| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
૭૨-૭૩. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણનિદ્દેસવણ્ણના
72-73. Sabbaññutaññāṇaniddesavaṇṇanā
૧૧૯. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણનિદ્દેસે કતમં તથાગતસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણન્તિ પુચ્છિત્વા તેન સમગતિકત્તા તેનેવ સહ અનાવરણઞાણં નિદ્દિટ્ઠં. ન હિ અનાવરણઞાણં ધમ્મતો વિસું અત્થિ, એકમેવ હેતં ઞાણં આકારભેદતો દ્વેધા વુચ્ચતિ સદ્ધિન્દ્રિયસદ્ધાબલાદીનિ વિય. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણમેવ હિ નત્થિ એતસ્સ આવરણન્તિ, કેનચિ ધમ્મેન, પુગ્ગલેન વા આવરણં કાતું અસક્કુણેય્યતાય અનાવરણન્તિ વુચ્ચતિ આવજ્જનપટિબદ્ધત્તા સબ્બધમ્માનં. અઞ્ઞે પન આવજ્જિત્વાપિ ન જાનન્તિ. કેચિ પનાહુ ‘‘મનોવિઞ્ઞાણં વિય સબ્બારમ્મણિકત્તા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં . તંયેવ ઞાણં ઇન્દવજિરં વિય વિસયેસુ અપ્પટિહતત્તા અનાવરણઞાણં. અનુપુબ્બસબ્બઞ્ઞુતાપટિક્ખેપો સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં, સકિંસબ્બઞ્ઞુતાપટિક્ખેપો અનાવરણઞાણં, ભગવા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણપટિલાભેનપિ સબ્બઞ્ઞૂતિ વુચ્ચતિ, ન ચ અનુપુબ્બસબ્બઞ્ઞૂ. અનાવરણઞાણપટિલાભેનપિ સબ્બઞ્ઞૂતિ વુચ્ચતિ, ન ચ સકિંસબ્બઞ્ઞૂ’’તિ.
119. Sabbaññutaññāṇaniddese katamaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇanti pucchitvā tena samagatikattā teneva saha anāvaraṇañāṇaṃ niddiṭṭhaṃ. Na hi anāvaraṇañāṇaṃ dhammato visuṃ atthi, ekameva hetaṃ ñāṇaṃ ākārabhedato dvedhā vuccati saddhindriyasaddhābalādīni viya. Sabbaññutaññāṇameva hi natthi etassa āvaraṇanti, kenaci dhammena, puggalena vā āvaraṇaṃ kātuṃ asakkuṇeyyatāya anāvaraṇanti vuccati āvajjanapaṭibaddhattā sabbadhammānaṃ. Aññe pana āvajjitvāpi na jānanti. Keci panāhu ‘‘manoviññāṇaṃ viya sabbārammaṇikattā sabbaññutaññāṇaṃ . Taṃyeva ñāṇaṃ indavajiraṃ viya visayesu appaṭihatattā anāvaraṇañāṇaṃ. Anupubbasabbaññutāpaṭikkhepo sabbaññutaññāṇaṃ, sakiṃsabbaññutāpaṭikkhepo anāvaraṇañāṇaṃ, bhagavā sabbaññutaññāṇapaṭilābhenapi sabbaññūti vuccati, na ca anupubbasabbaññū. Anāvaraṇañāṇapaṭilābhenapi sabbaññūti vuccati, na ca sakiṃsabbaññū’’ti.
સબ્બં સઙ્ખતમસઙ્ખતં અનવસેસં જાનાતીતિ એત્થ સબ્બન્તિ જાતિવસેન સબ્બધમ્માનં નિસ્સેસપરિયાદાનં. અનવસેસન્તિ એકેકસ્સેવ ધમ્મસ્સ સબ્બાકારવસેન નિસ્સેસપરિયાદાનં. સઙ્ખતમસઙ્ખતન્તિ દ્વિધા પભેદદસ્સનં. સઙ્ખતઞ્હિ એકો પભેદો, અસઙ્ખતં એકો પભેદો. પચ્ચયેહિ સઙ્ગમ્મ કતન્તિ સઙ્ખતં. ખન્ધપઞ્ચકં. તથા ન સઙ્ખતન્તિ અસઙ્ખતં. નિબ્બાનં. સઙ્ખતં અનિચ્ચદુક્ખાનત્તાદીહિ આકારેહિ અનવસેસં જાનાતિ, અસઙ્ખતં સુઞ્ઞતાનિમિત્તઅપ્પણિહિતાદીહિ આકારેહિ અનવસેસં જાનાતિ. નત્થિ એતસ્સ સઙ્ખતસ્સ અસઙ્ખતસ્સ ચ અવસેસોતિ અનવસેસં. સઙ્ખતં અસઙ્ખતઞ્ચ. અનેકભેદાપિ પઞ્ઞત્તિ પચ્ચયેહિ અકતત્તા અસઙ્ખતપક્ખં ભજતિ. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણઞ્હિ સબ્બાપિ પઞ્ઞત્તિયો અનેકભેદતો જાનાતિ. અથ વા સબ્બન્તિ સબ્બધમ્મગ્ગહણં. અનવસેસન્તિ નિપ્પદેસગ્ગહણં. તત્થ આવરણં નત્થીતિ તત્થ તસ્મિં અનવસેસે સઙ્ખતાસઙ્ખતે નિસ્સઙ્ગત્તા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસ્સ આવરણં નત્થીતિ તદેવ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં અનાવરણઞાણં નામાતિ અત્થો.
Sabbaṃ saṅkhatamasaṅkhataṃ anavasesaṃ jānātīti ettha sabbanti jātivasena sabbadhammānaṃ nissesapariyādānaṃ. Anavasesanti ekekasseva dhammassa sabbākāravasena nissesapariyādānaṃ. Saṅkhatamasaṅkhatanti dvidhā pabhedadassanaṃ. Saṅkhatañhi eko pabhedo, asaṅkhataṃ eko pabhedo. Paccayehi saṅgamma katanti saṅkhataṃ. Khandhapañcakaṃ. Tathā na saṅkhatanti asaṅkhataṃ. Nibbānaṃ. Saṅkhataṃ aniccadukkhānattādīhi ākārehi anavasesaṃ jānāti, asaṅkhataṃ suññatānimittaappaṇihitādīhi ākārehi anavasesaṃ jānāti. Natthi etassa saṅkhatassa asaṅkhatassa ca avasesoti anavasesaṃ. Saṅkhataṃ asaṅkhatañca. Anekabhedāpi paññatti paccayehi akatattā asaṅkhatapakkhaṃ bhajati. Sabbaññutaññāṇañhi sabbāpi paññattiyo anekabhedato jānāti. Atha vā sabbanti sabbadhammaggahaṇaṃ. Anavasesanti nippadesaggahaṇaṃ. Tattha āvaraṇaṃ natthīti tattha tasmiṃ anavasese saṅkhatāsaṅkhate nissaṅgattā sabbaññutaññāṇassa āvaraṇaṃ natthīti tadeva sabbaññutaññāṇaṃ anāvaraṇañāṇaṃ nāmāti attho.
૧૨૦. ઇદાનિ અનેકવિસયભેદતો દસ્સેતું અતીતન્તિઆદિમાહ. તત્થ અતીતં અનાગતં પચ્ચુપ્પન્નન્તિ કાલભેદતો દસ્સિતં, ચક્ખુ ચેવ રૂપા ચાતિઆદિ વત્થારમ્મણભેદતો. એવં તં સબ્બન્તિ તેસં ચક્ખુરૂપાનં અનવસેસપરિયાદાનં. એવં સેસેસુ. યાવતાતિ અનવસેસપરિયાદાનં. અનિચ્ચટ્ઠન્તિઆદિ સામઞ્ઞલક્ખણભેદતો દસ્સિતં. અનિચ્ચટ્ઠન્તિ ચ અનિચ્ચાકારં. પચ્ચત્તત્થે વા ઉપયોગવચનં. એસ નયો એદિસેસુ. રૂપસ્સાતિઆદિ ખન્ધભેદતો દસ્સિતં. ચક્ખુસ્સ…પે॰… જરામરણસ્સાતિ હેટ્ઠા વુત્તપેય્યાલનયેન યોજેતબ્બં. અભિઞ્ઞાયાતિઆદીસુ હેટ્ઠા વુત્તઞાણાનેવ. અભિઞ્ઞટ્ઠન્તિ અભિજાનનસભાવં. એસ નયો એદિસેસુ. ખન્ધાનં ખન્ધટ્ઠન્તિઆદિ હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. કુસલે ધમ્મેતિઆદિ કુસલત્તિકવસેન ભેદો. કામાવચરે ધમ્મેતિઆદિ ચતુભૂમકવસેન. ઉભયત્થાપિ ‘‘સબ્બે જાનાતી’’તિ બહુવચનપાઠો સુન્દરો. એકવચનસોતે પતિતત્તા પન પોત્થકેસુ એકવચનેન લિખિતં. દુક્ખસ્સાતિઆદિ ચુદ્દસન્નં બુદ્ધઞાણાનં વિસયભેદો. ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તે ઞાણન્તિઆદીનિ ચત્તારિ ઞાણાનિ વત્વા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં કસ્મા ન વુત્તન્તિ ચે? વુચ્ચમાનસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણત્તા. વિસયભેદતો હિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણે વુચ્ચમાને તં ઞાણં ન વત્તબ્બં હોતિ, સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં પન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસ્સ વિસયો હોતિયેવ.
120. Idāni anekavisayabhedato dassetuṃ atītantiādimāha. Tattha atītaṃ anāgataṃ paccuppannanti kālabhedato dassitaṃ, cakkhu ceva rūpā cātiādi vatthārammaṇabhedato. Evaṃ taṃ sabbanti tesaṃ cakkhurūpānaṃ anavasesapariyādānaṃ. Evaṃ sesesu. Yāvatāti anavasesapariyādānaṃ. Aniccaṭṭhantiādi sāmaññalakkhaṇabhedato dassitaṃ. Aniccaṭṭhanti ca aniccākāraṃ. Paccattatthe vā upayogavacanaṃ. Esa nayo edisesu. Rūpassātiādi khandhabhedato dassitaṃ. Cakkhussa…pe… jarāmaraṇassāti heṭṭhā vuttapeyyālanayena yojetabbaṃ. Abhiññāyātiādīsu heṭṭhā vuttañāṇāneva. Abhiññaṭṭhanti abhijānanasabhāvaṃ. Esa nayo edisesu. Khandhānaṃ khandhaṭṭhantiādi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Kusale dhammetiādi kusalattikavasena bhedo. Kāmāvacare dhammetiādi catubhūmakavasena. Ubhayatthāpi ‘‘sabbe jānātī’’ti bahuvacanapāṭho sundaro. Ekavacanasote patitattā pana potthakesu ekavacanena likhitaṃ. Dukkhassātiādi cuddasannaṃ buddhañāṇānaṃ visayabhedo. Indriyaparopariyatte ñāṇantiādīni cattāri ñāṇāni vatvā sabbaññutaññāṇaṃ kasmā na vuttanti ce? Vuccamānassa sabbaññutaññāṇattā. Visayabhedato hi sabbaññutaññāṇe vuccamāne taṃ ñāṇaṃ na vattabbaṃ hoti, sabbaññutaññāṇaṃ pana sabbaññutaññāṇassa visayo hotiyeva.
પુન કાળકારામસુત્તન્તાદીસુ (અ॰ નિ॰ ૪.૨૪) વુત્તનયેન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણભૂમિં દસ્સેન્તો યાવતા સદેવકસ્સ લોકસ્સાતિઆદિમાહ. તત્થ સહ દેવેહિ સદેવકસ્સ. સહ મારેન સમારકસ્સ . સહ બ્રહ્મુના સબ્રહ્મકસ્સ લોકસ્સ. સહ સમણબ્રાહ્મણેહિ સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા. સહ દેવમનુસ્સેહિ સદેવમનુસ્સાય પજાય. પજાતત્તા પજાતિ સત્તલોકસ્સ પરિયાયવચનમેતં. તત્થ સદેવકવચનેન પઞ્ચકામાવચરદેવગ્ગહણં, સમારકવચનેન છટ્ઠકામાવચરદેવગ્ગહણં, સબ્રહ્મકવચનેન બ્રહ્મકાયિકાદિબ્રહ્મગ્ગહણં, સસ્સમણબ્રાહ્મણિવચનેન સાસનસ્સ પચ્ચત્થિકપચ્ચામિત્તસમણબ્રાહ્મણગ્ગહણં સમિતપાપબાહિતપાપસમણબ્રાહ્મણગ્ગહણઞ્ચ, પજાવચનેન સત્તલોકગ્ગહણં, સદેવમનુસ્સવચનેન સમ્મુતિદેવસેસમનુસ્સગ્ગહણં વેદિતબ્બં. એવમેત્થ તીહિ પદેહિ ઓકાસલોકો, દ્વીહિ પજાવસેન સત્તલોકો ગહિતોતિ વેદિતબ્બો.
Puna kāḷakārāmasuttantādīsu (a. ni. 4.24) vuttanayena sabbaññutaññāṇabhūmiṃ dassento yāvatā sadevakassa lokassātiādimāha. Tattha saha devehi sadevakassa. Saha mārena samārakassa. Saha brahmunā sabrahmakassa lokassa. Saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiyā. Saha devamanussehi sadevamanussāya pajāya. Pajātattā pajāti sattalokassa pariyāyavacanametaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevasesamanussaggahaṇaṃ veditabbaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
અપરો નયો – સદેવકગ્ગહણેન અરૂપાવચરલોકો ગહિતો, સમારકગ્ગહણેન છકામાવચરદેવલોકો, સબ્રહ્મકગ્ગહણેન રૂપાવચરબ્રહ્મલોકો, સસ્સમણબ્રાહ્મણાદિગ્ગહણેન ચતુપરિસવસેન, સમ્મુતિદેવેહિ વા સહ મનુસ્સલોકો, અવસેસસત્તલોકો વા.
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko, sabrahmakaggahaṇena rūpāvacarabrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena, sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasattaloko vā.
અપિચેત્થ સદેવકવચનેન ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદતો સબ્બસ્સપિ લોકસ્સ દિટ્ઠાદિજાનનભાવં સાધેતિ. તતો યેસં સિયા ‘‘મારો મહાનુભાવો છકામાવચરિસ્સરો વસવત્તી, કિં તસ્સાપિ દિટ્ઠાદિં જાનાતી’’તિ, તેસં વિમતિં વિધમન્તો ‘‘સમારકસ્સા’’તિ આહ. યેસં પન સિયા ‘‘બ્રહ્મા મહાનુભાવો એકઙ્ગુલિયા એકસ્મિં ચક્કવાળસહસ્સે આલોકં ફરતિ, દ્વીહિ…પે॰… દસહિ અઙ્ગુલીહિ દસસુ ચક્કવાળસહસ્સેસુ આલોકં ફરતિ, અનુત્તરઞ્ચ ઝાનસમાપત્તિસુખં પટિસંવેદેતિ, કિં તસ્સાપિ દિટ્ઠાદિં જાનાતી’’તિ, તેસં વિમતિં વિધમન્તો ‘‘સબ્રહ્મકસ્સા’’તિ આહ. તતો યેસં સિયા ‘‘પુથૂ સમણબ્રાહ્મણા સાસનસ્સ પચ્ચત્થિકા, કિં તેસમ્પિ દિટ્ઠાદિં જાનાતી’’તિ, તેસં વિમતિં વિધમન્તો ‘‘સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાયા’’તિ આહ. એવં ઉક્કટ્ઠાનં દિટ્ઠાદિજાનનભાવં પકાસેત્વા અથ સમ્મુતિદેવે અવસેસમનુસ્સે ચ ઉપાદાય ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદવસેન સેસસત્તલોકસ્સ દિટ્ઠાદિજાનનભાવં પકાસેતિ. અયમેત્થ અનુસન્ધિક્કમો. પોરાણા પનાહુ – સદેવકસ્સાતિ દેવતાહિ સદ્ધિં અવસેસલોકસ્સ . સમારકસ્સાતિ મારેન સદ્ધિં અવસેસલોકસ્સ. સબ્રહ્મકસ્સાતિ બ્રહ્મેહિ સદ્ધિં અવસેસલોકસ્સ. એવં સબ્બેપિ તિભવૂપગે સત્તે તીહાકારેહિ તીસુ પદેસુ પક્ખિપિત્વા પુન દ્વીહાકારેહિ પરિયાદાતું સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાયાતિ વુત્તં. એવં પઞ્ચહિ પદેહિ તેન તેન આકારેન તેધાતુકમેવ પરિયાદિન્નં હોતીતિ.
Apicettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassapi lokassa diṭṭhādijānanabhāvaṃ sādheti. Tato yesaṃ siyā ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī, kiṃ tassāpi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘samārakassā’’ti āha. Yesaṃ pana siyā ‘‘brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati, dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ tassāpi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘sabrahmakassā’’ti āha. Tato yesaṃ siyā ‘‘puthū samaṇabrāhmaṇā sāsanassa paccatthikā, kiṃ tesampi diṭṭhādiṃ jānātī’’ti, tesaṃ vimatiṃ vidhamanto ‘‘sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāyā’’ti āha. Evaṃ ukkaṭṭhānaṃ diṭṭhādijānanabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa diṭṭhādijānanabhāvaṃ pakāseti. Ayamettha anusandhikkamo. Porāṇā panāhu – sadevakassāti devatāhi saddhiṃ avasesalokassa . Samārakassāti mārena saddhiṃ avasesalokassa. Sabrahmakassāti brahmehi saddhiṃ avasesalokassa. Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīhākārehi tīsu padesu pakkhipitvā puna dvīhākārehi pariyādātuṃ sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāyāti vuttaṃ. Evaṃ pañcahi padehi tena tena ākārena tedhātukameva pariyādinnaṃ hotīti.
દિટ્ઠન્તિ રૂપાયતનં. સુતન્તિ સદ્દાયતનં. મુતન્તિ પત્વા ગહેતબ્બતો ગન્ધાયતનં, રસાયતનં, ફોટ્ઠબ્બાયતનં. વિઞ્ઞાતન્તિ સુખદુક્ખાદિધમ્મારમ્મણં. પત્તન્તિ પરિયેસિત્વા વા અપરિયેસિત્વા વા પત્તં. પરિયેસિતન્તિ પત્તં વા અપ્પત્તં વા પરિયેસિતં. અનુવિચરિતં મનસાતિ ચિત્તેન અનુસઞ્ચરિતં. સબ્બં જાનાતીતિ ઇમિના એતં દસ્સેતિ – યં અપરિમાનાસુ લોકધાતૂસુ ઇમસ્સ સદેવકસ્સ લોકસ્સ ‘‘નીલં પીત’’ન્તિઆદિ (ધ॰ સ॰ ૬૧૯) રૂપારમ્મણં ચક્ખુદ્વારે આપાથં આગચ્છતિ, અયં સત્તો ઇમસ્મિં ખણે ઇમં નામ રૂપારમ્મણં દિસ્વા સુમનો વા દુમ્મનો વા મજ્ઝત્તો વા જાતોતિ તં સબ્બં તથાગતસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં જાનાતિ. તથા યં અપરિમાણાસુ લોકધાતૂસુ ઇમસ્સ સદેવકસ્સ લોકસ્સ ‘‘ભેરિસદ્દો, મુદિઙ્ગસદ્દો’’તિઆદિ સદ્દારમ્મણં સોતદ્વારે આપાથં આગચ્છતિ, ‘‘મૂલગન્ધો તચગન્ધો’’તિઆદિ (ધ॰ સ॰ ૬૨૪-૬૨૭) ગન્ધારમ્મણં ઘાનદ્વારે આપાથં આગચ્છતિ, ‘‘મૂલરસો, ખન્ધરસો’’તિઆદિ (ધ॰ સ॰ ૬૨૮-૬૩૧) રસારમ્મણં જિવ્હાદ્વારે આપાથં આગચ્છતિ, ‘‘કક્ખળં, મુદુક’’ન્તિઆદિ (ધ॰ સ॰ ૬૪૭-૬૫૦) પથવીધાતુતેજોધાતુવાયોધાતુભેદં ફોટ્ઠબ્બારમ્મણં કાયદ્વારે આપાથં આગચ્છતિ, અયં સત્તો ઇમસ્મિં ખણે ઇમં નામ ફોટ્ઠબ્બારમ્મણં ફુસિત્વા સુમનો વા દુમ્મનો વા મજ્ઝત્તો વા જાતોતિ તં સબ્બં તથાગતસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં જાનાતિ. તથા યં અપરિમાણાસુ લોકધાતૂસુ ઇમસ્સ સદેવકસ્સ લોકસ્સ સુખદુક્ખાદિભેદં ધમ્મારમ્મણં મનોદ્વારે આપાથં આગચ્છતિ, અયં સત્તો ઇમસ્મિં ખણે ઇમં નામ ધમ્મારમ્મણં વિજાનિત્વા સુમનો વા દુમ્મનો વા મજ્ઝત્તો વા જાતોતિ તં સબ્બં તથાગતસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં જાનાતિ. ઇમસ્સ પન મહાજનસ્સ પરિયેસિત્વા અપ્પત્તમ્પિ અત્થિ, પરિયેસિત્વા પત્તમ્પિ અત્થિ. અપરિયેસિત્વા અપ્પત્તમ્પિ અત્થિ, અપરિયેસિત્વા પત્તમ્પિ અત્થિ. સબ્બં તથાગતસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન અપ્પત્તં નામ નત્થીતિ.
Diṭṭhanti rūpāyatanaṃ. Sutanti saddāyatanaṃ. Mutanti patvā gahetabbato gandhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatanaṃ. Viññātanti sukhadukkhādidhammārammaṇaṃ. Pattanti pariyesitvā vā apariyesitvā vā pattaṃ. Pariyesitanti pattaṃ vā appattaṃ vā pariyesitaṃ. Anuvicaritaṃ manasāti cittena anusañcaritaṃ. Sabbaṃ jānātīti iminā etaṃ dasseti – yaṃ aparimānāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa ‘‘nīlaṃ pīta’’ntiādi (dha. sa. 619) rūpārammaṇaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma rūpārammaṇaṃ disvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa ‘‘bherisaddo, mudiṅgasaddo’’tiādi saddārammaṇaṃ sotadvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘mūlagandho tacagandho’’tiādi (dha. sa. 624-627) gandhārammaṇaṃ ghānadvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘mūlaraso, khandharaso’’tiādi (dha. sa. 628-631) rasārammaṇaṃ jivhādvāre āpāthaṃ āgacchati, ‘‘kakkhaḷaṃ, muduka’’ntiādi (dha. sa. 647-650) pathavīdhātutejodhātuvāyodhātubhedaṃ phoṭṭhabbārammaṇaṃ kāyadvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma phoṭṭhabbārammaṇaṃ phusitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Tathā yaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu imassa sadevakassa lokassa sukhadukkhādibhedaṃ dhammārammaṇaṃ manodvāre āpāthaṃ āgacchati, ayaṃ satto imasmiṃ khaṇe imaṃ nāma dhammārammaṇaṃ vijānitvā sumano vā dummano vā majjhatto vā jātoti taṃ sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇaṃ jānāti. Imassa pana mahājanassa pariyesitvā appattampi atthi, pariyesitvā pattampi atthi. Apariyesitvā appattampi atthi, apariyesitvā pattampi atthi. Sabbaṃ tathāgatassa sabbaññutaññāṇena appattaṃ nāma natthīti.
૧૨૧. પુન અપરેન પરિયાયેન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણભાવસાધનત્થં ન તસ્સાતિ ગાથમાહ. તત્થ ન તસ્સ અદ્દિટ્ઠમિધત્થિ કિઞ્ચીતિ તસ્સ તથાગતસ્સ ઇધ ઇમસ્મિં તેધાતુકે લોકે, ઇમસ્મિં પચ્ચુપ્પન્નકાલે વા પઞ્ઞાચક્ખુના અદ્દિટ્ઠં નામ કિઞ્ચિ અપ્પમત્તકમ્પિ ન અત્થિ ન સંવિજ્જતિ. અત્થીતિ ઇદં વત્તમાનકાલિકં આખ્યાતપદં. ઇમિના પચ્ચુપ્પન્નકાલિકસ્સ સબ્બધમ્મસ્સ ઞાતભાવં દસ્સેતિ. ગાથાબન્ધસુખત્થં પનેત્થ દ-કારો સંયુત્તો. અથો અવિઞ્ઞાતન્તિ એત્થ અથોઇતિ વચનોપાદાને નિપાતો. અવિઞ્ઞાતન્તિ અતીતકાલિકં અવિઞ્ઞાતં નામ કિઞ્ચિ ધમ્મજાતં. નાહોસીતિ પાઠસેસો. અબ્યયભૂતસ્સ અત્થિસદ્દસ્સ ગહણે પાઠસેસં વિનાપિ યુજ્જતિયેવ. ઇમિના અતીતકાલિકસ્સ સબ્બધમ્મસ્સ ઞાતભાવં દસ્સેતિ . અજાનિતબ્બન્તિ અનાગતકાલિકં અજાનિતબ્બં નામ ધમ્મજાતં ન ભવિસ્સતિ, નત્થિ વા. ઇમિના અનાગતકાલિકસ્સ સબ્બધમ્મસ્સ ઞાતભાવં દસ્સેતિ. જાનનકિરિયાવિસેસનમત્તમેવ વા એત્થ અ-કારો. સબ્બં અભિઞ્ઞાસિ યદત્થિ નેય્યન્તિ એત્થ યં તેકાલિકં વા કાલવિમુત્તં વા નેય્યં જાનિતબ્બં કિઞ્ચિ ધમ્મજાતં અત્થિ, તં સબ્બં તથાગતો અભિઞ્ઞાસિ અધિકેન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન જાનિ પટિવિજ્ઝિ. એત્થ અત્થિસદ્દેન તેકાલિકસ્સ કાલવિમુત્તસ્સ ચ ગહણા અત્થિ-સદ્દો અબ્યયભૂતોયેવ દટ્ઠબ્બો. તથાગતો તેન સમન્તચક્ખૂતિ કાલવસેન ઓકાસવસેન ચ નિપ્પદેસત્તા સમન્તા સબ્બતો પવત્તં ઞાણચક્ખુ અસ્સાતિ સમન્તચક્ખુ. તેન યથાવુત્તેન કારણેન તથાગતો સમન્તચક્ખુ, સબ્બઞ્ઞૂતિ વુત્તં હોતિ. ઇમિસ્સા ગાથાય પુગ્ગલાધિટ્ઠાનાય દેસનાય સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં સાધિતં.
121. Puna aparena pariyāyena sabbaññutaññāṇabhāvasādhanatthaṃ na tassāti gāthamāha. Tattha na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñcīti tassa tathāgatassa idha imasmiṃ tedhātuke loke, imasmiṃ paccuppannakāle vā paññācakkhunā addiṭṭhaṃ nāma kiñci appamattakampi na atthi na saṃvijjati. Atthīti idaṃ vattamānakālikaṃ ākhyātapadaṃ. Iminā paccuppannakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Gāthābandhasukhatthaṃ panettha da-kāro saṃyutto. Atho aviññātanti ettha athoiti vacanopādāne nipāto. Aviññātanti atītakālikaṃ aviññātaṃ nāma kiñci dhammajātaṃ. Nāhosīti pāṭhaseso. Abyayabhūtassa atthisaddassa gahaṇe pāṭhasesaṃ vināpi yujjatiyeva. Iminā atītakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti . Ajānitabbanti anāgatakālikaṃ ajānitabbaṃ nāma dhammajātaṃ na bhavissati, natthi vā. Iminā anāgatakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Jānanakiriyāvisesanamattameva vā ettha a-kāro. Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyanti ettha yaṃ tekālikaṃ vā kālavimuttaṃ vā neyyaṃ jānitabbaṃ kiñci dhammajātaṃ atthi, taṃ sabbaṃ tathāgato abhiññāsi adhikena sabbaññutaññāṇena jāni paṭivijjhi. Ettha atthisaddena tekālikassa kālavimuttassa ca gahaṇā atthi-saddo abyayabhūtoyeva daṭṭhabbo. Tathāgato tena samantacakkhūti kālavasena okāsavasena ca nippadesattā samantā sabbato pavattaṃ ñāṇacakkhu assāti samantacakkhu. Tena yathāvuttena kāraṇena tathāgato samantacakkhu, sabbaññūti vuttaṃ hoti. Imissā gāthāya puggalādhiṭṭhānāya desanāya sabbaññutaññāṇaṃ sādhitaṃ.
પુન બુદ્ધઞાણાનં વિસયવસેન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં દસ્સેતુકામો સમન્તચક્ખૂતિ કેનટ્ઠેન સમન્તચક્ખૂતિઆદિમાહ. તત્થ ગાથાય સમન્તચક્ખૂતિ વુત્તપદે યં તં સમન્તચક્ખુ, તં કેનટ્ઠેન સમન્તચક્ખૂતિ અત્થો. અત્થો પનસ્સ યાવતા દુક્ખસ્સ દુક્ખટ્ઠોતિઆદીહિ વુત્તોયેવ હોતિ. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણઞ્હિ સમન્તચક્ખુ. યથાહ – ‘‘સમન્તચક્ખુ વુચ્ચતિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણ’’ન્તિ (ચૂળનિ॰ ધોતકમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૩૨). તસ્મિં સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણટ્ઠે વુત્તે સમન્તચક્ખુટ્ઠો વુત્તોયેવ હોતીતિ. બુદ્ધસ્સેવ ઞાણાનીતિ બુદ્ધઞાણાનિ. દુક્ખે ઞાણાદીનિપિ હિ સબ્બાકારેન બુદ્ધસ્સેવ ભગવતો પવત્તન્તિ, ઇતરેસં પન એકદેસમત્તેનેવ પવત્તન્તિ. સાવકસાધારણાનીતિ પન એકદેસેનાપિ અત્થિતં સન્ધાય વુત્તં. સબ્બો ઞાતોતિ સબ્બો ઞાણેન ઞાતો. અઞ્ઞાતો દુક્ખટ્ઠો નત્થીતિ વુત્તમેવ અત્થં પટિસેધેન વિભાવેતિ. સબ્બો દિટ્ઠોતિ ન કેવલં ઞાતમત્તોયેવ, અથ ખો ચક્ખુના દિટ્ઠો વિય કતો. સબ્બો વિદિતોતિ ન કેવલં દિટ્ઠમત્તોયેવ, અથ ખો પાકટો. સબ્બો સચ્છિકતોતિ ન કેવલં વિદિતોયેવ, અથ ખો તત્થ ઞાણપટિલાભવસેન પચ્ચક્ખીકતો. સબ્બો ફસ્સિતોતિ ન કેવલં સચ્છિકતોયેવ, અથ ખો પુનપ્પુનં યથારુચિ સમુદાચારવસેન ફુટ્ઠોતિ. અથ વા ઞાતો સભાવલક્ખણવસેન. દિટ્ઠો સામઞ્ઞલક્ખણવસેન. વિદિતો રસવસેન. સચ્છિકતો પચ્ચુપટ્ઠાનવસેન . ફસ્સિતો પદટ્ઠાનવસેન. અથ વા ઞાતો ઞાણુપ્પાદવસેન. દિટ્ઠો ચક્ખુપ્પાદવસેન. વિદિતો પઞ્ઞુપ્પાદવસેન. સચ્છિકતો વિજ્જુપ્પાદવસેન. ફસ્સિતો આલોકુપ્પાદવસેન. ‘‘યાવતા દુક્ખસ્સ દુક્ખટ્ઠો, સબ્બો દિટ્ઠો, અદિટ્ઠો દુક્ખટ્ઠો નત્થી’’તિઆદિના નયેન ચ ‘‘યાવતા સદેવકસ્સ લોકસ્સ…પે॰… અનુવિચરિતં મનસા, સબ્બં ઞાતં, અઞ્ઞાતં નત્થી’’તિઆદિના નયેન ચ વિત્થારો વેદિતબ્બો. પઠમં વુત્તગાથા નિગમનવસેન પુન વુત્તા. તંનિગમનેયેવ હિ કતે ઞાણનિગમનમ્પિ કતમેવ હોતીતિ.
Puna buddhañāṇānaṃ visayavasena sabbaññutaññāṇaṃ dassetukāmo samantacakkhūti kenaṭṭhena samantacakkhūtiādimāha. Tattha gāthāya samantacakkhūti vuttapade yaṃ taṃ samantacakkhu, taṃ kenaṭṭhena samantacakkhūti attho. Attho panassa yāvatādukkhassa dukkhaṭṭhotiādīhi vuttoyeva hoti. Sabbaññutaññāṇañhi samantacakkhu. Yathāha – ‘‘samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti (cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32). Tasmiṃ sabbaññutaññāṇaṭṭhe vutte samantacakkhuṭṭho vuttoyeva hotīti. Buddhasseva ñāṇānīti buddhañāṇāni. Dukkhe ñāṇādīnipi hi sabbākārena buddhasseva bhagavato pavattanti, itaresaṃ pana ekadesamatteneva pavattanti. Sāvakasādhāraṇānīti pana ekadesenāpi atthitaṃ sandhāya vuttaṃ. Sabbo ñātoti sabbo ñāṇena ñāto. Aññāto dukkhaṭṭho natthīti vuttameva atthaṃ paṭisedhena vibhāveti. Sabbo diṭṭhoti na kevalaṃ ñātamattoyeva, atha kho cakkhunā diṭṭho viya kato. Sabbo viditoti na kevalaṃ diṭṭhamattoyeva, atha kho pākaṭo. Sabbo sacchikatoti na kevalaṃ viditoyeva, atha kho tattha ñāṇapaṭilābhavasena paccakkhīkato. Sabbo phassitoti na kevalaṃ sacchikatoyeva, atha kho punappunaṃ yathāruci samudācāravasena phuṭṭhoti. Atha vā ñāto sabhāvalakkhaṇavasena. Diṭṭho sāmaññalakkhaṇavasena. Vidito rasavasena. Sacchikato paccupaṭṭhānavasena . Phassito padaṭṭhānavasena. Atha vā ñāto ñāṇuppādavasena. Diṭṭho cakkhuppādavasena. Vidito paññuppādavasena. Sacchikato vijjuppādavasena. Phassito ālokuppādavasena. ‘‘Yāvatā dukkhassa dukkhaṭṭho, sabbo diṭṭho, adiṭṭho dukkhaṭṭho natthī’’tiādinā nayena ca ‘‘yāvatā sadevakassa lokassa…pe… anuvicaritaṃ manasā, sabbaṃ ñātaṃ, aññātaṃ natthī’’tiādinā nayena ca vitthāro veditabbo. Paṭhamaṃ vuttagāthā nigamanavasena puna vuttā. Taṃnigamaneyeva hi kate ñāṇanigamanampi katameva hotīti.
સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sabbaññutaññāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
સદ્ધમ્મપ્પકાસિનિયા પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથાય
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathāya
ઞાણકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Ñāṇakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ૭૨-૭૩. સબ્બઞ્ઞુતઞાણનિદ્દેસો • 72-73. Sabbaññutañāṇaniddeso
