Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-အနုဋီကာ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
၆. သဟဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
6. Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā
၆. ပောရာဏပာဌောတိ ပုရာတနော အဋ္ဌကထာပာဌော။ ဣမသ္သာတိ ဣမသ္သ ပဒသ္သ။ အဝုတ္တသ္သာတိ ပာဠိယံ အဝုတ္တသ္သ။ ယဒိပိ သဟဂတသဒ္ဒသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယံ သံသဋ္ဌသဒ္ဒသ္သ ဝိယ သမာနတ္ထသ္သပိ ကတ္ထစိ သဒ္ဒန္တရသ္သ အတ္ထော ဝုစ္စတိ ပရိယာယဝိသေသဗောဓနတ္ထံ, တထာပိ န မူလသဒ္ဒသ္သ အတ္ထော ဝိဘာဝိတော ဟောတီတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘န စ။ပေ.။ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘အညမည’’န္တိ စ ‘‘အညအည’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မ-ကာရာဂမံ ကတ္ဝာ နိဒ္ဒေသော, ကမ္မဗ္ယတိဟာရေ စေတံ ပဒံ, တသ္မာ ဣတရေတရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ ပစ္စယုပ္ပန္နပစ္စယဘာဝသ္သ ဣစ္ဆိတတ္တာ ယော ဟိ ယသ္သ ပစ္စယော ယသ္မိံ ခဏေ, တသ္မိံယေဝ ခဏေ သောပိ တသ္သ ပစ္စယောတိ အယမေတ္ထ အညမညပစ္စယတာ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညော အညသ္သာ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဣမိနာ။ပေ.။ ဒီပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဩက္ကမနံ ပဝိသနန္တိ အတ္ထော။ အာသနက္ခဏေ ဟိ ဓမ္မာ ပုရိမဘဝတော ဣမံ ဘဝံ ပဝိသန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရလောကတော ဣမံ လောကံ အာဂန္တ္ဝာ ပဝိသန္တံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တသ္မာ အဝိသေသေန ပဋိသန္ဓိ ဩက္ကန္တိသဒ္ဒာဘိဓေယ္ယာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဩက္ကန္တိ။ပေ.။ အဓိပ္ပာယေနာဟာ’’တိ။ တံနိဝာရဏတ္ထန္တိ တသ္သ ခဏန္တရေ ရူပီနံ သဟဇာတပစ္စယဘာဝသ္သ ‘‘ကဉ္စိ ကာလေ န သဟဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ နိဝာရဏတ္ထံ။ တေန ပဒဒ္ဝယေန သမာနေသု ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေသု ပုရိမတော ပစ္ဆိမသ္သ ဝိသေသမတ္ထံ ဒသ္သေတိ။
6. Porāṇapāṭhoti purātano aṭṭhakathāpāṭho. Imassāti imassa padassa. Avuttassāti pāḷiyaṃ avuttassa. Yadipi sahagatasaddassa atthasaṃvaṇṇanāyaṃ saṃsaṭṭhasaddassa viya samānatthassapi katthaci saddantarassa attho vuccati pariyāyavisesabodhanatthaṃ, tathāpi na mūlasaddassa attho vibhāvito hotīti dassento āha ‘‘na ca…pe… hotī’’ti. ‘‘Aññamañña’’nti ca ‘‘aññaañña’’nti vattabbe ma-kārāgamaṃ katvā niddeso, kammabyatihāre cetaṃ padaṃ, tasmā itaretaranti vuttaṃ hoti. Paccayapaccayuppannānaṃ ekasmiṃyeva khaṇe paccayuppannapaccayabhāvassa icchitattā yo hi yassa paccayo yasmiṃ khaṇe, tasmiṃyeva khaṇe sopi tassa paccayoti ayamettha aññamaññapaccayatā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘añño aññassā’’ti vatvā ‘‘iminā…pe… dīpetī’’ti vuttaṃ. Okkamanaṃ pavisananti attho. Āsanakkhaṇe hi dhammā purimabhavato imaṃ bhavaṃ pavisantā viya honti. Tena vuttaṃ ‘‘paralokato imaṃ lokaṃ āgantvā pavisantaṃ viya uppajjatī’’ti. Tasmā avisesena paṭisandhi okkantisaddābhidheyyāti adhippāyena vuttaṃ ‘‘okkanti…pe… adhippāyenāhā’’ti. Taṃnivāraṇatthanti tassa khaṇantare rūpīnaṃ sahajātapaccayabhāvassa ‘‘kañci kāle na sahajātapaccayena paccayo’’ti nivāraṇatthaṃ. Tena padadvayena samānesu paccayapaccayuppannadhammesu purimato pacchimassa visesamatthaṃ dasseti.
ဧဝဉ္စ ‘‘ကဉ္စိ ကာလေ’’တိ ပဒသ္သ ‘‘ကေစိ ကာလေတိ ဝာ, ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ’’တိ ဝာ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယေန ပဌမဝိကပ္ပံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ပကာရန္တရေန ဒသ္သေတုံ ‘‘ကဉ္စိ ကာလေတိ ကေစိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေတိ ဝာ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ တေန ‘‘ကဉ္စီ’’တိ အယံ သာမညနိဒ္ဒေသောတိ ဒသ္သေတိ။ ယော ဟိ အယံ ‘‘ကေစီ’’တိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနာဘိဓေယ္ယော အတ္ထော, ယော စ ‘‘ကိသ္မိဉ္စီ’’တိ ဘုမ္မေကဝစနာဘိဓေယ္ယော, တဒုဘယံ သတိ ကာလဝန္တကာလတာဝိဘာဂေ ကိံ-သဒ္ဒသ္သ ဝစနီယတာသာမညေန ပန ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ ‘‘ကဉ္စီ’’တိ ပာဠိယံ ဝုတ္တန္တိ တံ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကေစိ ကိသ္မိဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကိသ္မိဉ္စီ’’တိ ဘုမ္မဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ တေန ယထာဝုတ္တအတ္ထဝိဘာဂေန ပဒေန။ ဝတ္ထုဘူတာတိ ဝတ္ထုသဘာဝာ။ ဟဒယရူပမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ရူပန္တရာနန္တိ ဟဒယဝတ္ထုတော အညရူပာနံ။ အရူပီနံ သဟဇာတပစ္စယတံ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဩက္ကန္တိက္ခဏေ နာမရူပ’’န္တိ ဧတ္ထ အနိဝာရိတံ နိဝာရေတီတိ ယောဇနာ, တထာ ဝတ္ထုသ္သ စ ကာလန္တရေ ပဋိသန္ဓိကာလတော အညသ္မိံ ကာလေ အရူပီနံ နိဝာရေတီတိ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာတိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တအတ္ထဝဏ္ဏနာယ ပာဠိယံ ဝိဘတ္တိနိဒ္ဒေသသ္သ ရူပကဘာဝမာဟ။ ပုနပိ ပုရိမတော ပစ္ဆိမသ္သ ဥပစယေန ဝိသေသံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပုရိမေန စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုရိမေနာတိ ‘‘ဩက္ကန္တိက္ခဏေ နာမရူပ’’န္တိ ဣမိနာ ပစ္စယနိဒ္ဒေသဝစနေန။ ‘‘ဧကော ခန္ဓော ဝတ္ထု စ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိနာ ပဋိစ္စဝာရာဒိပာဌေန။ အတ္ထဝိဝရဏဉ္ဟိ ပစ္စယနိဒ္ဒေသပာဠိယာ သဗ္ဗေပိ သတ္တ မဟာဝာရာ။ ဝတ္ထုသ္သ ဝတ္တဗ္ဗတ္တေ အာပန္နေ ကိန္တိ ပစ္စယောတိ တသ္သ နာမသ္သာတိ ယောဇနာ။ ဧတေနာတိ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ အရူပီနံ ဓမ္မာန’’န္တိ ဧတေန ဝစနေန။ ကေဝလသ္သာတိ နာမရဟိတသ္သ ဝတ္ထုသ္သ။ တထာတိ နာမသ္သ ပစ္စယဘာဝေန။
Evañca ‘‘kañci kāle’’ti padassa ‘‘keci kāleti vā, kismiñci kāle’’ti vā vibhattivipallāsena attho gahetabboti adhippāyena paṭhamavikappaṃ dassetvā idāni pakārantarena dassetuṃ ‘‘kañci kāleti kecikismiñci kāleti vā attho’’ti āha. Tena ‘‘kañcī’’ti ayaṃ sāmaññaniddesoti dasseti. Yo hi ayaṃ ‘‘kecī’’ti paccattabahuvacanābhidheyyo attho, yo ca ‘‘kismiñcī’’ti bhummekavacanābhidheyyo, tadubhayaṃ sati kālavantakālatāvibhāge kiṃ-saddassa vacanīyatāsāmaññena pana ekajjhaṃ katvā ‘‘kañcī’’ti pāḷiyaṃ vuttanti taṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘keci kismiñcī’’ti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘kismiñcī’’ti bhummavaseneva vuttaṃ. Tena yathāvuttaatthavibhāgena padena. Vatthubhūtāti vatthusabhāvā. Hadayarūpameva sandhāya vadati. Rūpantarānanti hadayavatthuto aññarūpānaṃ. Arūpīnaṃ sahajātapaccayataṃ pubbe ‘‘okkantikkhaṇe nāmarūpa’’nti ettha anivāritaṃ nivāretīti yojanā, tathā vatthussa ca kālantare paṭisandhikālato aññasmiṃ kāle arūpīnaṃ nivāretīti. Evañca katvātiādinā yathāvuttaatthavaṇṇanāya pāḷiyaṃ vibhattiniddesassa rūpakabhāvamāha. Punapi purimato pacchimassa upacayena visesaṃ dassetuṃ ‘‘purimena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha purimenāti ‘‘okkantikkhaṇe nāmarūpa’’nti iminā paccayaniddesavacanena. ‘‘Eko khandho vatthu ca tiṇṇaṃ khandhāna’’ntiādinā paṭiccavārādipāṭhena. Atthavivaraṇañhi paccayaniddesapāḷiyā sabbepi satta mahāvārā. Vatthussa vattabbatte āpanne kinti paccayoti tassa nāmassāti yojanā. Etenāti ‘‘rūpino dhammā arūpīnaṃ dhammāna’’nti etena vacanena. Kevalassāti nāmarahitassa vatthussa. Tathāti nāmassa paccayabhāvena.
ကတ္ထစီတိ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ ကဉ္စိ ကာလံ သဟဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဧတသ္မိံ နိဒ္ဒေသေ။ ဧတ္ထ ဟိ အညမညသဟဇာတပစ္စယဘာဝော လဗ္ဘတိ။ ဝစနေနာတိ ‘‘အညမည’’န္တိ ဣမိနာ ဝစနေန ပာဠိယံ သဟဇာတပစ္စယဘာဝသ္သ အသင္ဂဟိတတ္တာ, အတ္ထတော ပန လဗ္ဘတေဝာတိ။ တေနာဟ ‘‘လဗ္ဘမာနေပီ’’တိ။ တသ္သာတိ အညမညပစ္စယတ္တသ္သ။ ဧဝန္တိ ‘‘န အညမညဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ ပကာရေန။ သမုဒာယေကဒေသဝသေန သာမိဝစနန္တိ အဝယဝာဝယဝိသမ္ဗန္ဓေ အဝယဝိနိ သာမိဝစနန္တိ အတ္ထော, နိဒ္ဓာရဏေ ဝာ ‘‘ကဏ္ဟာ ဂာဝီန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။
Katthacīti ‘‘rūpino dhammā arūpīnaṃ dhammānaṃ kañci kālaṃ sahajātapaccayena paccayo’’ti etasmiṃ niddese. Ettha hi aññamaññasahajātapaccayabhāvo labbhati. Vacanenāti ‘‘aññamañña’’nti iminā vacanena pāḷiyaṃ sahajātapaccayabhāvassa asaṅgahitattā, atthato pana labbhatevāti. Tenāha ‘‘labbhamānepī’’ti. Tassāti aññamaññapaccayattassa. Evanti ‘‘na aññamaññavasenā’’ti iminā pakārena. Samudāyekadesavasena sāmivacananti avayavāvayavisambandhe avayavini sāmivacananti attho, niddhāraṇe vā ‘‘kaṇhā gāvīna’’ntiādīsu viya.
သဟဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ပဋ္ဌာနပာဠိ • Paṭṭhānapāḷi / (၂) ပစ္စယနိဒ္ဒေသော • (2) Paccayaniddeso
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ပဉ္စပကရဏ-မူလဋီကာ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ၆. သဟဇာတပစ္စယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ • 6. Sahajātapaccayaniddesavaṇṇanā