāya samussāhito mama jīvitaṃ tassa purisassa pariccajitvā. Pavisitvā nīhariṃ tassāti nadiṃ pavisitvā sotaṃ chindanto ujukameva gantvā mama piṭṭhiṃ āropetvā tato taṃ nīhariṃ. Tassāti upayogatthe sāmivacanaṃ. ‘‘Tatthā’’tipi pāḷi, tattha nadiyanti attho. Andhakāramhi rattiyāti rattiyā andhakārasamaye, kāḷapakkharattiyanti attho.
၅၅. အသ္သတ္ထကာလမညာယာတိ ပရိသ္သမံ အပနေတ္ဝာ ဖလာဖလာနိ ဒတ္ဝာ ဒ္ဝီဟတီဟစ္စယေန ကိလမထသ္သ ဝိဂတကာလံ ဇာနိတ္ဝာ။ ဧကံ တံ ဝရံ ယာစာမီတိ အဟံ တံ ဧကံ ဝရံ ယာစာမိ, မယ္ဟံ ဧကံ ဝရံ ဒေဟီတိ အတ္ထော။ ကိံ တံ ဝရန္တိ စေ? အာဟ – မာ မံ ကသ္သစိ ပာဝဒာတိ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ သုဝဏ္ဏမိဂော ဝသတီ’’တိ ကသ္သစိ ရညော ဝာ ရာဇမဟာမတ္တသ္သ ဝာ မံ မာ ပာဝဒ။
55.Assatthakālamaññāyāti parissamaṃ apanetvā phalāphalāni datvā dvīhatīhaccayena kilamathassa vigatakālaṃ jānitvā. Ekaṃ taṃ varaṃ yācāmīti ahaṃ taṃ ekaṃ varaṃ yācāmi, mayhaṃ ekaṃ varaṃ dehīti attho. Kiṃ taṃ varanti ce? Āha – mā maṃ kassaci pāvadāti ‘‘asukaṭṭhāne suvaṇṇamigo vasatī’’ti kassaci rañño vā rājamahāmattassa vā maṃ mā pāvada.
အထ တသ္မိံ ပုရိသေ ဗာရာဏသိံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသေယေဝ သော ရာဇာ ‘‘အဟံ, ဒေဝ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မိဂံ မယ္ဟံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ သုပိနေန အဒ္ဒသံ, အဟဉ္ဟိ သစ္စသုပိနာ, အဒ္ဓာ သော ဝိဇ္ဇတိ, တသ္မာ ကဉ္စနမိဂသ္သ ဓမ္မံ သောတုကာမာ လဘိသ္သာမိ စေ ဇီဝိသ္သာမိ, နော စေ မေ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ အဂ္ဂမဟေသိယာ ဝုတ္တော တံ အသ္သာသေတ္ဝာ ‘‘သစေ မနုသ္သလောကေ အတ္ထိ, လဘိသ္သသီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘သုဝဏ္ဏမိဂာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘အာမ, ဒေဝ, ဟောန္တီ’’တိ သုတ္ဝာ သဟသ္သတ္ထဝိကံ သုဝဏ္ဏစင္ကောဋကေ ဌပေတ္ဝာ တံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓံ အာရောပေတ္ဝာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘ယော သုဝဏ္ဏမိဂံ အာစိက္ခိသ္သတိ, တသ္သ ဟတ္ထိနာ သဒ္ဓိံ ဣမံ ဒသ္သာမီ’’တိ။ တတော ဥတ္တရိမ္ပိ ဒာတုကာမော ဟုတ္ဝာ –
Atha tasmiṃ purise bārāṇasiṃ paviṭṭhadivaseyeva so rājā ‘‘ahaṃ, deva, suvaṇṇavaṇṇaṃ migaṃ mayhaṃ dhammaṃ desentaṃ supinena addasaṃ, ahañhi saccasupinā, addhā so vijjati, tasmā kañcanamigassa dhammaṃ sotukāmā labhissāmi ce jīvissāmi, no ce me jīvitaṃ natthī’’ti aggamahesiyā vutto taṃ assāsetvā ‘‘sace manussaloke atthi, labhissasī’’ti vatvā brāhmaṇe pakkosāpetvā ‘‘suvaṇṇamigā nāma hontī’’ti pucchitvā ‘‘āma, deva, hontī’’ti sutvā sahassatthavikaṃ suvaṇṇacaṅkoṭake ṭhapetvā taṃ hatthikkhandhaṃ āropetvā nagare bheriṃ carāpesi – ‘‘yo suvaṇṇamigaṃ ācikkhissati, tassa hatthinā saddhiṃ imaṃ dassāmī’’ti. Tato uttarimpi dātukāmo hutvā –
‘‘တသ္သ ဂာမဝရံ ဒမ္မိ၊ နာရိယော စ အလင္ကတာ။
‘‘Tassa gāmavaraṃ dammi, nāriyo ca alaṅkatā;
ယော မေတံ မိဂမက္ခာတိ၊ မိဂာနံ မိဂမုတ္တမ’’န္တိ။ (ဇာ. ၁.၁၃.၁၁၇) –
Yo metaṃ migamakkhāti, migānaṃ migamuttama’’nti. (jā. 1.13.117) –
ဂာထံ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ လိခာပေတ္ဝာ သကလနဂရေ ဝာစာပေသိ။ အထ သော သေဋ္ဌိပုတ္တော တံ ဂာထံ သုတ္ဝာ ရာဇပုရိသာနံ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ရညော ဧဝရူပံ မိဂံ အာစိက္ခိသ္သာမိ, မံ ရာဇာနံ ဒသ္သေထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇပုရိသာ တံ ရညော သန္တိကံ နေတ္ဝာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘သစ္စံ, ဘော, အဒ္ဒသာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘သစ္စံ, ဒေဝ, မယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆတု, အဟံ တံ ဒသ္သေသ္သာမီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တမေဝ ပုရိသံ မဂ္ဂဒေသကံ ကတ္ဝာ မဟန္တေန ပရိဝာရေန တံ ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ တေန မိတ္တဒုဗ္ဘိနာ ပုရိသေန ဒသ္သိတံ ပဒေသံ အာဝုဓဟတ္ထေ ပုရိသေ သမန္တတောဝ ပရိဝာရေတ္ဝာ ‘‘ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောထာ’’တိ ဝတ္ဝာ သယံ ကတိပယေဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကမန္တေ အဋ္ဌာသိ။ သောပိ ပုရိသော အဝိဒူရေ အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တော သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ‘‘မဟတော ဗလကာယသ္သ သဒ္ဒော, အဒ္ဓာ တမ္ဟာ မေ ပုရိသာ ဘယေန ဥပ္ပန္နေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဉတ္ဝာ ဥဋ္ဌာယ သကလပရိသံ ဩလောကေတ္ဝာ ‘‘ရညော ဌိတဋ္ဌာနေယေဝ မေ သောတ္ထိ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ရာဇာဘိမုခော ပာယာသိ။ ရာဇာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘နာဂဗလော အဝတ္ထရန္တော အာဂစ္ဆေယ္ယာ’’တိ သရံ သန္နယ္ဟိတ္ဝာ ‘‘ဣမံ မိဂံ သန္တာသေတ္ဝာ သစေ ပလာယတိ, ဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဒုဗ္ဗလံ ကတ္ဝာ ဂဏ္ဟိသ္သာမီ’’တိ ဗောဓိသတ္တာဘိမုခော အဟောသိ။ မဟာသတ္တော –
Gāthaṃ suvaṇṇapaṭṭe likhāpetvā sakalanagare vācāpesi. Atha so seṭṭhiputto taṃ gāthaṃ sutvā rājapurisānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘rañño evarūpaṃ migaṃ ācikkhissāmi, maṃ rājānaṃ dassethā’’ti āha. Rājapurisā taṃ rañño santikaṃ netvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Rājā ‘‘saccaṃ, bho, addasā’’ti pucchi. So ‘‘saccaṃ, deva, mayā saddhiṃ āgacchatu, ahaṃ taṃ dassessāmī’’ti āha. Rājā tameva purisaṃ maggadesakaṃ katvā mahantena parivārena taṃ ṭhānaṃ gantvā tena mittadubbhinā purisena dassitaṃ padesaṃ āvudhahatthe purise samantatova parivāretvā ‘‘ukkuṭṭhiṃ karothā’’ti vatvā sayaṃ katipayehi janehi saddhiṃ ekamante aṭṭhāsi. Sopi puriso avidūre aṭṭhāsi. Mahāsatto saddaṃ sutvā ‘‘mahato balakāyassa saddo, addhā tamhā me purisā bhayena uppannena bhavitabba’’nti ñatvā uṭṭhāya sakalaparisaṃ oloketvā ‘‘rañño ṭhitaṭṭhāneyeva me sotthi bhavissatī’’ti rājābhimukho pāyāsi. Rājā taṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘nāgabalo avattharanto āgaccheyyā’’ti saraṃ sannayhitvā ‘‘imaṃ migaṃ santāsetvā sace palāyati, vijjhitvā dubbalaṃ katvā gaṇhissāmī’’ti bodhisattābhimukho ahosi. Mahāsatto –
‘‘အာဂမေဟိ မဟာရာဇ၊ မာ မံ ဝိဇ္ဈိ ရထေသဘ။
‘‘Āgamehi mahārāja, mā maṃ vijjhi rathesabha;
ကော နု တေ ဣဒမက္ခာသိ၊ ဧတ္ထေသော တိဋ္ဌတေ မိဂော’’တိ။ (ဇာ. ၁.၁၃.၁၂၁) –
Ko nu te idamakkhāsi, ettheso tiṭṭhate migo’’ti. (jā. 1.13.121) –
ဂာထံ အဘာသိ။ ရာဇာ တသ္သ မဓုရကထာယ ဗဇ္ဈိတ္ဝာ သရံ ပဋိသံဟရိတ္ဝာ ဂာရဝေန အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တောပိ ရာဇာနံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ အကာသိ။ မဟာဇနောပိ သဗ္ဗာဝုဓာနိ အပနေတ္ဝာ အာဂန္တ္ဝာ ရာဇာနံ ပရိဝာရေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Gāthaṃ abhāsi. Rājā tassa madhurakathāya bajjhitvā saraṃ paṭisaṃharitvā gāravena aṭṭhāsi. Mahāsattopi rājānaṃ upasaṅkamitvā madhurapaṭisanthāraṃ akāsi. Mahājanopi sabbāvudhāni apanetvā āgantvā rājānaṃ parivāresi. Tena vuttaṃ –
၅၆.
56.
‘‘နဂရံ ဂန္တ္ဝာန အာစိက္ခိ၊ ပုစ္ဆိတော ဓနဟေတုကော။
‘‘Nagaraṃ gantvāna ācikkhi, pucchito dhanahetuko;
ရာဇာနံ သော ဂဟေတ္ဝာန၊ ဥပဂဉ္ဆိ မမန္တိက’’န္တိ။
Rājānaṃ so gahetvāna, upagañchi mamantika’’nti.
တသ္သတ္ထော – ယော မိတ္တဒုဗ္ဘီ ပာပပုရိသော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ တထာ မယာ ပာဏသံသယတော မောစိတော ဗာရာဏသိနဂရံ ဂန္တ္ဝာ အတ္တနာ လဒ္ဓဗ္ဗဓနနိမိတ္တံ ရညော မံ အာစိက္ခိ, အာစိက္ခိတ္ဝာ သော ရညော ဂာဟာပေတုံ မဂ္ဂဒေသကော ဟုတ္ဝာ ရာဇာနံ ဂဟေတ္ဝာ မမ သန္တိကမုပာဂမီတိ။
Tassattho – yo mittadubbhī pāpapuriso jīvitaṃ pariccajitvā tathā mayā pāṇasaṃsayato mocito bārāṇasinagaraṃ gantvā attanā laddhabbadhananimittaṃ rañño maṃ ācikkhi, ācikkhitvā so rañño gāhāpetuṃ maggadesako hutvā rājānaṃ gahetvā mama santikamupāgamīti.
မဟာသတ္တော သုဝဏ္ဏကိင္ကိဏိကံ စာလေန္တော ဝိယ မဓုရသ္သရေန ရာဇာနံ ပုန ပုစ္ဆိ – ‘‘ကော နု တေ ဣဒမက္ခာသိ, ဧတ္ထေသော တိဋ္ဌတေ မိဂော’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ သော ပာပပုရိသော ထောကံ ပဋိက္ကမိတ္ဝာ သောတပထေ အဋ္ဌာသိ ။ ရာဇာ ‘‘ဣမိနာ မေ တ္ဝံ ဒသ္သိတော’’တိ တံ ပုရိသံ နိဒ္ဒိသိ။ တတော ဗောဓိသတ္တော –
Mahāsatto suvaṇṇakiṅkiṇikaṃ cālento viya madhurassarena rājānaṃ puna pucchi – ‘‘ko nu te idamakkhāsi, ettheso tiṭṭhate migo’’ti. Tasmiṃ khaṇe so pāpapuriso thokaṃ paṭikkamitvā sotapathe aṭṭhāsi . Rājā ‘‘iminā me tvaṃ dassito’’ti taṃ purisaṃ niddisi. Tato bodhisatto –
‘‘သစ္စံ ကိရေဝ မာဟံသု၊ နရာ ဧကစ္စိယာ ဣဓ။
‘‘Saccaṃ kireva māhaṃsu, narā ekacciyā idha;
ကဋ္ဌံ နိပ္လဝိတံ သေယ္ယော၊ န တ္ဝေဝေကစ္စိယော နရော’’တိ။ (ဇာ. ၁.၁၃.၁၂၃) –
Kaṭṭhaṃ niplavitaṃ seyyo, na tvevekacciyo naro’’ti. (jā. 1.13.123) –
ဂာထမာဟ။ တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ သံဝေဂဇာတော –
Gāthamāha. Taṃ sutvā rājā saṃvegajāto –
‘‘ကိံ နု ရုရု ဂရဟသိ မိဂာနံ၊ ကိံ ပက္ခီနံ ကိံ ပန မာနုသာနံ။
‘‘Kiṃ nu ruru garahasi migānaṃ, kiṃ pakkhīnaṃ kiṃ pana mānusānaṃ;
ဘယဉ္ဟိ မံ ဝိန္ဒတိနပ္ပရူပံ၊ သုတ္ဝာန တံ မာနုသိံ ဘာသမာန’’န္တိ။ (ဇာ. ၁.၁၃.၁၂၄) –
Bhayañhi maṃ vindatinapparūpaṃ, sutvāna taṃ mānusiṃ bhāsamāna’’nti. (jā. 1.13.124) –
ဂာထမာဟ။ တတော မဟာပုရိသော ‘‘မဟာရာဇ, န မိဂံ န ပက္ခိံ ဂရဟာမိ, မနုသ္သံ ပန ဂရဟာမီ’’တိ ဒသ္သေန္တော –
Gāthamāha. Tato mahāpuriso ‘‘mahārāja, na migaṃ na pakkhiṃ garahāmi, manussaṃ pana garahāmī’’ti dassento –
‘‘ယမုဒ္ဓရိံ ဝာဟနေ ဝုယ္ဟမာနံ၊ မဟောဒကေ သလိလေ သီဃသောတေ။
‘‘Yamuddhariṃ vāhane vuyhamānaṃ, mahodake salile sīghasote;
တတောနိဒာနံ ဘယမာဂတံ မမ၊ ဒုက္ခော ဟဝေ ရာဇ အသဗ္ဘိ သင္ဂမော’’တိ။ (ဇာ. ၁.၁၃.၁၂၅) –
Tatonidānaṃ bhayamāgataṃ mama, dukkho have rāja asabbhi saṅgamo’’ti. (jā. 1.13.125) –
အာဟ။
Āha.
တတ္ထ နိပ္လဝိတန္တိ ဥဒ္ဓရိတံ, ဧကစ္စိယောတိ ဧကစ္စော မိတ္တဒုဗ္ဘီ ပာပပုရိသော ဥဒကေ ပတန္တောပိ ဥတ္တာရိတော နတ္ဝေဝ သေယ္ယော။ ကဋ္ဌဉ္ဟိ နာနပ္ပကာရေန ဥပကာရာယ သံဝတ္တတိ, မိတ္တဒုဗ္ဘီ ပန ဝိနာသာယ, တသ္မာ တတော ကဋ္ဌမေဝ ဝရတရန္တိ။ မိဂာနန္တိ ရုရုမိဂရာဇ, မိဂာနံ ကိံ အညတရံ ဂရဟသိ, ဥဒာဟု ပက္ခီနံ မနုသ္သာနန္တိ ပုစ္ဆတိ။ ဘယဉ္ဟိ မံ ဝိန္ဒတိနပ္ပရူပန္တိ မဟန္တံ ဘယံ မံ ပဋိလဘတိ, အတ္တနော သန္တကံ ဝိယ ကရောတီတိ အတ္ထော။
Tattha niplavitanti uddharitaṃ, ekacciyoti ekacco mittadubbhī pāpapuriso udake patantopi uttārito natveva seyyo. Kaṭṭhañhi nānappakārena upakārāya saṃvattati, mittadubbhī pana vināsāya, tasmā tato kaṭṭhameva varataranti. Migānanti rurumigarāja, migānaṃ kiṃ aññataraṃ garahasi, udāhu pakkhīnaṃ manussānanti pucchati. Bhayañhi maṃ vindatinapparūpanti mahantaṃ bhayaṃ maṃ paṭilabhati, attano santakaṃ viya karotīti attho.
ဝာဟနေတိ ပတိတပတိတေ ဝဟိတုံ သမတ္ထေ ဂင္ဂာဝဟေ။ မဟောဒကေ သလိလေတိ မဟောဒကီဘူတေ သလိလေ။ ဥဘယေနာပိ ဂင္ဂာဝဟသ္သ ဗဟူဒကတံ ဒသ္သေတိ။ တတော နိဒာနန္တိ, မဟာရာဇ, ယော မယ္ဟံ တယာ ဒသ္သိတော ပုရိသော, ဧသော မယာ ဂင္ဂာယ ဝုယ္ဟမာနော အဍ္ဎရတ္တသမယေ ကရုဏံ ပရိဒေဝန္တော တတော ဥတ္တာရိတော, တတောနိဒာနံ ဣဒံ မယ္ဟံ ဘယမာဂတံ, အသပ္ပုရိသေဟိ သမာဂမော နာမ ဒုက္ခောတိ။
Vāhaneti patitapatite vahituṃ samatthe gaṅgāvahe. Mahodakesalileti mahodakībhūte salile. Ubhayenāpi gaṅgāvahassa bahūdakataṃ dasseti. Tato nidānanti, mahārāja, yo mayhaṃ tayā dassito puriso, eso mayā gaṅgāya vuyhamāno aḍḍharattasamaye karuṇaṃ paridevanto tato uttārito, tatonidānaṃ idaṃ mayhaṃ bhayamāgataṃ, asappurisehi samāgamo nāma dukkhoti.
တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ တသ္သ ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ‘‘ဧဝံ ဗဟူပကာရသ္သ နာမ ဂုဏံ န ဇာနာတိ, ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ, ဝိဇ္ဈိတ္ဝာ နံ ဇီဝိတက္ခယံ ပာပေသ္သာမီ’’တိ သရံ သန္နယ္ဟိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Taṃ sutvā rājā tassa kujjhitvā ‘‘evaṃ bahūpakārassa nāma guṇaṃ na jānāti, dukkhaṃ uppādeti, vijjhitvā naṃ jīvitakkhayaṃ pāpessāmī’’ti saraṃ sannayhi. Tena vuttaṃ –
၅၇.
57.
‘‘ယာဝတာ ကရဏံ သဗ္ဗံ၊ ရညော အာရောစိတံ မယာ။
‘‘Yāvatā karaṇaṃ sabbaṃ, rañño ārocitaṃ mayā;
ရာဇာ သုတ္ဝာန ဝစနံ၊ ဥသုံ တသ္သ ပကပ္ပယိ။
Rājā sutvāna vacanaṃ, usuṃ tassa pakappayi;
ဣဓေဝ ဃာတယိသ္သာမိ၊ မိတ္တဒုဗ္ဘိံ အနရိယ’’န္တိ။
Idheva ghātayissāmi, mittadubbhiṃ anariya’’nti.
တတ္ထ ယာဝတာ ကရဏန္တိ ယံ တသ္သ မယာ ကတံ ဥပကာရကရဏံ, တံ သဗ္ဗံ။ ပကပ္ပယီတိ သန္နယ္ဟိ။ မိတ္တဒုဗ္ဘိန္တိ အတ္တနော မိတ္တေသု ဥပကာရီသု ဒုဗ္ဘနသီလံ။
Tattha yāvatā karaṇanti yaṃ tassa mayā kataṃ upakārakaraṇaṃ, taṃ sabbaṃ. Pakappayīti sannayhi. Mittadubbhinti attano mittesu upakārīsu dubbhanasīlaṃ.
တတော မဟာသတ္တော ‘‘ဧသ ဗာလော မံ နိသ္သာယ မာ နသ္သီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ‘‘မဟာရာဇ, ဝဓော နာမေသ ဗာလသ္သ ဝာ ပဏ္ဍိတသ္သ ဝာ န သာဓူဟိ ပသံသိတော, အညဒတ္ထု ဂရဟိတော ဧဝ, တသ္မာ မာ ဣမံ ဃာတေဟိ, အယံ ယထာရုစိ ဂစ္ဆတု, ယဉ္စေဝ တသ္သ ‘ဒသ္သာမီ’တိ တယာ ပဋိညာတံ, တမ္ပိ အဟာပေတ္ဝာဝ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟဉ္စ တေ ယံ ဣစ္ဆိတံ, တံ ကရိသ္သာမိ, အတ္တာနံ တုယ္ဟံ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ –
Tato mahāsatto ‘‘esa bālo maṃ nissāya mā nassī’’ti cintetvā ‘‘mahārāja, vadho nāmesa bālassa vā paṇḍitassa vā na sādhūhi pasaṃsito, aññadatthu garahito eva, tasmā mā imaṃ ghātehi, ayaṃ yathāruci gacchatu, yañceva tassa ‘dassāmī’ti tayā paṭiññātaṃ, tampi ahāpetvāva dehī’’ti āha. ‘‘Ahañca te yaṃ icchitaṃ, taṃ karissāmi, attānaṃ tuyhaṃ dammī’’ti āha. Tena vuttaṃ –
၅၈.
58.
‘‘တမဟံ အနုရက္ခန္တော၊ နိမ္မိနိံ မမ အတ္တနာ။
‘‘Tamahaṃ anurakkhanto, nimminiṃ mama attanā;
တိဋ္ဌတေသော မဟာရာဇ၊ ကာမကာရော ဘဝာမိ တေ’’တိ။
Tiṭṭhateso mahārāja, kāmakāro bhavāmi te’’ti.
တတ္ထ နိမ္မိနိန္တိ တံ မိတ္တဒုဗ္ဘိံ ပာပပုဂ္ဂလံ အနုရက္ခန္တော မမ အတ္တနော အတ္တဘာဝေန တံ ပရိဝတ္တေသိံ , အတ္တာနံ ရညော နိယ္ယာတေတ္ဝာ ရာဇဟတ္ထတော ပတ္တံ တသ္သ မရဏံ နိဝာရေသိန္တိ အတ္ထော။ တိဋ္ဌတေသောတိအာဒိ ဝိနိမယာကာရဒသ္သနံ ။
Tattha nimmininti taṃ mittadubbhiṃ pāpapuggalaṃ anurakkhanto mama attano attabhāvena taṃ parivattesiṃ , attānaṃ rañño niyyātetvā rājahatthato pattaṃ tassa maraṇaṃ nivāresinti attho. Tiṭṭhatesotiādi vinimayākāradassanaṃ .
၅၉. ဣဒာနိ ယဒတ္ထံ သော အတ္တဝိနိမယော ကတော, တံ ဒသ္သေတုံ ဩသာနဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – တဒာ မံ နိသ္သာယ တံ မိတ္တဒုဗ္ဘိံ ပုရိသံ တသ္မိံ ရညေ ဇီဝိတာ ဝောရောပေတုကာမေ အဟံ အတ္တာနံ ရညော ပရိစ္စဇန္တော မမ သီလမေဝ အနုရက္ခိံ, ဇီဝိတံ ပန နာရက္ခိံ။ ယံ ပနာဟမေဝ အတ္တနော ဇီဝိတနိရပေက္ခံ သီလဝာ အာသိံ, တံ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ဧဝ ကာရဏာတိ။
59. Idāni yadatthaṃ so attavinimayo kato, taṃ dassetuṃ osānagāthamāha. Tassattho – tadā maṃ nissāya taṃ mittadubbhiṃ purisaṃ tasmiṃ raññe jīvitā voropetukāme ahaṃ attānaṃ rañño pariccajanto mama sīlameva anurakkhiṃ, jīvitaṃ pana nārakkhiṃ. Yaṃ panāhameva attano jīvitanirapekkhaṃ sīlavā āsiṃ, taṃ sammāsambodhiyā eva kāraṇāti.
အထ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တေန အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ တသ္သ ပုရိသသ္သ မရဏေ နိဝာရေန္တေ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘ဂစ္ဆ, ဘော, မိဂရာဇသ္သ အနုဂ္ဂဟေန မမ ဟတ္ထတော မရဏာ မုတ္တော’’တိ ဝတ္ဝာ ယထာပဋိညာယ တဉ္စသ္သ ဓနံ ဒာပေသိ။ မဟာသတ္တသ္သ ယထာရုစိယာဝ အနုဇာနိတ္ဝာ တံ နဂရံ နေတ္ဝာ နဂရဉ္စ ဗောဓိသတ္တဉ္စ အလင္ကာရာပေတ္ဝာ ဒေဝိယာ ဓမ္မံ ဒေသာပေသိ။ မဟာသတ္တော ဒေဝိံ အာဒိံ ကတ္ဝာ ရညော စ ရာဇပရိသာယ စ မဓုရာယ မနုသ္သဘာသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတ္ဝာ ရာဇာနံ ဒသဟိ ရာဇဓမ္မေဟိ ဩဝဒိတ္ဝာ မဟာဇနံ အနုသာသိတ္ဝာ အရညံ ပဝိသိတ္ဝာ မိဂဂဏပရိဝုတော ဝာသံ ကပ္ပေသိ။ ရာဇာပိ မဟာသတ္တသ္သ ဩဝာဒေ ဌတ္ဝာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယံ ဒတ္ဝာ ဒာနာဒီနိ ပုညာနိ ကတ္ဝာ သုဂတိပရာယနော အဟောသိ။
Atha rājā bodhisattena attano jīvitaṃ pariccajitvā tassa purisassa maraṇe nivārente tuṭṭhamānaso ‘‘gaccha, bho, migarājassa anuggahena mama hatthato maraṇā mutto’’ti vatvā yathāpaṭiññāya tañcassa dhanaṃ dāpesi. Mahāsattassa yathāruciyāva anujānitvā taṃ nagaraṃ netvā nagarañca bodhisattañca alaṅkārāpetvā deviyā dhammaṃ desāpesi. Mahāsatto deviṃ ādiṃ katvā rañño ca rājaparisāya ca madhurāya manussabhāsāya dhammaṃ desetvā rājānaṃ dasahi rājadhammehi ovaditvā mahājanaṃ anusāsitvā araññaṃ pavisitvā migagaṇaparivuto vāsaṃ kappesi. Rājāpi mahāsattassa ovāde ṭhatvā sabbasattānaṃ abhayaṃ datvā dānādīni puññāni katvā sugatiparāyano ahosi.
တဒာ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ, ရာဇာ အာနန္ဒော, ရုရုမိဂရာဇာ လောကနာထော။
Tadā seṭṭhiputto devadatto ahosi, rājā ānando, rurumigarājā lokanātho.
တသ္သ ဣဓာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ယထာရဟံ သေသပာရမိယော နိဒ္ဓာရေတဗ္ဗာ။ တထာ ဣဓာပိ ပဝိဝေကာရာမတာယ ဇနသံသဂ္ဂံ အနိစ္ဆတော ယူထံ ပဟာယ ဧကကဝိဟာရော, အဍ္ဎရတ္တသမယေ နဒိယာ ဝုယ္ဟမာနသ္သ ကရုဏံ ပရိဒေဝန္တသ္သ ပုရိသသ္သ အဋ္ဋသ္သရံ သုတ္ဝာ သယိတဋ္ဌာနတော ဝုဋ္ဌာယ နဒီတီရံ ဂန္တ္ဝာ မဟာဂင္ဂာယ မဟတိ ဥဒကောဃေ ဝတ္တမာနေ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ ဩတရိတ္ဝာ သောတံ ပစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ တံ ပုရိသံ အတ္တနော ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတ္ဝာ တီရံ ပာပေတ္ဝာ သမသ္သာသေတ္ဝာ ဖလာဖလာဒီနိ ဒတ္ဝာ ပရိသ္သမဝိနောဒနံ, ပုန တံ အတ္တနော ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတ္ဝာ အရညတော နီဟရိတ္ဝာ မဟာမဂ္ဂေ ဩတာရဏံ, သရံ သန္နယ္ဟိတ္ဝာ ဝိဇ္ဈိသ္သာမီတိ အဘိမုခေ ဌိတသ္သ ရညော နိဗ္ဘယေန ဟုတ္ဝာ ပဋိမုခမေဝ ဂန္တ္ဝာ ပဌမတရံ မနုသ္သဘာသာယ အာလပိတ္ဝာ မဓုရပဋိသန္ထာရကရဏံ, မိတ္တဒုဗ္ဘီ ပာပပုရိသံ ဟန္တုကာမံ ရာဇာနံ ဓမ္မကထံ ကတ္ဝာ ပုနပိ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ မရဏတော ပမောစနံ, တသ္သ စ ရညော ယထာပဋိညံ ဓနဒာပနံ, ရညာ အတ္တနော ဝရေ ဒီယမာနေ တေန သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယဒာပနံ, ရာဇာနဉ္စ ဒေဝိဉ္စ ပမုခံ ကတ္ဝာ မဟာဇနသ္သ ဓမ္မံ ဒေသေတ္ဝာ ဒာနာဒီသု ပုညေသု တေသံ ပတိဋ္ဌာပနံ, လဒ္ဓာဘယာနံ မိဂာနံ ဩဝာဒံ ဒတ္ဝာ မနုသ္သာနံ သသ္သခာဒနတော နိဝာရဏံ, ပဏ္ဏသညာယ စ တသ္သ ယာဝဇ္ဇကာလာ ထာဝရကရဏန္တိ ဧဝမာဒယော မဟာသတ္တသ္သ ဂုဏာနုဘာဝာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာတိ။
Tassa idhāpi heṭṭhā vuttanayeneva yathārahaṃ sesapāramiyo niddhāretabbā. Tathā idhāpi pavivekārāmatāya janasaṃsaggaṃ anicchato yūthaṃ pahāya ekakavihāro, aḍḍharattasamaye nadiyā vuyhamānassa karuṇaṃ paridevantassa purisassa aṭṭassaraṃ sutvā sayitaṭṭhānato vuṭṭhāya nadītīraṃ gantvā mahāgaṅgāya mahati udakoghe vattamāne attano jīvitaṃ pariccajitvā otaritvā sotaṃ pacchinditvā taṃ purisaṃ attano piṭṭhiyaṃ āropetvā tīraṃ pāpetvā samassāsetvā phalāphalādīni datvā parissamavinodanaṃ, puna taṃ attano piṭṭhiṃ āropetvā araññato nīharitvā mahāmagge otāraṇaṃ, saraṃ sannayhitvā vijjhissāmīti abhimukhe ṭhitassa rañño nibbhayena hutvā paṭimukhameva gantvā paṭhamataraṃ manussabhāsāya ālapitvā madhurapaṭisanthārakaraṇaṃ, mittadubbhī pāpapurisaṃ hantukāmaṃ rājānaṃ dhammakathaṃ katvā punapi attano jīvitaṃ pariccajitvā maraṇato pamocanaṃ, tassa ca rañño yathāpaṭiññaṃ dhanadāpanaṃ, raññā attano vare dīyamāne tena sabbasattānaṃ abhayadāpanaṃ, rājānañca deviñca pamukhaṃ katvā mahājanassa dhammaṃ desetvā dānādīsu puññesu tesaṃ patiṭṭhāpanaṃ, laddhābhayānaṃ migānaṃ ovādaṃ datvā manussānaṃ sassakhādanato nivāraṇaṃ, paṇṇasaññāya ca tassa yāvajjakālā thāvarakaraṇanti evamādayo mahāsattassa guṇānubhāvā vibhāvetabbāti.
ရုရုမိဂရာဇစရိယာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Rurumigarājacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / စရိယာပိဋကပာဠိ • Cariyāpiṭakapāḷi / ၆. ရုရုရာဇစရိယာ • 6. Rururājacariyā