| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ
4. Saccavibhaṅgo
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Uddesavaṇṇanā
೧೮೯. ಸಚ್ಚವಿನಿಮುತ್ತಂ ನತ್ಥಿ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿತದುಭಯಹೇತುಸನ್ದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತನತೋ। ಸಚ್ಚೇಸು ಕಮತೀತಿ ಸಚ್ಚೇಸು ವಿಸಯಭೂತೇಸು ಪವತ್ತತಿ। ದೇಸೇತಬ್ಬತ್ಥವಿಸಯಾ ಹಿ ದೇಸನಾತಿ। ಏತೇಸು ಕಮತೀತಿ ಏತೇಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ। ‘‘ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಅತ್ಥಸಭಾವಂ ಕಮನಕಿರಿಯಾಯ ಕತ್ತುಭಾವೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ಪಾಕಟತರಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಿಂ ಕಮತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತಬ್ಬೋಹಾರೇನಾತಿ ತದುಪಚಾರೇನ। ಏತೇನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥಸಭಾವಂ ಸಾಸನಂ, ಪರಿಯಾಯೇನ ವಚನಸಭಾವನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
189. Saccavinimuttaṃnatthi pavattinivattitadubhayahetusandassanavasena pavattanato. Saccesu kamatīti saccesu visayabhūtesu pavattati. Desetabbatthavisayā hi desanāti. Etesu kamatīti etesu ariyasaccesu pariññādikiccasādhanavasena pavattati. ‘‘Sīlasamādhipaññāsaṅkhāta’’nti vuttaṃ atthasabhāvaṃ kamanakiriyāya kattubhāvena gahitanti pākaṭataraṃ katvā dassetuṃ ‘‘kiṃ kamatī’’ti pucchati. Tabbohārenāti tadupacārena. Etena nippariyāyena atthasabhāvaṃ sāsanaṃ, pariyāyena vacanasabhāvanti dasseti.
ತಂಸಭಾವಾತಿ ದುಕ್ಖಾದಿಸಭಾವಾ। ಅಮುಸಾಸಭಾವಾತಿ ಬಾಧನಾದಿಭಾವೇನ ಭೂತಸಭಾವಾ। ಅಞ್ಞಾಕಾರರಹಿತಾತಿ ಅಬಾಧನಾದಿಆಕಾರವಿವಿತ್ತಾ। ದ್ವಿಧಾತಿ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖತಾತನ್ನಿಮಿತ್ತತಾಹಿ। ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಪರಿಳಾಹೋ ಕಿಲೇಸದಾಹೋ। ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅವಿಪ್ಫಾರಿಕತಾಕರಣಂ ಪುಗ್ಗಲಹಿಂಸನಂ। ಅತ್ತನೋ ಏವ ತಿಖಿಣಭಾವೋತಿ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನೇವ ರುಜಾವಹತಿಕ್ಖಭಾವೋ। ಸರಸೇನೇವಾತಿ ಸಭಾವೇನೇವ। ಸಮ್ಪಿಣ್ಡಕಸ್ಸ ಸಮುದಯಸ್ಸ, ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾಪರಹಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ, ಅವಿಪರಿಣಾಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಯಥಾಸಙ್ಖ್ಯಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಙ್ಖತಸನ್ತಾಪವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠಾ ಆವಿ ಭವನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇತರೇ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಸಮುದಯಮಗ್ಗನಿರೋಧದಸ್ಸನೇಹಿ ಆವಿಭವನಾಕಾರಾ’’ತಿ। ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾತಿ ಭವಾದೀಸು ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ಚ ವಿಸಟಾ ಹುತ್ವಾ। ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತೂನಂ ‘‘ಊಹನಂ ರಾಸಿಕರಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ ‘‘ದುಕ್ಖನಿಬ್ಬತ್ತನ’’ನ್ತಿ। ಏಕವೋಕಾರಭವೇಪಿ ಹಿ ರಾಸಿಭೂತಮೇವ ದುಕ್ಖಂ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ ಅನೇಕಧಮ್ಮಸಮೂಹತೋ , ಪಗೇವ ಚತುಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇಸು। ಏತ್ಥ ಚ ಬ್ಯಾಪನತ್ಥಂ ಆಕಾರಂ, ತಸ್ಸ ಚ ಯ-ಕಾರಾಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥಂ ಆಯೂಹನನ್ತಿ ಪದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನಿದದಾತೀತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಏಕನ್ತಕಾರಣತ್ತಾ ತಂ ನಿದಸ್ಸೇನ್ತಂ ವಿಯ ಜನೇತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ತಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ದುಕ್ಖ…ಪೇ॰… ಆವಿ ಭವತಿ ರೋಗದಸ್ಸನೇನ ವಿಯ ರೋಗನಿದಾನಂ। ಸಂಯೋಗ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸನೇಹೀತಿ ಸಂಯೋಗಟ್ಠೋ ವಿಸಂಯೋಗಸಭಾವಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ, ಪಲಿಬೋಧಟ್ಠೋ ನಿಯ್ಯಾನಸಭಾವಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ಆವಿ ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇತಿ ಸಂಯೋಗಪಲಿಬೋಧಟ್ಠಾ।
Taṃsabhāvāti dukkhādisabhāvā. Amusāsabhāvāti bādhanādibhāvena bhūtasabhāvā. Aññākārarahitāti abādhanādiākāravivittā. Dvidhāti dukkhadukkhatātannimittatāhi. Rāgādikilesapariḷāho kilesadāho. Santānassa avipphārikatākaraṇaṃ puggalahiṃsanaṃ. Attano eva tikhiṇabhāvoti saṅkhatadhammassa attano sabhāveneva rujāvahatikkhabhāvo. Sarasenevāti sabhāveneva. Sampiṇḍakassa samudayassa, kilesasantāparahitassa maggassa, avipariṇāmassa nirodhassa dassanena yathāsaṅkhyaṃ dukkhassa saṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhā āvi bhavantīti āha ‘‘itare yathākkamaṃ samudayamagganirodhadassanehi āvibhavanākārā’’ti. Byāpetvāti bhavādīsu nānārammaṇesu ca visaṭā hutvā. Anekatthattā dhātūnaṃ ‘‘ūhanaṃ rāsikaraṇa’’nti vatvā puna tadatthaṃ vivarati ‘‘dukkhanibbattana’’nti. Ekavokārabhavepi hi rāsibhūtameva dukkhaṃ nibbattati anekadhammasamūhato , pageva catupañcavokārabhavesu. Ettha ca byāpanatthaṃ ākāraṃ, tassa ca ya-kārāgamaṃ katvā sampiṇḍanatthaṃ āyūhananti padaṃ veditabbaṃ. Nidadātīti dukkhassa ekantakāraṇattā taṃ nidassentaṃ viya janetīti dassento ‘‘idaṃ taṃ dukkha’’ntiādimāha. Dukkha…pe… āvi bhavati rogadassanena viya roganidānaṃ. Saṃyoga…pe… dassanehīti saṃyogaṭṭho visaṃyogasabhāvassa nirodhassa, palibodhaṭṭho niyyānasabhāvassa maggassa dassanena āvi bhavatīti attho. Teti saṃyogapalibodhaṭṭhā.
ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣಭೂತೇ ಸತಿ। ಸಮುದಯತೋ ವಿವೇಕೋ ವಿವೇಕಟ್ಠೋ। ನಿರೋಧೋ ಚ ತಣ್ಹಾಕ್ಖಯಭಾವತೋ ಸಮುದಯತೋ ವಿವಿತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿವೇಕಭೂತಸ್ಸ ಸಮುದಯಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ನಿರೋಧಸ್ಸ ವಿವೇಕಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಹೇತುಭೂತಸ್ಸಾಪಿ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಯ ಸಙ್ಖತಭಾವಂ ಪಸ್ಸತೋ ಅಪ್ಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ, ತಥಾ ಮರಣಧಮ್ಮತಾಯ ದುಕ್ಖಂ ವಿನಸ್ಸನ್ತಂ ಪಸ್ಸತೋ ಅಮರಣಧಮ್ಮಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅಮತಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ವಿವೇಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಇತರೇ ಸಮುದಯನಿರೋಧದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇಹೀತಿ ಏತ್ಥ ಸಮುದಯದಸ್ಸನೇನ ‘‘ನಾಯಂ ಹೇತು ನಿಬ್ಬಾನಾಧಿಗಮಾಯ, ಅಯಂ ಪನ ಹೇತೂ’’ತಿ ಹೇತುಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ। ತಥಾ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಸ್ಸ ನಿಪುಣತರಸ್ಸ ದುದ್ದಸಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ದಸ್ಸನೇನ ದಸ್ಸನಟ್ಠೋ ಸುಖುಮರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಚಕ್ಖುನೋ ವಿಯ, ದುಕ್ಖದಸ್ಸನೇನ ಪನ ಅನೇಕರೋಗಾತುರಕಪಣಜನದಸ್ಸನೇನ ಇಸ್ಸರಜನಸ್ಸ ಉಳಾರಭಾವೋ ವಿಯ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೋ ಆವಿ ಭವತಿ।
Etthāti etasmiṃ ārammaṇabhūte sati. Samudayato viveko vivekaṭṭho. Nirodho ca taṇhākkhayabhāvato samudayato vivitto, tasmā avivekabhūtassa samudayassa dassanena nirodhassa vivekaṭṭho āvi bhavati, nibbānādhigamahetubhūtassāpi maggassa sappaccayatāya saṅkhatabhāvaṃ passato appaccayassa nirodhassa asaṅkhataṭṭho āvi bhavati, tathā maraṇadhammatāya dukkhaṃ vinassantaṃ passato amaraṇadhammassa nirodhassa amataṭṭho āvi bhavatīti imamatthaṃ dasseti ‘‘vivekā’’tiādinā. Itare samudayanirodhadukkhadassanehīti ettha samudayadassanena ‘‘nāyaṃ hetu nibbānādhigamāya, ayaṃ pana hetū’’ti hetuṭṭho āvi bhavati. Tathā paramagambhīrassa nipuṇatarassa duddasassa nirodhassa dassanena dassanaṭṭho sukhumarūpadassanena cakkhuno viya, dukkhadassanena pana anekarogāturakapaṇajanadassanena issarajanassa uḷārabhāvo viya maggassa ādhipateyyaṭṭho āvi bhavati.
ತೇ ಪನೇತೇ ಹೇತುಟ್ಠಾದಿಕೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಲಿಬೋಧುಪಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನವಸೇನ। ‘‘ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ವಚನತೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸತಿಪಿ ಝಾನಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಭಾವೇ ‘‘ಝಾನಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿ ನ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಮಗ್ಗಾಧಿಪತಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ ಇಚ್ಚೇವ ಪನ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ಸಾತಿಸಯೋ ಮಗ್ಗಙ್ಗಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಭಾವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಸೇಸತೋ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಭೂತಾ ಮಗ್ಗಙ್ಗಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಸೋ ತೇಸಂ ಆಕಾರೋತಿ ಯೋ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಂ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಪವತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯತಾಸಙ್ಖಾತೋ ಆಕಾರೋ, ಸೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೋ। ಪುರಿಮೋ ಪನ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೋ ಸಹಜಾತಾಧಿಪತಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಅಭಿಸಮೇತಬ್ಬಟ್ಠೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪೀಳನಾದಿಅತ್ಥಮೇವ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತಾಯ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ವದತಿ। ತೇನ ಅಭಿಸಮಯಸದ್ದಂ ಕಮ್ಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಭಿಸಮಯಸ್ಸಾತಿ ಞಾಣಸ್ಸ। ಪವತ್ತಿಆಕಾರೋತಿ ಪರಿಜಾನನಾದಿವಿಸೇಸಾಕಾರೋ। ಸೋ ಹಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಸಿದ್ಧೋ, ಪಚ್ಛಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದಿನಾ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಆಕಾರೋಪಿ ಞಾಣೇನ ಅರಣೀಯತೋ ಅತ್ಥೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತತಿಯನಯೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಪೀಳನಾದಿನಾ ದಸ್ಸಿತೋ ವಿಸಯವಿಭಾಗೇನಪಿ ವಿಸಯಿವಿಭಾಗೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ರೂಪಸಞ್ಞಾ, ಸದ್ದಸಞ್ಞಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೫೭)।
Te panete hetuṭṭhādike sarūpato dassetuṃ ‘‘tattha palibodhupacchedavasenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha palibodhupacchedavasenāti samudayappahānavasena. ‘‘Maggādhipatino dhammā’’ti vacanatoti yasmā satipi jhānādīnaṃ ārammaṇādhipatibhāve ‘‘jhānādhipatino dhammā’’ti evamādi na vuttaṃ, ‘‘maggādhipatino dhammā’’ icceva pana vuttaṃ. Tasmā sātisayo maggaṅgadhammānaṃ ārammaṇādhipatibhāvo. Tenāha ‘‘visesato vā ārammaṇādhipatibhūtā maggaṅgadhammā hontī’’ti. So tesaṃ ākāroti yo maggaṅgānaṃ garuṃ katvā paccavekkhaṇavasena pavattadhammānaṃ ārammaṇādhipatipaccayatāsaṅkhāto ākāro, so maggassa ādhipateyyaṭṭho. Purimo pana ādhipateyyaṭṭho sahajātādhipativasena vutto. Abhisametabbaṭṭhoti yathāvuttapīḷanādiatthameva paṭivijjhitabbatāya ekajjhaṃ katvā vadati. Tena abhisamayasaddaṃ kammatthaṃ dasseti. Abhisamayassāti ñāṇassa. Pavattiākāroti parijānanādivisesākāro. So hi maggakkhaṇe asammohato siddho, pacchā paccavekkhaṇādinā pākaṭo hoti. Ākāropi ñāṇena araṇīyato atthoti vuccatīti katvā tatiyanayo dassito. Pīḷanādinā dassito visayavibhāgenapi visayivibhāgo hoti yathā ‘‘rūpasaññā, saddasaññā’’ti (saṃ. ni. 3.57).
ಕುಚ್ಛಿತಂ ಖನ್ತಿ ಗರಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಅಸಾರಂ। ‘‘ಸಮಾಗಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನ್ವಯತೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತೋ ಚ ಸಂ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಂಯೋಗತ್ಥಜೋತಕತ್ತಮಾಹ। ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉದಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಕೇವಲಸ್ಸ ಪನ್ನ-ಸದ್ದಸ್ಸ, ಇತ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಪಯೋಗೇ ಉಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನುಪಲಬ್ಭನತೋ, ಉ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಚ ಪಯೋಗೇ ಉಪಲಬ್ಭನತೋ ಸೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಉದಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪೀ’’ತಿ। ವಿಸುಂ ಪಯುಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಆಗಮ-ಇತ-ಪದೇಹಿ ವಿನಾ ಪಯುಜ್ಜಮಾನಾ। ಸಧಾತುಕನ್ತಿ ಅನ್ತೋನೀತೇನ ಧಾತುನಾ ಸಧಾತುಕಂ। ತೇನೇವ ತೇ ‘‘ಉಪಸಗ್ಗಾ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಾ।
Kucchitaṃkhanti garahitaṃ hutvā asāraṃ. ‘‘Samāgamo’’tiādinā anvayato byatirekato ca saṃ-saddassa saṃyogatthajotakattamāha. ‘‘Uppannaṃ udita’’ntiādīsu kevalassa panna-saddassa, ita-saddassa ca payoge uppattiatthassa anupalabbhanato, u-saddassa ca payoge upalabbhanato so uppattiatthaṃ dīpetīti āha ‘‘evaṃ uppannaṃ uditanti etthāpī’’ti. Visuṃ payujjamānāti āgama-ita-padehi vinā payujjamānā. Sadhātukanti antonītena dhātunā sadhātukaṃ. Teneva te ‘‘upasaggā’’ti ca vuttā.
ದುಕ್ಖವಿವೇಕಭಾವನ್ತಿ ದುಕ್ಖವಿವಿತ್ತತಂ। ನಿವತ್ತಿಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ। ನಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಅನುಪ್ಪಾದಸದ್ದೇನ ವಿಸೇಸನವಸೇನ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ। ನಿರೋಧಪಚ್ಚಯತಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯತಾ। ಪುಗ್ಗಲಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಧಮ್ಮಭಾವೇಹೀತಿ ಪುಗ್ಗಲಧಮ್ಮಭಾವೇನ ಸಚ್ಛಿಕರಣಧಮ್ಮಭಾವೇನ ಚ। ಫಲನ್ತಿ ಅರಿಯಫಲಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ನಿಟ್ಠಾನಭೂತಾಯ ಫಲಸಙ್ಖಾತಾಯ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಭಿಸಮಯಭೂತಾಯ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪದತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Dukkhavivekabhāvanti dukkhavivittataṃ. Nivattiyāti nibbānassa. Nivattetvāti anuppādasaddena visesanavasena nivattetvā. Nirodhapaccayatā nirodhassa maggassa ārammaṇapaccayatā. Puggalasacchikiriyādhammabhāvehīti puggaladhammabhāvena sacchikaraṇadhammabhāvena ca. Phalanti ariyaphalaṃ. Tassāti niṭṭhānabhūtāya phalasaṅkhātāya dukkhanirodhappattiyā abhisamayabhūtāya dukkhanirodhappattiyā paṭipadatā daṭṭhabbā.
ಪಟಿವಿಜ್ಝನಕಾಲೇ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಬುದ್ಧಾದಿಸಮಞ್ಞಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿವಿದ್ಧಕಾಲೇ ಪವತ್ತ’’ನ್ತಿ। ತತೋ ಏವಾತಿ ತೇನ ಪಕಾಸಿತತ್ತಾ ಏವ।
Paṭivijjhanakāle nippariyāyena buddhādisamaññāti āha ‘‘paṭividdhakāle pavatta’’nti. Tato evāti tena pakāsitattā eva.
ತನ್ನಿಮಿತ್ತಭಾವೋತಿ ಜಾತಿಆದಿ ವಿಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೋ, ನ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ವಿಯ ಪಭವಭಾವೇನ। ಉದಯಬ್ಬಯಪೀಳಿತಭಾವೋ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖತಾ। ಪವತ್ತನಮೇವಾತಿ ಪವತ್ತಿ ಏವ। ಕಿಚ್ಚಂ ರಸೋತಿ ರಸಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತೀಸೂತಿ ನಿದ್ಧಾರಣೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಅವಿಕಾರತಾ ವಿಕಾರಾಭಾವೋ ನಿಚ್ಚತಾ।
Tannimittabhāvoti jātiādi viya adhiṭṭhānabhāvena dukkhassa kāraṇabhāvo, na samudayasaccaṃ viya pabhavabhāvena. Udayabbayapīḷitabhāvo saṅkhāradukkhatā. Pavattanamevāti pavatti eva. Kiccaṃ rasoti rasassa kiccatthataṃ dasseti. Pavattinivattīsūti niddhāraṇe bhummaṃ. Avikāratā vikārābhāvo niccatā.
ಮರೀಚಿಮಾಯಾಅತ್ತಾನನ್ತಿ ಮರೀಚಿಯಾ ಮಾಯಾಯ ಅತ್ತನೋ ಚ ಅರಿಯಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ಅರಿಯಾನಂ ಞಾಣಸ್ಸ। ತೇನ ಅರಿಯಾನಂ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನುಸಾರೇನ ಪವತ್ತನಕಞಾಣಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅವಿತಥಗಾಹಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ । ತೇಸನ್ತಿ ಪಟಿವೇಧಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಾನಂ। ತತ್ಥ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತಾ ಗೋಚರಭಾವೋ, ಇತರಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೋ। ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತಬ್ಬತಾ, ಆರಮ್ಮಣಭಾವೋ ವಾ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸ ಗೋಚರಭಾವೋ, ಇತರಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೋವ।
Marīcimāyāattānanti marīciyā māyāya attano ca ariyañāṇassāti ariyānaṃ ñāṇassa. Tena ariyānaṃ maggañāṇānusārena pavattanakañāṇampi saṅgahitaṃ hoti. Tenāha ‘‘avitathagāhakassā’’tiādi . Tesanti paṭivedhapaccavekkhaṇañāṇānaṃ. Tattha paṭivedhañāṇassa paṭivijjhitabbatā gocarabhāvo, itarassa ārammaṇabhāvo. Paṭivijjhitabbatā, ārammaṇabhāvo vā paṭivedhañāṇassa gocarabhāvo, itarassa ārammaṇabhāvova.
ಬಾಧಕಪ್ಪಭವಭಾವೇನಾತಿ ಬಾಧಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕಭಾವೇನ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ನ ತಣ್ಹಾ ಬಾಧಕಭಾವೇನ ಗಹಿತಾ ಪವತ್ತಿಪವತ್ತಿಹೇತೂನಂ ಅಸಙ್ಕರವಸೇನ ಬೋಧನತೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯೇಪಿ ಅಯಮತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಯುಜ್ಜತೇವ । ಯದಿಪಿ ಏವಂ ‘‘ದುಕ್ಖಮೇವ ಬಾಧಕ’’ನ್ತಿ ನಿಯಮಾನುಪಪತ್ತಿ, ಸಮುದಯಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ಚಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಜಾತಿಆದೀನಂ ವಿಯ ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಬಾಧಕತ್ತಸ್ಸ ಬಾಧಕತ್ತೇ ಚ ನಿಯಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಿಧಾಪಿ ಬಾಧಕತ್ಥಾವಧಾರಣೇನಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಬಾಧಕತ್ತಸ್ಸ ದುಕ್ಖೇ ನಿಯತತಾ, ಏವಂ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಬಾಧಕತ್ತೇ ನಿಯತತಾತಿ। ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ತಣ್ಹಾಯ ಏವ ಸಮುದಯಭಾವಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ನಿಯಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ತಣ್ಹಾಯ ವಿನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ಹೇಸಾತಿ। ‘‘ಕುಸಲೇಹಿ ವಿನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದುಕ್ಖಹೇತುತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಪಧಾನಭಾವಮಾಹ। ತಥಾ ಹಿ ಸಾ ಕಮ್ಮವಿಚಿತ್ತತಾಯ ಹೇತುಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ವಿಸೇಸೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ ಹೋತೀತಿ। ದ್ವಿಧಾಪಿ ನಿಯಮೇನಾತಿ ಮಗ್ಗೋವ ನಿಯ್ಯಾನಂ, ನಿಯ್ಯಾನಮೇವ ಚ ಮಗ್ಗೋತಿ ದ್ವಿಪ್ಪಕಾರೇನ ನಿಯಮೇನ।
Bādhakappabhavabhāvenāti bādhakassa uppādakabhāvena visuṃ gahitattā na taṇhā bādhakabhāvena gahitā pavattipavattihetūnaṃ asaṅkaravasena bodhanato. Evañca katvā abhidhammabhājanīyepi ayamatthavaṇṇanā yujjateva . Yadipi evaṃ ‘‘dukkhameva bādhaka’’nti niyamānupapatti, samudayabhāvappasaṅgo cāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘jātiādīnaṃ viya vā’’tiādi. Bādhakattassa bādhakatte ca niyamoti āha ‘‘dvidhāpi bādhakatthāvadhāraṇenā’’ti. Yathā hi bādhakattassa dukkhe niyatatā, evaṃ dukkhassa ca bādhakatte niyatatāti. Suttantabhājanīye taṇhāya eva samudayabhāvassa dassitattā taṇhāvasena niyamaṃ dassento ‘‘na taṇhāya vinā’’tiādimāha. Suttantabhājanīyavaṇṇanā hesāti. ‘‘Kusalehi vinā’’tiādinā dukkhahetutāya taṇhāya padhānabhāvamāha. Tathā hi sā kammavicittatāya hetubhāvaṃ gacchantī visesena kammassa sahakārikāraṇaṃ hotīti. Dvidhāpi niyamenāti maggova niyyānaṃ, niyyānameva ca maggoti dvippakārena niyamena.
ವಚೀಸಚ್ಚಂ ಸಚ್ಚವಾಚಾ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಚಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿರತಿಸಚ್ಚೇತಿ ಮುಸಾವಾದವಿರತಿಯ’’ನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಿರತಿಸಚ್ಚಂ ಸಮಾದಾನವಿರತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ನ ಸಮಾದಾನಮತ್ತಂ ವಿರತಿಸಚ್ಚಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಮಾದಾನಾವಿಸಂವಾದನಂ। ತಂ ಪನ ಪಟಿಞ್ಞಾಸಚ್ಚತ್ತಾ ಮುಸಾವಾದವಿರತಿಯೇವ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ಅಞ್ಞವಿರತೀಸು ಸಚ್ಚಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋ’’ತಿ। ಸತಿಪಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಾವಬೋಧೇ ಯಾವದೇವ ನಿರೋಧಮಗ್ಗಾಧಿಗಮತ್ಥಾ ಪಞ್ಞಾಭಾವನಾತಿ ಪಚ್ಛಿಮದ್ವಯಸ್ಸೇವ ಸಚ್ಚತ್ಥಂ ಸಾತಿಸಯಂ, ತದಧಿಗಮಸ್ಸ ಚ ಅವಿವಾದಹೇತುಕಂ ಸುತ್ತೇ ವಿಭಾವಿತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Vacīsaccaṃ saccavācā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanā cāti āha ‘‘viratisacceti musāvādaviratiya’’nti. Keci pana ‘‘viratisaccaṃ samādānaviratī’’ti vadanti, tesampi na samādānamattaṃ viratisaccaṃ, atha kho samādānāvisaṃvādanaṃ. Taṃ pana paṭiññāsaccattā musāvādaviratiyeva hoti. Tenāha ‘‘na hi aññaviratīsu saccasaddo niruḷho’’ti. Satipi dukkhasamudayāvabodhe yāvadeva nirodhamaggādhigamatthā paññābhāvanāti pacchimadvayasseva saccatthaṃ sātisayaṃ, tadadhigamassa ca avivādahetukaṃ sutte vibhāvitaṃ dassento ‘‘tassa panā’’tiādimāha.
ಠಾನಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾದಪತಿಟ್ಠಾಪನಕಾರಣಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತಭಾವಪಟಿಲಾಭೇನೇವ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತಿಆದೀನಂ ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಮುಖೀಭಾವೋ ಚ ಜಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತತಾ, ಪಚ್ಚಕ್ಖತಾ ಚ ಪಠಮತಾ’’ತಿ। ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಕ್ಕಮೇನೇವ ವಾ ಪಠಮಾದಿತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Ṭhānaṃ natthīti attano vādapatiṭṭhāpanakāraṇaṃ natthīti attho. Attabhāvapaṭilābheneva sattānaṃ jātiādīnaṃ patti sammukhībhāvo ca jāyatīti āha ‘‘sampattatā, paccakkhatā ca paṭhamatā’’ti. Bhagavato desanākkameneva vā paṭhamāditā daṭṭhabbā.
ಪರಿಜನನಾದೀಹೀತಿ ಪರಿಞ್ಞಾಪ್ಪಹಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಾವನಾಹಿ, ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಞ್ಚೇತಂ ಅಞ್ಞಸದ್ದಪೇಕ್ಖಾಯ। ಧಮ್ಮಞಾಣಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾವಬೋಧಕಿಚ್ಚಂ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದೀನಿ ಏತಪ್ಪರಮಾನೇವಾತಿ ಇತೋ ಪರಂ ನೇಯ್ಯಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Parijananādīhīti pariññāppahānasacchikiriyābhāvanāhi, nissakkavacanañcetaṃ aññasaddapekkhāya. Dhammañāṇakiccanti sabhāvadhammāvabodhakiccaṃ. Pariññeyyādīni etapparamānevāti ito paraṃ neyyaṃ natthīti dasseti.
ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಭಾವಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ಯುತ್ತಂ, ಆಚರಿಯಪರಮ್ಪರಾಗತಂ ವಾ ಸವನಂ ಅನುಸ್ಸವೋ। ಸುತಾನುಸಾರೇನ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ಕಕ್ಖಳಫುಸನಾದಿಅನಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಸಾಮಞ್ಞಾಕಾರಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಆಕಾರಪರಿವಿತಕ್ಕೋ। ಯಥಾವಿತಕ್ಕಿತಾಕಾರಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ದಸ್ಸನಭೂತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖಮನಂ ರೋಚನಂ ದಿಟ್ಠಿನಿಜ್ಝಾನಕ್ಖನ್ತಿ । ಆದಿಚ್ಚೋ ವಿಯ ಪಭಾಯ ನಿರೋಧಂ ಫುಸತಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ। ಚತ್ತಾರಿಪಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದುಕ್ಖಂ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ।
Dukkhādīnaṃ ariyasaccabhāvassa anurūpaṃ yuttaṃ, ācariyaparamparāgataṃ vā savanaṃ anussavo. Sutānusārena, aññathā vā kakkhaḷaphusanādianiccādisabhāvasāmaññākārapariggaṇhanaṃ ākāraparivitakko. Yathāvitakkitākārassa diṭṭhisaṅkhātāya dassanabhūtāya paññāya nijjhānakkhamanaṃ rocanaṃ diṭṭhinijjhānakkhanti. Ādicco viya pabhāya nirodhaṃ phusati sacchikaroti kilesandhakāraṃ viddhaṃseti. Cattāripi saccāni passatīti vuttaṃ ‘‘yo, bhikkhave, dukkhaṃ passatī’’tiādinā.
ಕಾಲನ್ತರದಸ್ಸನನ್ತಿ ನಾನಾಭಿಸಮಯಂ ವದತಿ। ಏಕದಸ್ಸಿನೋತಿ ಏಕಸಚ್ಚದಸ್ಸಿನೋ। ನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾತಿ ಯೋಜನಾಯಞ್ಚ ಸಬ್ಬದಸ್ಸನಂ ದಸ್ಸನನ್ತರಪರಮನ್ತಿ ದಸ್ಸನಾನುಪರಮೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಚ್ಚಾನಞ್ಚ ನಾನಾಭಿಸಮಯೇ ದುಕ್ಖದಸ್ಸನಾದೀಹಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಾದಿಪ್ಪಹೇಯ್ಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನತ್ತಯಾದೀನಂ ಏಕದೇಸಪ್ಪಹಾನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಏಕದೇಸಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠತಾ, ತದನನ್ತರಞ್ಚ ಪತ್ತಬ್ಬೇನ ಫಲೇನ ಏಕದೇಸಸೋತಾಪನ್ನತಾ ಚ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸಚ್ಚಾನಂ ನಾನಾಭಿಸಮಯೋ ಯುತ್ತೋ। ಯಥಾ ಚ ನಾನಾಭಿಸಮಯೋ ನ ಯುತ್ತೋ, ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಸಮಯೋಪಿ। ಯದಿ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಚತುಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಇಚ್ಛಿತೋ, ನ ಮಗ್ಗೋ ಸಯಮೇವ ಅತ್ತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣೋ ಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಸಿಯಾ। ಅಞ್ಞೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗೋ ಆಲಮ್ಬೀಯತೀತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೋವಾತಿ ಚೇ? ಏವಂ ಸತಿ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗೋ ಆಲಮ್ಬಿತೋ, ಸೋಪಿ ಅಞ್ಞೇನ, ಸೋಪಿ ಅಞ್ಞೇನಾತಿ ಅನವಟ್ಠಾನಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿವೇಧತೋ ಚತುಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯೋ ಯುತ್ತೋ, ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪನ ಯುತ್ತೋ। ಕಿಞ್ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬಞ್ಚ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಪರಿಚ್ಛೇದಸಮುಚ್ಛೇದಭಾವನಾ ಮಗ್ಗಞಾಣಸ್ಸ ನ ಯುತ್ತಾ ತತೋ ಅನಿಸ್ಸಟಭಾವತೋ, ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿನಿಸ್ಸಟಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಪನ ಆರಮ್ಮಣತಾ ಯುತ್ತಾ। ಅಹೇತುಕದಿಟ್ಠಿ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಾ ಹೇತುಬ್ಯಾಪಾರೋವ ಪರಮತ್ಥತೋ ಕಿರಿಯಾತಿ ಕತ್ವಾ।
Kālantaradassananti nānābhisamayaṃ vadati. Ekadassinoti ekasaccadassino. Na yojetabbā siyāti yojanāyañca sabbadassanaṃ dassanantaraparamanti dassanānuparamo āpajjeyya, saccānañca nānābhisamaye dukkhadassanādīhi paṭhamamaggādippaheyyānaṃ saṃyojanattayādīnaṃ ekadesappahānaṃ āpajjati. Tathā ca sati ekadesasotāpattimaggaṭṭhatā, tadanantarañca pattabbena phalena ekadesasotāpannatā ca āpajjati, tasmā na saccānaṃ nānābhisamayo yutto. Yathā ca nānābhisamayo na yutto, evaṃ ārammaṇābhisamayopi. Yadi hi ārammaṇakaraṇena catusaccābhisamayo icchito, na maggo sayameva attānaṃ ārammaṇaṃ karotīti aparipuṇṇo saccābhisamayo siyā. Aññena maggena maggo ālambīyatīti paripuṇṇovāti ce? Evaṃ sati yena maggena maggo ālambito, sopi aññena, sopi aññenāti anavaṭṭhānaṃ siyā, tasmā na ārammaṇapaṭivedhato catusaccābhisamayo yutto, vuttanayeneva pana yutto. Kiñca paricchinditabbaṃ samucchinditabbañca ālambitvā paricchedasamucchedabhāvanā maggañāṇassa na yuttā tato anissaṭabhāvato, sabbasaṅkhatavinissaṭaṃ nibbānameva pana ārammaṇatā yuttā. Ahetukadiṭṭhi akiriyadiṭṭhiggahaṇena gahitā hetubyāpārova paramatthato kiriyāti katvā.
ಪವತ್ತೇತೀತಿ ಸಜ್ಜತಿ, ಪವತ್ತಿಯಾ ವಾ ಹೇತು ಹೋತಿ। ನಿವತ್ತೇತೀತಿ ಸಂಹರತಿ ಪಲಯಂ ಗಮೇತಿ, ಪಲೋಕತಾದಿವಸೇನ ವಾ ಮೋಕ್ಖಹೇತು ಹೋತಿ। ಪಧಾನತೋತಿ ಪಕತಿತೋ, ಯಂ ‘‘ಅಬ್ಯತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Pavattetīti sajjati, pavattiyā vā hetu hoti. Nivattetīti saṃharati palayaṃ gameti, palokatādivasena vā mokkhahetu hoti. Padhānatoti pakatito, yaṃ ‘‘abyatta’’ntipi vuccati.
‘‘ಕಾಲೋ ಕರೋತಿ ಭೂತಾನಿ, ಕಾಲೋ ಸಂಹರತೀ ಪಜಾ।
‘‘Kālo karoti bhūtāni, kālo saṃharatī pajā;
ಕಾಲೋ ಸುತ್ತೇ ಜಾಗರತಿ, ಕಾಲೋ ಹಿ ದುರತಿಕ್ಕಮೋ’’ತಿ॥ –
Kālo sutte jāgarati, kālo hi duratikkamo’’ti. –
ಏವಂವಾದಾ ಕಾಲವಾದಿನೋ। ‘‘ಕಣ್ಟಕಸ್ಸ ತಿಖಿಣತಾ, ಕಪಿಟ್ಠಫಲಾದೀನಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲತಾ, ಮಿಗಪಕ್ಖಿಸರೀಸಪಾದೀನಂ ವಿಚಿತ್ತಭಾವೋತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಕೇನ ಕಾರಿತಾ? ಸಭಾವೇನೇವ ಸಿದ್ಧಾ, ಏವಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ, ನ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಾಮಕಾರೋ’’ತಿ ಏವಂವಾದಾ ಸಭಾವವಾದಿನೋ। ‘‘ಲೋಕೋ ನಿಯತೋ ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಸುತ್ತಾವುತಾಭೇಜ್ಜಮಣಿಸದಿಸೋ , ನ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಸಚಿ ಪುರಿಸಕಾರೋ’’ತಿ ಏವಂಪವತ್ತವಾದಾ ನಿಯತಿವಾದಿನೋ, –
Evaṃvādā kālavādino. ‘‘Kaṇṭakassa tikhiṇatā, kapiṭṭhaphalādīnaṃ parimaṇḍalatā, migapakkhisarīsapādīnaṃ vicittabhāvoti evamādayo kena kāritā? Sabhāveneva siddhā, evaṃ sabbampi, na ettha kassaci kāmakāro’’ti evaṃvādā sabhāvavādino. ‘‘Loko niyato acchejjasuttāvutābhejjamaṇisadiso , na ettha kassaci purisakāro’’ti evaṃpavattavādā niyativādino, –
‘‘ಯದಿಚ್ಛಾಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಯದಿಚ್ಛಾಯ ನಿವತ್ತರೇ।
‘‘Yadicchāya pavattanti, yadicchāya nivattare;
ಯದಿಚ್ಛಾಯ ಸುಖದುಕ್ಖಂ, ತಸ್ಮಾ ಯದಿಚ್ಛತೀ ಪಜಾ’’ತಿ॥ –
Yadicchāya sukhadukkhaṃ, tasmā yadicchatī pajā’’ti. –
ಏವಂಪವತ್ತವಾದಾ ಯದಿಚ್ಛಾವಾದಿಸಙ್ಖಾತಾ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪತ್ತಿವಾದಿನೋ ಚ ಏತ್ಥ ಸಭಾವವಾದೇ ಏವ ಅನ್ತೋಗಧಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಣೂಹಿ ಲೋಕೋ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆಜೀವಕವಾದಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಸೋ ಹಿ ಅಕಾರಣಪರಿಗ್ಗಹೋ। ಕಣಾದವಾದೋ ಪನ ಇಸ್ಸರಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಅಣೂನಂ ಸಂಯೋಗವಿಯೋಗತೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿಂ ವದತಿ। ಪಧಾನಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಮಹತಾದಿಭಾವೇನ ಅಪರಿಣಾಮೋ, ಅನಭಿಬ್ಯತ್ತಿ ವಾ। ‘‘ಅಹಮಞ್ಞೋ, ಪಕತಿ ಅಞ್ಞಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಪಕತಿಪುರಿಸನ್ತರಜಾನನೇನ ಅತ್ತಸುಖದುಕ್ಖಮೋಹೇಸು ಅವಿಭಾಗಗ್ಗಹಣೇ ನಿವತ್ತಿತೇ ಕಿರ ವುತ್ತನಯೇನ ಪಧಾನಂ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಕಾಪಿಲಾ। ಏವಮಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಸಮೀಪತಾ, ಸಂಯೋಗೋತಿ ಏವಮಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Evaṃpavattavādā yadicchāvādisaṅkhātā adhiccasamuppattivādino ca ettha sabhāvavāde eva antogadhāti daṭṭhabbā. Aṇūhi loko pavattatīti ājīvakavādaṃ sandhāyāha. So hi akāraṇapariggaho. Kaṇādavādo pana issaricchāvasena aṇūnaṃ saṃyogaviyogato lokassa pavattinivattiṃ vadati. Padhānassa appavattīti mahatādibhāvena apariṇāmo, anabhibyatti vā. ‘‘Ahamañño, pakati aññā’’ti evaṃ pavattapakatipurisantarajānanena attasukhadukkhamohesu avibhāgaggahaṇe nivattite kira vuttanayena padhānaṃ nappavattati, so vimokkhoti kāpilā. Evamādīti ādi-saddena mahābrahmuno samīpatā, saṃyogoti evamādīnampi saṅgaho veditabbo.
ಏಕತ್ತಾತಿ ಏಕಭಾವತೋ ಏಕೋಪಿ ವುತ್ತೋ। ತಯೋತಿ ಕಿಚ್ಚವಿಭಾಗೇನ। ತಾನೀತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಸೀಲಾನಿ। ಛನ್ದಸ್ಸ ಸದ್ದಹನಾನುಕೂಲಾಪಿ ಛನ್ದನವಸೇನ ಪವತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸದ್ಧಾಬಲೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಛನ್ದಿದ್ಧಿಪಾದೋ ವುತ್ತೋ। ತಾದಿಸೇ ಕಾಲೇ ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತಾನುಬ್ರೂಹನೇನ ಉಪಕಾರಾ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸಮವಾಹಿತಾವಸೇನ ತಾದಿಸಕಿಚ್ಚಾವ ಉಪೇಕ್ಖಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Ekattāti ekabhāvato ekopi vutto. Tayoti kiccavibhāgena. Tānīti sammāvācādisīlāni. Chandassa saddahanānukūlāpi chandanavasena pavatti hotīti saddhindriyasaddhābalehi saddhiṃ chandiddhipādo vutto. Tādise kāle upekkhānimittānubrūhanena upakārā samādhissa samavāhitāvasena tādisakiccāva upekkhā veditabbā.
ವಿಘಾತಕತ್ತಾತಿ ಸಂಹರಣೀಯವಸೇನ ವಿಹನ್ತಭಾವತೋ।
Vighātakattāti saṃharaṇīyavasena vihantabhāvato.
ಅರಿಯಸಚ್ಚದ್ವಯನ್ತಿ ಸಮುದಯಮಗ್ಗಸಚ್ಚದ್ವಯಂ। ತೇನೇವಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತದುಕ್ಖಾದಿಸದ್ದಾನಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿವಾಚಕತ್ತಾ ಏವ। ಆದಿಪದಸಙ್ಗಹೋತಿ ‘‘ದುಕ್ಖಂ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಚತುಕ್ಕೇ ಆದಿಪದೇ ಸಙ್ಗಹೋ। ತದಪೇಕ್ಖನ್ತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸದ್ದಾಪೇಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖಸದ್ದಂ। ಚತುತ್ಥಪದಸಙ್ಗಹೋತಿ ‘‘ನೇವ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಸಙ್ಗಹೋ। ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾದಯೋತಿ ತಣ್ಹಾವಜ್ಜಕಿಲೇಸಾ ಅವಸೇಸಾಕುಸಲಾ, ಸಾಸವಾನಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ, ಸಾಸವಾ ಚ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಹಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯೇ ಸಮುದಯಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮುದಯೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಾನಿ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನೀತಿ ಫಲಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ಏತ್ಥಾಯಂ ಯೋಜನಾ – ಅತ್ಥಿ ಸಮುದಯೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಅತ್ಥಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ನ ಸಮುದಯೋ, ಅತ್ಥಿ ಸಮುದಯೋ ಚೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ, ಅತ್ಥಿ ನೇವ ಸಮುದಯೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ತತ್ಥ ಪಠಮಪದಂ ವುತ್ತತ್ಥಂ। ನಿರೋಧೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ನ ಸಮುದಯೋ, ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯೋ ಚೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ, ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಚ ಯಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ, ತದಭಾವತೋ ನೇವ ಸಮುದಯೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ಇತರಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪಭಾವಕಟ್ಠೇನ ಸಿಯಾ ಸಮುದಯೋ, ನ ಪನ ಯಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ತಥತ್ಥೇನ। ಇತರಚತುಕ್ಕದ್ವಯೇಪಿ ಆದಿಪದಂ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ। ಸೇಸೇಸು ಸಮುದಯೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ನ ನಿರೋಧೋ, ಅಸಙ್ಖತಧಾತು ನಿರೋಧೋ ಚೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ, ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಚ ಯಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ತಥತ್ಥೇನ ನೇವ ನಿರೋಧೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ಇತರಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಧಮ್ಮತಾಯ ಸಿಯಾ ನಿರೋಧೋ, ನ ಪನ ಯಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ತಥತ್ಥೇನ। ತಥಾ ನಿರೋಧೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ನ ಮಗ್ಗೋ, ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗೋ ಚೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಞ್ಚ, ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಚ ಯಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ತಥತ್ಥೇನ ನೇವ ಮಗ್ಗೋ, ನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ। ಇತರಸಚ್ಚದ್ವಯಂ ಸಿಯಾ ಮಗ್ಗೋ ಉಪಪತ್ತಿಮಗ್ಗಭಾವತೋ, ನ ಪನ ಯಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ತಥತ್ಥೇನ।
Ariyasaccadvayanti samudayamaggasaccadvayaṃ. Tenevāti yathāvuttadukkhādisaddānaṃ pariññeyyādivācakattā eva. Ādipadasaṅgahoti ‘‘dukkhaṃ, na ariyasacca’’nti iminā catukke ādipade saṅgaho. Tadapekkhanti ariyasaccasaddāpekkhaṃ dukkhasaddaṃ. Catutthapadasaṅgahoti ‘‘neva dukkhaṃ, na ariyasacca’’nti iminā padena saṅgaho. Avasesakilesādayoti taṇhāvajjakilesā avasesākusalā, sāsavāni kusalamūlāni, sāsavā ca kusaladhammā. Te hi abhidhammabhājanīye samudayabhāvena vuttā, na ariyasaccabhāvenāti āha ‘‘samudayo, na ariyasacca’’nti. Aññāni maggaṅgānīti phalasammādiṭṭhiādayo. Iminā nayenāti etthāyaṃ yojanā – atthi samudayo, na ariyasaccaṃ, atthi ariyasaccaṃ, na samudayo, atthi samudayo ceva ariyasaccañca, atthi neva samudayo, na ariyasaccaṃ. Tattha paṭhamapadaṃ vuttatthaṃ. Nirodho ariyasaccaṃ, na samudayo, taṇhā samudayo ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā sāmaññaphalāni ca yassa pahānāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati, tadabhāvato neva samudayo, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ ariyasaccaṃ tassa tassa pabhāvakaṭṭhena siyā samudayo, na pana yassa pahānāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Itaracatukkadvayepi ādipadaṃ vuttatthameva. Sesesu samudayo ariyasaccaṃ, na nirodho, asaṅkhatadhātu nirodho ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā, sāmaññaphalāni ca yassa sacchikiriyāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva nirodho, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ ariyasaccaṃ, nirodhadhammatāya siyā nirodho, na pana yassa sacchikiriyāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Tathā nirodho ariyasaccaṃ, na maggo, ariyamaggo maggo ceva ariyasaccañca, maggasampayuttā dhammā, sāmaññaphalāni ca yassa bhāvanāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva maggo, na ariyasaccaṃ. Itarasaccadvayaṃ siyā maggo upapattimaggabhāvato, na pana yassa bhāvanāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena.
ಸನ್ತನ್ತಿ ಸಮಾನಂ। ಏವಂ ಇತರೇಸುಪೀತಿ ಕಾತಬ್ಬಾಪಿ ಕಿರಿಯಾ ಕಾರಕರಹಿತಾ ಕೇವಲಂ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ತಾಯ ಪವತ್ತಮಾನಾಯ ಪಚ್ಚಯಸಾಮಗ್ಗೀ ಕಿರಿಯಂ ಕರೋತೀತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನಿಬ್ಬುತಿಗಮಕೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Santanti samānaṃ. Evaṃ itaresupīti kātabbāpi kiriyā kārakarahitā kevalaṃ attano paccayehi tāya pavattamānāya paccayasāmaggī kiriyaṃ karotīti vohāramattaṃ hoti. Nibbutigamakesupi eseva nayo.
ಸಾಸವತಾ ಅಸುಭತಾ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರಣತೋ। ದುಕ್ಖಾದೀನನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಮಗ್ಗಾನಂ। ಸಮುದಯಾದಿಭಾವೋತಿ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮುದಯಮಗ್ಗಭಾವೋ, ಸಮುದಯಸ್ಸ ಮಗ್ಗದುಕ್ಖಭಾವೋ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಭಾವೋ ಚ, ನ ಪನ ನಿರೋಧಭಾವೋ ದುಕ್ಖಾದೀನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸಮಙ್ಗಿತಾತಿ ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಇತರೀತರಸಭಾವಯೋಗೋ। ತಣ್ಹಾಯಾತಿ ಆಧಾರೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸಾತಿ ಪುನಭವಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಆಯತಿದುಕ್ಖಸ್ಸ। ಪಕತಿವಾದೀನನ್ತಿ ಕಾಪಿಲಾನಂ। ವಿಕಾರಾತಿ ಮಹತಾದಯೋ ಬ್ಯತ್ತಾ। ವಿಭಾವತೋತಿ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಿತೋ, ಪರಿಣಾಮತೋ ವಾ ಪುಬ್ಬೇ। ಪಟಿಪ್ಪಲೀನಾ ಚಾತಿ ಪಚ್ಛಾ ಪಕತಿಯಂ ಪಲಯಂ ಗತಾ ವೇಸಮ್ಮಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾದಿಸಮಭಾವೇನ ಅನ್ತೋ ಸಮೋರುದ್ಧಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಕತಿಭಾವೇನೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತೀ’’ತಿ। ಪಕತಿಭಾವೇನೇವಾತಿ ಅಬ್ಯತ್ತಭಾವೇನೇವ । ಸಮುದಯಭಾವೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತಪಭವಭಾವೇನ। ಅಞ್ಞಥಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಅವಿಜ್ಜಾದೀನಮ್ಪಿ ಸಮುದಯಭಾವೋ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ। ಅವಿಭತ್ತೇಹೀತಿ ವೇಸಮ್ಮವಿರಹೇನ ಪಕತಿಭಾವಂ ಗತೇಹಿ। ‘‘ವಿಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತೇ ‘‘ಮಹನ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಮಹನ್ತೋತಿ ಮಹಾಬುದ್ಧಿ। ತಞ್ಹಿ ಕಾಪಿಲಾ ‘‘ಮಹಾಅಜ್ಝಾಸಯೋ’’ತಿ ಚ ವೋಹರನ್ತಿ। ರೂಪತಮ್ಮತ್ತಾದಯೋ ಪಞ್ಚ ತಮ್ಮತ್ತಾ, ಅಹಂಕಾರೋ ಚಾತಿ ಛ ಅವಿಸೇಸಾ। ಚಕ್ಖು ಸೋತಂ ಘಾನಂ ಜಿವ್ಹಾ ಕಾಯೋ ವಾಚಾ ಪಾಣಿ ಪಾದೋ ಪಾಯು ಉಪತ್ಥಂ ಮನೋತಿ ಏಕಾದಸಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಪಥವೀ ಆಪೋ ತೇಜೋ ವಾಯೋ ಆಕಾಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಭೂತವಿಸೇಸಾ, ತೇಹಿ। ‘‘ಪಕತಿಭಾವೇನೇವ ಠಿತೇಹೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅವಿಭತ್ತೇಹೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ। ಸಗಬ್ಭಾತಿ ಸಬೀಜಾ ಅಸುಞ್ಞತಾ। ತನ್ತೂಸೂತಿ ಸುತ್ತೇಸು ಸಮವಾಯಿಕಾರಣಭೂತೇಸು। ತಥಾ ಕಪಾಲೇಸು। ತಿವಿಧಞ್ಹಿ ತೇ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತಿ ಉಪಾದಾನಕಾರಣಂ ನಿಮಿತ್ತಕಾರಣಂ ಸಮವಾಯಿಕಾರಣನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತುರಿವೇಮಸಲಾಕಾದಯೋ ಉಪಾದಾನಕಾರಣಂ। ತನ್ತವಾಯೋ ನಿಮಿತ್ತಕಾರಣಂ। ತನ್ತವೋ ಸಮವಾಯಿಕಾರಣನ್ತಿ। ದ್ವೀಸು ಅಣೂಸೂತಿ ಪಥವೀಭೂತೇಸು ವಾ ಆಪೋತೇಜೋವಾಯೋಭೂತೇಸು ವಾ ದ್ವೀಸು ಪರಮಾಣೂಸು। ಇಧಬುದ್ಧಿವೋಹಾರಜನಕೋತಿ ‘‘ಇಧ ತನ್ತೂಸು ಪಟೋ, ಇಧ ಕಪಾಲೇಸು ಘಟೋ, ಇಧ ಬೀರಣೇಸು ಘಟೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಹೇತುಫಲಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧಭೂತೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಇಧಬುದ್ಧಿವೋಹಾರಾ ಜಾಯನ್ತಿ। ಸೋ ಗೋವಿಸಾಣಾನಂ ವಿಯ ಅವಿಸುಂ ಸಹಸಿದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸಮವಾಯೋ। ಖಾಣುಸೇನಾನಂ ವಿಯ ಪನ ವಿಸುಂಸಿದ್ಧಾನಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಸಂಯೋಗೋ। ತೀಸು ಅಣೂಸು ತಿಅಣುಕಂ ಫಲಂ ಸಮವೇತಂ ಏಕೀಭೂತಮಿವ ಸಮ್ಬನ್ಧನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ಸಮವೇತ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಸ ‘‘ಏಕೀಭೂತಮಿವ ಸಮ್ಬನ್ಧ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅತ್ಥವಿವರಣಂ। ಮಹಾಪರಿಮಾಣನ್ತಿ ಮಹನ್ತಪರಿಮಾಣಂ ಮಹಾಪಥವೀಆದಿಕಂ ಏಕಂ ಫಲಂ, ಯಂ ತೇ ‘‘ಕಾರಿಯಂ ದ್ರಬ್ಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಯೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಆರದ್ಧಂ ಕಾರಿಯದ್ರಬ್ಯಂ, ತದನ್ತೋಗಧಾನಿ ಏವ ತಾನಿ ಕಾರಣಾನಿ ಮಞ್ಞನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಅನ್ತೋಗಧೇಹಿ ಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿ। ಸತಿ ಸಮವಾಯೇ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಫಲಂ ಸಮವೇತನ್ತಿ ಫಲೇ ಹೇತು ಸಿಯಾ, ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮವಾಯಾಭಾವಾ ಫಲೇ ಹೇತು ನತ್ಥೀತಿ ಹೇತುಸುಞ್ಞಂ ಫಲ’’ನ್ತಿ।
Sāsavatā asubhatā kilesāsucipaggharaṇato. Dukkhādīnanti dukkhasamudayamaggānaṃ. Samudayādibhāvoti dukkhassa samudayamaggabhāvo, samudayassa maggadukkhabhāvo, maggassa dukkhasamudayabhāvo ca, na pana nirodhabhāvo dukkhādīnanti sambandho. Aññamaññasamaṅgitāti dukkhādīnaṃ itarītarasabhāvayogo. Taṇhāyāti ādhāre bhummaṃ. Punabbhavassāti punabhavasaṅkhātassa āyatidukkhassa. Pakativādīnanti kāpilānaṃ. Vikārāti mahatādayo byattā. Vibhāvatoti abhibyattito, pariṇāmato vā pubbe. Paṭippalīnā cāti pacchā pakatiyaṃ palayaṃ gatā vesammaṃ muñcitvā sattādisamabhāvena anto samoruddhā. Tenāha ‘‘pakatibhāveneva tiṭṭhantī’’ti. Pakatibhāvenevāti abyattabhāveneva . Samudayabhāvenāti taṇhāsaṅkhātapabhavabhāvena. Aññathā taṃsampayuttaavijjādīnampi samudayabhāvo labbhatevāti. Avibhattehīti vesammavirahena pakatibhāvaṃ gatehi. ‘‘Vikārehī’’ti sāmaññato vutte ‘‘mahantā’’tiādinā sarūpato dasseti. Tattha mahantoti mahābuddhi. Tañhi kāpilā ‘‘mahāajjhāsayo’’ti ca voharanti. Rūpatammattādayo pañca tammattā, ahaṃkāro cāti cha avisesā. Cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo vācā pāṇi pādo pāyu upatthaṃ manoti ekādasindriyāni. Pathavī āpo tejo vāyo ākāsanti pañca bhūtavisesā, tehi. ‘‘Pakatibhāveneva ṭhitehī’’ti iminā ‘‘avibhattehī’’ti padassa atthaṃ vadati. Sagabbhāti sabījā asuññatā. Tantūsūti suttesu samavāyikāraṇabhūtesu. Tathā kapālesu. Tividhañhi te kāraṇaṃ vadanti upādānakāraṇaṃ nimittakāraṇaṃ samavāyikāraṇanti. Tattha turivemasalākādayo upādānakāraṇaṃ. Tantavāyo nimittakāraṇaṃ. Tantavo samavāyikāraṇanti. Dvīsu aṇūsūti pathavībhūtesu vā āpotejovāyobhūtesu vā dvīsu paramāṇūsu. Idhabuddhivohārajanakoti ‘‘idha tantūsu paṭo, idha kapālesu ghaṭo, idha bīraṇesu ghaṭo’’tiādinā nayena hetuphalānaṃ sambandhabhūtena sattānaṃ idhabuddhivohārā jāyanti. So govisāṇānaṃ viya avisuṃ sahasiddhānaṃ sambandho samavāyo. Khāṇusenānaṃ viya pana visuṃsiddhānaṃ sambandho saṃyogo. Tīsu aṇūsu tiaṇukaṃ phalaṃ samavetaṃ ekībhūtamiva sambandhanti yojanā. ‘‘Samaveta’’nti etassa ‘‘ekībhūtamiva sambandha’’nti idaṃ atthavivaraṇaṃ. Mahāparimāṇanti mahantaparimāṇaṃ mahāpathavīādikaṃ ekaṃ phalaṃ, yaṃ te ‘‘kāriyaṃ drabya’’nti vadanti. Yehi kāraṇehi āraddhaṃ kāriyadrabyaṃ, tadantogadhāni eva tāni kāraṇāni maññantīti āha ‘‘attano antogadhehi kāraṇehī’’ti. Sati samavāye hetumhi phalaṃ samavetanti phale hetu siyā, taṃ natthīti dassento āha ‘‘samavāyābhāvā phale hetu natthīti hetusuññaṃ phala’’nti.
ಆಹಾರಭೇದೇತಿ ಕಬಳೀಕಾರಾದಿಆಹಾರವಿಸೇಸೇ। ತಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಭೇದೇತಿ ಅಜ್ಝೋಹರಣೀಯವತ್ಥುಸಳಾಯತನಅವಿಜ್ಜಾಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತೇ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಧಮ್ಮವಿಸೇಸೇ, ಓಜಟ್ಠಮಕರೂಪವೇದನಾಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣನಾಮರೂಪಸಙ್ಖಾತೇ ವಾ ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಧಮ್ಮವಿಸೇಸೇ, ತೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತೇಸಂ ಧಮ್ಮವಿಸೇಸಾನನ್ತಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಭೇದಾ । ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಯಾನದ್ವಯವಸೇನಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯಾನದ್ವಯವಸೇನ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾ ಯುಗನದ್ಧಾವ, ಯಥಾ ಪನ ಸುಞ್ಞತಾದಿಸಮಞ್ಞಾ, ಏವಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಮಞ್ಞಾಪಿ ಆಗಮನತೋ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಿಯುನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಆಗಮನವಸೇನ ವುತ್ತೋ’’ತಿ। ಯಸ್ಸ ವಾ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಧಿಕಂ, ತಸ್ಸ ಮಗ್ಗೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಇತರಸ್ಸ ಸಮಥೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Āhārabhedeti kabaḷīkārādiāhāravisese. Tappaccayadhammabhedeti ajjhoharaṇīyavatthusaḷāyatanaavijjāabhisaṅkhārasaṅkhāte tesaṃ paccayabhūtadhammavisese, ojaṭṭhamakarūpavedanāpaṭisandhiviññāṇanāmarūpasaṅkhāte vā tannibbattadhammavisese, te paccayā etesaṃ dhammavisesānanti tappaccayadhammabhedā. Rūpādiārammaṇavasena vāti yojanā. Yānadvayavasenāti samathavipassanāyānadvayavasena. Kiñcāpi maggakkhaṇe samathavipassanā yuganaddhāva, yathā pana suññatādisamaññā, evaṃ samathavipassanāsamaññāpi āgamanato maggassa siyunti āha ‘‘āgamanavasena vutto’’ti. Yassa vā paññindriyaṃ adhikaṃ, tassa maggo vipassanā, itarassa samathoti evamettha attho daṭṭhabbo.
ಸಮಾಧಿಜಾತಿ ಸಮಾಧಾನಟ್ಠೋವ। ತತೋ ಏವಾತಿ ಸಮಾಧಿಅನುಗುಣಕಿರಿಯತ್ತಾವ।
Samādhijāti samādhānaṭṭhova. Tato evāti samādhianuguṇakiriyattāva.
ಆದಾಯ ಊಹಿತ್ವಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಯ ತಕ್ಕೇತ್ವಾ ವಿತಕ್ಕೇತ್ವಾ। ದ್ವಿನ್ನನ್ತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾನಂ। ಪುರಿಮಕಾಲಸ್ಸ ವಿಯ ನಿದ್ದೇಸೋ ಯಥಾ ‘‘ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಖನ್ಧಾ’’ತಿ, ‘‘ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಯೋ ಮಹಾಭೂತಾ’’ತಿ ಚ।
Ādāya ūhitvāti gahetvā viya takketvā vitakketvā. Dvinnanti sammādiṭṭhisammāsaṅkappānaṃ. Purimakālassa viya niddeso yathā ‘‘ekaṃ khandhaṃ paṭicca tayo khandhā’’ti, ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā’’ti ca.
ಓಗಾಹಿತುನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ। ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಸಣ್ಹತ್ತಂ। ಸುಖುಮಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಯ ಸುಖುಮತ್ತಂ। ಇತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಮೇನಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಇತಿಸದ್ದೇನ ವಿಜಾನನಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ। ಏವಂ ಪಕಾರೇಹೀತಿ ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ಜೋತಿಯಮಾನೋ ಏವ ಅತ್ಥೋ ಪಕಾರ-ಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ‘‘ಏವಂ-ಸದ್ದೇನ ವಿಜಾನನಕಾರಣಭೂತೇ ನಯೇ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇತೀತಿ ವಾ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೋ। ತೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಭೇದೇ ಪಚ್ಚಾಮಸನವಸೇನ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ಏವಂ-ಸದ್ದೋ ಇದಮತ್ಥೋ। ತೇನ ಏವಂ ಪಕಾರೇಹೀತಿ ಇದಂಪಕಾರೇಹಿ, ಈದಿಸೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Ogāhitunti ñāṇena paṭivijjhituṃ. Gahetuṃ asakkuṇeyyatāya saṇhattaṃ. Sukhumāya paññāya gahetabbatāya sukhumattaṃ. Itīti iminā kamenāti ayamatthoti adhippāyenāha ‘‘itisaddena vijānanakkamaṃ dassetī’’ti. Evaṃ pakārehīti evaṃ-saddena jotiyamāno eva attho pakāra-saddena vuccatīti ‘‘evaṃ-saddena vijānanakāraṇabhūte naye dassetī’’ti vuttaṃ. Itīti vā nidassanattho. Tena vuttappabhede paccāmasanavasena nidasseti. Evaṃ-saddo idamattho. Tena evaṃ pakārehīti idaṃpakārehi, īdisehīti attho.
ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Uddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೧. ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೋ
1. Dukkhasaccaniddeso
ಜಾತಿನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Jātiniddesavaṇṇanā
೧೯೦. ‘‘ಜಾತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ। ದುಕ್ಖಮಾತಿಕಾತಿ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಾದೀನಂ ದುಕ್ಖವಿಸೇಸಾನಂ ಉದ್ದೇಸೋ। ಪದದ್ವಯೇತಿ ‘‘ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಂ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪದದ್ವಯೇ।
190. ‘‘Jātiādiniddese’’ti iminā ‘‘tatthā’’ti padassa atthaṃ vadati. Dukkhamātikāti dukkhadukkhādīnaṃ dukkhavisesānaṃ uddeso. Padadvayeti ‘‘pariyāyadukkhaṃ, nippariyāyadukkha’’nti etasmiṃ padadvaye.
ದುಕ್ಖತ್ತಾಯೇವಾತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖತಂ ವದತಿ। ಸಭಾವೇನ ನಾಮಂ ವಿಸೇಸೇತೀತಿ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪುರಿಮೇನ ಸಭಾವದುಕ್ಖವಾಚಕೇನ ದುಕ್ಖಸದ್ದೇನ। ಸೋ ಹಿ ವಿಸೇಸನಂ ಅವಚ್ಛೇದಕಭಾವತೋ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಸಙ್ಖಾರದುಕ್ಖಟ್ಠಂ ವಿಸೇಸೇತಿ। ಸೋ ಹಿ ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಗಹೇತಬ್ಬಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅವಚ್ಛಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ। ತೇನಾತಿ ವಿಪರಿಣಾಮಅಧಿಟ್ಠಾನಾದಿಪಕಾರವಿಸೇಸೇನ।
Dukkhattāyevāti nippariyāyadukkhataṃ vadati. Sabhāvena nāmaṃ visesetīti anvatthasaññataṃ dasseti. Purimena sabhāvadukkhavācakena dukkhasaddena. So hi visesanaṃ avacchedakabhāvato pacchimaṃ saṅkhāradukkhaṭṭhaṃ viseseti. So hi nivattetabbagahetabbasādhāraṇattā avacchinditabbo. Tenāti vipariṇāmaadhiṭṭhānādipakāravisesena.
ದೇಸೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಙ್ಖಿಪನಂ ಇಧ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ಸೋ ಚ ತಬ್ಬಿಭಾಗಾನಂ ಸಾಧಾರಣಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪೋ ಸಾಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋಗಧೇ ಕತ್ವಾ, ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಾ। ಉಭಯಥಾಪೀತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋಪಿ ವಿತ್ಥಾರತೋಪಿ। ಸಾಧಾರಣಭಾಗಾನಂ ವಿಭಜನಂ ವಿಭಾಗೋ, ವಿತ್ಥಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ। ವಿಸೇಸನ್ತರನಿವತ್ತಕೋತಿ ವಿಭಾಗನ್ತರಾಸಙ್ಗಾಹಕೋ।
Desetabbassa atthassa saṅkhipanaṃ idha saṅkhepo, so ca tabbibhāgānaṃ sādhāraṇabhāvoti āha ‘‘saṅkhepo sāmañña’’nti. Antokaritvāti antogadhe katvā, saṅgahetvā vā. Ubhayathāpīti saṅkhepatopi vitthāratopi. Sādhāraṇabhāgānaṃ vibhajanaṃ vibhāgo, vitthāroti āha ‘‘vitthāro pana viseso’’ti. Visesantaranivattakoti vibhāgantarāsaṅgāhako.
೧೯೧. ಅಪರತ್ಥಾತಿ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಯಥಾ ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾದಕ’’ನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಾಮಿಅತ್ಥೇಪಿ ಹಿ ಅಪರತ್ಥಸದ್ದೋ ಸಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ। ಸಿದ್ಧಿ ಪನ ‘‘ಇತರಾಹಿಪಿ ದಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಏವಂ ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಳಿಯಂ ಸಾಮಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಭುಮ್ಮವಸೇನ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ದೀಪೇನ್ತೋ ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಪರಸ್ಸಾತಿ ಅಪರಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ। ಮನುಸ್ಸಾದಿಭೇದೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಗತಿ, ತಬ್ಬಿಸೇಸಭೂತಾ ಖತ್ತಿಯಾದಿಸಾಮಞ್ಞಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ಖನ್ಧಾ ಜಾತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಞ್ಚಗತಿವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
191. Aparatthāti bhummavacanaṃ sāmiatthe yathā ‘‘sabbattha pādaka’’nti āha ‘‘sāmiatthepi hi aparatthasaddo sijjhatī’’ti. Siddhi pana ‘‘itarāhipi dissatī’’ti iminā veditabbā. Yasmā ca evaṃ saddo sambhavati, tasmā pāḷiyaṃ sāmivasena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ bhummavasena dassitanti dīpento ‘‘tesaṃ tesanti vā’’tiādimāha. Aparassāti aparassa sattassa. Manussādibhedo upapattibhavo gati, tabbisesabhūtā khattiyādisāmaññādhiṭṭhānā khandhā jātīti dassento ‘‘pañcagativasenā’’tiādimāha.
ತಿಣಾಕಾರೋತಿ ತಿಣವಿಕಪ್ಪೋ, ತಿಣವಿಸೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವನ್ತಿ ನಿದಸ್ಸನೇ। ತೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಪಠಮಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಾತುಭಾವಂ ಪಚ್ಚಾಮಸತಿ। ತದುಪಾದಾಯಾತಿ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ। ಅರಿಯಭಾವಕರಣತ್ತಾತಿ ಅರಿಯಭಾವಕಾರಣತ್ತಾ। ಕರೋತೀತಿ ಹಿ ಕರಣಂ। ಅರಿಯಸದಿಸತ್ತಾ ವಾ ಅರಿಯಸೀಲಂ। ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ ಅರಿಯಸೀಲಸದಿಸಂ। ಆಕಾರವಿಕಾರಾತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾದಿಆಕಾರವಿಕತಿಯೋ। ಸಹುಪ್ಪಾದಕಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಸಹಿತಾ ಉಪ್ಪಾದಾವತ್ಥಾ ಖನ್ಧಾ। ಆಯತನವಸೇನಾತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನವಸೇನ। ಯೋನಿವಸೇನಾತಿ ಅಣ್ಡಜಾದಿಯೋನಿವಸೇನ। ಏಕೇಕೇನೇವ ಪದೇನಾತಿ ಯಥಾ ದುತಿಯನಯೇ ಜಾತಿಆದಿಪದೇಸು ದ್ವೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಾಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಯೋನಿವಿಭಾಗೇನ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಏವಮಿಧ। ಇಧ ಪನೇತೇಸು ಏಕೇಕೇನೇವ ಪದೇನ ಅವಿಭಾಗತೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ। ಉಭಯತ್ಥಾತಿ ಪುರಿಮಪಚ್ಛಿಮನಯೇಸು ಭಾವನಿದ್ದೇಸೋವ ಯುತ್ತೋ। ಅನಭಿಹಿತೇ ವಿಭತ್ತಿವಿಧಾನಂ, ನಾಭಿಹಿತೇತಿ। ಪಾಕಟಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ।
Tiṇākāroti tiṇavikappo, tiṇavisesoti attho. Evanti nidassane. Tena vuttappakāraṃ paṭhamaṃ viññāṇapātubhāvaṃ paccāmasati. Tadupādāyāti tato paṭṭhāya. Ariyabhāvakaraṇattāti ariyabhāvakāraṇattā. Karotīti hi karaṇaṃ. Ariyasadisattā vā ariyasīlaṃ. Puthujjanakalyāṇakānampi hi catupārisuddhisīlaṃ ariyasīlasadisaṃ. Ākāravikārāti uppajjanādiākāravikatiyo. Sahuppādakāti uppādasahitā uppādāvatthā khandhā. Āyatanavasenāti paripuṇṇāparipuṇṇāyatanavasena. Yonivasenāti aṇḍajādiyonivasena. Ekekeneva padenāti yathā dutiyanaye jātiādipadesu dvīhi dvīhi padehi paripuṇṇāparipuṇṇāyatanayonivibhāgena sabbasatte pariyādiyitvā jāti dassitā, na evamidha. Idha panetesu ekekeneva padena avibhāgato sabbasatte pariyādiyitvā. Ubhayatthāti purimapacchimanayesu bhāvaniddesova yutto. Anabhihite vibhattividhānaṃ, nābhihiteti. Pākaṭā nibbattīti abhibyattā nibbatti.
ದ್ವಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನನ್ತಿ ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ರೂಪಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನವಸೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ, ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನವಸೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ। ಸೇಸೇತಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ। ಪಞ್ಚನ್ನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಮನೋರೂಪಧಮ್ಮಾಯತನವಸೇನ ಪಞ್ಚನ್ನಂ। ತಾನಿ ಹಿ ರೂಪಭವೇ ಪಞ್ಚವೋಕಾರೇ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಕಾಮಧಾತುಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿಕಲಾವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯಾನನ್ತಿ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯವಸೇನೇವ ಹಿ ಆಯತನಾನಂ ವೇಕಲ್ಲಂ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಸತ್ತನ್ನಂ ನವನ್ನಂ ದಸನ್ನಂ ಪುನಪಿ ದಸನ್ನಂ, ಇತರಸ್ಸ ಏಕಾದಸನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸತ್ತನ್ನನ್ತಿ ಕಾಯಮನೋರೂಪಗನ್ಧರಸಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಮ್ಮಾಯತನವಸೇನ ಸತ್ತನ್ನಂ। ಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ। ನವನ್ನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸೋತಸದ್ದಾಯತನವಜ್ಜಾನಂ ನವನ್ನಂ। ಅನ್ಧಬಧಿರವಸೇನ ಹಿದಂ ವುತ್ತಂ। ದಸನ್ನನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸದ್ದವಜ್ಜಾನಂ। ಪುನ ದಸನ್ನನ್ತಿ ಸೋತಸದ್ದವಜ್ಜಾನಂ। ಅನ್ಧವಸೇನ, ಬಧಿರವಸೇನ ಚೇತಂ ದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ। ಏಕಾದಸನ್ನನ್ತಿ ಸದ್ದವಜ್ಜಾನಂ।
Dvinnaṃ dvinnanti ekavokārabhave rūpāyatanadhammāyatanavasena dvinnaṃ, catuvokārabhave manāyatanadhammāyatanavasena dvinnaṃ. Seseti pañcavokārabhave. Pañcannanti cakkhusotamanorūpadhammāyatanavasena pañcannaṃ. Tāni hi rūpabhave pañcavokāre upapattikkhaṇe uppajjanti. Kāmadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānanti yojanā. Vikalāvikalindriyānanti aparipuṇṇaparipuṇṇāyatanānaṃ sattānaṃ. Indriyavaseneva hi āyatanānaṃ vekallaṃ icchitabbaṃ. Tattha vikalindriyassa sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ punapi dasannaṃ, itarassa ekādasannaṃ āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Sattannanti kāyamanorūpagandharasaphoṭṭhabbadhammāyatanavasena sattannaṃ. Gabbhaseyyakañhi sandhāyetaṃ vuttaṃ. Navannanti cakkhusotasaddāyatanavajjānaṃ navannaṃ. Andhabadhiravasena hidaṃ vuttaṃ. Dasannanti cakkhusaddavajjānaṃ. Puna dasannanti sotasaddavajjānaṃ. Andhavasena, badhiravasena cetaṃ dvayaṃ vuttaṃ. Ekādasannanti saddavajjānaṃ.
ತಂದುಕ್ಖಭಾವೋತಿ ಪರಿಯಾಯದುಕ್ಖಭಾವೋ। ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಿನಿವಾರಣೇನಾತಿ ಉಪ್ಪಲಪದುಮಾದೀಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅಭಾವಕಥನೇನ। ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಕಾರಣೇತಿ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭೂತೇ ದುಕ್ಖುಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ।
Taṃdukkhabhāvoti pariyāyadukkhabhāvo. Tattha nibbattinivāraṇenāti uppalapadumādīsu uppattipaṭikkhepena abhāvakathanena. Dukkhuppattikāraṇeti dukkhuppattiyā hetubhūte dukkhuppattiṭṭhāne.
ಮರಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Maraṇaniddesavaṇṇanā
೧೯೩. ಖನ್ಧಭೇದಸ್ಸಾತಿ ಖನ್ಧವಿನಾಸಸ್ಸ। ಸೋತಿ ಖನ್ಧಭೇದೋ। ಪಬನ್ಧಸಮುಚ್ಛೇದೋತಿ ಪಬನ್ಧಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಸಮುಚ್ಛೇದೋ। ತಬ್ಭಾವತೋತಿ ಸಮ್ಮುತಿಮರಣಭಾವತೋ। ತದೇಕದೇಸಭಾವತೋತಿ ತದವಯವಭಾವತೋ। ತಸ್ಸೇವ ನಾಮನ್ತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ ಸಬ್ಬಸ್ಸಾಪಿ ಏಕಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಬನ್ಧವಿಚ್ಛೇದಭಾವತೋ। ಸಮ್ಮುತಿಮರಣಮೇವ ಹಿ ಜಾತಿಕ್ಖಯಮರಣಂ, ತಂ ಪನ ಜಾತಿಕ್ಖಯಮರಣಂ ಉಪಕ್ಕಮಮರಣಂ, ಸರಸಮರಣನ್ತಿ ದುವಿಧಂ। ತತ್ಥ ಸರಸಮರಣಮ್ಪಿ ಆಯುಕ್ಖಯಮರಣಂ, ಪುಞ್ಞಕ್ಖಯಮರಣನ್ತಿ ದುವಿಧಂ। ಏವಮೇತೇಸಂ ತದೇಕದೇಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಉಪಕ್ಕಮಮರಣಂ, ತಂ ಅಕಾಲಮರಣಂ। ಸರಸಮರಣಂ ಕಾಲಮರಣಂ। ಮರಣೇನ ಸತ್ತಾ ಯಥಾಲದ್ಧಅತ್ತಭಾವೇನ ವಿಯುಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಯೋಜೇತೀ’’ತಿ।
193. Khandhabhedassāti khandhavināsassa. Soti khandhabhedo. Pabandhasamucchedoti pabandhassa accantasamucchedo. Tabbhāvatoti sammutimaraṇabhāvato. Tadekadesabhāvatoti tadavayavabhāvato. Tasseva nāmanti asammohatthaṃ vuttaṃ sabbassāpi ekakammanibbattajīvitindriyappabandhavicchedabhāvato. Sammutimaraṇameva hi jātikkhayamaraṇaṃ, taṃ pana jātikkhayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ, sarasamaraṇanti duvidhaṃ. Tattha sarasamaraṇampi āyukkhayamaraṇaṃ, puññakkhayamaraṇanti duvidhaṃ. Evametesaṃ tadekadesatā veditabbā. Yañcettha upakkamamaraṇaṃ, taṃ akālamaraṇaṃ. Sarasamaraṇaṃ kālamaraṇaṃ. Maraṇena sattā yathāladdhaattabhāvena viyujjantīti āha ‘‘sampattibhavakkhandhehi viyojetī’’ti.
ಕಾರಣತ್ಥೋತಿ ಮೂಲತ್ಥೋ। ಮೂಲಞ್ಹಿ ‘‘ಆದೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ? ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ, ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಉಜುಕಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೬೯)। ತೇನಾಹ ‘‘ಸನ್ಧಿಬನ್ಧನಚ್ಛೇದಮೂಲಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
Kāraṇatthoti mūlattho. Mūlañhi ‘‘ādī’’ti vuccati ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ, diṭṭhi ca ujukā’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.369). Tenāha ‘‘sandhibandhanacchedamūlakanti attho’’ti.
ಫಲಕಿರಿಯಾಗಬ್ಭಾ ಈದಿಸೀ ಹೇತುಕಿರಿಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅನ್ತೋಗಧಾ’’ತಿ। ಬ್ಯಸನಸ್ಸ ಹಿ ಆಪಾದಕೇಹಿ ಆಪಾದನಂ ಆಪಾದೇತಬ್ಬಆಪತ್ತಿಯಾ ಸಹೇವ ಸಿಜ್ಝತೀತಿ।
Phalakiriyāgabbhā īdisī hetukiriyāti katvā vuttaṃ ‘‘antogadhā’’ti. Byasanassa hi āpādakehi āpādanaṃ āpādetabbaāpattiyā saheva sijjhatīti.
ಸೋಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Sokaniddesavaṇṇanā
೧೯೪. ಸುಖಂ ಹಿನೋತಿ ಪವತ್ತತಿ ಏತೇನಾತಿ ಸುಖಕಾರಣಂ ಹಿತಂ। ಭೋಗಬ್ಯಸನಾದಿಪದತ್ಥವಿಸೇಸನ್ತಿ ಭೋಗಬ್ಯಸನಂ, ಸೀಲಬ್ಯಸನನ್ತಿ ಏವಂ ಭೋಗಸೀಲಪದಾನಂ ವಸೇನ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಂ। ಸಮಾಸವಿಸೇಸನ್ತಿ ‘‘ರೋಗೋಯೇವ ಬ್ಯಸನಂ, ದಿಟ್ಠಿ ಏವ ಬ್ಯಸನ’’ನ್ತಿ ಸಮಾನಾಧಿಕರಣವಸೇನ ಸಮಾಸವಿಸೇಸಂ। ಅನ್ನಪಾನವತ್ಥಯಾನಾದಿ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬತೋ ಭೋಗೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಸೋ ಚ ಧಮ್ಮಸಮೂಹಭಾವೇನ। ತಬ್ಬಿನಾಸಾತಿ ಞಾತಿಭೋಗಬ್ಯಸನಾನಿ ವುತ್ತಾನೀತಿ ತೇ ವಿಕಾರಭಾವೇನ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಾ। ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಂ ನಾಮ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ಅತಂಸಭಾವತ್ತಾ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಾ, ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾ ಚ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಅನಿಪ್ಫನ್ನಾನೀತಿ ಆಹಾ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿ ಕೇನಚಿ ನಿಪ್ಫಾದೀಯತಿ। ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪಿ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನೇ ಅನಿಪ್ಫನ್ನವೋಹಾರೋ ಆಗತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನತಂಯೇವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಂ ‘‘ಅನಿಪ್ಫನ್ನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ‘‘ನಿಪ್ಫನ್ನ’’ನ್ತಿ ಪನ ನ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ನಾಪಿ ಸಬ್ಬೋ ಸಭಾವಧಮ್ಮೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಿಪ್ಫನ್ನತಾ ವುತ್ತಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅನಿಪ್ಫನ್ನತಾ ಸಭಾವಧಮ್ಮತ್ತೇಪಿ ಕೇನಚಿ ನ ನಿಪ್ಫಾದೀಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ।
194. Sukhaṃ hinoti pavattati etenāti sukhakāraṇaṃ hitaṃ. Bhogabyasanādipadatthavisesanti bhogabyasanaṃ, sīlabyasananti evaṃ bhogasīlapadānaṃ vasena atthavisesaṃ. Samāsavisesanti ‘‘rogoyeva byasanaṃ, diṭṭhi eva byasana’’nti samānādhikaraṇavasena samāsavisesaṃ. Annapānavatthayānādi paribhuñjitabbato bhogoti adhippeto, so ca dhammasamūhabhāvena. Tabbināsāti ñātibhogabyasanāni vuttānīti te vikārabhāvena paññāpetabbattā paṇṇattimattā. Parinipphannaṃ nāma khandhapañcakaṃ. Ataṃsabhāvattā paṇṇatti aparinipphannā, anipphannā ca hotīti vuttaṃ ‘‘aparinipphannataṃ sandhāya anipphannānīti āhā’’ti. Na hi paṇṇatti kenaci nipphādīyati. Aññatthāpi aparinipphanne anipphannavohāro āgatoti dassetuṃ ‘‘aparinipphannataṃyevā’’tiādimāha. Kāmañcettha aparinipphannaṃ ‘‘anipphanna’’nti vuttaṃ, ‘‘nipphanna’’nti pana na parinipphannameva vuccati, nāpi sabbo sabhāvadhammoti dassento ‘‘khandhavibhaṅge cā’’tiādimāha. Nipphannatā vuttāti sambandho. Anipphannatā sabhāvadhammattepi kenaci na nipphādīyatīti katvā.
ಸಙ್ಕುಚಿತಂ ಚಿನ್ತನನ್ತಿ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಪಟಿಪಕ್ಖತೋ, ದೋಸಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಚ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನಭಿರತಿಪ್ಪವತ್ತಿಮಾಹ। ಅನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ನಿದ್ದಹನವಸೇನ ವಾ ಝಾನಂ ಚಿನ್ತನಂ ಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ। ಸತಿಪಿ ಅನುಸೋಚನಭಾವೇ ಅತ್ತನೋ ಕತಾಕತಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಸಯೋ ಮನೋವಿಲೇಖಭೂತೋ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರೋ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ, ಯಥಾವುತ್ತಅನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ ಸೋಕೋತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Saṅkucitaṃ cintananti pītisomanassapaṭipakkhato, dosasampayogato ca ārammaṇe anabhiratippavattimāha. Anto attano nissayassa niddahanavasena vā jhānaṃ cintanaṃ antonijjhānaṃ. Satipi anusocanabhāve attano katākatakusalākusalavisayo manovilekhabhūto vippaṭisāro kukkuccaṃ, yathāvuttaantonijjhānaṃ sokoti ubhinnaṃ viseso veditabbo.
‘‘ಮನೋದ್ವಾರಜವನಕ್ಖಣೇ’’ತಿ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಮನ್ತೋನಿಜ್ಝಾನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಇತರಂ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಜವನೇಸುಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ। ತೇನಾಹ ‘‘ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾದೀ’’ತಿಆದಿ। ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸಾತಿ ಅಸೋಚನಾಕಾರಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ, ಸೋಚನಾಕಾರಸ್ಸಾಪಿ ವಾ ನಾನಾವೀಥಿಕಸ್ಸ। ತಮ್ಪಿ ಹಿ ದುಕ್ಖಮೇವಾತಿ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರಜವನೇ ಏವ ಗಹಿತೇ। ತತ್ಥಾತಿ ಕಾಯವತ್ಥುಕಮನೋದ್ವಾರಿಕೇಸು।
‘‘Manodvārajavanakkhaṇe’’ti paribyattamantonijjhānaṃ sandhāyāha, itaraṃ pana pañcadvārajavanesupi labbhateva. Tenāha ‘‘kāyaviññāṇādī’’tiādi. Domanassassāti asocanākārassa domanassassa, socanākārassāpi vā nānāvīthikassa. Tampi hi dukkhamevāti. Aññathāti manodvārajavane eva gahite. Tatthāti kāyavatthukamanodvārikesu.
ಪರಿದೇವನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Paridevaniddesavaṇṇanā
೧೯೫. ಆದೇವನಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾತಿ ಆದೇವಿತ್ವಾ, ವಿಲಪಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಮ್ಭಮಭಾವೋತಿ ಯಸ್ಸ ಸತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಅನವಟ್ಠಾನಭಾವೋ। ಸಮ್ಭಮಂ ವಾ ಅಬ್ಭನ್ತರಗತಂ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತಿ ಪಾಕಟಭಾವಕರಣೇನಾತಿ ಸಮ್ಭಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ।
195. Ādevanasaddaṃ katvāti ādevitvā, vilapitvāti attho. Puggalassa sambhamabhāvoti yassa sattassa uppajjati, tassa anavaṭṭhānabhāvo. Sambhamaṃ vā abbhantaragataṃ tassa paccupaṭṭhāpeti pākaṭabhāvakaraṇenāti sambhamapaccupaṭṭhāno.
ಮುಟ್ಠೀಹಿ ಪೋಥನಾದೀನಿ ಮುಟ್ಠಿಪೋಥನಾದೀನಿ।
Muṭṭhīhi pothanādīni muṭṭhipothanādīni.
ಯೇನ ದೋಮನಸ್ಸೇನ। ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತದುಕ್ಖತೋತಿ ‘‘ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧಂ ಮುಟ್ಠೀಹಿ ಪೋಥೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತದುಕ್ಖತೋ। ತಂನಿದಾನನ್ತಿ ಪರಿದೇವನಿದಾನಂ।
Yena domanassena. Pubbe vuttadukkhatoti ‘‘attano khandhaṃ muṭṭhīhi pothetī’’tiādinā vuttadukkhato. Taṃnidānanti paridevanidānaṃ.
ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Dukkhadomanassaniddesavaṇṇanā
೧೯೬-೭. ಕಾಯದುಕ್ಖಾಭಿಭೂತಸ್ಸ ಪತಿಕಾರಾಭಿಲಾಸಾಯ ತಾದಿಸದುಕ್ಖಾವಹಪಯೋಗಕಾಲಾದೀಸು ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ತದುಪನಿಸ್ಸಯತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತೇನ ದುಕ್ಖೇನಾತಿ ಅನಾಥತಾಹತ್ಥಪಾದಚ್ಛೇದನಾದಿದುಕ್ಖೇನ।
196-7. Kāyadukkhābhibhūtassa patikārābhilāsāya tādisadukkhāvahapayogakālādīsu kāyikadukkhassa tadupanissayatā veditabbā. Etena dukkhenāti anāthatāhatthapādacchedanādidukkhena.
ಉಪಾಯಾಸನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Upāyāsaniddesavaṇṇanā
೧೯೮. ದುಕ್ಖಟ್ಠಾನನಿಸಜ್ಜಾದೀನಿ ದುಕ್ಖಟ್ಠಾನಾದೀನಿ। ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ವತ್ಥು ಹೋತಿ ಉಪಾಯಾಸೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
198. Dukkhaṭṭhānanisajjādīni dukkhaṭṭhānādīni. Domanassassa vatthu hoti upāyāsoti sambandho.
ಅಪ್ಪಿಯಸಮ್ಪಯೋಗನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Appiyasampayoganiddesavaṇṇanā
೧೯೯. ಅಞ್ಞಸಾಪೇಕ್ಖಸದ್ದೋ ಅಸಮತ್ಥಸಮಾಸೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಯೇನ ಸಮಾಸೋ, ನ ತಸ್ಸಾಯಂ ಪಟಿಸೇಧಕೋ ಅ-ಕಾರೋ’’ತಿ।
199. Aññasāpekkhasaddo asamatthasamāsoti taṃ dasseti ‘‘yena samāso, na tassāyaṃ paṭisedhako a-kāro’’ti.
ಪಚ್ಛಿಮದ್ವಯನ್ತಿ ‘‘ಸಮೋಧಾನಂ ಮಿಸ್ಸೀಭಾವೋ’’ತಿ ಇದಂ ಪದದ್ವಯಂ। ತದತ್ಥವಸೇನಾತಿ ಸಮೋಧಾನತ್ಥಸ್ಸ, ಮಿಸ್ಸೀಭಾವತ್ಥಸ್ಸ ಚ ವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ಆಗತೇಹಿ ಚ ತೇಹಿ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸಂಯೋಗೋ ಹೋತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Pacchimadvayanti ‘‘samodhānaṃ missībhāvo’’ti idaṃ padadvayaṃ. Tadatthavasenāti samodhānatthassa, missībhāvatthassa ca vasena saṅkhāresu labbhati. Āgatehi ca tehi saṅkhārehi puggalassa saṃyogo hotīti yojanā.
ತಂಗಹಣಮತ್ತನ್ತಿ ಆಪಾಥಗತಾರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಮತ್ತಂ।
Taṃgahaṇamattanti āpāthagatārammaṇaggahaṇamattaṃ.
ಇಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Icchāniddesavaṇṇanā
೨೦೧. ತಂ ಕಾಲನ್ತಿ ಚುತಿಚಿತ್ತನಿರೋಧತೋ ಉದ್ಧಂ ಕಾಲಂ। ‘‘ಯಮ್ಪೀ’’ತಿ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ಕರಣತ್ಥೇ ಪಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ ಯೇನಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ‘‘ಯಂ ಇಚ್ಛ’’ನ್ತಿ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ಯದಾ ಇಚ್ಛಾಪೇಕ್ಖೋ, ತದಾ ‘‘ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅಲಾಭಪಧಾನಾಭಾವತೋ ಇಚ್ಛಾ ವಿಸೇಸೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಲಾಭವಿಸಿಟ್ಠಾ ಇಚ್ಛಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ಇಚ್ಛಂ ನ ಲಭತಿ ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಕಿರಿಯಾಪರಾಮಸನಭೂತೋ ಯಂ-ಸದ್ದೋ ಯದಾ ‘‘ನ ಲಭತೀ’’ತಿ ಏತಂ ಅಪೇಕ್ಖತಿ, ತತ್ಥ ಗುಣಭೂತಾ ಇಚ್ಛಾ, ಪಧಾನಭೂತೋ ಅಲಾಭೋತಿ ಆಹ ‘‘ತದಾ ಇಚ್ಛಾವಿಸಿಟ್ಠೋ ಅಲಾಭೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ।
201. Taṃkālanti cuticittanirodhato uddhaṃ kālaṃ. ‘‘Yampī’’ti yaṃ-saddo karaṇatthe paccattanti yenapīti attho vutto. ‘‘Yaṃ iccha’’nti yaṃ-saddo yadā icchāpekkho, tadā ‘‘na labhatī’’ti ettha alābhapadhānābhāvato icchā visesīyatīti āha ‘‘alābhavisiṭṭhā icchā vuttā hotī’’ti. ‘‘Icchaṃ na labhati ya’’nti evaṃ kiriyāparāmasanabhūto yaṃ-saddo yadā ‘‘na labhatī’’ti etaṃ apekkhati, tattha guṇabhūtā icchā, padhānabhūto alābhoti āha ‘‘tadā icchāvisiṭṭho alābho vutto hotī’’ti.
ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪರಹಿತಾ ಛಿನ್ನಿಕಾ, ಧುತ್ತಿಕಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಛಿನ್ನಭಿನ್ನಗಣೇನಾತಿ ನಿಲ್ಲಜ್ಜೇನ ಧುತ್ತಗಣೇನಾ’’ತಿ। ಕಪ್ಪಟಿಕಾ ಸಿಬ್ಬಿತಪಿಲೋತಿಕಧಾರಿನೋ।
Hirottapparahitā chinnikā, dhuttikāti vuccantīti āha ‘‘chinnabhinnagaṇenāti nillajjena dhuttagaṇenā’’ti. Kappaṭikā sibbitapilotikadhārino.
ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಇಚ್ಛನ್ತಿ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಇಚ್ಛಂ।
Alabbhaneyyaicchanti alabbhaneyyavatthusmiṃ icchaṃ.
ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Upādānakkhandhaniddesavaṇṇanā
೨೦೨. ತಾದಿಸಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ ಸಬ್ಭಾವಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಅನವಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।
202. Tādisassa vatthuno sabbhāvāti sāmaññato anavasesaggahaṇaṃ sandhāyāha.
ಅತಿಪಾಕಟೇನ ಅತಿ ವಿಯ ಪಕಾಸೇನ ದುಕ್ಖೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Atipākaṭena ati viya pakāsena dukkhenāti attho.
ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
2. Samudayasaccaniddesavaṇṇanā
೨೦೩. ಮನೋ ವಿಯಾತಿ ಮನೋ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ। ಇಕ-ಸದ್ದೇನಾತಿ ‘‘ಪೋನೋಭವಿಕಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಇಕ-ಸದ್ದೇನ। ಗಮಿಯತ್ಥತ್ತಾತಿ ಞಾಪಿತತ್ಥತ್ತಾ। ಕರಣಸೀಲತಾ ಹಿ ಇಧ ಸೀಲತ್ಥೋ, ಸೋ ಚ ಇಕ-ಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕಿರಿಯಾವಾಚಕಸ್ಸ ಕರಣಸದ್ದಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನಂ ಅಪ್ಪಯೋಗೋ। ವುತ್ತತ್ಥಾನಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಯೋಗೋ। ಸತಿ ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ದಾಯಿಕಾ, ತದಭಾವೇ ಅದಾಯಿಕಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅದಾಯಿಕಾಪಿ ಪುನಬ್ಭವಂ ದೇತಿಚ್ಚೇವಾ’’ತಿ ತಂಸಭಾವಾನತಿವತ್ತನತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಮಾನಸಭಾವತ್ತಾ, ತದಾನುಭಾವತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಭಾವೋ ತಣ್ಹಾಯನಂ। ಆನುಭಾವೋ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಫಲನಿಪ್ಫಾದನಸಮತ್ಥತಾ। ಇತರೇಸೂತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಾದೀಸು। ಪವತ್ತಿವಿಪಾಕದಾಯಿನೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸಹಾಯಭೂತಾ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಉಪಧಿವೇಪಕ್ಕಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪಧಿಮ್ಹಿ ಯಥಾನಿಬ್ಬತ್ತೇ’’ತಿಆದಿ। ಯಥಾನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಪ್ಪಕಾರೇ। ನನ್ದನಂ ಸಂಉಪ್ಪಿಲಾವನಂ ಅಭಿತಸ್ಸನಂ। ರಞ್ಜನಂ ವತ್ಥಸ್ಸ ವಿಯ ರಙ್ಗಜಾತೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮನಂ, ರಮಾಪನಂ ವಾ। ರಾಗಸಮ್ಬನ್ಧೇನಾತಿ ರಾಗಪದಸಮ್ಬನ್ಧೇನ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪುಲ್ಲಿಙ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಾರೂಪಭವರಾಗೋ ವಿಸುಂ ವಕ್ಖತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಕ್ಖತಿ-ಕಿರಿಯಾಪದಂ ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
203. Mano viyāti mano-saddassa viya. Ika-saddenāti ‘‘ponobhavikā’’ti ettha ika-saddena. Gamiyatthattāti ñāpitatthattā. Karaṇasīlatā hi idha sīlattho, so ca ika-saddena vuccatīti kiriyāvācakassa karaṇasaddassa adassanaṃ appayogo. Vuttatthānañhi appayogo. Sati paccayantarasamavāye punabbhavassa dāyikā, tadabhāve adāyikāti vuttāti āha ‘‘adāyikāpi punabbhavaṃ deticcevā’’ti taṃsabhāvānativattanato. Tenevāha ‘‘samānasabhāvattā, tadānubhāvattā cā’’ti. Tattha sabhāvo taṇhāyanaṃ. Ānubhāvo paccayasamavāye phalanipphādanasamatthatā. Itaresūti avasiṭṭhakilesādīsu. Pavattivipākadāyino kammassa sahāyabhūtā taṇhā ‘‘upadhivepakkā’’ti adhippetāti āha ‘‘upadhimhi yathānibbatte’’tiādi. Yathānibbatteti attano paccayehi nibbattappakāre. Nandanaṃ saṃuppilāvanaṃ abhitassanaṃ. Rañjanaṃ vatthassa viya raṅgajātena cittassa vipariṇāmanaṃ, ramāpanaṃ vā. Rāgasambandhenāti rāgapadasambandhena ‘‘uppannassā’’ti pulliṅgavasena vuttaṃ. Rūpārūpabhavarāgo visuṃ vakkhatīti ettha vakkhati-kiriyāpadaṃ kammatthe veditabbaṃ.
‘‘ಸವತ್ಥುಕಂ ಚಕ್ಖು’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಕಲಂ ಚಕ್ಖುದಸಕಮಾಹ, ದುತಿಯೇನ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖುಂ। ಛಿದ್ದನ್ತಿ ಕಣ್ಣಸ್ಸ ಛಿದ್ದಪದೇಸಂ। ಕಣ್ಣಬದ್ಧನ್ತಿ ಕಣ್ಣಪಾಳಿ। ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನತೋ ರತ್ತಕಮ್ಬಲಪಟಲಂ ವಿಯ, ಕಿಚ್ಚತೋ ಮುದುಸಿನಿದ್ಧಮಧುರರಸದಂ ಮಞ್ಞನ್ತಿ। ಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹಿತಾತಿ ವಿಸಯೇನ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಗಹಿತಾ। ವಿಸಯವಿಸಿಟ್ಠಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿವಿಸಯವಿಸಿಟ್ಠಾ। ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಮುದಾಯಾವಯವೇಹಿ ವಿಯ ಸಾಮಞ್ಞವಿಸೇಸೇಹಿ ನ ನಾನತ್ತವೋಹಾರೋ ನ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ರುಕ್ಖೋ ಸಿಂಸಪಾ’’ತಿ। ನ ಹಿ ಸಬ್ಬೋ ರುಕ್ಖೋ ಸಿಂಸಪಾ। ತಸ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾಭೇದಸಬ್ಭಾವತೋ ‘‘ಸಯಾನಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ ಸಧನಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಿರಿಯಾಯ ಲಕ್ಖಣತಾ, ಇತರತ್ಥ ಲಕ್ಖಿತಬ್ಬತಾ ಚ ವುತ್ತಾ। ಯದಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಹೋತೀತಿ ಅನಿಚ್ಛಿತತ್ತಾ ಸಾಸಙ್ಕಂ ಉಪ್ಪಾದಕಿರಿಯಾಯ ಅತ್ಥಿಭಾವಮಾಹ। ತೇನ ಉಪ್ಪಾದೇ ಸತೀತಿ ಅಯಮೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋತಿ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದೋ ಹೇತುಭಾವೇನ ವುತ್ತೋ, ಇತರೋ ಚ ತಸ್ಸ ಫಲಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಹಿ ತೇನ ಉಪಯೋಜಿತೋ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾತಿ ವಾ ತಣ್ಹಾಯ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಸೀಲತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಸಭಾವೋ, ಉಪ್ಪಜ್ಜನಸಮತ್ಥತಾ ವಾ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥೇವ ಚಸ್ಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಸೀಲತಾ ಸಕ್ಕಾಯತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಸಯೇ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವತೋ, ಸಮತ್ಥತಾ ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇನ, ಅಞ್ಞಥಾ ಅಸಮತ್ಥತಾ, ಯತೋ ಕದಾಚಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ನಿವಿಸಮಾನಾ ನಿವಿಸತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
‘‘Savatthukaṃ cakkhu’’nti iminā sakalaṃ cakkhudasakamāha, dutiyena sasambhāracakkhuṃ. Chiddanti kaṇṇassa chiddapadesaṃ. Kaṇṇabaddhanti kaṇṇapāḷi. Vaṇṇasaṇṭhānato rattakambalapaṭalaṃ viya, kiccato mudusiniddhamadhurarasadaṃ maññanti. Sāmaññena gahitāti visayena avisesetvā gahitā. Visayavisiṭṭhāti cakkhādivisayavisiṭṭhā. Ettha uppajjatīti samudāyāvayavehi viya sāmaññavisesehi na nānattavohāro na hoti yathā ‘‘rukkho siṃsapā’’ti. Na hi sabbo rukkho siṃsapā. Tasmā kiriyābhedasabbhāvato ‘‘sayānā bhuñjanti sadhanā’’tiādīsu viya ‘‘uppajjamānā’’ti ettha kiriyāya lakkhaṇatā, itarattha lakkhitabbatā ca vuttā. Yadi uppajjamānāhotīti anicchitattā sāsaṅkaṃ uppādakiriyāya atthibhāvamāha. Tena uppāde satīti ayametassa atthoti ‘‘uppajjamānā’’ti ettha uppādo hetubhāvena vutto, itaro ca tassa phalabhāvenāti āha ‘‘so hi tena upayojito viya hotī’’ti. Uppajjamānāti vā taṇhāya tattha uppajjanasīlatā uppajjanasabhāvo, uppajjanasamatthatā vā vuttā. Tattheva cassā uppajjanasīlatā sakkāyato aññasmiṃ visaye pavattiyā abhāvato, samatthatā paccayasamavāyena, aññathā asamatthatā, yato kadāci na uppajjati. Nivisamānā nivisatīti etthāpi iminā nayena attho veditabboti.
ಸಮುದಯಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Samudayasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ನಿರೋಧಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
3. Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā
೨೦೪. ತಣ್ಹಾಯ ವಿರಜ್ಜನಂ ಹಲಿದ್ದಿರಾಗಸ್ಸ ವಿಯ ಪಲುಜ್ಜನನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಖಯಗಮನವಸೇನಾ’’ತಿ। ವಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ನಿರುಜ್ಝನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪ್ಪವತ್ತಿಗಮನವಸೇನಾ’’ತಿ। ಚಜನಂ ಛಡ್ಡನಂ, ಹಾಪನಂ ವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಪೇಕ್ಖತಾಯ ಚಜನವಸೇನ, ಹಾನಿವಸೇನ ಚಾ’’ತಿ।
204. Taṇhāya virajjanaṃ haliddirāgassa viya palujjananti katvā āha ‘‘khayagamanavasenā’’ti. Vicchinnaṃ nirujjhananti vuttaṃ ‘‘appavattigamanavasenā’’ti. Cajanaṃ chaḍḍanaṃ, hāpanaṃ vāti āha ‘‘anapekkhatāya cajanavasena, hānivasena cā’’ti.
ತದಪ್ಪವತ್ತಿ ವಿಯಾತಿ ತಸ್ಸಾ ತಿತ್ತಅಲಾಬುವಲ್ಲಿಯಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ವಿಯ। ಅಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಮ್ಪಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ತಣ್ಹಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ವಿಯ ಗಯ್ಹತೀತಿ ಆಹ ‘‘ತದಪ್ಪವತ್ತಿ ವಿಯಾ’’ತಿ ಯಥಾ ‘‘ರಾಗಕ್ಖಯೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೧೫, ೩೩೦)। ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭೂತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಪತ್ತಂ, ಪತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆಗಮ್ಮ ನಿರುದ್ಧಾಯಪಿ ತಣ್ಹಾಯ ಪಿಯರೂಪಸಾತರೂಪೇಸು ನಿರುದ್ಧಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗೋ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ತಣ್ಹಾಯ ಸಮುಚ್ಛೇದಸಾಧನಂ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪುರಿಮಾ ವಾ ಉಪಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಉಪಮಾದ್ವಯಂ ಉಭಯತ್ಥ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಯೋಜಿತಂ, ಉಭಯಟ್ಠಾನಿಯಂ ಪನ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ।
Tadappavatti viyāti tassā tittaalābuvalliyā appavatti viya. Appavattihetubhūtampi nibbānaṃ taṇhāya appavatti viya gayhatīti āha ‘‘tadappavatti viyā’’ti yathā ‘‘rāgakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.315, 330). Appavattibhūtanti taṇhāya appavattiyā pattaṃ, pattabbanti attho. Nibbānaṃ āgamma niruddhāyapi taṇhāya piyarūpasātarūpesu niruddhāti vattabbatādassanatthaṃ vuttāti yojanā. Ettha ca yasmā maggo, nibbānañca taṇhāya samucchedasādhanaṃ, tasmā ‘‘purimā vā upamā’’tiādinā upamādvayaṃ ubhayattha yathākkamaṃ yojitaṃ, ubhayaṭṭhāniyaṃ pana ubhayatthāpi labbhateva.
ನಿರೋಧಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೪. ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
4. Maggasaccaniddesavaṇṇanā
೨೦೫. ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಕಪ್ಪಿತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪಕತಿಪುರಿಸನ್ತರಞಾಣಾದಿಕಸ್ಸ। ಅರಿಯಂ ಲಭಾಪೇತೀತಿ ಅರಿಯಂ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಂ ಲಭಾಪೇತಿ।
205. Titthiyehikappitassa maggassa pakatipurisantarañāṇādikassa. Ariyaṃ labhāpetīti ariyaṃ sāmaññaphalaṃ labhāpeti.
ತಬ್ಬಿಪಕ್ಖವಿರತಿಸಭಾವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ವಿಪಕ್ಖತೋ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಯ ವಿರತಿಸಭಾವಾ। ಭೇದಕರಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾ ಪಿಸುಣವಾಚಾ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾ ವಿಸಂವಾದನಾದಿವಸೇನ ಭೇದಕರೀತಿ ಆಹ ‘‘ಭೇದಕರಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಪಹಾನೇನಾ’’ತಿ। ವಿಸಂವಾದನಾದಿಕಿಚ್ಚತಾಯ ಹಿ ಲೂಖಾನಂ ಅಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಮುಸಾವಾದಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ಸಿನಿದ್ಧಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸಭಾವಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಸುಭಾಸಿತಸಮ್ಪಟಿಗ್ಗಾಹಕೇ ಜನೇ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಜನೇ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಚ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಕಿಚ್ಚವತೀ’’ತಿ। ಚೀವರಕಮ್ಮಾದಿಕೋ ತಾದಿಸೋ ಪಯೋಗೋ। ಕಾತಬ್ಬಂ ಚೀವರರಜನಾದಿಕಂ। ನಿರವಜ್ಜಸಮುಟ್ಠಾಪನಕಿಚ್ಚವಾತಿ ನಿರವಜ್ಜಸ್ಸ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ, ನಿರವಜ್ಜಾಕಾರೇನ ವಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಕಿಚ್ಚವಾ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಮುಟ್ಠಾಪನಂ ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಅನುಗುಣಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಪವತ್ತನಮೇವ, ಉಕ್ಖಿಪನಂ ವಾ ನೇಸಂ ಕಾಯಿಕಕಿರಿಯಾಯ ಭಾರುಕ್ಖಿಪನಂ ವಿಯ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ, ಆಜೀವಸ್ಸೇವ ವಾ ವಿಸೋಧನಂ ವೋದಾಪನಂ।
Tabbipakkhaviratisabhāvāti tassā sammāvācāya vipakkhato micchāvācāya viratisabhāvā. Bhedakaramicchāvācā pisuṇavācā, sabbāpi vā micchāvācā visaṃvādanādivasena bhedakarīti āha ‘‘bhedakaramicchāvācāpahānenā’’ti. Visaṃvādanādikiccatāya hi lūkhānaṃ apariggāhakānaṃ musāvādādīnaṃ paṭipakkhabhūtā siniddhabhāvena pariggāhakasabhāvā sammāvācā tappaccayasubhāsitasampaṭiggāhake jane, sampayuttadhamme ca pariggaṇhantī pavattatīti pariggahalakkhaṇā. Tenāha ‘‘jane, sampayutte ca pariggaṇhanakiccavatī’’ti. Cīvarakammādiko tādiso payogo. Kātabbaṃ cīvararajanādikaṃ. Niravajjasamuṭṭhāpanakiccavāti niravajjassa kattabbassa, niravajjākārena vā samuṭṭhāpanakiccavā. Sampayuttadhamme ca samuṭṭhāpentoti ettha samuṭṭhāpanaṃ micchākammantapaṭipakkhabhūtassa attano kiccassa anuguṇabhāvena sampayuttānaṃ pavattanameva, ukkhipanaṃ vā nesaṃ kāyikakiriyāya bhārukkhipanaṃ viya. Sampayuttadhammānaṃ, ājīvasseva vā visodhanaṃ vodāpanaṃ.
ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜಪಹಾನೇಕಟ್ಠಾ, ಪಠಮಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿವಸೇನೇವ ತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ದಿಟ್ಠೇಕಟ್ಠಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಚತುಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಙ್ಗಹೋ ಕತೋ ಹೋತಿ। ಉಪರಿಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನೇ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝೋ ಮಾನೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪವತ್ತಿಆಕಾರತೋ ದಿಟ್ಠಿಟ್ಠಾನಿಯೋ। ಪಕಾಸೇತೀತಿ ಕಿಚ್ಚಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ಅಙ್ಗೇನಾತಿ ತೇನೇವ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಗ್ಗಙ್ಗೇನ। ತಥಾಪವತ್ತಿತೇನ ಕರಣಭೂತೇನ, ತೇನ ವಾ ಕಾರಣೇನ। ಅಙ್ಗ-ಸದ್ದೋ ಹಿ ಕಾರಣತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ಮಗ್ಗೇ, ಮಗ್ಗಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ವಾ।
Diṭṭhekaṭṭhāti diṭṭhiyā sahajapahānekaṭṭhā, paṭhamamaggasammādiṭṭhivaseneva taṃ veditabbaṃ. ‘‘Diṭṭhekaṭṭhaavijjādayo’’tipi pāṭho. Etasmiṃ pakkhe catumaggasammādiṭṭhiyā saṅgaho kato hoti. Uparimaggasammādiṭṭhiyā pana diṭṭhiṭṭhāne taṃtaṃmaggavajjho māno gahetabbo. So hi ‘‘aha’’nti pavattiākārato diṭṭhiṭṭhāniyo. Pakāsetīti kiccapaṭivedhena paṭivijjhati. Teneva hi aṅgenāti teneva sammādiṭṭhisaṅkhātena maggaṅgena. Tathāpavattitena karaṇabhūtena, tena vā kāraṇena. Aṅga-saddo hi kāraṇatthopi hotīti. Tatthāti magge, maggacittuppāde vā.
ಇಮಸ್ಸೇವಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸೇವ। ಯದಿಪಿ ವಿರಮಿತಬ್ಬತೋ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ, ವಿರತಿಯಾ ಏವ ಪನ ತದಾ ಪಧಾನಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿರಮಣಕಾಲೇ ವಾ ವಿರತಿಯೋ’’ತಿ। ಸುಭಾಸಿತಾದೀತಿ ಅಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪಾದಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅಪಿಸುಣಾದಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಭಾಸನಾದೀತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿ। ಅಮಗ್ಗಙ್ಗತ್ತಾತಿ ಅಮಗ್ಗಸಭಾವತ್ತಾ। ತಮೇವ ಚೇತನಾಯ ಅಮಗ್ಗಸಭಾವತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಕಿಚ್ಚತ್ತಯಂ ನಾಮ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾದೀನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಂ, ಮಗ್ಗಚೇತನಾ ಚ ತಂಸಭಾವಾ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ತಸ್ಸಾ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಭಾವಸಿದ್ಧಿ। ತಂಸಿದ್ಧಿಯನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚತ್ತಯಸಿದ್ಧಿಯಂ। ಯಥಾ ಪನಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಸುಭಾಸಿತವಾಚಾದಿಭಾವೋ, ಏವಂ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಸಿಯಾ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಯಥಾ ತತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ತಿಕಿಚ್ಚತಾ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಞ್ಚ ಏಕೇಕಾನಂ ಚತುಕಿಚ್ಚತಾ, ಏವಂ ಏಕಾ ಮಗ್ಗಚೇತನಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಿಕಿಚ್ಚತ್ತಯಸ್ಸ ಸಾಧಿಕಾ ಭವೇಯ್ಯ, ತಥಾ ಚ ಸತಿ ಮಗ್ಗೇ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ನ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ಛಳಙ್ಗಿಕೋ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸಿಯಾತಿ ತಯಿದಮಾಹ ‘‘ಏಕಾಯ ಚೇತನಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚಯತಾವಚನತೋ ಚ ನ ಚೇತನಾಯ ಮಗ್ಗಭಾವೋತಿ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ವಿರತಿಯೋವ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾದಯೋ।
Imassevāti ariyamaggapariyāpannasseva. Yadipi viramitabbato viramantassa cetanāpi labbhateva, viratiyā eva pana tadā padhānabhāvoti āha ‘‘viramaṇakāle vā viratiyo’’ti. Subhāsitādīti asamphappalāpādi. Ādi-saddena apisuṇādi saṅgahitā. Bhāsanādīti ettha pana kāyasucaritādi. Amaggaṅgattāti amaggasabhāvattā. Tameva cetanāya amaggasabhāvataṃ dassetuṃ ‘‘ekassañāṇassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammāvācādikiccattayaṃ nāma micchāvācādīnaṃ tiṇṇaṃ pāpadhammānaṃ samucchindanaṃ, maggacetanā ca taṃsabhāvā na hotīti na tassā maggakkhaṇe sammāvācādibhāvasiddhi. Taṃsiddhiyanti kiccattayasiddhiyaṃ. Yathā panassā pubbabhāge subhāsitavācādibhāvo, evaṃ maggakkhaṇepi siyā. Evaṃ sante yathā tattha ekassa sammāsaṅkappassa tikiccatā, sammādiṭṭhiādīnañca ekekānaṃ catukiccatā, evaṃ ekā maggacetanā sammāvācādikiccattayassa sādhikā bhaveyya, tathā ca sati magge sammāvācādīni tīṇi aṅgāni na bhaveyyuṃ, chaḷaṅgiko ca ariyamaggo siyāti tayidamāha ‘‘ekāya cetanāyā’’tiādinā. Yasmā panetaṃ natthi, tasmā maggapaccayatāvacanato ca na cetanāya maggabhāvoti maggakkhaṇe viratiyova sammāvācādayo.
ಬ್ರೂಹನಂ ಸುಖಂ। ಸನ್ತಸುಖಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ। ಸಾ ಹಿ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೬೪೪; ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೨) ವುತ್ತಾ। ವಿತಕ್ಕಾದೀನನ್ತಿ ತೇಯೇವ ಅಭಿನಿರೋಪನಾದಯೋ ಪಾಕಟಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಾ।
Brūhanaṃ sukhaṃ. Santasukhaṃ upekkhā. Sā hi ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (visuddhi. 2.644; vibha. aṭṭha. 232) vuttā. Vitakkādīnanti teyeva abhiniropanādayo pākaṭapariyāyena vuttā.
ವಚೀಸಙ್ಖಾರಭಾವತೋ ವಚೀಭೇದಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕೋ ವಿತಕ್ಕೋ। ‘‘ಸಾವಜ್ಜಾ…ಪೇ॰… ಉಪಕಾರಕೋ ಏವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚೀಭೇದತಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾನಂ ವಿಯ ವಿರತಿಯಾಪಿ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ ವಿತಕ್ಕೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಚೀಭೇದನಿಯಾಮಿಕಾ ವಾಚಾತಿ ವಚೀದುಚ್ಚರಿತವಿರತಿಮಾಹ। ಸಾ ಹಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಭೂತಾ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಸು ಸಂಯಮಿನೀ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ವಿಸಂವಾದನಾದಿಮಿಚ್ಛಾವಾಚತೋ ಅವಿರತೋ ಮಿಚ್ಛಾಕಮ್ಮನ್ತತೋಪಿ ನ ವಿರಮತೇವ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ…ಪೇ॰… ಅಕಾರಿಯ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೭೬)। ತಥಾ ಅವಿಸಂವಾದನಾದಿನಾ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಠಿತೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಮ್ಪಿ ಪೂರೇತಿಯೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಚೀಭೇದ…ಪೇ॰… ಉಪಕಾರಿಕಾ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಾನಂ ಪವತ್ತಿನಿಟ್ಠಾಭಾವತೋ ಯಥಾ ಗತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಪವತ್ತಿಭಾವತೋ ರಸಲಕ್ಖಣಾನಿಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವೇ ವಾ’’ತಿ।
Vacīsaṅkhārabhāvato vacībhedassa upakārako vitakko. ‘‘Sāvajjā…pe… upakārako evā’’ti iminā vacībhedataṃ samuṭṭhāpakacetanānaṃ viya viratiyāpi visesapaccayo vitakkoti dasseti. Vacībhedaniyāmikā vācāti vacīduccaritaviratimāha. Sā hi sammāvācābhūtā micchāvācāsu saṃyaminī. Tattha yathā visaṃvādanādimicchāvācato avirato micchākammantatopi na viramateva. Yathāha – ‘‘ekaṃ dhammaṃ…pe… akāriya’’nti (dha. pa. 176). Tathā avisaṃvādanādinā sammāvācāya ṭhito sammākammantampi pūretiyevāti āha ‘‘vacībheda…pe… upakārikā’’ti. Dhammānaṃ pavattiniṭṭhābhāvato yathā gatīti nibbatti vuccati, evaṃ pavattibhāvato rasalakkhaṇānipīti āha ‘‘kiccādisabhāve vā’’ti.
ಅಭಿನನ್ದನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದಿವಸೇನ ಅಭಿನನ್ದನಂ।
Abhinandananti taṇhādivasena abhinandanaṃ.
ವಾಚುಗ್ಗತಕರಣಂ ಉಗ್ಗಹೋ, ಅತ್ಥಪರಿಪುಚ್ಛನಂ ಪರಿಪುಚ್ಛಾತಿ ತದುಭಯಂ ಸವನಾಧೀನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸವನಞಾಣೇ ಏವ ಅವರೋಧಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ। ಞಾಣೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಣಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಂ।
Vācuggatakaraṇaṃ uggaho, atthaparipucchanaṃ paripucchāti tadubhayaṃ savanādhīnanti āha ‘‘savanañāṇe eva avarodhaṃ gacchantī’’ti. Ñāṇena paricchinditvā gahaṇaṃ pariggaṇhanaṃ.
ತಸ್ಸಾತಿ ಪಯೋಗಸ್ಸ।
Tassāti payogassa.
ಸೋತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಕಾರಣಭೂತೋ ಸುಭನಿಮಿತ್ತೇ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸ। ಗತಂ ಗಮನಂ ಪವತ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಉಪಾಯೋತಿ ಗತಮಗ್ಗೋ।
Soti kāmavitakkappavattiyā kāraṇabhūto subhanimitte ayonisomanasikāro. Tassāti kāmavitakkassa. Gataṃ gamanaṃ pavatti, tassa upāyoti gatamaggo.
ಪಹಾತಬ್ಬಏಕತ್ತನ್ತಿ ಪಹಾತಬ್ಬತಾಸಾಮಞ್ಞಂ।
Pahātabbaekattanti pahātabbatāsāmaññaṃ.
ಮಗ್ಗಭಾವೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಏಕತ್ತೇನಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಾದಿವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಮಗ್ಗಭಾವೇನ ಏಕತ್ತೇನ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏಕವಚನೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸದಿಸತಾ, ತಥಾ ಅಸದಿಸತಾ ಚ ಏಕಚ್ಚಸದಿಸತಾ ಚ ಝಾನಙ್ಗವಸೇನ ಸಬ್ಬಸದಿಸಸಬ್ಬಾಸದಿಸಏಕಚ್ಚಸದಿಸತಾ, ಸೋ ಏವ ವಿಸೇಸೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಆಹಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇಧ ಪನಾತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನಿಯಂ। ಸಮ್ಮಸಿ…ಪೇ॰… ನಿವತ್ತನತೋತಿ ಪಠಮತ್ಥೇರವಾದಂ ವದನ್ತೋ ತದಜ್ಝಾಸಯಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ವದತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಇತರಥಾ ಇತರವಾದಾಪೇತ್ಥ ದಸ್ಸಿತಾ ಏವಾತಿ। ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮನ್ತಿ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮಂ ಧುರಂ ಕತ್ವಾ ಆಹಾತಿ ಯೋಜನಾ। ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ …ಪೇ॰… ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಇಧ ಪಟಿಕ್ಖೇಪತಾ ಅತ್ಥಿ। ತಥಾ ಹಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕೇಚಿ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ನಿಯಾಮೇತೀತಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ? ನಯಿದಮೇವಂ। ಇಧಾಪೀತಿ ಇಧ ಪಾದಕಜ್ಝಾನನಿಯಾಮೇಪಿ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮೋ ನ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ’’ತಿ। ‘‘ಇಧ ಪನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಪಠಮತ್ಥೇರವಾದೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಸ್ಮಾ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಯಾಮೋ ವಿಸುಂ ಗಹಿತೋತಿ? ವಾದತ್ತಯಾವಿಧುರತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಅಞ್ಞೇ ಚಾಚರಿಯವಾದಾತಿ ಸಮ್ಮಸಿತಜ್ಝಾನಪುಗ್ಗಲಜ್ಝಾಸಯವಾದಾ।
Maggabhāvena catubbidhampi ekattenāti sotāpattimaggādivasena catubbidhampi maggabhāvena ekattena sāmaññato gahetvā ‘‘assā’’ti ekavacanena vuttanti attho. Sabbassa maggassa aññamaññaṃ sadisatā, tathā asadisatā ca ekaccasadisatā ca jhānaṅgavasena sabbasadisasabbāsadisaekaccasadisatā, so eva visesoti yojetabbaṃ. Vipassanāniyāmaṃ dhuraṃ katvā āhāti sambandho. Idha panāti imissā sammohavinodaniyaṃ. Sammasi…pe… nivattanatoti paṭhamattheravādaṃ vadanto tadajjhāsayaṃ purakkhatvā vadatīti adhippāyena vuttaṃ. Itarathā itaravādāpettha dassitā evāti. Pādakajjhānaniyāmanti pādakajjhānaniyāmaṃ dhuraṃ katvā āhāti yojanā. ‘‘Vipassanā …pe… daṭṭhabbo’’ti kasmā vuttaṃ. Na hi tassā idha paṭikkhepatā atthi. Tathā hi vuttaṃ ‘‘keci vuṭṭhānagāminivipassanā niyāmetīti vadantī’’ti? Nayidamevaṃ. Idhāpīti idha pādakajjhānaniyāmepi vipassanāniyāmo na paṭikkhittoti ayañhettha attho. Tenevāha ‘‘sādhāraṇattā’’ti. ‘‘Idha panā’’ti imināpi paṭhamattheravādo saṅgahitoti veditabbo. Yadi evaṃ kasmā vipassanāniyāmo visuṃ gahitoti? Vādattayāvidhuratādassanatthaṃ. Aññe cācariyavādāti sammasitajjhānapuggalajjhāsayavādā.
‘‘ಆರುಪ್ಪೇ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಂ…ಪೇ॰… ನ ಲೋಕಿಯ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಥೇರವಾದೇ ಆಗತಂ ಪೋರಾಣಟ್ಠಕಥಾಯಂ ತನ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತನ್ತಿ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯಂ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಸಾಲಿನಿಯನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ। ಯೇಸೂತಿ ಪಚ್ಛಿಮಜ್ಝಾನವಜ್ಜಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ಅರೂಪುಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಸಂಸಯೋ, ನ ಇತರಸ್ಮಿಂ। ‘‘ಚತುಕ್ಕಪಞ್ಚಕಜ್ಝಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅವಿಸೇಸತೋ ಸಾಸವಾನಾಸವಂ ಅಪೇಕ್ಖೀಯತಿ, ನಿವತ್ತೇತಬ್ಬಗಹೇತಬ್ಬಸಾಧಾರಣವಚನೇನೇತ್ಥ ಸಾಸವತೋ ಅವಚ್ಛಿನ್ದನತ್ಥಂ ‘‘ತಞ್ಚ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ನಿವತ್ತಿತಧಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ನ ಲೋಕಿಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮುದಾಯಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಆಹಾ’’ತಿ। ಇತರಥಾ ಬ್ಯಭಿಚಾರಾಭಾವತೋ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ ವಿಸೇಸನಂ ನಿರತ್ಥಕಂ ಸಿಯಾ। ತಯೋ ಮಗ್ಗಾತಿ ದುತಿಯಮಗ್ಗಾದಯೋ। ತಜ್ಝಾನಿಕನ್ತಿ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಾದಿಂ। ಅಞ್ಞಝಾನಿಕಾಪೀತಿ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನತೋ ಅಞ್ಞಝಾನಿಕಾಪಿ ಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕಾಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ತಜ್ಝಾನಿಕಾಪಿ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಚತುವೋಕಾರಭವೇಪಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ವಿಯ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಿಕಭಾವೇ ಕೇನಸ್ಸ ಝಾನಙ್ಗಾದಿನಿಯಾಮೋತಿ ಆಹ ‘‘ಝಾನಙ್ಗಾದಿನಿಯಾಮಿಕಾ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿ। ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ಚ ಪಾದಕಭೂತಾ ಅತ್ತನಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಧಮ್ಮವಿರಾಗಭಾವೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಕಾರೀ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿ, ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ವಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾದಕ’’ನ್ತಿ। ನ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಾತಿ ನ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಝಾನಙ್ಗಾದಿನಿಯಾಮಿಕಾ ಸಮ್ಮಸಿತಬ್ಬಾನಂ ತಿಕಚತುಕ್ಕಜ್ಝಾನಾನಂ ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ, ಇತರತ್ಥ ಚ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ। ಫಲಸ್ಸಪೀತಿ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಜ್ಝಾನಿಕಫಲಸ್ಸಪಿ।
‘‘Āruppe tikacatukkajjhānaṃ…pe… na lokiya’’nti idaṃ theravāde āgataṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tantiṃ katvā ṭhapitanti aṭṭhasāliniyaṃ saṅgahetvā vuttanti āha ‘‘vuttaṃ aṭṭhasāliniyanti adhippāyo’’ti. Yesūti pacchimajjhānavajjāni sandhāya vadati. Tattha hi arūpuppattiyaṃ saṃsayo, na itarasmiṃ. ‘‘Catukkapañcakajjhāna’’nti vutte avisesato sāsavānāsavaṃ apekkhīyati, nivattetabbagahetabbasādhāraṇavacanenettha sāsavato avacchindanatthaṃ ‘‘tañca lokuttara’’nti vatvā nivattitadhammadassanatthaṃ ‘‘na lokiya’’nti vuttanti dassento āha ‘‘samudāyañca…pe… āhā’’ti. Itarathā byabhicārābhāvato ‘‘lokuttara’’nti visesanaṃ niratthakaṃ siyā. Tayo maggāti dutiyamaggādayo. Tajjhānikanti tikacatukkajjhānikaṃ sotāpattiphalādiṃ. Aññajhānikāpīti tikacatukkajjhānato aññajhānikāpi catukkajjhānikāpi maggā uppajjanti. Pi-saddena tajjhānikāpi tikacatukkajjhānikāti attho. Yadi evaṃ catuvokārabhavepi pañcavokārabhave viya maggassa tikacatukkajjhānikabhāve kenassa jhānaṅgādiniyāmoti āha ‘‘jhānaṅgādiniyāmikā pubbābhisaṅkhārasamāpattī’’ti. Pubbābhisaṅkhārasamāpattīti ca pādakabhūtā attanā atikkantadhammavirāgabhāvena vipassanāya pubbābhisaṅkhārakārī arūpasamāpatti, phalasamāpatti vā. Tenāha ‘‘pādaka’’nti. Na sammasitabbāti na sammasitabbā samāpatti jhānaṅgādiniyāmikā sammasitabbānaṃ tikacatukkajjhānānaṃ tattha anuppajjanato, itarattha ca visesābhāvato. Phalassapīti catutthapañcamajjhānikaphalassapi.
ದುಕ್ಖಞಾಣಾದೀನನ್ತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಞಾಣಾನಂ। ತಂತಂಕುಸಲಾರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ ಕಾಮಾವಚರಾದೀಸು ಯೇನ ಯೇನ ಕುಸಲೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕುಸಲಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಂತಂಕುಸಲಾರಮ್ಮಣಾರಮ್ಮಣಾ , ತಬ್ಭಾವತೋ। ತಂತಂವಿರಮಿತಬ್ಬಾದಿಆರಮ್ಮಣತ್ತಾತಿ ವಿಸಂವಾದನವತ್ಥುಆದಿಆರಮ್ಮಣತ್ತಾ। ವೀತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತೋ ಏವ ಹಿ ವಿರತೀತಿ। ‘‘ಅಙ್ಗಾನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದೀನ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ಅವಯವೇನ ವಿನಾ ಸಮುದಾಯಾಭಾವತೋ। ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ಭಿನ್ನಸೀಲಸ್ಸ, ಅಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಸ್ಸ ವಾ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾಸಮ್ಭವತೋ ಸಮಾಧಾನಸ್ಸ ವಿಯ ವಾಯಾಮಸ್ಸ ಸೀಲಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಯದಿಪಿ ಪುರಿಮಸಿದ್ಧಸೀಲವಸೇನ ಯುತ್ತೋ, ಸಹಜಾತವಸೇನಾಪಿ ಪನ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ ಆಹ। ಸಹಜಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸೇವ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಮ್ಮೋಸೋ ಪಮಾದೋ, ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಅಸಮ್ಮೋಸೋ ಅಪ್ಪಮಾದೋ, ಸೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಕ್ಖಾತಿ ಆಹ ‘‘ಚೇತಸೋ ರಕ್ಖಿತತಾ’’ತಿ।
Dukkhañāṇādīnanti dukkhasamudayañāṇānaṃ. Taṃtaṃkusalārammaṇārammaṇattāti kāmāvacarādīsu yena yena kusalena saddhiṃ nekkhammasaṅkappādayo uppajjanti, tassa tassa kusalassa ārammaṇaṃ ārammaṇaṃ etesanti taṃtaṃkusalārammaṇārammaṇā , tabbhāvato. Taṃtaṃviramitabbādiārammaṇattāti visaṃvādanavatthuādiārammaṇattā. Vītikkamitabbato eva hi viratīti. ‘‘Aṅgāna’’nti idaṃ ‘‘nekkhammasaṅkappādīna’’nti etthāpi yojetabbaṃ avayavena vinā samudāyābhāvato. Visesapaccayoti bhinnasīlassa, aparisuddhasīlassa vā sammappadhānāsambhavato samādhānassa viya vāyāmassa sīlaṃ visesapaccayo. Ayañca attho yadipi purimasiddhasīlavasena yutto, sahajātavasenāpi pana labbhatevāti dassento ‘‘sampayuttassāpī’’ti āha. Sahajameva cettha adhippetanti āha ‘‘sampayuttasseva cā’’tiādi. Sammoso pamādo, tappaṭipakkho asammoso appamādo, so cittassa ārakkhāti āha ‘‘cetaso rakkhitatā’’ti.
ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಚ। ಖನ್ತಿಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಅದೋಸಸಾಧನತಾ, ನೀವರಣಜೇಟ್ಠಕಸ್ಸ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕಭಾವತೋ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅಲೋಭಸಾಧನತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸಾಸನನ್ತಿ ಪಟಿವೇಧಸಾಸನಂ, ‘‘ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯ’’ನ್ತಿ ಚ ವದನ್ತಿ।
Sīlakkhandho cāti ca-saddena samādhikkhandho ca. Khantippadhānattā sīlassa adosasādhanatā, nīvaraṇajeṭṭhakassa kāmacchandassa ujuvipaccanīkabhāvato samādhissa alobhasādhanatā daṭṭhabbā. Sāsananti paṭivedhasāsanaṃ, ‘‘sāsanabrahmacariya’’nti ca vadanti.
ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Maggasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೨೦೬-೨೧೪. ‘‘ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವರಹಿತೇ ಏಕನ್ತಪಹಾತಬ್ಬೇ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ತಣ್ಹಾಯಪಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿಯ ತಣ್ಹಾವತ್ಥುತಾವಚನೇನ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾ ವುತ್ತಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾ ಲೋಕೇ ಪಿಯರೂಪಂ ಸಾತರೂಪಂ, ಏತ್ಥೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏತ್ಥ ನಿವಿಸಮಾನಾ ನಿವಿಸತೀ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೩; ವಿಭ॰ ೨೦೩)। ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಸಮತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬತಾ ಹಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಾ। ಏಕನ್ತಪಹಾತಬ್ಬತಾ ಚ ನ ತಣ್ಹಾಯ ಏವ, ಅಥ ಖೋ ಅವಸೇಸಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ। ತಥಾ ಹಿ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಚ್ಚನ್ತಪ್ಪಹಾಯಿಕಾ ದಸ್ಸನಭಾವನಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತಥಾಪಿ ಯಥಾ ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೯) ತಣ್ಹಾವಜ್ಜೇ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೋ ನಿರುಳ್ಹೋ, ನ ತಥಾ ತಣ್ಹಾಯ, ತಣ್ಹಾಯ ಪನ ‘‘ಯಾಯಂ ತಣ್ಹಾ ಪೋನೋಭವಿಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೨೦೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦೦; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೯೧, ೪೬೦; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೪; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೪) ಸಮುದಯಭಾವೋ ವಿಯ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವೋ ನಿರುಳ್ಹೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವರಹಿತೇ ಏಕನ್ತಪ್ಪಹಾತಬ್ಬೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಸ ಅಸಙ್ಗಹಿತೋ ಪದೇಸೋ ಅತ್ಥಿ, ಸೋ ಸಪ್ಪದೇಸೋ, ಏಕದೇಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸದ್ದೇ। ಸಮುದಯೋತಿ ಸಮುದಯತ್ಥೋ। ‘‘ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಸಮುದಯಂ ದಸ್ಸೇತು’’ನ್ತಿ ಸಮುದಯಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುಕ್ಖನಿರೋಧಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಾತಿ ದುಕ್ಖಂ, ನಿರೋಧೋ ಚ। ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನಾಯನ್ತಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನಾಯಮ್ಪಿ ಸಚ್ಚದೇಸನಾಯಂ ವಿಯ। ಧಮ್ಮತೋತಿ ದೇಸೇತಬ್ಬಧಮ್ಮತೋ ನಿಪ್ಪದೇಸಾ ಏವ। ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದೇಸನಾಭೇದೋ ಏವ ಹಿ ತತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಹಿ ತತೋ ಅಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿ। ಅಪುಬ್ಬೋ ನತ್ಥೀತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅಪುಬ್ಬೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸಾತಿ ಸಮುದಯಸ್ಸ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ತೀಸುಪಿ ವಾರೇಸೂತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಭೇದೇಸು ಮಹಾವಾರೇಸು, ತದನ್ತೋಗಧೇಸು ಚ ಪಞ್ಚಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ಅಪುಬ್ಬಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅವಸೇಸಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತಣ್ಹಾಯ ಅಪುಬ್ಬಸ್ಸ। ಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಾದೀನಞ್ಹಿ ಸಮುದಯತಾವಚನಂ ಇಧ ಅಪುಬ್ಬದಸ್ಸನಂ। ತಸ್ಸ ಯದಿಪಿ ದುತಿಯತತಿಯವಾರೇಸು ವಿಸೇಸೋ ನತ್ಥಿ, ಪಞ್ಚಸು ಪನ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಉಪರೂಪರಿ ಅಪುಬ್ಬಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ಸಮುದಯವಿಸೇಸದಸ್ಸನಂ, ಇತರಂ ಪನ ಮಗ್ಗವಿಸೇಸದಸ್ಸನಂ। ತಸ್ಸ ಚ ಧಮ್ಮತೋ ಅಪುಬ್ಬಾಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋಯೇವ। ಯದಿ ಏವಂ ದುತಿಯಾದಿಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು, ಪಠಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಪಿ ವಾ ಕಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾ ಗಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಪುಬ್ಬಸಮುದಯದಸ್ಸನತ್ಥಾಯಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಕೇವಲಾಯಾತಿ ತದಞ್ಞಕಿಲೇಸಾದಿನಿರಪೇಕ್ಖಾಯ। ದೇಸನಾವಸೇನ ನ ವುತ್ತೋತಿ ನ ಧಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಸ್ಮಾ ದುಕ್ಖಾದೀನಿ ತತ್ಥ ಅರಿಯಸಚ್ಚದೇಸನಾಯಂ ಸಪ್ಪದೇಸಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯಕಥಾತಿ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಸಮುದಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಪಚ್ಚಯಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಾಭಿಮತಂ ಪಚ್ಚಯಭೂತಂ, ಪಚ್ಚಯಕೋಟ್ಠಾಸಂ ವಾ।
206-214. ‘‘Pariññeyyabhāvarahite ekantapahātabbe’’ti kasmā vuttaṃ, nanu taṇhāyapi cakkhādīnaṃ viya taṇhāvatthutāvacanena pariññeyyatā vuttā. Yathāha ‘‘rūpataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisatī’’tiādi (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133; vibha. 203). Tappaṭibaddhasaṃkilesappahānavasena samatikkamitabbatā hi pariññeyyatā. Ekantapahātabbatā ca na taṇhāya eva, atha kho avasesānaṃ saṃkilesadhammānampi. Tathā hi tesaṃ sabbaso accantappahāyikā dassanabhāvanāti? Saccametaṃ, tathāpi yathā ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyya’’nti (saṃ. ni. 5.1099) taṇhāvajje upādānakkhandhapañcake pariññeyyabhāvo niruḷho, na tathā taṇhāya, taṇhāya pana ‘‘yāyaṃ taṇhā ponobhavikā’’tiādinā (vibha. 203; dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.91, 460; saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 14; paṭi. ma. 1.34) samudayabhāvo viya sātisayaṃ pahātabbabhāvo niruḷhoti dassetuṃ ‘‘pariññeyyabhāvarahite ekantappahātabbe’’ti vuttaṃ. Yassa asaṅgahito padeso atthi, so sappadeso, ekadesoti attho. Tatthāti ariyasaccasadde. Samudayoti samudayattho. ‘‘Nippadesato samudayaṃ dassetu’’nti samudayassevettha gahaṇe kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘dukkhanirodhā panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkhanirodhāti dukkhaṃ, nirodho ca. Ariyasaccadesanāyanti ariyasaccadesanāyampi saccadesanāyaṃ viya. Dhammatoti desetabbadhammato nippadesā eva. ‘‘Avasesā ca kilesā’’tiādinā desanābhedo eva hi tattha viseso. Tenāha ‘‘na hi tato añño’’tiādi. Apubbo natthīti dhammato apubbo natthīti attho. Tassāti samudayassa. Sabbattha tīsupi vāresūti aṭṭhaṅgikapañcaṅgikasabbasaṅgāhikabhedesu mahāvāresu, tadantogadhesu ca pañcasu koṭṭhāsesu. Apubbassāti ‘‘avasesā ca kilesā’’tiādinā taṇhāya apubbassa. Avasiṭṭhakilesādīnañhi samudayatāvacanaṃ idha apubbadassanaṃ. Tassa yadipi dutiyatatiyavāresu viseso natthi, pañcasu pana koṭṭhāsesu uparūpari apubbaṃ dassitanti katvā evaṃ vuttaṃ. Tañhi samudayavisesadassanaṃ, itaraṃ pana maggavisesadassanaṃ. Tassa ca dhammato apubbābhāvo dassitoyeva. Yadi evaṃ dutiyādikoṭṭhāsesu, paṭhamakoṭṭhāsepi vā kasmā taṇhā gahitāti āha ‘‘apubbasamudayadassanatthāyapi hī’’tiādi. Kevalāyāti tadaññakilesādinirapekkhāya. Desanāvasena na vuttoti na dhammavasenāti adhippāyo. Tasmā dukkhādīni tattha ariyasaccadesanāyaṃ sappadesāni dassitāni honti pariyāyenāti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammadesanā pana nippariyāyakathāti katvā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nippadesato samudayaṃ dassetuṃ’’icceva vuttaṃ. Paccayasaṅkhātanti paccayābhimataṃ paccayabhūtaṃ, paccayakoṭṭhāsaṃ vā.
ತೇಸನ್ತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ। ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಪಹಾನವಸೇನಾತಿ ಹೇತುನಿರೋಧೇನ ಫಲನಿರೋಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ವಾ ಕುಸಲಾನಂ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾಪಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೦)। ಇತಿ ಪರಿಯಾಯತೋ ಕುಸಲಾನಂ ಪಹಾನಂ ವುತ್ತಂ, ನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ತದಭಾವತೋತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ ಕುಸಲಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು, ಅಬ್ಯಾಕತಧಮ್ಮೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಿರೋಧನ್ತಿ ಅಸಙ್ಖತಧಾತುಂ। ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೋತಿ ಯೋ ನಿರೋಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ತಣ್ಹಾದಿಅಪ್ಪವತ್ತಿಹೇತುಭಾವೋ, ತಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tesanti kusaladhammānaṃ. Paccayānaṃ pahānavasenāti hetunirodhena phalanirodhaṃ dasseti, tappaṭibaddhakilesappahānena vā kusalānaṃ pahānaṃ vuttaṃ. Yathā ‘‘dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā’’ti (ma. ni. 1.240). Iti pariyāyato kusalānaṃ pahānaṃ vuttaṃ, na nippariyāyato tadabhāvatoti āha ‘‘na hi kusalā pahātabbā’’ti. Yathā ca kusaladhammesu, abyākatadhammesupi eseva nayo. Nirodhanti asaṅkhatadhātuṃ. Appavattibhāvoti yo nirodhassa nibbānassa taṇhādiappavattihetubhāvo, taṃ pahānanti vuttanti attho.
ಕಾಯಕಮ್ಮಾದಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಆಜೀವಸುದ್ಧಿಯಾ ದೂರತರೂಪನಿಸ್ಸಯತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ…ಪೇ॰… ಪವತ್ತತಂ ದೀಪೇತಿ, ನ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಞಾಪಕನಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಞಾಪಕಭಾವನಿದಸ್ಸನಂ, ಏತೇನ ‘‘ವಚನತೋ’’ತಿ ಇದಂ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ವಚನತೋತಿ ವಾ ಈದಿಸಸ್ಸ ವಚನಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವತೋ। ಪಟಿಪದಾಯ ಏಕದೇಸೋಪಿ ಪಟಿಪದಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಸಙ್ಗಾಯನವಸೇನ।
Kāyakammādisuddhiyāti pubbabhāgakāyakammavacīkammaājīvasuddhiyā dūratarūpanissayataṃ ariyamaggassa dassetīti sambandho. Pañcaṅgikaṃ…pe… pavattataṃ dīpeti, na pana ariyamaggassa pañcaṅgikattāti adhippāyo. Ñāpakanidassananti ñāpakabhāvanidassanaṃ, etena ‘‘vacanato’’ti idaṃ hetuatthe nissakkavacananti dasseti. Vacanatoti vā īdisassa vacanassa sabbhāvato. Paṭipadāya ekadesopi paṭipadā evāti attho. Niddiṭṭho dhammasaṅgāhakehi saṅgāyanavasena.
ಝಾನೇಹಿ ದೇಸನಾಪವೇಸೋ ‘‘ಲೋಕುತ್ತರಂ ಝಾನಂ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೨೭೭) ಝಾನಸೀಸೇನ ದೇಸನಾವ। ತಥಾ ಭಾವನಾಪವೇಸೋ। ಪಾಳಿಗಮನನ್ತಿ ಪಾಳಿಪವತ್ತಿ ಪಾಠದೇಸನಾ। ಯಥಾವಿಜ್ಜಮಾನಧಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇ ಲಬ್ಭಮಾನವಿತಕ್ಕಾದಿಧಮ್ಮವಸೇನ।
Jhānehi desanāpaveso ‘‘lokuttaraṃ jhānaṃ bhāvetī’’ti (dha. sa. 277) jhānasīsena desanāva. Tathā bhāvanāpaveso. Pāḷigamananti pāḷipavatti pāṭhadesanā. Yathāvijjamānadhammavasenāti tasmiṃ cittuppāde labbhamānavitakkādidhammavasena.
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
೨೧೫. ತಸ್ಸಾತಿ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಸ್ಸ। ಏವಂ ಪನಾತಿ ‘‘ಅಪಿಚೇಸಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ನಾಮ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ನಾನಾಕ್ಖಣಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣಾ’’ತಿಆದಿಪ್ಪಕಾರೇನ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಭಾವಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತೇನಾತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ, ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸೇವ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
215. Tassāti suttantabhājanīyassa. Evaṃ panāti ‘‘apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā’’tiādippakārena. Evañca katvāti lokuttaramaggasseva maggasaccabhāvassa adhippetattā. Tenāti tena kāraṇena, ariyamaggasseva uddisitvā niddiṭṭhattāti attho.
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Saccavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ • 4. Saccavibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೩. ಪಞ್ಹಾಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೪. ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೋ • 4. Saccavibhaṅgo
