| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ਸਾਜੀવਪਦਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
Sājīvapadabhājanīyavaṇṇanā
‘‘ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਨਿਯਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਨੁਗਣ੍ਠਿਪਦੇ। ਯਤ੍ਥ ‘‘ਅਨੁਗਣ੍ਠਿਪਦੇ’’ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ‘‘વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਸਾવਕਬੋਧਿਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧੀਤਿ વਾ ਤੀਸੁ ਬੋਧੀਸੁ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਂ ਸਤ੍ਤਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ਨਾਮ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸੀਲਬਹੁਕਤ੍ਤਾ, ਭਿਕ੍ਖੁਸੀਲਤ੍ਤਾ, ਕਿਲੇਸਪਿਦਹਨવਸੇਨ વਤ੍ਤਨਤੋ, ਉਤ੍ਤਮੇਨ ਭਗવਤਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਧਿਕਂ, ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇਯੇવ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਪਿ ਧਮ੍ਮਤਾવਸੇਨ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸੀਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਪਿ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇਯੇવ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ ਨਿਯਮਿਤਂ ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਨ ਹਿ ਤਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਤੋਪਿ ਚ ਮਗ੍ਗਫਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਸੀਲਂ ਅਧਿਸੀਲਂ, ਤਂ ਪਨ ਇਧ ਅਨਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ। ਸਮਨ੍ਤਭਦ੍ਰਕਂ ਕਾਰਣવਚਨਂ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਅਨੁਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਚ ਏਕਚ੍ਚਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਸਾਧਿਤਮੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਨ ਹਿ ਤਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਤੀ’’ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਂ ਅਸਮਤ੍ਥਂ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ? ਨਾਸਮਤ੍ਥਂ, ਸਮਤ੍ਥਮੇવ ਯਸ੍ਮਿਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਸਾਸਾ વਿਚਾਰਣਾ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣਿਯਂ (ਕਙ੍ਖਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ) ਉਦਕੁਕ੍ਖੇਪਸੀਮਾਧਿਕਾਰੇ ‘‘ਤਿਮਣ੍ਡਲਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰવਾਸਕਂ ਅਨੁਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿવਿਭਙ੍ਗੇ ਆਗਤਤ੍ਤਾ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਏવਰੂਪੇਸੁ। ਕਿਮਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਚੇ ਤਂ? ਪਾਲ਼ਿਕ੍ਕਮਾਨੁવਤ੍ਤਨੇਨ ਪਾਲ਼ਿਕ੍ਕਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਸਮਾਸਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਦੀਪਨਂ – ਪਦਸੋਧਮ੍ਮਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸ੍ਸ ਤਿਕਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸਞ੍ਞੀ, ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ, ਅਕਟਾਨੁਧਮ੍ਮਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਸੇਨ ਉਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕੇ ਸਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਸਹਸੇਯ੍ਯਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਤਿ ਏવਮਾਦਿ। ਅਤ੍ਥੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਰਤੋ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Mahābodhisattā niyatā’’ti vuttaṃ anugaṇṭhipade. Yattha ‘‘anugaṇṭhipade’’ti, tattha ‘‘vajirabuddhittherassā’’ti gahetabbaṃ. Sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhīti vā tīsu bodhīsu sammāsambodhiyaṃ sattā bodhisattā mahābodhisattā nāma. Pātimokkhasīlabahukattā, bhikkhusīlattā, kilesapidahanavasena vattanato, uttamena bhagavatā paññattattā ca adhikaṃ, buddhuppādeyeva pavattanato uttamanti aññatarasmiṃ gaṇṭhipade. Kiñcāpi paccekabuddhāpi dhammatāvasena pātimokkhasaṃvarasīlena samannāgatāva honti, tathāpi ‘‘buddhuppādeyeva pavattatī’’ti niyamitaṃ tena pariyāyenāti. Tenāha ‘‘na hi taṃ paññattiṃ uddharitvā’’tiādi. Pātimokkhasaṃvaratopi ca maggaphalasampayuttameva sīlaṃ adhisīlaṃ, taṃ pana idha anadhippetaṃ. Na hi taṃ pātimokkhuddesena saṅgahitanti. Samantabhadrakaṃ kāraṇavacanaṃ sabbasikkhāpadānaṃ sādhāraṇalakkhaṇattā imissā anupaññattiyā ariyapuggalā ca ekaccaṃ āpattiṃ āpajjantīti sādhitametaṃ, tasmā ‘‘na hi taṃ samāpanno methunaṃ dhammaṃ paṭisevatī’’ti aṭṭhakathāvacanaṃ asamatthaṃ viya dissatīti? Nāsamatthaṃ, samatthameva yasmiṃ yasmiṃ sikkhāpade sāsā vicāraṇā, tassa tasseva vasena aṭṭhakathāya pavattito. Tathā hi kaṅkhāvitaraṇiyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) udakukkhepasīmādhikāre ‘‘timaṇḍalaṃ paṭicchādetvā antaravāsakaṃ anukkhipitvā uttarantiyā bhikkhuniyā’’ti vuttaṃ bhikkhunivibhaṅge āgatattā. Eseva nayo aññepi evarūpesu. Kimatthanti ce taṃ? Pāḷikkamānuvattanena pāḷikkamadassanatthaṃ. Tatridaṃ samāsato adhippāyadīpanaṃ – padasodhammasikkhāpadassa tikaparicchede upasampanne upasampannasaññī, anāpatti, akaṭānudhammasikkhāpadavasena upasampanne ukkhittake siyā āpatti, tathā sahaseyyasikkhāpadeti evamādi. Attho panettha parato āvi bhavissati.
ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਤਤੋਪਿ ਚ ਮਗ੍ਗਫਲਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਨ ਇਧ ਅਨਧਿਪ੍ਪੇਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ, ‘‘ਤਤੋਪਿ ਚ ਮਗ੍ਗਫਲਪਞ੍ਞਾવ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਪਨ ਇਧ ਅਨਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਨ ਹਿ ਤਂਸਮਾਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤਤ੍ਰ ਯਾਯਂ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਸਿਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਇਮਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਪਾਲ਼ਿ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾવ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਨ ਇਤਰਾਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨਂ ਤਾਸਮ੍ਪਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਲੋਕਿਯਾਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਕਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਲੋਕਿਯਾ ਸਿਕ੍ਖਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕੇ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਕਾਲੇਨਾਪਿ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਲਾਭੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤਥਾਰੂਪਂ ਅਸਪ੍ਪਾਯਂ ਪਚ੍ਚਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਤਤੋ ਤਤੋ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਤੋ, ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਤੋ ਚ ਆવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਸੀਲਭੇਦਂ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯਾਤਿ ਠਾਨਮੇਤਂ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਚਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਲਾਭੀ, ਅਯਂ ਨਯੋ ਇਤਰੇਸੁਪਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾਦੀਸੁ ਸਚਿਤ੍ਤਕੇਸੁ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਅਚਿਤ੍ਤਕੇਸੁ ਪਨ ਇਤਰੋਪਿ। ਤਥਾਪਿ ਕੇવਲਂ વਿਨਯਪਿਟਕਸ੍ਸ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸੀਲਸ੍ਸ ਚ ਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਂ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯਾ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਉਤ੍ਤਰਪਦੇ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਨਾਰਹਾ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾવ ਲੋਕਿਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਯਾਯਂ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਸਿਕ੍ਖਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Yaṃ vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘tatopi ca maggaphalacittameva adhicittaṃ, taṃ pana idha anadhippeta’’nti ca, ‘‘tatopi ca maggaphalapaññāva adhipaññā, sā pana idha anadhippetā. Na hi taṃsamāpanno bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭisevatī’’ti. ‘‘Tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti imāya pāḷiyā virujjhati. Ayañhi pāḷi adhisīlasikkhāva idha adhippetā, na itarāti dīpeti. Aṭṭhakathāvacanaṃ tāsampi tiṇṇaṃ lokiyānaṃ adhippetataṃ dīpeti. Ayaṃ panettha aṭṭhakathādhippāyo – tissopi lokiyā sikkhā imasmiṃ paṭhamapārājike sambhavanti, kālenāpi adhicittapaññālābhī bhikkhu tathārūpaṃ asappāyaṃ paccayaṃ paṭicca tato tato adhicittato, adhipaññāto ca āvattitvā sīlabhedaṃ pāpuṇeyyāti ṭhānametaṃ vijjati, na lokuttaracittapaññālābhī, ayaṃ nayo itaresupi sabbesu adinnādānādīsu sacittakesu labbhati, acittakesu pana itaropi. Tathāpi kevalaṃ vinayapiṭakassa, pātimokkhasīlassa ca saṅgāhakattā ‘‘sikkhaṃ appaccakkhāyā’’ti imasmiṃ uttarapade paccakkhānārahā adhisīlasikkhāva lokiyāti dassanatthaṃ pāḷiyaṃ ‘‘tatra yāyaṃ adhisīlasikkhā, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā sikkhā’’ti vuttanti veditabbaṃ.
ਏਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਾਤਿ ਕਾਯવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਤੋ વਿਰਤੀ ਚ ਚੇਤਨਾ ਚ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਚੇਤਨਾਯੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਨ੍ਤਿ ਸਉਦ੍ਦੇਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ, ਏਕਚ੍ਚਂ ਅਨੁਦ੍ਦੇਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦਞ੍ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਕਰਣਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਧਿਕਰਣਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾਸਿਕ੍ਖਾਪਦਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੀਲਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਪਿ ਹਿ ਸੀਲਮੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਦਿਚਾਰਿਤ੍ਤੇਸੁ વਿਰਤਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚੇਤਨਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋਪਿ ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤੋਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦੇ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੨) વੁਤ੍ਤਮਰਿਯਾਦਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ਸਿਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਿਕ੍ਖਾਤਿ ਤਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਸਿਕ੍ਖਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਸਾਜੀવਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਤਦਤ੍ਥਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮੇਥੁਨਸਂવਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਗੁਣਸਮ੍ਮਤਾਯ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਮਤਾਯ ਤਨ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ ਲੋਕਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਾવਿਕਮ੍ਮਂ ਤਤ੍ਥ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਪਤ੍ਥਨੀਯਾ ਹਿ ਸਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਞ੍ਚ ਸਾਜੀવਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨੋ, ਤਤ੍ਥ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਅਨਾવਿਕਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਣਾਯ ਹਿ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਤਿਸ੍ਸੋ।
Ettha sikkhāti kāyavacīduccaritato viratī ca cetanā ca, aññatra cetanāyeva veditabbā. Sikkhāpadanti sauddesasikkhāpadaṃ, ekaccaṃ anuddesasikkhāpadañca labbhati. Cittassa adhikaraṇaṃ katvāti tasmiṃ sikkhatīti adhikaraṇatthe bhummanti dassanatthaṃ vuttaṃ. Yathāsikkhāpadanti paccavekkhaṇavasena vuttaṃ. Sīlapaccavekkhaṇāpi hi sīlameva, tasmā suppaṭicchannādicārittesu virativippayuttacetanaṃ pavattentopi sikkhaṃ paripūrentotveva saṅkhyaṃ gacchati. ‘‘Sampajānamusāvāde pācittiya’’nti (pāci. 2) vuttamariyādaṃ avītikkamanto ‘‘tasmiñca sikkhāpade sikkhatī’’ti vuccati. Aññatarasmiṃ pana gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘sikkhāti taṃ sikkhāpadaṃ sikkhanabhāvena pavattacittuppādo. Sājīvanti paññatti. Tadatthadassanatthaṃ pubbe methunasaṃvarassetaṃ adhivacana’’nti. Yasmā sikkhāya guṇasammatāya puññasammatāya tantiyā abhāvato lokassa dubbalyāvikammaṃ tattha na sambhavati. Patthanīyā hi sā, tasmā ‘‘yañca sājīvaṃ samāpanno, tattha dubbalyaṃ anāvikatvā’’ti vuttaṃ. Āṇāya hi dubbalyaṃ sambhavatīti āyasmā upatisso.
