Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
૭. સબ્બપરિઞ્ઞાસુત્તવણ્ણના
7. Sabbapariññāsuttavaṇṇanā
૭. સત્તમે સબ્બન્તિ અનવસેસં. અનવસેસવાચકો હિ અયં સબ્બ-સદ્દો. સો યેન યેન સમ્બન્ધં ગચ્છતિ, તસ્સ તસ્સ અનવસેસતં દીપેતિ; યથા ‘‘સબ્બં રૂપં, સબ્બા વેદના, સબ્બસક્કાયપરિયાપન્નેસુ ધમ્મેસૂ’’તિ. સો પનાયં સબ્બ-સદ્દો સપ્પદેસનિપ્પદેસવિસયતાય દુવિધો. તથા હેસ સબ્બસબ્બં, પદેસસબ્બં, આયતનસબ્બં, સક્કાયસબ્બન્તિ ચતૂસુ વિસયેસુ દિટ્ઠપ્પયોગો. તત્થ ‘‘સબ્બે ધમ્મા સબ્બાકારેન બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણમુખે આપાથમાગચ્છન્તી’’તિઆદીસુ (ચૂળનિ॰ મોઘરાજમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૮૫) સબ્બસબ્બસ્મિં આગતો. ‘‘સબ્બેસં વો, સારિપુત્તા, સુભાસિતં પરિયાયેના’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૪૫) પદેસસબ્બસ્મિં. ‘‘સબ્બં વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામિ, ચક્ખુઞ્ચેવ રૂપઞ્ચ…પે॰…. મનઞ્ચેવ ધમ્મે ચા’’તિ (સં॰ નિ॰ ૪.૨૩-૨૫) એત્થ આયતનસબ્બસ્મિં. ‘‘સબ્બધમ્મમૂલપરિયાયં વો, ભિક્ખવે, દેસેસ્સામી’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૧) સક્કાયસબ્બસ્મિં. તત્થ સબ્બસબ્બસ્મિં આગતો નિપ્પદેસવિસયો, ઇતરેસુ તીસુપિ આગતો સપ્પદેસવિસયો . ઇધ પન સક્કાયસબ્બસ્મિં વેદિતબ્બો. વિપસ્સનાય આરમ્મણભૂતા તેભૂમકધમ્મા હિ ઇધ ‘‘સબ્બ’’ન્તિ અનવસેસતો ગહિતા.
7. Sattame sabbanti anavasesaṃ. Anavasesavācako hi ayaṃ sabba-saddo. So yena yena sambandhaṃ gacchati, tassa tassa anavasesataṃ dīpeti; yathā ‘‘sabbaṃ rūpaṃ, sabbā vedanā, sabbasakkāyapariyāpannesu dhammesū’’ti. So panāyaṃ sabba-saddo sappadesanippadesavisayatāya duvidho. Tathā hesa sabbasabbaṃ, padesasabbaṃ, āyatanasabbaṃ, sakkāyasabbanti catūsu visayesu diṭṭhappayogo. Tattha ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthamāgacchantī’’tiādīsu (cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) sabbasabbasmiṃ āgato. ‘‘Sabbesaṃ vo, sāriputtā, subhāsitaṃ pariyāyenā’’tiādīsu (ma. ni. 1.345) padesasabbasmiṃ. ‘‘Sabbaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, cakkhuñceva rūpañca…pe…. Manañceva dhamme cā’’ti (saṃ. ni. 4.23-25) ettha āyatanasabbasmiṃ. ‘‘Sabbadhammamūlapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.1) sakkāyasabbasmiṃ. Tattha sabbasabbasmiṃ āgato nippadesavisayo, itaresu tīsupi āgato sappadesavisayo . Idha pana sakkāyasabbasmiṃ veditabbo. Vipassanāya ārammaṇabhūtā tebhūmakadhammā hi idha ‘‘sabba’’nti anavasesato gahitā.
અનભિજાનન્તિ ‘‘ઇમે ધમ્મા કુસલા, ઇમે અકુસલા, ઇમે સાવજ્જા, ઇમે અનવજ્જા’’તિઆદિના ‘‘ઇમે પઞ્ચક્ખન્ધા, ઇમાનિ દ્વાદસાયતનાનિ, ઇમા અટ્ઠારસ ધાતુયો, ઇદં દુક્ખં અરિયસચ્ચં, અયં દુક્ખસમુદયો અરિયસચ્ચ’’ન્તિ ચ આદિના સબ્બે અભિઞ્ઞેય્યે ધમ્મે અવિપરીતસભાવતો અનભિજાનન્તો અભિવિસિટ્ઠેન ઞાણેન ન જાનન્તો. અપરિજાનન્તિ ન પરિજાનન્તો. યો હિ સબ્બં તેભૂમકધમ્મજાતં પરિજાનાતિ, સો તીહિ પરિઞ્ઞાહિ પરિજાનાતિ – ઞાતપરિઞ્ઞાય, તીરણપરિઞ્ઞાય, પહાનપરિઞ્ઞાય. તત્થ કતમા ઞાતપરિઞ્ઞા? સબ્બં તેભૂમકં નામરૂપં – ‘‘ઇદં રૂપં, એત્તકં રૂપં, ન ઇતો ભિય્યો. ઇદં નામં, એત્તકં નામં, ન ઇતો ભિય્યો’’તિ ભૂતપ્પસાદાદિપ્પભેદં રૂપં, ફસ્સાદિપ્પભેદં નામઞ્ચ, લક્ખણરસપચ્ચુપટ્ઠાનપદટ્ઠાનતો વવત્થપેતિ. તસ્સ અવિજ્જાદિકઞ્ચ પચ્ચયં પરિગ્ગણ્હાતિ. અયં ઞાતપરિઞ્ઞા. કતમા તીરણપરિઞ્ઞા? એવં ઞાતં કત્વા તં સબ્બં તીરેતિ અનિચ્ચતો દુક્ખતો રોગતોતિ દ્વાચત્તાલીસાય આકારેહિ. અયં તીરણપરિઞ્ઞા. કતમા પહાનપરિઞ્ઞા? એવં તીરયિત્વા અગ્ગમગ્ગેન સબ્બસ્મિં છન્દરાગં પજહતિ. અયં પહાનપરિઞ્ઞા.
Anabhijānanti ‘‘ime dhammā kusalā, ime akusalā, ime sāvajjā, ime anavajjā’’tiādinā ‘‘ime pañcakkhandhā, imāni dvādasāyatanāni, imā aṭṭhārasa dhātuyo, idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo ariyasacca’’nti ca ādinā sabbe abhiññeyye dhamme aviparītasabhāvato anabhijānanto abhivisiṭṭhena ñāṇena na jānanto. Aparijānanti na parijānanto. Yo hi sabbaṃ tebhūmakadhammajātaṃ parijānāti, so tīhi pariññāhi parijānāti – ñātapariññāya, tīraṇapariññāya, pahānapariññāya. Tattha katamā ñātapariññā? Sabbaṃ tebhūmakaṃ nāmarūpaṃ – ‘‘idaṃ rūpaṃ, ettakaṃ rūpaṃ, na ito bhiyyo. Idaṃ nāmaṃ, ettakaṃ nāmaṃ, na ito bhiyyo’’ti bhūtappasādādippabhedaṃ rūpaṃ, phassādippabhedaṃ nāmañca, lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānato vavatthapeti. Tassa avijjādikañca paccayaṃ pariggaṇhāti. Ayaṃ ñātapariññā. Katamā tīraṇapariññā? Evaṃ ñātaṃ katvā taṃ sabbaṃ tīreti aniccato dukkhato rogatoti dvācattālīsāya ākārehi. Ayaṃ tīraṇapariññā. Katamā pahānapariññā? Evaṃ tīrayitvā aggamaggena sabbasmiṃ chandarāgaṃ pajahati. Ayaṃ pahānapariññā.
દિટ્ઠિવિસુદ્ધિકઙ્ખાવિતરણવિસુદ્ધિયોપિ ઞાતપરિઞ્ઞા. મગ્ગામગ્ગપટિપદાઞાણદસ્સનવિસુદ્ધિયો કલાપસમ્મસનાદિઅનુલોમપરિયોસાના વા પઞ્ઞા તીરણપરિઞ્ઞા. અરિયમગ્ગેન પજહનં પહાનપરિઞ્ઞા. યો સબ્બં પરિજાનાતિ, સો ઇમાહિ તીહિ પરિઞ્ઞાહિ પરિજાનાતિ. ઇધ પન વિરાગપ્પહાનાનં પટિક્ખેપવસેન વિસું ગહિતત્તા ઞાતપરિઞ્ઞાય તીરણપરિઞ્ઞાય ચ વસેન પરિજાનના વેદિતબ્બા. યો પનેવં ન પરિજાનાતિ, તં સન્ધાય વુત્તં ‘‘અપરિજાન’’ન્તિ.
Diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhiyopi ñātapariññā. Maggāmaggapaṭipadāñāṇadassanavisuddhiyo kalāpasammasanādianulomapariyosānā vā paññā tīraṇapariññā. Ariyamaggena pajahanaṃ pahānapariññā. Yo sabbaṃ parijānāti, so imāhi tīhi pariññāhi parijānāti. Idha pana virāgappahānānaṃ paṭikkhepavasena visuṃ gahitattā ñātapariññāya tīraṇapariññāya ca vasena parijānanā veditabbā. Yo panevaṃ na parijānāti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘aparijāna’’nti.
તત્થ ચિત્તં અવિરાજયન્તિ તસ્મિં અભિઞ્ઞેય્યવિસેસે પરિઞ્ઞેય્યે અત્તનો ચિત્તસન્તાનં ન વિરાજયં, ન વિરજ્જન્તો; યથા તત્થ રાગો ન હોતિ, એવં વિરાગાનુપસ્સનં ન ઉપ્પાદેન્તોતિ અત્થો. અપ્પજહન્તિ વિપસ્સનાપઞ્ઞાસહિતાય મગ્ગપઞ્ઞાય તત્થ પહાતબ્બયુત્તકં કિલેસવટ્ટં અનવસેસતો ન પજહન્તો. યથા ચેતં, એવં અભિજાનનાદયોપિ મિસ્સકમગ્ગવસેન વેદિતબ્બા. પુબ્બભાગે હિ નાનાચિત્તવસેન ઞાતતીરણપહાનપરિઞ્ઞાહિ કમેન અભિજાનનાદીનિ સમ્પાદેત્વા મગ્ગકાલે એકક્ખણેનેવ કિચ્ચવસેન તં સબ્બં નિપ્ફાદેન્તં એકમેવ ઞાણં પવત્તતીતિ. અભબ્બો દુક્ખક્ખયાયાતિ નિબ્બાનાય સકલસ્સ વટ્ટદુક્ખસ્સ ખેપનાય ન ભબ્બો, નાલં ન સમત્થોતિ અત્થો.
Tattha cittaṃ avirājayanti tasmiṃ abhiññeyyavisese pariññeyye attano cittasantānaṃ na virājayaṃ, na virajjanto; yathā tattha rāgo na hoti, evaṃ virāgānupassanaṃ na uppādentoti attho. Appajahanti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya tattha pahātabbayuttakaṃ kilesavaṭṭaṃ anavasesato na pajahanto. Yathā cetaṃ, evaṃ abhijānanādayopi missakamaggavasena veditabbā. Pubbabhāge hi nānācittavasena ñātatīraṇapahānapariññāhi kamena abhijānanādīni sampādetvā maggakāle ekakkhaṇeneva kiccavasena taṃ sabbaṃ nipphādentaṃ ekameva ñāṇaṃ pavattatīti. Abhabbo dukkhakkhayāyāti nibbānāya sakalassa vaṭṭadukkhassa khepanāya na bhabbo, nālaṃ na samatthoti attho.
સબ્બઞ્ચ ખોતિ એત્થ ચ-સદ્દો બ્યતિરેકે, ખો-સદ્દો અવધારણે. તદુભયેન અભિજાનનાદિતો લદ્ધબ્બં વિસેસં દુક્ખક્ખયસ્સ ચ એકન્તકારણં દીપેતિ. અભિજાનનાદીસુ યં વત્તબ્બં, તં વુત્તમેવ. તત્થ પન પટિક્ખેપવસેન વુત્તં, ઇધ વિધાનવસેન વેદિતબ્બં. અયમેવ વિસેસો. અપિચ અભિજાનન્તિ ઉપાદાનક્ખન્ધપઞ્ચકસઙ્ખાતં સક્કાયસબ્બં સરૂપતો પચ્ચયતો ચ ઞાણસ્સ અભિમુખીકરણવસેન અભિજાનન્તો હુત્વા અભાવાકારાદિપરિગ્ગહેન તં અનિચ્ચાદિલક્ખણેહિ પરિચ્છિજ્જમાનવસેન પરિજાનન્તો. વિરાજયન્તિ સમ્મદેવસ્સ અનિચ્ચતાદિઅવબોધેન ઉપ્પન્નભયાદીનવનિબ્બિદાદિઞાણાનુભાવેન અત્તનો ચિત્તં વિરત્તં કરોન્તો તત્થ અણુમત્તમ્પિ રાગં અનુપ્પાદેન્તો. પજહન્તિ વુટ્ઠાનગામિનિવિપસ્સનાસહિતાય મગ્ગપઞ્ઞાય સમુદયપક્ખિયં કિલેસવટ્ટં પજહન્તો સમુચ્છિન્દન્તો. ભબ્બો દુક્ખક્ખયાયાતિ એવં કિલેસમલપ્પહાનેનેવ સબ્બસ્સ કમ્મવટ્ટસ્સ પરિક્ખીણત્તા અનવસેસવિપાકવટ્ટખેપનાય સકલસંસારવટ્ટદુક્ખપરિક્ખયભૂતાય વા અનુપાદિસેસાય નિબ્બાનધાતુયા ભબ્બો એકન્તેનેતં પાપુણિતુન્તિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો.
Sabbañca khoti ettha ca-saddo byatireke, kho-saddo avadhāraṇe. Tadubhayena abhijānanādito laddhabbaṃ visesaṃ dukkhakkhayassa ca ekantakāraṇaṃ dīpeti. Abhijānanādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttameva. Tattha pana paṭikkhepavasena vuttaṃ, idha vidhānavasena veditabbaṃ. Ayameva viseso. Apica abhijānanti upādānakkhandhapañcakasaṅkhātaṃ sakkāyasabbaṃ sarūpato paccayato ca ñāṇassa abhimukhīkaraṇavasena abhijānanto hutvā abhāvākārādipariggahena taṃ aniccādilakkhaṇehi paricchijjamānavasena parijānanto. Virājayanti sammadevassa aniccatādiavabodhena uppannabhayādīnavanibbidādiñāṇānubhāvena attano cittaṃ virattaṃ karonto tattha aṇumattampi rāgaṃ anuppādento. Pajahanti vuṭṭhānagāminivipassanāsahitāya maggapaññāya samudayapakkhiyaṃ kilesavaṭṭaṃ pajahanto samucchindanto. Bhabbo dukkhakkhayāyāti evaṃ kilesamalappahāneneva sabbassa kammavaṭṭassa parikkhīṇattā anavasesavipākavaṭṭakhepanāya sakalasaṃsāravaṭṭadukkhaparikkhayabhūtāya vā anupādisesāya nibbānadhātuyā bhabbo ekantenetaṃ pāpuṇitunti evamettha attho daṭṭhabbo.
યો સબ્બં સબ્બતો ઞત્વાતિ યો યુત્તયોગો આરદ્ધવિપસ્સકો સબ્બં તેભૂમકધમ્મજાતં સબ્બતો સબ્બભાગેન કુસલાદિક્ખન્ધાદિવિભાગતો દુક્ખાદિપીળનાદિવિભાગતો ચ. અથ વા સબ્બતોતિ સબ્બસ્મા કક્ખળફુસનાદિલક્ખણાદિતો અનિચ્ચાદિતો ચાતિ સબ્બાકારતો જાનિત્વા વિપસ્સનાપુબ્બઙ્ગમેન મગ્ગઞાણેન પટિવિજ્ઝિત્વા, વિપસ્સનાઞાણેનેવ વા જાનનહેતુ. સબ્બત્થેસુ ન રજ્જતીતિ સબ્બેસુ અતીતાદિવસેન અનેકભેદભિન્નેસુ સક્કાયધમ્મેસુ ન રજ્જતિ, અરિયમગ્ગાધિગમેન રાગં ન જનેતિ. ઇમિનાસ્સ તણ્હાગાહસ્સ અભાવં દસ્સેન્તો તં નિમિત્તત્તા દિટ્ઠમાનગ્ગાહાનં ‘‘એતં મમ એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’તિ ઇમસ્સ મિચ્છાગાહત્તયસ્સપિ અભાવં દસ્સેતિ. સ વેતિ એત્થ સ-ઇતિ નિપાતમત્તં. વે-તિ બ્યત્તં, એકંસેનાતિ વા એતસ્મિં અત્થે નિપાતો. સબ્બપરિઞ્ઞાતિ સબ્બપરિજાનનતો, યથાવુત્તસ્સ સબ્બસ્સ અભિસમયવસેન પરિજાનનતો. સોતિ યથાવુત્તો યોગાવચરો, અરિયો એવ વા. સબ્બદુક્ખમુપચ્ચગાતિ સબ્બં વટ્ટદુક્ખં અચ્ચગા અતિક્કમિ, સમતિક્કમીતિ અત્થો.
Yo sabbaṃ sabbato ñatvāti yo yuttayogo āraddhavipassako sabbaṃ tebhūmakadhammajātaṃ sabbato sabbabhāgena kusalādikkhandhādivibhāgato dukkhādipīḷanādivibhāgato ca. Atha vā sabbatoti sabbasmā kakkhaḷaphusanādilakkhaṇādito aniccādito cāti sabbākārato jānitvā vipassanāpubbaṅgamena maggañāṇena paṭivijjhitvā, vipassanāñāṇeneva vā jānanahetu. Sabbatthesu na rajjatīti sabbesu atītādivasena anekabhedabhinnesu sakkāyadhammesu na rajjati, ariyamaggādhigamena rāgaṃ na janeti. Imināssa taṇhāgāhassa abhāvaṃ dassento taṃ nimittattā diṭṭhamānaggāhānaṃ ‘‘etaṃ mama esohamasmi, eso me attā’’ti imassa micchāgāhattayassapi abhāvaṃ dasseti. Sa veti ettha sa-iti nipātamattaṃ. Ve-ti byattaṃ, ekaṃsenāti vā etasmiṃ atthe nipāto. Sabbapariññāti sabbaparijānanato, yathāvuttassa sabbassa abhisamayavasena parijānanato. Soti yathāvutto yogāvacaro, ariyo eva vā. Sabbadukkhamupaccagāti sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ accagā atikkami, samatikkamīti attho.
સત્તમસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ઇતિવુત્તકપાળિ • Itivuttakapāḷi / ૭. સબ્બપરિઞ્ઞાસુત્તં • 7. Sabbapariññāsuttaṃ