Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મપદ-અટ્ઠકથા • Dhammapada-aṭṭhakathā

    ૮. સહસ્સવગ્ગો

    8. Sahassavaggo

    ૧. તમ્બદાઠિકચોરઘાતકવત્થુ

    1. Tambadāṭhikacoraghātakavatthu

    સહસ્સમપિ ચે વાચાતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો તમ્બદાઠિકચોરઘાતકં આરબ્ભ કથેસિ.

    Sahassamapice vācāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto tambadāṭhikacoraghātakaṃ ārabbha kathesi.

    એકૂનપઞ્ચસતા કિર ચોરા ગામઘાતકાદીનિ કરોન્તા જીવિકં કપ્પેસું. અથેકો પુરિસો નિબ્બિદ્ધપિઙ્ગલો તમ્બદાઠિકો તેસં સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘અહમ્પિ તુમ્હેહિ સદ્ધિં જીવિસ્સામી’’તિ આહ. અથ નં ચોરજેટ્ઠકસ્સ દસ્સેત્વા ‘‘અયમ્પિ અમ્હાકં સન્તિકે વસિતું ઇચ્છતી’’તિ આહંસુ. અથ નં ચોરજેટ્ઠકો ઓલોકેત્વા ‘‘અયં માતુ થનં છિન્દિત્વા પિતુ વા ગલલોહિતં નીહરિત્વા ખાદનસમત્થો અતિકક્ખળો’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘નત્થેતસ્સ અમ્હાકં સન્તિકે વસનકિચ્ચ’’ન્તિ પટિક્ખિપિ. સો એવં પટિક્ખિત્તોપિ આગન્ત્વા એકં તસ્સેવ અન્તેવાસિકં ઉપટ્ઠહન્તો આરાધેસિ. સો તં આદાય ચોરજેટ્ઠકં ઉપસઙ્કમિત્વા, ‘‘સામિ, ભદ્દકો એસ, અમ્હાકં ઉપકારકો, સઙ્ગણ્હથ ન’’ન્તિ યાચિત્વા ચોરજેટ્ઠકં પટિચ્છાપેસિ. અથેકદિવસં નાગરા રાજપુરિસેહિ સદ્ધિં એકતો હુત્વા તે ચોરે ગહેત્વા વિનિચ્છયમહામચ્ચાનં સન્તિકં નયિંસુ. અમચ્ચા તેસં ફરસુના સીસચ્છેદં આણાપેસું. તતો ‘‘કો નુ ખો ઇમે મારેસ્સતી’’તિ પરિયેસન્તા તે મારેતું ઇચ્છન્તં કઞ્ચિ અદિસ્વા ચોરજેટ્ઠકં આહંસુ – ‘‘ત્વં ઇમે મારેત્વા જીવિતઞ્ચેવ લભિસ્સસિ સમ્માનઞ્ચ, મારેહિ ને’’તિ. સોપિ અત્તાનં નિસ્સાય વસિતત્તા તે મારેતું ન ઇચ્છિ. એતેનૂપાયેન એકૂનપઞ્ચસતે પુચ્છિંસુ, સબ્બેપિ ન ઇચ્છિંસુ. સબ્બપચ્છા તં નિબ્બિદ્ધપિઙ્ગલં તમ્બદાઠિકં પુચ્છિંસુ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તે સબ્બેપિ મારેત્વા જીવિતઞ્ચેવ સમ્માનઞ્ચ લભિ. એતેનૂપાયેન નગરસ્સ દક્ખિણતોપિ પઞ્ચ ચોરસતાનિ આનેત્વા અમચ્ચાનં દસ્સેત્વા તેહિ તેસમ્પિ સીસચ્છેદે આણત્તે ચોરજેટ્ઠકં આદિં કત્વા પુચ્છન્તા કઞ્ચિ મારેતું ઇચ્છન્તં અદિસ્વા ‘‘પુરિમદિવસે એકો પુરિસો પઞ્ચસતે ચોરે મારેસિ, કહં નુ ખો સો’’તિ. ‘‘અસુકટ્ઠાને અમ્હેતિ દિટ્ઠો’’તિ વુત્તે તં પક્કોસાપેત્વા ‘‘ઇમે મારેહિ, સમ્માનં લચ્છસી’’તિ આણાપેસું. સો ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તે સબ્બેપિ મારેત્વા સમ્માનં લભિ. અથ નં ‘‘ભદ્દકો અયં પુરિસો, નિબદ્ધં ચોરઘાતકમેવ એતં કરિસ્સામા’’તિ મન્તેત્વા તસ્સ તં ઠાનન્તરં દત્વાવ સમ્માનં કરિંસુ. સો પચ્છિમદિસતોપિ ઉત્તરદિસતોપિ આનીતે પઞ્ચસતે પઞ્ચસતે ચોરે ઘાતેસિયેવ. એવં ચતૂહિ દિસાહિ આનીતાનિ દ્વે સહસ્સાનિ મારેત્વા તતો પટ્ઠાય દેવસિકં એકં દ્વેતિ આનીતે તે મનુસ્સે મારેત્વા પઞ્ચપણ્ણાસ સંવચ્છરાનિ ચોરઘાતકકમ્મં અકાસિ.

    Ekūnapañcasatā kira corā gāmaghātakādīni karontā jīvikaṃ kappesuṃ. Atheko puriso nibbiddhapiṅgalo tambadāṭhiko tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ahampi tumhehi saddhiṃ jīvissāmī’’ti āha. Atha naṃ corajeṭṭhakassa dassetvā ‘‘ayampi amhākaṃ santike vasituṃ icchatī’’ti āhaṃsu. Atha naṃ corajeṭṭhako oloketvā ‘‘ayaṃ mātu thanaṃ chinditvā pitu vā galalohitaṃ nīharitvā khādanasamattho atikakkhaḷo’’ti cintetvā ‘‘natthetassa amhākaṃ santike vasanakicca’’nti paṭikkhipi. So evaṃ paṭikkhittopi āgantvā ekaṃ tasseva antevāsikaṃ upaṭṭhahanto ārādhesi. So taṃ ādāya corajeṭṭhakaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘sāmi, bhaddako esa, amhākaṃ upakārako, saṅgaṇhatha na’’nti yācitvā corajeṭṭhakaṃ paṭicchāpesi. Athekadivasaṃ nāgarā rājapurisehi saddhiṃ ekato hutvā te core gahetvā vinicchayamahāmaccānaṃ santikaṃ nayiṃsu. Amaccā tesaṃ pharasunā sīsacchedaṃ āṇāpesuṃ. Tato ‘‘ko nu kho ime māressatī’’ti pariyesantā te māretuṃ icchantaṃ kañci adisvā corajeṭṭhakaṃ āhaṃsu – ‘‘tvaṃ ime māretvā jīvitañceva labhissasi sammānañca, mārehi ne’’ti. Sopi attānaṃ nissāya vasitattā te māretuṃ na icchi. Etenūpāyena ekūnapañcasate pucchiṃsu, sabbepi na icchiṃsu. Sabbapacchā taṃ nibbiddhapiṅgalaṃ tambadāṭhikaṃ pucchiṃsu. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā te sabbepi māretvā jīvitañceva sammānañca labhi. Etenūpāyena nagarassa dakkhiṇatopi pañca corasatāni ānetvā amaccānaṃ dassetvā tehi tesampi sīsacchede āṇatte corajeṭṭhakaṃ ādiṃ katvā pucchantā kañci māretuṃ icchantaṃ adisvā ‘‘purimadivase eko puriso pañcasate core māresi, kahaṃ nu kho so’’ti. ‘‘Asukaṭṭhāne amheti diṭṭho’’ti vutte taṃ pakkosāpetvā ‘‘ime mārehi, sammānaṃ lacchasī’’ti āṇāpesuṃ. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā te sabbepi māretvā sammānaṃ labhi. Atha naṃ ‘‘bhaddako ayaṃ puriso, nibaddhaṃ coraghātakameva etaṃ karissāmā’’ti mantetvā tassa taṃ ṭhānantaraṃ datvāva sammānaṃ kariṃsu. So pacchimadisatopi uttaradisatopi ānīte pañcasate pañcasate core ghātesiyeva. Evaṃ catūhi disāhi ānītāni dve sahassāni māretvā tato paṭṭhāya devasikaṃ ekaṃ dveti ānīte te manusse māretvā pañcapaṇṇāsa saṃvaccharāni coraghātakakammaṃ akāsi.

    સો મહલ્લકકાલે એકપ્પહારેનેવ સીસં છિન્દિતું ન સક્કોતિ, દ્વે તયો વારે પહરન્તો મનુસ્સે કિલમેતિ. નાગરા ચિન્તયિંસુ – ‘‘અઞ્ઞોપિ ચોરઘાતકો ઉપ્પજ્જિસ્સતિ, અયં અતિવિય મનુસ્સે કિલમેતિ, કિં ઇમિના’’તિ તસ્સ તં ઠાનન્તરં હરિંસુ. સો પુબ્બે ચોરઘાતકકમ્મં કરોન્તો ‘‘અહતસાટકે નિવાસેતું, નવસપ્પિના સઙ્ખતં ખીરયાગું પિવિતું, સુમનપુપ્ફાનિ પિલન્ધિતું, ગન્ધે વિલિમ્પિતુ’’ન્તિ ઇમાનિ ચત્તારિ ન લભિ. સો ઠાના ચાવિતદિવસે ‘‘ખીરયાગું મે પચથા’’તિ વત્વા અહતવત્થસુમનમાલાવિલેપનાનિ ગાહાપેત્વા નદિં ગન્ત્વા ન્હત્વા અહતવત્થાનિ નિવાસેત્વા માલા પિલન્ધિત્વા ગન્ધેહિ અનુલિત્તગત્તો ગેહં આગન્ત્વા નિસીદિ. અથસ્સ નવસપ્પિના સઙ્ખતં ખીરયાગું પુરતો ઠપેત્વા હત્થધોવનોદકં આહરિંસુ. તસ્મિં ખણે સારિપુત્તત્થેરો સમાપત્તિતો વુટ્ઠાય ‘‘કત્થ નુ ખો અજ્જ મયા ગન્તબ્બ’’ન્તિ અત્તનો ભિક્ખાચારં ઓલોકેન્તો તસ્સ ગેહે ખીરયાગું દિસ્વા ‘‘કરિસ્સતિ નુ ખો મે પુરિસો સઙ્ગહ’’ન્તિ ઉપધારેન્તો ‘‘મં દિસ્વા મમ સઙ્ગહં કરિસ્સતિ, કરિત્વા ચ પન મહાસમ્પત્તિં લભિસ્સતિ અયં કુલપુત્તો’’તિ ઞત્વા ચીવરં પારુપિત્વા પત્તં આદાય તસ્સ ગેહદ્વારે ઠિતમેવ અત્તાનં દસ્સેસિ.

    So mahallakakāle ekappahāreneva sīsaṃ chindituṃ na sakkoti, dve tayo vāre paharanto manusse kilameti. Nāgarā cintayiṃsu – ‘‘aññopi coraghātako uppajjissati, ayaṃ ativiya manusse kilameti, kiṃ iminā’’ti tassa taṃ ṭhānantaraṃ hariṃsu. So pubbe coraghātakakammaṃ karonto ‘‘ahatasāṭake nivāsetuṃ, navasappinā saṅkhataṃ khīrayāguṃ pivituṃ, sumanapupphāni pilandhituṃ, gandhe vilimpitu’’nti imāni cattāri na labhi. So ṭhānā cāvitadivase ‘‘khīrayāguṃ me pacathā’’ti vatvā ahatavatthasumanamālāvilepanāni gāhāpetvā nadiṃ gantvā nhatvā ahatavatthāni nivāsetvā mālā pilandhitvā gandhehi anulittagatto gehaṃ āgantvā nisīdi. Athassa navasappinā saṅkhataṃ khīrayāguṃ purato ṭhapetvā hatthadhovanodakaṃ āhariṃsu. Tasmiṃ khaṇe sāriputtatthero samāpattito vuṭṭhāya ‘‘kattha nu kho ajja mayā gantabba’’nti attano bhikkhācāraṃ olokento tassa gehe khīrayāguṃ disvā ‘‘karissati nu kho me puriso saṅgaha’’nti upadhārento ‘‘maṃ disvā mama saṅgahaṃ karissati, karitvā ca pana mahāsampattiṃ labhissati ayaṃ kulaputto’’ti ñatvā cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ ādāya tassa gehadvāre ṭhitameva attānaṃ dassesi.

    સો થેરં દિસ્વા પસન્નચિત્તો ચિન્તેસિ – ‘‘મયા ચિરં ચોરઘાતકકમ્મં કતં, બહૂ મનુસ્સા મારિતા, ઇદાનિ મે ગેહે ખીરયાગુ પટિયત્તા, થેરો આગન્ત્વા મમ ગેહદ્વારે ઠિતો, ઇદાનિ મયા અય્યસ્સ દેય્યધમ્મં દાતું વટ્ટતી’’તિ પુરતો ઠપિતયાગું અપનેત્વા થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા અન્તોગેહે નિસીદાપેત્વા પત્તે ખીરયાગું આકિરિત્વા નવસપ્પિં આસિઞ્ચિત્વા થેરં બીજમાનો અટ્ઠાસિ. અથસ્સ ચ દીઘરત્તં અલદ્ધપુબ્બતાય ખીરયાગું પાતું બલવઅજ્ઝાસયો અહોસિ. થેરો તસ્સ અજ્ઝાસયં ઞત્વા ‘‘ત્વં, ઉપાસક, અત્તનો યાગું પિવા’’તિ આહ. સો અઞ્ઞસ્સ હત્થે બીજનિં દત્વા યાગું પિવિ. થેરો બીજમાનં પુરિસં ‘‘ગચ્છ, ઉપાસકમેવ બીજાહી’’તિ આહ. સો બીજિયમાનો કુચ્છિપૂરં યાગું પિવિત્વા આગન્ત્વા થેરં બીજમાનો ઠત્વા કતાહારકિચ્ચસ્સ થેરસ્સ પત્તં અગ્ગહેસિ. થેરો તસ્સ અનુમોદનં આરભિ. સો અત્તનો ચિત્તં થેરસ્સ ધમ્મદેસનાનુગં કાતું નાસક્ખિ. થેરો સલ્લક્ખેત્વા, ‘‘ઉપાસક, કસ્મા ચિત્તં દેસનાનુગં કાતું ન સક્કોસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ભન્તે, મયા દીઘરત્તં કક્ખળકમ્મં કતં, બહૂ મનુસ્સા મારિતા, તમહં અત્તનો કમ્મં અનુસ્સરન્તો ચિત્તં અય્યસ્સ દેસનાનુગં કાતું નાસક્ખિ’’ન્તિ. થેરો ‘‘વઞ્ચેસ્સામિ ન’’ન્તિ ચિન્તેત્વા ‘‘કિં પન ત્વં અત્તનો રુચિયા અકાસિ, અઞ્ઞેહિ કારિતોસી’’તિ? ‘‘રાજા મં કારેસિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિં નુ ખો તે, ઉપાસક, એવં સન્તે અકુસલં હોતી’’તિ? મન્દધાતુકો ઉપાસકો થેરેનેવં વુત્તે ‘‘નત્થિ મય્હં અકુસલ’’ન્તિ સઞ્ઞી હુત્વા તેન હિ, ‘‘ભન્તે, ધમ્મં કથેથા’’તિ. સો થેરે અનુમોદનં કરોન્તે એકગ્ગચિત્તો હુત્વા ધમ્મં સુણન્તો સોતાપત્તિમગ્ગસ્સ ઓરતો અનુલોમિકં ખન્તિં નિબ્બત્તેસિ. થેરોપિ અનુમોદનં કત્વા પક્કામિ.

    So theraṃ disvā pasannacitto cintesi – ‘‘mayā ciraṃ coraghātakakammaṃ kataṃ, bahū manussā māritā, idāni me gehe khīrayāgu paṭiyattā, thero āgantvā mama gehadvāre ṭhito, idāni mayā ayyassa deyyadhammaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti purato ṭhapitayāguṃ apanetvā theraṃ upasaṅkamitvā vanditvā antogehe nisīdāpetvā patte khīrayāguṃ ākiritvā navasappiṃ āsiñcitvā theraṃ bījamāno aṭṭhāsi. Athassa ca dīgharattaṃ aladdhapubbatāya khīrayāguṃ pātuṃ balavaajjhāsayo ahosi. Thero tassa ajjhāsayaṃ ñatvā ‘‘tvaṃ, upāsaka, attano yāguṃ pivā’’ti āha. So aññassa hatthe bījaniṃ datvā yāguṃ pivi. Thero bījamānaṃ purisaṃ ‘‘gaccha, upāsakameva bījāhī’’ti āha. So bījiyamāno kucchipūraṃ yāguṃ pivitvā āgantvā theraṃ bījamāno ṭhatvā katāhārakiccassa therassa pattaṃ aggahesi. Thero tassa anumodanaṃ ārabhi. So attano cittaṃ therassa dhammadesanānugaṃ kātuṃ nāsakkhi. Thero sallakkhetvā, ‘‘upāsaka, kasmā cittaṃ desanānugaṃ kātuṃ na sakkosī’’ti pucchi. ‘‘Bhante, mayā dīgharattaṃ kakkhaḷakammaṃ kataṃ, bahū manussā māritā, tamahaṃ attano kammaṃ anussaranto cittaṃ ayyassa desanānugaṃ kātuṃ nāsakkhi’’nti. Thero ‘‘vañcessāmi na’’nti cintetvā ‘‘kiṃ pana tvaṃ attano ruciyā akāsi, aññehi kāritosī’’ti? ‘‘Rājā maṃ kāresi, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ nu kho te, upāsaka, evaṃ sante akusalaṃ hotī’’ti? Mandadhātuko upāsako therenevaṃ vutte ‘‘natthi mayhaṃ akusala’’nti saññī hutvā tena hi, ‘‘bhante, dhammaṃ kathethā’’ti. So there anumodanaṃ karonte ekaggacitto hutvā dhammaṃ suṇanto sotāpattimaggassa orato anulomikaṃ khantiṃ nibbattesi. Theropi anumodanaṃ katvā pakkāmi.

    ઉપાસકં થેરં અનુગન્ત્વા નિવત્તમાનં એકા યક્ખિની ધેનુવેસેન આગન્ત્વા ઉરે પહરિત્વા મારેસિ. સો કાલં કત્વા તુસિતપુરે નિબ્બત્તિ. ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘ચોરઘાતકો પઞ્ચપણ્ણાસ વસ્સાનિ કક્ખળકમ્મં કત્વા અજ્જેવ તતો મુત્તો, અજ્જેવ થેરસ્સ ભિક્ખં દત્વા અજ્જેવ કાલં કતો, કહં નુ ખો નિબ્બત્તો’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે , ‘‘ભિક્ખવે, તુસિતપુરે નિબ્બત્તો’’તિ આહ. ‘‘કિં, ભન્તે, વદેથ, એત્તકં કાલં એત્તકે મનુસ્સે ઘાતેત્વા તુસિતવિમાને નિબ્બત્તો’’તિ. ‘‘આમ, ભિક્ખવે, મહન્તો તેન કલ્યાણમિત્તો લદ્ધો, સો સારિપુત્તસ્સ ધમ્મદેસનં સુત્વા અનુલોમઞાણં નિબ્બત્તેત્વા ઇતો ચુતો તુસિતવિમાને નિબ્બત્તો’’તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    Upāsakaṃ theraṃ anugantvā nivattamānaṃ ekā yakkhinī dhenuvesena āgantvā ure paharitvā māresi. So kālaṃ katvā tusitapure nibbatti. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘coraghātako pañcapaṇṇāsa vassāni kakkhaḷakammaṃ katvā ajjeva tato mutto, ajjeva therassa bhikkhaṃ datvā ajjeva kālaṃ kato, kahaṃ nu kho nibbatto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte , ‘‘bhikkhave, tusitapure nibbatto’’ti āha. ‘‘Kiṃ, bhante, vadetha, ettakaṃ kālaṃ ettake manusse ghātetvā tusitavimāne nibbatto’’ti. ‘‘Āma, bhikkhave, mahanto tena kalyāṇamitto laddho, so sāriputtassa dhammadesanaṃ sutvā anulomañāṇaṃ nibbattetvā ito cuto tusitavimāne nibbatto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘સુભાસિતં સુણિત્વાન, નગરે ચોરઘાતકો;

    ‘‘Subhāsitaṃ suṇitvāna, nagare coraghātako;

    અનુલોમખન્તિં લદ્ધાન, મોદતી તિદિવં ગતો’’તિ.

    Anulomakhantiṃ laddhāna, modatī tidivaṃ gato’’ti.

    ‘‘ભન્તે , અનુમોદનકથા નામ ન બલવા, તેન કતં અકુસલકમ્મં મહન્તં, કથં એત્તકેન વિસેસં નિબ્બત્તેસી’’તિ. સત્થા ‘‘કિં, ભિક્ખવે, ‘મયા દેસિતધમ્મસ્સ અપ્પં વા બહું વા’તિ મા પમાણં ગણ્હથ. એકવાચાપિ હિ અત્થનિસ્સિતા સેય્યાવા’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    ‘‘Bhante , anumodanakathā nāma na balavā, tena kataṃ akusalakammaṃ mahantaṃ, kathaṃ ettakena visesaṃ nibbattesī’’ti. Satthā ‘‘kiṃ, bhikkhave, ‘mayā desitadhammassa appaṃ vā bahuṃ vā’ti mā pamāṇaṃ gaṇhatha. Ekavācāpi hi atthanissitā seyyāvā’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૦૦.

    100.

    ‘‘સહસ્સમપિ ચે વાચા, અનત્થપદસંહિતા;

    ‘‘Sahassamapi ce vācā, anatthapadasaṃhitā;

    એકં અત્થપદં સેય્યો, યં સુત્વા ઉપસમ્મતી’’તિ.

    Ekaṃ atthapadaṃ seyyo, yaṃ sutvā upasammatī’’ti.

    તત્થ સહસ્સમપીતિ પરિચ્છેદવચનં, એકં સહસ્સં દ્વે સહસ્સાનીતિ એવં સહસ્સેન ચેપિ પરિચ્છિન્નવાચા હોન્તિ, તા ચ પન અનત્થપદસંહિતા આકાસવણ્ણનાપબ્બતવણ્ણનાવનવણ્ણનાદીનિ પકાસકેહિ અનિય્યાનદીપકેહિ અનત્થકેહિ પદેહિ સંહિતા યાવ બહુકા હોતિ, તાવ પાપિકા એવાતિ અત્થો. એકં અત્થપદન્તિ યં પન ‘‘અયં કાયો, અયં કાયગતાસતિ, તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તો, કતં બુદ્ધસ્સ સાસન’’ન્તિ એવરૂપં એકં અત્થપદં સુત્વા રાગાદિવૂપસમેન ઉપસમ્મતિ, તં અત્થસાધકં નિબ્બાનપ્પટિસંયુત્તં ખન્ધધાતુઆયતનઇન્દ્રિયબલબોજ્ઝઙ્ગસતિપટ્ઠાનપરિદીપકં એકમ્પિ પદં સેય્યોયેવાતિ અત્થો.

    Tattha sahassamapīti paricchedavacanaṃ, ekaṃ sahassaṃ dve sahassānīti evaṃ sahassena cepi paricchinnavācā honti, tā ca pana anatthapadasaṃhitā ākāsavaṇṇanāpabbatavaṇṇanāvanavaṇṇanādīni pakāsakehi aniyyānadīpakehi anatthakehi padehi saṃhitā yāva bahukā hoti, tāva pāpikā evāti attho. Ekaṃ atthapadanti yaṃ pana ‘‘ayaṃ kāyo, ayaṃ kāyagatāsati, tisso vijjā anuppatto, kataṃ buddhassa sāsana’’nti evarūpaṃ ekaṃ atthapadaṃ sutvā rāgādivūpasamena upasammati, taṃ atthasādhakaṃ nibbānappaṭisaṃyuttaṃ khandhadhātuāyatanaindriyabalabojjhaṅgasatipaṭṭhānaparidīpakaṃ ekampi padaṃ seyyoyevāti attho.

    દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    તમ્બદાઠિકચોરઘાતકવત્થુ પઠમં.

    Tambadāṭhikacoraghātakavatthu paṭhamaṃ.

    ૨. બાહિયદારુચીરિયત્થેરવત્થુ

    2. Bāhiyadārucīriyattheravatthu

    સહસ્સમપિ ચે ગાથાતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો દારુચીરિયત્થેરં આરબ્ભ કથેસિ.

    Sahassamapi ce gāthāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto dārucīriyattheraṃ ārabbha kathesi.

    એકસ્મિઞ્હિ કાલે બહૂ મનુસ્સા નાવાય મહાસમુદ્દં પક્ખન્દિત્વા અન્તોમહાસમુદ્દે ભિન્નાય નાવાય મચ્છકચ્છપભક્ખા અહેસું. એકોવેત્થ એકં ફલકં ગહેત્વા વાયમન્તો સુપ્પારકપટ્ટનતીરં ઓક્કમિ, તસ્સ નિવાસનપારુપનં નત્થિ. સો અઞ્ઞં કિઞ્ચિ અપસ્સન્તો સુક્ખકટ્ઠદણ્ડકે વાકેહિ પલિવેઠેત્વા નિવાસનપારુપનં કત્વા દેવકુલતો કપાલં ગહેત્વા સુપ્પારકપટ્ટનં અગમાસિ, મનુસ્સા તં દિસ્વા યાગુભત્તાદીનિ દત્વા ‘‘અયં એકો અરહા’’તિ સમ્ભાવેસું. સો વત્થેસુ ઉપનીતેસુ ‘‘સચાહં નિવાસેસ્સામિ વા પારુપિસ્સામિ વા, લાભસક્કારો મે પરિહાયિસ્સતી’’તિ તાનિ વત્થાનિ પટિક્ખિપિત્વા દારુચીરાનેવ પરિદહિ. અથસ્સ બહૂહિ ‘‘અરહા અરહા’’તિ વુચ્ચમાનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ ‘‘યે ખો કેચિ લોકે અરહન્તો વા અરહત્તમગ્ગં વા સમાપન્ના, અહં તેસં અઞ્ઞતરો’’તિ. અથસ્સ પુરાણસાલોહિતા દેવતા એવં ચિન્તેસિ.

    Ekasmiñhi kāle bahū manussā nāvāya mahāsamuddaṃ pakkhanditvā antomahāsamudde bhinnāya nāvāya macchakacchapabhakkhā ahesuṃ. Ekovettha ekaṃ phalakaṃ gahetvā vāyamanto suppārakapaṭṭanatīraṃ okkami, tassa nivāsanapārupanaṃ natthi. So aññaṃ kiñci apassanto sukkhakaṭṭhadaṇḍake vākehi paliveṭhetvā nivāsanapārupanaṃ katvā devakulato kapālaṃ gahetvā suppārakapaṭṭanaṃ agamāsi, manussā taṃ disvā yāgubhattādīni datvā ‘‘ayaṃ eko arahā’’ti sambhāvesuṃ. So vatthesu upanītesu ‘‘sacāhaṃ nivāsessāmi vā pārupissāmi vā, lābhasakkāro me parihāyissatī’’ti tāni vatthāni paṭikkhipitvā dārucīrāneva paridahi. Athassa bahūhi ‘‘arahā arahā’’ti vuccamānassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi ‘‘ye kho keci loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā, ahaṃ tesaṃ aññataro’’ti. Athassa purāṇasālohitā devatā evaṃ cintesi.

    પુરાણસાલોહિતાતિ પુબ્બે એકતો કતસમણધમ્મા. પુબ્બે કિર કસ્સપદસબલસ્સ સાસને ઓસક્કમાને સામણેરાદીનં વિપ્પકારં દિસ્વા સત્ત ભિક્ખૂ સંવેગપ્પત્તા ‘‘યાવ સાસનસ્સ અન્તરધાનં ન હોતિ, તાવ અત્તનો પતિટ્ઠં કરિસ્સામા’’તિ સુવણ્ણચેતિયં વન્દિત્વા અરઞ્ઞં પવિટ્ઠા એકં પબ્બતં દિસ્વા ‘‘જીવિતે સાલયા નિવત્તન્તુ. નિરાલયા ઇમં પબ્બતં અભિરુહન્તૂ’’તિ વત્વા નિસ્સેણિં બન્ધિત્વા સબ્બેપિ તં અભિરુય્હ નિસ્સેણિં પાતેત્વા સમણધમ્મં કરિંસુ. તેસુ સઙ્ઘત્થેરો એકરત્તાતિક્કમેનેવ અરહત્તં પાપુણિ. સો અનોતત્તદહે નાગલતાદન્તકટ્ઠં ખાદિત્વા ઉત્તરકુરુતો પિણ્ડપાતં આહરિત્વા તે ભિક્ખૂ આહ – ‘‘આવુસો, ઇમં દન્તકટ્ઠં ખાદિત્વા મુખં ધોવિત્વા ઇમં પિણ્ડપાતં પરિભુઞ્જથા’’તિ. કિં પન, ભન્તે, અમ્હેહિ એવં કતિકા કતા ‘‘યો પઠમં અરહત્તં પાપુણાતિ, તેનાભતં પિણ્ડપાતં અવસેસા પરિભુઞ્જિસ્સન્તી’’તિ? ‘‘નો હેતં, આવુસો’’તિ. ‘‘તેન હિ સચે મયમ્પિ તુમ્હે વિય વિસેસં નિબ્બત્તેસ્સામ, સયં આહરિત્વા પરિભુઞ્જિસ્સામા’’તિ ન ઇચ્છિંસુ. દુતિયદિવસે દુતિયત્થેરો અનાગામિફલં પાપુણિ. સોપિ તથેવ પિણ્ડપાતં આહરિત્વા ઇતરે નિમન્તેસિ. તે એવમાહંસુ – ‘‘કિં પન, ભન્તે, અમ્હેહિ એવં કતિકા કતા ‘મહાથેરેન આભતં પિણ્ડપાતં અભુઞ્જિત્વા અનુથેરેન આભતં ભુઞ્જિસ્સામા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, આવુસો’’તિ. ‘‘એવં સન્તે તુમ્હે વિય મયમ્પિ વિસેસં નિબ્બત્તેત્વા અત્તનો પુરિસકારેન ભુઞ્જિતું સક્કોન્તા ભુઞ્જિસ્સામા’’તિ ન ઇચ્છિંસુ. તેસુ અરહત્તં પત્તો ભિક્ખુ પરિનિબ્બાયિ, અનાગામી બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તિ. ઇતરે પઞ્ચ થેરા વિસેસં નિબ્બત્તેતું અસક્કોન્તા સુસ્સિત્વા સત્તમે દિવસે કાલં કત્વા દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા ઇમસ્મિં બુદ્ધુપ્પાદે તતો ચવિત્વા તત્થ તત્થ કુલઘરેસુ નિબ્બત્તિંસુ. તેસુ એકો પુક્કુસાતિ રાજા (મ॰ નિ॰ ૩.૩૪૨) અહોસિ, એકો કુમારકસ્સપો (મ॰ નિ॰ ૧.૨૪૯), એકો દારુચીરિયો (ઉદા॰ ૧૦), એકો દબ્બો મલ્લપુત્તો (પારા॰ ૩૮૦; ઉદા॰ ૭૯) એકો સભિયો પરિબ્બાજકોતિ (સુ॰ નિ॰ સભિયસુત્તં). તત્થ યો બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તો ભિક્ખુ તં સન્ધાયેતં વુત્તં ‘‘પુરાણસાલોહિતા દેવતા’’તિ.

    Purāṇasālohitāti pubbe ekato katasamaṇadhammā. Pubbe kira kassapadasabalassa sāsane osakkamāne sāmaṇerādīnaṃ vippakāraṃ disvā satta bhikkhū saṃvegappattā ‘‘yāva sāsanassa antaradhānaṃ na hoti, tāva attano patiṭṭhaṃ karissāmā’’ti suvaṇṇacetiyaṃ vanditvā araññaṃ paviṭṭhā ekaṃ pabbataṃ disvā ‘‘jīvite sālayā nivattantu. Nirālayā imaṃ pabbataṃ abhiruhantū’’ti vatvā nisseṇiṃ bandhitvā sabbepi taṃ abhiruyha nisseṇiṃ pātetvā samaṇadhammaṃ kariṃsu. Tesu saṅghatthero ekarattātikkameneva arahattaṃ pāpuṇi. So anotattadahe nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā te bhikkhū āha – ‘‘āvuso, imaṃ dantakaṭṭhaṃ khāditvā mukhaṃ dhovitvā imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjathā’’ti. Kiṃ pana, bhante, amhehi evaṃ katikā katā ‘‘yo paṭhamaṃ arahattaṃ pāpuṇāti, tenābhataṃ piṇḍapātaṃ avasesā paribhuñjissantī’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’ti. ‘‘Tena hi sace mayampi tumhe viya visesaṃ nibbattessāma, sayaṃ āharitvā paribhuñjissāmā’’ti na icchiṃsu. Dutiyadivase dutiyatthero anāgāmiphalaṃ pāpuṇi. Sopi tatheva piṇḍapātaṃ āharitvā itare nimantesi. Te evamāhaṃsu – ‘‘kiṃ pana, bhante, amhehi evaṃ katikā katā ‘mahātherena ābhataṃ piṇḍapātaṃ abhuñjitvā anutherena ābhataṃ bhuñjissāmā’’’ti? ‘‘No hetaṃ, āvuso’’ti. ‘‘Evaṃ sante tumhe viya mayampi visesaṃ nibbattetvā attano purisakārena bhuñjituṃ sakkontā bhuñjissāmā’’ti na icchiṃsu. Tesu arahattaṃ patto bhikkhu parinibbāyi, anāgāmī brahmaloke nibbatti. Itare pañca therā visesaṃ nibbattetuṃ asakkontā sussitvā sattame divase kālaṃ katvā devaloke nibbattitvā imasmiṃ buddhuppāde tato cavitvā tattha tattha kulagharesu nibbattiṃsu. Tesu eko pukkusāti rājā (ma. ni. 3.342) ahosi, eko kumārakassapo (ma. ni. 1.249), eko dārucīriyo (udā. 10), eko dabbo mallaputto (pārā. 380; udā. 79) eko sabhiyo paribbājakoti (su. ni. sabhiyasuttaṃ). Tattha yo brahmaloke nibbatto bhikkhu taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ ‘‘purāṇasālohitā devatā’’ti.

    તસ્સ હિ બ્રહ્મુનો એતદહોસિ – ‘‘અયં મયા સદ્ધિં નિસ્સેણિં બન્ધિત્વા પબ્બતં અભિરુહિત્વા સમણધમ્મં અકાસિ, ઇદાનિ ઇમં લદ્ધિં ગહેત્વા વિચરન્તો વિનસ્સેય્ય, સંવેજેસ્સામિ ન’’ન્તિ. અથ નં ઉપસઙ્કમિત્વા એવમાહ – ‘‘નેવ ખો ત્વં, બાહિય, અરહા, નપિ અરહત્તમગ્ગં વા સમાપન્નો, સાપિ તે પટિપદા નત્થિ, યાય ત્વં અરહા વા અસ્સ અરહત્તમગ્ગં વા સમાપન્નો’’તિ. બાહિયો આકાસે ઠત્વા કથેન્તં મહાબ્રહ્માનં ઓલોકેત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અહો ભારિયં કમ્મં કતં, અહં ‘અરહન્તોમ્હી’તિ ચિન્તેસિં, અયઞ્ચ મં ‘ન ત્વં અરહા, નપિ અરહત્તમગ્ગં વા સમાપન્નોસી’તિ વદતિ, અત્થિ નુ ખો લોકે અઞ્ઞો અરહા’’તિ. અથ નં પુચ્છિ – ‘‘અત્થિ નુ ખો એતરહિ દેવતે લોકે અરહા વા અરહત્તમગ્ગં વા સમાપન્નો’’તિ. અથસ્સ દેવતા આચિક્ખિ – ‘‘અત્થિ, બાહિય, ઉત્તરેસુ જનપદેસુ સાવત્થિ નામ નગરં, તત્થ સો ભગવા એતરહિ વિહરતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો. સો હિ, બાહિય, ભગવા અરહા ચેવ અરહત્તત્થાય ચ ધમ્મં દેસેતી’’તિ.

    Tassa hi brahmuno etadahosi – ‘‘ayaṃ mayā saddhiṃ nisseṇiṃ bandhitvā pabbataṃ abhiruhitvā samaṇadhammaṃ akāsi, idāni imaṃ laddhiṃ gahetvā vicaranto vinasseyya, saṃvejessāmi na’’nti. Atha naṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘neva kho tvaṃ, bāhiya, arahā, napi arahattamaggaṃ vā samāpanno, sāpi te paṭipadā natthi, yāya tvaṃ arahā vā assa arahattamaggaṃ vā samāpanno’’ti. Bāhiyo ākāse ṭhatvā kathentaṃ mahābrahmānaṃ oloketvā cintesi – ‘‘aho bhāriyaṃ kammaṃ kataṃ, ahaṃ ‘arahantomhī’ti cintesiṃ, ayañca maṃ ‘na tvaṃ arahā, napi arahattamaggaṃ vā samāpannosī’ti vadati, atthi nu kho loke añño arahā’’ti. Atha naṃ pucchi – ‘‘atthi nu kho etarahi devate loke arahā vā arahattamaggaṃ vā samāpanno’’ti. Athassa devatā ācikkhi – ‘‘atthi, bāhiya, uttaresu janapadesu sāvatthi nāma nagaraṃ, tattha so bhagavā etarahi viharati arahaṃ sammāsambuddho. So hi, bāhiya, bhagavā arahā ceva arahattatthāya ca dhammaṃ desetī’’ti.

    બાહિયો રત્તિભાગે દેવતાય કથં સુત્વા સંવિગ્ગમાનસો તં ખણંયેવ સુપ્પારકા નિક્ખમિત્વા એકરત્તિવાસેન સાવત્થિં અગમાસિ, સબ્બં વીસયોજનસતિકં મગ્ગં એકરત્તિવાસેનેવ અગમાસિ. ગચ્છન્તો ચ પન દેવતાનુભાવેન ગતો. ‘‘બુદ્ધાનુભાવેના’’તિપિ વદન્તિયેવ. તસ્મિં પન ખણે સત્થા સાવત્થિં પિણ્ડાય પવિટ્ઠો હોતિ. સો ભુત્તપાતરાસે કાયઆલસિયવિમોચનત્થં અબ્ભોકાસે ચઙ્કમન્તે સમ્બહુલે ભિક્ખૂ ‘‘કહં એતરહિ સત્થા’’તિ પુચ્છિ. ભિક્ખૂ ‘‘ભગવા સાવત્થિં પિણ્ડાય પવિટ્ઠો’’તિ વત્વા તં પુચ્છિંસુ – ‘‘ત્વં પન કુતો આગતોસી’’તિ? ‘‘સુપ્પારકા આગતોમ્હી’’તિ. ‘‘કદા નિક્ખન્તોસી’’તિ? ‘‘હિય્યો સાયં નિક્ખન્તોમ્હી’’તિ. ‘‘દૂરતોસિ આગતો, નિસીદ, તવ પાદે ધોવિત્વા તેલેન મક્ખેત્વા થોકં વિસ્સમાહિ, આગતકાલે સત્થારં દક્ખિસ્સસી’’તિ. ‘‘અહં, ભન્તે, સત્થુ વા અત્તનો વા જીવિતન્તરાયં ન જાનામિ, એકરત્તેનેવમ્હિ કત્થચિ અટ્ઠત્વા અનિસીદિત્વા વીસયોજનસતિકં મગ્ગં આગતો, સત્થારં પસ્સિત્વાવ વિસ્સમિસ્સામી’’તિ. સો એવં વત્વા તરમાનરૂપો સાવત્થિં પવિસિત્વા ભગવન્તં અનોપમાય બુદ્ધસિરિયા પિણ્ડાય ચરન્તં દિસ્વા ‘‘ચિરસ્સં વત મે ગોતમો સમ્માસમ્બુદ્ધો દિટ્ઠો’’તિ દિટ્ઠટ્ઠાનતો પટ્ઠાય ઓનતસરીરો ગન્ત્વા અન્તરવીથિયમેવ પઞ્ચપતિટ્ઠિતેન વન્દિત્વા ગોપ્ફકેસુ દળ્હં ગહેત્વા એવમાહ – ‘‘દેસેતુ મે, ભન્તે, ભગવા ધમ્મં, દેસેતુ સુગતો ધમ્મં, યં મમસ્સ દીઘરત્તં હિતાય સુખાયા’’તિ. અથ નં સત્થા ‘‘અકાલો ખો તાવ, બાહિય, અન્તરઘરં પવિટ્ઠમ્હા પિણ્ડાયા’’તિ પટિક્ખિપિ.

    Bāhiyo rattibhāge devatāya kathaṃ sutvā saṃviggamānaso taṃ khaṇaṃyeva suppārakā nikkhamitvā ekarattivāsena sāvatthiṃ agamāsi, sabbaṃ vīsayojanasatikaṃ maggaṃ ekarattivāseneva agamāsi. Gacchanto ca pana devatānubhāvena gato. ‘‘Buddhānubhāvenā’’tipi vadantiyeva. Tasmiṃ pana khaṇe satthā sāvatthiṃ piṇḍāya paviṭṭho hoti. So bhuttapātarāse kāyaālasiyavimocanatthaṃ abbhokāse caṅkamante sambahule bhikkhū ‘‘kahaṃ etarahi satthā’’ti pucchi. Bhikkhū ‘‘bhagavā sāvatthiṃ piṇḍāya paviṭṭho’’ti vatvā taṃ pucchiṃsu – ‘‘tvaṃ pana kuto āgatosī’’ti? ‘‘Suppārakā āgatomhī’’ti. ‘‘Kadā nikkhantosī’’ti? ‘‘Hiyyo sāyaṃ nikkhantomhī’’ti. ‘‘Dūratosi āgato, nisīda, tava pāde dhovitvā telena makkhetvā thokaṃ vissamāhi, āgatakāle satthāraṃ dakkhissasī’’ti. ‘‘Ahaṃ, bhante, satthu vā attano vā jīvitantarāyaṃ na jānāmi, ekarattenevamhi katthaci aṭṭhatvā anisīditvā vīsayojanasatikaṃ maggaṃ āgato, satthāraṃ passitvāva vissamissāmī’’ti. So evaṃ vatvā taramānarūpo sāvatthiṃ pavisitvā bhagavantaṃ anopamāya buddhasiriyā piṇḍāya carantaṃ disvā ‘‘cirassaṃ vata me gotamo sammāsambuddho diṭṭho’’ti diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya onatasarīro gantvā antaravīthiyameva pañcapatiṭṭhitena vanditvā gopphakesu daḷhaṃ gahetvā evamāha – ‘‘desetu me, bhante, bhagavā dhammaṃ, desetu sugato dhammaṃ, yaṃ mamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘akālo kho tāva, bāhiya, antaragharaṃ paviṭṭhamhā piṇḍāyā’’ti paṭikkhipi.

    તં સુત્વા બાહિયો, ભન્તે, સંસારે સંસરન્તેન કબળીકારાહારો ન અલદ્ધપુબ્બો, તુમ્હાકં વા મય્હં વા જીવિતન્તરાયં ન જાનામિ, દેસેતુ મે ધમ્મન્તિ. સત્થા દુતિયમ્પિ પટિક્ખિપિયેવ. એવં કિરસ્સ અહોસિ – ‘‘ઇમસ્સ મં દિટ્ઠકાલતો પટ્ઠાય સકલસરીરં પીતિયા નિરન્તરં અજ્ઝોત્થટં હોતિ, બલવપીતિવેગો ધમ્મં સુત્વાપિ ન સક્ખિસ્સતિ પટિવિજ્ઝિતું, મજ્ઝત્તુપેક્ખાય તાવ તિટ્ઠતુ, એકરત્તેનેવ વીસયોજનસતિકં મગ્ગં આગતત્તા દરથોપિસ્સ બલવા, સોપિ તાવ પટિપ્પસ્સમ્ભતૂ’’તિ. તસ્મા દ્વિક્ખત્તું પટિક્ખિપિત્વા તતિયં યાચિતો અન્તરવીથિયં ઠિતોવ ‘‘તસ્માતિહ તે, બાહિય, એવં સિક્ખિતબ્બં ‘દિટ્ઠે દિટ્ઠમત્તં ભવિસ્સતી’’’તિઆદિના (ઉદા॰ ૧૦) નયેન ધમ્મં દેસેસિ. સો સત્થુ ધમ્મં સુણન્તોયેવ સબ્બાસવે ખેપેત્વા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. તાવદેવ ચ પન ભગવન્તં પબ્બજ્જં યાચિ, ‘‘પરિપુણ્ણં તે પત્તચીવર’’ન્તિ પુટ્ઠો ‘‘ન પરિપુણ્ણ’’ન્તિ આહ. અથ નં સત્થા ‘‘તેન હિ પત્તચીવરં પરિયેસાહી’’તિ વત્વા પક્કામિ.

    Taṃ sutvā bāhiyo, bhante, saṃsāre saṃsarantena kabaḷīkārāhāro na aladdhapubbo, tumhākaṃ vā mayhaṃ vā jīvitantarāyaṃ na jānāmi, desetu me dhammanti. Satthā dutiyampi paṭikkhipiyeva. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘imassa maṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya sakalasarīraṃ pītiyā nirantaraṃ ajjhotthaṭaṃ hoti, balavapītivego dhammaṃ sutvāpi na sakkhissati paṭivijjhituṃ, majjhattupekkhāya tāva tiṭṭhatu, ekaratteneva vīsayojanasatikaṃ maggaṃ āgatattā darathopissa balavā, sopi tāva paṭippassambhatū’’ti. Tasmā dvikkhattuṃ paṭikkhipitvā tatiyaṃ yācito antaravīthiyaṃ ṭhitova ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’’tiādinā (udā. 10) nayena dhammaṃ desesi. So satthu dhammaṃ suṇantoyeva sabbāsave khepetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tāvadeva ca pana bhagavantaṃ pabbajjaṃ yāci, ‘‘paripuṇṇaṃ te pattacīvara’’nti puṭṭho ‘‘na paripuṇṇa’’nti āha. Atha naṃ satthā ‘‘tena hi pattacīvaraṃ pariyesāhī’’ti vatvā pakkāmi.

    ‘‘સો કિર વીસતિ વસ્સસહસ્સાનિ સમણધમ્મં કરોન્તો ‘ભિક્ખુના નામ અત્તના પચ્ચયે લભિત્વા અઞ્ઞં અનોલોકેત્વા સયમેવ પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતી’તિ એકભિક્ખુસ્સાપિ પત્તેન વા ચીવરેન વા સઙ્ગહં ન અકાસિ , તેનસ્સ ઇદ્ધિમયપત્તચીવરં ન ઉપજ્જિસ્સતી’’તિ ઞત્વા એહિભિક્ખુભાવેન પબ્બજ્જં ન અદાસિ. તમ્પિ પત્તચીવરં પરિયેસમાનમેવ એકા યક્ખિની ધેનુરૂપેન આગન્ત્વા ઉરમ્હિ પહરિત્વા જીવિતક્ખયં પાપેસિ. સત્થા પિણ્ડાય ચરિત્વા કતભત્તકિચ્ચો સમ્બહુલેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં નિક્ખન્તો બાહિયસ્સ સરીરં સઙ્કારટ્ઠાને પતિતં દિસ્વા ભિક્ખૂ આણાપેસિ, ‘‘ભિક્ખવે, એકસ્મિં ગેહદ્વારે ઠત્વા મઞ્ચકં આહરાપેત્વા ઇમં સરીરં નગરતો નીહરિત્વા ઝાપેત્વા થૂપં કરોથા’’તિ. ભિક્ખૂ તથા કરિંસુ, કત્વા ચ પન વિહારં ગન્ત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા અત્તના કતકિચ્ચં આરોચેત્વા તસ્સ અભિસમ્પરાયં પુચ્છિંસુ. અથ નેસં ભગવા તસ્સ પરિનિબ્બુતભાવં આચિક્ખિત્વા ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં ખિપ્પાભિઞ્ઞાનં યદિદં બાહિયો દારુચીરિયો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૧૬) એતદગ્ગે ઠપેસિ. અથ નં ભિક્ખૂ પુચ્છિંસુ – ‘‘ભન્તે, તુમ્હે ‘બાહિયો અરહત્તં પત્તો’તિ વદેથ, કદા સો અરહત્તં પત્તો’’તિ? ‘‘મમ ધમ્મં સુતકાલે, ભિક્ખવે’’તિ. ‘‘કદા પનસ્સ, ભન્તે, તુમ્હેહિ ધમ્મો કથિતો’’તિ? ‘‘પિણ્ડાય ચરન્તેન અન્તરવીથિયં ઠત્વા’’તિ. ‘‘અપ્પમત્તકો હિ, ભન્તે, તુમ્હેહિ અન્તરવીથિયં ઠત્વા કથિતધમ્મો કથં સો તાવત્તકેન વિસેસં નિબ્બત્તેસી’’તિ, અથ ને સત્થા ‘‘કિં, ભિક્ખવે, મમ ધમ્મં ‘અપ્પં વા બહું વા’તિ મા પમાણં ગણ્હથ. અનેકાનિપિ હિ ગાથાસહસ્સાનિ અનત્થનિસ્સિતાનિ ન સેય્યો, અત્થનિસ્સિતં પન એકમ્પિ ગાથાપદં સેય્યો’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    ‘‘So kira vīsati vassasahassāni samaṇadhammaṃ karonto ‘bhikkhunā nāma attanā paccaye labhitvā aññaṃ anoloketvā sayameva paribhuñjituṃ vaṭṭatī’ti ekabhikkhussāpi pattena vā cīvarena vā saṅgahaṃ na akāsi , tenassa iddhimayapattacīvaraṃ na upajjissatī’’ti ñatvā ehibhikkhubhāvena pabbajjaṃ na adāsi. Tampi pattacīvaraṃ pariyesamānameva ekā yakkhinī dhenurūpena āgantvā uramhi paharitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi. Satthā piṇḍāya caritvā katabhattakicco sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ nikkhanto bāhiyassa sarīraṃ saṅkāraṭṭhāne patitaṃ disvā bhikkhū āṇāpesi, ‘‘bhikkhave, ekasmiṃ gehadvāre ṭhatvā mañcakaṃ āharāpetvā imaṃ sarīraṃ nagarato nīharitvā jhāpetvā thūpaṃ karothā’’ti. Bhikkhū tathā kariṃsu, katvā ca pana vihāraṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā attanā katakiccaṃ ārocetvā tassa abhisamparāyaṃ pucchiṃsu. Atha nesaṃ bhagavā tassa parinibbutabhāvaṃ ācikkhitvā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ khippābhiññānaṃ yadidaṃ bāhiyo dārucīriyo’’ti (a. ni. 1.216) etadagge ṭhapesi. Atha naṃ bhikkhū pucchiṃsu – ‘‘bhante, tumhe ‘bāhiyo arahattaṃ patto’ti vadetha, kadā so arahattaṃ patto’’ti? ‘‘Mama dhammaṃ sutakāle, bhikkhave’’ti. ‘‘Kadā panassa, bhante, tumhehi dhammo kathito’’ti? ‘‘Piṇḍāya carantena antaravīthiyaṃ ṭhatvā’’ti. ‘‘Appamattako hi, bhante, tumhehi antaravīthiyaṃ ṭhatvā kathitadhammo kathaṃ so tāvattakena visesaṃ nibbattesī’’ti, atha ne satthā ‘‘kiṃ, bhikkhave, mama dhammaṃ ‘appaṃ vā bahuṃ vā’ti mā pamāṇaṃ gaṇhatha. Anekānipi hi gāthāsahassāni anatthanissitāni na seyyo, atthanissitaṃ pana ekampi gāthāpadaṃ seyyo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૦૧.

    101.

    ‘‘સહસ્સમપિ ચે ગાથા, અનત્થપદસંહિતા;

    ‘‘Sahassamapi ce gāthā, anatthapadasaṃhitā;

    એકં ગાથાપદં સેય્યો, યં સુત્વા ઉપસમ્મતી’’તિ.

    Ekaṃ gāthāpadaṃ seyyo, yaṃ sutvā upasammatī’’ti.

    તત્થ એકં ગાથાપદં સેય્યોતિ ‘‘અપ્પમાદો અમતપદં…પે॰… યથા મયા’’તિ (ધ॰ પ॰ ૨૧) એવરૂપા એકા ગાથાપિ સેય્યોતિ અત્થો. સેસં પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બં.

    Tattha ekaṃ gāthāpadaṃ seyyoti ‘‘appamādo amatapadaṃ…pe… yathā mayā’’ti (dha. pa. 21) evarūpā ekā gāthāpi seyyoti attho. Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.

    દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    બાહિયદારુચીરિયત્થેરવત્થુ દુતિયં.

    Bāhiyadārucīriyattheravatthu dutiyaṃ.

    ૩. કુણ્ડલકેસિત્થેરીવત્થુ

    3. Kuṇḍalakesittherīvatthu

    યો ચ ગાથાસતં ભાસેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો કુણ્ડલકેસિં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yoca gāthāsataṃ bhāseti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kuṇḍalakesiṃ ārabbha kathesi.

    રાજગહે કિર એકા સેટ્ઠિધીતા સોળસવસ્સુદ્દેસિકા અભિરૂપા અહોસિ દસ્સનીયા પાસાદિકા. તસ્મિઞ્ચ વયે ઠિતા નારિયો પુરિસજ્ઝાસયા હોન્તિ પુરિસલોલા. અથ નં માતાપિતરો સત્તભૂમિકસ્સ પાસાદસ્સ ઉપરિમતલે સિરિગબ્ભે નિવાસાપેસું. એકમેવસ્સા દાસિં પરિચારિકં અદંસુ. અથેકં કુલપુત્તં ચોરકમ્મં કરોન્તં ગહેત્વા પચ્છાબાહં બન્ધિત્વા ચતુક્કે ચતુક્કે કસાહિ પહરિત્વા આઘાતનં નયિંસુ. સેટ્ઠિધીતા મહાજનસ્સ સદ્દં સુત્વા ‘‘કિં નુ ખો એત’’ન્તિ પાસાદતલે ઠત્વા ઓલોકેન્તી તં દિસ્વા પટિબદ્ધચિત્તા હુત્વા તં પત્થયમાના આહારં પટિક્ખિપિત્વા મઞ્ચકે નિપજ્જિ. અથ નં માતા પુચ્છિ – ‘‘કિં ઇદં, અમ્મા’’તિ? ‘‘સચે એતં ‘ચોરો’તિ ગહેત્વા નિય્યમાનં પુરિસં લભિસ્સામિ, જીવિસ્સામિ. નો ચે લભિસ્સામિ, જીવિતં મે નત્થિ, ઇધેવ મરિસ્સામી’’તિ. ‘‘અમ્મ, મા એવં કરિ, અમ્હાકં જાતિયા ચ ગોત્તેન ચ ભોગેન ચ સદિસં અઞ્ઞં સામિકં લભિસ્સસી’’તિ. ‘‘મય્હં અઞ્ઞેન કિચ્ચં નત્થિ, ઇમં અલભમાના મરિસ્સામી’’તિ. માતા ધીતરં સઞ્ઞાપેતું અસક્કોન્તી પિતુનો આરોચેસિ. સોપિ નં સઞ્ઞાપેતું અસક્કોન્તો ‘‘કિં સક્કા કાતુ’’ન્તિ ચિન્તેત્વા તં ચોરં ગહેત્વા ગચ્છન્તસ્સ રાજપુરિસસ્સ સહસ્સભણ્ડિકં પેસેસિ – ‘‘ઇમં ગહેત્વા એતં પુરિસં મય્હં દેહી’’તિ. સો ‘‘સાધૂ’’તિ કહાપણે ગહેત્વા તં મુઞ્ચિત્વા અઞ્ઞં મારેત્વા ‘‘મારિતો, દેવ, ચોરો’’તિ રઞ્ઞો આરોચેસિ. સેટ્ઠિપિ તસ્સ ધીતરં અદાસિ.

    Rājagahe kira ekā seṭṭhidhītā soḷasavassuddesikā abhirūpā ahosi dassanīyā pāsādikā. Tasmiñca vaye ṭhitā nāriyo purisajjhāsayā honti purisalolā. Atha naṃ mātāpitaro sattabhūmikassa pāsādassa uparimatale sirigabbhe nivāsāpesuṃ. Ekamevassā dāsiṃ paricārikaṃ adaṃsu. Athekaṃ kulaputtaṃ corakammaṃ karontaṃ gahetvā pacchābāhaṃ bandhitvā catukke catukke kasāhi paharitvā āghātanaṃ nayiṃsu. Seṭṭhidhītā mahājanassa saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti pāsādatale ṭhatvā olokentī taṃ disvā paṭibaddhacittā hutvā taṃ patthayamānā āhāraṃ paṭikkhipitvā mañcake nipajji. Atha naṃ mātā pucchi – ‘‘kiṃ idaṃ, ammā’’ti? ‘‘Sace etaṃ ‘coro’ti gahetvā niyyamānaṃ purisaṃ labhissāmi, jīvissāmi. No ce labhissāmi, jīvitaṃ me natthi, idheva marissāmī’’ti. ‘‘Amma, mā evaṃ kari, amhākaṃ jātiyā ca gottena ca bhogena ca sadisaṃ aññaṃ sāmikaṃ labhissasī’’ti. ‘‘Mayhaṃ aññena kiccaṃ natthi, imaṃ alabhamānā marissāmī’’ti. Mātā dhītaraṃ saññāpetuṃ asakkontī pituno ārocesi. Sopi naṃ saññāpetuṃ asakkonto ‘‘kiṃ sakkā kātu’’nti cintetvā taṃ coraṃ gahetvā gacchantassa rājapurisassa sahassabhaṇḍikaṃ pesesi – ‘‘imaṃ gahetvā etaṃ purisaṃ mayhaṃ dehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti kahāpaṇe gahetvā taṃ muñcitvā aññaṃ māretvā ‘‘mārito, deva, coro’’ti rañño ārocesi. Seṭṭhipi tassa dhītaraṃ adāsi.

    સા તતો પટ્ઠાય ‘‘સામિકં આરાધેસ્સામી’’તિ સબ્બાભરણપટિમણ્ડિતા સયમેવ તસ્સ યાગુઆદીનિ સંવિદહતિ, ચોરો કતિપાહચ્ચયેન ચિન્તેસિ – ‘‘કદા નુ ખો ઇમં મારેત્વા એતિસ્સા આભરણાનિ ગહેત્વા એકસ્મિં સુરાગેહે વિક્કિણિત્વા ખાદિતું લભિસ્સામી’’તિ? સો ‘‘અત્થેકો ઉપાયો’’તિ ચિન્તેત્વા આહારં પટિક્ખિપિત્વા મઞ્ચકે નિપજ્જિ, અથ નં સા ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘કિં તે, સામિ, રુજ્જતી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘ન કિઞ્ચિ મે, ભદ્દેતિ, કચ્ચિ પન મે માતાપિતરો તુય્હં કુદ્ધા’’તિ? ‘‘ન કુજ્ઝન્તિ, ભદ્દે’’તિ . અથ ‘‘કિં નામેત’’ન્તિ? ‘‘ભદ્દે, અહં તં દિવસં બન્ધિત્વા નિય્યમાનો ચોરપપાતે અધિવત્થાય દેવતાય બલિકમ્મં પટિસ્સુણિત્વા જીવિતં લભિં, ત્વમ્પિ મયા તસ્સા એવ આનુભાવેન લદ્ધા, ‘તં મે દેવતાય બલિકમ્મં ઠપિત’ન્તિ ચિન્તેમિ, ભદ્દે’’તિ. ‘‘સામિ, મા ચિન્તયિ, કરિસ્સામિ બલિકમ્મં, વદેહિ , કેનત્થો’’તિ? ‘‘અપ્પોદકમધુપાયસેન ચ લાજપઞ્ચમકપુપ્ફેહિ ચા’’તિ. ‘‘સાધુ, સામિ, અહં પટિયાદેસ્સામી’’તિ સા સબ્બં બલિકમ્મં પટિયાદેત્વા ‘‘એહિ, સામિ, ગચ્છામા’’તિ આહ. ‘‘તેન હિ, ભદ્દે, તવ ઞાતકે નિવત્તેત્વા મહગ્ઘાનિ વત્થાભરણાનિ ગહેત્વા અત્તાનં અલઙ્કરોહિ, હસન્તા કીળન્તા સુખં ગમિસ્સામા’’તિ. સા તથા અકાસિ.

    Sā tato paṭṭhāya ‘‘sāmikaṃ ārādhessāmī’’ti sabbābharaṇapaṭimaṇḍitā sayameva tassa yāguādīni saṃvidahati, coro katipāhaccayena cintesi – ‘‘kadā nu kho imaṃ māretvā etissā ābharaṇāni gahetvā ekasmiṃ surāgehe vikkiṇitvā khādituṃ labhissāmī’’ti? So ‘‘attheko upāyo’’ti cintetvā āhāraṃ paṭikkhipitvā mañcake nipajji, atha naṃ sā upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ te, sāmi, rujjatī’’ti pucchi. ‘‘Na kiñci me, bhaddeti, kacci pana me mātāpitaro tuyhaṃ kuddhā’’ti? ‘‘Na kujjhanti, bhadde’’ti . Atha ‘‘kiṃ nāmeta’’nti? ‘‘Bhadde, ahaṃ taṃ divasaṃ bandhitvā niyyamāno corapapāte adhivatthāya devatāya balikammaṃ paṭissuṇitvā jīvitaṃ labhiṃ, tvampi mayā tassā eva ānubhāvena laddhā, ‘taṃ me devatāya balikammaṃ ṭhapita’nti cintemi, bhadde’’ti. ‘‘Sāmi, mā cintayi, karissāmi balikammaṃ, vadehi , kenattho’’ti? ‘‘Appodakamadhupāyasena ca lājapañcamakapupphehi cā’’ti. ‘‘Sādhu, sāmi, ahaṃ paṭiyādessāmī’’ti sā sabbaṃ balikammaṃ paṭiyādetvā ‘‘ehi, sāmi, gacchāmā’’ti āha. ‘‘Tena hi, bhadde, tava ñātake nivattetvā mahagghāni vatthābharaṇāni gahetvā attānaṃ alaṅkarohi, hasantā kīḷantā sukhaṃ gamissāmā’’ti. Sā tathā akāsi.

    અથ નં સો પબ્બતપાદં ગતકાલે આહ – ‘‘ભદ્દે, ઇતો પરં ઉભોવ જના ગમિસ્સામ, સેસજનં યાનકેન સદ્ધિં નિવત્તાપેત્વા બલિકમ્મભાજનં સયં ઉક્ખિપિત્વા ગણ્હાહી’’તિ. સા તથા અકાસિ. ચોરો તં ગહેત્વા ચોરપપાતપબ્બતં અભિરુહિ. તસ્સ હિ એકેન પસ્સેન મનુસ્સા અભિરુહન્તિ, એકં પસ્સં છિન્નપપાતં. પબ્બતમત્થકે ઠિતા તેન પસ્સેન ચોરે પાતેન્તિ. તે ખણ્ડાખણ્ડં હુત્વા ભૂમિયં પતન્તિ. તસ્મા ‘‘ચોરપપાતો’’તિ વુચ્ચતિ. સા તસ્સ પબ્બતસ્સ મત્થકે ઠત્વા ‘‘બલિકમ્મં તે, સામિ, કરોહી’’તિ આહ. સો તુણ્હી અહોસિ. પુન તાય ‘‘કસ્મા, સામિ, તુણ્હીભૂતોસી’’તિ વુત્તે તં આહ – ‘‘ન મય્હં બલિકમ્મેનત્થો, વઞ્ચેત્વા પન તં આદાય આગતોમ્હી’’તિ. ‘‘કિં કારણા, સામી’’તિ? ‘‘તં મારેત્વા તવ આભરણાનિ ગહેત્વા પલાયનત્થાયા’’તિ. સા મરણભયતજ્જિતા આહ – ‘‘સામિ, અહઞ્ચ આભરણાનિ ચ તવ સન્તકાનેવ, કસ્મા એવં વદેસી’’તિ? સો, ‘‘મા એવં કરોહી’’તિ, પુનપ્પુનં યાચિયમાનોપિ ‘‘મારેમિ એવા’’તિ આહ. ‘‘એવં સન્તે કિં તે મમ મરણેન? ઇમાનિ આભરણાનિ ગહેત્વા મય્હં જીવિતં દેહિ, ઇતો પટ્ઠાય મં ‘મતા’તિ ધારેહિ, દાસી વા તે હુત્વા કમ્મં કરિસ્સામી’’તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    Atha naṃ so pabbatapādaṃ gatakāle āha – ‘‘bhadde, ito paraṃ ubhova janā gamissāma, sesajanaṃ yānakena saddhiṃ nivattāpetvā balikammabhājanaṃ sayaṃ ukkhipitvā gaṇhāhī’’ti. Sā tathā akāsi. Coro taṃ gahetvā corapapātapabbataṃ abhiruhi. Tassa hi ekena passena manussā abhiruhanti, ekaṃ passaṃ chinnapapātaṃ. Pabbatamatthake ṭhitā tena passena core pātenti. Te khaṇḍākhaṇḍaṃ hutvā bhūmiyaṃ patanti. Tasmā ‘‘corapapāto’’ti vuccati. Sā tassa pabbatassa matthake ṭhatvā ‘‘balikammaṃ te, sāmi, karohī’’ti āha. So tuṇhī ahosi. Puna tāya ‘‘kasmā, sāmi, tuṇhībhūtosī’’ti vutte taṃ āha – ‘‘na mayhaṃ balikammenattho, vañcetvā pana taṃ ādāya āgatomhī’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā, sāmī’’ti? ‘‘Taṃ māretvā tava ābharaṇāni gahetvā palāyanatthāyā’’ti. Sā maraṇabhayatajjitā āha – ‘‘sāmi, ahañca ābharaṇāni ca tava santakāneva, kasmā evaṃ vadesī’’ti? So, ‘‘mā evaṃ karohī’’ti, punappunaṃ yāciyamānopi ‘‘māremi evā’’ti āha. ‘‘Evaṃ sante kiṃ te mama maraṇena? Imāni ābharaṇāni gahetvā mayhaṃ jīvitaṃ dehi, ito paṭṭhāya maṃ ‘matā’ti dhārehi, dāsī vā te hutvā kammaṃ karissāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ઇદં સુવણ્ણકેયૂરં, મુત્તા વેળુરિયા બહૂ;

    ‘‘Idaṃ suvaṇṇakeyūraṃ, muttā veḷuriyā bahū;

    સબ્બં હરસ્સુ ભદ્દન્તે, મં ચ દાસીતિ સાવયા’’તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૩.૨૭);

    Sabbaṃ harassu bhaddante, maṃ ca dāsīti sāvayā’’ti. (apa. therī 2.3.27);

    તં સુત્વા ચોરો ‘‘એવં કતે ત્વં ગન્ત્વા માતાપિતૂનં આચિક્ખિસ્સસિ, મારેસ્સામિયેવ, મા ત્વં બાળ્હં પરિદેવસી’’તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    Taṃ sutvā coro ‘‘evaṃ kate tvaṃ gantvā mātāpitūnaṃ ācikkhissasi, māressāmiyeva, mā tvaṃ bāḷhaṃ paridevasī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘મા બાળ્હં પરિદેવેસિ, ખિપ્પં બન્ધાહિ ભણ્ડિકં;

    ‘‘Mā bāḷhaṃ paridevesi, khippaṃ bandhāhi bhaṇḍikaṃ;

    ન તુય્હં જીવિતં અત્થિ, સબ્બં ગણ્હામિ ભણ્ડક’’ન્તિ. –

    Na tuyhaṃ jīvitaṃ atthi, sabbaṃ gaṇhāmi bhaṇḍaka’’nti. –

    સા ચિન્તેસિ – ‘‘અહો ઇદં કમ્મં ભારિયં. પઞ્ઞા નામ ન પચિત્વા ખાદનત્થાય કતા, અથ ખો વિચારણત્થાય કતા, જાનિસ્સામિસ્સ કત્તબ્બ’’ન્તિ, અથ નં આહ – ‘‘સામિ, યદા ત્વં ‘ચોરો’તિ ગહેત્વા નીયસિ, તદાહં માતાપિતૂનં આચિક્ખિં, તે સહસ્સં વિસ્સજ્જેત્વા તં આહરાપેત્વા ગેહે કરિંસુ. તતો પટ્ઠાય અહં તુય્હં ઉપકારિકા, અજ્જ મે સુદિટ્ઠં કત્વા અત્તાનં વન્દિતું દેહી’’તિ. સો ‘‘સાધુ, ભદ્દે, સુદિટ્ઠં કત્વા વન્દાહી’’તિ વત્વા પબ્બતન્તે અટ્ઠાસિ. અથ નં સા તિક્ખત્તું પદક્ખિણં કત્વા ચતૂસુ ઠાનેસુ વન્દિત્વા, ‘‘સામિ, ઇદં તે પચ્છિમદસ્સનં, ઇદાનિ તુય્હં વા મમ દસ્સનં, મય્હં વા તવ દસ્સનં નત્થી’’તિ પુરતો ચ પચ્છતો ચ આલિઙ્ગિત્વા પમત્તં હુત્વા પબ્બતન્તે ઠિતં પિટ્ઠિપસ્સે ઠત્વા એકેન હત્થેન ખન્ધે ગહેત્વા એકેન પિટ્ઠિકચ્છાય ગહેત્વા પબ્બતપપાતે ખિપિ. સો પબ્બતકુચ્છિયં પટિહતો ખણ્ડાખણ્ડિકં હુત્વા ભૂમિયં પતિ. ચોરપપાતમત્થકે અધિવત્થા દેવતા તેસં દ્વિન્નમ્પિ કિરિયં દિસ્વા તસ્સા ઇત્થિયા સાધુકારં દત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    Sā cintesi – ‘‘aho idaṃ kammaṃ bhāriyaṃ. Paññā nāma na pacitvā khādanatthāya katā, atha kho vicāraṇatthāya katā, jānissāmissa kattabba’’nti, atha naṃ āha – ‘‘sāmi, yadā tvaṃ ‘coro’ti gahetvā nīyasi, tadāhaṃ mātāpitūnaṃ ācikkhiṃ, te sahassaṃ vissajjetvā taṃ āharāpetvā gehe kariṃsu. Tato paṭṭhāya ahaṃ tuyhaṃ upakārikā, ajja me sudiṭṭhaṃ katvā attānaṃ vandituṃ dehī’’ti. So ‘‘sādhu, bhadde, sudiṭṭhaṃ katvā vandāhī’’ti vatvā pabbatante aṭṭhāsi. Atha naṃ sā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā, ‘‘sāmi, idaṃ te pacchimadassanaṃ, idāni tuyhaṃ vā mama dassanaṃ, mayhaṃ vā tava dassanaṃ natthī’’ti purato ca pacchato ca āliṅgitvā pamattaṃ hutvā pabbatante ṭhitaṃ piṭṭhipasse ṭhatvā ekena hatthena khandhe gahetvā ekena piṭṭhikacchāya gahetvā pabbatapapāte khipi. So pabbatakucchiyaṃ paṭihato khaṇḍākhaṇḍikaṃ hutvā bhūmiyaṃ pati. Corapapātamatthake adhivatthā devatā tesaṃ dvinnampi kiriyaṃ disvā tassā itthiyā sādhukāraṃ datvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ન હિ સબ્બેસુ ઠાનેસુ, પુરિસો હોતિ પણ્ડિતો;

    ‘‘Na hi sabbesu ṭhānesu, puriso hoti paṇḍito;

    ઇત્થીપિ પણ્ડિતા હોતિ, તત્થ તત્થ વિચક્ખણા’’તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૩.૩૧);

    Itthīpi paṇḍitā hoti, tattha tattha vicakkhaṇā’’ti. (apa. therī 2.3.31);

    સાપિ ચોરં પપાતે ખિપિત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘સચાહં ગેહં ગમિસ્સામિ, ‘સામિકો તે કુહિ’ન્તિ પુચ્છિસ્સન્તિ, સચાહં એવં પુટ્ઠા ‘મારિતો મે’તિ વક્ખામિ, ‘દુબ્બિનીતે સહસ્સં દત્વા તં આહરાપેત્વા ઇદાનિ નં મારેસી’તિ મં મુખસત્તીહિ વિજ્ઝિસ્સન્તિ, ‘આભરણત્થાય સો મં મારેતુકામો અહોસી’તિ વુત્તેપિ ન સદ્દહિસ્સન્તિ, અલં મે ગેહેના’’તિ તત્થેવાભરણાનિ છડ્ડેત્વા અરઞ્ઞં પવિસિત્વા અનુપુબ્બેન વિચરન્તી એકં પરિબ્બાજકાનં અસ્સમં પત્વા વન્દિત્વા ‘‘મય્હં, ભન્તે, તુમ્હાકં સન્તિકે પબ્બજ્જં દેથા’’તિ આહ. અથ નં પબ્બાજેસું. સા પબ્બજિત્વાવ પુચ્છિ – ‘‘ભન્તે, તુમ્હાકં પબ્બજ્જાય કિં ઉત્તમ’’ન્તિ? ‘‘ભદ્દે, દસસુ વા કસિણેસુ પરિકમ્મં કત્વા ઝાનં નિબ્બત્તેતબ્બં , વાદસહસ્સં વા ઉગ્ગણ્હિતબ્બં, અયં અમ્હાકં પબ્બજ્જાય ઉત્તમત્થો’’તિ. ‘‘ઝાનં તાવ નિબ્બત્તેતું અહં ન સક્ખિસ્સામિ, વાદસહસ્સં પન ઉગ્ગણ્હિસ્સામિ, અય્યા’’તિ. અથ નં તે વાદસહસ્સં ઉગ્ગણ્હાપેત્વા ‘‘ઉગ્ગહિતં તે સિપ્પં, ઇદાનિ ત્વં જમ્બુદીપતલે વિચરિત્વા અત્તના સદ્ધિં પઞ્હં કથેતું સમત્થં ઓલોકેહી’’તિ તસ્સ હત્થે જમ્બુસાખં દત્વા ઉય્યોજેસું – ‘‘ગચ્છ, ભદ્દે, સચે કોચિ ગિહિભૂતો તયા સદ્ધિં પઞ્હં કથેતું સક્કોતિ, તસ્સેવ પાદપરિચારિકા ભવાહિ, સચે પબ્બજિતો સક્કોતિ, તસ્સ સન્તિકે પબ્બજાહી’’તિ.

    Sāpi coraṃ papāte khipitvā cintesi – ‘‘sacāhaṃ gehaṃ gamissāmi, ‘sāmiko te kuhi’nti pucchissanti, sacāhaṃ evaṃ puṭṭhā ‘mārito me’ti vakkhāmi, ‘dubbinīte sahassaṃ datvā taṃ āharāpetvā idāni naṃ māresī’ti maṃ mukhasattīhi vijjhissanti, ‘ābharaṇatthāya so maṃ māretukāmo ahosī’ti vuttepi na saddahissanti, alaṃ me gehenā’’ti tatthevābharaṇāni chaḍḍetvā araññaṃ pavisitvā anupubbena vicarantī ekaṃ paribbājakānaṃ assamaṃ patvā vanditvā ‘‘mayhaṃ, bhante, tumhākaṃ santike pabbajjaṃ dethā’’ti āha. Atha naṃ pabbājesuṃ. Sā pabbajitvāva pucchi – ‘‘bhante, tumhākaṃ pabbajjāya kiṃ uttama’’nti? ‘‘Bhadde, dasasu vā kasiṇesu parikammaṃ katvā jhānaṃ nibbattetabbaṃ , vādasahassaṃ vā uggaṇhitabbaṃ, ayaṃ amhākaṃ pabbajjāya uttamattho’’ti. ‘‘Jhānaṃ tāva nibbattetuṃ ahaṃ na sakkhissāmi, vādasahassaṃ pana uggaṇhissāmi, ayyā’’ti. Atha naṃ te vādasahassaṃ uggaṇhāpetvā ‘‘uggahitaṃ te sippaṃ, idāni tvaṃ jambudīpatale vicaritvā attanā saddhiṃ pañhaṃ kathetuṃ samatthaṃ olokehī’’ti tassa hatthe jambusākhaṃ datvā uyyojesuṃ – ‘‘gaccha, bhadde, sace koci gihibhūto tayā saddhiṃ pañhaṃ kathetuṃ sakkoti, tasseva pādaparicārikā bhavāhi, sace pabbajito sakkoti, tassa santike pabbajāhī’’ti.

    સા નામેન જમ્બુપરિબ્બાજિકા નામ હુત્વા તતો નિક્ખમિત્વા દિટ્ઠે દિટ્ઠે પઞ્હં પુચ્છન્તી વિચરતિ. તાય સદ્ધિં કથેતું સમત્થો નામ નાહોસિ. ‘‘ઇતો જમ્બુપરિબ્બાજિકા આગચ્છતી’’તિ સુત્વાવ મનુસ્સા પલાયન્તિ. સા ગામં વા નિગમં વા ભિક્ખાય પવિસન્તી ગામદ્વારે વાલુકરાસિં કત્વા તત્થ જમ્બુસાખં ઠપેત્વા ‘‘મયા સદ્ધિં કથેતું સમત્થો જમ્બુસાખં મદ્દતૂ’’તિ વત્વા ગામં પાવિસિ. તં ઠાનં ઉપસઙ્કમિતું સમત્થો નામ નાહોસિ. સાપિ મિલાતાય જમ્બુસાખાય અઞ્ઞં જમ્બુસાખં ગણ્હાતિ, ઇમિના નીહારેન વિચરન્તી સાવત્થિં પત્વા ગામદ્વારે વાલુકરાસિં કત્વા જમ્બુસાખં ઠપેત્વા વુત્તનયેનેવ વત્વા ભિક્ખાય પાવિસિ. સમ્બહુલા ગામદારકા જમ્બુસાખં પરિવારેત્વા અટ્ઠંસુ. તદા સારિપુત્તત્થેરો પિણ્ડાય ચરિત્વા કતભત્તકિચ્ચો નગરા નિક્ખન્તો તે દારકે જમ્બુસાખં પરિવારેત્વા ઠિતે દિસ્વા ‘‘કિં ઇદ’’ન્તિ પુચ્છિ. દારકા થેરસ્સ તં પવત્તિં આચિક્ખિંસુ. ‘‘તેન હિ દારકા ઇમં સાખં મદ્દથા’’તિ. ‘‘ભાયામ, ભન્તે’’તિ . ‘‘અહં પઞ્હં કથેસ્સામિ, મદ્દથ તુમ્હે’’તિ. તે થેરસ્સ વચનેન સઞ્જાતુસ્સાહા તથા કત્વા મદ્દન્તા જમ્બુસાખં ઉક્ખિપિંસુ. પરિબ્બાજિકા આગન્ત્વા તે પરિભાસિત્વા ‘‘તુમ્હેહિ સદ્ધિં મમ પઞ્હેન કિચ્ચં નત્થિ, કસ્મા મે સાખં મદ્દથા’’તિ આહ. ‘‘અય્યેનમ્હા મદ્દાપિતા’’તિ આહંસુ. ‘‘ભન્તે, તુમ્હેહિ મે સાખા મદ્દાપિતા’’તિ? ‘‘આમ, ભગિની’’તિ. ‘‘તેન હિ મયા સદ્ધિં પઞ્હં કથેથા’’તિ. ‘‘સાધુ કથેસ્સામી’’તિ.

    Sā nāmena jambuparibbājikā nāma hutvā tato nikkhamitvā diṭṭhe diṭṭhe pañhaṃ pucchantī vicarati. Tāya saddhiṃ kathetuṃ samattho nāma nāhosi. ‘‘Ito jambuparibbājikā āgacchatī’’ti sutvāva manussā palāyanti. Sā gāmaṃ vā nigamaṃ vā bhikkhāya pavisantī gāmadvāre vālukarāsiṃ katvā tattha jambusākhaṃ ṭhapetvā ‘‘mayā saddhiṃ kathetuṃ samattho jambusākhaṃ maddatū’’ti vatvā gāmaṃ pāvisi. Taṃ ṭhānaṃ upasaṅkamituṃ samattho nāma nāhosi. Sāpi milātāya jambusākhāya aññaṃ jambusākhaṃ gaṇhāti, iminā nīhārena vicarantī sāvatthiṃ patvā gāmadvāre vālukarāsiṃ katvā jambusākhaṃ ṭhapetvā vuttanayeneva vatvā bhikkhāya pāvisi. Sambahulā gāmadārakā jambusākhaṃ parivāretvā aṭṭhaṃsu. Tadā sāriputtatthero piṇḍāya caritvā katabhattakicco nagarā nikkhanto te dārake jambusākhaṃ parivāretvā ṭhite disvā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchi. Dārakā therassa taṃ pavattiṃ ācikkhiṃsu. ‘‘Tena hi dārakā imaṃ sākhaṃ maddathā’’ti. ‘‘Bhāyāma, bhante’’ti . ‘‘Ahaṃ pañhaṃ kathessāmi, maddatha tumhe’’ti. Te therassa vacanena sañjātussāhā tathā katvā maddantā jambusākhaṃ ukkhipiṃsu. Paribbājikā āgantvā te paribhāsitvā ‘‘tumhehi saddhiṃ mama pañhena kiccaṃ natthi, kasmā me sākhaṃ maddathā’’ti āha. ‘‘Ayyenamhā maddāpitā’’ti āhaṃsu. ‘‘Bhante, tumhehi me sākhā maddāpitā’’ti? ‘‘Āma, bhaginī’’ti. ‘‘Tena hi mayā saddhiṃ pañhaṃ kathethā’’ti. ‘‘Sādhu kathessāmī’’ti.

    સા વડ્ઢમાનકચ્છાયાય પઞ્હં પુચ્છિતું થેરસ્સ સન્તિકં અગમાસિ, સકલનગરં સઙ્ખુભિ. ‘‘દ્વિન્નં પણ્ડિતાનં કથં સુણિસ્સામા’’તિ નાગરા તાય સદ્ધિંયેવ ગન્ત્વા થેરં વન્દિત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. પરિબ્બાજિકા થેરં આહ – ‘‘ભન્તે, પુચ્છામિ તે પઞ્હ’’ન્તિ. ‘‘પુચ્છ, ભગિની’’તિ. સા વાદસહસ્સં પુચ્છિ, પુચ્છિતં પુચ્છિતં થેરો વિસ્સજ્જેસિ. અથ નં થેરો આહ – ‘‘એત્તકા એવ તે પઞ્હા, અઞ્ઞેપિ અત્થી’’તિ? ‘‘એત્તકા એવ, ભન્તે’’તિ. ‘‘તયા બહૂ પઞ્હા પુટ્ઠા, મયમ્પિ એકં પુચ્છામ, વિસ્સજ્જિસ્સસિ નો’’તિ? ‘‘જાનમાના વિસ્સજ્જિસ્સામિ પુચ્છથ, ભન્તે’’તિ. થેરો ‘‘એકં નામ કિ’’ન્તિ (ખુ॰ પા॰ ૪.૧) પઞ્હં પુચ્છિ. સા ‘‘એવં નામેસ વિસ્સજ્જેતબ્બો’’તિ અજાનન્તી ‘‘કિં નામેતં, ભન્તે’’તિ પુચ્છિ. ‘‘બુદ્ધપઞ્હો નામ, ભગિની’’તિ. ‘‘મય્હમ્પિ તં દેથ, ભન્તે’’તિ. ‘‘સચે માદિસા ભવિસ્સસિ, દસ્સામી’’તિ. ‘‘તેન હિ મં પબ્બાજેથા’’તિ. થેરો ભિક્ખુનીનં આચિક્ખિત્વા પબ્બાજેસિ. સા પબ્બજિત્વા લદ્ધૂપસમ્પદા કુણ્ડલકેસિત્થેરી નામ હુત્વા કતિપાહચ્ચયેનેવ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ.

    Sā vaḍḍhamānakacchāyāya pañhaṃ pucchituṃ therassa santikaṃ agamāsi, sakalanagaraṃ saṅkhubhi. ‘‘Dvinnaṃ paṇḍitānaṃ kathaṃ suṇissāmā’’ti nāgarā tāya saddhiṃyeva gantvā theraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Paribbājikā theraṃ āha – ‘‘bhante, pucchāmi te pañha’’nti. ‘‘Puccha, bhaginī’’ti. Sā vādasahassaṃ pucchi, pucchitaṃ pucchitaṃ thero vissajjesi. Atha naṃ thero āha – ‘‘ettakā eva te pañhā, aññepi atthī’’ti? ‘‘Ettakā eva, bhante’’ti. ‘‘Tayā bahū pañhā puṭṭhā, mayampi ekaṃ pucchāma, vissajjissasi no’’ti? ‘‘Jānamānā vissajjissāmi pucchatha, bhante’’ti. Thero ‘‘ekaṃ nāma ki’’nti (khu. pā. 4.1) pañhaṃ pucchi. Sā ‘‘evaṃ nāmesa vissajjetabbo’’ti ajānantī ‘‘kiṃ nāmetaṃ, bhante’’ti pucchi. ‘‘Buddhapañho nāma, bhaginī’’ti. ‘‘Mayhampi taṃ detha, bhante’’ti. ‘‘Sace mādisā bhavissasi, dassāmī’’ti. ‘‘Tena hi maṃ pabbājethā’’ti. Thero bhikkhunīnaṃ ācikkhitvā pabbājesi. Sā pabbajitvā laddhūpasampadā kuṇḍalakesittherī nāma hutvā katipāhaccayeneva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.

    ભિક્ખૂ ધમ્મસભાયં કથં સમુટ્ઠાપેસું – ‘‘કુણ્ડલકેસિત્થેરિયા ધમ્મસ્સવનઞ્ચ બહું નત્થિ, પબ્બજિતકિચ્ચઞ્ચસ્સા મત્થકં પત્તં, એકેન કિર ચોરેન સદ્ધિં મહાસઙ્ગામં કત્વા જિનિત્વા આગતા’’તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે, ‘‘ભિક્ખવે, મયા દેસિતધમ્મં ‘અપ્પં વા બહું વા’તિ પમાણં મા ગણ્હથ, અનત્થકં પદસતમ્પિ સેય્યો ન હોતિ, ધમ્મપદં પન એકમ્પિ સેય્યોવ. અવસેસચોરે જિનન્તસ્સ ચ જયો નામ ન હોતિ, અજ્ઝત્તિકકિલેસચોરે જિનન્તસ્સેવ પન જયો નામ હોતી’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમા ગાથા અભાસિ –

    Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘kuṇḍalakesittheriyā dhammassavanañca bahuṃ natthi, pabbajitakiccañcassā matthakaṃ pattaṃ, ekena kira corena saddhiṃ mahāsaṅgāmaṃ katvā jinitvā āgatā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, mayā desitadhammaṃ ‘appaṃ vā bahuṃ vā’ti pamāṇaṃ mā gaṇhatha, anatthakaṃ padasatampi seyyo na hoti, dhammapadaṃ pana ekampi seyyova. Avasesacore jinantassa ca jayo nāma na hoti, ajjhattikakilesacore jinantasseva pana jayo nāma hotī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

    ૧૦૨.

    102.

    ‘‘યો ચ ગાથાસતં ભાસે, અનત્થપદસંહિતા;

    ‘‘Yo ca gāthāsataṃ bhāse, anatthapadasaṃhitā;

    એકં ધમ્મપદં સેય્યો, યં સુત્વા ઉપસમ્મતિ.

    Ekaṃ dhammapadaṃ seyyo, yaṃ sutvā upasammati.

    ૧૦૩.

    103.

    ‘‘યો સહસ્સં સહસ્સેન, સઙ્ગામે માનુસે જિને;

    ‘‘Yo sahassaṃ sahassena, saṅgāme mānuse jine;

    એકઞ્ચ જેય્યમત્તાનં, સ વે સઙ્ગામજુત્તમો’’તિ.

    Ekañca jeyyamattānaṃ, sa ve saṅgāmajuttamo’’ti.

    તત્થ ગાથાસતન્તિ યો ચ પુગ્ગલો સતપરિચ્છેદા બહૂપિ ગાથા ભાસેય્યાતિ અત્થો. અનત્થપદસંહિતાતિ આકાસવણ્ણનાદિવસેન અનત્થકેહિ પદેહિ સંહિતા. ધમ્મપદન્તિ અત્થસાધકં ખન્ધાદિપટિસંયુત્તં, ‘‘ચત્તારિમાનિ પરિબ્બાજકા ધમ્મપદાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? અનભિજ્ઝા પરિબ્બાજકા ધમ્મપદં, અબ્યાપાદો પરિબ્બાજકા ધમ્મપદં, સમ્માસતિ પરિબ્બાજકા ધમ્મપદં , સમ્માસમાધિ પરિબ્બાજકા ધમ્મપદ’’ન્તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૩૦) એવં વુત્તેસુ ચતૂસુ ધમ્મપદેસુ એકમ્પિ ધમ્મપદં સેય્યો. યો સહસ્સં સહસ્સેનાતિ યો એકો સઙ્ગામયોધો સહસ્સેન ગુણિતં સહસ્સં માનુસે એકસ્મિં સઙ્ગામે જિનેય્ય, દસમનુસ્સસતસહસ્સં જિનિત્વા જયં આહરેય્ય, અયમ્પિ સઙ્ગામજિનતં ઉત્તમો પવરો નામ ન હોતિ. એકઞ્ચ જેય્યમત્તાનન્તિ યો રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનેસુ અજ્ઝત્તિકકમ્મટ્ઠાનં સમ્મસન્તો અત્તનો લોભાદિકિલેસજયેન અત્તાનં જિનેય્ય . સ વે સઙ્ગામજુત્તમોતિ સો સઙ્ગામજિનાનં ઉત્તમો પવરો સઙ્ગામસીસયોધોતિ.

    Tattha gāthāsatanti yo ca puggalo sataparicchedā bahūpi gāthā bhāseyyāti attho. Anatthapadasaṃhitāti ākāsavaṇṇanādivasena anatthakehi padehi saṃhitā. Dhammapadanti atthasādhakaṃ khandhādipaṭisaṃyuttaṃ, ‘‘cattārimāni paribbājakā dhammapadāni. Katamāni cattāri? Anabhijjhā paribbājakā dhammapadaṃ, abyāpādo paribbājakā dhammapadaṃ, sammāsati paribbājakā dhammapadaṃ , sammāsamādhi paribbājakā dhammapada’’nti (a. ni. 4.30) evaṃ vuttesu catūsu dhammapadesu ekampi dhammapadaṃ seyyo. Yo sahassaṃ sahassenāti yo eko saṅgāmayodho sahassena guṇitaṃ sahassaṃ mānuse ekasmiṃ saṅgāme jineyya, dasamanussasatasahassaṃ jinitvā jayaṃ āhareyya, ayampi saṅgāmajinataṃ uttamo pavaro nāma na hoti. Ekañca jeyyamattānanti yo rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu ajjhattikakammaṭṭhānaṃ sammasanto attano lobhādikilesajayena attānaṃ jineyya . Sa ve saṅgāmajuttamoti so saṅgāmajinānaṃ uttamo pavaro saṅgāmasīsayodhoti.

    દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    કુણ્ડલકેસિત્થેરીવત્થુ તતિયં.

    Kuṇḍalakesittherīvatthu tatiyaṃ.

    ૪. અનત્થપુચ્છકબ્રાહ્મણવત્થુ

    4. Anatthapucchakabrāhmaṇavatthu

    અત્તા હવેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો અનત્થપુચ્છકં બ્રાહ્મણં આરબ્ભ કથેસિ.

    Attā haveti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto anatthapucchakaṃ brāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.

    સો કિર બ્રાહ્મણો ‘‘કિં નુ ખો સમ્માસમ્બુદ્ધો અત્થમેવ જાનાતિ, ઉદાહુ અનત્થમ્પિ, પુચ્છિસ્સામિ ન’’ન્તિ સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છિ – ‘‘ભન્તે, તુમ્હે અત્થમેવ જાનાથ મઞ્ઞે, નો અનત્થ’’ન્તિ? ‘‘અત્થઞ્ચાહં, બ્રાહ્મણ, જાનામિ અનત્થઞ્ચા’’તિ. ‘‘તેન હિ મે અનત્થં કથેથા’’તિ. અથસ્સ સત્થા ઇમં ગાથમાહ –

    So kira brāhmaṇo ‘‘kiṃ nu kho sammāsambuddho atthameva jānāti, udāhu anatthampi, pucchissāmi na’’nti satthāraṃ upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘bhante, tumhe atthameva jānātha maññe, no anattha’’nti? ‘‘Atthañcāhaṃ, brāhmaṇa, jānāmi anatthañcā’’ti. ‘‘Tena hi me anatthaṃ kathethā’’ti. Athassa satthā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ઉસ્સૂરસેય્યં આલસ્યં, ચણ્ડિક્કં દીઘસોણ્ડિયં;

    ‘‘Ussūraseyyaṃ ālasyaṃ, caṇḍikkaṃ dīghasoṇḍiyaṃ;

    એકસ્સદ્ધાનગમનં પરદારૂપસેવનં;

    Ekassaddhānagamanaṃ paradārūpasevanaṃ;

    એતં બ્રાહ્મણ સેવસ્સુ, અનત્થં તે ભવિસ્સતી’’તિ.

    Etaṃ brāhmaṇa sevassu, anatthaṃ te bhavissatī’’ti.

    તં સુત્વા બ્રાહ્મણો સાધુકારમદાસિ ‘‘સાધુ સાધુ, ગણાચરિય, ગણજેટ્ઠક, તુમ્હે અત્થઞ્ચ જાનાથ અનત્થઞ્ચા’’તિ . ‘‘એવં ખો, બ્રાહ્મણ, અત્થાનત્થજાનનકો નામ મયા સદિસો નત્થી’’તિ. અથસ્સ સત્થા અજ્ઝાસયં ઉપધારેત્વા, ‘‘બ્રાહ્મણ, કેન કમ્મેન જીવસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘જૂતકમ્મેન, ભો ગોતમા’’તિ. ‘‘કિં પન તે જયો હોતિ પરાજયો’’તિ . ‘‘જયોપિ હોતિ પરાજયોપી’’તિ વુત્તે, ‘‘બ્રાહ્મણ, અપ્પમત્તકો એસ, પરં જિનન્તસ્સ જયો નામ ન સેય્યો. યો પન કિલેસજયેન અત્તાનં જિનાતિ, તસ્સ જયો સેય્યો. ન હિ તં જયં કોચિ અપજયં કાતું સક્કોતી’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમા ગાથા અભાસિ –

    Taṃ sutvā brāhmaṇo sādhukāramadāsi ‘‘sādhu sādhu, gaṇācariya, gaṇajeṭṭhaka, tumhe atthañca jānātha anatthañcā’’ti . ‘‘Evaṃ kho, brāhmaṇa, atthānatthajānanako nāma mayā sadiso natthī’’ti. Athassa satthā ajjhāsayaṃ upadhāretvā, ‘‘brāhmaṇa, kena kammena jīvasī’’ti pucchi. ‘‘Jūtakammena, bho gotamā’’ti. ‘‘Kiṃ pana te jayo hoti parājayo’’ti . ‘‘Jayopi hoti parājayopī’’ti vutte, ‘‘brāhmaṇa, appamattako esa, paraṃ jinantassa jayo nāma na seyyo. Yo pana kilesajayena attānaṃ jināti, tassa jayo seyyo. Na hi taṃ jayaṃ koci apajayaṃ kātuṃ sakkotī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

    ૧૦૪.

    104.

    ‘‘અત્તા હવે જિતં સેય્યો, યા ચાયં ઇતરા પજા;

    ‘‘Attā have jitaṃ seyyo, yā cāyaṃ itarā pajā;

    અત્તદન્તસ્સ પોસસ્સ, નિચ્ચં સઞ્ઞતચારિનો.

    Attadantassa posassa, niccaṃ saññatacārino.

    ૧૦૫.

    105.

    ‘‘નેવ દેવો ન ગન્ધબ્બો, ન મારો સહ બ્રહ્મુના;

    ‘‘Neva devo na gandhabbo, na māro saha brahmunā;

    જિતં અપજિતં કયિરા, તથારૂપસ્સ જન્તુનો’’તિ.

    Jitaṃ apajitaṃ kayirā, tathārūpassa jantuno’’ti.

    તત્થ હવેતિ નિપાતો. જિતન્તિ લિઙ્ગવિપલ્લાસો, અત્તનો કિલેસજયેન અત્તા જિતો સેય્યોતિ અત્થો. યા ચાયં ઇતરા પજાતિ યા પનાયં અવસેસા પજા જૂતેન વા ધનહરણેન વા સઙ્ગામેન વા બલાભિભવેન વા જિતા ભવેય્ય, તં જિનન્તેન યં જિતં, ન તં સેય્યોતિ અત્થો. કસ્મા પન તદેવ જિતં સેય્યો, ઇદં ન સેય્યોતિ? યસ્મા અત્તદન્તસ્સ…પે॰… તથારૂપસ્સ જન્તુનોતિ. ઇદં વુત્તં હોતિ – યસ્મા હિ ય્વાયં નિક્કિલેસતાય અત્તદન્તો પોસો, તસ્સ અત્તદન્તસ્સ કાયાદીહિ નિચ્ચં સઞ્ઞતચારિનો એવરૂપસ્સ ઇમેહિ કાયસઞ્ઞમાદીહિ સઞ્ઞતસ્સ જન્તુનો દેવો વા ગન્ધબ્બો વા મારો વા બ્રહ્મુના સહ ઉટ્ઠહિત્વા ‘‘અહમસ્સ જિતં અપજિતં કરિસ્સામિ, મગ્ગભાવનાય પહીને કિલેસે પુન ઉપ્પાદેસ્સામી’’તિ ઘટેન્તોપિ વાયમન્તોપિ યથા ધનાદીહિ પરાજિતો પક્ખન્તરો હુત્વા ઇતરેન જિતં પુન જિનન્તો અપજિતં કરેય્ય, ‘‘એવં અપજિતં કાતું નેવ સક્કુણેય્યા’’તિ.

    Tattha haveti nipāto. Jitanti liṅgavipallāso, attano kilesajayena attā jito seyyoti attho. Yā cāyaṃ itarā pajāti yā panāyaṃ avasesā pajā jūtena vā dhanaharaṇena vā saṅgāmena vā balābhibhavena vā jitā bhaveyya, taṃ jinantena yaṃ jitaṃ, na taṃ seyyoti attho. Kasmā pana tadeva jitaṃ seyyo, idaṃ na seyyoti? Yasmā attadantassa…pe… tathārūpassa jantunoti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā hi yvāyaṃ nikkilesatāya attadanto poso, tassa attadantassa kāyādīhi niccaṃ saññatacārino evarūpassa imehi kāyasaññamādīhi saññatassa jantuno devogandhabbomārobrahmunā saha uṭṭhahitvā ‘‘ahamassa jitaṃ apajitaṃ karissāmi, maggabhāvanāya pahīne kilese puna uppādessāmī’’ti ghaṭentopi vāyamantopi yathā dhanādīhi parājito pakkhantaro hutvā itarena jitaṃ puna jinanto apajitaṃ kareyya, ‘‘evaṃ apajitaṃ kātuṃ neva sakkuṇeyyā’’ti.

    દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    અનત્થપુચ્છકબ્રાહ્મણવત્થુ ચતુત્થં.

    Anatthapucchakabrāhmaṇavatthu catutthaṃ.

    ૫. સારિપુત્તત્થેરસ્સ માતુલબ્રાહ્મણવત્થુ

    5. Sāriputtattherassa mātulabrāhmaṇavatthu

    માસે માસેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો સારિપુત્તત્થેરસ્સ માતુલબ્રાહ્મણં આરબ્ભ કથેસિ.

    Māsemāseti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto sāriputtattherassa mātulabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.

    થેરો કિર તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા આહ – ‘‘કિં નુ ખો, બ્રાહ્મણ, કિઞ્ચિદેવ કુસલં કરોસી’’તિ? ‘‘કરોમિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિં કરોસી’’તિ? ‘‘માસે માસે સહસ્સપરિચ્ચાગેન દાનં દમ્મી’’તિ. ‘‘કસ્સ દેસી’’તિ? ‘‘નિગણ્ઠાનં, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિં પત્થયન્તો’’તિ? ‘‘બ્રહ્મલોકં, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિં પન બ્રહ્મલોકસ્સ અયં મગ્ગો’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ. ‘‘કો એવમાહા’’તિ? ‘‘આચરિયેહિ મે કથિતં, ભન્તે’’તિ. ‘‘નો ત્વં બ્રહ્મલોકસ્સ મગ્ગં જાનાસિ, નાપિ તે આચરિયા, સત્થાવ એકો જાનાતિ, એહિ, બ્રાહ્મણ, બ્રહ્મલોકસ્સ તે મગ્ગં કથાપેસ્સામી’’તિ તં આદાય સત્થુ સન્તિકં નેત્વા, ‘‘ભન્તે, અયં બ્રાહ્મણો એવમાહા’’તિ, ‘‘તં પવત્તિં આરોચેત્વા સાધુ વતસ્સ બ્રહ્મલોકસ્સ મગ્ગં કથેથા’’તિ. સત્થા ‘‘એવં કિર, બ્રાહ્મણા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘આમ, ભો ગોતમા’’તિ વુત્તે, ‘‘બ્રાહ્મણ, તયા એવં દદમાનેન વસ્સસતં દિન્નદાનતોપિ મુહુત્તમત્તં પસન્નચિત્તેન મમ સાવકસ્સ ઓલોકનં વા કટચ્છુભિક્ખામત્તદાનં વા મહપ્ફલતર’’ન્તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    Thero kira tassa santikaṃ gantvā āha – ‘‘kiṃ nu kho, brāhmaṇa, kiñcideva kusalaṃ karosī’’ti? ‘‘Karomi, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ karosī’’ti? ‘‘Māse māse sahassapariccāgena dānaṃ dammī’’ti. ‘‘Kassa desī’’ti? ‘‘Nigaṇṭhānaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ patthayanto’’ti? ‘‘Brahmalokaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ pana brahmalokassa ayaṃ maggo’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Ko evamāhā’’ti? ‘‘Ācariyehi me kathitaṃ, bhante’’ti. ‘‘No tvaṃ brahmalokassa maggaṃ jānāsi, nāpi te ācariyā, satthāva eko jānāti, ehi, brāhmaṇa, brahmalokassa te maggaṃ kathāpessāmī’’ti taṃ ādāya satthu santikaṃ netvā, ‘‘bhante, ayaṃ brāhmaṇo evamāhā’’ti, ‘‘taṃ pavattiṃ ārocetvā sādhu vatassa brahmalokassa maggaṃ kathethā’’ti. Satthā ‘‘evaṃ kira, brāhmaṇā’’ti pucchitvā ‘‘āma, bho gotamā’’ti vutte, ‘‘brāhmaṇa, tayā evaṃ dadamānena vassasataṃ dinnadānatopi muhuttamattaṃ pasannacittena mama sāvakassa olokanaṃ vā kaṭacchubhikkhāmattadānaṃ vā mahapphalatara’’nti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૦૬.

    106.

    ‘‘માસે માસે સહસ્સેન, યો યજેથ સતં સમં;

    ‘‘Māse māse sahassena, yo yajetha sataṃ samaṃ;

    એકઞ્ચ ભાવિતત્તાનં, મુહુત્તમપિ પૂજયે;

    Ekañca bhāvitattānaṃ, muhuttamapi pūjaye;

    સાયેવ પૂજના સેય્યો, યઞ્ચે વસ્સસતં હુત’’ન્તિ.

    Sāyeva pūjanā seyyo, yañce vassasataṃ huta’’nti.

    તત્થ સહસ્સેનાહિ સહસ્સપરિચ્ચાગેન. યો યજેથ સતં સમન્તિ યો વસ્સસતં માસે માસે સહસ્સં પરિચ્ચજન્તો લોકિયમહાજનસ્સ દાનં દદેય્ય, એકઞ્ચ ભાવિતત્તાનન્તિ યો પન એકં સીલાદિગુણવિસેસેન વડ્ઢિતઅત્તાનં હેટ્ઠિમકોટિયા સોતાપન્નં, ઉપરિમકોટિયા ખીણાસવં ઘરદ્વારં સમ્પત્તં કટચ્છુભિક્ખાદાનવસેન વા યાપનમત્તઆહારદાનવસેન વા થૂલસાટકદાનમત્તેન વા પૂજેય્ય. યં ઇતરેન વસ્સસતં હુતં. તતો સાયેવ પૂજના સેય્યો. સેટ્ઠો ઉત્તમોતિ અત્થોતિ.

    Tattha sahassenāhi sahassapariccāgena. Yo yajetha sataṃ samanti yo vassasataṃ māse māse sahassaṃ pariccajanto lokiyamahājanassa dānaṃ dadeyya, ekañca bhāvitattānanti yo pana ekaṃ sīlādiguṇavisesena vaḍḍhitaattānaṃ heṭṭhimakoṭiyā sotāpannaṃ, uparimakoṭiyā khīṇāsavaṃ gharadvāraṃ sampattaṃ kaṭacchubhikkhādānavasena vā yāpanamattaāhāradānavasena vā thūlasāṭakadānamattena vā pūjeyya. Yaṃ itarena vassasataṃ hutaṃ. Tato sāyeva pūjanā seyyo. Seṭṭho uttamoti atthoti.

    દેસનાવસાને સો બ્રાહ્મણો સોતાપત્તિફલં પત્તો, અઞ્ઞેપિ બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne so brāhmaṇo sotāpattiphalaṃ patto, aññepi bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    સારિપુત્તત્થેરસ્સ માતુલબ્રાહ્મણવત્થુ પઞ્ચમં.

    Sāriputtattherassa mātulabrāhmaṇavatthu pañcamaṃ.

    ૬. સારિપુત્તત્થેરસ્સ ભાગિનેય્યવત્થુ

    6. Sāriputtattherassa bhāgineyyavatthu

    યો ચ વસ્સસતં જન્તૂતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો સારિપુત્તત્થેરસ્સ ભાગિનેય્યં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yoca vassasataṃ jantūti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto sāriputtattherassa bhāgineyyaṃ ārabbha kathesi.

    તમ્પિ હિ થેરો ઉપસઙ્કમિત્વા આહ – ‘‘કિં, બ્રાહ્મણ, કુસલં કરોસી’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિં કરોસી’’તિ? ‘‘માસે માસે એકં એકં પસું ઘાતેત્વા અગ્ગિં પરિચરામી’’તિ. ‘‘કિમત્થં એવં કરોસી’’તિ? ‘‘બ્રહ્મલોકમગ્ગો કિરેસો’’તિ. ‘‘કેનેવં કથિત’’ન્તિ? ‘‘આચરિયેહિ મે, ભન્તે’’તિ. ‘‘નેવ ત્વં બ્રહ્મલોકસ્સ મગ્ગં જાનાસિ, નાપિ તે આચરિયા, એહિ, સત્થુ સન્તિકં ગમિસ્સામા’’તિ તં સત્થુ સન્તિકં નેત્વા તં પવત્તિં આરોચેત્વા ‘‘ઇમસ્સ, ભન્તે, બ્રહ્મલોકસ્સ મગ્ગં કથેથા’’તિ આહ. સત્થા ‘‘એવં કિરા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘એવં, ભો ગોતમા’’તિ વુત્તે, ‘‘બ્રાહ્મણ, વસ્સસતમ્પિ એવં અગ્ગિં પરિચરન્તસ્સ તવ અગ્ગિપારિચરિયા મમ સાવકસ્સ તઙ્ખણમત્તં પૂજમ્પિ ન પાપુણાતી’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    Tampi hi thero upasaṅkamitvā āha – ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, kusalaṃ karosī’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ karosī’’ti? ‘‘Māse māse ekaṃ ekaṃ pasuṃ ghātetvā aggiṃ paricarāmī’’ti. ‘‘Kimatthaṃ evaṃ karosī’’ti? ‘‘Brahmalokamaggo kireso’’ti. ‘‘Kenevaṃ kathita’’nti? ‘‘Ācariyehi me, bhante’’ti. ‘‘Neva tvaṃ brahmalokassa maggaṃ jānāsi, nāpi te ācariyā, ehi, satthu santikaṃ gamissāmā’’ti taṃ satthu santikaṃ netvā taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘imassa, bhante, brahmalokassa maggaṃ kathethā’’ti āha. Satthā ‘‘evaṃ kirā’’ti pucchitvā ‘‘evaṃ, bho gotamā’’ti vutte, ‘‘brāhmaṇa, vassasatampi evaṃ aggiṃ paricarantassa tava aggipāricariyā mama sāvakassa taṅkhaṇamattaṃ pūjampi na pāpuṇātī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૦૭.

    107.

    ‘‘યો ચ વસ્સસતં જન્તુ, અગ્ગિં પરિચરે વને;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jantu, aggiṃ paricare vane;

    એકઞ્ચ ભાવિતત્તાનં, મુહુત્તમપિ પૂજયે;

    Ekañca bhāvitattānaṃ, muhuttamapi pūjaye;

    સાયેવ પૂજના સેય્યો, યઞ્ચે વસ્સસતં હુત’’ન્તિ.

    Sāyeva pūjanā seyyo, yañce vassasataṃ huta’’nti.

    તત્થ જન્તૂતિ સત્તાધિવચનમેતં. અગ્ગિં પરિચરે વનેતિ નિપ્પપઞ્ચભાવપત્થનાય વનં પવિસિત્વાપિ તત્થ અગ્ગિં પરિચરેય્ય. સેસં પુરિમસદિસમેવાતિ.

    Tattha jantūti sattādhivacanametaṃ. Aggiṃ paricare vaneti nippapañcabhāvapatthanāya vanaṃ pavisitvāpi tattha aggiṃ paricareyya. Sesaṃ purimasadisamevāti.

    દેસનાવસાને સો બ્રાહ્મણો સોતાપત્તિફલં પાપુણિ, અઞ્ઞેપિ બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne so brāhmaṇo sotāpattiphalaṃ pāpuṇi, aññepi bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    સારિપુત્તત્થેરસ્સ ભાગિનેય્યવત્થુ છટ્ઠં.

    Sāriputtattherassa bhāgineyyavatthu chaṭṭhaṃ.

    ૭. સારિપુત્તત્થેરસ્સ સહાયકબ્રાહ્મણવત્થુ

    7. Sāriputtattherassa sahāyakabrāhmaṇavatthu

    યં કિઞ્ચિ યિટ્ઠં વાતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા વેળુવને વિહરન્તો સારિપુત્તત્થેરસ્સ સહાયકબ્રાહ્મણં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yaṃkiñci yiṭṭhaṃ vāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto sāriputtattherassa sahāyakabrāhmaṇaṃ ārabbha kathesi.

    તમ્પિ હિ થેરો ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘કિં, બ્રાહ્મણ, કિઞ્ચિ કુસલં કરોસી’’તિ પુચ્છિ. ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિં કરોસી’’તિ? ‘‘યિટ્ઠયાગં યજામી’’તિ. ‘‘તદા કિર તં યાગં મહાપરિચ્ચાગેન યજ’’ન્તિ. ઇતો પરં થેરો પુરિમનયેનેવ પુચ્છિત્વા તં સત્થુ સન્તિકં નેત્વા તં પવત્તિં આરોચેત્વા ‘‘ઇમસ્સ, ભન્તે, બ્રહ્મલોકસ્સ મગ્ગં કથેથા’’તિ આહ. સત્થા, ‘‘બ્રાહ્મણ, એવં કિરા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘એવં, ભો ગોતમા’’તિ વુત્તે, ‘‘બ્રાહ્મણ, તયા સંવચ્છરં યિટ્ઠયાગં યજન્તેન લોકિયમહાજનસ્સ દિન્નદાનં પસન્નચિત્તેન મમ સાવકાનં વન્દન્તાનં ઉપ્પન્નકુસલચેતનાય ચતુભાગમત્તમ્પિ ન અગ્ઘતી’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    Tampi hi thero upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, kiñci kusalaṃ karosī’’ti pucchi. ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ karosī’’ti? ‘‘Yiṭṭhayāgaṃ yajāmī’’ti. ‘‘Tadā kira taṃ yāgaṃ mahāpariccāgena yaja’’nti. Ito paraṃ thero purimanayeneva pucchitvā taṃ satthu santikaṃ netvā taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘imassa, bhante, brahmalokassa maggaṃ kathethā’’ti āha. Satthā, ‘‘brāhmaṇa, evaṃ kirā’’ti pucchitvā ‘‘evaṃ, bho gotamā’’ti vutte, ‘‘brāhmaṇa, tayā saṃvaccharaṃ yiṭṭhayāgaṃ yajantena lokiyamahājanassa dinnadānaṃ pasannacittena mama sāvakānaṃ vandantānaṃ uppannakusalacetanāya catubhāgamattampi na agghatī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૦૮.

    108.

    ‘‘યં કિઞ્ચિ યિટ્ઠં વ હુતં વ લોકે,

    ‘‘Yaṃ kiñci yiṭṭhaṃ va hutaṃ va loke,

    સંવચ્છરં યજેથ પુઞ્ઞપેક્ખો;

    Saṃvaccharaṃ yajetha puññapekkho;

    સબ્બમ્પિ તં ન ચતુભાગમેતિ,

    Sabbampi taṃ na catubhāgameti,

    અભિવાદના ઉજ્જુગતેસુ સેય્યો’’તિ.

    Abhivādanā ujjugatesu seyyo’’ti.

    તત્થ યં કિઞ્ચીતિ અનવસેસપરિયાદાનવચનમેતં. યિટ્ઠન્તિ યેભુય્યેન મઙ્ગલકિરિયાદિવસેસુ દિન્નદાનં. હુતન્તિ અભિસઙ્ખરિત્વા કતં પાહુનદાનઞ્ચેવ, કમ્મઞ્ચ ફલઞ્ચ સદ્દહિત્વા કતદાનઞ્ચ. સંવચ્છરં યજેથાતિ એકસંવચ્છરં નિરન્તરમેવ વુત્તપ્પકારં દાનં સકલચક્કવાળેપિ લોકિયમહાજનસ્સ દદેય્ય. પુઞ્ઞપેક્ખોતિ પુઞ્ઞં ઇચ્છન્તો. ઉજ્જુગતેસૂતિ હેટ્ઠિમકોટિયા સોતાપન્નેસુ ઉપરિમકોટિયા ખીણાસવેસુ. ઇદં વુત્તં હોતિ – ‘‘એવરૂપેસુ પસન્નચિત્તેન સરીરં ઓનમિત્વા વન્દન્તસ્સ કુસલચેતનાય યં ફલં, તતો ચતુભાગમ્પિ સબ્બં તં દાનં ન અગ્ઘતિ, તસ્મા ઉજુગતેસુ અભિવાદનમેવ સેય્યો’’તિ.

    Tattha yaṃ kiñcīti anavasesapariyādānavacanametaṃ. Yiṭṭhanti yebhuyyena maṅgalakiriyādivasesu dinnadānaṃ. Hutanti abhisaṅkharitvā kataṃ pāhunadānañceva, kammañca phalañca saddahitvā katadānañca. Saṃvaccharaṃ yajethāti ekasaṃvaccharaṃ nirantarameva vuttappakāraṃ dānaṃ sakalacakkavāḷepi lokiyamahājanassa dadeyya. Puññapekkhoti puññaṃ icchanto. Ujjugatesūti heṭṭhimakoṭiyā sotāpannesu uparimakoṭiyā khīṇāsavesu. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘evarūpesu pasannacittena sarīraṃ onamitvā vandantassa kusalacetanāya yaṃ phalaṃ, tato catubhāgampi sabbaṃ taṃ dānaṃ na agghati, tasmā ujugatesu abhivādanameva seyyo’’ti.

    દેસનાવસાને સો બ્રાહ્મણો સોતાપત્તિફલં પત્તો, અઞ્ઞેપિ બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne so brāhmaṇo sotāpattiphalaṃ patto, aññepi bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    સારિપુત્તત્થેરસ્સ સહાયકબ્રાહ્મણવત્થુ સત્તમં.

    Sāriputtattherassa sahāyakabrāhmaṇavatthu sattamaṃ.

    ૮. આયુવડ્ઢનકુમારવત્થુ

    8. Āyuvaḍḍhanakumāravatthu

    અભિવાદનસીલિસ્સાતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા દીઘલઙ્ઘિકં નિસ્સાય અરઞ્ઞકુટિયં વિહરન્તો દીઘાયુકુમારં આરબ્ભ કથેસિ.

    Abhivādanasīlissāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā dīghalaṅghikaṃ nissāya araññakuṭiyaṃ viharanto dīghāyukumāraṃ ārabbha kathesi.

    દીઘલઙ્ઘિકનગરવાસિનો કિર દ્વે બ્રાહ્મણા બાહિરકપબ્બજ્જં પબ્બજિત્વા અટ્ઠચત્તાલીસ વસ્સાનિ તપચરણં કરિંસુ. તેસુ એકો ‘‘પવેણિ મે નસ્સિસ્સતિ, વિબ્ભમિસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા અત્તના કતં તપં પરેસં વિક્કિણિત્વા ગોસતેન ચેવ કહાપણસતેન ચ સદ્ધિં ભરિયં લભિત્વા કુટુમ્બં સણ્ઠપેસિ. અથસ્સ ભરિયા પુત્તં વિજાયિ. ઇતરો પનસ્સ સહાયકો પવાસં ગન્ત્વા પુનદેવ તં નગરં પચ્ચાગમિ. સો તસ્સ આગતભાવં સુત્વા પુત્તદારં આદાય સહાયકસ્સ દસ્સનત્થાય અગમાસિ. ગન્ત્વા પુત્તં માતુ હત્થે દત્વા સયં તાવ વન્દિ, માતાપિ પુત્તં પિતુ હત્થે દત્વા વન્દિ. સો ‘‘દીઘાયુકા હોથા’’તિ આહ, પુત્તે પન વન્દાપિતે તુણ્હી અહોસિ. અથ નં ‘‘કસ્મા, ભન્તે, અમ્હેહિ વન્દિતે ‘દીઘાયુકા હોથા’તિ વત્વા ઇમસ્સ વન્દનકાલે કિઞ્ચિ ન વદેથા’’તિ આહ. ‘‘ઇમસ્સેકો અન્તરાયો અત્થિ, બ્રાહ્મણા’’તિ. ‘‘કિત્તકં જીવિસ્સતિ, ભન્તે’’તિ? ‘‘સત્તાહં, બ્રાહ્મણા’’તિ. ‘‘પટિબાહનકારણં અત્થિ, ભન્તે’’તિ? ‘‘નાહં પટિબાહનકારણં જાનામી’’તિ. ‘‘કો પન જાનેય્ય, ભન્તે’’તિ? ‘‘સમણો ગોતમો જાનેય્ય, તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા પુચ્છાહી’’તિ. ‘‘તત્થ ગચ્છન્તો તપપરિહાનિતો ભાયામી’’તિ. ‘‘સચે તે પુત્તસિનેહો અત્થિ, તપપરિહાનિં અચિન્તેત્વા તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા પુચ્છાહી’’તિ.

    Dīghalaṅghikanagaravāsino kira dve brāhmaṇā bāhirakapabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭhacattālīsa vassāni tapacaraṇaṃ kariṃsu. Tesu eko ‘‘paveṇi me nassissati, vibbhamissāmī’’ti cintetvā attanā kataṃ tapaṃ paresaṃ vikkiṇitvā gosatena ceva kahāpaṇasatena ca saddhiṃ bhariyaṃ labhitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapesi. Athassa bhariyā puttaṃ vijāyi. Itaro panassa sahāyako pavāsaṃ gantvā punadeva taṃ nagaraṃ paccāgami. So tassa āgatabhāvaṃ sutvā puttadāraṃ ādāya sahāyakassa dassanatthāya agamāsi. Gantvā puttaṃ mātu hatthe datvā sayaṃ tāva vandi, mātāpi puttaṃ pitu hatthe datvā vandi. So ‘‘dīghāyukā hothā’’ti āha, putte pana vandāpite tuṇhī ahosi. Atha naṃ ‘‘kasmā, bhante, amhehi vandite ‘dīghāyukā hothā’ti vatvā imassa vandanakāle kiñci na vadethā’’ti āha. ‘‘Imasseko antarāyo atthi, brāhmaṇā’’ti. ‘‘Kittakaṃ jīvissati, bhante’’ti? ‘‘Sattāhaṃ, brāhmaṇā’’ti. ‘‘Paṭibāhanakāraṇaṃ atthi, bhante’’ti? ‘‘Nāhaṃ paṭibāhanakāraṇaṃ jānāmī’’ti. ‘‘Ko pana jāneyya, bhante’’ti? ‘‘Samaṇo gotamo jāneyya, tassa santikaṃ gantvā pucchāhī’’ti. ‘‘Tattha gacchanto tapaparihānito bhāyāmī’’ti. ‘‘Sace te puttasineho atthi, tapaparihāniṃ acintetvā tassa santikaṃ gantvā pucchāhī’’ti.

    સો સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા સયં તાવ વન્દિ. સત્થા ‘‘દીઘાયુકો હોહી’’તિ આહ, પજાપતિયા વન્દનકાલેપિ તસ્સા તથેવ વત્વા પુત્તસ્સ વન્દાપનકાલે તુણ્હી અહોસિ. સો પુરિમનયેનેવ સત્થારં પુચ્છિ, સત્થાપિ તથેવ બ્યાકાસિ. સો કિર બ્રાહ્મણો સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં અપટિવિજ્ઝિત્વાવ અત્તનો મન્તં સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન સંસન્દેસિ, પટિબાહનૂપાયં પન ન જાનાતિ. બ્રાહ્મણો સત્થારં પુચ્છિ – ‘‘અત્થિ પન, ભન્તે, પટિબાહનૂપાયો’’તિ? ‘‘ભવેય્ય, બ્રાહ્મણા’’તિ. ‘‘કિં ભવેય્યા’’તિ? ‘‘સચે ત્વં અત્તનો ગેહદ્વારે મણ્ડપં કારેત્વા તસ્સ મજ્ઝે પીઠિકં કારેત્વા તં પરિક્ખિપન્તો અટ્ઠ વા સોળસ વા આસનાનિ પઞ્ઞાપેત્વા તેસુ મમ સાવકે નિસીદાપેત્વા સત્તાહં નિરન્તરં પરિત્તં કાતું સક્કુણેય્યાસિ, એવમસ્સ અન્તરાયો નસ્સેય્યા’’તિ. ‘‘ભો ગોતમ, મયા મણ્ડપાદીનિ સક્કા કાતું, તુમ્હાકં પન સાવકે કથં લચ્છામી’’તિ? ‘‘તયા એત્તકે કતે અહં મમ સાવકે પહિણિસ્સામી’’તિ. ‘‘સાધુ, ભો ગોતમા’’તિ સો અત્તનો ગેહદ્વારે સબ્બં કિચ્ચં નિટ્ઠાપેત્વા સત્થુ સન્તિકં અગમાસિ. સત્થા ભિક્ખૂ પહિણિ, તે ગન્ત્વા તત્થ નિસીદિંસુ, દારકમ્પિ પીઠિકાયં નિપજ્જાપેસું, ભિક્ખૂ સત્તરત્તિન્દિવં નિરન્તરં પરિત્તં ભણિંસુ, સત્તમે દિવસે સાયં સત્થા આગચ્છિ. તસ્મિં આગતે સબ્બચક્કવાળદેવતા સન્નિપતિંસુ. એકો પન અવરુદ્ધકો નામ યક્ખો દ્વાદસ સંવચ્છરાનિ વેસ્સવણં ઉપટ્ઠહિત્વા તસ્સ સન્તિકા વરં લભન્તો ‘‘ઇતો સત્તમે દિવસે ઇમં દારકં ગણ્હેય્યાસી’’તિ લભિ. તસ્મા સોપિ આગન્ત્વા અટ્ઠાસિ.

    So satthu santikaṃ gantvā sayaṃ tāva vandi. Satthā ‘‘dīghāyuko hohī’’ti āha, pajāpatiyā vandanakālepi tassā tatheva vatvā puttassa vandāpanakāle tuṇhī ahosi. So purimanayeneva satthāraṃ pucchi, satthāpi tatheva byākāsi. So kira brāhmaṇo sabbaññutaññāṇaṃ apaṭivijjhitvāva attano mantaṃ sabbaññutaññāṇena saṃsandesi, paṭibāhanūpāyaṃ pana na jānāti. Brāhmaṇo satthāraṃ pucchi – ‘‘atthi pana, bhante, paṭibāhanūpāyo’’ti? ‘‘Bhaveyya, brāhmaṇā’’ti. ‘‘Kiṃ bhaveyyā’’ti? ‘‘Sace tvaṃ attano gehadvāre maṇḍapaṃ kāretvā tassa majjhe pīṭhikaṃ kāretvā taṃ parikkhipanto aṭṭha vā soḷasa vā āsanāni paññāpetvā tesu mama sāvake nisīdāpetvā sattāhaṃ nirantaraṃ parittaṃ kātuṃ sakkuṇeyyāsi, evamassa antarāyo nasseyyā’’ti. ‘‘Bho gotama, mayā maṇḍapādīni sakkā kātuṃ, tumhākaṃ pana sāvake kathaṃ lacchāmī’’ti? ‘‘Tayā ettake kate ahaṃ mama sāvake pahiṇissāmī’’ti. ‘‘Sādhu, bho gotamā’’ti so attano gehadvāre sabbaṃ kiccaṃ niṭṭhāpetvā satthu santikaṃ agamāsi. Satthā bhikkhū pahiṇi, te gantvā tattha nisīdiṃsu, dārakampi pīṭhikāyaṃ nipajjāpesuṃ, bhikkhū sattarattindivaṃ nirantaraṃ parittaṃ bhaṇiṃsu, sattame divase sāyaṃ satthā āgacchi. Tasmiṃ āgate sabbacakkavāḷadevatā sannipatiṃsu. Eko pana avaruddhako nāma yakkho dvādasa saṃvaccharāni vessavaṇaṃ upaṭṭhahitvā tassa santikā varaṃ labhanto ‘‘ito sattame divase imaṃ dārakaṃ gaṇheyyāsī’’ti labhi. Tasmā sopi āgantvā aṭṭhāsi.

    સત્થરિ પન તત્થ ગતે મહેસક્ખાસુ દેવતાસુ સન્નિપતિતાસુ અપ્પેસક્ખા દેવતા ઓસક્કિત્વા ઓસક્કિત્વા ઓકાસં અલભમાના દ્વાદસ યોજનાનિ પટિક્કમિંસુ. અવરુદ્ધકોપિ તથેવ પટિક્કમિ, સત્થાપિ સબ્બરત્તિં પરિત્તમકાસિ. સત્તાહે વીતિવત્તે અવરુદ્ધકો દારકં ન લભિ. અટ્ઠમે પન દિવસે અરુણે ઉગ્ગતમત્તે દારકં આનેત્વા સત્થારં વન્દાપેસું. સત્થા ‘‘દીઘાયુકો હોહી’’તિ આહ. ‘‘કીવચિરં પન, ભો ગોતમ, દારકો ઠસ્સતી’’તિ? ‘‘વીસવસ્સસતં, બ્રાહ્મણા’’તિ. અથસ્સ ‘‘આયુવડ્ઢનકુમારો’’તિ નામં કરિંસુ. સો વુદ્ધિમન્વાય પઞ્ચહિ ઉપાસકસતેહિ પરિવુતો વિચરિ. અથેકદિવસં ધમ્મસભાયં ભિક્ખૂ કથં સમુટ્ઠાપેસું ‘‘પસ્સથાવુસો, આયુવડ્ઢનકુમારેન કિર સત્તમે દિવસે મરિતબ્બં અભવિસ્સ, સો ઇદાનિ વીસવસ્સસતટ્ઠાયી હુત્વા પઞ્ચહિ ઉપાસકસતેહિ પરિવુતો વિચરતિ, અત્થિ મઞ્ઞે ઇમેસં સત્તાનં આયુવડ્ઢનકારણ’’ન્તિ. સત્થા આગન્ત્વા ‘‘કાય નુત્થ, ભિક્ખવે, એતરહિ કથાય સન્નિસિન્ના’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘ઇમાય નામા’’તિ વુત્તે, ‘‘ભિક્ખવે, ન કેવલં આયુવડ્ઢનમેવ, ઇમે પન સત્તા ગુણવન્તે વન્દન્તા અભિવાદેન્તા ચતૂહિ કારણેહિ વડ્ઢન્તિ, પરિસ્સયતો મુચ્ચન્તિ, યાવતાયુકમેવ તિટ્ઠન્તી’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    Satthari pana tattha gate mahesakkhāsu devatāsu sannipatitāsu appesakkhā devatā osakkitvā osakkitvā okāsaṃ alabhamānā dvādasa yojanāni paṭikkamiṃsu. Avaruddhakopi tatheva paṭikkami, satthāpi sabbarattiṃ parittamakāsi. Sattāhe vītivatte avaruddhako dārakaṃ na labhi. Aṭṭhame pana divase aruṇe uggatamatte dārakaṃ ānetvā satthāraṃ vandāpesuṃ. Satthā ‘‘dīghāyuko hohī’’ti āha. ‘‘Kīvaciraṃ pana, bho gotama, dārako ṭhassatī’’ti? ‘‘Vīsavassasataṃ, brāhmaṇā’’ti. Athassa ‘‘āyuvaḍḍhanakumāro’’ti nāmaṃ kariṃsu. So vuddhimanvāya pañcahi upāsakasatehi parivuto vicari. Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘passathāvuso, āyuvaḍḍhanakumārena kira sattame divase maritabbaṃ abhavissa, so idāni vīsavassasataṭṭhāyī hutvā pañcahi upāsakasatehi parivuto vicarati, atthi maññe imesaṃ sattānaṃ āyuvaḍḍhanakāraṇa’’nti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, na kevalaṃ āyuvaḍḍhanameva, ime pana sattā guṇavante vandantā abhivādentā catūhi kāraṇehi vaḍḍhanti, parissayato muccanti, yāvatāyukameva tiṭṭhantī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૦૯.

    109.

    ‘‘અભિવાદનસીલિસ્સ , નિચ્ચં વુડ્ઢાપચાયિનો;

    ‘‘Abhivādanasīlissa , niccaṃ vuḍḍhāpacāyino;

    ચત્તારો ધમ્મા વડ્ઢન્તિ, આયુ વણ્ણો સુખં બલ’’ન્તિ.

    Cattāro dhammā vaḍḍhanti, āyu vaṇṇo sukhaṃ bala’’nti.

    તત્થ અભિવાદનસીલિસ્સાતિ વન્દનસીલિસ્સ, અભિણ્હં વન્દનકિચ્ચપસુતસ્સાતિ અત્થો. વુડ્ઢાપચાયિનોતિ ગિહિસ્સ વા તદહુપબ્બજિતે દહરસામણેરેપિ, પબ્બજિતસ્સ વા પન પબ્બજ્જાય વા ઉપસમ્પદાય વા વુડ્ઢતરે ગુણવુડ્ઢે અપચાયમાનસ્સ, અભિવાદનેન વા નિચ્ચં પૂજેન્તસ્સાતિ અત્થો. ચત્તારો ધમ્મા વડ્ઢન્તીતિ આયુમ્હિ વડ્ઢમાને યત્તકં કાલં તં વડ્ઢતિ, તત્તકં ઇતરેપિ વડ્ઢન્તિયેવ. યેન હિ પઞ્ઞાસવસ્સઆયુસંવત્તનિકં કુસલં કતં, પઞ્ચવીસતિવસ્સકાલે ચસ્સ જીવિતન્તરાયો ઉપ્પજ્જેય્ય, સો અભિવાદનસીલતાય પટિપ્પસ્સમ્ભતિ, સો યાવતાયુકમેવ તિટ્ઠતિ, વણ્ણાદયોપિસ્સ આયુનાવ સદ્ધિં વડ્ઢન્તિ. ઇતો ઉત્તરિપિ એસેવ નયો. અનન્તરાયેન પવત્તસ્સાયુનો વડ્ઢનં નામ નત્થિ.

    Tattha abhivādanasīlissāti vandanasīlissa, abhiṇhaṃ vandanakiccapasutassāti attho. Vuḍḍhāpacāyinoti gihissa vā tadahupabbajite daharasāmaṇerepi, pabbajitassa vā pana pabbajjāya vā upasampadāya vā vuḍḍhatare guṇavuḍḍhe apacāyamānassa, abhivādanena vā niccaṃ pūjentassāti attho. Cattāro dhammā vaḍḍhantīti āyumhi vaḍḍhamāne yattakaṃ kālaṃ taṃ vaḍḍhati, tattakaṃ itarepi vaḍḍhantiyeva. Yena hi paññāsavassaāyusaṃvattanikaṃ kusalaṃ kataṃ, pañcavīsativassakāle cassa jīvitantarāyo uppajjeyya, so abhivādanasīlatāya paṭippassambhati, so yāvatāyukameva tiṭṭhati, vaṇṇādayopissa āyunāva saddhiṃ vaḍḍhanti. Ito uttaripi eseva nayo. Anantarāyena pavattassāyuno vaḍḍhanaṃ nāma natthi.

    દેસનાવસાને આયુવડ્ઢનકુમારો પઞ્ચહિ ઉપાસકસતેહિ સદ્ધિં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ, અઞ્ઞેપિ બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne āyuvaḍḍhanakumāro pañcahi upāsakasatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahi, aññepi bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    આયુવડ્ઢનકુમારવત્થુ અટ્ઠમં.

    Āyuvaḍḍhanakumāravatthu aṭṭhamaṃ.

    ૯. સંકિચ્ચસામણેરવત્થુ

    9. Saṃkiccasāmaṇeravatthu

    યો ચ વસ્સસતં જીવેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો સંકિચ્ચસામણેરં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yoca vassasataṃ jīveti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto saṃkiccasāmaṇeraṃ ārabbha kathesi.

    સાવત્થિયં કિર તિંસમત્તા કુલપુત્તા સત્થુ ધમ્મકથં સુત્વા સાસને ઉરં દત્વા પબ્બજિંસુ. તે ઉપસમ્પદાય પઞ્ચવસ્સા હુત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા ગન્થધુરં વિપસ્સનાધુરન્તિ દ્વે ધુરાનીતિ સુત્વા ‘‘મયં મહલ્લકકાલે પબ્બજિતા’’તિ ગન્થધુરે ઉસ્સાહં અકત્વા વિપસ્સનાધુરં પૂરેતુકામા યાવ અરહત્તા કમ્મટ્ઠાનં કથાપેત્વા, ‘‘ભન્તે, એકં અરઞ્ઞાયતનં ગમિસ્સામા’’તિ સત્થારં આપુચ્છિંસુ. સત્થા ‘‘કતરં ઠાનં ગમિસ્સથા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અસુકં નામા’’તિ વુત્તે ‘‘તત્થ તેસં એકં વિઘાસાદં નિસ્સાય ભયં ઉપ્પજ્જિસ્સતિ, તઞ્ચ પન સંકિચ્ચસામણેરે ગતે વૂપસમિસ્સતિ, અથ નેસં પબ્બજિતકિચ્ચં પારિપૂરિં ગમિસ્સતી’’તિ અઞ્ઞાસિ.

    Sāvatthiyaṃ kira tiṃsamattā kulaputtā satthu dhammakathaṃ sutvā sāsane uraṃ datvā pabbajiṃsu. Te upasampadāya pañcavassā hutvā satthāraṃ upasaṅkamitvā ganthadhuraṃ vipassanādhuranti dve dhurānīti sutvā ‘‘mayaṃ mahallakakāle pabbajitā’’ti ganthadhure ussāhaṃ akatvā vipassanādhuraṃ pūretukāmā yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā, ‘‘bhante, ekaṃ araññāyatanaṃ gamissāmā’’ti satthāraṃ āpucchiṃsu. Satthā ‘‘kataraṃ ṭhānaṃ gamissathā’’ti pucchitvā ‘‘asukaṃ nāmā’’ti vutte ‘‘tattha tesaṃ ekaṃ vighāsādaṃ nissāya bhayaṃ uppajjissati, tañca pana saṃkiccasāmaṇere gate vūpasamissati, atha nesaṃ pabbajitakiccaṃ pāripūriṃ gamissatī’’ti aññāsi.

    સંકિચ્ચસામણેરો નામ સારિપુત્તત્થેરસ્સ સામણેરો સત્તવસ્સિકો જાતિયા. તસ્સ કિર માતા સાવત્થિયં અડ્ઢકુલસ્સ ધીતા. સા તસ્મિં કુચ્છિગતે એકેન બ્યાધિના તઙ્ખણઞ્ઞેવ કાલમકાસિ. તસ્સા ઝાપિયમાનાય ઠપેત્વા ગબ્ભમંસં સેસં ઝાયિ. અથસ્સા ગબ્ભમંસં ચિતકતો ઓતારેત્વા દ્વીસુ તીસુ ઠાનેસુ સૂલેહિ વિજ્ઝિંસુ. સૂલકોટિ દારકસ્સ અક્ખિકોટિં પહરિ. એવં ગબ્ભમંસં વિજ્ઝિત્વા અઙ્ગારરાસિમ્હિ ખિપિત્વા અઙ્ગારેહેવ પટિચ્છાદેત્વા પક્કમિંસુ. ગબ્ભમંસં ઝાયિ, અઙ્ગારમત્થકે પન સુવણ્ણબિમ્બસદિસો દારકો પદુમગબ્ભે નિપન્નો વિય અહોસિ. પચ્છિમભવિકસ્સ સત્તસ્સ હિ સિનેરુના ઓત્થરિયમાનસ્સપિ અરહત્તં અપ્પત્વા જીવિતક્ખયો નામ નત્થિ. પુનદિવસે ‘‘ચિતકં નિબ્બાપેસ્સામા’’તિ આગતા તથાનિપન્નં દારકં દિસ્વા અચ્છરિયબ્ભુતચિત્તજાતા ‘‘કથઞ્હિ નામ એત્તકેસુ દારૂસુ ખીયમાનેસુ સકલસરીરે ઝાપિયમાને દારકો ન ઝાયિ, કિં નુ ખો ભવિસ્સતી’’તિ દારકં આદાય અન્તોગામં ગન્ત્વા નેમિત્તકે પુચ્છિંસુ. નેમિત્તકા ‘‘સચે અયં દારકો અગારં અજ્ઝાવસ્સિસ્સતિ, યાવ સત્તમા કુલપરિવટ્ટા ઞાતકા દુગ્ગતા ભવિસ્સન્તિ? સચે પબ્બજિસ્સતિ, પઞ્ચહિ સમણસતેહિ પરિવુતો વિચરિસ્સતી’’તિ આહંસુ. તસ્સ સઙ્કુના અક્ખિકોટિયા ભિન્નત્તા સંકિચ્ચન્તિ નામં કરિંસુ. સો અપરેન સમયેન સંકિચ્ચોતિ પઞ્ઞાયિ. અથ નં ઞાતકા ‘‘હોતુ, વડ્ઢિતકાલે અમ્હાકં અય્યસ્સ સારિપુત્તસ્સ સન્તિકે પબ્બાજેસ્સામા’’તિ પોસિંસુ. સો સત્તવસ્સિકકાલે ‘‘તવ માતુકુચ્છિયં વસનકાલે માતા તે કાલમકાસિ, તસ્સા સરીરે ઝાપિયમાનેપિ ત્વં ન ઝાયી’’તિ કુમારકાનં કથં સુત્વા ‘‘અહં કિર એવરૂપા ભયા મુત્તો, કિં મે ઘરાવાસેન, પબ્બજિસ્સામી’’તિ ઞાતકાનં આરોચેસિ. તે ‘‘સાધુ, તાતા’’તિ સારિપુત્તત્થેરસ્સ સન્તિકં નેત્વા, ‘‘ભન્તે, ઇમં પબ્બાજેથા’’તિ અદંસુ. થેરો તચપઞ્ચકકમ્મટ્ઠાનં દત્વા પબ્બાજેસિ. સો ખુરગ્ગેયેવ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ. અયં સંકિચ્ચસામણેરો નામ.

    Saṃkiccasāmaṇero nāma sāriputtattherassa sāmaṇero sattavassiko jātiyā. Tassa kira mātā sāvatthiyaṃ aḍḍhakulassa dhītā. Sā tasmiṃ kucchigate ekena byādhinā taṅkhaṇaññeva kālamakāsi. Tassā jhāpiyamānāya ṭhapetvā gabbhamaṃsaṃ sesaṃ jhāyi. Athassā gabbhamaṃsaṃ citakato otāretvā dvīsu tīsu ṭhānesu sūlehi vijjhiṃsu. Sūlakoṭi dārakassa akkhikoṭiṃ pahari. Evaṃ gabbhamaṃsaṃ vijjhitvā aṅgārarāsimhi khipitvā aṅgāreheva paṭicchādetvā pakkamiṃsu. Gabbhamaṃsaṃ jhāyi, aṅgāramatthake pana suvaṇṇabimbasadiso dārako padumagabbhe nipanno viya ahosi. Pacchimabhavikassa sattassa hi sinerunā otthariyamānassapi arahattaṃ appatvā jīvitakkhayo nāma natthi. Punadivase ‘‘citakaṃ nibbāpessāmā’’ti āgatā tathānipannaṃ dārakaṃ disvā acchariyabbhutacittajātā ‘‘kathañhi nāma ettakesu dārūsu khīyamānesu sakalasarīre jhāpiyamāne dārako na jhāyi, kiṃ nu kho bhavissatī’’ti dārakaṃ ādāya antogāmaṃ gantvā nemittake pucchiṃsu. Nemittakā ‘‘sace ayaṃ dārako agāraṃ ajjhāvassissati, yāva sattamā kulaparivaṭṭā ñātakā duggatā bhavissanti? Sace pabbajissati, pañcahi samaṇasatehi parivuto vicarissatī’’ti āhaṃsu. Tassa saṅkunā akkhikoṭiyā bhinnattā saṃkiccanti nāmaṃ kariṃsu. So aparena samayena saṃkiccoti paññāyi. Atha naṃ ñātakā ‘‘hotu, vaḍḍhitakāle amhākaṃ ayyassa sāriputtassa santike pabbājessāmā’’ti posiṃsu. So sattavassikakāle ‘‘tava mātukucchiyaṃ vasanakāle mātā te kālamakāsi, tassā sarīre jhāpiyamānepi tvaṃ na jhāyī’’ti kumārakānaṃ kathaṃ sutvā ‘‘ahaṃ kira evarūpā bhayā mutto, kiṃ me gharāvāsena, pabbajissāmī’’ti ñātakānaṃ ārocesi. Te ‘‘sādhu, tātā’’ti sāriputtattherassa santikaṃ netvā, ‘‘bhante, imaṃ pabbājethā’’ti adaṃsu. Thero tacapañcakakammaṭṭhānaṃ datvā pabbājesi. So khuraggeyeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Ayaṃ saṃkiccasāmaṇero nāma.

    સત્થા ‘‘એતસ્મિં ગતે તં ભયં વૂપસમિસ્સતિ, અથ નેસં પબ્બજિતકિચ્ચં પારિપૂરિં ગમિસ્સતી’’તિ ઞત્વા, ‘‘ભિક્ખવે, તુમ્હાકં જેટ્ઠભાતિકં સારિપુત્તત્થેરં ઓલોકેત્વા ગચ્છથા’’તિ આહ. તે ‘‘સાધૂ’’તિ વત્વા થેરસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘કિં, આવુસો’’તિ વુત્તે મયં સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા અરઞ્ઞં પવિસિતુકામા હુત્વા આપુચ્છિમ્હા, અથ નો સત્થા એવમાહ – ‘‘તુમ્હાકં જેટ્ઠભાતિકં ઓલોકેત્વા ગચ્છથા’’તિ? ‘‘તેનમ્હા ઇધાગતા’’તિ. થેરો ‘‘સત્થારા ઇમે એકં કારણં દિસ્વા ઇધ પહિતા ભવિસ્સન્તિ, કિં નુ ખો એત’’ન્તિ આવજ્જેન્તો તમત્થં ઞત્વા આહ – ‘‘અત્થિ પન વો, આવુસો, સામણેરો’’તિ? ‘‘નત્થિ, આવુસો’’તિ. ‘‘સચે નત્થિ, ઇમં સંકિચ્ચસામણેરં ગહેત્વા ગચ્છથા’’તિ. ‘‘અલં, આવુસો, સામણેરં નિસ્સાય નો પલિબોધો ભવિસ્સતિ, કિં અરઞ્ઞે વસન્તાનં સામણેરેના’’તિ? ‘‘નાવુસો , ઇમં નિસ્સાય તુમ્હાકં પલિબોધો, અપિચ ખો પન તુમ્હે નિસ્સાય ઇમસ્સ પલિબોધો ભવિસ્સતિ. સત્થાપિ તુમ્હે મમ સન્તિકં પહિણન્તો તુમ્હેહિ સદ્ધિં સામણેરસ્સ પહિણનં પચ્ચાસીસન્તો પહિણિ, ઇમં ગહેત્વા ગચ્છથા’’તિ. તે ‘‘સાધૂ’’તિ અધિવાસેત્વા સામણેરેન સદ્ધિં એકતિંસ જના થેરં અપલોકેત્વા વિહારા નિક્ખમ્મ ચારિકં ચરન્તા વીસયોજનસતમત્થકે એકં સહસ્સકુલં ગામં પાપુણિંસુ.

    Satthā ‘‘etasmiṃ gate taṃ bhayaṃ vūpasamissati, atha nesaṃ pabbajitakiccaṃ pāripūriṃ gamissatī’’ti ñatvā, ‘‘bhikkhave, tumhākaṃ jeṭṭhabhātikaṃ sāriputtattheraṃ oloketvā gacchathā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti vatvā therassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, āvuso’’ti vutte mayaṃ satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ pavisitukāmā hutvā āpucchimhā, atha no satthā evamāha – ‘‘tumhākaṃ jeṭṭhabhātikaṃ oloketvā gacchathā’’ti? ‘‘Tenamhā idhāgatā’’ti. Thero ‘‘satthārā ime ekaṃ kāraṇaṃ disvā idha pahitā bhavissanti, kiṃ nu kho eta’’nti āvajjento tamatthaṃ ñatvā āha – ‘‘atthi pana vo, āvuso, sāmaṇero’’ti? ‘‘Natthi, āvuso’’ti. ‘‘Sace natthi, imaṃ saṃkiccasāmaṇeraṃ gahetvā gacchathā’’ti. ‘‘Alaṃ, āvuso, sāmaṇeraṃ nissāya no palibodho bhavissati, kiṃ araññe vasantānaṃ sāmaṇerenā’’ti? ‘‘Nāvuso , imaṃ nissāya tumhākaṃ palibodho, apica kho pana tumhe nissāya imassa palibodho bhavissati. Satthāpi tumhe mama santikaṃ pahiṇanto tumhehi saddhiṃ sāmaṇerassa pahiṇanaṃ paccāsīsanto pahiṇi, imaṃ gahetvā gacchathā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti adhivāsetvā sāmaṇerena saddhiṃ ekatiṃsa janā theraṃ apaloketvā vihārā nikkhamma cārikaṃ carantā vīsayojanasatamatthake ekaṃ sahassakulaṃ gāmaṃ pāpuṇiṃsu.

    મનુસ્સા તે દિસ્વા પસન્નચિત્તા સક્કચ્ચં પરિવિસિત્વા, ‘‘ભન્તે, કત્થ ગમિસ્સથા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘યથાફાસુકટ્ઠાનં, આવુસો’’તિ વુત્તે પાદમૂલે નિપજ્જિત્વા ‘‘મયં, ભન્તે, અય્યેસુ ઇમં ઠાનં નિસ્સાય અન્તોવસ્સં વસન્તેસુ પઞ્ચસીલં સમાદાય ઉપોસથકમ્મં કરિસ્સામા’’તિ યાચિંસુ. થેરા અધિવાસેસું. અથ નેસં મનુસ્સા રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનચઙ્કમનપણ્ણસાલાયો સંવિદહિત્વા ‘‘અજ્જ મયં, સ્વે મય’’ન્તિ ઉસ્સાહપ્પત્તા ઉપટ્ઠાનમકંસુ. થેરા વસ્સૂપનાયિકદિવસે કતિકવત્તં કરિંસુ, ‘‘આવુસો, અમ્હેહિ ધરમાનકબુદ્ધસ્સ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહિતં, ન ખો પન સક્કા અઞ્ઞત્ર પટિપત્તિસમ્પદાય બુદ્ધે આરાધેતું, અમ્હાકઞ્ચ અપાયદ્વારાનિ વિવટાનેવ, તસ્મા અઞ્ઞત્ર પાતો ભિક્ખાચારવેલં, સાયં થેરૂપટ્ઠાનવેલઞ્ચ સેસકાલે દ્વે એકટ્ઠાને ન ભવિસ્સામ, યસ્સ અફાસુકં ભવિસ્સતિ, તેન ઘણ્ડિયા પહટાય તસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ભેસજ્જં કરિસ્સામ, ઇતો અઞ્ઞસ્મિં રત્તિભાગે વા દિવસભાગે વા અપ્પમત્તા કમ્મટ્ઠાનમનુયુઞ્જિસ્સામા’’તિ.

    Manussā te disvā pasannacittā sakkaccaṃ parivisitvā, ‘‘bhante, kattha gamissathā’’ti pucchitvā ‘‘yathāphāsukaṭṭhānaṃ, āvuso’’ti vutte pādamūle nipajjitvā ‘‘mayaṃ, bhante, ayyesu imaṃ ṭhānaṃ nissāya antovassaṃ vasantesu pañcasīlaṃ samādāya uposathakammaṃ karissāmā’’ti yāciṃsu. Therā adhivāsesuṃ. Atha nesaṃ manussā rattiṭṭhānadivāṭṭhānacaṅkamanapaṇṇasālāyo saṃvidahitvā ‘‘ajja mayaṃ, sve maya’’nti ussāhappattā upaṭṭhānamakaṃsu. Therā vassūpanāyikadivase katikavattaṃ kariṃsu, ‘‘āvuso, amhehi dharamānakabuddhassa santike kammaṭṭhānaṃ gahitaṃ, na kho pana sakkā aññatra paṭipattisampadāya buddhe ārādhetuṃ, amhākañca apāyadvārāni vivaṭāneva, tasmā aññatra pāto bhikkhācāravelaṃ, sāyaṃ therūpaṭṭhānavelañca sesakāle dve ekaṭṭhāne na bhavissāma, yassa aphāsukaṃ bhavissati, tena ghaṇḍiyā pahaṭāya tassa santikaṃ gantvā bhesajjaṃ karissāma, ito aññasmiṃ rattibhāge vā divasabhāge vā appamattā kammaṭṭhānamanuyuñjissāmā’’ti.

    તેસુ એવં કતિકં કત્વા વિહરન્તેસુ એકો દુગ્ગતપુરિસો ધીતરં ઉપનિસ્સાય જીવન્તો તસ્મિં ઠાને દુબ્ભિક્ખે ઉપ્પન્ને અપરં ધીતરં ઉપનિસ્સાય જીવિતુકામો મગ્ગં પટિપજ્જિ. થેરાપિ ગામે પિણ્ડાય ચરિત્વા વસનટ્ઠાનં આગચ્છન્તા અન્તરામગ્ગે એકિસ્સા નદિયા ન્હત્વા વાલુકપુલિને નિસીદિત્વા ભત્તકિચ્ચં કરિંસુ. તસ્મિં ખણે સો પુરિસો તં ઠાનં પત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. અથ નં થેરા ‘‘કહં ગચ્છસી’’તિ પુચ્છિંસુ. સો તમત્થં આરોચેસિ. થેરા તસ્મિં કારુઞ્ઞં ઉપ્પાદેત્વા, ‘‘ઉપાસક, અતિવિય છાતોસિ, ગચ્છ, પણ્ણં આહર, એકમેકં તે ભત્તપિણ્ડં દસ્સામા’’તિ વત્વા તેન પણ્ણે આહટે અત્તના અત્તના ભુઞ્જનનિયામેનેવ સૂપબ્યઞ્જનેહિ સન્નહિત્વા એકમેકં પિણ્ડં અદંસુ. એતદેવ કિર વત્તં, યં ભોજનકાલે આગતસ્સ ભત્તં દદમાનેન ભિક્ખુના અગ્ગભત્તં અદત્વા અત્તના ભુઞ્જનનિયામેનેવ થોકં વા બહું વા દાતબ્બં. તસ્મા તેપિ તથા અદંસુ. સો કતભત્તકિચ્ચો થેરે વન્દિત્વા પુચ્છિ – ‘‘કિં, ભન્તે, અય્યા, કેનચિ નિમન્તિતા’’તિ? ‘‘નત્થિ, ઉપાસક, નિમન્તનં, મનુસ્સા દેવસિકં એવરૂપમેવ આહારં દેન્તી’’તિ. સો ચિન્તેસિ – ‘‘મયં નિચ્ચકાલં ઉટ્ઠાય સમુટ્ઠાય કમ્મં કરોન્તાપિ એવરૂપં આહારં લદ્ધું ન સક્કોમ, કિં મે અઞ્ઞત્થ ગતેન, ઇમેસં સન્તિકેયેવ જીવિસ્સામી’’તિ. અથ ને આહ – ‘‘અહં વત્તપટિવત્તં કત્વા અય્યાનં સન્તિકે વસિતું ઇચ્છામી’’તિ. ‘‘સાધુ, ઉપાસકા’’તિ. સો તેહિ સદ્ધિં તેસં વસનટ્ઠાનં ગન્ત્વા સાધુકં વત્તપટિવત્તં કરોન્તો ભિક્ખૂ અતિવિય આરાધેત્વા દ્વેમાસચ્ચયેન ધીતરં દટ્ઠુકામો હુત્વા ‘‘સચે, અય્યે, આપુચ્છિસ્સામિ, ન મં વિસ્સજ્જિસ્સન્તિ, અનાપુચ્છા ગમિસ્સામી’’તિ તેસં અનાચિક્ખિત્વાવ નિક્ખમિ. એત્તકમેવ કિરસ્સ ઓળારિકં ખલિતં અહોસિ, યં ભિક્ખૂનં અનારોચેત્વા પક્કામિ.

    Tesu evaṃ katikaṃ katvā viharantesu eko duggatapuriso dhītaraṃ upanissāya jīvanto tasmiṃ ṭhāne dubbhikkhe uppanne aparaṃ dhītaraṃ upanissāya jīvitukāmo maggaṃ paṭipajji. Therāpi gāme piṇḍāya caritvā vasanaṭṭhānaṃ āgacchantā antarāmagge ekissā nadiyā nhatvā vālukapuline nisīditvā bhattakiccaṃ kariṃsu. Tasmiṃ khaṇe so puriso taṃ ṭhānaṃ patvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ therā ‘‘kahaṃ gacchasī’’ti pucchiṃsu. So tamatthaṃ ārocesi. Therā tasmiṃ kāruññaṃ uppādetvā, ‘‘upāsaka, ativiya chātosi, gaccha, paṇṇaṃ āhara, ekamekaṃ te bhattapiṇḍaṃ dassāmā’’ti vatvā tena paṇṇe āhaṭe attanā attanā bhuñjananiyāmeneva sūpabyañjanehi sannahitvā ekamekaṃ piṇḍaṃ adaṃsu. Etadeva kira vattaṃ, yaṃ bhojanakāle āgatassa bhattaṃ dadamānena bhikkhunā aggabhattaṃ adatvā attanā bhuñjananiyāmeneva thokaṃ vā bahuṃ vā dātabbaṃ. Tasmā tepi tathā adaṃsu. So katabhattakicco there vanditvā pucchi – ‘‘kiṃ, bhante, ayyā, kenaci nimantitā’’ti? ‘‘Natthi, upāsaka, nimantanaṃ, manussā devasikaṃ evarūpameva āhāraṃ dentī’’ti. So cintesi – ‘‘mayaṃ niccakālaṃ uṭṭhāya samuṭṭhāya kammaṃ karontāpi evarūpaṃ āhāraṃ laddhuṃ na sakkoma, kiṃ me aññattha gatena, imesaṃ santikeyeva jīvissāmī’’ti. Atha ne āha – ‘‘ahaṃ vattapaṭivattaṃ katvā ayyānaṃ santike vasituṃ icchāmī’’ti. ‘‘Sādhu, upāsakā’’ti. So tehi saddhiṃ tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā sādhukaṃ vattapaṭivattaṃ karonto bhikkhū ativiya ārādhetvā dvemāsaccayena dhītaraṃ daṭṭhukāmo hutvā ‘‘sace, ayye, āpucchissāmi, na maṃ vissajjissanti, anāpucchā gamissāmī’’ti tesaṃ anācikkhitvāva nikkhami. Ettakameva kirassa oḷārikaṃ khalitaṃ ahosi, yaṃ bhikkhūnaṃ anārocetvā pakkāmi.

    તસ્સ પન ગમનમગ્ગે એકા અટવી અત્થિ. તત્થ પઞ્ચસતાનં ચોરાનં ‘‘યો ઇમં અટવિં પવિસતિ, તં મારેત્વા તસ્સ મંસલોહિતેન તુય્હં બલિકમ્મં કરિસ્સામા’’તિ દેવતાય આયાચનં કત્વા વસન્તાનં સત્તમો દિવસો હોતિ. તસ્મા સત્તમે દિવસે ચોરજેટ્ઠકો રુક્ખં આરુય્હ ઓલોકેન્તો તં આગચ્છન્તં દિસ્વા ચોરાનં સઞ્ઞમદાસિ. તે તસ્સ અટવિમજ્ઝં પવિટ્ઠભાવં ઞત્વા પરિક્ખિપિત્વા તં ગણ્હિત્વા ગાળ્હબન્ધનં કત્વા અરણિસહિતેન અગ્ગિં નિબ્બત્તેત્વા દારૂનિ સઙ્કડ્ઢિત્વા મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં કત્વા સૂલાનિ તચ્છિંસુ. સો તેસં તં કિરિયં દિસ્વા, ‘‘સામિ, ઇમસ્મિં ઠાને નેવ સૂકરા, ન મિગાદયો દિસ્સન્તિ, કિં કારણા ઇદં કરોથા’’તિ પુચ્છિ. ‘‘તં મારેત્વા તવ મંસલોહિતેન દેવતાય બલિકમ્મં કરિસ્સામા’’તિ. સો મરણભયતજ્જિતો ભિક્ખૂનં તં ઉપકારં અચિન્તેત્વા કેવલં અત્તનો જીવિતમેવ રક્ખમાનો એવમાહ – ‘‘સામિ, અહં વિઘાસાદો, ઉચ્છિટ્ઠભત્તં ભુઞ્જિત્વા વડ્ઢિતો, વિઘાસાદો નામ કાળકણ્ણિકો, અય્યા પન યતો તતો નિક્ખમિત્વા પબ્બજિતાપિ ખત્તિયાવ, અસુકસ્મિં ઠાને એકતિંસ ભિક્ખૂ વસન્તિ, તે મારેત્વા બલિકમ્મં કરોથ, અતિવિય વો દેવતા તુસ્સિસ્સતી’’તિ. તં સુત્વા ચોરા ‘‘ભદ્દકં એસ વદેતિ, કિં ઇમિના કાળકણ્ણિના, ખત્તિયે મારેત્વા બલિકમ્મં કરિસ્સામા’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘એહિ, નેસં વસનટ્ઠાનં દસ્સેહી’’તિ તમેવ મગ્ગદેસકં કત્વા તં ઠાનં પત્વા વિહારમજ્ઝે ભિક્ખૂ અદિસ્વા ‘‘કહં ભિક્ખૂ’’તિ નં પુચ્છિંસુ. સો દ્વે માસે વસિતત્તા તેસં કતિકવત્તં જાનન્તો એવમાહ – ‘‘અત્તનો દિવાટ્ઠાનરત્તિટ્ઠાનેસુ નિસિન્ના, એતં ઘણ્ડિં પહરથ, ઘણ્ડિસદ્દેન સન્નિપતિસ્સન્તી’’તિ. ચોરજેટ્ઠકો ઘણ્ડિં પહરિ.

    Tassa pana gamanamagge ekā aṭavī atthi. Tattha pañcasatānaṃ corānaṃ ‘‘yo imaṃ aṭaviṃ pavisati, taṃ māretvā tassa maṃsalohitena tuyhaṃ balikammaṃ karissāmā’’ti devatāya āyācanaṃ katvā vasantānaṃ sattamo divaso hoti. Tasmā sattame divase corajeṭṭhako rukkhaṃ āruyha olokento taṃ āgacchantaṃ disvā corānaṃ saññamadāsi. Te tassa aṭavimajjhaṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā parikkhipitvā taṃ gaṇhitvā gāḷhabandhanaṃ katvā araṇisahitena aggiṃ nibbattetvā dārūni saṅkaḍḍhitvā mahantaṃ aggikkhandhaṃ katvā sūlāni tacchiṃsu. So tesaṃ taṃ kiriyaṃ disvā, ‘‘sāmi, imasmiṃ ṭhāne neva sūkarā, na migādayo dissanti, kiṃ kāraṇā idaṃ karothā’’ti pucchi. ‘‘Taṃ māretvā tava maṃsalohitena devatāya balikammaṃ karissāmā’’ti. So maraṇabhayatajjito bhikkhūnaṃ taṃ upakāraṃ acintetvā kevalaṃ attano jīvitameva rakkhamāno evamāha – ‘‘sāmi, ahaṃ vighāsādo, ucchiṭṭhabhattaṃ bhuñjitvā vaḍḍhito, vighāsādo nāma kāḷakaṇṇiko, ayyā pana yato tato nikkhamitvā pabbajitāpi khattiyāva, asukasmiṃ ṭhāne ekatiṃsa bhikkhū vasanti, te māretvā balikammaṃ karotha, ativiya vo devatā tussissatī’’ti. Taṃ sutvā corā ‘‘bhaddakaṃ esa vadeti, kiṃ iminā kāḷakaṇṇinā, khattiye māretvā balikammaṃ karissāmā’’ti cintetvā ‘‘ehi, nesaṃ vasanaṭṭhānaṃ dassehī’’ti tameva maggadesakaṃ katvā taṃ ṭhānaṃ patvā vihāramajjhe bhikkhū adisvā ‘‘kahaṃ bhikkhū’’ti naṃ pucchiṃsu. So dve māse vasitattā tesaṃ katikavattaṃ jānanto evamāha – ‘‘attano divāṭṭhānarattiṭṭhānesu nisinnā, etaṃ ghaṇḍiṃ paharatha, ghaṇḍisaddena sannipatissantī’’ti. Corajeṭṭhako ghaṇḍiṃ pahari.

    ભિક્ખૂ ઘણ્ડિસદ્દં સુત્વા ‘‘અકાલે ઘણ્ડિ પહટા, કસ્સચિ અફાસુકં ભવિસ્સતી’’તિ આગન્ત્વા વિહારમજ્ઝે પટિપાટિયા પઞ્ઞત્તેસુ પાસાણફલકેસુ નિસીદિંસુ. સઙ્ઘત્થેરો ચોરે ઓલોકેત્વા પુચ્છિ – ‘‘ઉપાસકા કેનાયં ઘણ્ડિ પહટા’’તિ? ચોરજેટ્ઠકો આહ – ‘‘મયા, ભન્તે’’તિ. ‘‘કિં કારણા’’તિ? ‘‘અમ્હેહિ અટવિદેવતાય આયાચિતં અત્થિ, તસ્સા બલિકમ્મકરણત્થાય એકં ભિક્ખું ગહેત્વા ગમિસ્સામા’’તિ. તં સુત્વા મહાથેરો ભિક્ખૂ આહ – ‘‘આવુસો, ભાતિકાનં ઉપ્પન્નકિચ્ચં નામ જેટ્ઠભાતિકેન નિત્થરિતબ્બં, અહં અત્તનો જીવિતં તુમ્હાકં પરિચ્ચજિત્વા ઇમેહિ સદ્ધિં ગમિસ્સામિ, મા સબ્બેસં અન્તરાયો હોતુ, અપ્પમત્તા સમણધમ્મં કરોથા’’તિ. અનુથેરો આહ – ‘‘ભન્તે, જેટ્ઠભાતુ કિચ્ચં નામ કનિટ્ઠસ્સ ભારો, અહં ગમિસ્સામિ, તુમ્હે અપ્પમત્તા હોથા’’તિ. ઇમિના ઉપાયેન ‘‘અહમેવ અહમેવા’’તિ વત્વા પટિપાટિયા તિંસપિ જના ઉટ્ઠહિંસુ, એવં તે નેવ એકિસ્સા માતુયા પુત્તા, ન એકસ્સ પિતુનો, નાપિ વીતરાગા, અથ ચ પન અવસેસાનં અત્થાય પટિપાટિયા જીવિતં પરિચ્ચજિંસુ. તેસુ એકોપિ ‘‘ત્વં યાહી’’તિ વત્તું સમત્થો નામ નાહોસિ.

    Bhikkhū ghaṇḍisaddaṃ sutvā ‘‘akāle ghaṇḍi pahaṭā, kassaci aphāsukaṃ bhavissatī’’ti āgantvā vihāramajjhe paṭipāṭiyā paññattesu pāsāṇaphalakesu nisīdiṃsu. Saṅghatthero core oloketvā pucchi – ‘‘upāsakā kenāyaṃ ghaṇḍi pahaṭā’’ti? Corajeṭṭhako āha – ‘‘mayā, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti? ‘‘Amhehi aṭavidevatāya āyācitaṃ atthi, tassā balikammakaraṇatthāya ekaṃ bhikkhuṃ gahetvā gamissāmā’’ti. Taṃ sutvā mahāthero bhikkhū āha – ‘‘āvuso, bhātikānaṃ uppannakiccaṃ nāma jeṭṭhabhātikena nittharitabbaṃ, ahaṃ attano jīvitaṃ tumhākaṃ pariccajitvā imehi saddhiṃ gamissāmi, mā sabbesaṃ antarāyo hotu, appamattā samaṇadhammaṃ karothā’’ti. Anuthero āha – ‘‘bhante, jeṭṭhabhātu kiccaṃ nāma kaniṭṭhassa bhāro, ahaṃ gamissāmi, tumhe appamattā hothā’’ti. Iminā upāyena ‘‘ahameva ahamevā’’ti vatvā paṭipāṭiyā tiṃsapi janā uṭṭhahiṃsu, evaṃ te neva ekissā mātuyā puttā, na ekassa pituno, nāpi vītarāgā, atha ca pana avasesānaṃ atthāya paṭipāṭiyā jīvitaṃ pariccajiṃsu. Tesu ekopi ‘‘tvaṃ yāhī’’ti vattuṃ samattho nāma nāhosi.

    સંકિચ્ચસામણેરો તેસં કથં સુત્વા, ‘‘ભન્તે, તુમ્હે તિટ્ઠથ , અહં તુમ્હાકં જીવિતં પરિચ્ચજિત્વા ગમિસ્સામી’’તિ આહ. તે આહંસુ – ‘‘આવુસો, મયં સબ્બે એકતો મારિયમાનાપિ તં એકકં ન વિસ્સજ્જેસ્સામા’’તિ. ‘‘કિં કારણા, ભન્તે’’તિ? ‘‘‘આવુસો, ત્વં ધમ્મસેનાપતિસારિપુત્તત્થેરસ્સ સામણેરો, સચે તં વિસ્સજ્જેસ્સામ, સામણેરં મે આદાય ગન્ત્વા ચોરાનં નિય્યાદિંસૂ’તિ થેરો નો ગરહિસ્સતિ, તં નિન્દં નિત્થરિતું ન સક્ખિસ્સામ, તેન તં ન વિસ્સજ્જેસ્સામા’’તિ. ‘‘ભન્તે, સમ્માસમ્બુદ્ધો તુમ્હે મમ ઉપજ્ઝાયસ્સ સન્તિકં પહિણન્તોપિ, મમ ઉપજ્ઝાયો મં તુમ્હેહિ સદ્ધિં પહિણન્તોપિ ઇદમેવ કારણં દિસ્વા પહિણિ, તિટ્ઠથ તુમ્હે, અહમેવ ગમિસ્સામી’’તિ સો તિંસ ભિક્ખૂ વન્દિત્વા ‘‘સચે, ભન્તે, મે દોસો અત્થિ, ખમથા’’તિ વત્વા નિક્ખમિ. તદા ભિક્ખૂનં મહાસંવેગો ઉપ્પજ્જિ, અક્ખીનિ અસ્સુપુણ્ણાનિ હદયમંસં પવેધિ. મહાથેરો ચોરે આહ – ‘‘ઉપાસકા અયં દહરકો તુમ્હે અગ્ગિં કરોન્તે, સૂલાનિ તચ્છન્તે, પણ્ણાનિ અત્થરન્તે દિસ્વા ભાયિસ્સતિ, ઇમં એકમન્તે ઠપેત્વા તાનિ કિચ્ચાનિ કરેય્યાથા’’તિ. ચોરા સામણેરં આદાય ગન્ત્વા એકમન્તે ઠપેત્વા સબ્બકિચ્ચાનિ કરિંસુ.

    Saṃkiccasāmaṇero tesaṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhante, tumhe tiṭṭhatha , ahaṃ tumhākaṃ jīvitaṃ pariccajitvā gamissāmī’’ti āha. Te āhaṃsu – ‘‘āvuso, mayaṃ sabbe ekato māriyamānāpi taṃ ekakaṃ na vissajjessāmā’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā, bhante’’ti? ‘‘‘Āvuso, tvaṃ dhammasenāpatisāriputtattherassa sāmaṇero, sace taṃ vissajjessāma, sāmaṇeraṃ me ādāya gantvā corānaṃ niyyādiṃsū’ti thero no garahissati, taṃ nindaṃ nittharituṃ na sakkhissāma, tena taṃ na vissajjessāmā’’ti. ‘‘Bhante, sammāsambuddho tumhe mama upajjhāyassa santikaṃ pahiṇantopi, mama upajjhāyo maṃ tumhehi saddhiṃ pahiṇantopi idameva kāraṇaṃ disvā pahiṇi, tiṭṭhatha tumhe, ahameva gamissāmī’’ti so tiṃsa bhikkhū vanditvā ‘‘sace, bhante, me doso atthi, khamathā’’ti vatvā nikkhami. Tadā bhikkhūnaṃ mahāsaṃvego uppajji, akkhīni assupuṇṇāni hadayamaṃsaṃ pavedhi. Mahāthero core āha – ‘‘upāsakā ayaṃ daharako tumhe aggiṃ karonte, sūlāni tacchante, paṇṇāni attharante disvā bhāyissati, imaṃ ekamante ṭhapetvā tāni kiccāni kareyyāthā’’ti. Corā sāmaṇeraṃ ādāya gantvā ekamante ṭhapetvā sabbakiccāni kariṃsu.

    કિચ્ચપરિયોસાને ચોરજેટ્ઠકો અસિં અબ્બાહિત્વા સામણેરં ઉપસઙ્કમિ. સામણેરો નિસીદમાનો ઝાનં સમાપજ્જિત્વાવ નિસીદિ. ચોરજેટ્ઠકો અસિં પરિવત્તેત્વા સામણેરસ્સ ખન્ધે પાતેસિ, અસિ નમિત્વા ધારાય ધારં પહરિ, સો ‘‘ન સમ્મા પહરિ’’ન્તિ મઞ્ઞમાનો પુન તં ઉજુકં કત્વા પહરિ. અસિ તાલપણ્ણં વિય વેઠયમાનો થરુમૂલં અગમાસિ. સામણેરઞ્હિ તસ્મિં કાલે સિનેરુના અવત્થરન્તોપિ મારેતું સમત્થો નામ નત્થિ, પગેવ અસિના. તં પાટિહારિયં દિસ્વા ચોરજેટ્ઠકો ચિન્તેસિ – ‘‘પુબ્બે મે અસિ સિલાથમ્ભં વા ખદિરખાણું વા કળીરં વિય છિન્દતિ, ઇદાનિ એકવારં નમિ, એકવારં તાલપત્તવેઠકો વિય જાતો. અયં નામ અસિ અચેતના હુત્વાપિ ઇમસ્સ ગુણં જાનાતિ, અહં સચેતનોપિ ન જાનામી’’તિ. સો અસિં ભૂમિયં ખિપિત્વા તસ્સ પાદમૂલે ઉરેન નિપજ્જિત્વા, ‘‘ભન્તે, મયં ધનકારણા અટવિં પવિટ્ઠામ્હા, અમ્હે દૂરતોવ દિસ્વા સહસ્સમત્તાપિ મનુસ્સા પવેધન્તિ, દ્વે તિસ્સો કથા કથેતું ન સક્કોન્તિ. તવ પન સન્તાસમત્તમ્પિ નત્થિ, ઉક્કામુખે સુવણ્ણં વિય સુપુપ્ફિતકણિકારં વિય ચ તે મુખં વિરોચતિ, કિં નુ ખો કારણ’’ન્તિ પુચ્છન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    Kiccapariyosāne corajeṭṭhako asiṃ abbāhitvā sāmaṇeraṃ upasaṅkami. Sāmaṇero nisīdamāno jhānaṃ samāpajjitvāva nisīdi. Corajeṭṭhako asiṃ parivattetvā sāmaṇerassa khandhe pātesi, asi namitvā dhārāya dhāraṃ pahari, so ‘‘na sammā pahari’’nti maññamāno puna taṃ ujukaṃ katvā pahari. Asi tālapaṇṇaṃ viya veṭhayamāno tharumūlaṃ agamāsi. Sāmaṇerañhi tasmiṃ kāle sinerunā avattharantopi māretuṃ samattho nāma natthi, pageva asinā. Taṃ pāṭihāriyaṃ disvā corajeṭṭhako cintesi – ‘‘pubbe me asi silāthambhaṃ vā khadirakhāṇuṃ vā kaḷīraṃ viya chindati, idāni ekavāraṃ nami, ekavāraṃ tālapattaveṭhako viya jāto. Ayaṃ nāma asi acetanā hutvāpi imassa guṇaṃ jānāti, ahaṃ sacetanopi na jānāmī’’ti. So asiṃ bhūmiyaṃ khipitvā tassa pādamūle urena nipajjitvā, ‘‘bhante, mayaṃ dhanakāraṇā aṭaviṃ paviṭṭhāmhā, amhe dūratova disvā sahassamattāpi manussā pavedhanti, dve tisso kathā kathetuṃ na sakkonti. Tava pana santāsamattampi natthi, ukkāmukhe suvaṇṇaṃ viya supupphitakaṇikāraṃ viya ca te mukhaṃ virocati, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchanto imaṃ gāthamāha –

    ‘‘તસ્સ તે નત્થિ ભીતત્તં, ભિય્યો વણ્ણો પસીદતિ;

    ‘‘Tassa te natthi bhītattaṃ, bhiyyo vaṇṇo pasīdati;

    કસ્મા ન પરિદેવેસિ, એવરૂપે મહબ્ભયે’’તિ. (થેરગા॰ ૭૦૬);

    Kasmā na paridevesi, evarūpe mahabbhaye’’ti. (theragā. 706);

    સામણેરો ઝાના વુટ્ઠાય તસ્સ ધમ્મં દેસેન્તો, ‘‘આવુસો ગામણિ, ખીણાસવસ્સ અત્તભાવો નામ સીસે ઠપિતભારો વિય હોતિ, સો તસ્મિં ભિજ્જન્તે વા નસ્સન્તે વા તુસ્સતેવ, ન ભાયતી’’તિ વત્વા ઇમા ગાથા અભાસિ –

    Sāmaṇero jhānā vuṭṭhāya tassa dhammaṃ desento, ‘‘āvuso gāmaṇi, khīṇāsavassa attabhāvo nāma sīse ṭhapitabhāro viya hoti, so tasmiṃ bhijjante vā nassante vā tussateva, na bhāyatī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ‘‘નત્થિ ચેતસિકં દુક્ખં, અનપેક્ખસ્સ ગામણિ;

    ‘‘Natthi cetasikaṃ dukkhaṃ, anapekkhassa gāmaṇi;

    અતિક્કન્તા ભયા સબ્બે, ખીણસંયોજનસ્સ વે.

    Atikkantā bhayā sabbe, khīṇasaṃyojanassa ve.

    ‘‘ખીણાય ભવનેત્તિયા, દિટ્ઠે ધમ્મે યથાતથે;

    ‘‘Khīṇāya bhavanettiyā, diṭṭhe dhamme yathātathe;

    ન ભયં મરણે હોતિ, ભારનિક્ખેપને યથા’’તિ. (થેરગા॰ ૭૦૭-૭૦૮);

    Na bhayaṃ maraṇe hoti, bhāranikkhepane yathā’’ti. (theragā. 707-708);

    સો તસ્સ કથં સુત્વા પઞ્ચ ચોરસતાનિ ઓલોકેત્વા આહ – ‘‘તુમ્હે કિં કરિસ્સથા’’તિ? ‘‘તુમ્હે પન, સામી’’તિ. ‘‘મમ તાવ, ભો, ‘એવરૂપં પાટિહારિયં દિસ્વા અગારમજ્ઝે કમ્મં નત્થિ, અય્યસ્સ સન્તિકે પબ્બજિસ્સામી’તિ. મયમ્પિ તથેવ કરિસ્સામા’’તિ. ‘‘સાધુ, તાતા’’તિ તતો પઞ્ચસતાપિ ચોરા સામણેરં વન્દિત્વા પબ્બજ્જં યાચિંસુ . સો તેસં અસિધારાહિ એવ કેસે ચેવ વત્થદસા ચ છિન્દિત્વા તમ્બમત્તિકાય રજિત્વા તાનિ કાસાયાનિ અચ્છાદાપેત્વા દસસુ સીલેસુ પતિટ્ઠાપેત્વા તે આદાય ગચ્છન્તો ચિન્તેસિ – ‘‘સચાહં થેરે અદિસ્વાવ ગમિસ્સામિ, તે સમણધમ્મં કાતું ન સક્ખિસ્સન્તિ. ચોરાનઞ્હિ મં ગહેત્વા નિક્ખન્તકાલતો પટ્ઠાય તેસુ એકોપિ અસ્સૂનિ સન્ધારેતું નાસક્ખિ, ‘મારિતો નુ ખો સામણેરો, નો’તિ ચિન્તેન્તાનં કમ્મટ્ઠાનં અભિમુખં ન ભવિસ્સતિ, તસ્મા દિસ્વાવ ને ગમિસ્સામી’’તિ. સો પઞ્ચસતભિક્ખુપરિવારો તત્થ ગન્ત્વા અત્તનો દસ્સનેન પટિલદ્ધઅસ્સાસેહિ તેહિ ‘‘કિં, સપ્પુરિસ, સંકિચ્ચ, લદ્ધં તે જીવિત’’ન્તિ વુત્તે, ‘‘આમ, ભન્તે, ઇમે મં મારેતુકામા હુત્વા મારેતું અસક્કોન્તા મમ ગુણે પસીદિત્વા ધમ્મં સુત્વા પબ્બજિતા, અહં ‘તુમ્હે દિસ્વાવ ગમિસ્સામી’તિ આગતો, અપ્પમત્તા સમણધમ્મં કરોથ, અહં સત્થુ સન્તિકં ગમિસ્સામી’’તિ તે ભિક્ખૂ વન્દિત્વા ઇતરે આદાય ઉપજ્ઝાયસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘કિં સંકિચ્ચ, અન્તેવાસિકા તે લદ્ધા’’તિ વુત્તે, ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ તં પવત્તિં આરોચેસિ. થેરેન ‘‘ગચ્છ સંકિચ્ચ, સત્થારં પસ્સાહી’’તિ વુત્તે, ‘‘સાધૂ’’તિ થેરં વન્દિત્વા તે આદાય સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા સત્થારાપિ ‘‘કિં સંકિચ્ચ, અન્તેવાસિકા તે લદ્ધા’’તિ વુત્તે, ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ તં પવત્તિં આરોચેસિ. સત્થા ‘‘એવં કિર, ભિક્ખવે’’તિ પુચ્છિત્વા, ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ વુત્તે, ‘‘ભિક્ખવે, તુમ્હાકં ચોરકમ્મં કત્વા દુસ્સીલે પતિટ્ઠાય વસ્સસતં જીવનતો ઇદાનિ સીલે પતિટ્ઠાય એકદિવસમ્પિ જીવિતં સેય્યો’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    So tassa kathaṃ sutvā pañca corasatāni oloketvā āha – ‘‘tumhe kiṃ karissathā’’ti? ‘‘Tumhe pana, sāmī’’ti. ‘‘Mama tāva, bho, ‘evarūpaṃ pāṭihāriyaṃ disvā agāramajjhe kammaṃ natthi, ayyassa santike pabbajissāmī’ti. Mayampi tatheva karissāmā’’ti. ‘‘Sādhu, tātā’’ti tato pañcasatāpi corā sāmaṇeraṃ vanditvā pabbajjaṃ yāciṃsu . So tesaṃ asidhārāhi eva kese ceva vatthadasā ca chinditvā tambamattikāya rajitvā tāni kāsāyāni acchādāpetvā dasasu sīlesu patiṭṭhāpetvā te ādāya gacchanto cintesi – ‘‘sacāhaṃ there adisvāva gamissāmi, te samaṇadhammaṃ kātuṃ na sakkhissanti. Corānañhi maṃ gahetvā nikkhantakālato paṭṭhāya tesu ekopi assūni sandhāretuṃ nāsakkhi, ‘mārito nu kho sāmaṇero, no’ti cintentānaṃ kammaṭṭhānaṃ abhimukhaṃ na bhavissati, tasmā disvāva ne gamissāmī’’ti. So pañcasatabhikkhuparivāro tattha gantvā attano dassanena paṭiladdhaassāsehi tehi ‘‘kiṃ, sappurisa, saṃkicca, laddhaṃ te jīvita’’nti vutte, ‘‘āma, bhante, ime maṃ māretukāmā hutvā māretuṃ asakkontā mama guṇe pasīditvā dhammaṃ sutvā pabbajitā, ahaṃ ‘tumhe disvāva gamissāmī’ti āgato, appamattā samaṇadhammaṃ karotha, ahaṃ satthu santikaṃ gamissāmī’’ti te bhikkhū vanditvā itare ādāya upajjhāyassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ saṃkicca, antevāsikā te laddhā’’ti vutte, ‘‘āma, bhante’’ti taṃ pavattiṃ ārocesi. Therena ‘‘gaccha saṃkicca, satthāraṃ passāhī’’ti vutte, ‘‘sādhū’’ti theraṃ vanditvā te ādāya satthu santikaṃ gantvā satthārāpi ‘‘kiṃ saṃkicca, antevāsikā te laddhā’’ti vutte, ‘‘āma, bhante’’ti taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā ‘‘evaṃ kira, bhikkhave’’ti pucchitvā, ‘‘āma, bhante’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, tumhākaṃ corakammaṃ katvā dussīle patiṭṭhāya vassasataṃ jīvanato idāni sīle patiṭṭhāya ekadivasampi jīvitaṃ seyyo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૧૦.

    110.

    ‘‘યો ચ વસ્સસતં જીવે, દુસ્સીલો અસમાહિતો;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, dussīlo asamāhito;

    એકાહં જીવિતં સેય્યો, સીલવન્તસ્સ ઝાયિનો’’તિ.

    Ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo, sīlavantassa jhāyino’’ti.

    તત્થ દુસ્સીલોતિ નિસ્સીલો. સીલવન્તસ્સાતિ દુસ્સીલસ્સ વસ્સસતં જીવનતો સીલવન્તસ્સ દ્વીહિ ઝાનેહિ ઝાયિનો એકદિવસમ્પિ એકમુહુત્તમ્પિ જીવિતં સેય્યો, ઉત્તમન્તિ અત્થો.

    Tattha dussīloti nissīlo. Sīlavantassāti dussīlassa vassasataṃ jīvanato sīlavantassa dvīhi jhānehi jhāyino ekadivasampi ekamuhuttampi jīvitaṃ seyyo, uttamanti attho.

    દેસનાવસાને તે પઞ્ચસતાપિ ભિક્ખૂ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિંસુ, સમ્પત્તમહાજનસ્સાપિ સાત્થિકા ધમ્મદેસના અહોસીતિ.

    Desanāvasāne te pañcasatāpi bhikkhū saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsu, sampattamahājanassāpi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    અપરેન સમયેન સંકિચ્ચો ઉપસમ્પદં લભિત્વા દસવસ્સો હુત્વા સામણેરં ગણ્હિ. સો પન તસ્સેવ ભાગિનેય્યો અધિમુત્તસામણેરો નામ. અથ નં થેરો પરિપુણ્ણવસ્સકાલે આમન્તેત્વા ‘‘ઉપસમ્પદં તે કરિસ્સામિ, ગચ્છ, ઞાતકાનં સન્તિકે વસ્સપરિમાણં પુચ્છિત્વા એહી’’તિ ઉય્યોજેસિ. સો માતાપિતૂનં સન્તિકં ગચ્છન્તો અન્તરામગ્ગે પઞ્ચસતેહિ ચોરેહિ બલિકમ્મત્થાય મારિયમાનો તેસં ધમ્મં દેસેત્વા પસન્નચિત્તેહિ તેહિ ‘‘ન તે ઇમસ્મિં ઠાને અમ્હાકં અત્થિભાવો કસ્સચિ આરોચેતબ્બો’’તિ વિસ્સટ્ઠો પટિપથે માતાપિતરો આગચ્છન્તે દિસ્વા તમેવ મગ્ગં પટિપજ્જન્તાનમ્પિ તેસં સચ્ચમનુરક્ખન્તો નારોચેસિ. તેસં ચોરેહિ વિહેઠિયમાનાનં ‘‘ત્વમ્પિ ચોરેહિ સદ્ધિં એકતો હુત્વા મઞ્ઞે, અમ્હાકં નારોચેસી’’તિ પરિદેવન્તાનં સદ્દં સુત્વા તે માતાપિતૂનમ્પિ અનારોચિતભાવં ઞત્વા પસન્નચિત્તા પબ્બજ્જં યાચિંસુ. સોપિ સંકિચ્ચસામણેરો વિય તે સબ્બે પબ્બાજેત્વા ઉપજ્ઝાયસ્સ સન્તિકં આનેત્વા તેન સત્થુ સન્તિકં પેસિતો ગન્ત્વા તં પવત્તિં આરોચેસિ. સત્થા ‘‘એવં કિર, ભિક્ખવે’’તિ પુચ્છિત્વા, ‘‘આમ, ભન્તે’’તિ વુત્તે પુરિમનયેનેવ અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમમેવ ગાથમાહ –

    Aparena samayena saṃkicco upasampadaṃ labhitvā dasavasso hutvā sāmaṇeraṃ gaṇhi. So pana tasseva bhāgineyyo adhimuttasāmaṇero nāma. Atha naṃ thero paripuṇṇavassakāle āmantetvā ‘‘upasampadaṃ te karissāmi, gaccha, ñātakānaṃ santike vassaparimāṇaṃ pucchitvā ehī’’ti uyyojesi. So mātāpitūnaṃ santikaṃ gacchanto antarāmagge pañcasatehi corehi balikammatthāya māriyamāno tesaṃ dhammaṃ desetvā pasannacittehi tehi ‘‘na te imasmiṃ ṭhāne amhākaṃ atthibhāvo kassaci ārocetabbo’’ti vissaṭṭho paṭipathe mātāpitaro āgacchante disvā tameva maggaṃ paṭipajjantānampi tesaṃ saccamanurakkhanto nārocesi. Tesaṃ corehi viheṭhiyamānānaṃ ‘‘tvampi corehi saddhiṃ ekato hutvā maññe, amhākaṃ nārocesī’’ti paridevantānaṃ saddaṃ sutvā te mātāpitūnampi anārocitabhāvaṃ ñatvā pasannacittā pabbajjaṃ yāciṃsu. Sopi saṃkiccasāmaṇero viya te sabbe pabbājetvā upajjhāyassa santikaṃ ānetvā tena satthu santikaṃ pesito gantvā taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā ‘‘evaṃ kira, bhikkhave’’ti pucchitvā, ‘‘āma, bhante’’ti vutte purimanayeneva anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imameva gāthamāha –

    ‘‘યો ચ વસ્સસતં જીવે, દુસ્સીલો અસમાહિતો;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, dussīlo asamāhito;

    એકાહં જીવિતં સેય્યો, સીલવન્તસ્સ ઝાયિનો’’તિ.

    Ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo, sīlavantassa jhāyino’’ti.

    ઇદમ્પિ અધિમુત્તસામણેરવત્થુ વુત્તનયમેવાતિ.

    Idampi adhimuttasāmaṇeravatthu vuttanayamevāti.

    સંકિચ્ચસામણેરવત્થુ નવમં.

    Saṃkiccasāmaṇeravatthu navamaṃ.

    ૧૦. ખાણુકોણ્ડઞ્ઞત્થેરવત્થુ

    10. Khāṇukoṇḍaññattheravatthu

    યો ચ વસ્સસતં જીવેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો ખાણુકોણ્ડઞ્ઞત્થેરં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yoca vassasataṃ jīveti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto khāṇukoṇḍaññattheraṃ ārabbha kathesi.

    સો કિર થેરો સત્થુ સન્તિકે કમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા અરઞ્ઞે વિહરન્તો અરહત્તં પત્વા ‘‘સત્થુ આરોચેસ્સામી’’તિ તતો આગચ્છન્તો અન્તરામગ્ગે કિલન્તો મગ્ગા ઓક્કમ્મ એકસ્મિં પિટ્ઠિપાસાણે નિસિન્નો ઝાનં સમાપજ્જિ. અથેકં ગામં વિલુમ્પિત્વા પઞ્ચસતા ચોરા અત્તનો બલાનુરૂપેન ભણ્ડિકં બન્ધિત્વા સીસેનાદાય ગચ્છન્તા દૂરં ગન્ત્વા કિલન્તરૂપા ‘‘દૂરં આગતામ્હ, ઇમસ્મિં પિટ્ઠિપાસાણે વિસ્સમિસ્સામા’’તિ મગ્ગા ઓક્કમ્મ પિટ્ઠિપાસાણસ્સ સન્તિકં ગન્ત્વા થેરં દિસ્વાપિ ‘‘ખાણુકો અય’’ન્તિ સઞ્ઞિનો અહેસું. અથેકો ચોરો થેરસ્સ સીસે ભણ્ડિકં ઠપેસિ, અપરોપિ તં નિસ્સાય ભણ્ડિકં ઠપેસિ. એવં પઞ્ચસતાપિ ચોરા પઞ્ચહિ ભણ્ડિકસતેહિ થેરં પરિક્ખિપિત્વા સયમ્પિ નિસિન્ના નિદ્દાયિત્વા અરુણુગ્ગમનકાલે પબુજ્ઝિત્વા અત્તનો અત્તનો ભણ્ડિકં ગણ્હન્તા થેરં દિસ્વા ‘‘અમનુસ્સો’’તિ સઞ્ઞાય પલાયિતું આરભિંસુ. અથ ને થેરો આહ – ‘‘મા ભાયિત્થ ઉપાસકા, પબ્બજિતો અહ’’ન્તિ. તે થેરસ્સ પાદમૂલે નિપજ્જિત્વા ‘‘ખમથ, ભન્તે, મયં ખાણુકસઞ્ઞિનો અહુમ્હા’’તિ થેરં ખમાપેત્વા ચોરજેટ્ઠકેન ‘‘અહં અય્યસ્સ સન્તિકે પબ્બજિસ્સામી’’તિ વુત્તે સેસા ‘‘મયમ્પિ પબ્બજિસ્સામા’’તિ વત્વા સબ્બેપિ એકચ્છન્દા હુત્વા થેરં પબ્બજ્જં યાચિંસુ. થેરો સંકિચ્ચસામણેરો વિય સબ્બેપિ તે પબ્બાજેસિ. તતો પટ્ઠાય ખાણુકોણ્ડઞ્ઞોતિ પઞ્ઞાયિ. સો તેહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા સત્થારા ‘‘કિં, કોણ્ડઞ્ઞ, અન્તેવાસિકા તે લદ્ધા’’તિ વુત્તે તં પવત્તિં આરોચેસિ. સત્થા ‘‘એવં કિર, ભિક્ખવે’’તિ પુચ્છિત્વા, ‘‘આમ, ભન્તે, ન નો અઞ્ઞસ્સ એવરૂપો આનુભાવો દિટ્ઠપુબ્બો, તેનમ્હા પબ્બજિતા’’તિ વુત્તે, ‘‘ભિક્ખવે, એવરૂપે દુપ્પઞ્ઞકમ્મે પતિટ્ઠાય વસ્સસતં જીવનતો ઇદાનિ વો પઞ્ઞાસમ્પદાય વત્તમાનાનં એકાહમ્પિ જીવિતં સેય્યો’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    So kira thero satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto arahattaṃ patvā ‘‘satthu ārocessāmī’’ti tato āgacchanto antarāmagge kilanto maggā okkamma ekasmiṃ piṭṭhipāsāṇe nisinno jhānaṃ samāpajji. Athekaṃ gāmaṃ vilumpitvā pañcasatā corā attano balānurūpena bhaṇḍikaṃ bandhitvā sīsenādāya gacchantā dūraṃ gantvā kilantarūpā ‘‘dūraṃ āgatāmha, imasmiṃ piṭṭhipāsāṇe vissamissāmā’’ti maggā okkamma piṭṭhipāsāṇassa santikaṃ gantvā theraṃ disvāpi ‘‘khāṇuko aya’’nti saññino ahesuṃ. Atheko coro therassa sīse bhaṇḍikaṃ ṭhapesi, aparopi taṃ nissāya bhaṇḍikaṃ ṭhapesi. Evaṃ pañcasatāpi corā pañcahi bhaṇḍikasatehi theraṃ parikkhipitvā sayampi nisinnā niddāyitvā aruṇuggamanakāle pabujjhitvā attano attano bhaṇḍikaṃ gaṇhantā theraṃ disvā ‘‘amanusso’’ti saññāya palāyituṃ ārabhiṃsu. Atha ne thero āha – ‘‘mā bhāyittha upāsakā, pabbajito aha’’nti. Te therassa pādamūle nipajjitvā ‘‘khamatha, bhante, mayaṃ khāṇukasaññino ahumhā’’ti theraṃ khamāpetvā corajeṭṭhakena ‘‘ahaṃ ayyassa santike pabbajissāmī’’ti vutte sesā ‘‘mayampi pabbajissāmā’’ti vatvā sabbepi ekacchandā hutvā theraṃ pabbajjaṃ yāciṃsu. Thero saṃkiccasāmaṇero viya sabbepi te pabbājesi. Tato paṭṭhāya khāṇukoṇḍaññoti paññāyi. So tehi bhikkhūhi saddhiṃ satthu santikaṃ gantvā satthārā ‘‘kiṃ, koṇḍañña, antevāsikā te laddhā’’ti vutte taṃ pavattiṃ ārocesi. Satthā ‘‘evaṃ kira, bhikkhave’’ti pucchitvā, ‘‘āma, bhante, na no aññassa evarūpo ānubhāvo diṭṭhapubbo, tenamhā pabbajitā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, evarūpe duppaññakamme patiṭṭhāya vassasataṃ jīvanato idāni vo paññāsampadāya vattamānānaṃ ekāhampi jīvitaṃ seyyo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૧૧.

    111.

    ‘‘યો ચ વસ્સસતં જીવે, દુપ્પઞ્ઞો અસમાહિતો;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, duppañño asamāhito;

    એકાહં જીવિતં સેય્યો, પઞ્ઞવન્તસ્સ ઝાયિનો’’તિ.

    Ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo, paññavantassa jhāyino’’ti.

    તત્થ દુપ્પઞ્ઞો નિપ્પઞ્ઞો. પઞ્ઞવન્તસ્સાતિ સપ્પઞ્ઞસ્સ. સેસં પુરિમસદિસમેવાતિ.

    Tattha duppañño nippañño. Paññavantassāti sappaññassa. Sesaṃ purimasadisamevāti.

    દેસનાવસાને પઞ્ચસતાપિ તે ભિક્ખૂ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિંસુ. સમ્પત્તમહાજનસ્સાપિ સાત્થિકા ધમ્મદેસના અહોસીતિ.

    Desanāvasāne pañcasatāpi te bhikkhū saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Sampattamahājanassāpi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    ખાણુકોણ્ડઞ્ઞત્થેરવત્થુ દસમં.

    Khāṇukoṇḍaññattheravatthu dasamaṃ.

    ૧૧. સપ્પદાસત્થેરવત્થુ

    11. Sappadāsattheravatthu

    યો ચ વસ્સસતં જીવેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો સપ્પદાસત્થેરં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yoca vassasataṃ jīveti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sappadāsattheraṃ ārabbha kathesi.

    સાવત્થિયં કિરેકો કુલપુત્તો સત્થુ ધમ્મદેસનં સુત્વા પબ્બજિત્વા લદ્ધૂપસમ્પદો અપરેન સમયેન ઉક્કણ્ઠિત્વા ‘‘માદિસસ્સ કુલપુત્તસ્સ ગિહિભાવો નામ અયુત્તો, પબ્બજ્જાય ઠત્વા મરણમ્હિ મે સેય્યો’’તિ ચિન્તેત્વા અત્તનો મરણૂપાયં ચિન્તેન્તો વિચરતિ. અથેકદિવસં પાતોવ કતભત્તકિચ્ચા ભિક્ખૂ વિહારં ગન્ત્વા અગ્ગિસાલાય સપ્પં દિસ્વા તં એકસ્મિં કુટે પક્ખિપિત્વા કુટં પિદહિત્વા આદાય વિહારા નિક્ખમિંસુ. ઉક્કણ્ઠિતભિક્ખુપિ ભત્તકિચ્ચં કત્વા આગચ્છન્તો તે ભિક્ખૂ દિસ્વા ‘‘કિં ઇદં, આવુસો’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘સપ્પો, આવુસો’’તિ વુત્તે ઇમિના ‘‘કિં કરિસ્સથા’’તિ? ‘‘છડ્ડેસ્સામ ન’’ન્તિ. તેસં વચનં સુત્વા ‘‘ઇમિના અત્તાનં ડંસાપેત્વા મરિસ્સામી’’તિ ‘‘આહરથ, અહં તં છડ્ડેસ્સામી’’તિ તેસં હત્થતો કુટં ગહેત્વા એકસ્મિં ઠાને નિસિન્નો તેન સપ્પેન અત્તાનં ડંસાપેતિ, સપ્પો ડંસિતું ન ઇચ્છતિ. સો કુટે હત્થં ઓતારેત્વા ઇતો ચિતો ચ આલોલેતિ, ઘોરસપ્પસ્સ મુખં વિવરિત્વા અઙ્ગુલિં પક્ખિપતિ, નેવ નં સપ્પો ડંસિ. સો ‘‘નાયં આસીવિસો, ઘરસપ્પો એસો’’તિ તં પહાય વિહારં અગમાસિ. અથ નં ભિક્ખૂ ‘‘છડ્ડિતો તે, આવુસો, સપ્પો’’તિ આહંસુ. ‘‘ન સો, આવુસો, ઘોરસપ્પો, ઘરસપ્પો એસો’’તિ. ‘‘ઘોરસપ્પોયેવાવુસો, મહન્તં ફણં કત્વા સુસુયન્તો દુક્ખેન અમ્હેહિ ગહિતો, કિં કારણા એવં ત્વં વદેસી’’તિ આહંસુ. ‘‘અહં, આવુસો, તેન અત્તાનં ડંસાપેન્તોપિ મુખે અઙ્ગુલિં પક્ખિપેન્તોપિ તં ડંસાપેતું નાસક્ખિ’’ન્તિ. તં સુત્વા ભિક્ખૂ તુણ્હી અહેસું.

    Sāvatthiyaṃ kireko kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā laddhūpasampado aparena samayena ukkaṇṭhitvā ‘‘mādisassa kulaputtassa gihibhāvo nāma ayutto, pabbajjāya ṭhatvā maraṇamhi me seyyo’’ti cintetvā attano maraṇūpāyaṃ cintento vicarati. Athekadivasaṃ pātova katabhattakiccā bhikkhū vihāraṃ gantvā aggisālāya sappaṃ disvā taṃ ekasmiṃ kuṭe pakkhipitvā kuṭaṃ pidahitvā ādāya vihārā nikkhamiṃsu. Ukkaṇṭhitabhikkhupi bhattakiccaṃ katvā āgacchanto te bhikkhū disvā ‘‘kiṃ idaṃ, āvuso’’ti pucchitvā ‘‘sappo, āvuso’’ti vutte iminā ‘‘kiṃ karissathā’’ti? ‘‘Chaḍḍessāma na’’nti. Tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘iminā attānaṃ ḍaṃsāpetvā marissāmī’’ti ‘‘āharatha, ahaṃ taṃ chaḍḍessāmī’’ti tesaṃ hatthato kuṭaṃ gahetvā ekasmiṃ ṭhāne nisinno tena sappena attānaṃ ḍaṃsāpeti, sappo ḍaṃsituṃ na icchati. So kuṭe hatthaṃ otāretvā ito cito ca āloleti, ghorasappassa mukhaṃ vivaritvā aṅguliṃ pakkhipati, neva naṃ sappo ḍaṃsi. So ‘‘nāyaṃ āsīviso, gharasappo eso’’ti taṃ pahāya vihāraṃ agamāsi. Atha naṃ bhikkhū ‘‘chaḍḍito te, āvuso, sappo’’ti āhaṃsu. ‘‘Na so, āvuso, ghorasappo, gharasappo eso’’ti. ‘‘Ghorasappoyevāvuso, mahantaṃ phaṇaṃ katvā susuyanto dukkhena amhehi gahito, kiṃ kāraṇā evaṃ tvaṃ vadesī’’ti āhaṃsu. ‘‘Ahaṃ, āvuso, tena attānaṃ ḍaṃsāpentopi mukhe aṅguliṃ pakkhipentopi taṃ ḍaṃsāpetuṃ nāsakkhi’’nti. Taṃ sutvā bhikkhū tuṇhī ahesuṃ.

    અથેકદિવસં ન્હાપિતો દ્વે તયો ખુરે આદાય વિહારં ગન્ત્વા એકં ભૂમિયં ઠપેત્વા એકેન ભિક્ખૂનં કેસે ઓહારેતિ. સો ભૂમિયં ઠપિતં ખુરં ગહેત્વા ‘‘ઇમિના ગીવં છિન્દિત્વા મરિસ્સામી’’તિ એકસ્મિં રુક્ખે ગીવં ઉપનિધાય ખુરધારં ગલનાળિયં કત્વા ઠિતો ઉપસમ્પદામાળતો પટ્ઠાય અત્તનો સીલં આવજ્જેન્તો વિમલચન્દમણ્ડલં વિય સુધોતમણિખન્ધમિવ ચ નિમ્મલં સીલં અદ્દસ. તસ્સ તં ઓલોકેન્તસ્સ સકલસરીરં ફરન્તી પીતિ ઉપ્પજ્જિ. સો પીતિં વિક્ખમ્ભેત્વા વિપસ્સનં વડ્ઢેન્તો સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પત્વા ખુરં આદાય વિહારમજ્ઝં પાવિસિ. અથ નં ભિક્ખૂ ‘‘કહં ગતોસિ, આવુસો’’તિ પુચ્છિંસુ. ‘‘‘ઇમિના ખુરેન ગલનાળિં છિન્દિત્વા મરિસ્સામી’તિ ગતોમ્હિ , આવુસો’’તિ. અથ ‘‘કસ્મા ન મતોસી’’તિ? ઇદાનિમ્હિ સત્થં આહરિતું અભબ્બો જાતો. અહઞ્હિ ‘‘ઇમિના ખુરેન ગલનાળિં છિન્દિસ્સામી’’તિ ઞાણખુરેન સબ્બકિલેસે છિન્દિન્તિ. ભિક્ખૂ ‘‘અયં અભૂતેન અઞ્ઞં બ્યાકરોતી’’તિ ભગવતો આરોચેસું. ભગવા તેસં કથં સુત્વા આહ – ‘‘ન, ભિક્ખવે, ખીણાસવા નામ સહત્થા અત્તાનં જીવિતા વોરોપેન્તી’’તિ. ભન્તે, તુમ્હે ઇમં ‘‘ખીણાસવો’’તિ વદથ, એવં અરહત્તૂપનિસ્સયસમ્પન્નો પનાયં કસ્મા ઉક્કણ્ઠતિ, કિમસ્સ અરહત્તૂપનિસ્સયકારણં ‘‘કસ્મા સો સપ્પો એતં ન ડંસતી’’તિ? ‘‘ભિક્ખવે, સો તાવ સપ્પો ઇમસ્સ ઇતો તતિયે અત્તભાવે દાસો અહોસિ, સો અત્તનો સામિકસ્સ સરીરં ડંસિતું ન વિસહતી’’તિ. એવં તાવ નેસં સત્થા એકં કારણં આચિક્ખિ. તતો પટ્ઠાય ચ સો ભિક્ખુ સપ્પદાસો નામ જાતો.

    Athekadivasaṃ nhāpito dve tayo khure ādāya vihāraṃ gantvā ekaṃ bhūmiyaṃ ṭhapetvā ekena bhikkhūnaṃ kese ohāreti. So bhūmiyaṃ ṭhapitaṃ khuraṃ gahetvā ‘‘iminā gīvaṃ chinditvā marissāmī’’ti ekasmiṃ rukkhe gīvaṃ upanidhāya khuradhāraṃ galanāḷiyaṃ katvā ṭhito upasampadāmāḷato paṭṭhāya attano sīlaṃ āvajjento vimalacandamaṇḍalaṃ viya sudhotamaṇikhandhamiva ca nimmalaṃ sīlaṃ addasa. Tassa taṃ olokentassa sakalasarīraṃ pharantī pīti uppajji. So pītiṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhento saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā khuraṃ ādāya vihāramajjhaṃ pāvisi. Atha naṃ bhikkhū ‘‘kahaṃ gatosi, āvuso’’ti pucchiṃsu. ‘‘‘Iminā khurena galanāḷiṃ chinditvā marissāmī’ti gatomhi , āvuso’’ti. Atha ‘‘kasmā na matosī’’ti? Idānimhi satthaṃ āharituṃ abhabbo jāto. Ahañhi ‘‘iminā khurena galanāḷiṃ chindissāmī’’ti ñāṇakhurena sabbakilese chindinti. Bhikkhū ‘‘ayaṃ abhūtena aññaṃ byākarotī’’ti bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā tesaṃ kathaṃ sutvā āha – ‘‘na, bhikkhave, khīṇāsavā nāma sahatthā attānaṃ jīvitā voropentī’’ti. Bhante, tumhe imaṃ ‘‘khīṇāsavo’’ti vadatha, evaṃ arahattūpanissayasampanno panāyaṃ kasmā ukkaṇṭhati, kimassa arahattūpanissayakāraṇaṃ ‘‘kasmā so sappo etaṃ na ḍaṃsatī’’ti? ‘‘Bhikkhave, so tāva sappo imassa ito tatiye attabhāve dāso ahosi, so attano sāmikassa sarīraṃ ḍaṃsituṃ na visahatī’’ti. Evaṃ tāva nesaṃ satthā ekaṃ kāraṇaṃ ācikkhi. Tato paṭṭhāya ca so bhikkhu sappadāso nāma jāto.

    કસ્સપસમ્માસમ્બુદ્ધકાલે કિરેકો કુલપુત્તો સત્થુ ધમ્મકથં સુત્વા ઉપ્પન્નસંવેગો પબ્બજિત્વા લદ્ધૂપસમ્પદો અપરેન સમયેન અનભિરતિયા ઉપ્પન્નાય એકસ્સ સહાયકસ્સ ભિક્ખુનો આરોચેસિ. સો તસ્સ અભિણ્હં ગિહિભાવે આદીનવં કથેસિ. તં સુત્વા ઇતરો સાસને અભિરમિત્વા પુબ્બે અનભિરતકાલે મલગ્ગહિતે સમણપરિક્ખારે એકસ્મિં સોણ્ડિતીરે નિમ્મલે કરોન્તો નિસીદિ. સહાયકોપિસ્સ સન્તિકેયેવ નિસિન્નો. અથ નં સો એવમાહ – ‘‘અહં, આવુસો, ઉપ્પબ્બજન્તો ઇમે પરિક્ખારે તુય્હં દાતુકામો અહોસિ’’ન્તિ. સો લોભં ઉપ્પાદેત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘ઇમિના મય્હં પબ્બજિતેન વા ઉપ્પબ્બજિતેન વા કો અત્થો, ઇદાનિ પરિક્ખારે ગણ્હિસ્સામી’’તિ. સો તતો પટ્ઠાય ‘‘કિં દાનાવુસો, અમ્હાકં જીવિતેન, યે મયં કપાલહત્થા પરકુલેસુ ભિક્ખાય ચરામ, પુત્તદારેહિ સદ્ધિં આલાપસલ્લાપં ન કરોમા’’તિઆદીનિ વદન્તો ગિહિભાવસ્સ ગુણં કથેસિ. સો તસ્સ કથં સુત્વા પુન ઉક્કણ્ઠિતો હુત્વા ચિન્તેસિ – ‘‘અયં મયા ‘ઉક્કણ્ઠિતોમ્હી’તિ વુત્તે પઠમં ગિહિભાવે આદીનવં કથેત્વા ઇદાનિ અભિણ્હં ગુણં કથેતિ, ‘કિં નુ ખો કારણ’’’ન્તિ ચિન્તેન્તો ‘‘ઇમેસુ સમણપરિક્ખારેસુ લોભેના’’તિ ઞત્વા સયમેવ અત્તનો ચિત્તં નિવત્તેસિ. એવમસ્સ કસ્સપસમ્માસમ્બુદ્ધકાલે એકસ્સ ભિક્ખુનો ઉક્કણ્ઠાપિતત્તા ઇદાનિ અનભિરતિ ઉપ્પન્ના. યો પન તેનેવ તદા વીસતિ વસ્સસહસ્સાનિ સમણધમ્મો કતો, સ્વસ્સ એતરહિ અરહત્તૂપનિસ્સયો જાતોતિ.

    Kassapasammāsambuddhakāle kireko kulaputto satthu dhammakathaṃ sutvā uppannasaṃvego pabbajitvā laddhūpasampado aparena samayena anabhiratiyā uppannāya ekassa sahāyakassa bhikkhuno ārocesi. So tassa abhiṇhaṃ gihibhāve ādīnavaṃ kathesi. Taṃ sutvā itaro sāsane abhiramitvā pubbe anabhiratakāle malaggahite samaṇaparikkhāre ekasmiṃ soṇḍitīre nimmale karonto nisīdi. Sahāyakopissa santikeyeva nisinno. Atha naṃ so evamāha – ‘‘ahaṃ, āvuso, uppabbajanto ime parikkhāre tuyhaṃ dātukāmo ahosi’’nti. So lobhaṃ uppādetvā cintesi – ‘‘iminā mayhaṃ pabbajitena vā uppabbajitena vā ko attho, idāni parikkhāre gaṇhissāmī’’ti. So tato paṭṭhāya ‘‘kiṃ dānāvuso, amhākaṃ jīvitena, ye mayaṃ kapālahatthā parakulesu bhikkhāya carāma, puttadārehi saddhiṃ ālāpasallāpaṃ na karomā’’tiādīni vadanto gihibhāvassa guṇaṃ kathesi. So tassa kathaṃ sutvā puna ukkaṇṭhito hutvā cintesi – ‘‘ayaṃ mayā ‘ukkaṇṭhitomhī’ti vutte paṭhamaṃ gihibhāve ādīnavaṃ kathetvā idāni abhiṇhaṃ guṇaṃ katheti, ‘kiṃ nu kho kāraṇa’’’nti cintento ‘‘imesu samaṇaparikkhāresu lobhenā’’ti ñatvā sayameva attano cittaṃ nivattesi. Evamassa kassapasammāsambuddhakāle ekassa bhikkhuno ukkaṇṭhāpitattā idāni anabhirati uppannā. Yo pana teneva tadā vīsati vassasahassāni samaṇadhammo kato, svassa etarahi arahattūpanissayo jātoti.

    ઇમમત્થં તે ભિક્ખૂ ભગવતો સન્તિકા સુત્વા ઉત્તરિં પુચ્છિંસુ – ‘‘ભન્તે, અયં કિર ભિક્ખુ ખુરધારં ગલનાળિયં કત્વા ઠિતોવ અરહત્તં પાપુણાતિ, ઉપ્પજ્જિસ્સતિ નુ ખો એત્તકેન ખણેન અરહત્તમગ્ગો’’તિ. ‘‘આમ, ભિક્ખવે, આરદ્ધવીરિયસ્સ ભિક્ખુનો પાદં ઉક્ખિપિત્વા ભૂમિયં ઠપેન્તસ્સ પાદે ભૂમિયં અસમ્પત્તેયેવ અરહત્તમગ્ગો ઉપ્પજ્જતિ. કુસીતસ્સ પુગ્ગલસ્સ હિ વસ્સસતં જીવનતો આરદ્ધવીરિયસ્સ ખણમત્તમ્પિ જીવિતં સેય્યો’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    Imamatthaṃ te bhikkhū bhagavato santikā sutvā uttariṃ pucchiṃsu – ‘‘bhante, ayaṃ kira bhikkhu khuradhāraṃ galanāḷiyaṃ katvā ṭhitova arahattaṃ pāpuṇāti, uppajjissati nu kho ettakena khaṇena arahattamaggo’’ti. ‘‘Āma, bhikkhave, āraddhavīriyassa bhikkhuno pādaṃ ukkhipitvā bhūmiyaṃ ṭhapentassa pāde bhūmiyaṃ asampatteyeva arahattamaggo uppajjati. Kusītassa puggalassa hi vassasataṃ jīvanato āraddhavīriyassa khaṇamattampi jīvitaṃ seyyo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā imaṃ gāthamāha –

    ૧૧૨.

    112.

    ‘‘યો ચ વસ્સસતં જીવે, કુસીતો હીનવીરિયો;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, kusīto hīnavīriyo;

    એકાહં જીવિકં સેય્યો, વીરિયમારભતો દળ્હ’’ન્તિ.

    Ekāhaṃ jīvikaṃ seyyo, vīriyamārabhato daḷha’’nti.

    તત્થ કુસીતોતિ કામવિતક્કાદીહિ તીહિ વિતક્કેહિ વીતિનામેન્તો પુગ્ગલો. હીનવીરિયોતિ નિબ્બીરિયો. વીરિયમારભતો દળ્હન્તિ દુવિધજ્ઝાનનિબ્બત્તનસમત્થં થિરં વીરિયં આરભન્તસ્સ. સેસં પુરિમસદિસમેવ.

    Tattha kusītoti kāmavitakkādīhi tīhi vitakkehi vītināmento puggalo. Hīnavīriyoti nibbīriyo. Vīriyamārabhato daḷhanti duvidhajjhānanibbattanasamatthaṃ thiraṃ vīriyaṃ ārabhantassa. Sesaṃ purimasadisameva.

    દેસનાવસાને બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    સપ્પદાસત્થેરવત્થુ એકાદસમં.

    Sappadāsattheravatthu ekādasamaṃ.

    ૧૨. પટાચારાથેરીવત્થુ

    12. Paṭācārātherīvatthu

    યો ચ વસ્સસતં જીવેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો પટાચારં થેરિં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yo ca vassasataṃ jīveti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto paṭācāraṃ theriṃ ārabbha kathesi.

    સા કિર સાવત્થિયં ચત્તાલીસકોટિવિભવસ્સ સેટ્ઠિનો ધીતા અહોસિ અભિરૂપા. તં સોળસવસ્સુદ્દેસિકકાલે સત્તભૂમિકસ્સ પાસાદસ્સ ઉપરિમતલે રક્ખન્તા વસાપેસું. એવં સન્તેપિ સા એકેન અત્તનો ચૂળૂપટ્ઠાકેન સદ્ધિં વિપ્પટિપજ્જિ . અથસ્સા માતાપિતરો સમજાતિકકુલે એકસ્સ કુમારસ્સ પટિસ્સુણિત્વા વિવાહદિવસં ઠપેસું. તસ્મિં ઉપકટ્ઠે સા તં ચૂળૂપટ્ઠાકં આહ – ‘‘મં કિર અસુકકુલસ્સ નામ દસ્સન્તિ, મયિ પતિકુલં ગતે મમ પણ્ણાકારં ગહેત્વા આગતોપિ તત્થ પવેસનં ન લભિસ્સસિ, સચે તે મયિ સિનેહો અત્થિ, ઇદાનેવ મં ગહેત્વા યેન વા તેન વા પલાયસ્સૂ’’તિ. ‘‘સો સાધુ, ભદ્દે’’તિ. ‘‘તેન હિ અહં સ્વે પાતોવ નગરદ્વારસ્સ અસુકટ્ઠાને નામ ઠસ્સામિ, ત્વં એકેન ઉપાયેન નિક્ખમિત્વા તત્થ આગચ્છેય્યાસી’’તિ વત્વા દુતિયદિવસે સઙ્કેતટ્ઠાને અટ્ઠાસિ. સાપિ પાતોવ કિલિટ્ઠં વત્થં નિવાસેત્વા કેસે વિક્કિરિત્વા કુણ્ડકેન સરીરં મક્ખિત્વા કુટં આદાય દાસીહિ સદ્ધિં ગચ્છન્તી વિય ઘરા નિક્ખમિત્વા તં ઠાનં અગમાસિ. સો તં આદાય દૂરં ગન્ત્વા એકસ્મિં ગામે નિવાસં કપ્પેત્વા અરઞ્ઞે ખેત્તં કસિત્વા દારુપણ્ણાદીનિ આહરતિ. ઇતરા કુટેન ઉદકં આહરિત્વા સહત્થા કોટ્ટનપચનાદીનિ કરોન્તી અત્તનો પાપસ્સ ફલં અનુભોતિ. અથસ્સા કુચ્છિયં ગબ્ભો પતિટ્ઠાસિ. સા પરિપુણ્ણગબ્ભા ‘‘ઇધ મે કોચિ ઉપકારકો નત્થિ, માતાપિતરો નામ પુત્તેસુ મુદુહદયા હોન્તિ, તેસં સન્તિકં મં નેહિ, તત્થ મે ગબ્ભવુટ્ઠાનં ભવિસ્સતી’’તિ સામિકં યાચિ. સો ‘‘કિં, ભદ્દે, કથેસિ, મં દિસ્વા તવ માતાપિતરો વિવિધા કમ્મકારણા કરેય્યું, ન સક્કા મયા તત્થ ગન્તુ’’ન્તિ પટિક્ખિપિ. સા પુનપ્પુનં યાચિત્વાપિ ગમનં અલભમાના તસ્સ અરઞ્ઞં ગતકાલે પટિવિસ્સકે આમન્તેત્વા ‘‘સચે સો આગન્ત્વા મં અપસ્સન્તો ‘કહં ગતા’તિ પુચ્છિસ્સતિ, મમ અત્તનો કુલઘરં ગતભાવં આચિક્ખેય્યાથા’’તિ વત્વા ગેહદ્વારં પિદહિત્વા પક્કામિ. સોપિ આગન્ત્વા તં અપસ્સન્તો પટિવિસ્સકે પુચ્છિત્વા તં પવત્તિં સુત્વા ‘‘નિવત્તેસ્સામિ ન’’ન્તિ અનુબન્ધિત્વા તં દિસ્વા નાનપ્પકારં યાચિયમાનોપિ નિવત્તેતું નાસક્ખિ. અથસ્સા એકસ્મિં ઠાને કમ્મજવાતા ચલિંસુ. સા એકં ગચ્છન્તરં પવિસિત્વા, ‘‘સામિ, કમ્મજવાતા મે ચલિતા’’તિ વત્વા ભૂમિયં નિપજ્જિત્વા સમ્પરિવત્તમાના કિચ્છેન દારકં વિજાયિત્વા ‘‘યસ્સત્થાયાહં કુલઘરં ગચ્છેય્યં, સો અત્થો નિપ્ફન્નો’’તિ પુનદેવ તેન સદ્ધિં ગેહં આગન્ત્વા વાસં કપ્પેસિ.

    Sā kira sāvatthiyaṃ cattālīsakoṭivibhavassa seṭṭhino dhītā ahosi abhirūpā. Taṃ soḷasavassuddesikakāle sattabhūmikassa pāsādassa uparimatale rakkhantā vasāpesuṃ. Evaṃ santepi sā ekena attano cūḷūpaṭṭhākena saddhiṃ vippaṭipajji . Athassā mātāpitaro samajātikakule ekassa kumārassa paṭissuṇitvā vivāhadivasaṃ ṭhapesuṃ. Tasmiṃ upakaṭṭhe sā taṃ cūḷūpaṭṭhākaṃ āha – ‘‘maṃ kira asukakulassa nāma dassanti, mayi patikulaṃ gate mama paṇṇākāraṃ gahetvā āgatopi tattha pavesanaṃ na labhissasi, sace te mayi sineho atthi, idāneva maṃ gahetvā yena vā tena vā palāyassū’’ti. ‘‘So sādhu, bhadde’’ti. ‘‘Tena hi ahaṃ sve pātova nagaradvārassa asukaṭṭhāne nāma ṭhassāmi, tvaṃ ekena upāyena nikkhamitvā tattha āgaccheyyāsī’’ti vatvā dutiyadivase saṅketaṭṭhāne aṭṭhāsi. Sāpi pātova kiliṭṭhaṃ vatthaṃ nivāsetvā kese vikkiritvā kuṇḍakena sarīraṃ makkhitvā kuṭaṃ ādāya dāsīhi saddhiṃ gacchantī viya gharā nikkhamitvā taṃ ṭhānaṃ agamāsi. So taṃ ādāya dūraṃ gantvā ekasmiṃ gāme nivāsaṃ kappetvā araññe khettaṃ kasitvā dārupaṇṇādīni āharati. Itarā kuṭena udakaṃ āharitvā sahatthā koṭṭanapacanādīni karontī attano pāpassa phalaṃ anubhoti. Athassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi. Sā paripuṇṇagabbhā ‘‘idha me koci upakārako natthi, mātāpitaro nāma puttesu muduhadayā honti, tesaṃ santikaṃ maṃ nehi, tattha me gabbhavuṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti sāmikaṃ yāci. So ‘‘kiṃ, bhadde, kathesi, maṃ disvā tava mātāpitaro vividhā kammakāraṇā kareyyuṃ, na sakkā mayā tattha gantu’’nti paṭikkhipi. Sā punappunaṃ yācitvāpi gamanaṃ alabhamānā tassa araññaṃ gatakāle paṭivissake āmantetvā ‘‘sace so āgantvā maṃ apassanto ‘kahaṃ gatā’ti pucchissati, mama attano kulagharaṃ gatabhāvaṃ ācikkheyyāthā’’ti vatvā gehadvāraṃ pidahitvā pakkāmi. Sopi āgantvā taṃ apassanto paṭivissake pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘nivattessāmi na’’nti anubandhitvā taṃ disvā nānappakāraṃ yāciyamānopi nivattetuṃ nāsakkhi. Athassā ekasmiṃ ṭhāne kammajavātā caliṃsu. Sā ekaṃ gacchantaraṃ pavisitvā, ‘‘sāmi, kammajavātā me calitā’’ti vatvā bhūmiyaṃ nipajjitvā samparivattamānā kicchena dārakaṃ vijāyitvā ‘‘yassatthāyāhaṃ kulagharaṃ gaccheyyaṃ, so attho nipphanno’’ti punadeva tena saddhiṃ gehaṃ āgantvā vāsaṃ kappesi.

    તસ્સા અપરેન સમયેન પુન ગબ્ભો પતિટ્ઠહિ. સા પરિપુણ્ણગબ્ભા હુત્વા પુરિમનયેનેવ સામિકં યાચિત્વા ગમનં અલભમાના પુત્તં અઙ્કેનાદાય તથેવ પક્કમિત્વા તેન અનુબન્ધિત્વા ‘‘તિટ્ઠાહી’’તિ વુત્તે નિવત્તિતું ન ઇચ્છિ. અથ નેસં ગચ્છન્તાનં મહા અકાલમેઘો ઉદપાદિ સમન્તા વિજ્જુલતાહિ આદિત્તં વિય મેઘત્થનિતેહિ, ભિજ્જમાનં વિય ઉદકધારાનિપાતનિરન્તરં નભં અહોસિ. તસ્મિં ખણે તસ્સા કમ્મજવાતા ચલિંસુ. સા સામિકં આમન્તેત્વા, ‘‘સામિ, કમ્મજવાતા મે ચલિતા, ન સક્કોમિ સન્ધારેતું, અનોવસ્સકટ્ઠાનં મે જાનાહી’’તિ આહ. સો હત્થગતાય વાસિયા ઇતો ચિતો ચ ઉપધારેન્તો એકસ્મિં વમ્મિકમત્થકે જાતં ગુમ્બં દિસ્વા છિન્દિતું આરભિ. અથ નં વમ્મિકતો નિક્ખમિત્વા ઘોરવિસો આસીવિસો ડંસિ. તઙ્ખણઞ્ઞેવસ્સ સરીરં અન્તોસમુટ્ઠિતાહિ અગ્ગિજાલાહિ ડય્હમાનં વિય નીલવણ્ણં હુત્વા તત્થેવ પતિ. ઇતરાપિ મહાદુક્ખં અનુભવમાના તસ્સ આગમનં ઓલોકેન્તીપિ તં અદિસ્વાવ અપરમ્પિ પુત્તં વિજાયિ. દ્વે દારકા વાતવુટ્ઠિવેગં અસહમાના મહાવિરવં વિરવન્તિ. સા ઉભોપિ તે ઉરન્તરે કત્વા દ્વીહિ જણ્ણુકેહિ ચેવ હત્થેહિ ચ ભૂમિયં ઉપ્પીળેત્વા તથા ઠિતાવ રત્તિં વીતિનામેસિ. સકલસરીરં નિલ્લોહિતં વિય પણ્ડુપલાસવણ્ણં અહોસિ. સા ઉટ્ઠિતે અરુણે મંસપેસિવણ્ણં એકં પુત્તં અઙ્કેનાદાય ઇતરં અઙ્ગુલિયા ગહેત્વા ‘‘એહિ, તાત, પિતા તે ઇતો ગતો’’તિ વત્વા સામિકસ્સ ગતમગ્ગેન ગચ્છન્તી તં વમ્મિકમત્થકે કાલં કત્વા પતિતં નીલવણ્ણં થદ્ધસરીરં દિસ્વા ‘‘મં નિસ્સાય મમ સામિકો પન્થે મતો’’તિ રોદન્તી પરિદેવન્તી પાયાસિ.

    Tassā aparena samayena puna gabbho patiṭṭhahi. Sā paripuṇṇagabbhā hutvā purimanayeneva sāmikaṃ yācitvā gamanaṃ alabhamānā puttaṃ aṅkenādāya tatheva pakkamitvā tena anubandhitvā ‘‘tiṭṭhāhī’’ti vutte nivattituṃ na icchi. Atha nesaṃ gacchantānaṃ mahā akālamegho udapādi samantā vijjulatāhi ādittaṃ viya meghatthanitehi, bhijjamānaṃ viya udakadhārānipātanirantaraṃ nabhaṃ ahosi. Tasmiṃ khaṇe tassā kammajavātā caliṃsu. Sā sāmikaṃ āmantetvā, ‘‘sāmi, kammajavātā me calitā, na sakkomi sandhāretuṃ, anovassakaṭṭhānaṃ me jānāhī’’ti āha. So hatthagatāya vāsiyā ito cito ca upadhārento ekasmiṃ vammikamatthake jātaṃ gumbaṃ disvā chindituṃ ārabhi. Atha naṃ vammikato nikkhamitvā ghoraviso āsīviso ḍaṃsi. Taṅkhaṇaññevassa sarīraṃ antosamuṭṭhitāhi aggijālāhi ḍayhamānaṃ viya nīlavaṇṇaṃ hutvā tattheva pati. Itarāpi mahādukkhaṃ anubhavamānā tassa āgamanaṃ olokentīpi taṃ adisvāva aparampi puttaṃ vijāyi. Dve dārakā vātavuṭṭhivegaṃ asahamānā mahāviravaṃ viravanti. Sā ubhopi te urantare katvā dvīhi jaṇṇukehi ceva hatthehi ca bhūmiyaṃ uppīḷetvā tathā ṭhitāva rattiṃ vītināmesi. Sakalasarīraṃ nillohitaṃ viya paṇḍupalāsavaṇṇaṃ ahosi. Sā uṭṭhite aruṇe maṃsapesivaṇṇaṃ ekaṃ puttaṃ aṅkenādāya itaraṃ aṅguliyā gahetvā ‘‘ehi, tāta, pitā te ito gato’’ti vatvā sāmikassa gatamaggena gacchantī taṃ vammikamatthake kālaṃ katvā patitaṃ nīlavaṇṇaṃ thaddhasarīraṃ disvā ‘‘maṃ nissāya mama sāmiko panthe mato’’ti rodantī paridevantī pāyāsi.

    સા સકલરત્તિં દેવેન વુટ્ઠત્તા અચિરવતિં નદિં જણ્ણુપ્પમાણેન કટિપ્પમાણેન થનપ્પમાણેન ઉદકેન પરિપુણ્ણં દિસ્વા અત્તનો મન્દબુદ્ધિતાય દ્વીહિ દારકેહિ સદ્ધિં ઉદકં ઓતરિતું અવિસહન્તી જેટ્ઠપુત્તં ઓરિમતીરે ઠપેત્વા ઇતરં આદાય પરતીરં ગન્ત્વા સાખાભઙ્ગં અત્થરિત્વા નિપજ્જાપેત્વા ‘‘ઇતરસ્સ સન્તિકં ગમિસ્સામી’’તિ બાલપુત્તકં પહાય તરિતું અસક્કોન્તી પુનપ્પુનં નિવત્તિત્વા ઓલોકયમાના પાયાસિ. અથસ્સા નદીમજ્ઝં ગતકાલે એકો સેનો તં કુમારં દિસ્વા ‘‘મંસપેસી’’તિ સઞ્ઞાય આકાસતો ભસ્સિ. સા તં પુત્તસ્સત્થાય ભસ્સન્તં દિસ્વા ઉભો હત્થે ઉક્ખિપિત્વા ‘‘સૂસૂ’’તિ તિક્ખત્તું મહાસદ્દં નિચ્છારેસિ. સેનો દૂરભાવેન તં અસુત્વાવ કુમારકં ગહેત્વા વેહાસં ઉપ્પતિત્વા ગતો. ઓરિમતીરે ઠિતપુત્તો માતરં નદીમજ્ઝે ઉભો હત્થે ઉક્ખિપિત્વા મહાસદ્દં નિચ્છારયમાનં દિસ્વા ‘‘મં પક્કોસતી’’તિ સઞ્ઞાય વેગેન ઉદકે પતિ. ઇતિસ્સા બાલપુત્તં સેનો હરિ, જેટ્ઠપુત્તો ઉદકેન વૂળ્હો.

    Sā sakalarattiṃ devena vuṭṭhattā aciravatiṃ nadiṃ jaṇṇuppamāṇena kaṭippamāṇena thanappamāṇena udakena paripuṇṇaṃ disvā attano mandabuddhitāya dvīhi dārakehi saddhiṃ udakaṃ otarituṃ avisahantī jeṭṭhaputtaṃ orimatīre ṭhapetvā itaraṃ ādāya paratīraṃ gantvā sākhābhaṅgaṃ attharitvā nipajjāpetvā ‘‘itarassa santikaṃ gamissāmī’’ti bālaputtakaṃ pahāya tarituṃ asakkontī punappunaṃ nivattitvā olokayamānā pāyāsi. Athassā nadīmajjhaṃ gatakāle eko seno taṃ kumāraṃ disvā ‘‘maṃsapesī’’ti saññāya ākāsato bhassi. Sā taṃ puttassatthāya bhassantaṃ disvā ubho hatthe ukkhipitvā ‘‘sūsū’’ti tikkhattuṃ mahāsaddaṃ nicchāresi. Seno dūrabhāvena taṃ asutvāva kumārakaṃ gahetvā vehāsaṃ uppatitvā gato. Orimatīre ṭhitaputto mātaraṃ nadīmajjhe ubho hatthe ukkhipitvā mahāsaddaṃ nicchārayamānaṃ disvā ‘‘maṃ pakkosatī’’ti saññāya vegena udake pati. Itissā bālaputtaṃ seno hari, jeṭṭhaputto udakena vūḷho.

    સા ‘‘એકો મે પુત્તો સેનેન ગહિતો, એકો ઉદકેન વૂળ્હો, પન્થે મે પતિ મતો’’તિ રોદન્તી પરિદેવન્તી ગચ્છમાના સાવત્થિતો આગચ્છન્તં એકં પુરિસં દિસ્વા પુચ્છિ – ‘‘કત્થ વાસિકોસિ, તાતા’’તિ? ‘‘સાવત્થિવાસિકોમ્હિ, અમ્મા’’તિ. ‘‘સાવત્થિનગરે અસુકવીથિયં એવરૂપં અસુકકુલં નામ અત્થિ, જાનાસિ, તાતા’’તિ? ‘‘જાનામિ, અમ્મ, તં પન મા પુચ્છિ, સચે અઞ્ઞં જાનાસિ પુચ્છા’’તિ. ‘‘અઞ્ઞેન મે કમ્મં નત્થિ, તદેવ પુચ્છામિ, તાતા’’તિ. ‘‘અમ્મ, ત્વં અત્તનો અનાચિક્ખિતું ન દેસિ, અજ્જ તે સબ્બરત્તિં દેવો વસ્સન્તો દિટ્ઠો’’તિ. ‘‘દિટ્ઠો મે, તાત, મય્હમેવેસો સબ્બરત્તિં વુટ્ઠો, ન અઞ્ઞસ્સ. મય્હં પન વુટ્ઠકારણં પચ્છા તે કથેસ્સામિ, એતસ્મિં તાવ મે સેટ્ઠિગેહે પવત્તિં કથેહી’’તિ. ‘‘અમ્મ, અજ્જ રત્તિં સેટ્ઠિઞ્ચ સેટ્ઠિભરિયઞ્ચ સેટ્ઠિપુત્તઞ્ચાતિ તયોપિ જને અવત્થરમાનં ગેહં પતિ, તે એકચિતકસ્મિં ઝાયન્તિ. એસ ધૂમો પઞ્ઞાયતિ, અમ્મા’’તિ. સા તસ્મિં ખણે નિવત્થવત્થં પતમાનં ન સઞ્જાનિ, ઉમ્મત્તિકભાવં પત્વા યથાજાતાવ રોદન્તી પરિદેવન્તી –

    Sā ‘‘eko me putto senena gahito, eko udakena vūḷho, panthe me pati mato’’ti rodantī paridevantī gacchamānā sāvatthito āgacchantaṃ ekaṃ purisaṃ disvā pucchi – ‘‘kattha vāsikosi, tātā’’ti? ‘‘Sāvatthivāsikomhi, ammā’’ti. ‘‘Sāvatthinagare asukavīthiyaṃ evarūpaṃ asukakulaṃ nāma atthi, jānāsi, tātā’’ti? ‘‘Jānāmi, amma, taṃ pana mā pucchi, sace aññaṃ jānāsi pucchā’’ti. ‘‘Aññena me kammaṃ natthi, tadeva pucchāmi, tātā’’ti. ‘‘Amma, tvaṃ attano anācikkhituṃ na desi, ajja te sabbarattiṃ devo vassanto diṭṭho’’ti. ‘‘Diṭṭho me, tāta, mayhameveso sabbarattiṃ vuṭṭho, na aññassa. Mayhaṃ pana vuṭṭhakāraṇaṃ pacchā te kathessāmi, etasmiṃ tāva me seṭṭhigehe pavattiṃ kathehī’’ti. ‘‘Amma, ajja rattiṃ seṭṭhiñca seṭṭhibhariyañca seṭṭhiputtañcāti tayopi jane avattharamānaṃ gehaṃ pati, te ekacitakasmiṃ jhāyanti. Esa dhūmo paññāyati, ammā’’ti. Sā tasmiṃ khaṇe nivatthavatthaṃ patamānaṃ na sañjāni, ummattikabhāvaṃ patvā yathājātāva rodantī paridevantī –

    ‘‘ઉભો પુત્તા કાલકતા, પન્થે મય્હં પતી મતો;

    ‘‘Ubho puttā kālakatā, panthe mayhaṃ patī mato;

    માતા પિતા ચ ભાતા ચ, એકચિતમ્હિ ડય્હરે’’તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૨.૪૯૮) –

    Mātā pitā ca bhātā ca, ekacitamhi ḍayhare’’ti. (apa. therī 2.2.498) –

    વિલપન્તી પરિબ્ભમિ. મનુસ્સા તં દિસ્વા ‘‘ઉમ્મત્તિકા ઉમ્મત્તિકા’’તિ કચવરં ગહેત્વા પંસું ગહેત્વા મત્થકે ઓકિરન્તા લેડ્ડૂહિ પહરન્તિ. સત્થા જેતવનમહાવિહારે અટ્ઠપરિસમજ્ઝે નિસીદિત્વા ધમ્મં દેસેન્તો તં આગચ્છમાનં અદ્દસ કપ્પસતસહસ્સં પૂરિતપારમિં અભિનીહારસમ્પન્નં.

    Vilapantī paribbhami. Manussā taṃ disvā ‘‘ummattikā ummattikā’’ti kacavaraṃ gahetvā paṃsuṃ gahetvā matthake okirantā leḍḍūhi paharanti. Satthā jetavanamahāvihāre aṭṭhaparisamajjhe nisīditvā dhammaṃ desento taṃ āgacchamānaṃ addasa kappasatasahassaṃ pūritapāramiṃ abhinīhārasampannaṃ.

    સા કિર પદુમુત્તરબુદ્ધકાલે પદુમુત્તરસત્થારા એકં વિનયધરત્થેરિં બાહાય ગહેત્વા નન્દનવને ઠપેન્તં વિય એતદગ્ગટ્ઠાને ઠપિયમાનં દિસ્વા ‘‘અહમ્પિ તુમ્હાદિસસ્સ બુદ્ધસ્સ સન્તિકે વિનયધરત્થેરીનં અગ્ગટ્ઠાનં લભેય્ય’’ન્તિ અધિકારં કત્વા પત્થનં ઠપેસિ. પદુમુત્તરબુદ્ધો અનાગતંસઞાણં પત્થરિત્વા પત્થનાય સમિજ્ઝનભાવં ઞત્વા ‘‘અનાગતે ગોતમબુદ્ધસ્સ નામ સાસને અયં પટાચારા નામેન વિનયધરત્થેરીનં અગ્ગા ભવિસ્સતી’’તિ બ્યાકાસિ. તં એવં પત્થિતપત્થનં અભિનીહારસમ્પન્નં સત્થા દૂરતોવ આગચ્છન્તિં દિસ્વા ‘‘ઇમિસ્સા ઠપેત્વા મં અઞ્ઞો અવસ્સયો ભવિતું સમત્થો નામ નત્થી’’તિ ચિન્તેત્વા તં યથા વિહારાભિમુખં આગચ્છતિ, એવં અકાસિ. પરિસા તં દિસ્વાવ ‘‘ઇમિસ્સા ઉમ્મત્તિકાય ઇતો આગન્તું મા દદિત્થા’’તિ આહ. સત્થા ‘‘અપેથ, મા નં વારયિત્થા’’તિ વત્વા અવિદૂરટ્ઠાનં આગતકાલે ‘‘સતિં પટિલભ ભગિની’’તિ આહ. સા તં ખણંયેવ બુદ્ધાનુભાવેન સતિં પટિલભિ. તસ્મિંકાલે નિવત્થવત્થસ્સ પતિતભાવં સલ્લક્ખેત્વા હિરોત્તપ્પં પચ્ચુપટ્ઠાપેત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિ. અથસ્સા એકો પુરિસો ઉત્તરસાટકં ખિપિ. સા તં નિવાસેત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા સુવણ્ણવણ્ણેસુ પાદેસુ પઞ્ચપતિટ્ઠિતેન વન્દિત્વા, ‘‘ભન્તે, અવસ્સયો મે હોથ, પતિટ્ઠા મે હોથ. એકઞ્હિ મે પુત્તં સેનો ગણ્હિ, એકો ઉદકેન વૂળ્હો, પન્થે મે પતિ મતો, માતાપિતરો ચેવ મે ભાતા ચ ગેહેન અવત્થટા એકચિતકસ્મિં ઝાયન્તી’’તિ.

    Sā kira padumuttarabuddhakāle padumuttarasatthārā ekaṃ vinayadharattheriṃ bāhāya gahetvā nandanavane ṭhapentaṃ viya etadaggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā ‘‘ahampi tumhādisassa buddhassa santike vinayadharattherīnaṃ aggaṭṭhānaṃ labheyya’’nti adhikāraṃ katvā patthanaṃ ṭhapesi. Padumuttarabuddho anāgataṃsañāṇaṃ pattharitvā patthanāya samijjhanabhāvaṃ ñatvā ‘‘anāgate gotamabuddhassa nāma sāsane ayaṃ paṭācārā nāmena vinayadharattherīnaṃ aggā bhavissatī’’ti byākāsi. Taṃ evaṃ patthitapatthanaṃ abhinīhārasampannaṃ satthā dūratova āgacchantiṃ disvā ‘‘imissā ṭhapetvā maṃ añño avassayo bhavituṃ samattho nāma natthī’’ti cintetvā taṃ yathā vihārābhimukhaṃ āgacchati, evaṃ akāsi. Parisā taṃ disvāva ‘‘imissā ummattikāya ito āgantuṃ mā daditthā’’ti āha. Satthā ‘‘apetha, mā naṃ vārayitthā’’ti vatvā avidūraṭṭhānaṃ āgatakāle ‘‘satiṃ paṭilabha bhaginī’’ti āha. Sā taṃ khaṇaṃyeva buddhānubhāvena satiṃ paṭilabhi. Tasmiṃkāle nivatthavatthassa patitabhāvaṃ sallakkhetvā hirottappaṃ paccupaṭṭhāpetvā ukkuṭikaṃ nisīdi. Athassā eko puriso uttarasāṭakaṃ khipi. Sā taṃ nivāsetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā suvaṇṇavaṇṇesu pādesu pañcapatiṭṭhitena vanditvā, ‘‘bhante, avassayo me hotha, patiṭṭhā me hotha. Ekañhi me puttaṃ seno gaṇhi, eko udakena vūḷho, panthe me pati mato, mātāpitaro ceva me bhātā ca gehena avatthaṭā ekacitakasmiṃ jhāyantī’’ti.

    સત્થા તસ્સા વચનં સુત્વા ‘‘પટાચારે, મા ચિન્તયિ, તવ તાણં સરણં અવસ્સયો ભવિતું સમત્થસ્સેવ સન્તિકં આગતાસિ. યથા હિ તવ ઇદાનિ એકો પુત્તકો સેનેન ગહિતો, એકો ઉદકેન વૂળ્હો, પન્થે પતિ મતો, માતાપિતરો ચેવ ભાતા ચ ગેહેન અવત્થટા; એવમેવ ઇમસ્મિં સંસારે પુત્તાદીનં મતકાલે તવ રોદન્તિયા પગ્ઘરિતઅસ્સુ ચતુન્નં મહાસમુદ્દાનં ઉદકતો બહુતર’’ન્તિ વત્વા ઇમં ગાથમાહ –

    Satthā tassā vacanaṃ sutvā ‘‘paṭācāre, mā cintayi, tava tāṇaṃ saraṇaṃ avassayo bhavituṃ samatthasseva santikaṃ āgatāsi. Yathā hi tava idāni eko puttako senena gahito, eko udakena vūḷho, panthe pati mato, mātāpitaro ceva bhātā ca gehena avatthaṭā; evameva imasmiṃ saṃsāre puttādīnaṃ matakāle tava rodantiyā paggharitaassu catunnaṃ mahāsamuddānaṃ udakato bahutara’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ચતૂસુ સમુદ્દેસુ જલં પરિત્તકં,

    ‘‘Catūsu samuddesu jalaṃ parittakaṃ,

    તતો બહું અસ્સુજલં અનપ્પકં;

    Tato bahuṃ assujalaṃ anappakaṃ;

    દુક્ખેન ફુટ્ઠસ્સ નરસ્સ સોચના,

    Dukkhena phuṭṭhassa narassa socanā,

    કિં કારણા અમ્મ તુવં પમજ્જસી’’તિ.

    Kiṃ kāraṇā amma tuvaṃ pamajjasī’’ti.

    એવં સત્થરિ અનમતગ્ગપરિયાયં કથેન્તે તસ્સ સરીરે સોકો તનુત્તં અગમાસિ. અથ નં તનુભૂતસોકં ઞત્વા પુન સત્થા આમન્તેત્વા ‘‘પટાચારે પુત્તાદયો નામ પરલોકં ગચ્છન્તસ્સ તાણં વા લેણં વા સરણં વા ભવિતું ન સક્કોન્તિ, તસ્મા વિજ્જમાનાપિ તે ન સન્તિયેવ, પણ્ડિતેન પન સીલં વિસોધેત્વા અત્તનો નિબ્બાનગામિમગ્ગં ખિપ્પમેવ સોધેતું વટ્ટતી’’તિ વત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમા ગાથા અભાસિ –

    Evaṃ satthari anamataggapariyāyaṃ kathente tassa sarīre soko tanuttaṃ agamāsi. Atha naṃ tanubhūtasokaṃ ñatvā puna satthā āmantetvā ‘‘paṭācāre puttādayo nāma paralokaṃ gacchantassa tāṇaṃ vā leṇaṃ vā saraṇaṃ vā bhavituṃ na sakkonti, tasmā vijjamānāpi te na santiyeva, paṇḍitena pana sīlaṃ visodhetvā attano nibbānagāmimaggaṃ khippameva sodhetuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

    ‘‘ન સન્તિ પુત્તા તાણાય, ન પિતા નાપિ બન્ધવા;

    ‘‘Na santi puttā tāṇāya, na pitā nāpi bandhavā;

    અન્તકેનાધિપન્નસ્સ, નત્થિ ઞાતીસુ તાણતા. (ધ॰ પ॰ ૨૮૮; અપ॰ થેરી ૨.૨.૫૦૧);

    Antakenādhipannassa, natthi ñātīsu tāṇatā. (dha. pa. 288; apa. therī 2.2.501);

    ‘‘એતમત્થવસ્સં ઞત્વા, પણ્ડિતો સીલસંવુતો;

    ‘‘Etamatthavassaṃ ñatvā, paṇḍito sīlasaṃvuto;

    નિબ્બાનગમનં મગ્ગં, ખિપ્પમેવ વિસોધયે’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૨૮૯);

    Nibbānagamanaṃ maggaṃ, khippameva visodhaye’’ti. (dha. pa. 289);

    દેસનાવસાને પટાચારા મહાપથવિયં પંસુપરિમાણે કિલેસે ઝાપેત્વા સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ, અઞ્ઞેપિ બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ. સા પન સોતાપન્ના હુત્વા સત્થારં પબ્બજ્જં યાચિ. સત્થા તં ભિક્ખુનીનં સન્તિકં પહિણિત્વા પબ્બાજેસિ. સા લદ્ધૂપસમ્પદા પટિતાચારત્તા પટાચારાત્વેવ પઞ્ઞાયિ. સા એકદિવસં કુટેન ઉદકં આદાય પાદે ધોવન્તી ઉદકં આસિઞ્ચિ, તં થોકં ગન્ત્વા પચ્છિજ્જિ. દુતિયવારે આસિત્તં તતો દૂરતરં અગમાસિ. તતિયવારે આસિત્તં તતોપિ દૂરતરન્તિ. સા તદેવ આરમ્મણં ગહેત્વા તયો વયે પરિચ્છિન્દિત્વા ‘‘મયા પઠમં આસિત્તં ઉદકં વિય ઇમે સત્તા પઠમવયેપિ મરન્તિ, તતો દૂરતરં ગતં દુતિયવારે આસિત્તં ઉદકં વિય મજ્ઝિમવયેપિ મરન્તિ, તતોપિ દૂરતરં ગતં તતિયવારે આસિત્તં ઉદકં વિય પચ્છિમવયેપિ મરન્તિયેવા’’તિ ચિન્તેસિ. સત્થા ગન્ધકુટિયં નિસિન્નોવ ઓભાસં ફરિત્વા તસ્સા સમ્મુખે ઠત્વા કથેન્તો વિય ‘‘એવમેતં પટાચારે, પઞ્ચન્નમ્પિ ખન્ધાનં ઉદયબ્બયં અપસ્સન્તસ્સ વસ્સસતં જીવનતો તેસં ઉદયબ્બયં પસ્સન્તસ્સ એકાહમ્પિ એકક્ખણમ્પિ જીવિતં સેય્યો’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ગાથમાહ –

    Desanāvasāne paṭācārā mahāpathaviyaṃ paṃsuparimāṇe kilese jhāpetvā sotāpattiphale patiṭṭhahi, aññepi bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti. Sā pana sotāpannā hutvā satthāraṃ pabbajjaṃ yāci. Satthā taṃ bhikkhunīnaṃ santikaṃ pahiṇitvā pabbājesi. Sā laddhūpasampadā paṭitācārattā paṭācārātveva paññāyi. Sā ekadivasaṃ kuṭena udakaṃ ādāya pāde dhovantī udakaṃ āsiñci, taṃ thokaṃ gantvā pacchijji. Dutiyavāre āsittaṃ tato dūrataraṃ agamāsi. Tatiyavāre āsittaṃ tatopi dūrataranti. Sā tadeva ārammaṇaṃ gahetvā tayo vaye paricchinditvā ‘‘mayā paṭhamaṃ āsittaṃ udakaṃ viya ime sattā paṭhamavayepi maranti, tato dūrataraṃ gataṃ dutiyavāre āsittaṃ udakaṃ viya majjhimavayepi maranti, tatopi dūrataraṃ gataṃ tatiyavāre āsittaṃ udakaṃ viya pacchimavayepi marantiyevā’’ti cintesi. Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova obhāsaṃ pharitvā tassā sammukhe ṭhatvā kathento viya ‘‘evametaṃ paṭācāre, pañcannampi khandhānaṃ udayabbayaṃ apassantassa vassasataṃ jīvanato tesaṃ udayabbayaṃ passantassa ekāhampi ekakkhaṇampi jīvitaṃ seyyo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento gāthamāha –

    ૧૧૩.

    113.

    ‘‘યો ચ વસ્સસતં જીવે, અપસ્સં ઉદયબ્બયં;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, apassaṃ udayabbayaṃ;

    એકાહં જીવિતં સેય્યો, પસ્સતો ઉદયબ્બય’’ન્તિ.

    Ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo, passato udayabbaya’’nti.

    તત્થ અપસ્સં ઉદયબ્બયન્તિ પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં પઞ્ચવીસતિયા લક્ખણેહિ ઉદયઞ્ચ વયઞ્ચ અપસ્સન્તો. પસ્સતો ઉદયબ્બયન્તિ તેસં ઉદયઞ્ચ વયઞ્ચ પસ્સન્તસ્સ. ઇતરસ્સ જીવનતો એકાહમ્પિ જીવિતં સેય્યોતિ.

    Tattha apassaṃ udayabbayanti pañcannaṃ khandhānaṃ pañcavīsatiyā lakkhaṇehi udayañca vayañca apassanto. Passato udayabbayanti tesaṃ udayañca vayañca passantassa. Itarassa jīvanato ekāhampi jīvitaṃ seyyoti.

    દેસનાવસાને પટાચારા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં પાપુણિ.

    Desanāvasāne paṭācārā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.

    પટાચારાથેરીવત્થુ દ્વાદસમં.

    Paṭācārātherīvatthu dvādasamaṃ.

    ૧૩. કિસાગોતમીવત્થુ

    13. Kisāgotamīvatthu

    યો ચ વસ્સસતં જીવેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો કિસાગોતમિં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yoca vassasataṃ jīveti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kisāgotamiṃ ārabbha kathesi.

    સાવત્થિયં કિરેકસ્સ સેટ્ઠિસ્સ ગેહે ચત્તાલીસકોટિધનં અઙ્ગારા એવ હુત્વા અટ્ઠાસિ. સેટ્ઠિ તં દિસ્વા ઉપ્પન્નસોકો આહારં પટિક્ખિપિત્વા મઞ્ચકે નિપજ્જિ. તસ્સેકો સહાયકો ગેહં ગન્ત્વા, ‘‘સમ્મ, કસ્મા સોચસી’’તિ પુચ્છિત્વા તં પવત્તિં સુત્વા, ‘‘સમ્મ, મા સોચિ, અહં એકં ઉપાયં જાનામિ, તં કરોહી’’તિ. ‘‘કિં કરોમિ, સમ્મા’’તિ? અત્તનો આપણે કિલઞ્જં પસારેત્વા તત્થ તે અઙ્ગારે રાસિં કત્વા વિક્કિણન્તો વિય નિસીદ, આગતાગતેસુ મનુસ્સેસુ યે એવં વદન્તિ – ‘‘સેસજના વત્થતેલમધુફાણિતાદીનિ વિક્કિણન્તિ, ત્વં પન અઙ્ગારે વિક્કિણન્તો નિસિન્નો’’તિ. તે વદેય્યાસિ – ‘‘અત્તનો સન્તકં અવિક્કિણન્તો કિં કરોમી’’તિ? યો પન તં એવં વદતિ ‘‘સેસજના વત્થતેલમધુફાણિતાદીનિ વિક્કિણન્તિ, ત્વં પન હિરઞ્ઞસુવણ્ણં વિક્કિણન્તો નિસિન્નો’’તિ. તં વદેય્યાસિ ‘‘કહં હિરઞ્ઞસુવણ્ણ’’ન્તિ. ‘‘ઇદ’’ન્તિ ચ વુત્તે ‘‘આહર, તાવ ન’’ન્તિ હત્થેહિ પટિચ્છેય્યાસિ. એવં દિન્નં તવ હત્થે હિરઞ્ઞસુવણ્ણં ભવિસ્સતિ. સા પન સચે કુમારિકા હોતિ, તવ ગેહે પુત્તસ્સ નં આહરિત્વા ચત્તાલીસકોટિધનં તસ્સા નિય્યાદેત્વા તાય દિન્નં વલઞ્જેય્યાસિ. સચે કુમારકો હોતિ, તવ ગેહે વયપ્પત્તં ધીતરં તસ્સ દત્વા ચત્તાલીસકોટિધનં નિય્યાદેત્વા તેન દિન્નં વલઞ્જેય્યાસીતિ. સો ‘‘ભદ્દકો ઉપાયો’’તિ અત્તનો આપણે અઙ્ગારે રાસિં કત્વા વિક્કિણન્તો વિય નિસીદિ. યે પન નં એવમાહંસુ – ‘‘સેસજના વત્થતેલમધુફાણિતાદીનિ વિક્કિણન્તિ, કિં પન ત્વં અઙ્ગારે વિક્કિણન્તો નિસિન્નો’’તિ? તેસં ‘‘અત્તનો સન્તકં અવિક્કિણન્તો કિં કરોમી’’તિ પટિવચનં અદાસિ. અથેકા ગોતમી નામ કુમારિકા કિસસરીરતાય કિસાગોતમીતિ પઞ્ઞાયમાના પરિજિણ્ણકુલસ્સ ધીતા અત્તનો એકેન કિચ્ચેન આપણદ્વારં ગન્ત્વા તં સેટ્ઠિં દિસ્વા એવમાહ – ‘‘કિં, તાત, સેસજના વત્થતેલમધુફાણિતાદીનિ વિક્કિણન્તિ, ત્વં હિરઞ્ઞસુવણ્ણં વિક્કિણન્તો નિસિન્નો’’તિ? ‘‘કહં, અમ્મ, હિરઞ્ઞસુવણ્ણ’’ન્તિ ? ‘‘નનુ ‘ત્વં તદેવ ગહેત્વા નિસિન્નોસી’તિ, આહર, તાવ નં, અમ્મા’’તિ. સા હત્થપૂરં ગહેત્વા તસ્સ હત્થેસુ ઠપેસિ, તં હિરઞ્ઞસુવણ્ણમેવ અહોસિ.

    Sāvatthiyaṃ kirekassa seṭṭhissa gehe cattālīsakoṭidhanaṃ aṅgārā eva hutvā aṭṭhāsi. Seṭṭhi taṃ disvā uppannasoko āhāraṃ paṭikkhipitvā mañcake nipajji. Tasseko sahāyako gehaṃ gantvā, ‘‘samma, kasmā socasī’’ti pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā, ‘‘samma, mā soci, ahaṃ ekaṃ upāyaṃ jānāmi, taṃ karohī’’ti. ‘‘Kiṃ karomi, sammā’’ti? Attano āpaṇe kilañjaṃ pasāretvā tattha te aṅgāre rāsiṃ katvā vikkiṇanto viya nisīda, āgatāgatesu manussesu ye evaṃ vadanti – ‘‘sesajanā vatthatelamadhuphāṇitādīni vikkiṇanti, tvaṃ pana aṅgāre vikkiṇanto nisinno’’ti. Te vadeyyāsi – ‘‘attano santakaṃ avikkiṇanto kiṃ karomī’’ti? Yo pana taṃ evaṃ vadati ‘‘sesajanā vatthatelamadhuphāṇitādīni vikkiṇanti, tvaṃ pana hiraññasuvaṇṇaṃ vikkiṇanto nisinno’’ti. Taṃ vadeyyāsi ‘‘kahaṃ hiraññasuvaṇṇa’’nti. ‘‘Ida’’nti ca vutte ‘‘āhara, tāva na’’nti hatthehi paṭiccheyyāsi. Evaṃ dinnaṃ tava hatthe hiraññasuvaṇṇaṃ bhavissati. Sā pana sace kumārikā hoti, tava gehe puttassa naṃ āharitvā cattālīsakoṭidhanaṃ tassā niyyādetvā tāya dinnaṃ valañjeyyāsi. Sace kumārako hoti, tava gehe vayappattaṃ dhītaraṃ tassa datvā cattālīsakoṭidhanaṃ niyyādetvā tena dinnaṃ valañjeyyāsīti. So ‘‘bhaddako upāyo’’ti attano āpaṇe aṅgāre rāsiṃ katvā vikkiṇanto viya nisīdi. Ye pana naṃ evamāhaṃsu – ‘‘sesajanā vatthatelamadhuphāṇitādīni vikkiṇanti, kiṃ pana tvaṃ aṅgāre vikkiṇanto nisinno’’ti? Tesaṃ ‘‘attano santakaṃ avikkiṇanto kiṃ karomī’’ti paṭivacanaṃ adāsi. Athekā gotamī nāma kumārikā kisasarīratāya kisāgotamīti paññāyamānā parijiṇṇakulassa dhītā attano ekena kiccena āpaṇadvāraṃ gantvā taṃ seṭṭhiṃ disvā evamāha – ‘‘kiṃ, tāta, sesajanā vatthatelamadhuphāṇitādīni vikkiṇanti, tvaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ vikkiṇanto nisinno’’ti? ‘‘Kahaṃ, amma, hiraññasuvaṇṇa’’nti ? ‘‘Nanu ‘tvaṃ tadeva gahetvā nisinnosī’ti, āhara, tāva naṃ, ammā’’ti. Sā hatthapūraṃ gahetvā tassa hatthesu ṭhapesi, taṃ hiraññasuvaṇṇameva ahosi.

    અથ નં સેટ્ઠિ ‘‘કતરં તે, અમ્મ, ગેહ’’ન્તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અસુકં નામા’’તિ વુત્તે તસ્સા અસ્સામિકભાવં ઞત્વા ધનં પટિસામેત્વા તં અત્તનો પુત્તસ્સ આનેત્વા ચત્તાલીસકોટિધનં પટિચ્છાપેસિ. સબ્બં હિરઞ્ઞસુવણ્ણમેવ અહોસિ. તસ્સા અપરેન સમયેન ગબ્ભો પતિટ્ઠહિ. સા દસમાસચ્ચયેન પુત્તં વિજાયિ. સો પદસા ગમનકાલે કાલમકાસિ. સા અદિટ્ઠપુબ્બમરણતાય તં ઝાપેતું નીહરન્તે વારેત્વા ‘‘પુત્તસ્સ મે ભેસજ્જં પુચ્છિસ્સામી’’તિ મતકળેવરં અઙ્કેનાદાય ‘‘અપિ નુ મે પુત્તસ્સ ભેસજ્જં જાનાથા’’તિ પુચ્છન્તી ઘરપટિપાટિયા વિચરતિ. અથ નં મનુસ્સા, ‘‘અમ્મ, ત્વં ઉમ્મત્તિકા જાતા, મતકપુત્તસ્સ ભેસજ્જં પુચ્છન્તી વિચરસી’’તિ વદન્તિ. સા ‘‘અવસ્સં મમ પુત્તસ્સ ભેસજ્જં જાનનકં લભિસ્સામી’’તિ મઞ્ઞમાના વિચરતિ. અથ નં એકો પણ્ડિતપુરિસો દિસ્વા, ‘‘અયં મમ ધીતા પઠમં પુત્તકં વિજાતા ભવિસ્સતિ અદિટ્ઠપુબ્બમરણા, મયા ઇમિસ્સા અવસ્સયેન ભવિતું વટ્ટતી’’તિ ચિન્તેત્વા આહ – ‘‘અમ્મ, અહં ભેસજ્જં ન જાનામિ, ભેસજ્જજાનનકં પન જાનામી’’તિ. ‘‘કો જાનાતિ, તાતા’’તિ? ‘‘સત્થા, અમ્મ, જાનાતિ, ગચ્છ, તં પુચ્છાહી’’તિ. સા ‘‘ગમિસ્સામિ, તાત, પુચ્છિસ્સામિ, તાતા’’તિ વત્વા સત્થારં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં ઠિતા પુચ્છિ – ‘‘તુમ્હે કિર મે પુત્તસ્સ ભેસજ્જં જાનાથ, ભન્તે’’તિ? ‘‘આમ, જાનામી’’તિ. ‘‘કિં લદ્ધું વટ્ટતી’’તિ? ‘‘અચ્છરગ્ગહણમત્તે સિદ્ધત્થકે લદ્ધું વટ્ટતી’’તિ. ‘‘લભિસ્સામિ, ભન્તે’’. ‘‘કસ્સ પન ગેહે લદ્ધું વટ્ટતી’’તિ? ‘‘યસ્સ ગેહે પુત્તો વા ધીતા વા ન કોચિ મતપુબ્બો’’તિ. સા ‘‘સાધુ, ભન્તે’’તિ સત્થારં વન્દિત્વા મતપુત્તકં અઙ્કેનાદાય અન્તોગામં પવિસિત્વા પઠમગેહસ્સ દ્વારે ઠત્વા ‘‘અત્થિ નુ ખો ઇમસ્મિં ગેહે સિદ્ધત્થકો, પુત્તસ્સ કિર મે ભેસજ્જં એત’’ન્તિ વત્વા ‘‘અત્થી’’તિ વુત્તે તેન હિ દેથાતિ. તેહિ આહરિત્વા સિદ્ધત્થકેસુ દિય્યમાનેસુ ‘‘ઇમસ્મિં ગેહે પુત્તો વા ધીતા વા મતપુબ્બો કોચિ નત્થિ, અમ્મા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘કિં વદેસિ, અમ્મ? જીવમાના હિ કતિપયા, મતકા એવ બહુકા’’તિ વુત્તે ‘‘તેન હિ ગણ્હથ વો સિદ્ધત્થકે, નેતં મમ પુત્તસ્સ ભેસજ્જ’’ન્તિ પટિઅદાસિ.

    Atha naṃ seṭṭhi ‘‘kataraṃ te, amma, geha’’nti pucchitvā ‘‘asukaṃ nāmā’’ti vutte tassā assāmikabhāvaṃ ñatvā dhanaṃ paṭisāmetvā taṃ attano puttassa ānetvā cattālīsakoṭidhanaṃ paṭicchāpesi. Sabbaṃ hiraññasuvaṇṇameva ahosi. Tassā aparena samayena gabbho patiṭṭhahi. Sā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi. So padasā gamanakāle kālamakāsi. Sā adiṭṭhapubbamaraṇatāya taṃ jhāpetuṃ nīharante vāretvā ‘‘puttassa me bhesajjaṃ pucchissāmī’’ti matakaḷevaraṃ aṅkenādāya ‘‘api nu me puttassa bhesajjaṃ jānāthā’’ti pucchantī gharapaṭipāṭiyā vicarati. Atha naṃ manussā, ‘‘amma, tvaṃ ummattikā jātā, matakaputtassa bhesajjaṃ pucchantī vicarasī’’ti vadanti. Sā ‘‘avassaṃ mama puttassa bhesajjaṃ jānanakaṃ labhissāmī’’ti maññamānā vicarati. Atha naṃ eko paṇḍitapuriso disvā, ‘‘ayaṃ mama dhītā paṭhamaṃ puttakaṃ vijātā bhavissati adiṭṭhapubbamaraṇā, mayā imissā avassayena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā āha – ‘‘amma, ahaṃ bhesajjaṃ na jānāmi, bhesajjajānanakaṃ pana jānāmī’’ti. ‘‘Ko jānāti, tātā’’ti? ‘‘Satthā, amma, jānāti, gaccha, taṃ pucchāhī’’ti. Sā ‘‘gamissāmi, tāta, pucchissāmi, tātā’’ti vatvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhitā pucchi – ‘‘tumhe kira me puttassa bhesajjaṃ jānātha, bhante’’ti? ‘‘Āma, jānāmī’’ti. ‘‘Kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Accharaggahaṇamatte siddhatthake laddhuṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Labhissāmi, bhante’’. ‘‘Kassa pana gehe laddhuṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Yassa gehe putto vā dhītā vā na koci matapubbo’’ti. Sā ‘‘sādhu, bhante’’ti satthāraṃ vanditvā mataputtakaṃ aṅkenādāya antogāmaṃ pavisitvā paṭhamagehassa dvāre ṭhatvā ‘‘atthi nu kho imasmiṃ gehe siddhatthako, puttassa kira me bhesajjaṃ eta’’nti vatvā ‘‘atthī’’ti vutte tena hi dethāti. Tehi āharitvā siddhatthakesu diyyamānesu ‘‘imasmiṃ gehe putto vā dhītā vā matapubbo koci natthi, ammā’’ti pucchitvā ‘‘kiṃ vadesi, amma? Jīvamānā hi katipayā, matakā eva bahukā’’ti vutte ‘‘tena hi gaṇhatha vo siddhatthake, netaṃ mama puttassa bhesajja’’nti paṭiadāsi.

    સા ઇમિના નીયામેન આદિતો પટ્ઠાય નં પુચ્છન્તી વિચરિ. સા એકગેહેપિ સિદ્ધત્થકે અગહેત્વા સાયન્હસમયે ચિન્તેસિ – ‘‘અહો ભારિયં કમ્મં, અહં ‘મમેવ પુત્તો મતો’તિ સઞ્ઞમકાસિં, સકલગામેપિ પન જીવન્તેહિ મતકાવ બહુતરા’’તિ. તસ્સા એવં ચિન્તયમાનાય પુત્તસિનેહં મુદુકહદયં થદ્ધભાવં અગમાસિ. સા પુત્તં અરઞ્ઞે છડ્ડેત્વા સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા વન્દિત્વા એકમન્તં અટ્ઠાસિ. અથ નં સત્થા ‘‘લદ્ધા તે એકચ્છરમત્તા સિદ્ધત્થકા’’તિ આહ. ‘‘ન લદ્ધા, ભન્તે, સકલગામે જીવન્તેહિ મતકાવ બહુતરા’’તિ. અથ નં સત્થા ‘‘ત્વં ‘મમેવ પુત્તો મતો’તિ સલ્લક્ખેસિ, ધુવધમ્મો એસ સત્તાનં. મચ્ચુરાજા હિ સબ્બસત્તે અપરિપુણ્ણજ્ઝાસયે એવ મહોઘો વિય પરિકડ્ઢમાનોયેવ અપાયસમુદ્દે પક્ખિપતી’’તિ વત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    Sā iminā nīyāmena ādito paṭṭhāya naṃ pucchantī vicari. Sā ekagehepi siddhatthake agahetvā sāyanhasamaye cintesi – ‘‘aho bhāriyaṃ kammaṃ, ahaṃ ‘mameva putto mato’ti saññamakāsiṃ, sakalagāmepi pana jīvantehi matakāva bahutarā’’ti. Tassā evaṃ cintayamānāya puttasinehaṃ mudukahadayaṃ thaddhabhāvaṃ agamāsi. Sā puttaṃ araññe chaḍḍetvā satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā ‘‘laddhā te ekaccharamattā siddhatthakā’’ti āha. ‘‘Na laddhā, bhante, sakalagāme jīvantehi matakāva bahutarā’’ti. Atha naṃ satthā ‘‘tvaṃ ‘mameva putto mato’ti sallakkhesi, dhuvadhammo esa sattānaṃ. Maccurājā hi sabbasatte aparipuṇṇajjhāsaye eva mahogho viya parikaḍḍhamānoyeva apāyasamudde pakkhipatī’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ‘‘તં પુત્તપસુસમ્મત્તં, બ્યાસત્તમનસં નરં;

    ‘‘Taṃ puttapasusammattaṃ, byāsattamanasaṃ naraṃ;

    સુત્તં ગામં મહોઘોવ, મચ્ચુ આદાય ગચ્છતી’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૨૮૭);

    Suttaṃ gāmaṃ mahoghova, maccu ādāya gacchatī’’ti. (dha. pa. 287);

    ગાથાપરિયોસાને કિસાગોતમી સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિ, અઞ્ઞેપિ બહૂ સોતાપત્તિફલાદીનિ પાપુણિંસૂતિ.

    Gāthāpariyosāne kisāgotamī sotāpattiphale patiṭṭhahi, aññepi bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    સા પન સત્થારં પબ્બજ્જં યાચિ, સત્થા તં ભિક્ખુનીનં સન્તિકં પેસેત્વા પબ્બાજેસિ. સા લદ્ધૂપસમ્પદા કિસાગોતમી થેરીતિ પઞ્ઞાયિ. સા એકદિવસં ઉપોસથાગારે વારં પત્વા દીપં જાલેત્વા નિસિન્ના દીપજાલા ઉપ્પજ્જન્તિયો ચ ભિજ્જન્તિયો ચ દિસ્વા ‘‘એવમેવ ઇમે સત્તા ઉપ્પજ્જન્તિ ચેવ નિરુજ્ઝન્તિ ચ, નિબ્બાનપ્પત્તા એવ ન પઞ્ઞાયન્તી’’તિ આરમ્મણં અગ્ગહેસિ. સત્થા ગન્ધકુટિયં નિસિન્નોવ ઓભાસં ફરિત્વા તસ્સા સમ્મુખે નિસીદિત્વા કથેન્તો વિય ‘‘એવમેવ, ગોતમિ, ઇમે સત્તા દીપજાલા વિય ઉપ્પજ્જન્તિ ચેવ નિરુજ્ઝન્તિ ચ, નિબ્બાનપ્પત્તા એવ ન પઞ્ઞાયન્તિ, એવં નિબ્બાનં અપસ્સન્તાનં વસ્સસતં જીવનતો નિબ્બાનં પસ્સન્તસ્સ ખણમત્તમ્પિ જીવિતં સેય્યો’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    Sā pana satthāraṃ pabbajjaṃ yāci, satthā taṃ bhikkhunīnaṃ santikaṃ pesetvā pabbājesi. Sā laddhūpasampadā kisāgotamī therīti paññāyi. Sā ekadivasaṃ uposathāgāre vāraṃ patvā dīpaṃ jāletvā nisinnā dīpajālā uppajjantiyo ca bhijjantiyo ca disvā ‘‘evameva ime sattā uppajjanti ceva nirujjhanti ca, nibbānappattā eva na paññāyantī’’ti ārammaṇaṃ aggahesi. Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova obhāsaṃ pharitvā tassā sammukhe nisīditvā kathento viya ‘‘evameva, gotami, ime sattā dīpajālā viya uppajjanti ceva nirujjhanti ca, nibbānappattā eva na paññāyanti, evaṃ nibbānaṃ apassantānaṃ vassasataṃ jīvanato nibbānaṃ passantassa khaṇamattampi jīvitaṃ seyyo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૧૪.

    114.

    ‘‘યો ચ વસ્સસતં જીવે, અપસ્સં અમતં પદં;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, apassaṃ amataṃ padaṃ;

    એકાહં જીવિતં સેય્યો, પસ્સતો અમતં પદ’’ન્તિ.

    Ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo, passato amataṃ pada’’nti.

    તત્થ અમતં પદન્તિ મરણવિરહિતકોટ્ઠાસં, અમતમહાનિબ્બાનન્તિ અત્થો. સેસં પુરિમસદિસમેવ.

    Tattha amataṃ padanti maraṇavirahitakoṭṭhāsaṃ, amatamahānibbānanti attho. Sesaṃ purimasadisameva.

    દેસનાવસાને કિસાગોતમી યથાનિસિન્નાવ સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તે પતિટ્ઠહીતિ.

    Desanāvasāne kisāgotamī yathānisinnāva saha paṭisambhidāhi arahatte patiṭṭhahīti.

    કિસાગોતમીવત્થુ તેરસમં.

    Kisāgotamīvatthu terasamaṃ.

    ૧૪. બહુપુત્તિકત્થેરીવત્થુ

    14. Bahuputtikattherīvatthu

    યો ચ વસ્સસતં જીવેતિ ઇમં ધમ્મદેસનં સત્થા જેતવને વિહરન્તો બહુપુત્તિકં થેરિં આરબ્ભ કથેસિ.

    Yoca vassasataṃ jīveti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto bahuputtikaṃ theriṃ ārabbha kathesi.

    સાવત્થિયં કિરેકસ્મિં કુલે સત્ત પુત્તા સત્ત ચ ધીતરો અહેસું. તે સબ્બેપિ વયપ્પત્તા ગેહે પતિટ્ઠહિત્વા અત્તનો ધમ્મતાય સુખપ્પત્તા અહેસું. તેસં અપરેન સમયેન પિતા કાલમકાસિ. મહાઉપાસિકા સામિકે નટ્ઠેપિ ન તાવ કુટુમ્બં વિભજતિ. અથ નં પુત્તા આહંસુ – ‘‘અમ્મ, અમ્હાકં પિતરિ નટ્ઠે તુય્હં કો અત્થો કુટુમ્બેન, કિં મયં તં ઉપટ્ઠાતું ન સક્કોમા’’તિ. સા તેસં કથં સુત્વા તુણ્હી હુત્વા પુનપ્પુનં તેહિ વુચ્ચમાના ‘‘પુત્તા મં પટિજગ્ગિસ્સન્તિ, કિં મે વિસું કુટુમ્બેના’’તિ સબ્બં સાપતેય્યં મજ્ઝે ભિન્દિત્વા અદાસિ. અથ નં કતિપાહચ્ચયેન જેટ્ઠપુત્તસ્સ ભરિયા ‘‘અહો અમ્હાકં, અય્યા, ‘જેટ્ઠપુત્તો મે’તિ દ્વે કોટ્ઠાસે દત્વા વિય ઇમમેવ ગેહં આગચ્છતી’’તિ આહ. સેસપુત્તાનં ભરિયાપિ એવમેવ વદિંસુ. જેટ્ઠધીતરં આદિં કત્વા તાસં ગેહં ગતકાલેપિ નં એવમેવ વદિંસુ. સા અવમાનપ્પત્તા હુત્વા ‘‘કિં ઇમેસં સન્તિકે વુટ્ઠેન, ભિક્ખુની હુત્વા જીવિસ્સામી’’તિ ભિક્ખુનીઉપસ્સયં ગન્ત્વા પબ્બજ્જં યાચિ. તા નં પબ્બાજેસું. સા લદ્ધૂપસમ્પદા હુત્વા બહુપુત્તિકત્થેરીતિ પઞ્ઞાયિ. સા ‘‘અહં મહલ્લકકાલે પબ્બજિતા, અપ્પમત્તાય મે ભવિતબ્બ’’ન્તિ ભિક્ખુનીનં વત્તપટિવત્તં કરોન્તી ‘‘સબ્બરત્તિં સમણધમ્મં કરિસ્સામી’’તિ હેટ્ઠાપાસાદે એકં થમ્ભં હત્થેન ગહેત્વા તં આવિઞ્છમાનાવ સમણધમ્મં કરોતિ, ચઙ્કમમાનાપિ ‘‘અન્ધકારટ્ઠાને મે રુક્ખે વા કત્થચિ વા સીસં પટિહઞ્ઞેય્યા’’તિ તં રુક્ખં હત્થેન ગહેત્વા તં આવિઞ્છમાનાવ સમણધમ્મં કરોતિ, ‘‘સત્થારા દેસિતધમ્મમેવ કરિસ્સામી’’તિ ધમ્મં આવજ્જેત્વા ધમ્મં અનુસ્સરમાનાવ સમણધમ્મં કરોતિ. અથ સત્થા ગન્ધકુટિયં નિસિન્નોવ ઓભાસં ફરિત્વા સમ્મુખે નિસિન્નો વિય તાય સદ્ધિં કથેન્તો ‘‘બહુપુત્તિકે મયા દેસિતં ધમ્મં અનાવજ્જેન્તસ્સ અપસ્સન્તસ્સ વસ્સસતં જીવનતો મયા દેસિતં ધમ્મં પસ્સન્તસ્સ મુહુત્તમ્પિ જીવિતં સેય્યો’’તિ વત્વા અનુસન્ધિં ઘટેત્વા ધમ્મં દેસેન્તો ઇમં ગાથમાહ –

    Sāvatthiyaṃ kirekasmiṃ kule satta puttā satta ca dhītaro ahesuṃ. Te sabbepi vayappattā gehe patiṭṭhahitvā attano dhammatāya sukhappattā ahesuṃ. Tesaṃ aparena samayena pitā kālamakāsi. Mahāupāsikā sāmike naṭṭhepi na tāva kuṭumbaṃ vibhajati. Atha naṃ puttā āhaṃsu – ‘‘amma, amhākaṃ pitari naṭṭhe tuyhaṃ ko attho kuṭumbena, kiṃ mayaṃ taṃ upaṭṭhātuṃ na sakkomā’’ti. Sā tesaṃ kathaṃ sutvā tuṇhī hutvā punappunaṃ tehi vuccamānā ‘‘puttā maṃ paṭijaggissanti, kiṃ me visuṃ kuṭumbenā’’ti sabbaṃ sāpateyyaṃ majjhe bhinditvā adāsi. Atha naṃ katipāhaccayena jeṭṭhaputtassa bhariyā ‘‘aho amhākaṃ, ayyā, ‘jeṭṭhaputto me’ti dve koṭṭhāse datvā viya imameva gehaṃ āgacchatī’’ti āha. Sesaputtānaṃ bhariyāpi evameva vadiṃsu. Jeṭṭhadhītaraṃ ādiṃ katvā tāsaṃ gehaṃ gatakālepi naṃ evameva vadiṃsu. Sā avamānappattā hutvā ‘‘kiṃ imesaṃ santike vuṭṭhena, bhikkhunī hutvā jīvissāmī’’ti bhikkhunīupassayaṃ gantvā pabbajjaṃ yāci. Tā naṃ pabbājesuṃ. Sā laddhūpasampadā hutvā bahuputtikattherīti paññāyi. Sā ‘‘ahaṃ mahallakakāle pabbajitā, appamattāya me bhavitabba’’nti bhikkhunīnaṃ vattapaṭivattaṃ karontī ‘‘sabbarattiṃ samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti heṭṭhāpāsāde ekaṃ thambhaṃ hatthena gahetvā taṃ āviñchamānāva samaṇadhammaṃ karoti, caṅkamamānāpi ‘‘andhakāraṭṭhāne me rukkhe vā katthaci vā sīsaṃ paṭihaññeyyā’’ti taṃ rukkhaṃ hatthena gahetvā taṃ āviñchamānāva samaṇadhammaṃ karoti, ‘‘satthārā desitadhammameva karissāmī’’ti dhammaṃ āvajjetvā dhammaṃ anussaramānāva samaṇadhammaṃ karoti. Atha satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova obhāsaṃ pharitvā sammukhe nisinno viya tāya saddhiṃ kathento ‘‘bahuputtike mayā desitaṃ dhammaṃ anāvajjentassa apassantassa vassasataṃ jīvanato mayā desitaṃ dhammaṃ passantassa muhuttampi jīvitaṃ seyyo’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ૧૧૫.

    115.

    ‘‘યો ચ વસ્સસતં જીવે, અપસ્સં ધમ્મમુત્તમં;

    ‘‘Yo ca vassasataṃ jīve, apassaṃ dhammamuttamaṃ;

    એકાહં જીવિતં સેય્યો, પસ્સતો ધમ્મમુત્તમ’’ન્તિ.

    Ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo, passato dhammamuttama’’nti.

    તત્થ ધમ્મમુત્તમન્તિ નવવિધં લોકુત્તરધમ્મં. સો હિ ઉત્તમો ધમ્મો નામ. યો હિ તં ન પસ્સતિ, તસ્સ વસ્સસતમ્પિ જીવનતો તં ધમ્મં પસ્સન્તસ્સ પટિવિજ્ઝન્તસ્સ એકાહમ્પિ એકક્ખણમ્પિ જીવિતં સેય્યોતિ.

    Tattha dhammamuttamanti navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ. So hi uttamo dhammo nāma. Yo hi taṃ na passati, tassa vassasatampi jīvanato taṃ dhammaṃ passantassa paṭivijjhantassa ekāhampi ekakkhaṇampi jīvitaṃ seyyoti.

    ગાથાપરિયોસાને બહુપુત્તિકત્થેરી સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તે પતિટ્ઠહીતિ.

    Gāthāpariyosāne bahuputtikattherī saha paṭisambhidāhi arahatte patiṭṭhahīti.

    બહુપુત્તિકત્થેરીવત્થુ ચુદ્દસમં.

    Bahuputtikattherīvatthu cuddasamaṃ.

    સહસ્સવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sahassavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    અટ્ઠમો વગ્ગો.

    Aṭṭhamo vaggo.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / ધમ્મપદપાળિ • Dhammapadapāḷi / ૮. સહસ્સવગ્ગો • 8. Sahassavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact