| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
११. सच्चविभङ्गसुत्तवण्णना
11. Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanā
३७१. आचिक्खनाति – ‘‘इदं दुक्खं अरियसच्चं, अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा अरियसच्च’’न्ति आदितो कथनं। देसनाति तस्सेव अत्थस्स अतिसज्जनं पबोधनं। पञ्ञापनाति पकारेहि ञापना, सा पन यस्मा इत्थमिदन्ति वेनेय्यानं पच्चक्खतो दस्सना, तेसं वा सन्ताने पतिट्ठापना होति, तस्मा आह – ‘‘दुक्खसच्चादीनं ठपना’’ति। पट्ठपनाति पतिट्ठापना। यस्मा पट्ठपियमानसभावा देसना भाजनं उपगच्छन्ती विय होति, तस्मा वुत्तं – ‘‘पञ्ञापना’’ति, जानापनाति अत्थो। विवटकरणाति देसियमानस्स अत्थस्स विवटभावकरणं। विभागकिरियाति यथावुत्तस्स अत्थविभागस्स वित्थारकरणं। पाकटभावकरणन्ति अगम्भीरभावापादनं। अपरो नयो – चतुसच्चसञ्ञितस्स अत्थस्स पच्चेकं सरूपतो दस्सनवसेन इदन्ति आदितो सिक्खापनं कथनं आचिक्खना, एवं परसन्ताने पबोधनवसेन पवत्तापना देसना, एवं विनेय्यानं चित्तपरितोसजननेन तेसं बुद्धिपरिपाचनं ‘‘पञ्ञापना’’ति वुच्चति। एवं पञ्ञापेन्ती च सा देसियमानं अत्थं वेनेय्यसन्ताने पकारतो ठपेति पतिट्ठपेतीति ‘‘पट्ठपना’’ति वुच्चति। पकारतो ठपेन्ती पन संखित्तस्स वित्थारतो पटिवुत्तस्स पुनाभिधानतो ‘‘विवरणा’’ति, तस्सेवत्थस्स विभागकरणतो ‘‘विभजना’’ति, वुत्तस्स वित्थारेनाभिधानतो विभत्तस्स हेतुदाहरणदस्सनतो, ‘‘उत्तानीकम्म’’न्ति वुच्चति। तेनाह – ‘‘पाकटभावकरण’’न्ति, हेतूपमावसेनत्थस्स पाकटभावकरणतोति अत्थो।
371.Ācikkhanāti – ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasacca’’nti ādito kathanaṃ. Desanāti tasseva atthassa atisajjanaṃ pabodhanaṃ. Paññāpanāti pakārehi ñāpanā, sā pana yasmā itthamidanti veneyyānaṃ paccakkhato dassanā, tesaṃ vā santāne patiṭṭhāpanā hoti, tasmā āha – ‘‘dukkhasaccādīnaṃ ṭhapanā’’ti. Paṭṭhapanāti patiṭṭhāpanā. Yasmā paṭṭhapiyamānasabhāvā desanā bhājanaṃ upagacchantī viya hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘paññāpanā’’ti, jānāpanāti attho. Vivaṭakaraṇāti desiyamānassa atthassa vivaṭabhāvakaraṇaṃ. Vibhāgakiriyāti yathāvuttassa atthavibhāgassa vitthārakaraṇaṃ. Pākaṭabhāvakaraṇanti agambhīrabhāvāpādanaṃ. Aparo nayo – catusaccasaññitassa atthassa paccekaṃ sarūpato dassanavasena idanti ādito sikkhāpanaṃ kathanaṃ ācikkhanā, evaṃ parasantāne pabodhanavasena pavattāpanā desanā, evaṃ vineyyānaṃ cittaparitosajananena tesaṃ buddhiparipācanaṃ ‘‘paññāpanā’’ti vuccati. Evaṃ paññāpentī ca sā desiyamānaṃ atthaṃ veneyyasantāne pakārato ṭhapeti patiṭṭhapetīti ‘‘paṭṭhapanā’’ti vuccati. Pakārato ṭhapentī pana saṃkhittassa vitthārato paṭivuttassa punābhidhānato ‘‘vivaraṇā’’ti, tassevatthassa vibhāgakaraṇato ‘‘vibhajanā’’ti, vuttassa vitthārenābhidhānato vibhattassa hetudāharaṇadassanato, ‘‘uttānīkamma’’nti vuccati. Tenāha – ‘‘pākaṭabhāvakaraṇa’’nti, hetūpamāvasenatthassa pākaṭabhāvakaraṇatoti attho.
अनुग्गाहकाति अनुग्गण्हनकामा। स्वायमनुग्गहो सङ्गहवत्थुवसेन पाकटो होतीति आह ‘‘आमिससङ्गहेना’’तिआदि। जनेता जनेत्तीति आह ‘‘जनिका माता’’ति। वुद्धिं परिसं आपादेतीति आपादेता। तेनाह ‘‘पोसेता’’ति। इदानि द्विन्नं महाथेरानं यथाक्कमं सब्रह्मचारीनं भगवता वुत्तेहि जनिकपोसिकमातुट्ठानियेहि सङ्गाहकतं वित्थारतो दस्सेतुं, ‘‘जनिकमाता ही’’तिआदि वुत्तं। परतोघोसेन विनापि उपरिमग्गाधिगमो होतीति ‘‘पच्चत्तपुरिसकारेना’’ति वुत्तं। पठममग्गो एव हि सावकानं एकन्ततो घोसापेक्खोति। पत्तेसुपीति पि-सद्देन पगेव अप्पत्तेसूति दस्सेति। भवस्स अप्पमत्तकता नाम इत्तरकालतायाति आह ‘‘अच्छरासङ्घातमत्तम्पी’’ति। जनेताति जनको, थेरो पन अरियाय जनयिता। आपादेताति वड्ढेता परिब्रूहेता। पुरिमस्मिं सच्चद्वये सम्मसनग्गहणं लोकियत्ता तस्स, इतरस्मिं तस्स अग्गहणं लोकुत्तरत्ता।
Anuggāhakāti anuggaṇhanakāmā. Svāyamanuggaho saṅgahavatthuvasena pākaṭo hotīti āha ‘‘āmisasaṅgahenā’’tiādi. Janetā janettīti āha ‘‘janikā mātā’’ti. Vuddhiṃ parisaṃ āpādetīti āpādetā. Tenāha ‘‘posetā’’ti. Idāni dvinnaṃ mahātherānaṃ yathākkamaṃ sabrahmacārīnaṃ bhagavatā vuttehi janikaposikamātuṭṭhāniyehi saṅgāhakataṃ vitthārato dassetuṃ, ‘‘janikamātā hī’’tiādi vuttaṃ. Paratoghosena vināpi uparimaggādhigamo hotīti ‘‘paccattapurisakārenā’’ti vuttaṃ. Paṭhamamaggo eva hi sāvakānaṃ ekantato ghosāpekkhoti. Pattesupīti pi-saddena pageva appattesūti dasseti. Bhavassa appamattakatā nāma ittarakālatāyāti āha ‘‘accharāsaṅghātamattampī’’ti. Janetāti janako, thero pana ariyāya janayitā. Āpādetāti vaḍḍhetā paribrūhetā. Purimasmiṃ saccadvaye sammasanaggahaṇaṃ lokiyattā tassa, itarasmiṃ tassa aggahaṇaṃ lokuttarattā.
कामेहि निक्खन्तो सङ्कप्पो नेक्खम्मसङ्कप्पो। स्वायमस्स ततो निक्खमनत्थो तेसं पटिपक्खभावतो तेहि विसंसग्गतो विरज्जनतो समुच्छिन्दनतो सब्बसो विवित्तभावतो च होतीति दस्सेतुं, ‘‘कामपच्चनीकट्ठेना’’तिआदि वुत्तं। तत्थ कामपदघातन्ति यथा कामो पदं पतिट्ठं न लभति, एवं हननं, कामसमुच्छेदन्ति अत्थो। कामेहि सब्बसो विवित्तत्ता कामविवित्तो, अरियमग्गो, तस्स अन्तो, अरियफलं, तस्मिं कामविवित्तन्ते। एसेव नयोति इमिना ‘‘ब्यापादपच्चनीकट्ठेना’’तिआदियोजनं अतिदिसति। सब्बे चेते नेक्खम्मसङ्कप्पादयो नानाचित्तेसु लब्भन्तीति योजना। यदि एकचित्ते लब्भन्ति, कथं तिविधमिच्छासङ्कप्पानं समुग्घातोति आह ‘‘तत्र ही’’तिआदि। न नाना लब्भतीति इमिना तिविधकिच्चकारितं सम्मासङ्कप्पस्स दस्सेति। किच्चवसेन हि तस्स नामस्स लाभो। सम्मावाचादीनम्पि मग्गक्खणे एकचित्ते लब्भमानानम्पि चतुकिच्चकारिताय चतुब्बिधनामादिता वेदितब्बा। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Kāmehi nikkhanto saṅkappo nekkhammasaṅkappo. Svāyamassa tato nikkhamanattho tesaṃ paṭipakkhabhāvato tehi visaṃsaggato virajjanato samucchindanato sabbaso vivittabhāvato ca hotīti dassetuṃ, ‘‘kāmapaccanīkaṭṭhenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāmapadaghātanti yathā kāmo padaṃ patiṭṭhaṃ na labhati, evaṃ hananaṃ, kāmasamucchedanti attho. Kāmehi sabbaso vivittattā kāmavivitto, ariyamaggo, tassa anto, ariyaphalaṃ, tasmiṃ kāmavivittante. Eseva nayoti iminā ‘‘byāpādapaccanīkaṭṭhenā’’tiādiyojanaṃ atidisati. Sabbe cete nekkhammasaṅkappādayo nānācittesu labbhantīti yojanā. Yadi ekacitte labbhanti, kathaṃ tividhamicchāsaṅkappānaṃ samugghātoti āha ‘‘tatra hī’’tiādi. Na nānā labbhatīti iminā tividhakiccakāritaṃ sammāsaṅkappassa dasseti. Kiccavasena hi tassa nāmassa lābho. Sammāvācādīnampi maggakkhaṇe ekacitte labbhamānānampi catukiccakāritāya catubbidhanāmāditā veditabbā. Sesaṃ suviññeyyameva.
सच्चविभङ्गसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ११. सच्चविभङ्गसुत्तं • 11. Saccavibhaṅgasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ११. सच्चविभङ्गसुत्तवण्णना • 11. Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanā
