| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / द्वेमातिकापाळि • Dvemātikāpāḷi |
८. सहधम्मिकवग्गो
8. Sahadhammikavaggo
१. सहधम्मिकसिक्खापदवण्णना
1. Sahadhammikasikkhāpadavaṇṇanā
सहधम्मिकवग्गस्स पठमे सहधम्मिकं वुच्चमानोति इमस्सत्थो दुब्बचसिक्खापदे वुत्तो। एतस्मिं सिक्खापदेति एतस्मिं सिक्खापदे यं वुत्तं, तं न ताव सिक्खिस्सामीति अत्थो। पाचित्तियन्ति एत्थ पन अनादरियभया लेसेन एवं वदन्तस्स वाचाय वाचाय पाचित्तियं वेदितब्बं। सिक्खमानेनाति ओवादं सिरसा सम्पटिच्छित्वा सिक्खितुकामेनेव हुत्वा। अञ्ञातब्बन्ति आजानितब्बं। परिपुच्छितब्बन्ति ‘‘इमस्स को अत्थो’’ति परिपुच्छितब्बं। परिपञ्हितब्बन्ति चिन्तेतब्बं तुलयितब्बं।
Sahadhammikavaggassa paṭhame sahadhammikaṃ vuccamānoti imassattho dubbacasikkhāpade vutto. Etasmiṃ sikkhāpadeti etasmiṃ sikkhāpade yaṃ vuttaṃ, taṃ na tāva sikkhissāmīti attho. Pācittiyanti ettha pana anādariyabhayā lesena evaṃ vadantassa vācāya vācāya pācittiyaṃ veditabbaṃ. Sikkhamānenāti ovādaṃ sirasā sampaṭicchitvā sikkhitukāmeneva hutvā. Aññātabbanti ājānitabbaṃ. Paripucchitabbanti ‘‘imassa ko attho’’ti paripucchitabbaṃ. Paripañhitabbanti cintetabbaṃ tulayitabbaṃ.
कोसम्बियं छन्नत्थेरं आरब्भ एवं भणनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं , तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं, उभोहिपि ‘‘इदं न सल्लेखाया’’तिआदिना (पाचि॰ ४३६) नयेनेव अप्पञ्ञत्तेन वुच्चमानस्सापि एवं वदतो दुक्कटमेव। ‘‘जानिस्सामि सिक्खिस्सामी’’ति भणन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपसम्पन्नस्स पञ्ञत्तेन वचनं, असिक्खितुकामताय एवं वचनन्ति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानि, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Kosambiyaṃ channattheraṃ ārabbha evaṃ bhaṇanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ , tikapācittiyaṃ, anupasampanne tikadukkaṭaṃ, ubhohipi ‘‘idaṃ na sallekhāyā’’tiādinā (pāci. 436) nayeneva appaññattena vuccamānassāpi evaṃ vadato dukkaṭameva. ‘‘Jānissāmi sikkhissāmī’’ti bhaṇantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Upasampannassa paññattena vacanaṃ, asikkhitukāmatāya evaṃ vacananti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni, idaṃ pana dukkhavedananti.
सहधम्मिकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Sahadhammikasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
२. विलेखनसिक्खापदवण्णना
2. Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā
दुतिये उद्दिस्समानेति आचरियेन अन्तेवासिकस्स वुच्चमाने वा सज्झायवसेन परिवत्तियमाने वा। खुद्दानुखुद्दकेहीति खुद्दकेहि च अनुखुद्दकेहि च। यावदेवाति तेसं संवत्तनमरियादपरिच्छेदवचनं। इदं वुत्तं होति – एतानि हि ये उद्दिसन्ति वा उद्दिसापेन्ति वा सज्झायन्ति वा, तेसं ताव संवत्तन्ति, याव ‘‘कप्पति नु खो, न कप्पति नु खो’’ति कुक्कुच्चविप्पटिसारो, विहेसा, विचिकिच्छा मनोविलेखा च उप्पज्जन्तियेव। अथ वा यावदेवाति अतिसयववत्थापनं। तस्स ‘संवत्तन्ती’तिइमिना सम्बन्धो, कुक्कुच्चाय विहेसाय विलेखाय अतिविय संवत्तन्तियेवाति वुत्तं होति। सिक्खापदविवण्णकेति एवं सिक्खापदानं विवण्णके गरहणे पाचित्तियं होतीति अत्थो।
Dutiye uddissamāneti ācariyena antevāsikassa vuccamāne vā sajjhāyavasena parivattiyamāne vā. Khuddānukhuddakehīti khuddakehi ca anukhuddakehi ca. Yāvadevāti tesaṃ saṃvattanamariyādaparicchedavacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – etāni hi ye uddisanti vā uddisāpenti vā sajjhāyanti vā, tesaṃ tāva saṃvattanti, yāva ‘‘kappati nu kho, na kappati nu kho’’ti kukkuccavippaṭisāro, vihesā, vicikicchā manovilekhā ca uppajjantiyeva. Atha vā yāvadevāti atisayavavatthāpanaṃ. Tassa ‘saṃvattantī’tiiminā sambandho, kukkuccāya vihesāya vilekhāya ativiya saṃvattantiyevāti vuttaṃ hoti. Sikkhāpadavivaṇṇaketi evaṃ sikkhāpadānaṃ vivaṇṇake garahaṇe pācittiyaṃ hotīti attho.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ विनयविवण्णनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्नस्स विवण्णने तिकदुक्कटं, उभिन्नम्पि अञ्ञधम्मविवण्णने दुक्कटमेव। न विवण्णेतुकामस्स, ‘‘इङ्घ ताव सुत्तन्ते वा गाथायो वा अभिधम्मं वा परियापुणस्सु, पच्छापि विनयं परियापुणिस्ससी’’ति भणतो, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। गरहितुकामता च, उपसम्पन्नस्स सन्तिके सिक्खापदविवण्णनञ्चाति इमानेत्थ द्वे अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानि, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha vinayavivaṇṇanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampannassa vivaṇṇane tikadukkaṭaṃ, ubhinnampi aññadhammavivaṇṇane dukkaṭameva. Na vivaṇṇetukāmassa, ‘‘iṅgha tāva suttante vā gāthāyo vā abhidhammaṃ vā pariyāpuṇassu, pacchāpi vinayaṃ pariyāpuṇissasī’’ti bhaṇato, ummattakādīnañca anāpatti. Garahitukāmatā ca, upasampannassa santike sikkhāpadavivaṇṇanañcāti imānettha dve aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni, idaṃ pana dukkhavedananti.
विलेखनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Vilekhanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
३. मोहनसिक्खापदवण्णना
3. Mohanasikkhāpadavaṇṇanā
ततिये अन्वड्ढमासन्ति अनुपटिपाटिया अद्धमासे अद्धमासे। उद्दिस्समानेति उपोसथवसेन उद्दिसियमाने। यञ्च तत्थ आपत्तिं आपन्नोति यं सो अनाचारं आचरित्वा अञ्ञाणकेन आपन्नभावं जानापेतुकामो एवमाह, तस्मिं अनाचारे यं आपत्तिं आपन्नो। तञ्च यथाधम्मो कारेतब्बोति अञ्ञाणकेन आपन्नत्ता मोक्खो नत्थि, यथा पन धम्मो च विनयो च ठितो, तथा तं आपत्तिं कारेतब्बो, देसनागामिनिया देसापेतब्बो, वुट्ठानगामिनिया वुट्ठापेतब्बोति अत्थो। उत्तरि चस्स मोहो आरोपेतब्बोति यथाधम्मकरणतो च उत्तरि ‘‘तस्स ते, आवुसो’’तिआदिवचनेहि निन्दित्वा तस्स पुग्गलस्स ञत्तिदुतियकम्मेन मोहो आरोपेतब्बो। इदं तस्मिं मोहनके पाचित्तियन्ति यो एवं आरोपिते मोहे पुन मोहेति, तस्मिं मोहनके पुग्गले इदं पाचित्तियं वेदितब्बं, न अनारोपिते मोहेति अत्थो।
Tatiye anvaḍḍhamāsanti anupaṭipāṭiyā addhamāse addhamāse. Uddissamāneti uposathavasena uddisiyamāne. Yañca tattha āpattiṃ āpannoti yaṃ so anācāraṃ ācaritvā aññāṇakena āpannabhāvaṃ jānāpetukāmo evamāha, tasmiṃ anācāre yaṃ āpattiṃ āpanno. Tañca yathādhammo kāretabboti aññāṇakena āpannattā mokkho natthi, yathā pana dhammo ca vinayo ca ṭhito, tathā taṃ āpattiṃ kāretabbo, desanāgāminiyā desāpetabbo, vuṭṭhānagāminiyā vuṭṭhāpetabboti attho. Uttari cassa moho āropetabboti yathādhammakaraṇato ca uttari ‘‘tassa te, āvuso’’tiādivacanehi ninditvā tassa puggalassa ñattidutiyakammena moho āropetabbo. Idaṃ tasmiṃ mohanake pācittiyanti yo evaṃ āropite mohe puna moheti, tasmiṃ mohanake puggale idaṃ pācittiyaṃ veditabbaṃ, na anāropite moheti attho.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ मोहनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अधम्मकम्मे तिकदुक्कटं, अनारोपिते मोहे दुक्कटमेव। येन न वित्थारेन सुतं, ऊनकद्वत्तिक्खत्तुं वा वित्थारेन सुतं, ये च न मोहेतुकामा तेसं, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। मोहारोपनं, मोहेतुकामता, वुत्तनयेन सुतभावो, मोहनन्ति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानि, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha mohanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, adhammakamme tikadukkaṭaṃ, anāropite mohe dukkaṭameva. Yena na vitthārena sutaṃ, ūnakadvattikkhattuṃ vā vitthārena sutaṃ, ye ca na mohetukāmā tesaṃ, ummattakādīnañca anāpatti. Mohāropanaṃ, mohetukāmatā, vuttanayena sutabhāvo, mohananti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni, idaṃ pana dukkhavedananti.
मोहनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Mohanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
४. पहारसिक्खापदवण्णना
4. Pahārasikkhāpadavaṇṇanā
चतुत्थे पहारं ददेय्याति एत्थ पहरितुकामताय पहारे दिन्ने सचेपि मरति, पाचित्तियमेव।
Catutthe pahāraṃ dadeyyāti ettha paharitukāmatāya pahāre dinne sacepi marati, pācittiyameva.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ पहारदानवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं, विरूपकरणाधिप्पायेन पन उपसम्पन्नस्सपि कण्णादिच्छेदने दुक्कटमेव। केनचि विहेठियमानस्स पन मोक्खाधिप्पायस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। कुपितता, न मोक्खाधिप्पायता, उपसम्पन्नस्स पहारदानन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि पठमपाराजिकसदिसानि, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha pahāradānavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampanne tikadukkaṭaṃ, virūpakaraṇādhippāyena pana upasampannassapi kaṇṇādicchedane dukkaṭameva. Kenaci viheṭhiyamānassa pana mokkhādhippāyassa, ummattakādīnañca anāpatti. Kupitatā, na mokkhādhippāyatā, upasampannassa pahāradānanti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni paṭhamapārājikasadisāni, idaṃ pana dukkhavedananti.
पहारसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Pahārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
५. तलसत्तिकसिक्खापदवण्णना
5. Talasattikasikkhāpadavaṇṇanā
पञ्चमे तलसत्तिकं उग्गिरेय्याति पहारदानाकारं दस्सेन्तो कायं वा कायप्पटिबद्धं वा उच्चारेय्य। एत्थ च उग्गिरणपच्चया पाचित्तियं। सचे पन उग्गिरित्वा विरद्धो पहारं देति, न पहरितुकामताय दिन्नत्ता दुक्कटमेव, तेन पहारेन हत्थादीसु यंकिञ्चि भिज्जति, दुक्कटमेव। सेसमेत्थ सब्बं पुरिमसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्बन्ति।
Pañcame talasattikaṃ uggireyyāti pahāradānākāraṃ dassento kāyaṃ vā kāyappaṭibaddhaṃ vā uccāreyya. Ettha ca uggiraṇapaccayā pācittiyaṃ. Sace pana uggiritvā viraddho pahāraṃ deti, na paharitukāmatāya dinnattā dukkaṭameva, tena pahārena hatthādīsu yaṃkiñci bhijjati, dukkaṭameva. Sesamettha sabbaṃ purimasikkhāpade vuttanayeneva veditabbanti.
तलसत्तिकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Talasattikasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
६. अमूलकसिक्खापदवण्णना
6. Amūlakasikkhāpadavaṇṇanā
छट्ठे अमूलकेनाति दिट्ठादिमूलविरहितेन। अनुद्धंसेय्याति चोदेय्य वा चोदापेय्य वा। पाचित्तियन्ति सचे चुदितको तङ्खणञ्ञेव ‘‘चोदेति म’’न्ति जानाति, चोदकस्स पाचित्तियं।
Chaṭṭhe amūlakenāti diṭṭhādimūlavirahitena. Anuddhaṃseyyāti codeyya vā codāpeyya vā. Pācittiyanti sace cuditako taṅkhaṇaññeva ‘‘codeti ma’’nti jānāti, codakassa pācittiyaṃ.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ अमूलकेन सङ्घादिसेसेन अनुद्धंसनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, साणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, आचारविपत्तिया वा दिट्ठिविपत्तिया वा अनुद्धंसने दुक्कटं, अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं। तथासञ्ञिस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपसम्पन्नता, सङ्घादिसेसस्स अमूलकता, अनुद्धंसना, तङ्खणविजाननाति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानि, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha amūlakena saṅghādisesena anuddhaṃsanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, sāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, ācāravipattiyā vā diṭṭhivipattiyā vā anuddhaṃsane dukkaṭaṃ, anupasampanne tikadukkaṭaṃ. Tathāsaññissa, ummattakādīnañca anāpatti. Upasampannatā, saṅghādisesassa amūlakatā, anuddhaṃsanā, taṅkhaṇavijānanāti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni, idaṃ pana dukkhavedananti.
अमूलकसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Amūlakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
७. सञ्चिच्चसिक्खापदवण्णना
7. Sañciccasikkhāpadavaṇṇanā
सत्तमे कुक्कुच्चं उपदहेय्याति ‘‘ऊनवीसतिवस्सो त्वं मञ्ञे’’तिआदीनि (पाचि॰ ४६६) भणन्तो उप्पादेय्य। एवं अञ्ञस्मिं उप्पादनपच्चये असति सञ्चिच्च उप्पादेन्तस्स वाचाय वाचाय पाचित्तियं।
Sattame kukkuccaṃ upadaheyyāti ‘‘ūnavīsativasso tvaṃ maññe’’tiādīni (pāci. 466) bhaṇanto uppādeyya. Evaṃ aññasmiṃ uppādanapaccaye asati sañcicca uppādentassa vācāya vācāya pācittiyaṃ.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ कुक्कुच्चउप्पादनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं। नउप्पादेतुकामस्स, केवलं हितेसिताय तथा वदन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपसम्पन्नता, अफासुकामता , कुक्कुच्चुप्पादनन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अनन्तरसदिसानेवाति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha kukkuccauppādanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampanne tikadukkaṭaṃ. Nauppādetukāmassa, kevalaṃ hitesitāya tathā vadantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Upasampannatā, aphāsukāmatā , kukkuccuppādananti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni anantarasadisānevāti.
सञ्चिच्चसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Sañciccasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
८. उपस्सुतिसिक्खापदवण्णना
8. Upassutisikkhāpadavaṇṇanā
अट्ठमे विवादापन्नानन्ति भण्डनकलहेहि विवड्ढितं विवादाधिकरणं आपन्नानं। उपस्सुतिन्ति सुतिसमीपं, यत्थ ठत्वा सक्का होति तेसं वचनं सोतुं, तत्थ तिट्ठेय्याति अत्थो। ‘‘तत्थ सोस्सामी’’ति चोदेतुकामताय गच्छतो पदे पदे दुक्कटं, तुरितगमनेपि ओहीयमानेपि एसेव नयो। यत्थ पन ठितो सुणाति, तत्थ ठितस्स पाचित्तियं, अत्तनो ठितोकासं आगन्त्वा तेसु मन्तयमानेसुपि उक्कासित्वा, ‘‘अहं एत्था’’ति वा वत्वा जानापेतब्बं, एवं अकरोन्तस्सापि सवने पाचित्तियमेव।
Aṭṭhame vivādāpannānanti bhaṇḍanakalahehi vivaḍḍhitaṃ vivādādhikaraṇaṃ āpannānaṃ. Upassutinti sutisamīpaṃ, yattha ṭhatvā sakkā hoti tesaṃ vacanaṃ sotuṃ, tattha tiṭṭheyyāti attho. ‘‘Tattha sossāmī’’ti codetukāmatāya gacchato pade pade dukkaṭaṃ, turitagamanepi ohīyamānepi eseva nayo. Yattha pana ṭhito suṇāti, tattha ṭhitassa pācittiyaṃ, attano ṭhitokāsaṃ āgantvā tesu mantayamānesupi ukkāsitvā, ‘‘ahaṃ etthā’’ti vā vatvā jānāpetabbaṃ, evaṃ akarontassāpi savane pācittiyameva.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ उपस्सुतिट्ठानवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, तिकपाचित्तियं, अनुपसम्पन्ने तिकदुक्कटं, ‘‘इमेसं सुत्वा ओरमिस्सामि विरमिस्सामि वूपसमिस्सामि अत्तानं परिमोचेस्सामी’’ति (पाचि॰ ४७३) गच्छतो, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपसम्पन्नता, चोदनाधिप्पायो, सवनन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। थेय्यसत्थसमुट्ठानं इदं पन सिया किरियं, सिया अकिरियं, सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं, लोकवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, अकुसलचित्तं, दुक्खवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha upassutiṭṭhānavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, tikapācittiyaṃ, anupasampanne tikadukkaṭaṃ, ‘‘imesaṃ sutvā oramissāmi viramissāmi vūpasamissāmi attānaṃ parimocessāmī’’ti (pāci. 473) gacchato, ummattakādīnañca anāpatti. Upasampannatā, codanādhippāyo, savananti imānettha tīṇi aṅgāni. Theyyasatthasamuṭṭhānaṃ idaṃ pana siyā kiriyaṃ, siyā akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedananti.
उपस्सुतिसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Upassutisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
९. कम्मप्पटिबाहनसिक्खापदवण्णना
9. Kammappaṭibāhanasikkhāpadavaṇṇanā
नवमे धम्मिकानं कम्मानन्ति धम्मेन विनयेन सत्थुसासनेन कतानं अपलोकनकम्मं ञत्तिकम्मं ञत्तिदुतियकम्मं ञत्तिचतुत्थकम्मन्ति इमेसं चतुन्नं कम्मानं। तत्रायं सङ्खेपतो कम्मविनिच्छयो – तत्र अपलोकनकम्मं नाम समग्गस्स सङ्घस्स अनुमतिया तं तं वत्थुं कित्तेत्वा ‘‘रुच्चति सङ्घस्सा’’ति तिक्खत्तुं सावेत्वा कत्तब्बं कम्मं वुच्चति। समग्गस्सेव पन सङ्घस्स अनुमतिया एकाय ञत्तिया कत्तब्बं कम्मं ञत्तिकम्मं नाम। एकाय ञत्तिया चेव अनुस्सावनाय च कत्तब्बं कम्मं ञत्तिदुतियकम्मं नाम। एकाय पन ञत्तिया तीहि च अनुस्सावनाहि कत्तब्बं कम्मं ञत्तिचतुत्थकम्मं नाम।
Navame dhammikānaṃ kammānanti dhammena vinayena satthusāsanena katānaṃ apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakammanti imesaṃ catunnaṃ kammānaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepato kammavinicchayo – tatra apalokanakammaṃ nāma samaggassa saṅghassa anumatiyā taṃ taṃ vatthuṃ kittetvā ‘‘ruccati saṅghassā’’ti tikkhattuṃ sāvetvā kattabbaṃ kammaṃ vuccati. Samaggasseva pana saṅghassa anumatiyā ekāya ñattiyā kattabbaṃ kammaṃ ñattikammaṃ nāma. Ekāya ñattiyā ceva anussāvanāya ca kattabbaṃ kammaṃ ñattidutiyakammaṃ nāma. Ekāya pana ñattiyā tīhi ca anussāvanāhi kattabbaṃ kammaṃ ñatticatutthakammaṃ nāma.
तेसु अपलोकनकम्मं (परि॰ ४९६; परि॰ अट्ठ॰ ४९५-४९६) पञ्च ठानानि गच्छति ओसारणं निस्सारणं भण्डुकम्मं ब्रह्मदण्डं कम्मलक्खणन्ति। तत्थ कण्टकसामणेरस्स नासना विय निस्सारणा, तादिसंयेव सम्मावत्तन्तं दिस्वा पवेसना ‘ओसारणा’ति वेदितब्बा। पब्बज्जापेक्खस्स केसच्छेदनापुच्छनं भण्डुकम्मं (महाव॰ ९८) नाम। मुखरस्स भिक्खुनो भिक्खू दुरुत्तवचनेहि घट्टेन्तस्स ‘‘इत्थन्नामो भिक्खु मुखरो भिक्खू दुरुत्तवचनेहि घट्टेन्तो विहरति, सो भिक्खु यं इच्छेय्य, तं वदेय्य, भिक्खूहि इत्थन्नामो भिक्खु नेव वत्तब्बो, न ओवादानुसासनिं कत्तब्बो, न ओवदितब्बो’’ति ‘‘सङ्घं, भन्ते , पुच्छामि ‘इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ब्रह्मदण्डस्स दानं रुच्चति सङ्घस्सा’ति, दुतियम्पि पुच्छामि, ततियम्पि पुच्छामि ‘इत्थन्नामस्स, भन्ते, भिक्खुनो ब्रह्मदण्डस्स दानं रुच्चति सङ्घस्सा’’’ति एवं कत्तब्बं कम्मं ब्रह्मदण्डं (चूळव॰ ४४५) नाम। यं पन भगवता भिक्खुनीनं ऊरुं विवरित्वा दस्सनादिवत्थूसु ‘‘अवन्दियो सो, भिक्खवे, भिक्खु भिक्खुनिसङ्घेन कातब्बो’’ति (चूळव॰ ४११) एवं अवन्दियकम्मं अनुञ्ञातं, यं भिक्खुनीहि ‘‘अय्ये, असुको नाम अय्यो भिक्खुनीनं अप्पसादनीयं दस्सेति, एतस्स अय्यस्स अवन्दियकरणं ‘रुच्चति भिक्खुनिसङ्घस्सा’’’ति एवं उपस्सये निसिन्नाहेव भिक्खुनीहि कत्तब्बं, एवरूपं कम्मं यस्मा तस्स कम्मंयेव लक्खणं न ओसारणादीनि, तस्मा कम्मलक्खणन्ति वुच्चति। इदञ्च कम्मलक्खणं नाम भिक्खुनिमूलकं पञ्ञत्तं, अपिच भिक्खूनम्पि लब्भति, तस्मा भिक्खूहिपि अच्छिन्नचीवरकादीनं चीवरादीनि वा देन्तेहि, परिभुञ्जितब्बानि अपनेतब्बानिपि वत्थूनि परिभुञ्जन्तेहि वा, अपनेन्तेहि वा, तथारूपं वा धम्मिकं कतिकं करोन्तेहि तिक्खत्तुं सावेत्वा अपलोकनकम्मं कातब्बं, सब्बञ्हेतं कम्मलक्खणमेव पविसति, इति अपलोकनकम्मं पञ्च ठानानि गच्छति।
Tesu apalokanakammaṃ (pari. 496; pari. aṭṭha. 495-496) pañca ṭhānāni gacchati osāraṇaṃ nissāraṇaṃ bhaṇḍukammaṃ brahmadaṇḍaṃ kammalakkhaṇanti. Tattha kaṇṭakasāmaṇerassa nāsanā viya nissāraṇā, tādisaṃyeva sammāvattantaṃ disvā pavesanā ‘osāraṇā’ti veditabbā. Pabbajjāpekkhassa kesacchedanāpucchanaṃ bhaṇḍukammaṃ (mahāva. 98) nāma. Mukharassa bhikkhuno bhikkhū duruttavacanehi ghaṭṭentassa ‘‘itthannāmo bhikkhu mukharo bhikkhū duruttavacanehi ghaṭṭento viharati, so bhikkhu yaṃ iccheyya, taṃ vadeyya, bhikkhūhi itthannāmo bhikkhu neva vattabbo, na ovādānusāsaniṃ kattabbo, na ovaditabbo’’ti ‘‘saṅghaṃ, bhante , pucchāmi ‘itthannāmassa bhikkhuno brahmadaṇḍassa dānaṃ ruccati saṅghassā’ti, dutiyampi pucchāmi, tatiyampi pucchāmi ‘itthannāmassa, bhante, bhikkhuno brahmadaṇḍassa dānaṃ ruccati saṅghassā’’’ti evaṃ kattabbaṃ kammaṃ brahmadaṇḍaṃ (cūḷava. 445) nāma. Yaṃ pana bhagavatā bhikkhunīnaṃ ūruṃ vivaritvā dassanādivatthūsu ‘‘avandiyo so, bhikkhave, bhikkhu bhikkhunisaṅghena kātabbo’’ti (cūḷava. 411) evaṃ avandiyakammaṃ anuññātaṃ, yaṃ bhikkhunīhi ‘‘ayye, asuko nāma ayyo bhikkhunīnaṃ appasādanīyaṃ dasseti, etassa ayyassa avandiyakaraṇaṃ ‘ruccati bhikkhunisaṅghassā’’’ti evaṃ upassaye nisinnāheva bhikkhunīhi kattabbaṃ, evarūpaṃ kammaṃ yasmā tassa kammaṃyeva lakkhaṇaṃ na osāraṇādīni, tasmā kammalakkhaṇanti vuccati. Idañca kammalakkhaṇaṃ nāma bhikkhunimūlakaṃ paññattaṃ, apica bhikkhūnampi labbhati, tasmā bhikkhūhipi acchinnacīvarakādīnaṃ cīvarādīni vā dentehi, paribhuñjitabbāni apanetabbānipi vatthūni paribhuñjantehi vā, apanentehi vā, tathārūpaṃ vā dhammikaṃ katikaṃ karontehi tikkhattuṃ sāvetvā apalokanakammaṃ kātabbaṃ, sabbañhetaṃ kammalakkhaṇameva pavisati, iti apalokanakammaṃ pañca ṭhānāni gacchati.
ञत्तिकम्मं पन नव ठानानि गच्छति ओसारणं निस्सारणं उपोसथं पवारणं सम्मुतिं दानं पटिग्गहं पच्चुक्कड्ढनं कम्मलक्खणन्ति। तत्थ ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इत्थन्नामो इत्थन्नामस्स आयस्मतो उपसम्पदापेक्खो, अनुसिट्ठो सो मया, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, इत्थन्नामो आगच्छेय्य , ‘आगच्छाही’ति वत्तब्बो’’ति (महाव॰ १२६) एवं उपसम्पदापेक्खस्स ओसारणा ओसारणा नाम। ‘‘सुणन्तु मे आयस्मन्ता, अयं इत्थन्नामो भिक्खु धम्मकथिको, इमस्स नेव सुत्तं आगच्छति, नो सुत्तविभङ्गो, सो अत्थं असल्लक्खेत्वा ब्यञ्जनच्छायाय अत्थं पटिबाहति, यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, इत्थन्नामं भिक्खुं वुट्ठापेत्वा अवसेसा इमं अधिकरणं वूपसमेय्यामा’’ति एवं उब्भाहिकविनिच्छये (चूळव॰ २३३) धम्मकथिकस्स भिक्खुनो निस्सारणा निस्सारणा नाम। ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अज्जुपोसथो…पे॰… उपोसथं करेय्या’’ति एवं उपोसथकम्मवसेन ठपिता ञत्ति उपोसथो नाम। ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अज्ज पवारणा पन्नरसी, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो पवारेय्या’’ति (महाव॰ २१०) एवं पवारणाकम्मवसेन ठपिता ञत्ति पवारणा नाम। ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इत्थन्नामो इत्थन्नामस्स उपसम्पदापेक्खो, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामं अनुसासेय्य’’न्ति, ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, इत्थन्नामो इत्थन्नामं अनुसासेय्या’’ति (महाव॰ १२६) एवं अत्तानं वा परं वा सम्मन्नितुं ठपिता ञत्ति सम्मुति नाम। ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, इमं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो निस्सग्गियं सङ्घस्स निस्सट्ठं, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, सङ्घो इमं चीवरं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो ददेय्या’’ति (पारा॰ ४६४) एवं निस्सट्ठचीवरपत्तादीनं दानं दानं नाम। ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्नामो भिक्खु आपत्तिं सरति विवरति उत्तानिं करोति देसेति, यदि सङ्घस्स पत्तकल्लं, अहं इत्थन्नामस्स भिक्खुनो आपत्तिं पटिग्गण्हेय्य’’न्ति, तेन वत्तब्बो ‘पस्ससी’ति, ‘आम, पस्सामी’ति, ‘‘आयतिं संवरेय्यासी’’ति (चूळव॰ २३९) एवं आपत्तिप्पटिग्गहो पटिग्गहो नाम। ‘‘सुणन्तु मे आयस्मन्ता आवासिका, यदायस्मन्तानं पत्तकल्लं, इदानि उपोसथं करेय्याम, पातिमोक्खं उद्दिसेय्याम, आगमे काले पवारेय्यामा’’ति (महाव॰ २४०) एवं कतप्पवारणप्पच्चुक्कड्ढना पच्चुक्कड्ढना नाम। तिणवत्तारकसमथे (चूळव॰ २१२) सब्बसङ्गाहिकञत्ति, एकेकस्मिं पक्खे एकेका ञत्ति चाति तिस्सोपि ञत्तियो कम्मलक्खणं नाम। इति ञत्तिकम्मं नव ठानानि गच्छति।
Ñattikammaṃ pana nava ṭhānāni gacchati osāraṇaṃ nissāraṇaṃ uposathaṃ pavāraṇaṃ sammutiṃ dānaṃ paṭiggahaṃ paccukkaḍḍhanaṃ kammalakkhaṇanti. Tattha ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, itthannāmo itthannāmassa āyasmato upasampadāpekkho, anusiṭṭho so mayā, yadi saṅghassa pattakallaṃ, itthannāmo āgaccheyya , ‘āgacchāhī’ti vattabbo’’ti (mahāva. 126) evaṃ upasampadāpekkhassa osāraṇā osāraṇā nāma. ‘‘Suṇantu me āyasmantā, ayaṃ itthannāmo bhikkhu dhammakathiko, imassa neva suttaṃ āgacchati, no suttavibhaṅgo, so atthaṃ asallakkhetvā byañjanacchāyāya atthaṃ paṭibāhati, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, itthannāmaṃ bhikkhuṃ vuṭṭhāpetvā avasesā imaṃ adhikaraṇaṃ vūpasameyyāmā’’ti evaṃ ubbhāhikavinicchaye (cūḷava. 233) dhammakathikassa bhikkhuno nissāraṇā nissāraṇā nāma. ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, ajjuposatho…pe… uposathaṃ kareyyā’’ti evaṃ uposathakammavasena ṭhapitā ñatti uposatho nāma. ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, ajja pavāraṇā pannarasī, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho pavāreyyā’’ti (mahāva. 210) evaṃ pavāraṇākammavasena ṭhapitā ñatti pavāraṇā nāma. ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, itthannāmo itthannāmassa upasampadāpekkho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmaṃ anusāseyya’’nti, ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, itthannāmo itthannāmaṃ anusāseyyā’’ti (mahāva. 126) evaṃ attānaṃ vā paraṃ vā sammannituṃ ṭhapitā ñatti sammuti nāma. ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, imaṃ cīvaraṃ itthannāmassa bhikkhuno nissaggiyaṃ saṅghassa nissaṭṭhaṃ, yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho imaṃ cīvaraṃ itthannāmassa bhikkhuno dadeyyā’’ti (pārā. 464) evaṃ nissaṭṭhacīvarapattādīnaṃ dānaṃ dānaṃ nāma. ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ itthannāmo bhikkhu āpattiṃ sarati vivarati uttāniṃ karoti deseti, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ itthannāmassa bhikkhuno āpattiṃ paṭiggaṇheyya’’nti, tena vattabbo ‘passasī’ti, ‘āma, passāmī’ti, ‘‘āyatiṃ saṃvareyyāsī’’ti (cūḷava. 239) evaṃ āpattippaṭiggaho paṭiggaho nāma. ‘‘Suṇantu me āyasmantā āvāsikā, yadāyasmantānaṃ pattakallaṃ, idāni uposathaṃ kareyyāma, pātimokkhaṃ uddiseyyāma, āgame kāle pavāreyyāmā’’ti (mahāva. 240) evaṃ katappavāraṇappaccukkaḍḍhanā paccukkaḍḍhanā nāma. Tiṇavattārakasamathe (cūḷava. 212) sabbasaṅgāhikañatti, ekekasmiṃ pakkhe ekekā ñatti cāti tissopi ñattiyo kammalakkhaṇaṃ nāma. Iti ñattikammaṃ nava ṭhānāni gacchati.
ञत्तिदुतियकम्मं सत्त ठानानि गच्छति ओसारणं निस्सारणं सम्मुतिं दानं उद्धारं देसनं कम्मलक्खणन्ति। तत्थ भिक्खूनं अलाभाय परिसक्कनादिकेहि अट्ठहि अङ्गेहि समन्नागतस्स उपासकस्स सङ्घेन असम्भोगकरणत्थं पत्तनिक्कुज्जनवसेन निस्सारणा निस्सारणा नाम। तस्सेव सम्मावत्तन्तस्स पत्तुक्कुज्जनवसेन ओसारणा च वेदितब्बा, सा खुद्दकक्खन्धके वड्ढलिच्छविवत्थुस्मिं (चूळव॰ २६५-२६६) वुत्ता। सीमासम्मुति तिचीवरेन अविप्पवाससम्मुतिसन्थतसम्मुतिभत्तुद्देसकसेनासनग्गाहापकभण्डागारिकचीवरप्पटिग्गाहकयागुभाजकफलभाजकखज्जभाजकअप्पमत्तकविस्सज्जकसाटियग्गाहपकपत्तग्गाहापकआरामिकपेसकसामणेरपेसकसम्मुतीति एतासं सम्मुतीनं वसेन सम्मुति वेदितब्बा। कथिनचीवरमतकचीवरदानवसेन दानं वेदितब्बं। कथिनुद्धारवसेन उद्धारो वेदितब्बो। कुटिवत्थुविहारवत्थुदेसनावसेन देसना वेदितब्बा। या पन तिणवत्थारकसमथे (चूळव॰ २१२ आदयो) एकस्मिं पक्खे एका, एकस्मिं पक्खे एकाति द्वे ञत्तिदुतियकम्मवाचा वुत्ता, या च मोहारोपनादीसु कम्मवाचा (पाचि॰ ४४६) वुत्ता, तासं वसेन कम्मलक्खणं वेदितब्बं, इति ञत्तिदुतियकम्मं सत्त ठानानि गच्छति।
Ñattidutiyakammaṃ satta ṭhānāni gacchati osāraṇaṃ nissāraṇaṃ sammutiṃ dānaṃ uddhāraṃ desanaṃ kammalakkhaṇanti. Tattha bhikkhūnaṃ alābhāya parisakkanādikehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgatassa upāsakassa saṅghena asambhogakaraṇatthaṃ pattanikkujjanavasena nissāraṇā nissāraṇā nāma. Tasseva sammāvattantassa pattukkujjanavasena osāraṇā ca veditabbā, sā khuddakakkhandhake vaḍḍhalicchavivatthusmiṃ (cūḷava. 265-266) vuttā. Sīmāsammuti ticīvarena avippavāsasammutisanthatasammutibhattuddesakasenāsanaggāhāpakabhaṇḍāgārikacīvarappaṭiggāhakayāgubhājakaphalabhājakakhajjabhājakaappamattakavissajjakasāṭiyaggāhapakapattaggāhāpakaārāmikapesakasāmaṇerapesakasammutīti etāsaṃ sammutīnaṃ vasena sammuti veditabbā. Kathinacīvaramatakacīvaradānavasena dānaṃ veditabbaṃ. Kathinuddhāravasena uddhāro veditabbo. Kuṭivatthuvihāravatthudesanāvasena desanā veditabbā. Yā pana tiṇavatthārakasamathe (cūḷava. 212 ādayo) ekasmiṃ pakkhe ekā, ekasmiṃ pakkhe ekāti dve ñattidutiyakammavācā vuttā, yā ca mohāropanādīsu kammavācā (pāci. 446) vuttā, tāsaṃ vasena kammalakkhaṇaṃ veditabbaṃ, iti ñattidutiyakammaṃ satta ṭhānāni gacchati.
ञत्तिचतुत्थकम्मम्पि सत्तेव ठानानि गच्छति ओसारणं निस्सारणं सम्मुतिं दानं निग्गहं समनुभासनं कम्मलक्खणन्ति। तत्थ तज्जनीयकम्मादीनं (चूळव॰ १ आदयो) सत्तन्नं कम्मानं वसेन निस्सारणा, तेसंयेव कम्मानं पटिप्पस्सम्भनवसेन ओसारणा च वेदितब्बा, भिक्खुनोवादकसम्मुतिवसेन (पाचि॰ १४६-१४७) सम्मुति, परिवासदान(चऊळव॰ १०२) मानत्तदानवसेन (चूळव॰ १०५) दानं, मूलायपटिकस्सनवसेन (चूळव॰ ११०) निग्गहो, उक्खित्तानुवत्तिका , अट्ठ यावततियका, अरिट्ठो (पाचि॰ ४१७), चण्डकाळी (पाचि॰ ७०९) चाति इमे ते यावततियकाति इमासं एकादसन्नं समनुभासनानं वसेन समनुभासना, उपसम्पदाकम्मअब्भानकम्मवसेन कम्मलक्खणं वेदितब्बं। इति ञत्तिचतुत्थकम्मं सत्त ठानानि गच्छति।
Ñatticatutthakammampi satteva ṭhānāni gacchati osāraṇaṃ nissāraṇaṃ sammutiṃ dānaṃ niggahaṃ samanubhāsanaṃ kammalakkhaṇanti. Tattha tajjanīyakammādīnaṃ (cūḷava. 1 ādayo) sattannaṃ kammānaṃ vasena nissāraṇā, tesaṃyeva kammānaṃ paṭippassambhanavasena osāraṇā ca veditabbā, bhikkhunovādakasammutivasena (pāci. 146-147) sammuti, parivāsadāna(caūḷava. 102) mānattadānavasena (cūḷava. 105) dānaṃ, mūlāyapaṭikassanavasena (cūḷava. 110) niggaho, ukkhittānuvattikā , aṭṭha yāvatatiyakā, ariṭṭho (pāci. 417), caṇḍakāḷī (pāci. 709) cāti ime te yāvatatiyakāti imāsaṃ ekādasannaṃ samanubhāsanānaṃ vasena samanubhāsanā, upasampadākammaabbhānakammavasena kammalakkhaṇaṃ veditabbaṃ. Iti ñatticatutthakammaṃ satta ṭhānāni gacchati.
इमेसु पन चतूसु कम्मेसु अपलोकनकम्मं अपलोकेत्वाव कातब्बं, ञत्तिकम्मादिवसेन न कातब्बं। ञत्तिकम्मम्पि एकं ञत्तिं ठपेत्वाव कातब्बं, अपलोकनकम्मादिवसेन न कातब्बं। ञत्तिदुतियकम्मं पन अपलोकेत्वा कातब्बम्पि अत्थि अकातब्बम्पि, तत्थ सीमासम्मुति सीमासमूहननं (महाव॰ १३९-१४०, १४४ आदयो) कथिनचीवरदानं कथिनुद्धारो कुटिवत्थुदेसना विहारवत्थुदेसनाति इमानि छ कम्मानि गरुकानि अपलोकेत्वा कातुं न वट्टन्ति, ञत्तिदुतियकम्मवाचं सावेत्वाव कातब्बानि। अवसेसा तेरस सम्मुतियो सेनासनग्गाहापकमतकचीवरदानसम्मुतियो चाति एतानि लहुकम्मानि अपलोकेत्वापि कातुं वट्टन्ति, ञत्तिकम्मादिवसेन पन न कातब्बानेव। ञत्तिचतुत्थकम्मम्पि सकलक्खणेनेव कातब्बं, न सेसकम्मवसेन। एवं अत्तनो अत्तनो लक्खणेनेव वत्थुञत्तिअनुस्सावनासीमापरिसासम्पत्तिया कतानि एतानि कम्मानि धम्मेन विनयेन सत्थुसासनेन कतत्ता धम्मो एतेसु अत्थीति धम्मिकानि नाम होन्ति, इति एतेसं धम्मिकानं कम्मानं छन्दं दत्वा पच्छा खीयनधम्मं आपज्जन्तस्स वाचाय वाचाय पाचित्तियं।
Imesu pana catūsu kammesu apalokanakammaṃ apaloketvāva kātabbaṃ, ñattikammādivasena na kātabbaṃ. Ñattikammampi ekaṃ ñattiṃ ṭhapetvāva kātabbaṃ, apalokanakammādivasena na kātabbaṃ. Ñattidutiyakammaṃ pana apaloketvā kātabbampi atthi akātabbampi, tattha sīmāsammuti sīmāsamūhananaṃ (mahāva. 139-140, 144 ādayo) kathinacīvaradānaṃ kathinuddhāro kuṭivatthudesanā vihāravatthudesanāti imāni cha kammāni garukāni apaloketvā kātuṃ na vaṭṭanti, ñattidutiyakammavācaṃ sāvetvāva kātabbāni. Avasesā terasa sammutiyo senāsanaggāhāpakamatakacīvaradānasammutiyo cāti etāni lahukammāni apaloketvāpi kātuṃ vaṭṭanti, ñattikammādivasena pana na kātabbāneva. Ñatticatutthakammampi sakalakkhaṇeneva kātabbaṃ, na sesakammavasena. Evaṃ attano attano lakkhaṇeneva vatthuñattianussāvanāsīmāparisāsampattiyā katāni etāni kammāni dhammena vinayena satthusāsanena katattā dhammo etesu atthīti dhammikāni nāma honti, iti etesaṃ dhammikānaṃ kammānaṃ chandaṃ datvā pacchā khīyanadhammaṃ āpajjantassa vācāya vācāya pācittiyaṃ.
सावत्थियं छब्बग्गिये आरब्भ खीयनधम्मापज्जनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, धम्मकम्मे वेमतिकस्स, अधम्मकम्मे धम्मकम्मसञ्ञिनो, वेमतिकस्स च दुक्कटं। अधम्मकम्मसञ्ञिस्स , ‘‘अधम्मेन वा वग्गेन वा नकम्मारहस्स वा कम्मं करोन्ती’’ति ञत्वा खीयन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। धम्मकम्मता, धम्मकम्मसञ्ञिता, छन्दं दत्वा खीयनन्ति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानेव, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ chabbaggiye ārabbha khīyanadhammāpajjanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, dhammakamme vematikassa, adhammakamme dhammakammasaññino, vematikassa ca dukkaṭaṃ. Adhammakammasaññissa , ‘‘adhammena vā vaggena vā nakammārahassa vā kammaṃ karontī’’ti ñatvā khīyantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Dhammakammatā, dhammakammasaññitā, chandaṃ datvā khīyananti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāneva, idaṃ pana dukkhavedananti.
कम्मप्पटिबाहनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Kammappaṭibāhanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
१०. छन्दंअदत्वागमनसिक्खापदवण्णना
10. Chandaṃadatvāgamanasikkhāpadavaṇṇanā
दसमे विनिच्छयकथायाति याव आरोचितं वत्थु अविनिच्छिकं, ञत्तिं वा ठपेत्वा कम्मवाचा अनिट्ठापिता, ताव विनिच्छयकथा वत्तमाना नाम होति। यो भिक्खु एतस्मिं अन्तरे कम्मं कोपेतुकामताय परिसाय हत्थपासं विजहति, तस्स विजहने दुक्कटं, विजहिते पाचित्तियं।
Dasame vinicchayakathāyāti yāva ārocitaṃ vatthu avinicchikaṃ, ñattiṃ vā ṭhapetvā kammavācā aniṭṭhāpitā, tāva vinicchayakathā vattamānā nāma hoti. Yo bhikkhu etasmiṃ antare kammaṃ kopetukāmatāya parisāya hatthapāsaṃ vijahati, tassa vijahane dukkaṭaṃ, vijahite pācittiyaṃ.
सावत्थियं अञ्ञतरं भिक्खुं आरब्भ छन्दं अदत्वा पक्कमनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, धम्मकम्मे वेमतिकस्स, अधम्मकम्मे धम्मकम्मसञ्ञिनो, वेमतिकस्स च दुक्कटं। अधम्मकम्मसञ्ञिस्स पन, यो च ‘‘सङ्घस्स भण्डनादीनि वा भविस्सन्ति, अधम्मेन वा वग्गेन वा नकम्मारहस्स वा कम्मं करिस्सन्ती’’ति (पाचि॰ ४८३) ञत्वा, गिलानो वा हुत्वा, गिलानस्स वा करणीयेन, उच्चारादीहि वा पीळितो, न च कम्मं कोपेतुकामो ‘‘पुन पच्चागमिस्सामी’’ति गच्छति, तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। विनिच्छयकथाय वत्तमानता, धम्मकम्मता, धम्मकम्मसञ्ञिता, समानसीमायं ठितता, समानसंवासकता, कोपेतुकामताय हत्थपासविजहनन्ति इमानेत्थ छ अङ्गानि। समनुभासनसमुट्ठानं, किरियाकिरियं, सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं, लोकवज्जं, कायकम्मं, वचीकम्मं, अकुसलचित्तं, दुक्खवेदनन्ति।
Sāvatthiyaṃ aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha chandaṃ adatvā pakkamanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, dhammakamme vematikassa, adhammakamme dhammakammasaññino, vematikassa ca dukkaṭaṃ. Adhammakammasaññissa pana, yo ca ‘‘saṅghassa bhaṇḍanādīni vā bhavissanti, adhammena vā vaggena vā nakammārahassa vā kammaṃ karissantī’’ti (pāci. 483) ñatvā, gilāno vā hutvā, gilānassa vā karaṇīyena, uccārādīhi vā pīḷito, na ca kammaṃ kopetukāmo ‘‘puna paccāgamissāmī’’ti gacchati, tassa, ummattakādīnañca anāpatti. Vinicchayakathāya vattamānatā, dhammakammatā, dhammakammasaññitā, samānasīmāyaṃ ṭhitatā, samānasaṃvāsakatā, kopetukāmatāya hatthapāsavijahananti imānettha cha aṅgāni. Samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ, kiriyākiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedananti.
छन्दंअदत्वागमनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Chandaṃadatvāgamanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
११. दुब्बलसिक्खापदवण्णना
11. Dubbalasikkhāpadavaṇṇanā
एकादसमे समग्गेन सङ्घेनाति समानसंवासकेन समानसीमायं ठितेन सङ्घेन सद्धिं चीवरं दत्वा। यथासन्थुतन्ति यो यो मित्तसन्दिट्ठसम्भत्तवसेन सन्थुतो, तस्स तस्साति अत्थो। पाचित्तियन्ति एवं सङ्घेन सद्धिं सयमेव सेनासनपञ्ञापनादिवसेन सम्मतस्स भिक्खुनो चीवरं दत्वा पच्छा खीयन्तस्स वाचाय वाचाय पाचित्तियं।
Ekādasame samaggena saṅghenāti samānasaṃvāsakena samānasīmāyaṃ ṭhitena saṅghena saddhiṃ cīvaraṃ datvā. Yathāsanthutanti yo yo mittasandiṭṭhasambhattavasena santhuto, tassa tassāti attho. Pācittiyanti evaṃ saṅghena saddhiṃ sayameva senāsanapaññāpanādivasena sammatassa bhikkhuno cīvaraṃ datvā pacchā khīyantassa vācāya vācāya pācittiyaṃ.
राजगहे छब्बग्गिये आरब्भ चीवरं दत्वा पच्छा खीयनवत्थुस्मिं पञ्ञत्तं, साधारणपञ्ञत्ति, अनाणत्तिकं, धम्मकम्मे तिकपाचित्तियं, चीवरं ठपेत्वा अञ्ञं विस्सज्जियवेभङ्गियं परिक्खारं दत्वा पच्छाखीयन्तस्स दुक्कटं, विस्सज्जियवेभङ्गियो नाम ठपेत्वा पञ्च गरुभण्डानि अवसेसो। रासिवसेन हि पञ्च गरुभण्डानि वुत्तानि, तत्थ आरामो आरामवत्थूति एकं, विहारो विहारवत्थूति दुतियं, मञ्चो पीठं भिसि बिम्बोहनन्ति ततियं, लोहकुम्भी लोहभाणकं लोहवारको लोहकटाहं वासि परसु कुठारी कुदालो निखादनन्ति चतुत्थं, वल्लि वेळु मुञ्जं पब्बजं तिणं मत्तिका दारुभण्डं मत्तिकाभण्डन्ति पञ्चमं। एतानि हि पञ्च सङ्घसन्तकानि नेव सङ्घस्स, न गणपुग्गलानं विस्सज्जेतुं वा विभजितुं वा वट्टन्ति, विस्सज्जितविभत्तानिपि सङ्घिकानेव होन्ति। थावरेन पन थावरं, इतरेन च अकप्पियेन महग्घकप्पियेन वा इतरं सङ्घस्स उपकारं सल्लक्खेत्वा कप्पियपरिवत्तनेन परिवत्तेतुं वट्टति, वरसेनासनादीनं संरक्खणत्थं लामकानि विस्सज्जेतुं विस्सज्जेत्वा परिभुञ्जितुञ्च वट्टति। एत्थ च पुरिमेसु तीसु रासीसु अगरुभण्डं नाम किञ्चि नत्थि, चतुत्थे लोहकुम्भी अरञ्जरसण्ठानं लोहभाणकं लोहकटाहन्ति इमानि तीणि अन्तमसो पसतमत्तउदकग्गण्हनकानिपि गरुभण्डानि। लोहवारको पन काळलोहतम्बलोहकंसलोहवट्टलोहानं येन केनचि कतो सीहळदीपे पादग्गण्हनको भाजेतब्बो, पादो च नाम मगधनाळिया पञ्चनाळिमत्तं गण्हाति, ततो अतिरेकं गरुभण्डं, इमानि ताव पाळियं आगतानि लोहभाजनानि।
Rājagahe chabbaggiye ārabbha cīvaraṃ datvā pacchā khīyanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, dhammakamme tikapācittiyaṃ, cīvaraṃ ṭhapetvā aññaṃ vissajjiyavebhaṅgiyaṃ parikkhāraṃ datvā pacchākhīyantassa dukkaṭaṃ, vissajjiyavebhaṅgiyo nāma ṭhapetvā pañca garubhaṇḍāni avaseso. Rāsivasena hi pañca garubhaṇḍāni vuttāni, tattha ārāmo ārāmavatthūti ekaṃ, vihāro vihāravatthūti dutiyaṃ, mañco pīṭhaṃ bhisi bimbohananti tatiyaṃ, lohakumbhī lohabhāṇakaṃ lohavārako lohakaṭāhaṃ vāsi parasu kuṭhārī kudālo nikhādananti catutthaṃ, valli veḷu muñjaṃ pabbajaṃ tiṇaṃ mattikā dārubhaṇḍaṃ mattikābhaṇḍanti pañcamaṃ. Etāni hi pañca saṅghasantakāni neva saṅghassa, na gaṇapuggalānaṃ vissajjetuṃ vā vibhajituṃ vā vaṭṭanti, vissajjitavibhattānipi saṅghikāneva honti. Thāvarena pana thāvaraṃ, itarena ca akappiyena mahagghakappiyena vā itaraṃ saṅghassa upakāraṃ sallakkhetvā kappiyaparivattanena parivattetuṃ vaṭṭati, varasenāsanādīnaṃ saṃrakkhaṇatthaṃ lāmakāni vissajjetuṃ vissajjetvā paribhuñjituñca vaṭṭati. Ettha ca purimesu tīsu rāsīsu agarubhaṇḍaṃ nāma kiñci natthi, catutthe lohakumbhī arañjarasaṇṭhānaṃ lohabhāṇakaṃ lohakaṭāhanti imāni tīṇi antamaso pasatamattaudakaggaṇhanakānipi garubhaṇḍāni. Lohavārako pana kāḷalohatambalohakaṃsalohavaṭṭalohānaṃ yena kenaci kato sīhaḷadīpe pādaggaṇhanako bhājetabbo, pādo ca nāma magadhanāḷiyā pañcanāḷimattaṃ gaṇhāti, tato atirekaṃ garubhaṇḍaṃ, imāni tāva pāḷiyaṃ āgatāni lohabhājanāni.
पाळियं पन अनागतानिपि भिङ्गारपटिग्गहउळुङ्कदब्बिकटच्छुपाति तट्टकसरकसमुग्गअङ्गारकपल्लधूमकटच्छुआदीनि खुद्दकानिपि गरुभण्डानेव, अयपत्तो अयथालकं तम्बलोहथालकन्ति इमानि पन भाजनीयानि, कंसलोहवट्टलोहभाजनविकति सङ्घिकपरिभोगेन वा गिहिविकटा वा वट्टति, पुग्गलिकपरिभोगेन न वट्टति। ठपेत्वा पन तं भाजनविकतिं अञ्ञस्मिम्पि कप्पियलोहभण्डे अञ्जनी अञ्जनिसलाका नत्थुदानं कण्णमलहरणी सूचि खुद्दको पिप्फलिको खुद्दकं आरकण्टकं कुञ्चिका ताळं कत्तरयट्ठि वेधको भिन्दिवालको यथातथाघनकतलोहंविप्पकतलोहभण्डञ्च सब्बं भाजनीयं। धूमनेत्तफालदीपरुक्खदीपकपल्लिकओलम्बकदीपइत्थिपुरिसतिरच्छानरूपकानि पन अञ्ञानि वा भित्तिच्छदनकवाटादीसु उपनेतब्बानि, अन्तमसो लोहखिलकं उपादाय सब्बानिपि लोहभण्डानि गरुभण्डानियेव, अत्तना लद्धानि परिहरित्वापि पुग्गलिकपरिभोगेन न परिभुञ्जितब्बानि, सङ्घिकपरिभोगेन वा गिहिविकटानि वा वट्टन्ति, तिपुभण्डेपि एसेव नयो। खीरपासाणमयानि तट्टकसरकादीनि गरुभण्डानियेव।
Pāḷiyaṃ pana anāgatānipi bhiṅgārapaṭiggahauḷuṅkadabbikaṭacchupāti taṭṭakasarakasamuggaaṅgārakapalladhūmakaṭacchuādīni khuddakānipi garubhaṇḍāneva, ayapatto ayathālakaṃ tambalohathālakanti imāni pana bhājanīyāni, kaṃsalohavaṭṭalohabhājanavikati saṅghikaparibhogena vā gihivikaṭā vā vaṭṭati, puggalikaparibhogena na vaṭṭati. Ṭhapetvā pana taṃ bhājanavikatiṃ aññasmimpi kappiyalohabhaṇḍe añjanī añjanisalākā natthudānaṃ kaṇṇamalaharaṇī sūci khuddako pipphaliko khuddakaṃ ārakaṇṭakaṃ kuñcikā tāḷaṃ kattarayaṭṭhi vedhako bhindivālako yathātathāghanakatalohaṃvippakatalohabhaṇḍañca sabbaṃ bhājanīyaṃ. Dhūmanettaphāladīparukkhadīpakapallikaolambakadīpaitthipurisatiracchānarūpakāni pana aññāni vā bhitticchadanakavāṭādīsu upanetabbāni, antamaso lohakhilakaṃ upādāya sabbānipi lohabhaṇḍāni garubhaṇḍāniyeva, attanā laddhāni pariharitvāpi puggalikaparibhogena na paribhuñjitabbāni, saṅghikaparibhogena vā gihivikaṭāni vā vaṭṭanti, tipubhaṇḍepi eseva nayo. Khīrapāsāṇamayāni taṭṭakasarakādīni garubhaṇḍāniyeva.
घटको पन तेलभाजनं वा पादग्गण्हनकतो अतिरेकमेव गरुभण्डं, सुवण्णरजतआरकूटजातिफलिकभाजनानि गिहिविकटानिपि न वट्टन्ति। सेनासनपरिभोगे पन आमासम्पि अनामासम्पि सब्बं वट्टति।
Ghaṭako pana telabhājanaṃ vā pādaggaṇhanakato atirekameva garubhaṇḍaṃ, suvaṇṇarajataārakūṭajātiphalikabhājanāni gihivikaṭānipi na vaṭṭanti. Senāsanaparibhoge pana āmāsampi anāmāsampi sabbaṃ vaṭṭati.
वासियादीसु पन याय वासिया दन्तकट्ठच्छेदनउच्छुतच्छनमत्ततो अञ्ञं महाकम्मं कातुं न सक्का, अयं भाजनीया। सेसा येन केनचि आकारेन कता गरुभण्डं, परसु पन अन्तमसो वेज्जानं सिरावेधकोपि गरुभण्डमेव, तथा कुठारी। या पन आवुधसङ्खेपेन कता, अयं अनामासा, कुदालो दण्डबन्धनिखादनं वा अगरुभण्डं नाम नत्थि। सम्मुञ्जनिदण्डखणनकं पन अदण्डकं फलमत्तकमेव, यं सक्का सिपाटिकाय पक्खिपित्वा परिहरितुं, तं भाजनीयं। सिखरम्पि निखादनेनेव सङ्गहितं, येहि मनुस्सेहि विहारे वासिआदीनि दिन्नानि होन्ति, ते चे घरे दड्ढे वा विलुत्ते वा ‘‘देथ नो, भन्ते, उपक्खरे, पुन आहरिस्सामा’’ति वदन्ति, दातब्बा। सचे हरन्ति, न वारेतब्बा, अनाहरन्तापि न चोदेतब्बा।
Vāsiyādīsu pana yāya vāsiyā dantakaṭṭhacchedanaucchutacchanamattato aññaṃ mahākammaṃ kātuṃ na sakkā, ayaṃ bhājanīyā. Sesā yena kenaci ākārena katā garubhaṇḍaṃ, parasu pana antamaso vejjānaṃ sirāvedhakopi garubhaṇḍameva, tathā kuṭhārī. Yā pana āvudhasaṅkhepena katā, ayaṃ anāmāsā, kudālo daṇḍabandhanikhādanaṃ vā agarubhaṇḍaṃ nāma natthi. Sammuñjanidaṇḍakhaṇanakaṃ pana adaṇḍakaṃ phalamattakameva, yaṃ sakkā sipāṭikāya pakkhipitvā pariharituṃ, taṃ bhājanīyaṃ. Sikharampi nikhādaneneva saṅgahitaṃ, yehi manussehi vihāre vāsiādīni dinnāni honti, te ce ghare daḍḍhe vā vilutte vā ‘‘detha no, bhante, upakkhare, puna āharissāmā’’ti vadanti, dātabbā. Sace haranti, na vāretabbā, anāharantāpi na codetabbā.
कम्मारतट्टकारचुन्दकारनळकारमणिकारपत्तबन्धकानं अधिकरणिमुट्ठिसण्डासतुलादीनि सब्बानि लोहमयानि उपकरणानि सङ्घे दिन्नकालतो पट्ठाय गरुभण्डानि। तिपुकोट्टकसुवण्णकारचम्मकारउपकरणेसुपि एसेव नयो। अयं पन विसेसो, तिपुकोट्टकउपकरणेसु तिपुच्छेदनकसत्थकं, सुवण्णकारउपकरणेसु सुवण्णच्छेदनकसत्थकं, चम्मकारउपकरणेसु कतपरिकम्मचम्मच्छेदनखुद्दकसत्थन्ति इमानि भाजनीयानि। न्हापिततुन्नकारउपकरणेसुपि ठपेत्वा महाकत्तरिं महासण्डासं महापिप्फलिकञ्च सब्बं वट्टति, इतरानि गरुभण्डानि।
Kammārataṭṭakāracundakāranaḷakāramaṇikārapattabandhakānaṃ adhikaraṇimuṭṭhisaṇḍāsatulādīni sabbāni lohamayāni upakaraṇāni saṅghe dinnakālato paṭṭhāya garubhaṇḍāni. Tipukoṭṭakasuvaṇṇakāracammakāraupakaraṇesupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso, tipukoṭṭakaupakaraṇesu tipucchedanakasatthakaṃ, suvaṇṇakāraupakaraṇesu suvaṇṇacchedanakasatthakaṃ, cammakāraupakaraṇesu kataparikammacammacchedanakhuddakasatthanti imāni bhājanīyāni. Nhāpitatunnakāraupakaraṇesupi ṭhapetvā mahākattariṃ mahāsaṇḍāsaṃ mahāpipphalikañca sabbaṃ vaṭṭati, itarāni garubhaṇḍāni.
वल्लिआदीसु वेत्तवल्लिआदिका या काचि अड्ढबाहुप्पमाणा वल्लि सङ्घस्स दिन्ना वा तत्थजातका वा रक्खितगोपिताव गरुभण्डं, सा सङ्घकम्मे च चेतियकम्मे च कते सचे अतिरेका होति, पुग्गलिककम्मेपि उपनेतुं वट्टति, सुत्तमकचिवाकनाळिकेरहीरचम्ममया रज्जुका वा योत्तानि वा वाके च नाळिकेरहीरे च वट्टेत्वा कता एकवट्टा वा द्विवट्टा वा सङ्घस्स सन्तका गरुभण्डं। सुत्तं पन अवट्टेत्वा दिन्नं मकचिवाकनाळिकेरहीरा च भाजनीया । येहि पनेतानि रज्जुकादीनि दिन्नानि होन्ति, ते अत्तनो करणीयेन हरन्ता न वारेतब्बा।
Valliādīsu vettavalliādikā yā kāci aḍḍhabāhuppamāṇā valli saṅghassa dinnā vā tatthajātakā vā rakkhitagopitāva garubhaṇḍaṃ, sā saṅghakamme ca cetiyakamme ca kate sace atirekā hoti, puggalikakammepi upanetuṃ vaṭṭati, suttamakacivākanāḷikerahīracammamayā rajjukā vā yottāni vā vāke ca nāḷikerahīre ca vaṭṭetvā katā ekavaṭṭā vā dvivaṭṭā vā saṅghassa santakā garubhaṇḍaṃ. Suttaṃ pana avaṭṭetvā dinnaṃ makacivākanāḷikerahīrā ca bhājanīyā . Yehi panetāni rajjukādīni dinnāni honti, te attano karaṇīyena harantā na vāretabbā.
यो कोचि अट्ठङ्गुलसूचिदण्डकमत्तोपि वेळु सङ्घस्स दिन्नो वा तत्थजातको वा रक्खितगोपितो गरुभण्डं, सोपि सङ्घस्स कम्मे च चेतियकम्मे च कते अतिरेको पुग्गलिककम्मे दातुं वट्टति। पादग्गण्हनकतेलनाळि पन कत्तरयट्ठि उपाहनदण्डको छत्तदण्डो छत्तसलाकाति इदमेत्थ भाजनीयभण्डं, दड्ढगेहमनुस्सा गण्हित्वा गच्छन्ता न वारेतब्बा।
Yo koci aṭṭhaṅgulasūcidaṇḍakamattopi veḷu saṅghassa dinno vā tatthajātako vā rakkhitagopito garubhaṇḍaṃ, sopi saṅghassa kamme ca cetiyakamme ca kate atireko puggalikakamme dātuṃ vaṭṭati. Pādaggaṇhanakatelanāḷi pana kattarayaṭṭhi upāhanadaṇḍako chattadaṇḍo chattasalākāti idamettha bhājanīyabhaṇḍaṃ, daḍḍhagehamanussā gaṇhitvā gacchantā na vāretabbā.
मुञ्जञ्च पब्बजञ्च अवसेसञ्च छदनतिणं मुट्ठिप्पमाणम्पि छदनतिणसङ्खेपगतेसु तालपण्णादीसु यंकिञ्चि एकपण्णम्पि सङ्घस्स दिन्नं वा तत्थजातकं वा बहिआरामे सङ्घिके तिणवत्थुस्मिं जातकं वा रक्खितगोपितं गरुभण्डं, तम्पि सङ्घकम्मे च चेतियकम्मे च कते अतिरेकं पुग्गलिककम्मे दातुं वट्टति। दड्ढगेहमनुस्सा गहेत्वा गच्छन्ता न वारेतब्बा, अट्ठङ्गुलप्पमाणोपि रित्तकपोत्थको गरुभण्डमेव।
Muñjañca pabbajañca avasesañca chadanatiṇaṃ muṭṭhippamāṇampi chadanatiṇasaṅkhepagatesu tālapaṇṇādīsu yaṃkiñci ekapaṇṇampi saṅghassa dinnaṃ vā tatthajātakaṃ vā bahiārāme saṅghike tiṇavatthusmiṃ jātakaṃ vā rakkhitagopitaṃ garubhaṇḍaṃ, tampi saṅghakamme ca cetiyakamme ca kate atirekaṃ puggalikakamme dātuṃ vaṭṭati. Daḍḍhagehamanussā gahetvā gacchantā na vāretabbā, aṭṭhaṅgulappamāṇopi rittakapotthako garubhaṇḍameva.
मत्तिका पकतिमत्तिका वा होतु पञ्चवण्णा वा सुधा वा सज्जुरसकङ्गुट्ठसिलेसादीसु वा यंकिञ्चि दुल्लभट्ठाने आनेत्वा वा दिन्नं तत्थजातकं वा रक्खितगोपितं तालपक्कमत्तं गरुभण्डं होति, तम्पि सङ्घकम्मे च चेतियकम्मे च कते अतिरेकं पुग्गलिककम्मे दातुं वट्टति। हिङ्गुहिङ्गुलकहरितालमनोसिलञ्जनादीनि पन भाजनीयानि।
Mattikā pakatimattikā vā hotu pañcavaṇṇā vā sudhā vā sajjurasakaṅguṭṭhasilesādīsu vā yaṃkiñci dullabhaṭṭhāne ānetvā vā dinnaṃ tatthajātakaṃ vā rakkhitagopitaṃ tālapakkamattaṃ garubhaṇḍaṃ hoti, tampi saṅghakamme ca cetiyakamme ca kate atirekaṃ puggalikakamme dātuṃ vaṭṭati. Hiṅguhiṅgulakaharitālamanosilañjanādīni pana bhājanīyāni.
दारुभण्डे यो कोचि वेळुम्हि वुत्तप्पमाणो दारुभण्डको सङ्घस्स दिन्नो वा तत्थजातको वा रक्खितगोपितो गरुभण्डं, अपि च सब्बापि दारुवेळुचम्मपासाणादिविकति दारुभण्डेन सङ्गहिता, तत्थ मञ्चपीठेहि असङ्गहितानि आसन्दिकादीनि अन्तमसो चोळेन वा पलालेहि वा पण्णेहि वा कतपीठं उपादाय सब्बानि आसनानि।
Dārubhaṇḍe yo koci veḷumhi vuttappamāṇo dārubhaṇḍako saṅghassa dinno vā tatthajātako vā rakkhitagopito garubhaṇḍaṃ, api ca sabbāpi dāruveḷucammapāsāṇādivikati dārubhaṇḍena saṅgahitā, tattha mañcapīṭhehi asaṅgahitāni āsandikādīni antamaso coḷena vā palālehi vā paṇṇehi vā katapīṭhaṃ upādāya sabbāni āsanāni.
वङ्कफलकं दीघफलकं चीवरधोवनफलकं घट्टनफलकं घट्टनमुग्गरो दन्तकट्ठच्छेदनगण्ठिका दण्डमुग्गरो नावा अम्बणं रजनदोणि उदकपटिच्छको दारुमयो वा दन्तमयो वा वेळुमयो वा सपादकोपि अपादकोपि समुग्गो मञ्जूसा पादग्गण्हनकतो अतिरेकप्पमाणो करण्डो उदकदोणि उदककटाहं उळुङ्को कटच्छुपानीयसरावं पानीयसङ्खोति एतेसु यंकिञ्चि सङ्घे दिन्नं गरुभण्डं। सङ्खथालकं पन भाजनीयं, तथा दारुमयो उदकतुम्बो।
Vaṅkaphalakaṃ dīghaphalakaṃ cīvaradhovanaphalakaṃ ghaṭṭanaphalakaṃ ghaṭṭanamuggaro dantakaṭṭhacchedanagaṇṭhikā daṇḍamuggaro nāvā ambaṇaṃ rajanadoṇi udakapaṭicchako dārumayo vā dantamayo vā veḷumayo vā sapādakopi apādakopi samuggo mañjūsā pādaggaṇhanakato atirekappamāṇo karaṇḍo udakadoṇi udakakaṭāhaṃ uḷuṅko kaṭacchupānīyasarāvaṃ pānīyasaṅkhoti etesu yaṃkiñci saṅghe dinnaṃ garubhaṇḍaṃ. Saṅkhathālakaṃ pana bhājanīyaṃ, tathā dārumayo udakatumbo.
पादकथलिकमण्डलं दारुमयं वा होतु चोळपण्णादिमयं वा सब्बं गरुभण्डं। आधारको पत्तपिधानं तालवण्टं बीजनी चङ्कोटकं पच्छि यट्ठिसम्मुञ्जनी मुट्ठिसम्मुञ्जनीति एतेसुपि यंकिञ्चि खुद्दकं वा महन्तं वा दारुवेळुपण्णचम्मादीसु येन केनचि कतं गरुभण्डमेव।
Pādakathalikamaṇḍalaṃ dārumayaṃ vā hotu coḷapaṇṇādimayaṃ vā sabbaṃ garubhaṇḍaṃ. Ādhārako pattapidhānaṃ tālavaṇṭaṃ bījanī caṅkoṭakaṃ pacchi yaṭṭhisammuñjanī muṭṭhisammuñjanīti etesupi yaṃkiñci khuddakaṃ vā mahantaṃ vā dāruveḷupaṇṇacammādīsu yena kenaci kataṃ garubhaṇḍameva.
थम्भतुलासोपानफलकादीसु यंकिञ्चि दारुमयं वा पासाणमयं वा गेहसम्भारूपगं यो कोचि कटसारको यंकिञ्चि भूमत्थरणं यंकिञ्चि अकप्पियचम्मं, सब्बं सङ्घिकं गरुभण्डं, भूमत्थरणं कातुं वट्टति। एळकचम्मं पन पच्चत्थरणगतिकं होति, तम्पि गरुभण्डमेव, कप्पियचम्मानि भाजनीयानि, कुरुन्दियं पन सब्बं मञ्चप्पमाणं चम्मं गरुभण्डन्ति वुत्तं।
Thambhatulāsopānaphalakādīsu yaṃkiñci dārumayaṃ vā pāsāṇamayaṃ vā gehasambhārūpagaṃ yo koci kaṭasārako yaṃkiñci bhūmattharaṇaṃ yaṃkiñci akappiyacammaṃ, sabbaṃ saṅghikaṃ garubhaṇḍaṃ, bhūmattharaṇaṃ kātuṃ vaṭṭati. Eḷakacammaṃ pana paccattharaṇagatikaṃ hoti, tampi garubhaṇḍameva, kappiyacammāni bhājanīyāni, kurundiyaṃ pana sabbaṃ mañcappamāṇaṃ cammaṃ garubhaṇḍanti vuttaṃ.
उदुक्खलं मुसलं सुप्पं निसदं निसदपोतो पासाणदोणि पासाणकटाहं सब्बं कसिभण्डम्पि गरुभण्डं, सब्बं चक्कयुत्तयानं गरुभण्डमेव। मञ्चपीठानं पादा च अटनियो च वासिपरसुआदीनं दण्डा चाति एतेसु यंकिञ्चि अनिट्ठितं भाजनीयं, तच्छितमट्ठं पन गरुभण्डं होति, अनुञ्ञातवासिया दण्डो छत्तं मुट्ठिपण्णं कत्तरयट्ठि उपाहना अरणिसहितं धम्मकरणो पादग्गण्हनकतो अनतिरित्तं आमलकतुम्बं आमलकघटो लाबुकतुम्बं लाबुकघटो विसाणतुम्बन्ति सब्बमेतं भाजनीयं, ततो परं गरुभण्डं।
Udukkhalaṃ musalaṃ suppaṃ nisadaṃ nisadapoto pāsāṇadoṇi pāsāṇakaṭāhaṃ sabbaṃ kasibhaṇḍampi garubhaṇḍaṃ, sabbaṃ cakkayuttayānaṃ garubhaṇḍameva. Mañcapīṭhānaṃ pādā ca aṭaniyo ca vāsiparasuādīnaṃ daṇḍā cāti etesu yaṃkiñci aniṭṭhitaṃ bhājanīyaṃ, tacchitamaṭṭhaṃ pana garubhaṇḍaṃ hoti, anuññātavāsiyā daṇḍo chattaṃ muṭṭhipaṇṇaṃ kattarayaṭṭhi upāhanā araṇisahitaṃ dhammakaraṇo pādaggaṇhanakato anatirittaṃ āmalakatumbaṃ āmalakaghaṭo lābukatumbaṃ lābukaghaṭo visāṇatumbanti sabbametaṃ bhājanīyaṃ, tato paraṃ garubhaṇḍaṃ.
हत्थिदन्तो वा यंकिञ्चि विसाणं वा अतच्छितं यथागतमेव भाजनीयं, तेहि कतमञ्चपीठपादादीसु पुरिमसदिसोव विनिच्छयो। तच्छितनिट्ठितोपि हिङ्गुकरण्डको अञ्जनिकरण्डको गण्ठिका विधो अञ्जनी अञ्जनिसलाका उदकपुञ्छनीति इदं सब्बं भाजनीयमेव।
Hatthidanto vā yaṃkiñci visāṇaṃ vā atacchitaṃ yathāgatameva bhājanīyaṃ, tehi katamañcapīṭhapādādīsu purimasadisova vinicchayo. Tacchitaniṭṭhitopi hiṅgukaraṇḍako añjanikaraṇḍako gaṇṭhikā vidho añjanī añjanisalākā udakapuñchanīti idaṃ sabbaṃ bhājanīyameva.
मत्तिकाभण्डे सब्बं मनुस्सानं उपभोगपरिभोगं घटपिठरादिकुलालभाजनं, पत्तकटाहं अङ्गारकटाहं धूमदानकं दीपरुक्खको दीपकपल्लिका चयनिट्ठका छदनिट्ठका थुपिकाति सब्बं गरुभण्डं, एतेसु पन वुत्तनयेसु गरुभण्डेसु यंकिञ्चि वेळुआदिं अत्तनो अत्थाय गण्हन्तेन समकं वा अतिरेकं वा फातिकम्मं कत्वा गहेतब्बं। पादग्गण्हनकतो अनतिरित्तप्पमाणो पन घटको पत्तो थालकं कञ्चनको कुण्डिकाति इदमेत्थ भाजनीयं, यथा च मत्तिकाभण्डे एवं लोहभण्डेपि कुण्डिका भाजनीयकोट्ठासमेव भजति। इति यं भाजनीयं विस्सज्जनीयम्पि तं एवं विस्सज्जियवेभङ्गियसङ्खातं अञ्ञं परिक्खारं दत्वा खीयन्तस्स दुक्कटं, इतरं पन दातुमेव न वट्टति। इस्सरवताय देन्तो थुल्लच्चयं आपज्जति, थेय्यचित्तेन गण्हन्तो भण्डं अग्घापेत्वा कारेतब्बो। यथा च अञ्ञं परिक्खारं दत्वा खीयन्तस्स दुक्कटं, तथा सङ्घेन असम्मतस्स चीवरं वा अञ्ञं वा परिक्खारं दत्वा खीयन्तस्स दुक्कटमेव, अनुपसम्पन्ने सब्बत्थ तिकदुक्कटं। पकतिया पन छन्दादिवसेन (पाचि॰ ४८८) करोन्तं दिस्वा ‘‘को अत्थो तस्स दिन्नेन, लद्धापि विनिपातेस्सति, न सम्मा उपनेस्सती’’ति खीयन्तस्स, उम्मत्तकादीनञ्च अनापत्ति। उपसम्पन्नता, धम्मेन लद्धसम्मुतिता, सङ्घेन सद्धिं विकप्पनुपगचीवरदानं, पच्छा खीयितुकामताय खीयनाति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि। समुट्ठानादीनि अदिन्नादानसदिसानि, इदं पन दुक्खवेदनन्ति।
Mattikābhaṇḍe sabbaṃ manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ ghaṭapiṭharādikulālabhājanaṃ, pattakaṭāhaṃ aṅgārakaṭāhaṃ dhūmadānakaṃ dīparukkhako dīpakapallikā cayaniṭṭhakā chadaniṭṭhakā thupikāti sabbaṃ garubhaṇḍaṃ, etesu pana vuttanayesu garubhaṇḍesu yaṃkiñci veḷuādiṃ attano atthāya gaṇhantena samakaṃ vā atirekaṃ vā phātikammaṃ katvā gahetabbaṃ. Pādaggaṇhanakato anatirittappamāṇo pana ghaṭako patto thālakaṃ kañcanako kuṇḍikāti idamettha bhājanīyaṃ, yathā ca mattikābhaṇḍe evaṃ lohabhaṇḍepi kuṇḍikā bhājanīyakoṭṭhāsameva bhajati. Iti yaṃ bhājanīyaṃ vissajjanīyampi taṃ evaṃ vissajjiyavebhaṅgiyasaṅkhātaṃ aññaṃ parikkhāraṃ datvā khīyantassa dukkaṭaṃ, itaraṃ pana dātumeva na vaṭṭati. Issaravatāya dento thullaccayaṃ āpajjati, theyyacittena gaṇhanto bhaṇḍaṃ agghāpetvā kāretabbo. Yathā ca aññaṃ parikkhāraṃ datvā khīyantassa dukkaṭaṃ, tathā saṅghena asammatassa cīvaraṃ vā aññaṃ vā parikkhāraṃ datvā khīyantassa dukkaṭameva, anupasampanne sabbattha tikadukkaṭaṃ. Pakatiyā pana chandādivasena (pāci. 488) karontaṃ disvā ‘‘ko attho tassa dinnena, laddhāpi vinipātessati, na sammā upanessatī’’ti khīyantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Upasampannatā, dhammena laddhasammutitā, saṅghena saddhiṃ vikappanupagacīvaradānaṃ, pacchā khīyitukāmatāya khīyanāti imānettha cattāri aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni, idaṃ pana dukkhavedananti.
दुब्बलसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dubbalasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
१२. परिणामनसिक्खापदवण्णना
12. Pariṇāmanasikkhāpadavaṇṇanā
द्वादसमे सब्बं तिंसककण्डे परिणामनसिक्खापदे वुत्तनयमेव। अयमेव हि विसेसो, तत्थ अत्तनो परिणामितत्ता निस्सग्गियं पाचित्तियं, इध पुग्गलस्स परिणामितत्ता सुद्धिकपाचित्तियन्ति।
Dvādasame sabbaṃ tiṃsakakaṇḍe pariṇāmanasikkhāpade vuttanayameva. Ayameva hi viseso, tattha attano pariṇāmitattā nissaggiyaṃ pācittiyaṃ, idha puggalassa pariṇāmitattā suddhikapācittiyanti.
परिणामनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Pariṇāmanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
सहधम्मिकवग्गो अट्ठमो।
Sahadhammikavaggo aṭṭhamo.
