Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / દીઘ નિકાય (અટ્ઠકથા) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ૮. સક્કપઞ્હસુત્તવણ્ણના

    8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā

    નિદાનવણ્ણના

    Nidānavaṇṇanā

    ૩૪૪. એવં મે સુતન્તિ સક્કપઞ્હસુત્તં. તત્રાયમનુત્તાનપદવણ્ણના – અમ્બસણ્ડા નામ બ્રાહ્મણગામોતિ સો કિર ગામો અમ્બસણ્ડાનં અવિદૂરે નિવિટ્ઠો, તસ્મા ‘‘અમ્બસણ્ડા’’ ત્વેવ વુચ્ચતિ. વેદિયકે પબ્બતેતિ સો કિર પબ્બતો પબ્બતપાદે જાતેન મણિવેદિકાસદિસેન નીલવનસણ્ડેન સમન્તા પરિક્ખિત્તો, તસ્મા ‘વેદિયકપબ્બતો’ ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગતો. ઇન્દસાલગુહાયન્તિ પુબ્બેપિ સા દ્વિન્નં પબ્બતાનં અન્તરે ગુહા, ઇન્દસાલરુક્ખો ચસ્સા દ્વારે, તસ્મા ‘ઇન્દસાલગુહા’તિ સઙ્ખ્યં ગતા. અથ નં કુટ્ટેહિ પરિક્ખિપિત્વા દ્વારવાતપાનાનિ યોજેત્વા સુપરિનિટ્ઠિતસુધાકમ્મમાલાકમ્મલતાકમ્મવિચિત્તં લેણં કત્વા ભગવતો અદંસુ. પુરિમવોહારવસેન પન ‘‘ઇન્દસાલગુહા’’ ત્વેવ નં સઞ્જાનન્તિ. તં સન્ધાય વુત્તં ‘ઇન્દસાલગુહાય’ન્તિ.

    344.Evaṃme sutanti sakkapañhasuttaṃ. Tatrāyamanuttānapadavaṇṇanā – ambasaṇḍā nāma brāhmaṇagāmoti so kira gāmo ambasaṇḍānaṃ avidūre niviṭṭho, tasmā ‘‘ambasaṇḍā’’ tveva vuccati. Vediyake pabbateti so kira pabbato pabbatapāde jātena maṇivedikāsadisena nīlavanasaṇḍena samantā parikkhitto, tasmā ‘vediyakapabbato’ tveva saṅkhyaṃ gato. Indasālaguhāyanti pubbepi sā dvinnaṃ pabbatānaṃ antare guhā, indasālarukkho cassā dvāre, tasmā ‘indasālaguhā’ti saṅkhyaṃ gatā. Atha naṃ kuṭṭehi parikkhipitvā dvāravātapānāni yojetvā supariniṭṭhitasudhākammamālākammalatākammavicittaṃ leṇaṃ katvā bhagavato adaṃsu. Purimavohāravasena pana ‘‘indasālaguhā’’ tveva naṃ sañjānanti. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘indasālaguhāya’nti.

    ઉસ્સુક્કં ઉદપાદીતિ ધમ્મિકો ઉસ્સાહો ઉપ્પજ્જિ. નનુ ચ એસ અભિણ્હદસ્સાવી ભગવતો, ન સો દેવતાસન્નિપાતો નામ અત્થિ, યત્થાયં ન આગતપુબ્બો, સક્કેન સદિસો અપ્પમાદવિહારી દેવપુત્તો નામ નત્થિ. અથ કસ્મા બુદ્ધદસ્સનં અનાગતપુબ્બસ્સ વિય અસ્સ ઉસ્સાહો ઉદપાદીતિ? મરણભયેન સન્તજ્જિતત્તા. તસ્મિં કિરસ્સ સમયે આયુ પરિક્ખીણો, સો પઞ્ચ પુબ્બનિમિત્તાનિ દિસ્વા ‘‘પરિક્ખીણો દાનિ મે આયૂ’’તિ અઞ્ઞાસિ. યેસઞ્ચ દેવપુત્તાનં મરણનિમિત્તાનિ આવિ ભવન્તિ, તેસુ યે પરિત્તકેન પુઞ્ઞકમ્મેન દેવલોકે નિબ્બત્તા, તે ‘‘કુહિં નુ ખો ઇદાનિ નિબ્બત્તિસ્સામા’’તિ ભયં સન્તાસં આપજ્જન્તિ. યે કતભીરુત્તાના બહું પુઞ્ઞં કત્વા નિબ્બત્તા, તે અત્તના દિન્નદાનં રક્ખિતસીલં ભાવિતભાવનઞ્ચ આગમ્મ ‘‘ઉપરિદેવલોકે સમ્પત્તિં અનુભવિસ્સામા’’તિ ન ભાયન્તિ.

    Ussukkaṃ udapādīti dhammiko ussāho uppajji. Nanu ca esa abhiṇhadassāvī bhagavato, na so devatāsannipāto nāma atthi, yatthāyaṃ na āgatapubbo, sakkena sadiso appamādavihārī devaputto nāma natthi. Atha kasmā buddhadassanaṃ anāgatapubbassa viya assa ussāho udapādīti? Maraṇabhayena santajjitattā. Tasmiṃ kirassa samaye āyu parikkhīṇo, so pañca pubbanimittāni disvā ‘‘parikkhīṇo dāni me āyū’’ti aññāsi. Yesañca devaputtānaṃ maraṇanimittāni āvi bhavanti, tesu ye parittakena puññakammena devaloke nibbattā, te ‘‘kuhiṃ nu kho idāni nibbattissāmā’’ti bhayaṃ santāsaṃ āpajjanti. Ye katabhīruttānā bahuṃ puññaṃ katvā nibbattā, te attanā dinnadānaṃ rakkhitasīlaṃ bhāvitabhāvanañca āgamma ‘‘uparidevaloke sampattiṃ anubhavissāmā’’ti na bhāyanti.

    સક્કો પન દેવરાજા પુબ્બનિમિત્તાનિ દિસ્વા દસયોજનસહસ્સં દેવનગરં, યોજનસહસ્સુબ્બેધં વેજયન્તં, તિયોજનસતિકં સુધમ્મદેવસભં, યોજનસતુબ્બેધં પારિચ્છત્તકં, સટ્ઠિયોજનિકં પણ્ડુકમ્બલસિલં, અડ્ઢતિયા નાટકકોટિયો દ્વીસુ દેવલોકેસુ દેવપરિસં, નન્દનવનં, ચિત્તલતાવનં , મિસ્સકવનં, ફારુસકવનન્તિ એતં સબ્બસમ્પત્તિં ઓલોકેત્વા ‘‘નસ્સતિ વત ભો મે અયં સમ્પત્તી’’તિ ભયાભિભૂતો અહોસિ.

    Sakko pana devarājā pubbanimittāni disvā dasayojanasahassaṃ devanagaraṃ, yojanasahassubbedhaṃ vejayantaṃ, tiyojanasatikaṃ sudhammadevasabhaṃ, yojanasatubbedhaṃ pāricchattakaṃ, saṭṭhiyojanikaṃ paṇḍukambalasilaṃ, aḍḍhatiyā nāṭakakoṭiyo dvīsu devalokesu devaparisaṃ, nandanavanaṃ, cittalatāvanaṃ , missakavanaṃ, phārusakavananti etaṃ sabbasampattiṃ oloketvā ‘‘nassati vata bho me ayaṃ sampattī’’ti bhayābhibhūto ahosi.

    તતો ‘‘અત્થિ નુ ખો કોચિ સમણો વા બ્રાહ્મણો વા લોકપિતામહો મહાબ્રહ્મા વા, યો મે હદયનિસ્સિતં સોકસલ્લં સમુદ્ધરિત્વા ઇમં સમ્પત્તિં થાવરં કરેય્યા’’તિ ઓલોકેન્તો કઞ્ચિ અદિસ્વા પુન અદ્દસ ‘‘માદિસાનં સતસહસ્સાનમ્પિ ઉપ્પન્નં સોકસલ્લં સમ્માસમ્બુદ્ધો ઉદ્ધરિતું પટિબલો’’તિ. અથેવં પરિવિતક્કેન્તસ્સ તેન ખો પન સમયેન સક્કસ્સ દેવાનમિન્દસ્સ ઉસ્સુક્કં ઉદપાદિ ભગવન્તં દસ્સનાય.

    Tato ‘‘atthi nu kho koci samaṇo vā brāhmaṇo vā lokapitāmaho mahābrahmā vā, yo me hadayanissitaṃ sokasallaṃ samuddharitvā imaṃ sampattiṃ thāvaraṃ kareyyā’’ti olokento kañci adisvā puna addasa ‘‘mādisānaṃ satasahassānampi uppannaṃ sokasallaṃ sammāsambuddho uddharituṃ paṭibalo’’ti. Athevaṃ parivitakkentassa tena kho pana samayena sakkassa devānamindassa ussukkaṃ udapādi bhagavantaṃ dassanāya.

    કહં નુ ખો ભગવા એતરહિ વિહરતીતિ કતરસ્મિં જનપદે કતરં નગરં ઉપનિસ્સાય કસ્સ પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તો કસ્સ અમતં ધમ્મં દેસયમાનો વિહરતીતિ. અદ્દસા ખોતિ અદ્દક્ખિ પટિવિજ્ઝિ. મારિસાતિ પિયવચનમેતં, દેવતાનં પાટિયેક્કો વોહારો. નિદ્દુક્ખાતિપિ વુત્તં હોતિ. કસ્મા પનેસ દેવે આમન્તેસિ? સહાયત્થાય. પુબ્બે કિરેસ ભગવતિ સળલઘરે વિહરન્તે એકકોવ દસ્સનાય અગમાસિ. સત્થા ‘‘અપરિપક્કં તાવસ્સ ઞાણં, કતિપાહં પન અતિક્કમિત્વા મયિ ઇન્દસાલગુહાયં વિહરન્તે પઞ્ચ પુબ્બનિમિત્તાનિ દિસ્વા મરણભયભીતો દ્વીસુ દેવલોકેસુ દેવતાહિ સદ્ધિં ઉપસઙ્કમિત્વા ચુદ્દસ પઞ્હે પુચ્છિત્વા ઉપેક્ખાપઞ્હવિસ્સજ્જનાવસાને અસીતિયા દેવતાસહસ્સેહિ સદ્ધિં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિસ્સતી’’તિ ચિન્તેત્વા ઓકાસં નાકાસિ. સો ‘‘મમ પુબ્બેપિ એકકસ્સ ગતત્તા સત્થારા ઓકાસો ન કતો, અદ્ધા મે નત્થિ મગ્ગફલસ્સ ઉપનિસ્સયો, એકસ્સ પન ઉપનિસ્સયે સતિ ચક્કવાળપરિયન્તાયપિ પરિસાય ભગવા ધમ્મં દેસેતિયેવ. અવસ્સં ખો પન દ્વીસુ દેવલોકેસુ કસ્સચિ દેવસ્સ ઉપનિસ્સયો ભવિસ્સતિ, તં સન્ધાય સત્થા ધમ્મં દેસેસ્સતિ. તં સુત્વા અહમ્પિ અત્તનો દોમનસ્સં વૂપસમેસ્સામી’’તિ ચિન્તેત્વા સહાયત્થાય આમન્તેસિ.

    Kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatīti katarasmiṃ janapade kataraṃ nagaraṃ upanissāya kassa paccaye paribhuñjanto kassa amataṃ dhammaṃ desayamāno viharatīti. Addasā khoti addakkhi paṭivijjhi. Mārisāti piyavacanametaṃ, devatānaṃ pāṭiyekko vohāro. Niddukkhātipi vuttaṃ hoti. Kasmā panesa deve āmantesi? Sahāyatthāya. Pubbe kiresa bhagavati saḷalaghare viharante ekakova dassanāya agamāsi. Satthā ‘‘aparipakkaṃ tāvassa ñāṇaṃ, katipāhaṃ pana atikkamitvā mayi indasālaguhāyaṃ viharante pañca pubbanimittāni disvā maraṇabhayabhīto dvīsu devalokesu devatāhi saddhiṃ upasaṅkamitvā cuddasa pañhe pucchitvā upekkhāpañhavissajjanāvasāne asītiyā devatāsahassehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahissatī’’ti cintetvā okāsaṃ nākāsi. So ‘‘mama pubbepi ekakassa gatattā satthārā okāso na kato, addhā me natthi maggaphalassa upanissayo, ekassa pana upanissaye sati cakkavāḷapariyantāyapi parisāya bhagavā dhammaṃ desetiyeva. Avassaṃ kho pana dvīsu devalokesu kassaci devassa upanissayo bhavissati, taṃ sandhāya satthā dhammaṃ desessati. Taṃ sutvā ahampi attano domanassaṃ vūpasamessāmī’’ti cintetvā sahāyatthāya āmantesi.

    એવં ભદ્દં તવાતિ ખો દેવા તાવતિંસાતિ એવં હોતુ મહારાજ, ગચ્છામ ભગવન્તં દસ્સનાય, દુલ્લભો બુદ્ધુપ્પાદો, ભદ્દં તવ, યો ત્વં ‘‘પબ્બતકીળં નદીકીળં ગચ્છામા’’તિ અવત્વા અમ્હે એવરૂપેસુ ઠાનેસુ નિયોજેસીતિ. પચ્ચસ્સોસુન્તિ તસ્સ વચનં સિરસા સમ્પટિચ્છિંસુ.

    Evaṃ bhaddaṃ tavāti kho devā tāvatiṃsāti evaṃ hotu mahārāja, gacchāma bhagavantaṃ dassanāya, dullabho buddhuppādo, bhaddaṃ tava, yo tvaṃ ‘‘pabbatakīḷaṃ nadīkīḷaṃ gacchāmā’’ti avatvā amhe evarūpesu ṭhānesu niyojesīti. Paccassosunti tassa vacanaṃ sirasā sampaṭicchiṃsu.

    ૩૪૫. પઞ્ચસિખં ગન્ધબ્બદેવપુત્તં આમન્તેસીતિ દેવે તાવ આમન્તેતુ, ઇમં કસ્મા વિસું આમન્તેસિ? ઓકાસકરણત્થં. એવં કિરસ્સ અહોસિ ‘‘દ્વીસુ દેવલોકેસુ દેવતા ગહેત્વા ધુરેન પહરન્તસ્સ વિય સત્થારં ઉપસઙ્કમિતું ન યુત્તં, અયં પન પઞ્ચસિખો દસબલસ્સ ઉપટ્ઠાકો વલ્લભો ઇચ્છિતિચ્છિતક્ખણે ગન્ત્વા પઞ્હં પુચ્છિત્વા ધમ્મં સુણાતિ, ઇમં પુરતો પેસેત્વા ઓકાસં કારેત્વા ઇમિના કતોકાસે ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છિસ્સામી’’તિ ઓકાસકરણત્થં આમન્તેસિ.

    345.Pañcasikhaṃgandhabbadevaputtaṃ āmantesīti deve tāva āmantetu, imaṃ kasmā visuṃ āmantesi? Okāsakaraṇatthaṃ. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘dvīsu devalokesu devatā gahetvā dhurena paharantassa viya satthāraṃ upasaṅkamituṃ na yuttaṃ, ayaṃ pana pañcasikho dasabalassa upaṭṭhāko vallabho icchiticchitakkhaṇe gantvā pañhaṃ pucchitvā dhammaṃ suṇāti, imaṃ purato pesetvā okāsaṃ kāretvā iminā katokāse upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissāmī’’ti okāsakaraṇatthaṃ āmantesi.

    એવં ભદ્દં તવાતિ સો ‘‘એવં મહારાજ, હોતુ, ભદ્દં તવ, યો ત્વં મં ‘એહિ, મારિસ, ઉય્યાનકીળાદીનિ વા નટસમજ્જાદીનિ વા દસ્સનાય ગચ્છામા’તિ અવત્વા ‘બુદ્ધં પસ્સિસ્સામ, ધમ્મં સોસ્સામા’તિ વદસી’’તિ દળ્હતરં ઉપત્થમ્ભેન્તો દેવાનમિન્દસ્સ વચનં પટિસ્સુત્વા અનુચરિયં સહચરણં એકતો ગમનં ઉપાગમિ.

    Evaṃ bhaddaṃ tavāti so ‘‘evaṃ mahārāja, hotu, bhaddaṃ tava, yo tvaṃ maṃ ‘ehi, mārisa, uyyānakīḷādīni vā naṭasamajjādīni vā dassanāya gacchāmā’ti avatvā ‘buddhaṃ passissāma, dhammaṃ sossāmā’ti vadasī’’ti daḷhataraṃ upatthambhento devānamindassa vacanaṃ paṭissutvā anucariyaṃ sahacaraṇaṃ ekato gamanaṃ upāgami.

    તત્થ બેલુવપણ્ડુન્તિ બેલુવપક્કં વિય પણ્ડુવણ્ણં. તસ્સ કિર સોવણ્ણમયં પોક્ખરં, ઇન્દનીલમયો દણ્ડો, રજતમયા તન્તિયો, પવાળમયા વેઠકા, વીણાપત્તકં ગાવુતં, તન્તિબન્ધનટ્ઠાનં ગાવુતં, ઉપરિ દણ્ડકો ગાવુતન્તિ તિગાવુતપ્પમાણા વીણા. ઇતિ સો તં વીણં આદાય સમપઞ્ઞાસમુચ્છના મુચ્છેત્વા અગ્ગનખેહિ પહરિત્વા મધુરં ગીતસ્સરં નિચ્છારેત્વા સેસદેવે સક્કસ્સ ગમનકાલં જાનાપેન્તો એકમન્તં અટ્ઠાસિ. એવં તસ્સ ગીતવાદિતસઞ્ઞાય સન્નિપતિતે દેવગણે અથ ખો સક્કો દેવાનમિન્દો…પે॰… વેદિયકે પબ્બતે પચ્ચુટ્ઠાસિ.

    Tattha beluvapaṇḍunti beluvapakkaṃ viya paṇḍuvaṇṇaṃ. Tassa kira sovaṇṇamayaṃ pokkharaṃ, indanīlamayo daṇḍo, rajatamayā tantiyo, pavāḷamayā veṭhakā, vīṇāpattakaṃ gāvutaṃ, tantibandhanaṭṭhānaṃ gāvutaṃ, upari daṇḍako gāvutanti tigāvutappamāṇā vīṇā. Iti so taṃ vīṇaṃ ādāya samapaññāsamucchanā mucchetvā agganakhehi paharitvā madhuraṃ gītassaraṃ nicchāretvā sesadeve sakkassa gamanakālaṃ jānāpento ekamantaṃ aṭṭhāsi. Evaṃ tassa gītavāditasaññāya sannipatite devagaṇe atha kho sakko devānamindo…pe… vediyake pabbate paccuṭṭhāsi.

    ૩૪૬. અતિરિવ ઓભાસજાતોતિ અઞ્ઞેસુ દિવસેસુ એકસ્સેવ દેવસ્સ વા મારસ્સ વા બ્રહ્મુનો વા ઓભાસેન ઓભાસજાતો હોતિ, તંદિવસં પન દ્વીસુ દેવલોકેસુ દેવતાનં ઓભાસેન અતિરિવ ઓભાસજાતો એકપજ્જોતો સહસ્સચન્દસૂરિયઉગ્ગતકાલસદિસો અહોસિ. પરિતો ગામેસુ મનુસ્સાતિ સમન્તા ગામેસુ મનુસ્સા. પકતિસાયમાસકાલેયેવ કિર ગામમજ્ઝે દારકેસુ કીળન્તેસુ તત્થ સક્કો અગમાસિ, તસ્મા મનુસ્સા પસ્સિત્વા એવમાહંસુ. નનુ ચ મજ્ઝિમયામે દેવતા ભગવન્તં ઉપસઙ્કમન્તિ, અયં કસ્મા પઠમયામસ્સાપિ પુરિમભાગેયેવ આગતોતિ? મરણભયેનેવ તજ્જિતત્તા. કિંસુ નામાતિ કિંસુ નામ ભો એતં, કો નુ ખો અજ્જ મહેસક્ખો દેવો વા બ્રહ્મા વા ભગવન્તં પઞ્હં પુચ્છિતું ધમ્મં સોતું ઉપસઙ્કમન્તો, કથંસુ નામ ભો ભગવા પઞ્હં વિસ્સજ્જેસ્સતિ ધમ્મં દેસેસ્સતિ, લાભા અમ્હાકં, યેસં નો એવં દેવતાનં કઙ્ખાવિનોદકો સત્થા અવિદૂરે વિહારે વસતિ, યે લભામ થાલકભિક્ખમ્પિ કટચ્છુભિક્ખમ્પિ દાતુન્તિ સંવિગ્ગા લોમહટ્ઠજાતા ઉદ્ધગ્ગલોમા હુત્વા દસનખસમોધાનસમુજ્જલં અઞ્જલિં સિરસ્મિં પતિટ્ઠપેત્વા નમસ્સમાના અટ્ઠંસુ.

    346.Atiriva obhāsajātoti aññesu divasesu ekasseva devassa vā mārassa vā brahmuno vā obhāsena obhāsajāto hoti, taṃdivasaṃ pana dvīsu devalokesu devatānaṃ obhāsena atiriva obhāsajāto ekapajjoto sahassacandasūriyauggatakālasadiso ahosi. Parito gāmesu manussāti samantā gāmesu manussā. Pakatisāyamāsakāleyeva kira gāmamajjhe dārakesu kīḷantesu tattha sakko agamāsi, tasmā manussā passitvā evamāhaṃsu. Nanu ca majjhimayāme devatā bhagavantaṃ upasaṅkamanti, ayaṃ kasmā paṭhamayāmassāpi purimabhāgeyeva āgatoti? Maraṇabhayeneva tajjitattā. Kiṃsu nāmāti kiṃsu nāma bho etaṃ, ko nu kho ajja mahesakkho devo vā brahmā vā bhagavantaṃ pañhaṃ pucchituṃ dhammaṃ sotuṃ upasaṅkamanto, kathaṃsu nāma bho bhagavā pañhaṃ vissajjessati dhammaṃ desessati, lābhā amhākaṃ, yesaṃ no evaṃ devatānaṃ kaṅkhāvinodako satthā avidūre vihāre vasati, ye labhāma thālakabhikkhampi kaṭacchubhikkhampi dātunti saṃviggā lomahaṭṭhajātā uddhaggalomā hutvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasmiṃ patiṭṭhapetvā namassamānā aṭṭhaṃsu.

    ૩૪૭. દુરુપસઙ્કમાતિ દુપયિરુપાસિયા. અહં સરાગો સદોસો સમોહો, સત્થા વીતરાગો વીતદોસો વીતમોહો, તસ્મા દુપયિરુપાસિયા તથાગતા માદિસેન. ઝાયીતિ લક્ખણૂપનિજ્ઝાનેન ચ આરમ્મણૂપનિજ્ઝાનેન ચ ઝાયી. તસ્મિઞ્ઞેવ ઝાને રતાતિ ઝાનરતા. તદન્તરં પટિસલ્લીનાતિ તદન્તરં પટિસલ્લીના સમ્પતિ પટિસલ્લીના વા. તસ્મા ન કેવલં ઝાયી ઝાનરતાતિ દુરુપસઙ્કમા, ઇદાનિમેવ પટિસલ્લીનાતિપિ દુરુપસઙ્કમા. પસાદેય્યાસીતિ આરાધેય્યાસિ, ઓકાસં મે કારેત્વા દદેય્યાસીતિ વદતિ. બેલુવપણ્ડુવીણં આદાયાતિ નનુ પુબ્બેવ આદિન્નાતિ? આમ , આદિન્ના. મગ્ગગમનવસેન પન અંસકૂટે લગ્ગિતા, ઇદાનિ નં વામહત્થે ઠપેત્વા વાદનસજ્જં કત્વા આદિયિ. તેન વુત્તં ‘‘આદાયા’’તિ.

    347.Durupasaṅkamāti dupayirupāsiyā. Ahaṃ sarāgo sadoso samoho, satthā vītarāgo vītadoso vītamoho, tasmā dupayirupāsiyā tathāgatā mādisena. Jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānena ca ārammaṇūpanijjhānena ca jhāyī. Tasmiññeva jhāne ratāti jhānaratā. Tadantaraṃ paṭisallīnāti tadantaraṃ paṭisallīnā sampati paṭisallīnā vā. Tasmā na kevalaṃ jhāyī jhānaratāti durupasaṅkamā, idānimeva paṭisallīnātipi durupasaṅkamā. Pasādeyyāsīti ārādheyyāsi, okāsaṃ me kāretvā dadeyyāsīti vadati. Beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāyāti nanu pubbeva ādinnāti? Āma , ādinnā. Maggagamanavasena pana aṃsakūṭe laggitā, idāni naṃ vāmahatthe ṭhapetvā vādanasajjaṃ katvā ādiyi. Tena vuttaṃ ‘‘ādāyā’’ti.

    પઞ્ચસિખગીતગાથાવણ્ણના

    Pañcasikhagītagāthāvaṇṇanā

    ૩૪૮. અસ્સાવેસીતિ સાવેસિ. બુદ્ધૂપસઞ્હિતાતિ બુદ્ધં આરબ્ભ બુદ્ધં નિસ્સયં કત્વા પવત્તાતિ અત્થો. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો.

    348.Assāvesīti sāvesi. Buddhūpasañhitāti buddhaṃ ārabbha buddhaṃ nissayaṃ katvā pavattāti attho. Sesapadesupi eseva nayo.

    વન્દે તે પિતરં ભદ્દે, તિમ્બરું સૂરિયવચ્છસેતિ એત્થ સૂરિયવચ્છસાતિ સૂરિયસમાનસરીરા. તસ્સા કિર દેવધીતાય પાદન્તતો રસ્મિ ઉટ્ઠહિત્વા કેસન્તં આરોહતિ, તસ્મા બાલસૂરિયમણ્ડલસદિસા ખાયતિ, ઇતિ નં ‘‘સૂરિયવચ્છસા’’તિ સઞ્જાનન્તિ. તં સન્ધાયાહ – ‘‘ભદ્દે, સૂરિયવચ્છસે, તવ પિતરં તિમ્બરું ગન્ધબ્બદેવરાજાનં વન્દામી’’તિ. યેન જાતાસિ કલ્યાણીતિ યેન કારણભૂતેન યં તિમ્બરું દેવરાજાનં નિસ્સાય ત્વં જાતા, કલ્યાણી સબ્બઙ્ગસોભના. આનન્દજનની મમાતિ મય્હં પીતિસોમનસ્સવડ્ઢની.

    Vande te pitaraṃ bhadde, timbaruṃ sūriyavacchaseti ettha sūriyavacchasāti sūriyasamānasarīrā. Tassā kira devadhītāya pādantato rasmi uṭṭhahitvā kesantaṃ ārohati, tasmā bālasūriyamaṇḍalasadisā khāyati, iti naṃ ‘‘sūriyavacchasā’’ti sañjānanti. Taṃ sandhāyāha – ‘‘bhadde, sūriyavacchase, tava pitaraṃ timbaruṃ gandhabbadevarājānaṃ vandāmī’’ti. Yena jātāsi kalyāṇīti yena kāraṇabhūtena yaṃ timbaruṃ devarājānaṃ nissāya tvaṃ jātā, kalyāṇī sabbaṅgasobhanā. Ānandajananī mamāti mayhaṃ pītisomanassavaḍḍhanī.

    વાતોવ સેદતં કન્તોતિ યથા સઞ્જાતસેદાનં સેદહરણત્થં વાતો ઇટ્ઠો હોતિ કન્તો મનાપો, એવન્તિ અત્થો. પાનીયંવ પિપાસતોતિ પાતુમિચ્છન્તસ્સ પિપાસતો પિપાસાભિભૂતસ્સ. અઙ્ગીરસીતિ અઙ્ગે રસ્મિયો અસ્સાતિ અઙ્ગીરસી, તમેવ આરબ્ભ આલપન્તો વદતિ. ધમ્મો અરહતામિવાતિ અરહન્તાનં નવલોકુત્તરધમ્મો વિય.

    Vātova sedataṃ kantoti yathā sañjātasedānaṃ sedaharaṇatthaṃ vāto iṭṭho hoti kanto manāpo, evanti attho. Pānīyaṃva pipāsatoti pātumicchantassa pipāsato pipāsābhibhūtassa. Aṅgīrasīti aṅge rasmiyo assāti aṅgīrasī, tameva ārabbha ālapanto vadati. Dhammo arahatāmivāti arahantānaṃ navalokuttaradhammo viya.

    જિઘચ્છતોતિ ભુઞ્જિતુકામસ્સ ખુદાભિભૂતસ્સ. જલન્તમિવ વારિનાતિ યથા કોચિ જલન્તં જાતવેદં ઉદકકુમ્ભેન નિબ્બાપેય્ય, એવં તવ કારણા ઉપ્પન્નં મમ કામરાગપરિળાહં નિબ્બાપેહીતિ વદતિ.

    Jighacchatoti bhuñjitukāmassa khudābhibhūtassa. Jalantamiva vārināti yathā koci jalantaṃ jātavedaṃ udakakumbhena nibbāpeyya, evaṃ tava kāraṇā uppannaṃ mama kāmarāgapariḷāhaṃ nibbāpehīti vadati.

    યુત્તં કિઞ્જક્ખરેણુનાતિ પદુમકેસરરેણુના યુત્તં. નાગો ઘમ્માભિતત્તો વાતિ ઘમ્માભિતત્તહત્થી વિય. ઓગાહે તે થનૂદરન્તિ યથા સો નાગો પોક્ખરણિં ઓગાહિત્વા પિવિત્વા અગ્ગસોણ્ડમત્તં પઞ્ઞાયમાનં કત્વા નિમુગ્ગો સુખં સાતં વિન્દતિ, એવં કદા નુ ખો તે થનૂદરં થનવેમજ્ઝં ઉદરઞ્ચ ઓતરિત્વા અહં સુખં સાતં પટિલભિસ્સામીતિ વદતિ.

    Yuttaṃ kiñjakkhareṇunāti padumakesarareṇunā yuttaṃ. Nāgo ghammābhitatto vāti ghammābhitattahatthī viya. Ogāhe te thanūdaranti yathā so nāgo pokkharaṇiṃ ogāhitvā pivitvā aggasoṇḍamattaṃ paññāyamānaṃ katvā nimuggo sukhaṃ sātaṃ vindati, evaṃ kadā nu kho te thanūdaraṃ thanavemajjhaṃ udarañca otaritvā ahaṃ sukhaṃ sātaṃ paṭilabhissāmīti vadati.

    ‘‘અચ્ચઙ્કુસોવ નાગોવ, જિતં મે તુત્તતોમરં;

    ‘‘Accaṅkusova nāgova, jitaṃ me tuttatomaraṃ;

    કારણં નપ્પજાનામિ, સમ્મત્તો લક્ખણૂરુયા’’તિ. –

    Kāraṇaṃ nappajānāmi, sammatto lakkhaṇūruyā’’ti. –

    એત્થ તુત્તં વુચ્ચતિ કણ્ણમૂલે વિજ્ઝનઅયદણ્ડકો. તોમરન્તિ પાદાદીસુ વિજ્ઝનદણ્ડતોમરં. અઙ્કુસોતિ મત્થકે વિજ્ઝનકુટિલકણ્ટકો. યો ચ નાગો પભિન્નમત્તો અચ્ચઙ્કુસો હોતિ, અઙ્કુસં અતીતો; અઙ્કુસેન વિજ્ઝિયમાનોપિ વસં ન ગચ્છતિ, સો ‘‘જિતં મયા તુત્તતોમરં, યો અહં અઙ્કુસસ્સપિ વસં ન ગચ્છામી’’તિ મદદપ્પેન કિઞ્ચિ કારણં ન બુજ્ઝતિ. યથા સો અચ્ચઙ્કુસો નાગો ‘‘જિતં મે તુત્તતોમર’’ન્તિ કિઞ્ચિ કારણં નપ્પજાનાતિ, એવં અહમ્પિ લક્ખણસમ્પન્નઊરુતાય લક્ખણૂરુયા સમ્મત્તો મત્તો પમત્તો ઉમ્મત્તો વિય કિઞ્ચિ કારણં નપ્પજાનામીતિ વદતિ. અથ વા અચ્ચઙ્કુસોવ નાગો અહમ્પિ સમ્મત્તો લક્ખણૂરુયા કિઞ્ચિ તતો વિરાગકારણં નપ્પજાનામિ. કસ્મા? યસ્મા તેન નાગેન વિય જિતં મે તુત્તતોમરં, ન કસ્સચિ વદતો વચનં આદિયામિ.

    Ettha tuttaṃ vuccati kaṇṇamūle vijjhanaayadaṇḍako. Tomaranti pādādīsu vijjhanadaṇḍatomaraṃ. Aṅkusoti matthake vijjhanakuṭilakaṇṭako. Yo ca nāgo pabhinnamatto accaṅkuso hoti, aṅkusaṃ atīto; aṅkusena vijjhiyamānopi vasaṃ na gacchati, so ‘‘jitaṃ mayā tuttatomaraṃ, yo ahaṃ aṅkusassapi vasaṃ na gacchāmī’’ti madadappena kiñci kāraṇaṃ na bujjhati. Yathā so accaṅkuso nāgo ‘‘jitaṃ me tuttatomara’’nti kiñci kāraṇaṃ nappajānāti, evaṃ ahampi lakkhaṇasampannaūrutāya lakkhaṇūruyā sammatto matto pamatto ummatto viya kiñci kāraṇaṃ nappajānāmīti vadati. Atha vā accaṅkusova nāgo ahampi sammatto lakkhaṇūruyā kiñci tato virāgakāraṇaṃ nappajānāmi. Kasmā? Yasmā tena nāgena viya jitaṃ me tuttatomaraṃ, na kassaci vadato vacanaṃ ādiyāmi.

    તયિ ગેધિતચિત્તોસ્મીતિ ભદ્દે લક્ખણૂરુ તયિ બદ્ધચિત્તોસ્મિ. ગેધિતચિત્તોતિ વા ગેધં અજ્ઝુપેતચિત્તો. ચિત્તં વિપરિણામિતન્તિ પકતિં જહિત્વા ઠિતં. પટિગન્તું ન સક્કોમીતિ નિવત્તિતું ન સક્કોમિ. વઙ્કઘસ્તોવ અમ્બુજોતિ બળિસં ગિલિત્વા ઠિતમચ્છો વિય. ‘‘ઘસો’’તિપિ પાઠો, અયમેવત્થો.

    Tayi gedhitacittosmīti bhadde lakkhaṇūru tayi baddhacittosmi. Gedhitacittoti vā gedhaṃ ajjhupetacitto. Cittaṃ vipariṇāmitanti pakatiṃ jahitvā ṭhitaṃ. Paṭigantuṃ na sakkomīti nivattituṃ na sakkomi. Vaṅkaghastova ambujoti baḷisaṃ gilitvā ṭhitamaccho viya. ‘‘Ghaso’’tipi pāṭho, ayamevattho.

    વામૂરૂતિ વામાકારેન સણ્ઠિતઊરુ, કદલિક્ખન્ધસદિસઊરૂતિ વા અત્થો. સજાતિ આલિઙ્ગ. મન્દલોચનેતિ ઇત્થિયો ન તિખિણં નિજ્ઝાયન્તિ મન્દં આલોચેન્તિ ઓલોકેન્તિ, તસ્મા ‘‘મન્દલોચના’’તિ વુચ્ચન્તિ. પલિસ્સજાતિ સબ્બતોભાગેન આલિઙ્ગ. એતં મે અભિપત્થિતન્તિ એતં મયા અભિણ્હં પત્થિતં.

    Vāmūrūti vāmākārena saṇṭhitaūru, kadalikkhandhasadisaūrūti vā attho. Sajāti āliṅga. Mandalocaneti itthiyo na tikhiṇaṃ nijjhāyanti mandaṃ ālocenti olokenti, tasmā ‘‘mandalocanā’’ti vuccanti. Palissajāti sabbatobhāgena āliṅga. Etaṃ me abhipatthitanti etaṃ mayā abhiṇhaṃ patthitaṃ.

    અપ્પકો વત મે સન્તોતિ પકતિયાવ મન્દો સમાનો. વેલ્લિતકેસિયાતિ કેસા મુઞ્ચિત્વા પિટ્ઠિયં વિસ્સટ્ઠકાલે સપ્પો વિય વેલ્લન્તા ગચ્છન્તા અસ્સાતિ વેલ્લિતકેસી, તસ્સા વેલ્લિતકેસિયા. અનેકભાવો સમુપ્પાદીતિ અનેકવિધો જાતો. અનેકભાગોતિ વા પાઠો. અરહન્તેવ દક્ખિણાતિ અરહન્તમ્હિ દિન્નદાનં વિય નાનપ્પકારતો પભિન્નો.

    Appako vata me santoti pakatiyāva mando samāno. Vellitakesiyāti kesā muñcitvā piṭṭhiyaṃ vissaṭṭhakāle sappo viya vellantā gacchantā assāti vellitakesī, tassā vellitakesiyā. Anekabhāvo samuppādīti anekavidho jāto. Anekabhāgoti vā pāṭho. Arahanteva dakkhiṇāti arahantamhi dinnadānaṃ viya nānappakārato pabhinno.

    યં મે અત્થિ કતં પુઞ્ઞન્તિ યં મયા કતં પુઞ્ઞમત્થિ. અરહન્તેસુ તાદિસૂતિ તાદિલક્ખણપ્પત્તેસુ અરહન્તેસુ. તયા સદ્ધિં વિપચ્ચતન્તિ સબ્બં તયા સદ્ધિમેવ વિપાકં દેતુ.

    Yaṃ me atthi kataṃ puññanti yaṃ mayā kataṃ puññamatthi. Arahantesu tādisūti tādilakkhaṇappattesu arahantesu. Tayā saddhiṃ vipaccatanti sabbaṃ tayā saddhimeva vipākaṃ detu.

    એકોદીતિ એકીભાવં ગતો. નિપકો સતોતિ નેપક્કં વુચ્ચતિ પઞ્ઞા, તાય સમન્નાગતોતિ નિપકો. સતિયા સમન્નાગતત્તા સતો. અમતં મુનિ જિગીસાનોતિ યથા સો બુદ્ધમુનિ અમતં નિબ્બાનં જિગીસતિ પરિયેસતિ, એવં તં અહં સૂરિયવચ્છસે જિગીસામિ પરિયેસામિ. યથા વા સો અમતં જિગીસાનો એસન્તો ગવેસન્તો વિચરતિ, એવાહં તં એસન્તો ગવેસન્તો વિચરામીતિપિ અત્થો.

    Ekodīti ekībhāvaṃ gato. Nipako satoti nepakkaṃ vuccati paññā, tāya samannāgatoti nipako. Satiyā samannāgatattā sato. Amataṃ muni jigīsānoti yathā so buddhamuni amataṃ nibbānaṃ jigīsati pariyesati, evaṃ taṃ ahaṃ sūriyavacchase jigīsāmi pariyesāmi. Yathā vā so amataṃ jigīsāno esanto gavesanto vicarati, evāhaṃ taṃ esanto gavesanto vicarāmītipi attho.

    યથાપિ મુનિ નન્દેય્ય, પત્વા સમ્બોધિમુત્તમન્તિ યથા બુદ્ધમુનિ બોધિપલ્લઙ્કે નિસિન્નો સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં પત્વા નન્દેય્ય તોસેય્ય. એવં નન્દેય્યન્તિ એવમેવ અહમ્પિ તયા મિસ્સીભાવં ગતો નન્દેય્યં, પીતિસોમનસ્સજાતો ભવેય્યન્તિ વદતિ.

    Yathāpi muni nandeyya, patvā sambodhimuttamanti yathā buddhamuni bodhipallaṅke nisinno sabbaññutaññāṇaṃ patvā nandeyya toseyya. Evaṃ nandeyyanti evameva ahampi tayā missībhāvaṃ gato nandeyyaṃ, pītisomanassajāto bhaveyyanti vadati.

    તાહં ભદ્દે વરેય્યાહેતિ અહેતિ આમન્તનં, અહે ભદ્દે સૂરિયવચ્છસે, સક્કેન દેવાનમિન્દેન ‘‘કિં દ્વીસુ દેવલોકેસુ દેવરજ્જં ગણ્હસિ, સુરિયવચ્છસ’’ન્તિ, એવં વરે દિન્ને દેવરજ્જં પહાય ‘‘સૂરિયવચ્છસં ગણ્હામી’’તિ એવં તં અહં વરેય્યં ઇચ્છેય્યં ગણ્હેય્યન્તિ અત્થો.

    Tāhaṃ bhadde vareyyāheti aheti āmantanaṃ, ahe bhadde sūriyavacchase, sakkena devānamindena ‘‘kiṃ dvīsu devalokesu devarajjaṃ gaṇhasi, suriyavacchasa’’nti, evaṃ vare dinne devarajjaṃ pahāya ‘‘sūriyavacchasaṃ gaṇhāmī’’ti evaṃ taṃ ahaṃ vareyyaṃ iccheyyaṃ gaṇheyyanti attho.

    સાલંવ ન ચિરં ફુલ્લન્તિ તવ પિતુ નગરદ્વારે નચિરં પુપ્ફિતો સાલો અત્થિ. સો અતિવિય મનોહરો. તં નચિરં ફુલ્લસાલં વિય. પિતરં તે સુમેધસેતિ અતિસસ્સિરીકં તવ પિતરં વન્દમાનો નમસ્સામિ નમો કરોમિ. યસ્સાસેતાદિસી પજાતિ યસ્સ આસિ એતાદિસી ધીતા.

    Sālaṃva na ciraṃ phullanti tava pitu nagaradvāre naciraṃ pupphito sālo atthi. So ativiya manoharo. Taṃ naciraṃ phullasālaṃ viya. Pitaraṃ te sumedhaseti atisassirīkaṃ tava pitaraṃ vandamāno namassāmi namo karomi. Yassāsetādisī pajāti yassa āsi etādisī dhītā.

    ૩૪૯. સંસન્દતીતિ કસ્મા ગીતસદ્દસ્સ ચેવ વીણાસદ્દસ્સ ચ વણ્ણં કથેસિ? કિં તત્થ ભગવતો સારાગો અત્થીતિ? નત્થિ. છળઙ્ગુપેક્ખાય ઉપેક્ખકો ભગવા એતાદિસેસુ ઠાનેસુ, કેવલં ઇટ્ઠાનિટ્ઠં જાનાતિ, ન તત્થ રજ્જતિ. વુત્તમ્પિ ચેતં ‘‘સંવિજ્જતિ ખો, આવુસો, ભગવતો ચક્ખુ, પસ્સતિ ભગવા ચક્ખુના રૂપં, છન્દરાગો ભગવતો નત્થિ, સુવિમુત્તચિત્તો ભગવા. સંવિજ્જતિ ખો, આવુસો, ભગવતો સોત’’ન્તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૪.૨૩૨). સચે પન વણ્ણં ન કથેય્ય, પઞ્ચસિખો ‘‘ઓકાસો મે કતો’’તિ ન જાનેય્ય. અથ સક્કો ‘‘ભગવતા પઞ્ચસિખસ્સ ઓકાસો ન કતો’’તિ દેવતા ગહેત્વા તતોવ પટિનિવત્તેય્ય, તતો મહાજાનિયો ભવેય્ય. વણ્ણે પન કથિતે ‘‘કતો ભગવતા પઞ્ચસિખસ્સ ઓકાસો’’તિ દેવતાહિ સદ્ધિં ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્હં પુચ્છિત્વા વિસ્સજ્જનાવસાને અસીતિયા દેવતાસહસ્સેહિ સદ્ધિં સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિસ્સતીતિ ઞત્વા વણ્ણં કથેસિ.

    349.Saṃsandatīti kasmā gītasaddassa ceva vīṇāsaddassa ca vaṇṇaṃ kathesi? Kiṃ tattha bhagavato sārāgo atthīti? Natthi. Chaḷaṅgupekkhāya upekkhako bhagavā etādisesu ṭhānesu, kevalaṃ iṭṭhāniṭṭhaṃ jānāti, na tattha rajjati. Vuttampi cetaṃ ‘‘saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato cakkhu, passati bhagavā cakkhunā rūpaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati kho, āvuso, bhagavato sota’’ntiādi (saṃ. ni. 4.232). Sace pana vaṇṇaṃ na katheyya, pañcasikho ‘‘okāso me kato’’ti na jāneyya. Atha sakko ‘‘bhagavatā pañcasikhassa okāso na kato’’ti devatā gahetvā tatova paṭinivatteyya, tato mahājāniyo bhaveyya. Vaṇṇe pana kathite ‘‘kato bhagavatā pañcasikhassa okāso’’ti devatāhi saddhiṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā vissajjanāvasāne asītiyā devatāsahassehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahissatīti ñatvā vaṇṇaṃ kathesi.

    તત્થ કદા સંયૂળ્હાતિ કદા ગન્થિતા પિણ્ડિતા. તેન ખો પનાહં, ભન્તે, સમયેનાતિ તેન સમયેન તસ્મિં તુમ્હાકં સમ્બોધિપ્પત્તિતો પટ્ઠાય અટ્ઠમે સત્તાહે. ભદ્દા નામ સૂરિયવચ્છસાતિ નામતો ભદ્દા સરીરસમ્પત્તિયા સૂરિયવચ્છસા. ભગિનીતિ વોહારવચનમેતં, દેવધીતાતિ અત્થો. પરકામિનીતિ પરં કામેતિ અભિકઙ્ખતિ.

    Tattha kadā saṃyūḷhāti kadā ganthitā piṇḍitā. Tena kho panāhaṃ, bhante, samayenāti tena samayena tasmiṃ tumhākaṃ sambodhippattito paṭṭhāya aṭṭhame sattāhe. Bhaddā nāma sūriyavacchasāti nāmato bhaddā sarīrasampattiyā sūriyavacchasā. Bhaginīti vohāravacanametaṃ, devadhītāti attho. Parakāminīti paraṃ kāmeti abhikaṅkhati.

    ઉપનચ્ચન્તિયાતિ નચ્ચમાનાય. સા કિર એકસ્મિં સમયે ચાતુમહારાજિકદેવેહિ સદ્ધિં સક્કસ્સ દેવરાજસ્સ નચ્ચં દસ્સનત્થાય ગતા, તસ્મિઞ્ચ ખણે સક્કો તથાગતસ્સ અટ્ઠ યથાભુચ્ચે ગુણે પયિરુદાહાસિ. એવં તસ્મિં દિવસે ગન્ત્વા નચ્ચન્તી અસ્સોસિ.

    Upanaccantiyāti naccamānāya. Sā kira ekasmiṃ samaye cātumahārājikadevehi saddhiṃ sakkassa devarājassa naccaṃ dassanatthāya gatā, tasmiñca khaṇe sakko tathāgatassa aṭṭha yathābhucce guṇe payirudāhāsi. Evaṃ tasmiṃ divase gantvā naccantī assosi.

    સક્કૂપસઙ્કમવણ્ણના

    Sakkūpasaṅkamavaṇṇanā

    ૩૫૦. પટિસમ્મોદતીતિ ‘‘સંસન્દતિ ખો તે’’તિઆદીનિ વદન્તો ભગવા સમ્મોદતિ, પઞ્ચસિખો પટિસમ્મોદતિ. ગાથા ચ ભાસન્તો પઞ્ચસિખો સમ્મોદતિ, ભગવા પટિસમ્મોદતિ. આમન્તેસીતિ જાનાપેસિ. તસ્સ કિરેવં અહોસિ ‘‘અયં પઞ્ચસિખો મયા મમ કમ્મેન પેસિતો અત્તનો કમ્મં કરોતિ. એવરૂપસ્સ સત્થુ સન્તિકે ઠત્વા કામગુણૂપસઞ્હિતં અનનુચ્છવિકં કથેસિ, નટા નામ નિલ્લજ્જા હોન્તિ, કથેન્તો વિપ્પકારમ્પિ દસ્સેય્ય, હન્દ નં મમ કમ્મં જાનાપેમી’’તિ ચિન્તેત્વા આમન્તેસિ.

    350.Paṭisammodatīti ‘‘saṃsandati kho te’’tiādīni vadanto bhagavā sammodati, pañcasikho paṭisammodati. Gāthā ca bhāsanto pañcasikho sammodati, bhagavā paṭisammodati. Āmantesīti jānāpesi. Tassa kirevaṃ ahosi ‘‘ayaṃ pañcasikho mayā mama kammena pesito attano kammaṃ karoti. Evarūpassa satthu santike ṭhatvā kāmaguṇūpasañhitaṃ ananucchavikaṃ kathesi, naṭā nāma nillajjā honti, kathento vippakārampi dasseyya, handa naṃ mama kammaṃ jānāpemī’’ti cintetvā āmantesi.

    ૩૫૧. એવઞ્ચ પન તથાગતાતિ ધમ્મસઙ્ગાહકત્થેરેહિ ઠપિતવચનં. અભિવદન્તીતિ અભિવાદનસમ્પટિચ્છનેન વડ્ઢિતવચનેન વદન્તિ. અભિવદિતોતિ વડ્ઢિતવચનેન વુત્તો.

    351.Evañcapana tathāgatāti dhammasaṅgāhakattherehi ṭhapitavacanaṃ. Abhivadantīti abhivādanasampaṭicchanena vaḍḍhitavacanena vadanti. Abhivaditoti vaḍḍhitavacanena vutto.

    ઉરુન્દા સમપાદીતિ મહન્તા વિવટા અહોસિ, અન્ધકારો ગુહાયં અન્તરધાયિ. આલોકો ઉદપાદીતિ યો પકતિયા ગુહાયં અન્ધકારો, સો અન્તરહિતો, આલોકો જાતો. સબ્બમેતં ધમ્મસઙ્ગાહકાનં વચનં.

    Urundā samapādīti mahantā vivaṭā ahosi, andhakāro guhāyaṃ antaradhāyi. Āloko udapādīti yo pakatiyā guhāyaṃ andhakāro, so antarahito, āloko jāto. Sabbametaṃ dhammasaṅgāhakānaṃ vacanaṃ.

    ૩૫૨. ચિરપટિકાહં, ભન્તેતિ ચિરતો અહં, ચિરતો પટ્ઠાયાહં દસ્સનકામોતિ અત્થો. કેહિચિ કેહિચિ કિચ્ચકરણીયેહીતિ દેવાનં ધીતા ચ પુત્તા ચ અઙ્કે નિબ્બત્તન્તિ, પાદપરિચારિકા ઇત્થિયો સયને નિબ્બત્તન્તિ, તાસં મણ્ડનપસાધનકારિકા દેવતા સયનં પરિવારેત્વા નિબ્બત્તન્તિ, વેય્યાવચ્ચકરા અન્તોવિમાને નિબ્બત્તન્તિ, એતેસં અત્થાય અડ્ડકરણં નામ નત્થિ. યે પન સીમન્તરે નિબ્બત્તન્તિ, તે ‘‘તવ સન્તકા, મમ સન્તકા’’તિ નિચ્છેતું અસક્કોન્તા અડ્ડં કરોન્તિ, સક્કં દેવરાજાનં પુચ્છન્તિ. સો ‘‘યસ્સ વિમાનં આસન્નતરં, તસ્સ સન્તકા’’તિ વદતિ. સચે દ્વેપિ સમટ્ઠાને હોન્તિ, ‘‘યસ્સ વિમાનં ઓલોકેન્તી ઠિતા, તસ્સ સન્તકા’’તિ વદતિ. સચે એકમ્પિ ન ઓલોકેતિ, તં ઉભિન્નં કલહુપચ્છેદનત્થં અત્તનો સન્તકં કરોતિ. કીળાદીનિપિ કિચ્ચાનિ કરણીયાનેવ. એવરૂપાનિ તાનિ કરણીયાનિ સન્ધાય ‘‘કેહિચિ કેહિચિ કિચ્ચકરણીયેહી’’તિ આહ.

    352.Cirapaṭikāhaṃ, bhanteti cirato ahaṃ, cirato paṭṭhāyāhaṃ dassanakāmoti attho. Kehici kehici kiccakaraṇīyehīti devānaṃ dhītā ca puttā ca aṅke nibbattanti, pādaparicārikā itthiyo sayane nibbattanti, tāsaṃ maṇḍanapasādhanakārikā devatā sayanaṃ parivāretvā nibbattanti, veyyāvaccakarā antovimāne nibbattanti, etesaṃ atthāya aḍḍakaraṇaṃ nāma natthi. Ye pana sīmantare nibbattanti, te ‘‘tava santakā, mama santakā’’ti nicchetuṃ asakkontā aḍḍaṃ karonti, sakkaṃ devarājānaṃ pucchanti. So ‘‘yassa vimānaṃ āsannataraṃ, tassa santakā’’ti vadati. Sace dvepi samaṭṭhāne honti, ‘‘yassa vimānaṃ olokentī ṭhitā, tassa santakā’’ti vadati. Sace ekampi na oloketi, taṃ ubhinnaṃ kalahupacchedanatthaṃ attano santakaṃ karoti. Kīḷādīnipi kiccāni karaṇīyāneva. Evarūpāni tāni karaṇīyāni sandhāya ‘‘kehici kehici kiccakaraṇīyehī’’ti āha.

    સલળાગારકેતિ સલળમયગન્ધકુટિયં. અઞ્ઞતરેન સમાધિનાતિ તદા કિર ભગવા સક્કસ્સેવ અપરિપાકગતં ઞાણં વિદિત્વા ઓકાસં અકારેતુકામો ફલસમાપત્તિવિહારેન નિસીદિ. તં એસ અજાનન્તો ‘‘અઞ્ઞતરેન સમાધિના’’તિ આહ. ભૂજતિ ચ નામાતિ ભૂજતીતિ તસ્સા નામં. પરિચારિકાતિ પાદપરિચારિકા દેવધીતા. સા કિર દ્વે ફલાનિ પત્તા, તેનસ્સા દેવલોકે અભિરતિયેવ નત્થિ. નિચ્ચં ભગવતો ઉપટ્ઠાનં આગન્ત્વા અઞ્જલિં સિરસિ ઠપેત્વા ભગવન્તં નમસ્સમાના તિટ્ઠતિ. નેમિસદ્દેન તમ્હા સમાધિમ્હા વુટ્ઠિતોતિ ‘‘સમાપન્નો સદ્દં સુણાતી’’તિ નો વત રે વત્તબ્બે, નનુ ભગવા સક્કસ્સ દેવાનમિન્દસ્સ ‘‘અપિચાહં આયસ્મતો ચક્કનેમિસદ્દેન તમ્હા સમાધિમ્હા વુટ્ઠિતો’’તિ ભણતીતિ. તિટ્ઠતુ નેમિસદ્દો, સમાપન્નો નામ અન્તોસમાપત્તિયં કણ્ણમૂલે ધમમાનસ્સ સઙ્ખયુગળસ્સાપિ અસનિસન્નિપાતસ્સાપિ સદ્દં ન સુણાતિ. ભગવા પન ‘‘એત્તકં કાલં સક્કસ્સ ઓકાસં ન કરિસ્સામી’’તિ પરિચ્છિન્દિત્વા કાલવસેન ફલસમાપત્તિં સમાપન્નો. સક્કો ‘‘ન દાનિ મે સત્થા ઓકાસં કરોતી’’તિ ગન્ધકુટિં પદક્ખિણં કત્વા રથં નિવત્તેત્વા દેવલોકાભિમુખં પેસેસિ. ગન્ધકુટિપરિવેણં રથસદ્દેન સમોહિતં પઞ્ચઙ્ગિકતૂરિયં વિય અહોસિ. ભગવતો યથાપરિચ્છિન્નકાલવસેન સમાપત્તિતો વુટ્ઠિતસ્સ રથસદ્દેનેવ પઠમાવજ્જનં ઉપ્પજ્જિ, તસ્મા એવમાહ.

    Salaḷāgāraketi salaḷamayagandhakuṭiyaṃ. Aññatarena samādhināti tadā kira bhagavā sakkasseva aparipākagataṃ ñāṇaṃ viditvā okāsaṃ akāretukāmo phalasamāpattivihārena nisīdi. Taṃ esa ajānanto ‘‘aññatarena samādhinā’’ti āha. Bhūjati ca nāmāti bhūjatīti tassā nāmaṃ. Paricārikāti pādaparicārikā devadhītā. Sā kira dve phalāni pattā, tenassā devaloke abhiratiyeva natthi. Niccaṃ bhagavato upaṭṭhānaṃ āgantvā añjaliṃ sirasi ṭhapetvā bhagavantaṃ namassamānā tiṭṭhati. Nemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhitoti ‘‘samāpanno saddaṃ suṇātī’’ti no vata re vattabbe, nanu bhagavā sakkassa devānamindassa ‘‘apicāhaṃ āyasmato cakkanemisaddena tamhā samādhimhā vuṭṭhito’’ti bhaṇatīti. Tiṭṭhatu nemisaddo, samāpanno nāma antosamāpattiyaṃ kaṇṇamūle dhamamānassa saṅkhayugaḷassāpi asanisannipātassāpi saddaṃ na suṇāti. Bhagavā pana ‘‘ettakaṃ kālaṃ sakkassa okāsaṃ na karissāmī’’ti paricchinditvā kālavasena phalasamāpattiṃ samāpanno. Sakko ‘‘na dāni me satthā okāsaṃ karotī’’ti gandhakuṭiṃ padakkhiṇaṃ katvā rathaṃ nivattetvā devalokābhimukhaṃ pesesi. Gandhakuṭipariveṇaṃ rathasaddena samohitaṃ pañcaṅgikatūriyaṃ viya ahosi. Bhagavato yathāparicchinnakālavasena samāpattito vuṭṭhitassa rathasaddeneva paṭhamāvajjanaṃ uppajji, tasmā evamāha.

    ગોપકવત્થુવણ્ણના

    Gopakavatthuvaṇṇanā

    ૩૫૩. સીલેસુ પરિપૂરકારિનીતિ પઞ્ચસુ સીલેસુ પરિપૂરકારિની. ઇત્થિત્તં વિરાજેત્વાતિ ઇત્થિત્તં નામ અલં, ન હિ ઇત્થિત્તે ઠત્વા ચક્કવત્તિસિરિં, ન સક્કમારબ્રહ્મસિરિયો પચ્ચનુભવિતું, ન પચ્ચેકબોધિં, ન સમ્માસમ્બોધિં ગન્તું સક્કાતિ એવં ઇત્થિત્તં વિરાજેતિ નામ. મહન્તમિદં પુરિસત્તં નામ સેટ્ઠં ઉત્તમં, એત્થ ઠત્વા સક્કા એતા સમ્પત્તિયો પાપુણિતુન્તિ એવં પન પુરિસત્તં ભાવેતિ નામ. સાપિ એવમકાસિ. તેન વુત્તં – ‘‘ઇત્થિત્તં વિરાજેત્વા પુરિસત્તં ભાવેત્વા’’તિ. હીનં ગન્ધબ્બકાયન્તિ હીનં લામકં ગન્ધબ્બનિકાયં. કસ્મા પન તે પરિસુદ્ધસીલા તત્થ ઉપ્પન્નાતિ? પુબ્બનિકન્તિયા. પુબ્બેપિ કિર નેસં એતદેવ વસિતટ્ઠાનં, તસ્મા નિકન્તિવસેન તત્થ ઉપ્પન્ના. ઉપટ્ઠાનન્તિ ઉપટ્ઠાનસાલં. પારિચરિયન્તિ પરિચરણભાવં. ગીતવાદિતેહિ અમ્હે પરિચરિસ્સામાતિ આગચ્છન્તિ.

    353.Sīlesu paripūrakārinīti pañcasu sīlesu paripūrakārinī. Itthittaṃ virājetvāti itthittaṃ nāma alaṃ, na hi itthitte ṭhatvā cakkavattisiriṃ, na sakkamārabrahmasiriyo paccanubhavituṃ, na paccekabodhiṃ, na sammāsambodhiṃ gantuṃ sakkāti evaṃ itthittaṃ virājeti nāma. Mahantamidaṃ purisattaṃ nāma seṭṭhaṃ uttamaṃ, ettha ṭhatvā sakkā etā sampattiyo pāpuṇitunti evaṃ pana purisattaṃ bhāveti nāma. Sāpi evamakāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘itthittaṃ virājetvā purisattaṃ bhāvetvā’’ti. Hīnaṃ gandhabbakāyanti hīnaṃ lāmakaṃ gandhabbanikāyaṃ. Kasmā pana te parisuddhasīlā tattha uppannāti? Pubbanikantiyā. Pubbepi kira nesaṃ etadeva vasitaṭṭhānaṃ, tasmā nikantivasena tattha uppannā. Upaṭṭhānanti upaṭṭhānasālaṃ. Pāricariyanti paricaraṇabhāvaṃ. Gītavāditehi amhe paricarissāmāti āgacchanti.

    પટિચોદેસીતિ સારેસિ. સો કિર તે દિસ્વા ‘‘ઇમે દેવપુત્તા અતિવિય વિરોચેન્તિ અતિવણ્ણવન્તો, કિં નુ ખો કમ્મં કત્વા આગતા’’તિ આવજ્જન્તો ‘‘ભિક્ખૂ અહેસુ’’ન્તિ અદ્દસ. તતો ‘‘ભિક્ખૂ હોન્તુ, સીલેસુ પરિપૂરકારિનો’’તિ ઉપધારેન્તો ‘‘પરિપૂરકારિનો’’તિ અદ્દસ. ‘‘પરિપૂરકારિનો હોન્તુ, અઞ્ઞો ગુણો અત્થિ નત્થી’’તિ ઉપધારેન્તો ‘‘ઝાનલાભિનો’’તિ અદ્દસ. ‘‘ઝાનલાભિનો હોન્તુ, કુહિં વાસિકા’’તિ ઉપધારેન્તો ‘‘મય્હંવ કુલૂપકા’’તિ અદ્દસ. પરિસુદ્ધસીલા નામ છસુ દેવલોકેસુ યત્થિચ્છન્તિ, તત્થ નિબ્બત્તન્તિ. ઇમે પન ઉપરિદેવલોકે ચ ન નિબ્બત્તા. ઝાનલાભિનો નામ બ્રહ્મલોકે નિબ્બત્તન્તિ, ઇમે ચ બ્રહ્મલોકે ન નિબ્બત્તા. અહં પન એતેસં ઓવાદે ઠત્વા દેવલોકસામિકસ્સ સક્કસ્સ દેવાનમિન્દસ્સ પલ્લઙ્કે પુત્તો હુત્વા નિબ્બત્તો, ઇમે હીને ગન્ધબ્બકાયે નિબ્બત્તા. અટ્ઠિવેધપુગ્ગલા નામેતે વટ્ટેત્વા વટ્ટેત્વા ગાળ્હં વિજ્ઝિતબ્બાતિ ચિન્તેત્વા કુતોમુખા નામાતિઆદીહિ વચનેહિ પટિચોદેસિ.

    Paṭicodesīti sāresi. So kira te disvā ‘‘ime devaputtā ativiya virocenti ativaṇṇavanto, kiṃ nu kho kammaṃ katvā āgatā’’ti āvajjanto ‘‘bhikkhū ahesu’’nti addasa. Tato ‘‘bhikkhū hontu, sīlesu paripūrakārino’’ti upadhārento ‘‘paripūrakārino’’ti addasa. ‘‘Paripūrakārino hontu, añño guṇo atthi natthī’’ti upadhārento ‘‘jhānalābhino’’ti addasa. ‘‘Jhānalābhino hontu, kuhiṃ vāsikā’’ti upadhārento ‘‘mayhaṃva kulūpakā’’ti addasa. Parisuddhasīlā nāma chasu devalokesu yatthicchanti, tattha nibbattanti. Ime pana uparidevaloke ca na nibbattā. Jhānalābhino nāma brahmaloke nibbattanti, ime ca brahmaloke na nibbattā. Ahaṃ pana etesaṃ ovāde ṭhatvā devalokasāmikassa sakkassa devānamindassa pallaṅke putto hutvā nibbatto, ime hīne gandhabbakāye nibbattā. Aṭṭhivedhapuggalā nāmete vaṭṭetvā vaṭṭetvā gāḷhaṃ vijjhitabbāti cintetvā kutomukhā nāmātiādīhi vacanehi paṭicodesi.

    તત્થ કુતોમુખાતિ ભગવતિ અભિમુખે ધમ્મં દેસેન્તે તુમ્હે કુતોમુખા કિં અઞ્ઞા વિહિતા ઇતો ચિતો ચ ઓલોકયમાના ઉદાહુ નિદ્દાયમાના? દુદ્દિટ્ઠરૂપન્તિ દુદ્દિટ્ઠસભાવં દટ્ઠું અયુત્તં . સહધમ્મિકેતિ એકસ્સ સત્થુ સાસને સમાચિણ્ણધમ્મે કતપુઞ્ઞે. તેસં ભન્તેતિ તેસં ગોપકેન દેવપુત્તેન એવં વત્વા પુન ‘‘અહો તુમ્હે નિલ્લજ્જા અહિરિકા’’તિઆદીહિ વચનેહિ પટિચોદિતાનં દ્વે દેવા દિટ્ઠેવ ધમ્મે સતિં પટિલભિંસુ.

    Tattha kutomukhāti bhagavati abhimukhe dhammaṃ desente tumhe kutomukhā kiṃ aññā vihitā ito cito ca olokayamānā udāhu niddāyamānā? Duddiṭṭharūpanti duddiṭṭhasabhāvaṃ daṭṭhuṃ ayuttaṃ . Sahadhammiketi ekassa satthu sāsane samāciṇṇadhamme katapuññe. Tesaṃ bhanteti tesaṃ gopakena devaputtena evaṃ vatvā puna ‘‘aho tumhe nillajjā ahirikā’’tiādīhi vacanehi paṭicoditānaṃ dve devā diṭṭheva dhamme satiṃ paṭilabhiṃsu.

    કાયં બ્રહ્મપુરોહિતન્તિ તે કિર ચિન્તયિંસુ – ‘‘નટેહિ નામ નચ્ચન્તેહિ ગાયન્તેહિ વાદેન્તેહિ આગન્ત્વા દાયો નામ લભિતબ્બો અસ્સ, અયં પન અમ્હાકં દિટ્ઠકાલતો પટ્ઠાય પક્ખિત્તલોણં ઉદ્ધનં વિય તટતટાયતેવ, કિં નુ ખો ઇદ’’ન્તિ આવજ્જન્તા અત્તનો સમણભાવં પરિસુદ્ધસીલતં ઝાનલાભિતં તસ્સેવ કુલૂપકભાવઞ્ચ દિસ્વા ‘‘પરિસુદ્ધસીલા નામ છસુ દેવલોકેસુ યથારુચિતે ઠાને નિબ્બત્તન્તિ, ઝાનલાભિનો બ્રહ્મલોકે. મયં ઉપરિદેવલોકેપિ બ્રહ્મલોકેપિ નિબ્બત્તિતું નાસક્ખિમ્હ. અમ્હાકં ઓવાદે ઠત્વા અયં ઇત્થિકા ઉપરિ નિબ્બત્તા, મયં ભિક્ખૂ સમાના ભગવતિ બ્રહ્મચરિયં ચરિત્વા હીને ગન્ધબ્બકાયે નિબ્બત્તા. તેન નો અયં એવં નિગ્ગણ્હાતી’’તિ ઞત્વા તસ્સ કથં સુણન્તાયેવ તેસુ દ્વે જના પઠમજ્ઝાનસતિં પટિલભિત્વા ઝાનં પાદકં કત્વા સઙ્ખારે સમ્મસન્તા અનાગામિફલેયેવ પતિટ્ઠહિંસુ. અથ નેસં સો પરિત્તો કામાવચરત્તભાવો ધારેતું નાસક્ખિ. તસ્મા તાવદેવ ચવિત્વા બ્રહ્મપુરોહિતેસુ નિબ્બત્તા. સો ચ નેસં કાયો તત્થ ઠિતાનંયેવ નિબ્બત્તો. તેન વુત્તં – ‘‘તેસં, ભન્તે, ગોપકેન દેવપુત્તેન પટિચોદિતાનં દ્વે દેવા દિટ્ઠેવ ધમ્મે સતિં પટિલભિંસુ કાયં બ્રહ્મપુરોહિત’’ન્તિ.

    Kāyaṃ brahmapurohitanti te kira cintayiṃsu – ‘‘naṭehi nāma naccantehi gāyantehi vādentehi āgantvā dāyo nāma labhitabbo assa, ayaṃ pana amhākaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya pakkhittaloṇaṃ uddhanaṃ viya taṭataṭāyateva, kiṃ nu kho ida’’nti āvajjantā attano samaṇabhāvaṃ parisuddhasīlataṃ jhānalābhitaṃ tasseva kulūpakabhāvañca disvā ‘‘parisuddhasīlā nāma chasu devalokesu yathārucite ṭhāne nibbattanti, jhānalābhino brahmaloke. Mayaṃ uparidevalokepi brahmalokepi nibbattituṃ nāsakkhimha. Amhākaṃ ovāde ṭhatvā ayaṃ itthikā upari nibbattā, mayaṃ bhikkhū samānā bhagavati brahmacariyaṃ caritvā hīne gandhabbakāye nibbattā. Tena no ayaṃ evaṃ niggaṇhātī’’ti ñatvā tassa kathaṃ suṇantāyeva tesu dve janā paṭhamajjhānasatiṃ paṭilabhitvā jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasantā anāgāmiphaleyeva patiṭṭhahiṃsu. Atha nesaṃ so paritto kāmāvacarattabhāvo dhāretuṃ nāsakkhi. Tasmā tāvadeva cavitvā brahmapurohitesu nibbattā. So ca nesaṃ kāyo tattha ṭhitānaṃyeva nibbatto. Tena vuttaṃ – ‘‘tesaṃ, bhante, gopakena devaputtena paṭicoditānaṃ dve devā diṭṭheva dhamme satiṃ paṭilabhiṃsu kāyaṃ brahmapurohita’’nti.

    તત્થ દિટ્ઠેવ ધમ્મેતિ તસ્મિઞ્ઞેવ અત્તભાવે ઝાનસતિં પટિલભિંસુ. તત્થેવ ઠત્વા ચુતા પન કાયં બ્રહ્મપુરોહિતં બ્રહ્મપુરોહિતસરીરં પટિલભિંસૂતિ એવમત્થો દટ્ઠબ્બો. એકો પન દેવોતિ એકો દેવપુત્તો નિકન્તિં છિન્દિતું અસક્કોન્તો કામે અજ્ઝવસિ, તત્થેવ આવાસિકો અહોસિ.

    Tattha diṭṭheva dhammeti tasmiññeva attabhāve jhānasatiṃ paṭilabhiṃsu. Tattheva ṭhatvā cutā pana kāyaṃ brahmapurohitaṃ brahmapurohitasarīraṃ paṭilabhiṃsūti evamattho daṭṭhabbo. Eko pana devoti eko devaputto nikantiṃ chindituṃ asakkonto kāme ajjhavasi, tattheva āvāsiko ahosi.

    ૩૫૪. સઙ્ઘઞ્ચુપટ્ઠાસિન્તિ સઙ્ઘઞ્ચ ઉપટ્ઠાસિં.

    354.Saṅghañcupaṭṭhāsinti saṅghañca upaṭṭhāsiṃ.

    સુધમ્મતાયાતિ ધમ્મસ્સ સુન્દરભાવેન. તિદિવૂપપન્નોતિ તિદિવે તિદસપુરે ઉપપન્નો. ગન્ધબ્બકાયૂપગતે વસીનેતિ ગન્ધબ્બકાયં આવાસિકો હુત્વા ઉપગતે. યે ચ મયં પુબ્બે મનુસ્સભૂતાતિ યે પુબ્બે મનુસ્સભૂતા મયં અન્નેન પાનેન ઉપટ્ઠહિમ્હાતિ ઇમિના સદ્ધિં યોજેત્વા અત્થો વેદિતબ્બો.

    Sudhammatāyāti dhammassa sundarabhāvena. Tidivūpapannoti tidive tidasapure upapanno. Gandhabbakāyūpagate vasīneti gandhabbakāyaṃ āvāsiko hutvā upagate. Ye ca mayaṃ pubbe manussabhūtāti ye pubbe manussabhūtā mayaṃ annena pānena upaṭṭhahimhāti iminā saddhiṃ yojetvā attho veditabbo.

    પાદૂપસઙ્ગય્હાતિ પાદે ઉપસઙ્ગય્હ પાદધોવનપાદમક્ખનાનુપ્પદાનેન પૂજેત્વા ચેવ વન્દિત્વા ચ. સકે નિવેસનેતિ અત્તનો ઘરે. ઇમસ્સાપિ પદસ્સ ઉપટ્ઠહિમ્હાતિ ઇમિનાવ સમ્બન્ધો.

    Pādūpasaṅgayhāti pāde upasaṅgayha pādadhovanapādamakkhanānuppadānena pūjetvā ceva vanditvā ca. Sake nivesaneti attano ghare. Imassāpi padassa upaṭṭhahimhāti imināva sambandho.

    પચ્ચત્તં વેદિતબ્બોતિ અત્તનાવ વેદિતબ્બો. અરિયાન સુભાસિતાનીતિ તુમ્હેહિ વુચ્ચમાનાનિ બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં સુભાસિતાનિ.

    Paccattaṃ veditabboti attanāva veditabbo. Ariyāna subhāsitānīti tumhehi vuccamānāni buddhānaṃ bhagavantānaṃ subhāsitāni.

    તુમ્હે પન સેટ્ઠમુપાસમાનાતિ ઉત્તમં બુદ્ધં ભગવન્તં ઉપાસમાના અનુત્તરે બુદ્ધસાસને વા. બ્રહ્મચરિયન્તિ સેટ્ઠચરિયં. ભવતૂપપત્તીતિ ભવન્તાનં ઉપપત્તિ.

    Tumhepana seṭṭhamupāsamānāti uttamaṃ buddhaṃ bhagavantaṃ upāsamānā anuttare buddhasāsane vā. Brahmacariyanti seṭṭhacariyaṃ. Bhavatūpapattīti bhavantānaṃ upapatti.

    અગારે વસતો મય્હન્તિ ઘરમજ્ઝે વસન્તસ્સ મય્હં.

    Agāre vasato mayhanti gharamajjhe vasantassa mayhaṃ.

    સ્વજ્જાતિ સો અજ્જ. ગોતમસાવકેનાતિ ઇધ ગોપકો ગોતમસાવકોતિ વુત્તો. સમેચ્ચાતિ સમાગન્ત્વા.

    Svajjāti so ajja. Gotamasāvakenāti idha gopako gotamasāvakoti vutto. Sameccāti samāgantvā.

    હન્દ વિયાયામ બ્યાયામાતિ હન્દ ઉય્યમામ બ્યાયમામ. મા નો મયં પરપેસ્સા અહુમ્હાતિ નોતિ નિપાતમત્તં, મા મયં પરસ્સ પેસનકારકાવ અહુમ્હાતિ અત્થો. ગોતમસાસનાનીતિ ઇધ પકતિયા પટિવિદ્ધં પઠમજ્ઝાનમેવ ગોતમસાસનાનીતિ વુત્તં, તં અનુસ્સરં અનુસ્સરિત્વાતિ અત્થો.

    Handaviyāyāma byāyāmāti handa uyyamāma byāyamāma. Mā no mayaṃ parapessā ahumhāti noti nipātamattaṃ, mā mayaṃ parassa pesanakārakāva ahumhāti attho. Gotamasāsanānīti idha pakatiyā paṭividdhaṃ paṭhamajjhānameva gotamasāsanānīti vuttaṃ, taṃ anussaraṃ anussaritvāti attho.

    ચિત્તાનિ વિરાજયિત્વાતિ પઞ્ચકામગુણિકચિત્તાનિ વિરાજયિત્વા. કામેસુ આદીનવન્તિ વિક્ખમ્ભનવસેન પઠમજ્ઝાનેન કામેસુ આદીનવં અદ્દસંસુ, સમુચ્છેદવસેન તતિયમગ્ગેન. કામસંયોજનબન્ધનાનીતિ કામસઞ્ઞોજનાનિ ચ કામબન્ધનાનિ ચ. પાપિમયોગાનીતિ પાપિમતો મારસ્સ યોગભૂતાનિ, બન્ધનભૂતાનીતિ અત્થો. દુરચ્ચયાનીતિ દુરતિક્કમાનિ. સઇન્દા દેવા સપજાપતિકાતિ ઇન્દં જેટ્ઠકં કત્વા ઉપવિટ્ઠા સઇન્દા પજાપતિં દેવરાજાનં જેટ્ઠકં કત્વા ઉપવિટ્ઠા સપજાપતિકા. સભાયુપવિટ્ઠાતિ સભાયં ઉપવિટ્ઠા, નિસિન્નાતિ અત્થો.

    Cittāni virājayitvāti pañcakāmaguṇikacittāni virājayitvā. Kāmesu ādīnavanti vikkhambhanavasena paṭhamajjhānena kāmesu ādīnavaṃ addasaṃsu, samucchedavasena tatiyamaggena. Kāmasaṃyojanabandhanānīti kāmasaññojanāni ca kāmabandhanāni ca. Pāpimayogānīti pāpimato mārassa yogabhūtāni, bandhanabhūtānīti attho. Duraccayānīti duratikkamāni. Saindā devā sapajāpatikāti indaṃ jeṭṭhakaṃ katvā upaviṭṭhā saindā pajāpatiṃ devarājānaṃ jeṭṭhakaṃ katvā upaviṭṭhā sapajāpatikā. Sabhāyupaviṭṭhāti sabhāyaṃ upaviṭṭhā, nisinnāti attho.

    વીરાતિ સૂરા. વિરાગાતિ વીતરાગા. વિરજં કરોન્તાતિ વિરજં અનાગામિમગ્ગં કરોન્તા ઉપ્પાદેન્તા. નાગોવ સન્નાનિ ગુણાનીતિ કામસઞ્ઞોજનબન્ધનાનિ છેત્વા દેવે તાવતિંસે અતિક્કમિંસુ. સંવેગજાતસ્સાતિ જાતસંવેગસ્સ સક્કસ્સ.

    Vīrāti sūrā. Virāgāti vītarāgā. Virajaṃ karontāti virajaṃ anāgāmimaggaṃ karontā uppādentā. Nāgova sannāni guṇānīti kāmasaññojanabandhanāni chetvā deve tāvatiṃse atikkamiṃsu. Saṃvegajātassāti jātasaṃvegassa sakkassa.

    કામાભિભૂતિ દુવિધાનમ્પિ કામાનં અભિભૂ. સતિયા વિહીનાતિ ઝાનસતિવિરહિતા.

    Kāmābhibhūti duvidhānampi kāmānaṃ abhibhū. Satiyā vihīnāti jhānasativirahitā.

    તિણ્ણં તેસન્તિ તેસુ તીસુ જનેસુ. આવસિનેત્થ એકોતિ તત્થ હીને કાયે એકોયેવ આવાસિકો જાતો. સમ્બોધિપથાનુસારિનોતિ અનાગામિમગ્ગાનુસારિનો. દેવેપિ હીળેન્તીતિ દ્વે દેવલોકે હીળેન્તા અધોકરોન્તા ઉપચારપ્પનાસમાધીહિ સમાહિતત્તા અત્તનો પાદપંસું દેવતાનં મત્થકે ઓકિરન્તા આકાસે ઉપ્પતિત્વા ગતાતિ.

    Tiṇṇaṃ tesanti tesu tīsu janesu. Āvasinettha ekoti tattha hīne kāye ekoyeva āvāsiko jāto. Sambodhipathānusārinoti anāgāmimaggānusārino. Devepi hīḷentīti dve devaloke hīḷentā adhokarontā upacārappanāsamādhīhi samāhitattā attano pādapaṃsuṃ devatānaṃ matthake okirantā ākāse uppatitvā gatāti.

    એતાદિસી ધમ્મપ્પકાસનેત્થાતિ એત્થ સાસને એવરૂપા ધમ્મપ્પકાસના, યાય સાવકા એતેહિ ગુણેહિ સમન્નાગતા હોન્તિ. ન તત્થ કિં કઙ્ખતિ કોચિ સાવકોતિ કિં તત્થ તેસુ સાવકેસુ કોચિ એકસાવકોપિ બુદ્ધાદીસુ વા ચાતુદ્દિસભાવે વા ન કઙ્ખતિ ‘‘સબ્બદિસાસુ અસજ્જમાનો અગય્હમાનો વિહરતી’’તિ. ઇદાનિ ભગવતો વણ્ણં ભણન્તો ‘‘નિતિણ્ણઓઘં વિચિકિચ્છછિન્નં, બુદ્ધં નમસ્સામ જિનં જનિન્દ’’ન્તિ આહ. તત્થ વિચિકિચ્છછિન્નન્તિ છિન્નવિચિકિચ્છં. જનિન્દન્તિ સબ્બલોકુત્તમં.

    Etādisī dhammappakāsanetthāti ettha sāsane evarūpā dhammappakāsanā, yāya sāvakā etehi guṇehi samannāgatā honti. Natattha kiṃ kaṅkhati koci sāvakoti kiṃ tattha tesu sāvakesu koci ekasāvakopi buddhādīsu vā cātuddisabhāve vā na kaṅkhati ‘‘sabbadisāsu asajjamāno agayhamāno viharatī’’ti. Idāni bhagavato vaṇṇaṃ bhaṇanto ‘‘nitiṇṇaoghaṃ vicikicchachinnaṃ, buddhaṃ namassāma jinaṃ janinda’’nti āha. Tattha vicikicchachinnanti chinnavicikicchaṃ. Janindanti sabbalokuttamaṃ.

    યં તે ધમ્મન્તિ યં તવ ધમ્મં. અજ્ઝગંસુ તેતિ તે દેવપુત્તા અધિગતા. કાયં બ્રહ્મપુરોહિતન્તિ અમ્હાકં પસ્સન્તાનંયેવ બ્રહ્મપુરોહિતસરીરં. ઇદં વુત્તં હોતિ – યં તવ ધમ્મં જાનિત્વા તેસં તિણ્ણં જનાનં તે દ્વે વિસેસગૂ અમ્હાકં પસ્સન્તાનંયેવ કાયં બ્રહ્મપુરોહિતં અધિગન્ત્વા મગ્ગફલવિસેસં અજ્ઝગંસુ, મયમ્પિ તસ્સ ધમ્મસ્સ પત્તિયા આગતમ્હાસિ મારિસાતિ. આગતમ્હસેતિ સમ્પત્તમ્હ. કતાવકાસા ભગવતા, પઞ્હં પુચ્છેમુ મારિસાતિ સચે નો ભગવા ઓકાસં કરોતિ, અથ ભગવતા કતાવકાસા હુત્વા પઞ્હં, મારિસ, પુચ્છેય્યામાતિ અત્થો.

    Yaṃ te dhammanti yaṃ tava dhammaṃ. Ajjhagaṃsu teti te devaputtā adhigatā. Kāyaṃ brahmapurohitanti amhākaṃ passantānaṃyeva brahmapurohitasarīraṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ tava dhammaṃ jānitvā tesaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ te dve visesagū amhākaṃ passantānaṃyeva kāyaṃ brahmapurohitaṃ adhigantvā maggaphalavisesaṃ ajjhagaṃsu, mayampi tassa dhammassa pattiyā āgatamhāsi mārisāti. Āgatamhaseti sampattamha. Katāvakāsā bhagavatā, pañhaṃ pucchemu mārisāti sace no bhagavā okāsaṃ karoti, atha bhagavatā katāvakāsā hutvā pañhaṃ, mārisa, puccheyyāmāti attho.

    મઘમાણવવત્થુ

    Maghamāṇavavatthu

    ૩૫૫. દીઘરત્તં વિસુદ્ધો ખો અયં યક્ખોતિ ચિરકાલતો પભુતિ વિસુદ્ધો. કીવ ચિરકાલતો? અનુપ્પન્ને બુદ્ધે મગધરટ્ઠે મચલગામકે મઘમાણવકાલતો પટ્ઠાય. તદા કિરેસ એકદિવસં કાલસ્સેવ વુટ્ઠાય ગામમજ્ઝે મનુસ્સાનં ગામકમ્મકરણટ્ઠાનં ગન્ત્વા અત્તનો ઠિતટ્ઠાનં પાદન્તેનેવ પંસુકચવરં અપનેત્વા રમણીયમકાસિ, અઞ્ઞો આગન્ત્વા તત્થ અટ્ઠાસિ. સો તાવતકેનેવ સતિં પટિલભિત્વા મજ્ઝે ગામસ્સ ખલમણ્ડલમત્તં ઠાનં સોધેત્વા વાલુકં ઓકિરિત્વા દારૂનિ આહરિત્વા સીતકાલે અગ્ગિં કરોતિ, દહરા ચ મહલ્લકા ચ આગન્ત્વા તત્થ નિસીદન્તિ.

    355.Dīgharattaṃ visuddho kho ayaṃ yakkhoti cirakālato pabhuti visuddho. Kīva cirakālato? Anuppanne buddhe magadharaṭṭhe macalagāmake maghamāṇavakālato paṭṭhāya. Tadā kiresa ekadivasaṃ kālasseva vuṭṭhāya gāmamajjhe manussānaṃ gāmakammakaraṇaṭṭhānaṃ gantvā attano ṭhitaṭṭhānaṃ pādanteneva paṃsukacavaraṃ apanetvā ramaṇīyamakāsi, añño āgantvā tattha aṭṭhāsi. So tāvatakeneva satiṃ paṭilabhitvā majjhe gāmassa khalamaṇḍalamattaṃ ṭhānaṃ sodhetvā vālukaṃ okiritvā dārūni āharitvā sītakāle aggiṃ karoti, daharā ca mahallakā ca āgantvā tattha nisīdanti.

    અથસ્સ એકદિવસં એતદહોસિ – ‘‘મયં નગરં ગન્ત્વા રાજરાજમહામત્તાદયો પસ્સામ, ઇમેસુપિ ચન્દિમસૂરિયેસુ ‘ચન્દો નામ દેવપુત્તો, સૂરિયો નામ દેવપુત્તો’તિ વદન્તિ. કિં નુ ખો કત્વા એતે એતા સમ્પત્તિયો અધિગતા’’તિ? તતો ‘‘નાઞ્ઞં કિઞ્ચિ, પુઞ્ઞકમ્મમેવ કત્વા’’તિ ચિન્તેત્વા ‘‘મયાપિ એવંવિધસમ્પત્તિદાયકં પુઞ્ઞકમ્મમેવ કત્તબ્બ’’ન્તિ ચિન્તેસિ.

    Athassa ekadivasaṃ etadahosi – ‘‘mayaṃ nagaraṃ gantvā rājarājamahāmattādayo passāma, imesupi candimasūriyesu ‘cando nāma devaputto, sūriyo nāma devaputto’ti vadanti. Kiṃ nu kho katvā ete etā sampattiyo adhigatā’’ti? Tato ‘‘nāññaṃ kiñci, puññakammameva katvā’’ti cintetvā ‘‘mayāpi evaṃvidhasampattidāyakaṃ puññakammameva kattabba’’nti cintesi.

    સો કાલસ્સેવ વુટ્ઠાય યાગું પિવિત્વા વાસિફરસુકુદાલમુસલહત્થો ચતુમહાપથં ગન્ત્વા મુસલેન પાસાણે ઉચ્ચાલેત્વા પવટ્ટેતિ, યાનાનં અક્ખપટિઘાતરુક્ખે હરતિ, વિસમં સમં કરોતિ, ચતુમહાપથે સાલં કરોતિ, પોક્ખરણિં ખણતિ, સેતું બન્ધતિ, એવં દિવસં કમ્મં કત્વા અત્થઙ્ગતે સૂરિયે ઘરં એતિ. તં અઞ્ઞો પુચ્છિ – ‘‘ભો, મઘ, ત્વં પાતોવ નિક્ખમિત્વા સાયં અરઞ્ઞતો એસિ, કિં કમ્મં કરોસી’’તિ? પુઞ્ઞકમ્મં કરોમિ. સગ્ગગામિમગ્ગં સોધેમીતિ. કિમિદં, ભો, પુઞ્ઞં નામાતિ? ત્વં ન જાનાસીતિ? આમ, ન જાનામીતિ. નગરં ગતકાલે દિટ્ઠપુબ્બા તે રાજરાજમહામત્તાદયોતિ? આમ, દિટ્ઠપુબ્બાતિ. પુઞ્ઞકમ્મં કત્વા તેહિ તં ઠાનં લદ્ધં, અહમ્પિ એવંવિધસમ્પત્તિદાયકં કમ્મં કરોમિ. ‘‘ચન્દો નામ દેવપુત્તો, સૂરિયો નામ દેવપુત્તો’’તિ સુતપુબ્બં તયાતિ? આમ સુતપુબ્બન્તિ. એતસ્સ સગ્ગસ્સ ગમનમગ્ગં અહં સોધેમીતિ. ઇદં પન પુઞ્ઞકમ્મં કિં તવેવ વટ્ટતિ, અઞ્ઞસ્સ ન વટ્ટતીતિ? ન કસ્સચેતં વારિતન્તિ. યદિ એવં સ્વે અરઞ્ઞં ગમનકાલે મય્હમ્પિ સદ્દં દેહીતિ. પુનદિવસે તં ગહેત્વા ગતો, એવં તસ્મિં ગામે તેત્તિંસ મનુસ્સા તરુણવયા સબ્બે તસ્સેવ અનુવત્તકા અહેસું. તે એકચ્છન્દા હુત્વા પુઞ્ઞકમ્માનિ કરોન્તા વિચરન્તિ. યં દિસં ગચ્છન્તિ, મગ્ગં સમં કરોન્તા એકદિવસેનેવ કરોન્તિ, પોક્ખરણિં ખણન્તા, સાલં કરોન્તા, સેતું બન્ધન્તા એકદિવસેનેવ નિટ્ઠાપેન્તિ.

    So kālasseva vuṭṭhāya yāguṃ pivitvā vāsipharasukudālamusalahattho catumahāpathaṃ gantvā musalena pāsāṇe uccāletvā pavaṭṭeti, yānānaṃ akkhapaṭighātarukkhe harati, visamaṃ samaṃ karoti, catumahāpathe sālaṃ karoti, pokkharaṇiṃ khaṇati, setuṃ bandhati, evaṃ divasaṃ kammaṃ katvā atthaṅgate sūriye gharaṃ eti. Taṃ añño pucchi – ‘‘bho, magha, tvaṃ pātova nikkhamitvā sāyaṃ araññato esi, kiṃ kammaṃ karosī’’ti? Puññakammaṃ karomi. Saggagāmimaggaṃ sodhemīti. Kimidaṃ, bho, puññaṃ nāmāti? Tvaṃ na jānāsīti? Āma, na jānāmīti. Nagaraṃ gatakāle diṭṭhapubbā te rājarājamahāmattādayoti? Āma, diṭṭhapubbāti. Puññakammaṃ katvā tehi taṃ ṭhānaṃ laddhaṃ, ahampi evaṃvidhasampattidāyakaṃ kammaṃ karomi. ‘‘Cando nāma devaputto, sūriyo nāma devaputto’’ti sutapubbaṃ tayāti? Āma sutapubbanti. Etassa saggassa gamanamaggaṃ ahaṃ sodhemīti. Idaṃ pana puññakammaṃ kiṃ taveva vaṭṭati, aññassa na vaṭṭatīti? Na kassacetaṃ vāritanti. Yadi evaṃ sve araññaṃ gamanakāle mayhampi saddaṃ dehīti. Punadivase taṃ gahetvā gato, evaṃ tasmiṃ gāme tettiṃsa manussā taruṇavayā sabbe tasseva anuvattakā ahesuṃ. Te ekacchandā hutvā puññakammāni karontā vicaranti. Yaṃ disaṃ gacchanti, maggaṃ samaṃ karontā ekadivaseneva karonti, pokkharaṇiṃ khaṇantā, sālaṃ karontā, setuṃ bandhantā ekadivaseneva niṭṭhāpenti.

    અથ નેસં ગામભોજકો ચિન્તેસિ – ‘‘અહં પુબ્બે એતેસુ સુરં પિવન્તેસુ પાણઘાતાદીનિ કરોન્તેસુ ચ કહાપણાદિવસેન ચેવ દણ્ડબલિવસેન ચ ધનં લભામિ. ઇદાનિ એતેસં પુઞ્ઞકરણકાલતો પટ્ઠાય એત્તકો આયો નત્થિ, હન્દ ને રાજકુલે પરિભિન્દામી’’તિ રાજાનં ઉપસઙ્કમિત્વા ચોરે, મહારાજ, પસ્સામીતિ. કુહિં, તાતાતિ? મય્હં ગામેતિ. કિં ચોરા નામ, તાતાતિ? રાજાપરાધિકા દેવાતિ. કિં જાતિકાતિ? ગહપતિજાતિકા દેવાતિ. ગહપતિકા કિં કરિસ્સન્તિ, તયા જાનમાનેન કસ્મા મય્હં ન કથિતન્તિ? ભયેન, મહારાજ, ન કથેમિ, ઇદાનિ મા મય્હં દોસં કરેય્યાથાતિ. અથ રાજા ‘‘અયં મય્હં મહારવં રવતી’’તિ સદ્દહિત્વા ‘‘તેન હિ ગચ્છ, ત્વમેવ ને આનેહી’’તિ બલં દત્વા પેસેસિ. સો ગન્ત્વા દિવસં અરઞ્ઞે કમ્મં કત્વા સાયમાસં ભુઞ્જિત્વા ગામમજ્ઝે નિસીદિત્વા ‘‘સ્વે કિં કમ્મં કરિસ્સામ, કિં મગ્ગં સમં કરોમ, પોક્ખરણિં ખણામ, સેતું બન્ધામા’’તિ મન્તયમાનેયેવ તે પરિવારેત્વા ‘‘મા ફન્દિત્થ, રઞ્ઞો આણા’’તિ બન્ધિત્વા પાયાસિ. અથ ખો નેસં ઇત્થિયો ‘‘સામિકા કિર વો ‘રાજાપરાધિકા ચોરા’તિ બન્ધિત્વા નિય્યન્તી’’તિ સુત્વા ‘‘અતિચિરેન કૂટા એતે ‘પુઞ્ઞકમ્મં કરોમા’તિ દિવસે દિવસે અરઞ્ઞેવ અચ્છન્તિ, સબ્બકમ્મન્તા પરિહીના, ગેહે ન કિઞ્ચિ વડ્ઢતિ, સુટ્ઠુ બદ્ધા સુટ્ઠુ ગહિતા’’તિ વદિંસુ.

    Atha nesaṃ gāmabhojako cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe etesu suraṃ pivantesu pāṇaghātādīni karontesu ca kahāpaṇādivasena ceva daṇḍabalivasena ca dhanaṃ labhāmi. Idāni etesaṃ puññakaraṇakālato paṭṭhāya ettako āyo natthi, handa ne rājakule paribhindāmī’’ti rājānaṃ upasaṅkamitvā core, mahārāja, passāmīti. Kuhiṃ, tātāti? Mayhaṃ gāmeti. Kiṃ corā nāma, tātāti? Rājāparādhikā devāti. Kiṃ jātikāti? Gahapatijātikā devāti. Gahapatikā kiṃ karissanti, tayā jānamānena kasmā mayhaṃ na kathitanti? Bhayena, mahārāja, na kathemi, idāni mā mayhaṃ dosaṃ kareyyāthāti. Atha rājā ‘‘ayaṃ mayhaṃ mahāravaṃ ravatī’’ti saddahitvā ‘‘tena hi gaccha, tvameva ne ānehī’’ti balaṃ datvā pesesi. So gantvā divasaṃ araññe kammaṃ katvā sāyamāsaṃ bhuñjitvā gāmamajjhe nisīditvā ‘‘sve kiṃ kammaṃ karissāma, kiṃ maggaṃ samaṃ karoma, pokkharaṇiṃ khaṇāma, setuṃ bandhāmā’’ti mantayamāneyeva te parivāretvā ‘‘mā phandittha, rañño āṇā’’ti bandhitvā pāyāsi. Atha kho nesaṃ itthiyo ‘‘sāmikā kira vo ‘rājāparādhikā corā’ti bandhitvā niyyantī’’ti sutvā ‘‘aticirena kūṭā ete ‘puññakammaṃ karomā’ti divase divase araññeva acchanti, sabbakammantā parihīnā, gehe na kiñci vaḍḍhati, suṭṭhu baddhā suṭṭhu gahitā’’ti vadiṃsu.

    ગામભોજકોપિ તે નેત્વા રઞ્ઞો દસ્સેસિ. રાજા અનુપપરિક્ખિત્વાયેવ ‘‘હત્થિના મદ્દાપેથા’’તિ આહ. તેસુ નીયમાનેસુ મઘો ઇતરે આહ – ‘‘ભો, સક્ખિસ્સથ મમ વચનં કાતુ’’ન્તિ? તવ વચનં કરોન્તાયેવમ્હ ઇમં ભયં પત્તા, એવં સન્તેપિ તવ વચનં કરોમ, ભણ ભો, કિં કરોમાતિ? એત્થ ભો વટ્ટે ચરન્તાનં નામ નિબદ્ધં એતં, કિં પન તુમ્હે ચોરાતિ? ન ચોરમ્હાતિ. ઇમસ્સ લોકસ્સ સચ્ચકિરિયા નામ અવસ્સયો, તસ્મા સબ્બેપિ ‘‘યદિ અમ્હે ચોરા, હત્થી મદ્દતુ, અથ ન ચોરા, મા મદ્દતૂ’’તિ સચ્ચકિરિયં કરોથાતિ. તે તથા અકંસુ. હત્થી ઉપગન્તુમ્પિ ન સક્કોતિ, વિરવન્તો પલાયતિ, હત્થિં તુત્તતોમરઙ્કુસેહિ કોટ્ટેન્તાપિ ઉપનેતું ન સક્કોન્તિ. ‘‘હત્થિં ઉપનેતું ન સક્કોમા’’તિ રઞ્ઞો આરોચેસું. તેન હિ ઉપરિ કટેન પટિચ્છાદેત્વા મદ્દાપેથાતિ. ઉપરિ કટે દિન્ને દિગુણરવં વિરવન્તો પલાયતિ.

    Gāmabhojakopi te netvā rañño dassesi. Rājā anupaparikkhitvāyeva ‘‘hatthinā maddāpethā’’ti āha. Tesu nīyamānesu magho itare āha – ‘‘bho, sakkhissatha mama vacanaṃ kātu’’nti? Tava vacanaṃ karontāyevamha imaṃ bhayaṃ pattā, evaṃ santepi tava vacanaṃ karoma, bhaṇa bho, kiṃ karomāti? Ettha bho vaṭṭe carantānaṃ nāma nibaddhaṃ etaṃ, kiṃ pana tumhe corāti? Na coramhāti. Imassa lokassa saccakiriyā nāma avassayo, tasmā sabbepi ‘‘yadi amhe corā, hatthī maddatu, atha na corā, mā maddatū’’ti saccakiriyaṃ karothāti. Te tathā akaṃsu. Hatthī upagantumpi na sakkoti, viravanto palāyati, hatthiṃ tuttatomaraṅkusehi koṭṭentāpi upanetuṃ na sakkonti. ‘‘Hatthiṃ upanetuṃ na sakkomā’’ti rañño ārocesuṃ. Tena hi upari kaṭena paṭicchādetvā maddāpethāti. Upari kaṭe dinne diguṇaravaṃ viravanto palāyati.

    રાજા સુત્વા પેસુઞ્ઞકારકં પક્કોસાપેત્વા આહ – ‘‘તાત, હત્થી મદ્દિતું ન ઇચ્છતી’’તિ? આમ, દેવ, જેટ્ઠકમાણવો મન્તં જાનાતિ, મન્તસ્સેવ અયમાનુભાવોતિ. રાજા તં પક્કોસાપેત્વા ‘‘મન્તો કિર તે અત્થી’’તિ પુચ્છિ? નત્થિ, દેવ, મય્હં મન્તો, સચ્ચકિરિયં પન મયં કરિમ્હ – ‘‘યદિ અમ્હે રઞ્ઞો ચોરા, મદ્દતુ, અથ ન ચોરા, મા મદ્દતૂ’’તિ, સચ્ચકિરિયાય નો એસ આનુભાવોતિ. કિં પન, તાત, તુમ્હે કમ્મં કરોથાતિ? અમ્હે, દેવ, મગ્ગં સમં કરોમ, ચતુમહાપથે સાલં કરોમ , પોક્ખરણિં ખણામ, સેતું બન્ધામ, એવરૂપાનિ પુઞ્ઞકમ્માનિ કરોન્તા વિચરિમ્હાતિ.

    Rājā sutvā pesuññakārakaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘tāta, hatthī maddituṃ na icchatī’’ti? Āma, deva, jeṭṭhakamāṇavo mantaṃ jānāti, mantasseva ayamānubhāvoti. Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘manto kira te atthī’’ti pucchi? Natthi, deva, mayhaṃ manto, saccakiriyaṃ pana mayaṃ karimha – ‘‘yadi amhe rañño corā, maddatu, atha na corā, mā maddatū’’ti, saccakiriyāya no esa ānubhāvoti. Kiṃ pana, tāta, tumhe kammaṃ karothāti? Amhe, deva, maggaṃ samaṃ karoma, catumahāpathe sālaṃ karoma , pokkharaṇiṃ khaṇāma, setuṃ bandhāma, evarūpāni puññakammāni karontā vicarimhāti.

    અયં તુમ્હે કિમત્થં પિસુણેસીતિ? અમ્હાકં પમત્તકાલે ઇદઞ્ચિદઞ્ચ લભતિ, અપ્પમત્તકાલે તં નત્થિ, એતેન કારણેનાતિ. તાત, અયં હત્થી નામ તિરચ્છાનો, સોપિ તુમ્હાકં ગુણે જાનાતિ. અહં મનુસ્સો હુત્વાપિ ન જાનામિ, તુમ્હાકં વસનગામં તુમ્હાકંયેવ પુન અહરણીયં કત્વા દેમિ, અયમ્પિ હત્થી તુમ્હાકંયેવ હોતુ, પેસુઞ્ઞકારકોપિ તુમ્હાકંયેવ દાસો હોતુ. ઇતો પટ્ઠાય મય્હમ્પિ પુઞ્ઞકમ્મં કરોથાતિ ધનં દત્વા વિસ્સજ્જેસિ. તે ધનં ગહેત્વા વારેન વારેન હત્થિં આરુય્હ ગચ્છન્તા મન્તયન્તિ ‘‘ભો પુઞ્ઞકમ્મં નામ અનાગતભવત્થાય કરિયતિ, અમ્હાકં પન અન્તોઉદકે પુપ્ફિતં નીલુપ્પલં વિય ઇમસ્મિઞ્ઞેવ અત્તભાવે વિપાકં દેતિ. ઇદાનિ અતિરેકં પુઞ્ઞં કરિસ્સામા’’તિ, કિં કરોમાતિ? ચતુમહાપથે થાવરં કત્વા મહાજનસ્સ વિસ્સમનસાલં કરોમ, ઇત્થીહિ પન સદ્ધિં અપત્તિકં કત્વા કરિસ્સામ, અમ્હેસુ હિ ‘‘ચોરા’’તિ ગહેત્વા નીયમાનેસુ ઇત્થીનં એકાપિ ચિન્તામત્તકમ્પિ અકત્વા ‘‘સુબદ્ધા સુગહિતા’’તિ ઉટ્ઠહિંસુ, તસ્મા તાસં પત્તિં ન દસ્સામાતિ. તે અત્તનો ગેહાનિ ગન્ત્વા હત્થિનો તેત્તિંસપિણ્ડં દેન્તિ, તેત્તિંસ તિણમુટ્ઠિયો આહરન્તિ, તં સબ્બં હત્થિસ્સ કુચ્છિપૂરં જાતં. તે અરઞ્ઞં પવિસિત્વા રુક્ખે છિન્દન્તિ, છિન્નં છિન્નં હત્થી કડ્ઢિત્વા સકટપથે ઠપેસિ. તે રુક્ખે તચ્છેત્વા સાલાય કમ્મં આરભિંસુ.

    Ayaṃ tumhe kimatthaṃ pisuṇesīti? Amhākaṃ pamattakāle idañcidañca labhati, appamattakāle taṃ natthi, etena kāraṇenāti. Tāta, ayaṃ hatthī nāma tiracchāno, sopi tumhākaṃ guṇe jānāti. Ahaṃ manusso hutvāpi na jānāmi, tumhākaṃ vasanagāmaṃ tumhākaṃyeva puna aharaṇīyaṃ katvā demi, ayampi hatthī tumhākaṃyeva hotu, pesuññakārakopi tumhākaṃyeva dāso hotu. Ito paṭṭhāya mayhampi puññakammaṃ karothāti dhanaṃ datvā vissajjesi. Te dhanaṃ gahetvā vārena vārena hatthiṃ āruyha gacchantā mantayanti ‘‘bho puññakammaṃ nāma anāgatabhavatthāya kariyati, amhākaṃ pana antoudake pupphitaṃ nīluppalaṃ viya imasmiññeva attabhāve vipākaṃ deti. Idāni atirekaṃ puññaṃ karissāmā’’ti, kiṃ karomāti? Catumahāpathe thāvaraṃ katvā mahājanassa vissamanasālaṃ karoma, itthīhi pana saddhiṃ apattikaṃ katvā karissāma, amhesu hi ‘‘corā’’ti gahetvā nīyamānesu itthīnaṃ ekāpi cintāmattakampi akatvā ‘‘subaddhā sugahitā’’ti uṭṭhahiṃsu, tasmā tāsaṃ pattiṃ na dassāmāti. Te attano gehāni gantvā hatthino tettiṃsapiṇḍaṃ denti, tettiṃsa tiṇamuṭṭhiyo āharanti, taṃ sabbaṃ hatthissa kucchipūraṃ jātaṃ. Te araññaṃ pavisitvā rukkhe chindanti, chinnaṃ chinnaṃ hatthī kaḍḍhitvā sakaṭapathe ṭhapesi. Te rukkhe tacchetvā sālāya kammaṃ ārabhiṃsu.

    મઘસ્સ ગેહે સુજાતા, સુધમ્મા, ચિત્તા, નન્દાતિ ચતસ્સો ભરિયાયો અહેસું. સુધમ્મા વડ્ઢકિં પુચ્છતિ – ‘‘તાત, ઇમે સહાયા કાલસ્સેવ ગન્ત્વા સાયં એન્તિ, કિં કમ્મં કરોન્તી’’તિ? ‘‘સાલં કરોન્તિ, અમ્મા’’તિ. ‘‘તાત, મય્હમ્પિ સાલાય પત્તિં કત્વા દેહી’’તિ. ‘‘ઇત્થીહિ અપત્તિકં કરોમા’’તિ એતે વદન્તીતિ. સા વડ્ઢકિસ્સ અટ્ઠ કહાપણે દત્વા ‘‘તાત, યેન કેનચિ ઉપાયેન મય્હં પત્તિકં કરોહી’’તિ આહ. સો ‘‘સાધુ અમ્મા’’તિ વત્વા પુરેતરં વાસિફરસું ગહેત્વા ગામમજ્ઝે ઠત્વા ‘‘કિં ભો અજ્જ ઇમસ્મિમ્પિ કાલે ન નિક્ખમથા’’તિ ઉચ્ચાસદ્દં કત્વા ‘‘સબ્બે મગ્ગં આરુળ્હા’’તિ ઞત્વા ‘‘ગચ્છથ તાવ તુમ્હે, મય્હં પપઞ્ચો અત્થી’’તિ તે પુરતો કત્વા અઞ્ઞં મગ્ગં આરુય્હ કણ્ણિકૂપગં રુક્ખં છિન્દિત્વા તચ્છેત્વા મટ્ઠં કત્વા આહરિત્વા સુધમ્માય ગેહે ઠપેસિ – ‘‘મયા દેહીતિ વુત્તદિવસે નીહરિત્વા દદેય્યાસી’’તિ.

    Maghassa gehe sujātā, sudhammā, cittā, nandāti catasso bhariyāyo ahesuṃ. Sudhammā vaḍḍhakiṃ pucchati – ‘‘tāta, ime sahāyā kālasseva gantvā sāyaṃ enti, kiṃ kammaṃ karontī’’ti? ‘‘Sālaṃ karonti, ammā’’ti. ‘‘Tāta, mayhampi sālāya pattiṃ katvā dehī’’ti. ‘‘Itthīhi apattikaṃ karomā’’ti ete vadantīti. Sā vaḍḍhakissa aṭṭha kahāpaṇe datvā ‘‘tāta, yena kenaci upāyena mayhaṃ pattikaṃ karohī’’ti āha. So ‘‘sādhu ammā’’ti vatvā puretaraṃ vāsipharasuṃ gahetvā gāmamajjhe ṭhatvā ‘‘kiṃ bho ajja imasmimpi kāle na nikkhamathā’’ti uccāsaddaṃ katvā ‘‘sabbe maggaṃ āruḷhā’’ti ñatvā ‘‘gacchatha tāva tumhe, mayhaṃ papañco atthī’’ti te purato katvā aññaṃ maggaṃ āruyha kaṇṇikūpagaṃ rukkhaṃ chinditvā tacchetvā maṭṭhaṃ katvā āharitvā sudhammāya gehe ṭhapesi – ‘‘mayā dehīti vuttadivase nīharitvā dadeyyāsī’’ti.

    અથ નિટ્ઠિતે દબ્બસમ્ભારકમ્મે ભૂમિકમ્મતો પટ્ઠાય ચયબન્ધનથમ્ભુસ્સાપન સઙ્ઘાટયોજન કણ્ણિકમઞ્ચબન્ધનેસુ કતેસુ સો વડ્ઢકી કણ્ણિકમઞ્ચે નિસીદિત્વા ચતૂહિ દિસાહિ ગોપાનસિયો ઉક્ખિપિત્વા ‘‘ભો એકં પમુટ્ઠં અત્થી’’તિ આહ. કિં ભો પમુટ્ઠં, સબ્બમેવ ત્વં પમુસ્સસીતિ. ઇમા ભો ગોપાનસિયો કત્થ પતિટ્ઠહિસ્સન્તીતિ? કણ્ણિકા નામ લદ્ધું વટ્ટતીતિ. કુહિં ભો ઇદાનિ સક્કા લદ્ધુન્તિ? કુલાનં ગેહે સક્કા લદ્ધુન્તિ. આહિણ્ડન્તા પુચ્છથાતિ. તે અન્તોગામં પવિસિત્વા પુચ્છિત્વા સુધમ્માય ઘરદ્વારે ‘‘ઇમસ્મિં ઘરે કણ્ણિકા અત્થી’’તિ આહંસુ. સા ‘‘અત્થી’’તિ આહ. હન્દ મૂલં ગણ્હાહીતિ. મૂલં ન ગણ્હામિ, સચે મમ પત્તિં કરોથ, દસ્સામીતિ. એથ ભો માતુગામસ્સ પત્તિં ન કરોમ, અરઞ્ઞં ગન્ત્વા રુક્ખં છિન્દિસ્સામાતિ નિક્ખમિંસુ.

    Atha niṭṭhite dabbasambhārakamme bhūmikammato paṭṭhāya cayabandhanathambhussāpana saṅghāṭayojana kaṇṇikamañcabandhanesu katesu so vaḍḍhakī kaṇṇikamañce nisīditvā catūhi disāhi gopānasiyo ukkhipitvā ‘‘bho ekaṃ pamuṭṭhaṃ atthī’’ti āha. Kiṃ bho pamuṭṭhaṃ, sabbameva tvaṃ pamussasīti. Imā bho gopānasiyo kattha patiṭṭhahissantīti? Kaṇṇikā nāma laddhuṃ vaṭṭatīti. Kuhiṃ bho idāni sakkā laddhunti? Kulānaṃ gehe sakkā laddhunti. Āhiṇḍantā pucchathāti. Te antogāmaṃ pavisitvā pucchitvā sudhammāya gharadvāre ‘‘imasmiṃ ghare kaṇṇikā atthī’’ti āhaṃsu. Sā ‘‘atthī’’ti āha. Handa mūlaṃ gaṇhāhīti. Mūlaṃ na gaṇhāmi, sace mama pattiṃ karotha, dassāmīti. Etha bho mātugāmassa pattiṃ na karoma, araññaṃ gantvā rukkhaṃ chindissāmāti nikkhamiṃsu.

    તતો વડ્ઢકી ‘‘કિં ન લદ્ધા, તાત, કણ્ણિકા’’તિ પુચ્છિ. તે તમત્થં આરોચયિંસુ. વડ્ઢકી કણ્ણિકમઞ્ચે નિસિન્નોવ આકાસં ઉલ્લોકેત્વા ‘‘ભો અજ્જ નક્ખત્તં સુન્દરં, ઇદં અઞ્ઞં સંવચ્છરં અતિક્કમિત્વા સક્કા લદ્ધું, તુમ્હેહિ ચ દુક્ખેન આભતા દબ્બસમ્ભારા, તે સકલસંવચ્છરેન ઇમસ્મિઞ્ઞેવ ઠાને પૂતિકા ભવિસ્સન્તિ. દેવલોકે નિબ્બત્તકાલે તસ્સાપિ એકસ્મિં કોણે સાલા હોતુ, આહરથ ન’’ન્તિ આહ. સાપિ યાવ તે ન પુન આગચ્છન્તિ, તાવ કણ્ણિકાય હેટ્ઠિમતલે ‘‘અયં સાલા સુધમ્મા નામા’’તિ અક્ખરાનિ છિન્દાપેત્વા અહતેન વત્થેન વેઠેત્વા ઠપેસિ. કમ્મિકા આગન્ત્વા – ‘‘આહર, રે કણ્ણિકં , યં હોતુ તં હોતુ. તુય્હમ્પિ પત્તિં કરિસ્સામા’’તિ આહંસુ. સા નીહરિત્વા ‘‘તાતા, યાવ અટ્ઠ વા સોળસ વા ગોપાનસિયો ન આરોહન્તિ, તાવ ઇમં વત્થં મા નિબ્બેઠયિત્થા’’તિ વત્વા અદાસિ. તે ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા ગહેત્વા ગોપાનસિયો આરોપેત્વાવ વત્થં નિબ્બેઠેસું.

    Tato vaḍḍhakī ‘‘kiṃ na laddhā, tāta, kaṇṇikā’’ti pucchi. Te tamatthaṃ ārocayiṃsu. Vaḍḍhakī kaṇṇikamañce nisinnova ākāsaṃ ulloketvā ‘‘bho ajja nakkhattaṃ sundaraṃ, idaṃ aññaṃ saṃvaccharaṃ atikkamitvā sakkā laddhuṃ, tumhehi ca dukkhena ābhatā dabbasambhārā, te sakalasaṃvaccharena imasmiññeva ṭhāne pūtikā bhavissanti. Devaloke nibbattakāle tassāpi ekasmiṃ koṇe sālā hotu, āharatha na’’nti āha. Sāpi yāva te na puna āgacchanti, tāva kaṇṇikāya heṭṭhimatale ‘‘ayaṃ sālā sudhammā nāmā’’ti akkharāni chindāpetvā ahatena vatthena veṭhetvā ṭhapesi. Kammikā āgantvā – ‘‘āhara, re kaṇṇikaṃ , yaṃ hotu taṃ hotu. Tuyhampi pattiṃ karissāmā’’ti āhaṃsu. Sā nīharitvā ‘‘tātā, yāva aṭṭha vā soḷasa vā gopānasiyo na ārohanti, tāva imaṃ vatthaṃ mā nibbeṭhayitthā’’ti vatvā adāsi. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā gahetvā gopānasiyo āropetvāva vatthaṃ nibbeṭhesuṃ.

    એકો મહાગામિકમનુસ્સો ઉદ્ધં ઉલ્લોકેન્તો અક્ખરાનિ દિસ્વા ‘‘કિં, ભો, ઇદ’’ન્તિ અક્ખરઞ્ઞું મનુસ્સં પક્કોસાપેત્વા દસ્સેસિ. સો ‘‘સુધમ્મા નામ અયં સાલા’’તિ આહ. ‘‘હરથ, ભો, મયં આદિતો પટ્ઠાય સાલં કત્વા નામમત્તમ્પિ ન લભામ, એસા રતનમત્તેન કણ્ણિકરુક્ખેન સાલં અત્તનો નામેન કારેતી’’તિ વિરવન્તિ. વડ્ઢકી તેસં વિરવન્તાનંયેવ ગોપાનસિયો પવેસેત્વા આણિં દત્વા સાલાકમ્મં નિટ્ઠાપેસિ.

    Eko mahāgāmikamanusso uddhaṃ ullokento akkharāni disvā ‘‘kiṃ, bho, ida’’nti akkharaññuṃ manussaṃ pakkosāpetvā dassesi. So ‘‘sudhammā nāma ayaṃ sālā’’ti āha. ‘‘Haratha, bho, mayaṃ ādito paṭṭhāya sālaṃ katvā nāmamattampi na labhāma, esā ratanamattena kaṇṇikarukkhena sālaṃ attano nāmena kāretī’’ti viravanti. Vaḍḍhakī tesaṃ viravantānaṃyeva gopānasiyo pavesetvā āṇiṃ datvā sālākammaṃ niṭṭhāpesi.

    સાલં તિધા વિભજિંસુ, એકસ્મિં કોટ્ઠાસે ઇસ્સરાનં વસનટ્ઠાનં અકંસુ, એકસ્મિં દુગ્ગતાનં, એકસ્મિં ગિલાનાનં. તેત્તિંસ જના તેત્તિંસ ફલકાનિ પઞ્ઞપેત્વા હત્થિસ્સ સઞ્ઞં અદંસુ – ‘‘આગન્તુકો આગન્ત્વા યસ્સ અત્થતે ફલકે નિસીદતિ, તં ગહેત્વા ફલકસામિકસ્સેવ ગેહે પતિટ્ઠપેહિ. તસ્સ પાદપરિકમ્મપિટ્ઠિપરિકમ્મખાદનીયભોજનીયસયનાનિ સબ્બાનિ ફલકસામિકસ્સેવ ભારો ભવિસ્સતી’’તિ. હત્થી આગતાગતં ગહેત્વા ફલકસામિકસ્સ ગેહં નેતિ, સો તસ્સ તં દિવસં કત્તબ્બં કરોતિ.

    Sālaṃ tidhā vibhajiṃsu, ekasmiṃ koṭṭhāse issarānaṃ vasanaṭṭhānaṃ akaṃsu, ekasmiṃ duggatānaṃ, ekasmiṃ gilānānaṃ. Tettiṃsa janā tettiṃsa phalakāni paññapetvā hatthissa saññaṃ adaṃsu – ‘‘āgantuko āgantvā yassa atthate phalake nisīdati, taṃ gahetvā phalakasāmikasseva gehe patiṭṭhapehi. Tassa pādaparikammapiṭṭhiparikammakhādanīyabhojanīyasayanāni sabbāni phalakasāmikasseva bhāro bhavissatī’’ti. Hatthī āgatāgataṃ gahetvā phalakasāmikassa gehaṃ neti, so tassa taṃ divasaṃ kattabbaṃ karoti.

    મઘમાણવો સાલતો અવિદૂરે ઠાને કોવિળારરુક્ખં રોપાપેસિ, મૂલે ચસ્સ પાસાણફલકં અત્થરિ. નન્દા નામસ્સ ભરિયા અવિદૂરે પોક્ખરણિં ખણાપેસિ, ચિત્તા માલાવચ્છે રોપાપેસિ, સબ્બજેટ્ઠિકા પન આદાસં ગહેત્વા અત્તભાવં મણ્ડયમાનાવ વિચરતિ. મઘો તં આહ – ‘‘ભદ્દે, સુધમ્મા, સાલાય પત્તિકા જાતા, નન્દા પોક્ખરણિં ખણાપેસિ, ચિત્તા માલાવચ્છે રોપાપેસિ. તવ પન પુઞ્ઞકમ્મં નામ નત્થિ, એકં પુઞ્ઞં કરોહિ, ભદ્દે’’તિ સા ‘‘ત્વં કસ્સ કારણા કરોસિ, નનુ તયા કતં મય્હમેવા’’તિ વત્વા અત્તભાવમણ્ડનમેવ અનુયુઞ્જતિ.

    Maghamāṇavo sālato avidūre ṭhāne koviḷārarukkhaṃ ropāpesi, mūle cassa pāsāṇaphalakaṃ atthari. Nandā nāmassa bhariyā avidūre pokkharaṇiṃ khaṇāpesi, cittā mālāvacche ropāpesi, sabbajeṭṭhikā pana ādāsaṃ gahetvā attabhāvaṃ maṇḍayamānāva vicarati. Magho taṃ āha – ‘‘bhadde, sudhammā, sālāya pattikā jātā, nandā pokkharaṇiṃ khaṇāpesi, cittā mālāvacche ropāpesi. Tava pana puññakammaṃ nāma natthi, ekaṃ puññaṃ karohi, bhadde’’ti sā ‘‘tvaṃ kassa kāraṇā karosi, nanu tayā kataṃ mayhamevā’’ti vatvā attabhāvamaṇḍanameva anuyuñjati.

    મઘો યાવતાયુકં ઠત્વા તતો ચવિત્વા તાવતિંસભવને સક્કો હુત્વા નિબ્બત્તિ, તેપિ તેત્તિંસ ગામિકમનુસ્સા કાલઙ્કત્વા તેત્તિંસ દેવપુત્તા હુત્વા તસ્સેવ સન્તિકે નિબ્બત્તા. સક્કસ્સ વેજયન્તો નામ પાસાદો સત્ત યોજનસતાનિ ઉગ્ગચ્છિ, ધજો તીણિ યોજનસતાનિ ઉગ્ગચ્છિ, કોવિળારરુક્ખસ્સ નિસ્સન્દેન સમન્તા તિયોજનસતપરિમણ્ડલો પઞ્ચદસયોજનપરિણાહક્ખન્ધો પારિચ્છત્તકો નિબ્બત્તિ, પાસાણફલકસ્સ નિસ્સન્દેન પારિચ્છત્તકમૂલે સટ્ઠિયોજનિકા પણ્ડુકમ્બલસિલા નિબ્બત્તિ. સુધમ્માય કણ્ણિકરુક્ખસ્સ નિસ્સન્દેન તિયોજનસતિકા સુધમ્મા દેવસભા નિબ્બત્તિ. નન્દાય પોક્ખરણિયા નિસ્સન્દેન પઞ્ઞાસયોજના નન્દા નામ પોક્ખરણી નિબ્બત્તિ. ચિત્તાય માલાવચ્છવત્થુનિસ્સન્દેન સટ્ઠિયોજનિકં ચિત્તલતાવનં નામ ઉય્યાનં નિબ્બત્તિ.

    Magho yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cavitvā tāvatiṃsabhavane sakko hutvā nibbatti, tepi tettiṃsa gāmikamanussā kālaṅkatvā tettiṃsa devaputtā hutvā tasseva santike nibbattā. Sakkassa vejayanto nāma pāsādo satta yojanasatāni uggacchi, dhajo tīṇi yojanasatāni uggacchi, koviḷārarukkhassa nissandena samantā tiyojanasataparimaṇḍalo pañcadasayojanapariṇāhakkhandho pāricchattako nibbatti, pāsāṇaphalakassa nissandena pāricchattakamūle saṭṭhiyojanikā paṇḍukambalasilā nibbatti. Sudhammāya kaṇṇikarukkhassa nissandena tiyojanasatikā sudhammā devasabhā nibbatti. Nandāya pokkharaṇiyā nissandena paññāsayojanā nandā nāma pokkharaṇī nibbatti. Cittāya mālāvacchavatthunissandena saṭṭhiyojanikaṃ cittalatāvanaṃ nāma uyyānaṃ nibbatti.

    સક્કો દેવરાજા સુધમ્માય દેવસભાય યોજનિકે સુવણ્ણપલ્લઙ્કે નિસિન્નો તિયોજનિકે સેતચ્છત્તે ધારિયમાને તેહિ દેવપુત્તેહિ તાહિ દેવકઞ્ઞાહિ અડ્ઢતિયાહિ નાટકકોટીહિ દ્વીસુ દેવલોકેસુ દેવતાહિ ચ પરિવારિતો મહાસમ્પત્તિં ઓલોકેન્તો તા તિસ્સો ઇત્થિયો દિસ્વા ‘‘ઇમા તાવ પઞ્ઞાયન્તિ, સુજાતા કુહિ’’ન્તિ ઓલોકેન્તો ‘‘અયં મમ વચનં અકત્વા ગિરિકન્દરાય બકસકુણિકા હુત્વા નિબ્બત્તા’’તિ દિસ્વા દેવલોકતો ઓતરિત્વા તસ્સા સન્તિકં ગતો. સા દિસ્વાવ સઞ્જાનિત્વા અધોમુખા જાતા. ‘‘બાલે, ઇદાનિ કિં સીસં ન ઉક્ખિપસિ? ત્વં મમ વચનં અકત્વા અત્તભાવમેવ મણ્ડયમાના વીતિનામેસિ. સુધમ્માય ચ નન્દાય ચ ચિત્તાય ચ મહાસમ્પત્તિ નિબ્બત્તા, એહિ અમ્હાકં સમ્પત્તિં પસ્સા’’તિ દેવલોકં નેત્વા નન્દાય પોક્ખરણિયા પક્ખિપિત્વા પલ્લઙ્કે નિસીદિ.

    Sakko devarājā sudhammāya devasabhāya yojanike suvaṇṇapallaṅke nisinno tiyojanike setacchatte dhāriyamāne tehi devaputtehi tāhi devakaññāhi aḍḍhatiyāhi nāṭakakoṭīhi dvīsu devalokesu devatāhi ca parivārito mahāsampattiṃ olokento tā tisso itthiyo disvā ‘‘imā tāva paññāyanti, sujātā kuhi’’nti olokento ‘‘ayaṃ mama vacanaṃ akatvā girikandarāya bakasakuṇikā hutvā nibbattā’’ti disvā devalokato otaritvā tassā santikaṃ gato. Sā disvāva sañjānitvā adhomukhā jātā. ‘‘Bāle, idāni kiṃ sīsaṃ na ukkhipasi? Tvaṃ mama vacanaṃ akatvā attabhāvameva maṇḍayamānā vītināmesi. Sudhammāya ca nandāya ca cittāya ca mahāsampatti nibbattā, ehi amhākaṃ sampattiṃ passā’’ti devalokaṃ netvā nandāya pokkharaṇiyā pakkhipitvā pallaṅke nisīdi.

    નાટકિત્થિયો ‘‘કુહિં ગતત્થ, મહારાજા’’તિ પુચ્છિંસુ. સો અનારોચેતુકામોપિ તાહિ નિપ્પીળિયમાનો ‘‘સુજાતાય સન્તિક’’ન્તિ આહ. કુહિં નિબ્બત્તા, મહારાજાતિ? કન્દરપાદેતિ. ઇદાનિ કુહિન્તિ? નન્દાપોક્ખરણિયં મે વિસ્સટ્ઠાતિ. એથ, ભો, અમ્હાકં અય્યં પસ્સામાતિ સબ્બા તત્થ અગમંસુ. સા પુબ્બે સબ્બજેટ્ઠિકા હુત્વા તા અવમઞ્ઞિત્થ. ઇદાનિ તાપિ તં દિસ્વા – ‘‘પસ્સથ, ભો અમ્હાકં અય્યાય મુખં કક્કટકવિજ્ઝનસૂલસદિસ’’ન્તિઆદીનિ વદન્તિયો કેળિં અકંસુ. સા અતિવિય અટ્ટિયમાના સક્કં દેવરાજાનં આહ – ‘‘મહારાજ, ઇમાનિ સુવણ્ણરજતમણિવિમાનાનિ વા નન્દાપોક્ખરણી વા મય્હં કિં કરિસ્સતિ, જાતિભૂમિયેવ મહારાજ સત્તાનં સુખા, મં તત્થેવ કન્દરપાદે વિસ્સજ્જેહી’’તિ. સક્કો તં તત્થ વિસ્સજ્જેત્વા ‘‘મમ વચનં કરિસ્સસી’’તિ આહ. કરિસ્સામિ, મહારાજાતિ. પઞ્ચ સીલાનિ ગહેત્વા અખણ્ડાનિ કત્વા રક્ખ, કતિપાહેન તં એતાસં જેટ્ઠિકં કરિસ્સામીતિ. સા તથા અકાસિ.

    Nāṭakitthiyo ‘‘kuhiṃ gatattha, mahārājā’’ti pucchiṃsu. So anārocetukāmopi tāhi nippīḷiyamāno ‘‘sujātāya santika’’nti āha. Kuhiṃ nibbattā, mahārājāti? Kandarapādeti. Idāni kuhinti? Nandāpokkharaṇiyaṃ me vissaṭṭhāti. Etha, bho, amhākaṃ ayyaṃ passāmāti sabbā tattha agamaṃsu. Sā pubbe sabbajeṭṭhikā hutvā tā avamaññittha. Idāni tāpi taṃ disvā – ‘‘passatha, bho amhākaṃ ayyāya mukhaṃ kakkaṭakavijjhanasūlasadisa’’ntiādīni vadantiyo keḷiṃ akaṃsu. Sā ativiya aṭṭiyamānā sakkaṃ devarājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, imāni suvaṇṇarajatamaṇivimānāni vā nandāpokkharaṇī vā mayhaṃ kiṃ karissati, jātibhūmiyeva mahārāja sattānaṃ sukhā, maṃ tattheva kandarapāde vissajjehī’’ti. Sakko taṃ tattha vissajjetvā ‘‘mama vacanaṃ karissasī’’ti āha. Karissāmi, mahārājāti. Pañca sīlāni gahetvā akhaṇḍāni katvā rakkha, katipāhena taṃ etāsaṃ jeṭṭhikaṃ karissāmīti. Sā tathā akāsi.

    સક્કો કતિપાહસ્સ અચ્ચયેન ‘‘સક્કા નુ ખો સીલં રક્ખિતુ’’ન્તિ ગન્ત્વા મચ્છરૂપેન ઉત્તાનકો હુત્વા તસ્સા પુરતો ઉદકપિટ્ઠે ઓસરતિ, સા ‘‘મતમચ્છકો ભવિસ્સતી’’તિ ગન્ત્વા સીસે અગ્ગહેસિ. મચ્છો નઙ્ગુટ્ઠં ચાલેસિ. સા ‘‘જીવતિ મઞ્ઞે’’તિ ઉદકે વિસ્સજ્જેસિ. સક્કો આકાસે ઠત્વા ‘‘સાધુ, સાધુ, રક્ખસિ સિક્ખાપદં, એવં તં રક્ખમાનં કતિપાહેનેવ નાટકાનં જેટ્ઠિકં કરિસ્સામી’’તિ આહ. તસ્સાપિ પઞ્ચ વસ્સસતાનિ આયુ અહોસિ. એકદિવસમ્પિ ઉદરપૂરં નાલત્થં, સુક્ખિત્વા પરિસુક્ખિત્વા મિલાયમાનાપિ સીલં અખણ્ડેત્વા કાલઙ્કત્વા બારાણસિયં કુમ્ભકારગેહે નિબ્બત્તિ.

    Sakko katipāhassa accayena ‘‘sakkā nu kho sīlaṃ rakkhitu’’nti gantvā maccharūpena uttānako hutvā tassā purato udakapiṭṭhe osarati, sā ‘‘matamacchako bhavissatī’’ti gantvā sīse aggahesi. Maccho naṅguṭṭhaṃ cālesi. Sā ‘‘jīvati maññe’’ti udake vissajjesi. Sakko ākāse ṭhatvā ‘‘sādhu, sādhu, rakkhasi sikkhāpadaṃ, evaṃ taṃ rakkhamānaṃ katipāheneva nāṭakānaṃ jeṭṭhikaṃ karissāmī’’ti āha. Tassāpi pañca vassasatāni āyu ahosi. Ekadivasampi udarapūraṃ nālatthaṃ, sukkhitvā parisukkhitvā milāyamānāpi sīlaṃ akhaṇḍetvā kālaṅkatvā bārāṇasiyaṃ kumbhakāragehe nibbatti.

    સક્કો ‘‘કુહિં નિબ્બત્તા’’તિ ઓલોકેન્તો દિસ્વા ‘‘તતો ઇધ આનેતું ન સક્કા, જીવિતવુત્તિમસ્સા દસ્સામી’’તિ સુવણ્ણએળાલુકાનં યાનકં પૂરેત્વા મજ્ઝે ગામસ્સ મહલ્લકવેસેન નિસીદિત્વા ‘‘એળાલુકાનિ ગણ્હથા’’તિ ઉક્કુટ્ઠિમકાસિ. સમન્તા ગામવાસિકા આગન્ત્વા ‘‘દેહિ, તાતા’’તિ આહંસુ. અહં સીલરક્ખકાનં દેમિ, તુમ્હે સીલં રક્ખથાતિ. તાત મયં સીલં નામ કીદિસન્તિપિ ન જાનામ, મૂલેન દેહીતિ. ‘‘સીલરક્ખકાનંયેવ દમ્મી’’તિ આહ. ‘‘એથ, રે કોસિ અયં એળાલુકમહલ્લકો’’તિ સબ્બે નિવત્તિંસુ.

    Sakko ‘‘kuhiṃ nibbattā’’ti olokento disvā ‘‘tato idha ānetuṃ na sakkā, jīvitavuttimassā dassāmī’’ti suvaṇṇaeḷālukānaṃ yānakaṃ pūretvā majjhe gāmassa mahallakavesena nisīditvā ‘‘eḷālukāni gaṇhathā’’ti ukkuṭṭhimakāsi. Samantā gāmavāsikā āgantvā ‘‘dehi, tātā’’ti āhaṃsu. Ahaṃ sīlarakkhakānaṃ demi, tumhe sīlaṃ rakkhathāti. Tāta mayaṃ sīlaṃ nāma kīdisantipi na jānāma, mūlena dehīti. ‘‘Sīlarakkhakānaṃyeva dammī’’ti āha. ‘‘Etha, re kosi ayaṃ eḷālukamahallako’’ti sabbe nivattiṃsu.

    સા દારિકા પુચ્છિ – ‘‘અમ્મ, તુમ્હે એળાલુકત્થાય ગતા તુચ્છહત્થાવ આગતા’’તિ. કોસિ, અમ્મ, એળાલુકમહલ્લકો ‘‘અહં સીલરક્ખકાનં દમ્મી’’તિ વદતિ, નૂનિમસ્સ દારિકા સીલં ખાદિત્વા વત્તન્તિ, મયં સીલમેવ ન જાનામાતિ. સા ‘‘મય્હં આનીતં ભવિસ્સતી’’તિ ગન્ત્વા ‘‘એળાલુકં, તાત, દેહી’’તિ આહ. ‘‘ત્વં સીલાનિ રક્ખસિ અમ્મા’’તિ? ‘‘આમ, તાત રક્ખામી’’તિ. ઇદં મયા તુય્હમેવ આભતન્તિ ગેહદ્વારે યાનેન સદ્ધિં ઠપેત્વા પક્કામિ. સાપિ યાવજીવં સીલં રક્ખિત્વા ચવિત્વા વેપચિત્તિઅસુરસ્સ ધીતા હુત્વા નિબ્બત્તિ. સીલનિસ્સન્દેન પાસાદિકા અહોસિ. સો ‘‘ધીતુવિવાહમઙ્ગલં કરિસ્સામી’’તિ અસુરે સન્નિપાતેસિ.

    Sā dārikā pucchi – ‘‘amma, tumhe eḷālukatthāya gatā tucchahatthāva āgatā’’ti. Kosi, amma, eḷālukamahallako ‘‘ahaṃ sīlarakkhakānaṃ dammī’’ti vadati, nūnimassa dārikā sīlaṃ khāditvā vattanti, mayaṃ sīlameva na jānāmāti. Sā ‘‘mayhaṃ ānītaṃ bhavissatī’’ti gantvā ‘‘eḷālukaṃ, tāta, dehī’’ti āha. ‘‘Tvaṃ sīlāni rakkhasi ammā’’ti? ‘‘Āma, tāta rakkhāmī’’ti. Idaṃ mayā tuyhameva ābhatanti gehadvāre yānena saddhiṃ ṭhapetvā pakkāmi. Sāpi yāvajīvaṃ sīlaṃ rakkhitvā cavitvā vepacittiasurassa dhītā hutvā nibbatti. Sīlanissandena pāsādikā ahosi. So ‘‘dhītuvivāhamaṅgalaṃ karissāmī’’ti asure sannipātesi.

    સક્કો ‘‘કુહિં નિબ્બત્તા’’તિ ઓલોકેન્તો ‘‘અસુરભવને નિબ્બત્તા, અજ્જસ્સા વિવાહમઙ્ગલં કરિસ્સન્તી’’તિ દિસ્વા ‘‘ઇદાનિ યંકિઞ્ચિ કત્વા આનેતબ્બા મયા’’તિ અસુરવણ્ણં નિમ્મિનિત્વા ગન્ત્વા અસુરાનં અન્તરે અટ્ઠાસિ. ‘‘તવ સામિકં વદેહી’’તિ તસ્સા હત્થે પિતા પુપ્ફદામં અદાસિ ‘‘યં ઇચ્છસિ, તસ્સૂપરિ ખિપાહી’’તિ. સા ઓલોકેન્તી સક્કં દિસ્વા પુબ્બસન્નિવાસેન સઞ્જાતસિનેહા ‘‘અયં મે સામિકો’’તિ તસ્સૂપરિ દામં ખિપિ. સો તં બાહાય ગહેત્વા આકાસે ઉપ્પતિ, તસ્મિં ખણે અસુરા સઞ્જાનિંસુ. તે ‘‘ગણ્હથ, ગણ્હથ, જરસક્કં, વેરિકો અમ્હાકં, ન મયં એતસ્સ દારિકં દસ્સામા’’તિ અનુબન્ધિંસુ. વેપચિત્તિ પુચ્છિ ‘‘કેનાહટા’’તિ? ‘‘જરસક્કેન મહારાજા’’તિ. ‘‘અવસેસેસુ અયમેવ સેટ્ઠો, અપેથા’’તિ આહ. સક્કો નં નેત્વા અડ્ઢતિયકોટિનાટકાનં જેટ્ઠિકટ્ઠાને ઠપેસિ. સા સક્કં વરં યાચિ – ‘‘મહારાજ, મય્હં ઇમસ્મિં દેવલોકે માતા વા પિતા વા ભાતા વા ભગિની વા નત્થિ, યત્થ યત્થ ગચ્છસિ, તત્થ તત્થ મં ગહેત્વાવ ગચ્છ મહારાજા’’તિ. સક્કો ‘‘સાધૂ’’તિ પટિઞ્ઞં અદાસિ.

    Sakko ‘‘kuhiṃ nibbattā’’ti olokento ‘‘asurabhavane nibbattā, ajjassā vivāhamaṅgalaṃ karissantī’’ti disvā ‘‘idāni yaṃkiñci katvā ānetabbā mayā’’ti asuravaṇṇaṃ nimminitvā gantvā asurānaṃ antare aṭṭhāsi. ‘‘Tava sāmikaṃ vadehī’’ti tassā hatthe pitā pupphadāmaṃ adāsi ‘‘yaṃ icchasi, tassūpari khipāhī’’ti. Sā olokentī sakkaṃ disvā pubbasannivāsena sañjātasinehā ‘‘ayaṃ me sāmiko’’ti tassūpari dāmaṃ khipi. So taṃ bāhāya gahetvā ākāse uppati, tasmiṃ khaṇe asurā sañjāniṃsu. Te ‘‘gaṇhatha, gaṇhatha, jarasakkaṃ, veriko amhākaṃ, na mayaṃ etassa dārikaṃ dassāmā’’ti anubandhiṃsu. Vepacitti pucchi ‘‘kenāhaṭā’’ti? ‘‘Jarasakkena mahārājā’’ti. ‘‘Avasesesu ayameva seṭṭho, apethā’’ti āha. Sakko naṃ netvā aḍḍhatiyakoṭināṭakānaṃ jeṭṭhikaṭṭhāne ṭhapesi. Sā sakkaṃ varaṃ yāci – ‘‘mahārāja, mayhaṃ imasmiṃ devaloke mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā natthi, yattha yattha gacchasi, tattha tattha maṃ gahetvāva gaccha mahārājā’’ti. Sakko ‘‘sādhū’’ti paṭiññaṃ adāsi.

    એવં મચલગામકે મઘમાણવકાલતો પટ્ઠાય વિસુદ્ધભાવમસ્સ સમ્પસ્સન્તો ભગવા ‘‘દીઘરત્તં વિસુદ્ધો ખો અયં યક્ખો’’તિ આહ. અત્થસઞ્હિતન્તિ અત્થનિસ્સિતં કારણનિસ્સિતં.

    Evaṃ macalagāmake maghamāṇavakālato paṭṭhāya visuddhabhāvamassa sampassanto bhagavā ‘‘dīgharattaṃ visuddho kho ayaṃ yakkho’’ti āha. Atthasañhitanti atthanissitaṃ kāraṇanissitaṃ.

    પઞ્હવેય્યાકરણવણ્ણના

    Pañhaveyyākaraṇavaṇṇanā

    ૩૫૭. કિં સંયોજનાતિ કિં બન્ધના, કેન બન્ધનેન બદ્ધા હુત્વા. પુથુકાયાતિ બહુજના. અવેરાતિ અપ્પટિઘા. અદણ્ડાતિ આવુધદણ્ડધનદણ્ડવિનિમુત્તા. અસપત્તાતિ અપચ્ચત્થિકા. અબ્યાપજ્જાતિ વિગતદોમનસ્સા. વિહરેમુ અવેરિનોતિ અહો વત કેનચિ સદ્ધિં અવેરિનો વિહરેય્યામ, કત્થચિ કોપં ન ઉપ્પાદેત્વા અચ્છરાય ગહિતકં જઙ્ઘસહસ્સેન સદ્ધિં પરિભુઞ્જેય્યામાતિ દાનં દત્વા પૂજં કત્વા ચ પત્થયન્તિ. ઇતિ ચ નેસં હોતીતિ એવઞ્ચ નેસં અયં પત્થના હોતિ. અથ ચ પનાતિ એવં પત્થનાય સતિપિ.

    357.Kiṃ saṃyojanāti kiṃ bandhanā, kena bandhanena baddhā hutvā. Puthukāyāti bahujanā. Averāti appaṭighā. Adaṇḍāti āvudhadaṇḍadhanadaṇḍavinimuttā. Asapattāti apaccatthikā. Abyāpajjāti vigatadomanassā. Viharemu averinoti aho vata kenaci saddhiṃ averino vihareyyāma, katthaci kopaṃ na uppādetvā accharāya gahitakaṃ jaṅghasahassena saddhiṃ paribhuñjeyyāmāti dānaṃ datvā pūjaṃ katvā ca patthayanti. Iti ca nesaṃ hotīti evañca nesaṃ ayaṃ patthanā hoti. Atha ca panāti evaṃ patthanāya satipi.

    ઇસ્સામચ્છરિયસંયોજનાતિ પરસમ્પત્તિખીયનલક્ખણા ઇસ્સા, અત્તસમ્પત્તિયા પરેહિ સાધારણભાવસ્સ અસહનલક્ખણં મચ્છરિયં, ઇસ્સા ચ મચ્છરિયઞ્ચ સંયોજનં એતેસન્તિ ઇસ્સામચ્છરિયસંયોજના. અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારતો પન ઇસ્સામચ્છરિયાનિ અભિધમ્મે વુત્તાનેવ.

    Issāmacchariyasaṃyojanāti parasampattikhīyanalakkhaṇā issā, attasampattiyā parehi sādhāraṇabhāvassa asahanalakkhaṇaṃ macchariyaṃ, issā ca macchariyañca saṃyojanaṃ etesanti issāmacchariyasaṃyojanā. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana issāmacchariyāni abhidhamme vuttāneva.

    આવાસમચ્છરિયેન પનેત્થ યક્ખો વા પેતો વા હુત્વા તસ્સેવ આવાસસ્સ સઙ્કારં સીસેન ઉક્ખિપિત્વા વિચરતિ. કુલમચ્છરિયેન તસ્મિં કુલે અઞ્ઞેસં દાનાદીનિ કરોન્તે દિસ્વા ‘‘ભિન્નં વતિદં કુલં મમા’’તિ ચિન્તયતો લોહિતમ્પિ મુખતો ઉગ્ગચ્છતિ, કુચ્છિવિરેચનમ્પિ હોતિ, અન્તાનિપિ ખણ્ડાખણ્ડાનિ હુત્વા નિક્ખમન્તિ. લાભમચ્છરિયેન સઙ્ઘસ્સ વા ગણસ્સ વા સન્તકે લાભે મચ્છરાયિત્વા પુગ્ગલિકપરિભોગેન પરિભુઞ્જિત્વા યક્ખો વા પેતો વા મહાઅજગરો વા હુત્વા નિબ્બત્તતિ. સરીરવણ્ણગુણવણ્ણમચ્છરિયેન પન પરિયત્તિધમ્મમચ્છરિયેન ચ અત્તનોવ વણ્ણં વણ્ણેતિ, ન પરેસં વણ્ણં, ‘‘કિં વણ્ણો એસો’’તિ તં તં દોસં વદન્તો પરિયત્તિઞ્ચ કસ્સચિ કિઞ્ચિ અદેન્તો દુબ્બણ્ણો ચેવ એળમૂગો ચ હોતિ.

    Āvāsamacchariyena panettha yakkho vā peto vā hutvā tasseva āvāsassa saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvā vicarati. Kulamacchariyena tasmiṃ kule aññesaṃ dānādīni karonte disvā ‘‘bhinnaṃ vatidaṃ kulaṃ mamā’’ti cintayato lohitampi mukhato uggacchati, kucchivirecanampi hoti, antānipi khaṇḍākhaṇḍāni hutvā nikkhamanti. Lābhamacchariyena saṅghassa vā gaṇassa vā santake lābhe maccharāyitvā puggalikaparibhogena paribhuñjitvā yakkho vā peto vā mahāajagaro vā hutvā nibbattati. Sarīravaṇṇaguṇavaṇṇamacchariyena pana pariyattidhammamacchariyena ca attanova vaṇṇaṃ vaṇṇeti, na paresaṃ vaṇṇaṃ, ‘‘kiṃ vaṇṇo eso’’ti taṃ taṃ dosaṃ vadanto pariyattiñca kassaci kiñci adento dubbaṇṇo ceva eḷamūgo ca hoti.

    અપિચ આવાસમચ્છરિયેન લોહગેહે પચ્ચતિ. કુલમચ્છરિયેન અપ્પલાભો હોતિ. લાભમચ્છરિયેન ગૂથનિરયે નિબ્બત્તતિ. વણ્ણમચ્છરિયેન ભવે નિબ્બત્તસ્સ વણ્ણો નામ ન હોતિ. ધમ્મમચ્છરિયેન કુક્કુળનિરયે નિબ્બત્તતિ. ઇદં પન ઇસ્સામચ્છરિયસંયોજનં સોતાપત્તિમગ્ગેન પહીયતિ. યાવ તં નપ્પહીયતિ, તાવ દેવમનુસ્સા અવેરતાદીનિ પત્થયન્તાપિ વેરાદીહિ ન પરિમુચ્ચન્તિયેવ.

    Apica āvāsamacchariyena lohagehe paccati. Kulamacchariyena appalābho hoti. Lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati. Vaṇṇamacchariyena bhave nibbattassa vaṇṇo nāma na hoti. Dhammamacchariyena kukkuḷaniraye nibbattati. Idaṃ pana issāmacchariyasaṃyojanaṃ sotāpattimaggena pahīyati. Yāva taṃ nappahīyati, tāva devamanussā averatādīni patthayantāpi verādīhi na parimuccantiyeva.

    તિણ્ણા મેત્થ કઙ્ખાતિ એતસ્મિં પઞ્હે મયા તુમ્હાકં વચનં સુત્વા કઙ્ખા તિણ્ણાતિ વદતિ, ન મગ્ગવસેન તિણ્ણકઙ્ખતં દીપેતિ. વિગતા કથંકથાતિ ઇદં કથં, ઇદં કથન્તિ અયમ્પિ કથંકથા વિગતા.

    Tiṇṇā mettha kaṅkhāti etasmiṃ pañhe mayā tumhākaṃ vacanaṃ sutvā kaṅkhā tiṇṇāti vadati, na maggavasena tiṇṇakaṅkhataṃ dīpeti. Vigatā kathaṃkathāti idaṃ kathaṃ, idaṃ kathanti ayampi kathaṃkathā vigatā.

    ૩૫૮. નિદાનાદીનિ વુત્તત્થાનેવ. પિયાપ્પિયનિદાનન્તિ પિયસત્તસઙ્ખારનિદાનં મચ્છરિયં, અપ્પિયસત્તસઙ્ખારનિદાના ઇસ્સા. ઉભયં વા ઉભયનિદાનં. પબ્બજિતસ્સ હિ સદ્ધિવિહારિકાદયો, ગહટ્ઠસ્સ પુત્તાદયો હત્થિઅસ્સાદયો વા સત્તા પિયા હોન્તિ કેળાયિતા મમાયિતા, મુહુત્તમ્પિ તે અપસ્સન્તો અધિવાસેતું ન સક્કોતિ. સો અઞ્ઞં તાદિસં પિયસત્તં લભન્તં દિસ્વા ઇસ્સં કરોતિ. ‘‘ઇમિના અમ્હાકં કિઞ્ચિ કમ્મં અત્થિ, મુહુત્તં તાવ નં દેથા’’તિ તમેવ અઞ્ઞેહિ યાચિતો ‘‘ન સક્કા દાતું, કિલમિસ્સતિ વા ઉક્કણ્ઠિસ્સતિ વા’’તિઆદીનિ વત્વા મચ્છરિયં કરોતિ. એવં તાવ ઉભયમ્પિ પિયસત્તનિદાનં હોતિ. ભિક્ખુસ્સ પન પત્તચીવરપરિક્ખારજાતં, ગહટ્ઠસ્સ વા અલઙ્કારાદિઉપકરણં પિયં હોતિ મનાપં, સો અઞ્ઞસ્સ તાદિસં ઉપ્પજ્જમાનં દિસ્વા ‘‘અહો વતસ્સ એવરૂપં ન ભવેય્યા’’તિ ઇસ્સં કરોતિ, યાચિતો વાપિ ‘‘મયમ્પેતં મમાયન્તા ન પરિભુઞ્જામ, ન સક્કા દાતુ’’ન્તિ મચ્છરિયં કરોતિ. એવં ઉભયમ્પિ પિયસઙ્ખારનિદાનં હોતિ. અપ્પિયે પન તે વુત્તપ્પકારે સત્તે ચ સઙ્ખારે ચ લભિત્વા સચેપિસ્સ તે અમનાપા હોન્તિ, તથાપિ કિલેસાનં વિપરીતવુત્તિતાય ‘‘ઠપેત્વા મં કો અઞ્ઞો એવરૂપસ્સ લાભી’’તિ ઇસ્સં વા કરોતિ, યાચિતો તાવકાલિકમ્પિ અદદમાનો મચ્છરિયં વા કરોતિ. એવં ઉભયમ્પિ અપ્પિયસત્તસઙ્ખારનિદાનં હોતિ.

    358.Nidānādīni vuttatthāneva. Piyāppiyanidānanti piyasattasaṅkhāranidānaṃ macchariyaṃ, appiyasattasaṅkhāranidānā issā. Ubhayaṃ vā ubhayanidānaṃ. Pabbajitassa hi saddhivihārikādayo, gahaṭṭhassa puttādayo hatthiassādayo vā sattā piyā honti keḷāyitā mamāyitā, muhuttampi te apassanto adhivāsetuṃ na sakkoti. So aññaṃ tādisaṃ piyasattaṃ labhantaṃ disvā issaṃ karoti. ‘‘Iminā amhākaṃ kiñci kammaṃ atthi, muhuttaṃ tāva naṃ dethā’’ti tameva aññehi yācito ‘‘na sakkā dātuṃ, kilamissati vā ukkaṇṭhissati vā’’tiādīni vatvā macchariyaṃ karoti. Evaṃ tāva ubhayampi piyasattanidānaṃ hoti. Bhikkhussa pana pattacīvaraparikkhārajātaṃ, gahaṭṭhassa vā alaṅkārādiupakaraṇaṃ piyaṃ hoti manāpaṃ, so aññassa tādisaṃ uppajjamānaṃ disvā ‘‘aho vatassa evarūpaṃ na bhaveyyā’’ti issaṃ karoti, yācito vāpi ‘‘mayampetaṃ mamāyantā na paribhuñjāma, na sakkā dātu’’nti macchariyaṃ karoti. Evaṃ ubhayampi piyasaṅkhāranidānaṃ hoti. Appiye pana te vuttappakāre satte ca saṅkhāre ca labhitvā sacepissa te amanāpā honti, tathāpi kilesānaṃ viparītavuttitāya ‘‘ṭhapetvā maṃ ko añño evarūpassa lābhī’’ti issaṃ vā karoti, yācito tāvakālikampi adadamāno macchariyaṃ vā karoti. Evaṃ ubhayampi appiyasattasaṅkhāranidānaṃ hoti.

    છન્દનિદાનન્તિ એત્થ પરિયેસનછન્દો, પટિલાભછન્દો, પરિભોગછન્દો, સન્નિધિછન્દો, વિસ્સજ્જનછન્દોતિ પઞ્ચવિધો છન્દો.

    Chandanidānanti ettha pariyesanachando, paṭilābhachando, paribhogachando, sannidhichando, vissajjanachandoti pañcavidho chando.

    કતમો પરિયેસનછન્દો? ઇધેકચ્ચો અતિત્તો છન્દજાતો રૂપં પરિયેસતિ, સદ્દં. ગન્ધં. રસં. ફોટ્ઠબ્બં પરિયેસતિ, ધનં પરિયેસતિ. અયં પરિયેસનછન્દો.

    Katamo pariyesanachando? Idhekacco atitto chandajāto rūpaṃ pariyesati, saddaṃ. Gandhaṃ. Rasaṃ. Phoṭṭhabbaṃ pariyesati, dhanaṃ pariyesati. Ayaṃ pariyesanachando.

    કતમો પટિલાભછન્દો? ઇધેકચ્ચો અતિત્તો છન્દજાતો રૂપં પટિલભતિ, સદ્દં. ગન્ધં. રસં. ફોટ્ઠબ્બં પટિલભતિ, ધનં પટિલભતિ. અયં પટિલાભછન્દો.

    Katamo paṭilābhachando? Idhekacco atitto chandajāto rūpaṃ paṭilabhati, saddaṃ. Gandhaṃ. Rasaṃ. Phoṭṭhabbaṃ paṭilabhati, dhanaṃ paṭilabhati. Ayaṃ paṭilābhachando.

    કતમો પરિભોગછન્દો? ઇધેકચ્ચો અતિત્તો છન્દજાતો રૂપં પરિભુઞ્જતિ, સદ્દં. ગન્ધં. રસં. ફોટ્ઠબ્બં પરિભુઞ્જતિ, ધનં પરિભુઞ્જતિ. અયં પરિભોગછન્દો.

    Katamo paribhogachando? Idhekacco atitto chandajāto rūpaṃ paribhuñjati, saddaṃ. Gandhaṃ. Rasaṃ. Phoṭṭhabbaṃ paribhuñjati, dhanaṃ paribhuñjati. Ayaṃ paribhogachando.

    કતમો સન્નિધિછન્દો? ઇધેકચ્ચો અતિત્તો છન્દજાતો ધનસન્નિચયં કરોતિ ‘‘આપદાસુ ભવિસ્સતી’’તિ. અયં સન્નિધિછન્દો.

    Katamo sannidhichando? Idhekacco atitto chandajāto dhanasannicayaṃ karoti ‘‘āpadāsu bhavissatī’’ti. Ayaṃ sannidhichando.

    કતમો વિસ્સજ્જનછન્દો? ઇધેકચ્ચો અતિત્તો છન્દજાતો ધનં વિસ્સજ્જેતિ, હત્થારોહાનં, અસ્સારોહાનં, રથિકાનં, ધનુગ્ગહાનં – ‘‘ઇમે મં રક્ખિસ્સન્તિ ગોપિસ્સન્તિ મમાયિસ્સન્તિ સમ્પરિવારયિસ્સન્તી’’તિ. અયં વિસ્સજ્જનછન્દો. ઇમે પઞ્ચ છન્દા. ઇધ તણ્હામત્તમેવ, તં સન્ધાય ઇદં વુત્તં.

    Katamo vissajjanachando? Idhekacco atitto chandajāto dhanaṃ vissajjeti, hatthārohānaṃ, assārohānaṃ, rathikānaṃ, dhanuggahānaṃ – ‘‘ime maṃ rakkhissanti gopissanti mamāyissanti samparivārayissantī’’ti. Ayaṃ vissajjanachando. Ime pañca chandā. Idha taṇhāmattameva, taṃ sandhāya idaṃ vuttaṃ.

    વિતક્કનિદાનોતિ એત્થ ‘‘લાભં પટિચ્ચ વિનિચ્છયો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૧૧૦) એવં વુત્તો વિનિચ્છયવિતક્કો વિતક્કો નામ. વિનિચ્છયોતિ દ્વે વિનિચ્છયા તણ્હાવિનિચ્છયો ચ, દિટ્ઠિવિનિચ્છયો ચ. અટ્ઠસતં તણ્હાવિચરિતં તણ્હાવિનિચ્છયો નામ. દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિયો દિટ્ઠિવિનિચ્છયો નામાતિ એવં વુત્તતણ્હાવિનિચ્છયવસેન હિ ઇટ્ઠાનિટ્ઠપિયાપ્પિયવવત્થાનં ન હોતિ. તદેવ હિ એકચ્ચસ્સ ઇટ્ઠં હોતિ, એકચ્ચસ્સ અનિટ્ઠં પચ્ચન્તરાજમજ્ઝિમદેસરાજૂનં ગણ્ડુપ્પાદમિગમંસાદીસુ વિય. તસ્મિં પન તણ્હાવિનિચ્છયવિનિચ્છિતે પટિલદ્ધવત્થુસ્મિં ‘‘એત્તકં રૂપસ્સ ભવિસ્સતિ, એત્તકં સદ્દસ્સ, એત્તકં ગન્ધસ્સ, એત્તકં રસસ્સ, એત્તકં ફોટ્ઠબ્બસ્સ ભવિસ્સતિ, એત્તકં મય્હં ભવિસ્સતિ, એત્તકં પરસ્સ ભવિસ્સતિ, એત્તકં નિદહિસ્સામિ, એત્તકં પરસ્સ દસ્સામી’’તિ વવત્થાનં વિતક્કવિનિચ્છયેન હોતિ. તેનાહ ‘‘છન્દો ખો, દેવાનમિન્દ, વિતક્કનિદાનો’’તિ.

    Vitakkanidānoti ettha ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti (dī. ni. 2.110) evaṃ vutto vinicchayavitakko vitakko nāma. Vinicchayoti dve vinicchayā taṇhāvinicchayo ca, diṭṭhivinicchayo ca. Aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritaṃ taṇhāvinicchayo nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo nāmāti evaṃ vuttataṇhāvinicchayavasena hi iṭṭhāniṭṭhapiyāppiyavavatthānaṃ na hoti. Tadeva hi ekaccassa iṭṭhaṃ hoti, ekaccassa aniṭṭhaṃ paccantarājamajjhimadesarājūnaṃ gaṇḍuppādamigamaṃsādīsu viya. Tasmiṃ pana taṇhāvinicchayavinicchite paṭiladdhavatthusmiṃ ‘‘ettakaṃ rūpassa bhavissati, ettakaṃ saddassa, ettakaṃ gandhassa, ettakaṃ rasassa, ettakaṃ phoṭṭhabbassa bhavissati, ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa bhavissati, ettakaṃ nidahissāmi, ettakaṃ parassa dassāmī’’ti vavatthānaṃ vitakkavinicchayena hoti. Tenāha ‘‘chando kho, devānaminda, vitakkanidāno’’ti.

    પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાનિદાનોતિ તયો પપઞ્ચા તણ્હાપપઞ્ચો, માનપપઞ્ચો, દિટ્ઠિપપઞ્ચોતિ. તત્થ અટ્ઠસતતણ્હાવિચરિતં તણ્હાપપઞ્ચો નામ. નવવિધો માનો માનપપઞ્ચો નામ. દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિયો દિટ્ઠિપપઞ્ચો નામ. તેસુ ઇધ તણ્હાપપઞ્ચો અધિપ્પેતો. કેનટ્ઠેન પપઞ્ચો? મત્તપમત્તાકારપાપનટ્ઠેન પપઞ્ચો. તંસમ્પયુત્તા સઞ્ઞા પપઞ્ચસઞ્ઞા. સઙ્ખા વુચ્ચતિ કોટ્ઠાસો ‘‘સઞ્ઞાનિદાના હિ પપઞ્ચસઙ્ખા’’તિઆદીસુ વિય. ઇતિ પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાનિદાનોતિ પપઞ્ચસઞ્ઞાકોટ્ઠાસનિદાનો વિતક્કોતિ અત્થો.

    Papañcasaññāsaṅkhānidānoti tayo papañcā taṇhāpapañco, mānapapañco, diṭṭhipapañcoti. Tattha aṭṭhasatataṇhāvicaritaṃ taṇhāpapañco nāma. Navavidho māno mānapapañco nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhipapañco nāma. Tesu idha taṇhāpapañco adhippeto. Kenaṭṭhena papañco? Mattapamattākārapāpanaṭṭhena papañco. Taṃsampayuttā saññā papañcasaññā. Saṅkhā vuccati koṭṭhāso ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’tiādīsu viya. Iti papañcasaññāsaṅkhānidānoti papañcasaññākoṭṭhāsanidāno vitakkoti attho.

    પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાનિરોધસારુપ્પગામિનિન્તિ એતિસ્સા પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાય ખયા નિરોધો વૂપસમો, તસ્સ સારુપ્પઞ્ચેવ તત્થ ગામિનિં ચાતિ સહ વિપસ્સનાય મગ્ગં પુચ્છતિ.

    Papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāmininti etissā papañcasaññāsaṅkhāya khayā nirodho vūpasamo, tassa sāruppañceva tattha gāminiṃ cāti saha vipassanāya maggaṃ pucchati.

    વેદનાકમ્મટ્ઠાનવણ્ણના

    Vedanākammaṭṭhānavaṇṇanā

    ૩૫૯. અથસ્સ ભગવા સોમનસ્સંપાહન્તિ તિસ્સો વેદના આરભિ. કિં પન ભગવતા પુચ્છિતં કથિતં, અપુચ્છિતં, સાનુસન્ધિકં, અનનુસન્ધિકન્તિ? પુચ્છિતમેવ કથિતં, નો અપુચ્છિતં, સાનુસન્ધિકમેવ, નો અનનુસન્ધિકં. દેવતાનઞ્હિ રૂપતો અરૂપં પાકટતરં, અરૂપેપિ વેદના પાકટતરા. કસ્મા? દેવતાનઞ્હિ કરજકાયં સુખુમં, કમ્મજં બલવં, કરજકાયસ્સ સુખુમત્તા, કમ્મજસ્સ બલવત્તા એકાહારમ્પિ અતિક્કમિત્વા ન તિટ્ઠન્તિ, ઉણ્હપાસાણે ઠપિતસપ્પિપિણ્ડિ વિય વિલીયન્તીતિ સબ્બં બ્રહ્મજાલે વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં. તસ્મા ભગવા સક્કસ્સ તિસ્સો વેદના આરભિ. દુવિધઞ્હિ કમ્મટ્ઠાનં – રૂપકમ્મટ્ઠાનં, અરૂપકમ્મટ્ઠાનઞ્ચ. રૂપપરિગ્ગહો, અરૂપપરિગ્ગહોતિપિ એતદેવ વુચ્ચતિ. તત્થ ભગવા યસ્સ રૂપં પાકટં, તસ્સ સઙ્ખેપમનસિકારવસેન વા વિત્થારમનસિકારવસેન વા ચતુધાતુવવત્થાનં વિત્થારેન્તો રૂપકમ્મટ્ઠાનં કથેતિ. યસ્સ અરૂપં પાકટં, તસ્સ અરૂપકમ્મટ્ઠાનં કથેતિ. કથેન્તો ચ તસ્સ વત્થુભૂતં રૂપકમ્મટ્ઠાનં દસ્સેત્વાવ કથેતિ, દેવાનં પન અરૂપકમ્મટ્ઠાનં પાકટન્તિ અરૂપકમ્મટ્ઠાનવસેન વેદના આરભિ.

    359. Athassa bhagavā somanassaṃpāhanti tisso vedanā ārabhi. Kiṃ pana bhagavatā pucchitaṃ kathitaṃ, apucchitaṃ, sānusandhikaṃ, ananusandhikanti? Pucchitameva kathitaṃ, no apucchitaṃ, sānusandhikameva, no ananusandhikaṃ. Devatānañhi rūpato arūpaṃ pākaṭataraṃ, arūpepi vedanā pākaṭatarā. Kasmā? Devatānañhi karajakāyaṃ sukhumaṃ, kammajaṃ balavaṃ, karajakāyassa sukhumattā, kammajassa balavattā ekāhārampi atikkamitvā na tiṭṭhanti, uṇhapāsāṇe ṭhapitasappipiṇḍi viya vilīyantīti sabbaṃ brahmajāle vuttanayeneva veditabbaṃ. Tasmā bhagavā sakkassa tisso vedanā ārabhi. Duvidhañhi kammaṭṭhānaṃ – rūpakammaṭṭhānaṃ, arūpakammaṭṭhānañca. Rūpapariggaho, arūpapariggahotipi etadeva vuccati. Tattha bhagavā yassa rūpaṃ pākaṭaṃ, tassa saṅkhepamanasikāravasena vā vitthāramanasikāravasena vā catudhātuvavatthānaṃ vitthārento rūpakammaṭṭhānaṃ katheti. Yassa arūpaṃ pākaṭaṃ, tassa arūpakammaṭṭhānaṃ katheti. Kathento ca tassa vatthubhūtaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ dassetvāva katheti, devānaṃ pana arūpakammaṭṭhānaṃ pākaṭanti arūpakammaṭṭhānavasena vedanā ārabhi.

    તિવિધો હિ અરૂપકમ્મટ્ઠાને અભિનિવેસો – ફસ્સવસેન, વેદનાવસેન, ચિત્તવસેનાતિ. કથં? એકચ્ચસ્સ હિ સઙ્ખિત્તેન વા વિત્થારેન વા પરિગ્ગહિતે રૂપકમ્મટ્ઠાને તસ્મિં આરમ્મણે ચિત્તચેતસિકાનં પઠમાભિનિપાતો તં આરમ્મણં ફુસન્તો ઉપ્પજ્જમાનો ફસ્સો પાકટો હોતિ. એકચ્ચસ્સ તં આરમ્મણં અનુભવન્તી ઉપ્પજ્જમાના વેદના પાકટા હોતિ. એકચ્ચસ્સ તં આરમ્મણં પરિગ્ગહેત્વા તં વિજાનન્તં ઉપ્પજ્જમાનં વિઞ્ઞાણં પાકટં હોતિ.

    Tividho hi arūpakammaṭṭhāne abhiniveso – phassavasena, vedanāvasena, cittavasenāti. Kathaṃ? Ekaccassa hi saṅkhittena vā vitthārena vā pariggahite rūpakammaṭṭhāne tasmiṃ ārammaṇe cittacetasikānaṃ paṭhamābhinipāto taṃ ārammaṇaṃ phusanto uppajjamāno phasso pākaṭo hoti. Ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ anubhavantī uppajjamānā vedanā pākaṭā hoti. Ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ pariggahetvā taṃ vijānantaṃ uppajjamānaṃ viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti.

    તત્થ યસ્સ ફસ્સો પાકટો હોતિ, સોપિ ન કેવલં ફસ્સોવ ઉપ્પજ્જતિ, તેન સદ્ધિં તદેવ આરમ્મણં અનુભવમાના વેદનાપિ ઉપ્પજ્જતિ, સઞ્જાનમાના સઞ્ઞાપિ, ચેતયમાના ચેતનાપિ, વિજાનમાનં વિઞ્ઞાણમ્પિ ઉપ્પજ્જતીતિ ફસ્સપઞ્ચમકેયેવ પરિગ્ગણ્હાતિ. યસ્સ વેદના પાકટા હોતિ, સોપિ ન કેવલં વેદનાવ ઉપ્પજ્જતિ, તાય સદ્ધિં તદેવ આરમ્મણં ફુસમાનો ફસ્સોપિ ઉપ્પજ્જતિ, સઞ્જાનમાના સઞ્ઞાપિ, ચેતયમાના ચેતનાપિ, વિજાનમાનં વિઞ્ઞાણમ્પિ ઉપ્પજ્જતીતિ ફસ્સપઞ્ચમકેયેવ પરિગ્ગણ્હાતિ. યસ્સ વિઞ્ઞાણં પાકટં હોતિ, સોપિ ન કેવલં વિઞ્ઞાણમેવ ઉપ્પજ્જતિ, તેન સદ્ધિં તદેવારમ્મણં ફુસમાનો ફસ્સોપિ ઉપ્પજ્જતિ, અનુભવમાના વેદનાપિ, સઞ્જાનમાના સઞ્ઞાપિ, ચેતયમાના ચેતનાપિ ઉપ્પજ્જતીતિ ફસ્સપઞ્ચમકેયેવ પરિગ્ગણ્હાતિ.

    Tattha yassa phasso pākaṭo hoti, sopi na kevalaṃ phassova uppajjati, tena saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ anubhavamānā vedanāpi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatīti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa vedanā pākaṭā hoti, sopi na kevalaṃ vedanāva uppajjati, tāya saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānamānaṃ viññāṇampi uppajjatīti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. Yassa viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti, sopi na kevalaṃ viññāṇameva uppajjati, tena saddhiṃ tadevārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, anubhavamānā vedanāpi, sañjānamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi uppajjatīti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti.

    સો ‘‘ઇમે ફસ્સપઞ્ચમકા ધમ્મા કિં નિસ્સિતા’’તિ ઉપધારેન્તો ‘‘વત્થુનિસ્સિતા’’તિ પજાનાતિ. વત્થુ નામ કરજકાયો, યં સન્ધાય વુત્તં – ‘‘ઇદઞ્ચ પન મે વિઞ્ઞાણં એત્થ સિતં એત્થ પટિબદ્ધ’’ન્તિ. સો અત્થતો ભૂતાનિ ચેવ ઉપાદારૂપાનિ ચ. એવમેત્થ વત્થુ રૂપં, ફસ્સપઞ્ચમકા નામન્તિ નામરૂપમત્તમેવ પસ્સતિ. રૂપઞ્ચેત્થ રૂપક્ખન્ધો, નામં ચત્તારો અરૂપિનો ખન્ધાતિ પઞ્ચક્ખન્ધમત્તં હોતિ. નામરૂપવિનિમુત્તા હિ પઞ્ચક્ખન્ધા, પઞ્ચક્ખન્ધવિનિમુત્તં વા નામરૂપં નત્થિ. સો ‘‘ઇમે પઞ્ચક્ખન્ધા કિં હેતુકા’’તિ ઉપપરિક્ખન્તો ‘‘અવિજ્જાદિહેતુકા’’તિ પસ્સતિ. તતો ‘‘પચ્ચયો ચેવ પચ્ચયુપ્પન્નઞ્ચ ઇદં, અઞ્ઞો સત્તો વા પુગ્ગલો વા નત્થિ, સુદ્ધસઙ્ખારપુઞ્જમત્તમેવા’’તિ સપ્પચ્ચયનામરૂપવસેન તિલક્ખણં આરોપેત્વા વિપસ્સનાપટિપાટિયા ‘‘અનિચ્ચં દુક્ખં અનત્તા’’તિ સમ્મસન્તો વિચરતિ , સો અજ્જ અજ્જાતિ પટિવેધં આકઙ્ખમાનો તથારૂપે દિવસે ઉતુસપ્પાયં, પુગ્ગલસપ્પાયં, ભોજનસપ્પાયં, ધમ્મસવનસપ્પાયં વા લભિત્વા એકપલ્લઙ્કેન નિસિન્નોવ વિપસ્સનં મત્થકં પાપેત્વા અરહત્તે પતિટ્ઠાતિ. એવમિમેસમ્પિ તિણ્ણં જનાનં યાવ અરહત્તા કમ્મટ્ઠાનં કથિતં હોતિ.

    So ‘‘ime phassapañcamakā dhammā kiṃ nissitā’’ti upadhārento ‘‘vatthunissitā’’ti pajānāti. Vatthu nāma karajakāyo, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘idañca pana me viññāṇaṃ ettha sitaṃ ettha paṭibaddha’’nti. So atthato bhūtāni ceva upādārūpāni ca. Evamettha vatthu rūpaṃ, phassapañcamakā nāmanti nāmarūpamattameva passati. Rūpañcettha rūpakkhandho, nāmaṃ cattāro arūpino khandhāti pañcakkhandhamattaṃ hoti. Nāmarūpavinimuttā hi pañcakkhandhā, pañcakkhandhavinimuttaṃ vā nāmarūpaṃ natthi. So ‘‘ime pañcakkhandhā kiṃ hetukā’’ti upaparikkhanto ‘‘avijjādihetukā’’ti passati. Tato ‘‘paccayo ceva paccayuppannañca idaṃ, añño satto vā puggalo vā natthi, suddhasaṅkhārapuñjamattamevā’’ti sappaccayanāmarūpavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti sammasanto vicarati , so ajja ajjāti paṭivedhaṃ ākaṅkhamāno tathārūpe divase utusappāyaṃ, puggalasappāyaṃ, bhojanasappāyaṃ, dhammasavanasappāyaṃ vā labhitvā ekapallaṅkena nisinnova vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā arahatte patiṭṭhāti. Evamimesampi tiṇṇaṃ janānaṃ yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.

    ઇધ પન ભગવા અરૂપકમ્મટ્ઠાનં કથેન્તો વેદનાસીસેન કથેસિ. ફસ્સવસેન હિ વિઞ્ઞાણવસેન વા કથિયમાનં એતસ્સ ન પાકટં હોતિ, અન્ધકારં વિય ખાયતિ. વેદનાવસેન પન પાકટં હોતિ. કસ્મા? વેદનાનં ઉપ્પત્તિયા પાકટતાય. સુખદુક્ખવેદનાનઞ્હિ ઉપ્પત્તિ પાકટા. યદા સુખં ઉપ્પજ્જતિ, તદા સકલં સરીરં ખોભેન્તં મદ્દન્તં ફરમાનં અભિસન્દયમાનં સતધોતસપ્પિં ખાદાપયન્તં વિય, સતપાકતેલં મક્ખયમાનં વિય, ઘટસહસ્સેન પરિળાહં નિબ્બાપયમાનં વિય, ‘‘અહો સુખં, અહો સુખ’’ન્તિ વાચં નિચ્છારયમાનમેવ ઉપ્પજ્જતિ. યદા દુક્ખં ઉપ્પજ્જતિ, તદા સકલસરીરં ખોભેન્તં મદ્દન્તં ફરમાનં અભિસન્દયમાનં તત્તફાલં પવેસેન્તં વિય, વિલીનતમ્બલોહેન આસિઞ્ચન્તં વિય, સુક્ખતિણવનપ્પતિમ્હિ અરઞ્ઞે દારુઉક્કાકલાપં ખિપમાનં વિય ‘‘અહો દુક્ખં, અહો દુક્ખ’’ન્તિ વિપ્પલાપયમાનમેવ ઉપ્પજ્જતિ. ઇતિ સુખદુક્ખવેદનાનં ઉપ્પત્તિ પાકટા હોતિ.

    Idha pana bhagavā arūpakammaṭṭhānaṃ kathento vedanāsīsena kathesi. Phassavasena hi viññāṇavasena vā kathiyamānaṃ etassa na pākaṭaṃ hoti, andhakāraṃ viya khāyati. Vedanāvasena pana pākaṭaṃ hoti. Kasmā? Vedanānaṃ uppattiyā pākaṭatāya. Sukhadukkhavedanānañhi uppatti pākaṭā. Yadā sukhaṃ uppajjati, tadā sakalaṃ sarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ abhisandayamānaṃ satadhotasappiṃ khādāpayantaṃ viya, satapākatelaṃ makkhayamānaṃ viya, ghaṭasahassena pariḷāhaṃ nibbāpayamānaṃ viya, ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti vācaṃ nicchārayamānameva uppajjati. Yadā dukkhaṃ uppajjati, tadā sakalasarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ abhisandayamānaṃ tattaphālaṃ pavesentaṃ viya, vilīnatambalohena āsiñcantaṃ viya, sukkhatiṇavanappatimhi araññe dāruukkākalāpaṃ khipamānaṃ viya ‘‘aho dukkhaṃ, aho dukkha’’nti vippalāpayamānameva uppajjati. Iti sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā hoti.

    અદુક્ખમસુખા પન દુદ્દીપના અન્ધકારેન વિય અભિભૂતા. સા સુખદુક્ખાનં અપગમે સાતાસાતપટિક્ખેપવસેન મજ્ઝત્તાકારભૂતા અદુક્ખમસુખા વેદનાતિ નયતો ગણ્હન્તસ્સ પાકટા હોતિ. યથા કિં? યથા અન્તરા પિટ્ઠિપાસાણં આરુહિત્વા પલાતસ્સ મિગસ્સ અનુપદં ગચ્છન્તો મિગલુદ્દકો પિટ્ઠિપાસાણસ્સ ઓરભાગેપિ પરભાગેપિ પદં દિસ્વા મજ્ઝે અપસ્સન્તોપિ ‘‘ઇતો આરુળ્હો, ઇતો ઓરુળ્હો, મજ્ઝે પિટ્ઠિપાસાણે ઇમિના પદેસેન ગતો ભવિસ્સતી’’તિ નયતો જાનાતિ . એવં આરુળ્હટ્ઠાને પદં વિય હિ સુખવેદનાય ઉપ્પત્તિ પાકટા હોતિ, ઓરુળ્હટ્ઠાને પદં વિય દુક્ખવેદનાય ઉપ્પત્તિ પાકટા હોતિ, ઇતો આરુય્હ, ઇતો ઓરુય્હ, મજ્ઝે એવં ગતોતિ નયતો ગહણં વિય સુખદુક્ખાનં અપગમે સાતાસાતપટિક્ખેપવસેન મજ્ઝત્તાકારભૂતા અદુક્ખમસુખા વેદનાતિ નયતો ગણ્હન્તસ્સ પાકટા હોતિ. એવં ભગવા પઠમં રૂપકમ્મટ્ઠાનં કથેત્વા પચ્છા અરૂપકમ્મટ્ઠાનં વેદનાવસેન નિવત્તેત્વા દસ્સેસિ.

    Adukkhamasukhā pana duddīpanā andhakārena viya abhibhūtā. Sā sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātapaṭikkhepavasena majjhattākārabhūtā adukkhamasukhā vedanāti nayato gaṇhantassa pākaṭā hoti. Yathā kiṃ? Yathā antarā piṭṭhipāsāṇaṃ āruhitvā palātassa migassa anupadaṃ gacchanto migaluddako piṭṭhipāsāṇassa orabhāgepi parabhāgepi padaṃ disvā majjhe apassantopi ‘‘ito āruḷho, ito oruḷho, majjhe piṭṭhipāsāṇe iminā padesena gato bhavissatī’’ti nayato jānāti . Evaṃ āruḷhaṭṭhāne padaṃ viya hi sukhavedanāya uppatti pākaṭā hoti, oruḷhaṭṭhāne padaṃ viya dukkhavedanāya uppatti pākaṭā hoti, ito āruyha, ito oruyha, majjhe evaṃ gatoti nayato gahaṇaṃ viya sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātapaṭikkhepavasena majjhattākārabhūtā adukkhamasukhā vedanāti nayato gaṇhantassa pākaṭā hoti. Evaṃ bhagavā paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesi.

    ન કેવલઞ્ચ ઇધેવ એવં દસ્સેસિ, મહાસતિપટ્ઠાને, મજ્ઝિમનિકાયમ્હિ સતિપટ્ઠાને, ચૂળતણ્હાસઙ્ખયે, મહાતણ્હાસઙ્ખયે, ચૂળવેદલ્લસુત્તે, મહાવેદલ્લસુત્તે, રટ્ઠપાલસુત્તે, માગણ્ડિયસુત્તે, ધાતુવિભઙ્ગે, આનેઞ્જસપ્પાયે, સકલે વેદનાસંયુત્તેતિ એવં અનેકેસુ સુત્તન્તેસુ પઠમં રૂપકમ્મટ્ઠાનં કથેત્વા પચ્છા અરૂપકમ્મટ્ઠાનં વેદનાવસેન નિવત્તેત્વા દસ્સેસિ. યથા ચ તેસુ તેસુ, એવં ઇમસ્મિમ્પિ સક્કપઞ્હે પઠમં રૂપકમ્મટ્ઠાનં કથેત્વા પચ્છા અરૂપકમ્મટ્ઠાનં વેદનાવસેન નિવત્તેત્વા દસ્સેસિ. રૂપકમ્મટ્ઠાનં પનેત્થ વેદનાય આરમ્મણમત્તકંયેવ સઙ્ખિત્તં, તસ્મા પાળિયં નારુળ્હં ભવિસ્સતિ.

    Na kevalañca idheva evaṃ dassesi, mahāsatipaṭṭhāne, majjhimanikāyamhi satipaṭṭhāne, cūḷataṇhāsaṅkhaye, mahātaṇhāsaṅkhaye, cūḷavedallasutte, mahāvedallasutte, raṭṭhapālasutte, māgaṇḍiyasutte, dhātuvibhaṅge, āneñjasappāye, sakale vedanāsaṃyutteti evaṃ anekesu suttantesu paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesi. Yathā ca tesu tesu, evaṃ imasmimpi sakkapañhe paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nivattetvā dassesi. Rūpakammaṭṭhānaṃ panettha vedanāya ārammaṇamattakaṃyeva saṅkhittaṃ, tasmā pāḷiyaṃ nāruḷhaṃ bhavissati.

    ૩૬૦. અરૂપકમ્મટ્ઠાને યં તસ્સ પાકટં વેદનાવસેન અભિનિવેસમુખં, તમેવ દસ્સેતું સોમનસ્સંપાહં, દેવાનમિન્દાતિઆદિમાહ. તત્થ દુવિધેનાતિ દ્વિવિધેન, દ્વીહિ કોટ્ઠાસેહીતિ અત્થો. એવરૂપં સોમનસ્સં ન સેવિતબ્બન્તિ એવરૂપં ગેહસિતસોમનસ્સં ન સેવિતબ્બં. ગેહસિતસોમનસ્સં નામ ‘‘તત્થ કતમાનિ છ ગેહસિતાનિ સોમનસ્સાનિ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યાનં રૂપાનં ઇટ્ઠાનં કન્તાનં મનાપાનં મનોરમાનં લોકામિસપટિસંયુત્તાનં પટિલાભં વા પટિલાભતો સમનુપસ્સતો, પુબ્બે વા પટિલદ્ધપુબ્બં અતીતં નિરુદ્ધં વિપરિણતં સમનુસ્સરતો ઉપ્પજ્જતિ સોમનસ્સં, યં એવરૂપં સોમનસ્સં, ઇદં વુચ્ચતિ ગેહસિતં સોમનસ્સ’’ન્તિ એવં છસુ દ્વારેસુ વુત્તકામગુણનિસ્સિતં સોમનસ્સં (મ॰ નિ॰ ૩.૩૦૬).

    360. Arūpakammaṭṭhāne yaṃ tassa pākaṭaṃ vedanāvasena abhinivesamukhaṃ, tameva dassetuṃ somanassaṃpāhaṃ, devānamindātiādimāha. Tattha duvidhenāti dvividhena, dvīhi koṭṭhāsehīti attho. Evarūpaṃ somanassaṃ na sevitabbanti evarūpaṃ gehasitasomanassaṃ na sevitabbaṃ. Gehasitasomanassaṃ nāma ‘‘tattha katamāni cha gehasitāni somanassāni? Cakkhuviññeyyānaṃ rūpānaṃ iṭṭhānaṃ kantānaṃ manāpānaṃ manoramānaṃ lokāmisapaṭisaṃyuttānaṃ paṭilābhaṃ vā paṭilābhato samanupassato, pubbe vā paṭiladdhapubbaṃ atītaṃ niruddhaṃ vipariṇataṃ samanussarato uppajjati somanassaṃ, yaṃ evarūpaṃ somanassaṃ, idaṃ vuccati gehasitaṃ somanassa’’nti evaṃ chasu dvāresu vuttakāmaguṇanissitaṃ somanassaṃ (ma. ni. 3.306).

    એવરૂપં સોમનસ્સં સેવિતબ્બન્તિ એવરૂપં નેક્ખમ્મસિતં સોમનસ્સં સેવિતબ્બં. નેક્ખમ્મસિતં સોમનસ્સં નામ – ‘‘તત્થ કતમાનિ છ નેક્ખમ્મસિતાનિ સોમનસ્સાનિ? રૂપાનં ત્વેવ અનિચ્ચતં વિદિત્વા વિપરિણામવિરાગનિરોધં પુબ્બે ચેવ રૂપા એતરહિ ચ સબ્બે તે રૂપા અનિચ્ચા, દુક્ખા, વિપરિણામધમ્માતિ એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય પસ્સતો ઉપ્પજ્જતિ સોમનસ્સં, યં એવરૂપં સોમનસ્સં, ઇદં વુચ્ચતિ નેક્ખમ્મસિતં સોમનસ્સ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૦૮) એવં છસુ દ્વારેસુ ઇટ્ઠારમ્મણે આપાથગતે અનિચ્ચાદિવસેન વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ઉસ્સુક્કાપેતું સક્કોન્તસ્સ ‘‘ઉસ્સુક્કિતા મે વિપસ્સના’’તિ સોમનસ્સજાતસ્સ ઉપ્પન્નં સોમનસ્સં. સેવિતબ્બન્તિ ઇદં નેક્ખમ્મવસેન, વિપસ્સનાવસેન, અનુસ્સતિવસેન, પઠમજ્ઝાનાદિવસેન ચ ઉપ્પજ્જનકસોમનસ્સં સેવિતબ્બં નામ.

    Evarūpaṃsomanassaṃ sevitabbanti evarūpaṃ nekkhammasitaṃ somanassaṃ sevitabbaṃ. Nekkhammasitaṃ somanassaṃ nāma – ‘‘tattha katamāni cha nekkhammasitāni somanassāni? Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā, dukkhā, vipariṇāmadhammāti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato uppajjati somanassaṃ, yaṃ evarūpaṃ somanassaṃ, idaṃ vuccati nekkhammasitaṃ somanassa’’nti (ma. ni. 3.308) evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvā ussukkāpetuṃ sakkontassa ‘‘ussukkitā me vipassanā’’ti somanassajātassa uppannaṃ somanassaṃ. Sevitabbanti idaṃ nekkhammavasena, vipassanāvasena, anussativasena, paṭhamajjhānādivasena ca uppajjanakasomanassaṃ sevitabbaṃ nāma.

    તત્થ યં ચે સવિતક્કં સવિચારન્તિ તસ્મિમ્પિ નેક્ખમ્મસિતે સોમનસ્સે યં નેક્ખમ્મવસેન, વિપસ્સનાવસેન, અનુસ્સતિવસેન, પઠમજ્ઝાનવસેન ચ ઉપ્પન્નં સવિતક્કં સવિચારં સોમનસ્સન્તિ જાનેય્ય. યં ચે અવિતક્કં અવિચારન્તિ યં પન દુતિયતતિયજ્ઝાનવસેન ઉપ્પન્નં અવિતક્કં અવિચારં સોમનસ્સન્તિ જાનેય્ય. યે અવિતક્કે અવિચારે, તે પણીતતરેતિ એતેસુપિ દ્વીસુ યં અવિતક્કં અવિચારં, તં પણીતતરન્તિ અત્થો.

    Tattha yaṃ ce savitakkaṃ savicāranti tasmimpi nekkhammasite somanasse yaṃ nekkhammavasena, vipassanāvasena, anussativasena, paṭhamajjhānavasena ca uppannaṃ savitakkaṃ savicāraṃ somanassanti jāneyya. Yaṃ ce avitakkaṃ avicāranti yaṃ pana dutiyatatiyajjhānavasena uppannaṃ avitakkaṃ avicāraṃ somanassanti jāneyya. Ye avitakke avicāre, te paṇītatareti etesupi dvīsu yaṃ avitakkaṃ avicāraṃ, taṃ paṇītataranti attho.

    ઇમિના કિં કથિતં હોતિ? દ્વિન્નં અરહત્તં કથિતં. કથં? એકો કિર ભિક્ખુ સવિતક્કસવિચારે સોમનસ્સે વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ‘‘ઇદં સોમનસ્સં કિં નિસ્સિત’’ન્તિ ઉપધારેન્તો ‘‘વત્થુનિસ્સિત’’ન્તિ પજાનાતીતિ ફસ્સપઞ્ચમકે વુત્તનયેનેવ અનુક્કમેન અરહત્તે પતિટ્ઠાતિ. એકો અવિતક્કઅવિચારે સોમનસ્સે વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા વુત્તનયેનેવ અરહત્તે પતિટ્ઠાતિ. તત્થ અભિનિવિટ્ઠસોમનસ્સેસુપિ સવિતક્કસવિચારતો અવિતક્કઅવિચારં પણીતતરં. સવિતક્કસવિચારસોમનસ્સવિપસ્સનાતોપિ અવિતક્કઅવિચારવિપસ્સના પણીતતરા. સવિતક્કસવિચારસોમનસ્સફલસમાપત્તિતોપિ અવિતક્કઅવિચારસોમનસ્સફલસમાપત્તિયેવ પણીતતરા. તેનાહ ભગવા ‘‘યે અવિતક્કે અવિચારે, તે પણીતતરે’’તિ.

    Iminā kiṃ kathitaṃ hoti? Dvinnaṃ arahattaṃ kathitaṃ. Kathaṃ? Eko kira bhikkhu savitakkasavicāre somanasse vipassanaṃ paṭṭhapetvā ‘‘idaṃ somanassaṃ kiṃ nissita’’nti upadhārento ‘‘vatthunissita’’nti pajānātīti phassapañcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiṭṭhāti. Eko avitakkaavicāre somanasse vipassanaṃ paṭṭhapetvā vuttanayeneva arahatte patiṭṭhāti. Tattha abhiniviṭṭhasomanassesupi savitakkasavicārato avitakkaavicāraṃ paṇītataraṃ. Savitakkasavicārasomanassavipassanātopi avitakkaavicāravipassanā paṇītatarā. Savitakkasavicārasomanassaphalasamāpattitopi avitakkaavicārasomanassaphalasamāpattiyeva paṇītatarā. Tenāha bhagavā ‘‘ye avitakke avicāre, te paṇītatare’’ti.

    ૩૬૧. એવરૂપં દોમનસ્સં ન સેવિતબ્બન્તિ એવરૂપં ગેહસિતદોમનસ્સં ન સેવિતબ્બં. ગેહસિતદોમનસ્સં નામ – ‘‘તત્થ કતમાનિ છ ગેહસિતાનિ દોમનસ્સાનિ? ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યાનં રૂપાનં ઇટ્ઠાનં કન્તાનં મનાપાનં મનોરમાનં લોકામિસપટિસંયુત્તાનં અપ્પટિલાભં વા અપ્પટિલાભતો સમનુપસ્સતો પુબ્બે વા અપટિલદ્ધપુબ્બં અતીતં નિરુદ્ધં વિપરિણતં સમનુસ્સરતો ઉપ્પજ્જતિ દોમનસ્સં, યં એવરૂપં દોમનસ્સં, ઇદં વુચ્ચતિ ગેહસિતદોમનસ્સ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૦૭). એવં છસુ દ્વારેસુ ઇટ્ઠારમ્મણં નાનુભવિં, નાનુભવિસ્સામિ, નાનુભવામીતિ વિતક્કયતો ઉપ્પન્નં કામગુણનિસ્સિતં દોમનસ્સં.

    361.Evarūpaṃdomanassaṃ na sevitabbanti evarūpaṃ gehasitadomanassaṃ na sevitabbaṃ. Gehasitadomanassaṃ nāma – ‘‘tattha katamāni cha gehasitāni domanassāni? Cakkhuviññeyyānaṃ rūpānaṃ iṭṭhānaṃ kantānaṃ manāpānaṃ manoramānaṃ lokāmisapaṭisaṃyuttānaṃ appaṭilābhaṃ vā appaṭilābhato samanupassato pubbe vā apaṭiladdhapubbaṃ atītaṃ niruddhaṃ vipariṇataṃ samanussarato uppajjati domanassaṃ, yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ, idaṃ vuccati gehasitadomanassa’’nti (ma. ni. 3.307). Evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇaṃ nānubhaviṃ, nānubhavissāmi, nānubhavāmīti vitakkayato uppannaṃ kāmaguṇanissitaṃ domanassaṃ.

    એવરૂપં દોમનસ્સં સેવિતબ્બન્તિ એવરૂપં નેક્ખમ્મસિતદોમનસ્સં સેવિતબ્બં. નેક્ખમ્મસિતદોમનસ્સં નામ – ‘‘તત્થ કતમાનિ છ નેક્ખમ્મસિતાનિ દોમનસ્સાનિ? રૂપાનં ત્વેવ અનિચ્ચતં વિદિત્વા વિપરિણામવિરાગનિરોધં પુબ્બે ચેવ રૂપા એતરહિ ચ સબ્બે તે રૂપા અનિચ્ચા, દુક્ખા, વિપરિણામધમ્માતિ એવમેતં યથાભૂતં સમ્પપ્પઞ્ઞાય દિસ્વા અનુત્તરેસુ વિમોક્ખેસુ પિહં ઉપટ્ઠાપેતિ ‘કુદાસ્સુ નામાહં તદાયતનં, ઉપસમ્પજ્જ વિહરિસ્સામિ, યદરિયા એતરહિ આયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’તિ. ઇતિ અનુત્તરેસુ વિમોક્ખેસુ પિહં ઉપટ્ઠાપયતો ઉપ્પજ્જતિ પિહપચ્ચયા દોમનસ્સં, યં એવરૂપં દોમનસ્સં, ઇદં વુચ્ચતિ નેક્ખમ્મસિતદોમનસ્સ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૦૭) એવં છસુ દ્વારેસુ ઇટ્ઠારમ્મણે આપાથગતે અનુત્તરવિમોક્ખસઙ્ખાતઅરિયફલધમ્મેસુ પિહં ઉપટ્ઠપેત્વા તદધિગમાય અનિચ્ચાદિવસેન વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ઉસ્સુક્કાપેતુમસક્કોન્તસ્સ ઇમમ્પિ પક્ખં, ઇમમ્પિ માસં, ઇમમ્પિ સંવચ્છરં વિપસ્સનં ઉસ્સુક્કાપેત્વા અરિયભૂમિં પાપુણિતું નાસક્ખિન્તિ અનુસોચતો ઉપ્પન્નં દોમનસ્સં. સેવિતબ્બન્તિ ઇદં નેક્ખમ્મવસેન, વિપસ્સનાવસેન, અનુસ્સતિવસેન, પઠમજ્ઝાનાદિવસેન ચ ઉપ્પજ્જનકદોમનસ્સં સેવિતબ્બં નામ.

    Evarūpaṃ domanassaṃ sevitabbanti evarūpaṃ nekkhammasitadomanassaṃ sevitabbaṃ. Nekkhammasitadomanassaṃ nāma – ‘‘tattha katamāni cha nekkhammasitāni domanassāni? Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā, dukkhā, vipariṇāmadhammāti evametaṃ yathābhūtaṃ sampappaññāya disvā anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpeti ‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ, upasampajja viharissāmi, yadariyā etarahi āyatanaṃ upasampajja viharantī’ti. Iti anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati pihapaccayā domanassaṃ, yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ, idaṃ vuccati nekkhammasitadomanassa’’nti (ma. ni. 3.307) evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate anuttaravimokkhasaṅkhātaariyaphaladhammesu pihaṃ upaṭṭhapetvā tadadhigamāya aniccādivasena vipassanaṃ paṭṭhapetvā ussukkāpetumasakkontassa imampi pakkhaṃ, imampi māsaṃ, imampi saṃvaccharaṃ vipassanaṃ ussukkāpetvā ariyabhūmiṃ pāpuṇituṃ nāsakkhinti anusocato uppannaṃ domanassaṃ. Sevitabbanti idaṃ nekkhammavasena, vipassanāvasena, anussativasena, paṭhamajjhānādivasena ca uppajjanakadomanassaṃ sevitabbaṃ nāma.

    તત્થ યં ચે સવિતક્કસવિચારન્તિ તસ્મિમ્પિ દુવિધે દોમનસ્સે ગેહસિતદોમનસ્સમેવ સવિતક્કસવિચારદોમનસ્સં નામ. નેક્ખમ્મવસેન, વિપસ્સનાવસેન, અનુસ્સતિવસેન, પઠમદુતિયજ્ઝાનવસેન ચ ઉપ્પન્નદોમનસ્સં પન અવિતક્કઅવિચારદોમનસ્સન્તિ વેદિતબ્બં. નિપ્પરિયાયેન પન અવિતક્કઅવિચારદોમનસ્સં નામ નત્થિ. દોમનસ્સિન્દ્રિયઞ્હિ એકંસેન અકુસલઞ્ચેવ સવિતક્કસવિચારઞ્ચ, એતસ્સ પન ભિક્ખુનો મઞ્ઞનવસેન સવિતક્કસવિચારન્તિ ચ અવિતક્કઅવિચારન્તિ ચ વુત્તં.

    Tattha yaṃ ce savitakkasavicāranti tasmimpi duvidhe domanasse gehasitadomanassameva savitakkasavicāradomanassaṃ nāma. Nekkhammavasena, vipassanāvasena, anussativasena, paṭhamadutiyajjhānavasena ca uppannadomanassaṃ pana avitakkaavicāradomanassanti veditabbaṃ. Nippariyāyena pana avitakkaavicāradomanassaṃ nāma natthi. Domanassindriyañhi ekaṃsena akusalañceva savitakkasavicārañca, etassa pana bhikkhuno maññanavasena savitakkasavicāranti ca avitakkaavicāranti ca vuttaṃ.

    તત્રાયં નયો – ઇધ ભિક્ખુ દોમનસ્સપચ્ચયભૂતે સવિતક્કસવિચારધમ્મે અવિતક્કઅવિચારધમ્મે ચ દોમનસ્સપચ્ચયા એવ ઉપ્પન્ને મગ્ગફલધમ્મે ચ અઞ્ઞેસં પટિપત્તિદસ્સનવસેન દોમનસ્સન્તિ ગહેત્વા ‘‘કદા નુ ખો મે સવિતક્કસવિચારદોમનસ્સે વિપસ્સના પટ્ઠપિતા ભવિસ્સતિ, કદા અવિતક્કઅવિચારદોમનસ્સે’’તિ ચ ‘‘કદા નુ ખો મે સવિતક્કસવિચારદોમનસ્સફલસમાપત્તિ નિબ્બત્તિતા ભવિસ્સતિ, કદા અવિતક્કઅવિચારદોમનસ્સફલસમાપત્તી’’તિ ચિન્તેત્વા તેમાસિકં, છમાસિકં, નવમાસિકં વા પટિપદં ગણ્હાતિ. તેમાસિકં ગહેત્વા પઠમમાસે એકં યામં જગ્ગતિ, દ્વે યામે નિદ્દાય ઓકાસં કરોતિ, મજ્ઝિમે માસે દ્વે યામે જગ્ગતિ, એકં યામં નિદ્દાય ઓકાસં કરોતિ, પચ્છિમમાસે ચઙ્કમનિસજ્જાયેવ યાપેતિ. એવં ચે અરહત્તં પાપુણાતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે પાપુણાતિ, વિસેસેત્વા છમાસિકં ગણ્હાતિ. તત્રાપિ દ્વે દ્વે માસે વુત્તનયેન પટિપજ્જિત્વા અરહત્તં પાપુણિતું અસક્કોન્તો વિસેસેત્વા નવમાસિકં ગણ્હાતિ. તત્રાપિ તયો તયો માસે તથેવ પટિપજ્જિત્વા અરહત્તં પાપુણિતું અસક્કોન્તસ્સ ‘‘ન લદ્વં વત મે સબ્રહ્મચારીહિ સદ્ધિં વિસુદ્ધિપવારણં પવારેતુ’’ન્તિ આવજ્જતો દોમનસ્સં ઉપ્પજ્જતિ, અસ્સુધારા પવત્તન્તિ ગામન્તપબ્ભારવાસીમહાસીવત્થેરસ્સ વિય.

    Tatrāyaṃ nayo – idha bhikkhu domanassapaccayabhūte savitakkasavicāradhamme avitakkaavicāradhamme ca domanassapaccayā eva uppanne maggaphaladhamme ca aññesaṃ paṭipattidassanavasena domanassanti gahetvā ‘‘kadā nu kho me savitakkasavicāradomanasse vipassanā paṭṭhapitā bhavissati, kadā avitakkaavicāradomanasse’’ti ca ‘‘kadā nu kho me savitakkasavicāradomanassaphalasamāpatti nibbattitā bhavissati, kadā avitakkaavicāradomanassaphalasamāpattī’’ti cintetvā temāsikaṃ, chamāsikaṃ, navamāsikaṃ vā paṭipadaṃ gaṇhāti. Temāsikaṃ gahetvā paṭhamamāse ekaṃ yāmaṃ jaggati, dve yāme niddāya okāsaṃ karoti, majjhime māse dve yāme jaggati, ekaṃ yāmaṃ niddāya okāsaṃ karoti, pacchimamāse caṅkamanisajjāyeva yāpeti. Evaṃ ce arahattaṃ pāpuṇāti, iccetaṃ kusalaṃ. No ce pāpuṇāti, visesetvā chamāsikaṃ gaṇhāti. Tatrāpi dve dve māse vuttanayena paṭipajjitvā arahattaṃ pāpuṇituṃ asakkonto visesetvā navamāsikaṃ gaṇhāti. Tatrāpi tayo tayo māse tatheva paṭipajjitvā arahattaṃ pāpuṇituṃ asakkontassa ‘‘na ladvaṃ vata me sabrahmacārīhi saddhiṃ visuddhipavāraṇaṃ pavāretu’’nti āvajjato domanassaṃ uppajjati, assudhārā pavattanti gāmantapabbhāravāsīmahāsīvattherassa viya.

    મહાસીવત્થેરવત્થુ

    Mahāsīvattheravatthu

    થેરો કિર અટ્ઠારસ મહાગણે વાચેસિ. તસ્સોવાદે ઠત્વા તિંસસહસ્સા ભિક્ખૂ અરહત્તં પાપુણિંસુ. અથેકો ભિક્ખુ ‘‘મય્હં તાવ અબ્ભન્તરે ગુણા અપ્પમાણા, કીદિસા નુ ખો મે આચરિયસ્સ ગુણા’’તિ આવજ્જન્તો પુથુજ્જનભાવં પસ્સિત્વા ‘‘અમ્હાકં આચરિયો અઞ્ઞેસં અવસ્સયો હોતિ, અત્તનો ભવિતું ન સક્કોતિ, ઓવાદમસ્સ દસ્સામી’’તિ આકાસેન ગન્ત્વા વિહારસમીપે ઓતરિત્વા દિવાટ્ઠાને નિસિન્નં આચરિયં ઉપસઙ્કમિત્વા વત્તં દસ્સેત્વા એકમન્તં નિસીદિ.

    Thero kira aṭṭhārasa mahāgaṇe vācesi. Tassovāde ṭhatvā tiṃsasahassā bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Atheko bhikkhu ‘‘mayhaṃ tāva abbhantare guṇā appamāṇā, kīdisā nu kho me ācariyassa guṇā’’ti āvajjanto puthujjanabhāvaṃ passitvā ‘‘amhākaṃ ācariyo aññesaṃ avassayo hoti, attano bhavituṃ na sakkoti, ovādamassa dassāmī’’ti ākāsena gantvā vihārasamīpe otaritvā divāṭṭhāne nisinnaṃ ācariyaṃ upasaṅkamitvā vattaṃ dassetvā ekamantaṃ nisīdi.

    થેરો – ‘‘કિં કારણા આગતોસિ પિણ્ડપાતિકા’’તિ આહ. એકં અનુમોદનં ગણ્હિસ્સામીતિ આગતોસ્મિ, ભન્તેતિ. ઓકાસો ન ભવિસ્સતિ, આવુસોતિ? વિતક્કમાળકે ઠિતકાલે પુચ્છિસ્સામિ, ભન્તેતિ. તસ્મિં ઠાને અઞ્ઞે પુચ્છન્તીતિ. ભિક્ખાચારમગ્ગે, ભન્તેતિ. તત્રાપિ અઞ્ઞે પુચ્છન્તીતિ. દુપટ્ટનિવાસનટ્ઠાને, સઙ્ઘાટિપારુપનટ્ઠાને, પત્તનીહરણટ્ઠાને, ગામે ચરિત્વા આસનસાલાયં યાગુપીતકાલે, ભન્તેતિ. તત્થ અટ્ઠકથાથેરા અત્તનો કઙ્ખં વિનોદેન્તિ, આવુસોતિ. અન્તોગામતો નિક્ખન્તકાલે પુચ્છિસ્સામિ, ભન્તેતિ. તત્રાપિ અઞ્ઞે પુચ્છન્તિ, આવુસોતિ. અન્તરામગ્ગે, ભન્તે, ભોજનસાલાયં ભત્તકિચ્ચપરિયોસાને, ભન્તે, દિવાટ્ઠાને, પાદધોવનકાલે, મુખધોવનકાલે, ભન્તેતિ? તદા અઞ્ઞે પુચ્છન્તીતિ. તતો પટ્ઠાય યાવ અરુણા અપરે પુચ્છન્તિ, આવુસોતિ. દન્તકટ્ઠં ગહેત્વા મુખધોવનત્થં ગમનકાલે, ભન્તેતિ? તદા અઞ્ઞે પુચ્છન્તીતિ. મુખં ધોવિત્વા આગમનકાલે, ભન્તેતિ? તત્રાપિ અઞ્ઞે પુચ્છન્તીતિ. સેનાસનં પવિસિત્વા નિસિન્નકાલે, ભન્તેતિ? તત્રાપિ અઞ્ઞે પુચ્છન્તીતિ. ભન્તે, નનુ મુખં ધોવિત્વા સેનાસનં પવિસિત્વા તયો ચત્તારો પલ્લઙ્કે ઉસુમં ગાહાપેત્વા યોનિસોમનસિકારે કમ્મં કરોન્તાનં ઓકાસકાલેન ભવિતબ્બં સિયા, મરણખણમ્પિ ન લભિસ્સથ, ભન્તે, ફલકસદિસત્થ ભન્તે પરસ્સ અવસ્સયો હોથ, અત્તનો ભવિતું ન સક્કોથ, ન મે તુમ્હાકં અનુમોદનાય અત્થોતિ આકાસે ઉપ્પતિત્વા અગમાસિ.

    Thero – ‘‘kiṃ kāraṇā āgatosi piṇḍapātikā’’ti āha. Ekaṃ anumodanaṃ gaṇhissāmīti āgatosmi, bhanteti. Okāso na bhavissati, āvusoti? Vitakkamāḷake ṭhitakāle pucchissāmi, bhanteti. Tasmiṃ ṭhāne aññe pucchantīti. Bhikkhācāramagge, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchantīti. Dupaṭṭanivāsanaṭṭhāne, saṅghāṭipārupanaṭṭhāne, pattanīharaṇaṭṭhāne, gāme caritvā āsanasālāyaṃ yāgupītakāle, bhanteti. Tattha aṭṭhakathātherā attano kaṅkhaṃ vinodenti, āvusoti. Antogāmato nikkhantakāle pucchissāmi, bhanteti. Tatrāpi aññe pucchanti, āvusoti. Antarāmagge, bhante, bhojanasālāyaṃ bhattakiccapariyosāne, bhante, divāṭṭhāne, pādadhovanakāle, mukhadhovanakāle, bhanteti? Tadā aññe pucchantīti. Tato paṭṭhāya yāva aruṇā apare pucchanti, āvusoti. Dantakaṭṭhaṃ gahetvā mukhadhovanatthaṃ gamanakāle, bhanteti? Tadā aññe pucchantīti. Mukhaṃ dhovitvā āgamanakāle, bhanteti? Tatrāpi aññe pucchantīti. Senāsanaṃ pavisitvā nisinnakāle, bhanteti? Tatrāpi aññe pucchantīti. Bhante, nanu mukhaṃ dhovitvā senāsanaṃ pavisitvā tayo cattāro pallaṅke usumaṃ gāhāpetvā yonisomanasikāre kammaṃ karontānaṃ okāsakālena bhavitabbaṃ siyā, maraṇakhaṇampi na labhissatha, bhante, phalakasadisattha bhante parassa avassayo hotha, attano bhavituṃ na sakkotha, na me tumhākaṃ anumodanāya atthoti ākāse uppatitvā agamāsi.

    થેરો – ‘‘ઇમસ્સ ભિક્ખુનો પરિયત્તિયા કમ્મં નત્થિ, મય્હં પન અઙ્કુસકો ભવિસ્સામીતિ આગતો’’તિ ઞત્વા ‘‘ઇદાનિ ઓકાસો ન ભવિસ્સતિ, પચ્ચૂસકાલે ગમિસ્સામી’’તિ પત્તચીવરં સમીપે કત્વા સબ્બં દિવસભાગં પઠમયામમજ્ઝિમયામઞ્ચ ધમ્મં વાચેત્વા પચ્છિમયામે એકસ્મિં થેરે ઉદ્દેસં ગહેત્વા નિક્ખન્તે પત્તચીવરં ગહેત્વા તેનેવ સદ્ધિં નિક્ખન્તો. નિસિન્નઅન્તેવાસિકા આચરિયો કેનચિ પપઞ્ચેન નિક્ખન્તોતિ મઞ્ઞિંસુ. નિક્ખન્તો થેરો કોચિ દેવ સમાનાચરિયભિક્ખૂતિ સઞ્ઞં અકાસિ.

    Thero – ‘‘imassa bhikkhuno pariyattiyā kammaṃ natthi, mayhaṃ pana aṅkusako bhavissāmīti āgato’’ti ñatvā ‘‘idāni okāso na bhavissati, paccūsakāle gamissāmī’’ti pattacīvaraṃ samīpe katvā sabbaṃ divasabhāgaṃ paṭhamayāmamajjhimayāmañca dhammaṃ vācetvā pacchimayāme ekasmiṃ there uddesaṃ gahetvā nikkhante pattacīvaraṃ gahetvā teneva saddhiṃ nikkhanto. Nisinnaantevāsikā ācariyo kenaci papañcena nikkhantoti maññiṃsu. Nikkhanto thero koci deva samānācariyabhikkhūti saññaṃ akāsi.

    થેરો કિર ‘‘માદિસસ્સ અરહત્તં નામ કિં, દ્વીહતીહેનેવ પાપુણિત્વા પચ્ચાગમિસ્સામી’’તિ અન્તેવાસિકાનં અનારોચેત્વાવ આસાળ્હીમાસસ્સ જુણ્હપક્ખતેરસિયા નિક્ખન્તો ગામન્તપબ્ભારં ગન્ત્વા ચઙ્કમં આરુય્હ કમ્મટ્ઠાનં મનસિકરોન્તો તં દિવસં અરહત્તં ગહેતું નાસક્ખિ. ઉપોસથદિવસે સમ્પત્તે ‘‘દ્વીહતીહેન અરહત્તં ગણ્હિસ્સામીતિ આગતો , ગહેતું પન નાસક્ખિં. તયો માસે પન તીણિ દિવસાનિ વિય યાવ મહાપવારણા તાવ જાનિસ્સામી’’તિ વસ્સં ઉપગન્ત્વાપિ ગહેતું નાસક્ખિ. પવારણાદિવસે ચિન્તેસિ – ‘‘અહં દ્વીહતીહેન અરહત્તં ગણ્હિસ્સામીતિ આગતો , તેમાસેનાપિ નાસક્ખિં, સબ્રહ્મચારિનો પન વિસુદ્ધિપવારણં પવારેન્તી’’તિ. તસ્સેવં ચિન્તયતો અસ્સુધારા પવત્તન્તિ. તતો ‘‘ન મઞ્ચે મય્હં ચતૂહિ ઇરિયાપથેહિ મગ્ગફલં ઉપ્પજ્જિસ્સતિ, અરહત્તં અપ્પત્વા નેવ મઞ્ચે પિટ્ઠિં પસારેસ્સામિ, ન પાદે ધોવિસ્સામી’’તિ મઞ્ચં ઉસ્સાપેત્વા ઠપેસિ. પુન અન્તોવસ્સં પત્તં, અરહત્તં ગહેતું નાસક્ખિયેવ. એકૂનતિંસપવારણાસુ અસ્સુધારા પવત્તન્તિ. ગામદારકા થેરસ્સ પાદેસુ ફાલિતટ્ઠાનાનિ કણ્ટકેહિ સિબ્બન્તિ, દવં કરોન્તાપિ ‘‘અય્યસ્સ મહાસીવત્થેરસ્સ વિય પાદા હોન્તૂ’’તિ દવં કરોન્તિ.

    Thero kira ‘‘mādisassa arahattaṃ nāma kiṃ, dvīhatīheneva pāpuṇitvā paccāgamissāmī’’ti antevāsikānaṃ anārocetvāva āsāḷhīmāsassa juṇhapakkhaterasiyā nikkhanto gāmantapabbhāraṃ gantvā caṅkamaṃ āruyha kammaṭṭhānaṃ manasikaronto taṃ divasaṃ arahattaṃ gahetuṃ nāsakkhi. Uposathadivase sampatte ‘‘dvīhatīhena arahattaṃ gaṇhissāmīti āgato , gahetuṃ pana nāsakkhiṃ. Tayo māse pana tīṇi divasāni viya yāva mahāpavāraṇā tāva jānissāmī’’ti vassaṃ upagantvāpi gahetuṃ nāsakkhi. Pavāraṇādivase cintesi – ‘‘ahaṃ dvīhatīhena arahattaṃ gaṇhissāmīti āgato , temāsenāpi nāsakkhiṃ, sabrahmacārino pana visuddhipavāraṇaṃ pavārentī’’ti. Tassevaṃ cintayato assudhārā pavattanti. Tato ‘‘na mañce mayhaṃ catūhi iriyāpathehi maggaphalaṃ uppajjissati, arahattaṃ appatvā neva mañce piṭṭhiṃ pasāressāmi, na pāde dhovissāmī’’ti mañcaṃ ussāpetvā ṭhapesi. Puna antovassaṃ pattaṃ, arahattaṃ gahetuṃ nāsakkhiyeva. Ekūnatiṃsapavāraṇāsu assudhārā pavattanti. Gāmadārakā therassa pādesu phālitaṭṭhānāni kaṇṭakehi sibbanti, davaṃ karontāpi ‘‘ayyassa mahāsīvattherassa viya pādā hontū’’ti davaṃ karonti.

    થેરો તિંસસંવચ્છરે મહાપવારણાદિવસે આલમ્બણફલકં નિસ્સાય ઠિતો ‘‘ઇદાનિ મે તિંસ વસ્સાનિ સમણધમ્મં કરોન્તસ્સ, નાસક્ખિં અરહત્તં પાપુણિતું, અદ્ધા મે ઇમસ્મિં અત્તભાવે મગ્ગો વા ફલં વા નત્થિ, ન મે લદ્ધં સબ્રહ્મચારીહિ સદ્ધિં વિસુદ્ધિપવારણં પવારેતુ’’ન્તિ ચિન્તેસિ. તસ્સેવં ચિન્તયતોવ દોમનસ્સં ઉપ્પજ્જિ, અસ્સુધારા પવત્તન્તિ. અથ અવિદૂરટ્ઠાને એકા દેવધીતા રોદમાના અટ્ઠાસિ. ‘‘કો એત્થ રોદસી’’તિ? ‘‘અહં, ભન્તે, દેવધીતા’’તિ. ‘‘કસ્મા રોદસી’’તિ? ‘‘રોદમાનેન મગ્ગફલં નિબ્બત્તિતં, તેન અહમ્પિ એકં દ્વે મગ્ગફલાનિ નિબ્બત્તેસ્સામીતિ રોદામિ, ભન્તે’’તિ.

    Thero tiṃsasaṃvacchare mahāpavāraṇādivase ālambaṇaphalakaṃ nissāya ṭhito ‘‘idāni me tiṃsa vassāni samaṇadhammaṃ karontassa, nāsakkhiṃ arahattaṃ pāpuṇituṃ, addhā me imasmiṃ attabhāve maggo vā phalaṃ vā natthi, na me laddhaṃ sabrahmacārīhi saddhiṃ visuddhipavāraṇaṃ pavāretu’’nti cintesi. Tassevaṃ cintayatova domanassaṃ uppajji, assudhārā pavattanti. Atha avidūraṭṭhāne ekā devadhītā rodamānā aṭṭhāsi. ‘‘Ko ettha rodasī’’ti? ‘‘Ahaṃ, bhante, devadhītā’’ti. ‘‘Kasmā rodasī’’ti? ‘‘Rodamānena maggaphalaṃ nibbattitaṃ, tena ahampi ekaṃ dve maggaphalāni nibbattessāmīti rodāmi, bhante’’ti.

    તતો થેરો – ‘‘ભો મહાસીવત્થેર, દેવતાપિ તયા સદ્ધિં કેળિં કરોન્તિ, અનુચ્છવિકં નુ ખો તે એત’’ન્તિ વિપસ્સનં વડ્ઢેત્વા સહ પટિસમ્ભિદાહિ અરહત્તં અગ્ગહેસિ. સો ‘‘ઇદાનિ નિપજ્જિસ્સામી’’તિ સેનાસનં પટિજગ્ગિત્વા મઞ્ચકં પઞ્ઞપેત્વા ઉદકટ્ઠાને ઉદકં પચ્ચુપટ્ઠપેત્વા ‘‘પાદે ધોવિસ્સામી’’તિ સોપાનફલકે નિસીદિ.

    Tato thero – ‘‘bho mahāsīvatthera, devatāpi tayā saddhiṃ keḷiṃ karonti, anucchavikaṃ nu kho te eta’’nti vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ aggahesi. So ‘‘idāni nipajjissāmī’’ti senāsanaṃ paṭijaggitvā mañcakaṃ paññapetvā udakaṭṭhāne udakaṃ paccupaṭṭhapetvā ‘‘pāde dhovissāmī’’ti sopānaphalake nisīdi.

    અન્તેવાસિકાપિસ્સ ‘‘અમ્હાકં આચરિયસ્સ સમણધમ્મં કાતું ગચ્છન્તસ્સ તિંસ વસ્સાનિ, સક્ખિ નુ ખો વિસેસં નિબ્બત્તેતું, નાસક્ખી’’તિ આવજ્જયમાના ‘‘અરહત્તં પત્વા પાદધોવનત્થં નિસિન્નો’’તિ દિસ્વા ‘‘અમ્હાકં આચરિયો અમ્હાદિસેસુ અન્તેવાસિકેસુ તિટ્ઠન્તેસુ ‘અત્તનાવ પાદે ધોવિસ્સતી’તિ અટ્ઠાનમેતં, અહં ધોવિસ્સામિ અહં ધોવિસ્સામી’’તિ તિંસસહસ્સાનિપિ આકાસેન ગન્ત્વા વન્દિત્વા ‘‘પાદે ધોવિસ્સામ, ભન્તે’’તિ આહંસુ. આવુસો, ઇદાનિ તિંસ વસ્સાનિ હોન્તિ મમ પાદાનં અધોતાનં, તિટ્ઠથ, તુમ્હે, અહમેવ ધોવિસ્સામીતિ.

    Antevāsikāpissa ‘‘amhākaṃ ācariyassa samaṇadhammaṃ kātuṃ gacchantassa tiṃsa vassāni, sakkhi nu kho visesaṃ nibbattetuṃ, nāsakkhī’’ti āvajjayamānā ‘‘arahattaṃ patvā pādadhovanatthaṃ nisinno’’ti disvā ‘‘amhākaṃ ācariyo amhādisesu antevāsikesu tiṭṭhantesu ‘attanāva pāde dhovissatī’ti aṭṭhānametaṃ, ahaṃ dhovissāmi ahaṃ dhovissāmī’’ti tiṃsasahassānipi ākāsena gantvā vanditvā ‘‘pāde dhovissāma, bhante’’ti āhaṃsu. Āvuso, idāni tiṃsa vassāni honti mama pādānaṃ adhotānaṃ, tiṭṭhatha, tumhe, ahameva dhovissāmīti.

    સક્કોપિ આવજ્જન્તો – ‘‘મય્હં અય્યો મહાસીવત્થેરો અરહત્તં પત્તો તિંસસહસ્સાનં અન્તેવાસિકાનં ‘પાદે ધોવિસ્સામા’તિ આગતાનં પાદે ધોવિતું ન દેતિ. માદિસે પન ઉપટ્ઠાકે તિટ્ઠન્તે ‘મય્હં અય્યો સયં પાદે ધોવિસ્સતી’તિ અટ્ઠાનમેતં, અહં ધોવિસ્સામી’’તિ સન્નિટ્ઠાનં કત્વા સુજાતાય દેવિયા સદ્ધિં ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ સન્તિકે પાતુરહોસિ. સો સુજં અસુરકઞ્ઞં પુરતો કત્વા ‘‘અપેથ, ભન્તે, માતુગામો’’તિ ઓકાસં કારેત્વા થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા વન્દિત્વા પુરતો ઉક્કુટિકો નિસીદિત્વા ‘‘પાદે ધોવિસ્સામિ, ભન્તે’’તિ આહ. કોસિય, ઇદાનિ મે તિંસ વસ્સાનિ પાદાનં અધોતાનં, દેવતાનઞ્ચ પકતિયાપિ મનુસ્સસરીરગન્ધો નામ જેગુચ્છો, યોજનસતે ઠિતાનમ્પિ કણ્ઠે આસત્તકુણપં વિય હોતિ, અહમેવ ધોવિસ્સામીતિ. ભન્તે, અયં ગન્ધો નામ ન પઞ્ઞાયતિ, તુમ્હાકં પન સીલગન્ધો છ દેવલોકે અતિક્કમિત્વા ઉપરિ ભવગ્ગં પત્વા ઠિતો. સીલગન્ધતો અઞ્ઞો ઉત્તરિતરો ગન્ધો નામ નત્થિ, ભન્તે, તુમ્હાકં સીલગન્ધેનમ્હિ આગતોતિ વામહત્થેન ગોપ્ફકસન્ધિયં ગહેત્વા દક્ખિણહત્થેન પાદતલં પરિમજ્જિ. દહરકુમારસ્સેવ પાદા અહેસું. સક્કો પાદે ધોવિત્વા વન્દિત્વા દેવલોકમેવ ગતો.

    Sakkopi āvajjanto – ‘‘mayhaṃ ayyo mahāsīvatthero arahattaṃ patto tiṃsasahassānaṃ antevāsikānaṃ ‘pāde dhovissāmā’ti āgatānaṃ pāde dhovituṃ na deti. Mādise pana upaṭṭhāke tiṭṭhante ‘mayhaṃ ayyo sayaṃ pāde dhovissatī’ti aṭṭhānametaṃ, ahaṃ dhovissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā sujātāya deviyā saddhiṃ bhikkhusaṅghassa santike pāturahosi. So sujaṃ asurakaññaṃ purato katvā ‘‘apetha, bhante, mātugāmo’’ti okāsaṃ kāretvā theraṃ upasaṅkamitvā vanditvā purato ukkuṭiko nisīditvā ‘‘pāde dhovissāmi, bhante’’ti āha. Kosiya, idāni me tiṃsa vassāni pādānaṃ adhotānaṃ, devatānañca pakatiyāpi manussasarīragandho nāma jeguccho, yojanasate ṭhitānampi kaṇṭhe āsattakuṇapaṃ viya hoti, ahameva dhovissāmīti. Bhante, ayaṃ gandho nāma na paññāyati, tumhākaṃ pana sīlagandho cha devaloke atikkamitvā upari bhavaggaṃ patvā ṭhito. Sīlagandhato añño uttaritaro gandho nāma natthi, bhante, tumhākaṃ sīlagandhenamhi āgatoti vāmahatthena gopphakasandhiyaṃ gahetvā dakkhiṇahatthena pādatalaṃ parimajji. Daharakumārasseva pādā ahesuṃ. Sakko pāde dhovitvā vanditvā devalokameva gato.

    એવં ‘‘ન લભામિ સબ્રહ્મચારીહિ સદ્ધિં વિસુદ્ધિપવારણં પવારેતુ’’ન્તિ આવજ્જન્તસ્સ ઉપ્પન્નં દોમનસ્સં નિસ્સાય ભિક્ખુનો મઞ્ઞનવસેન વિપસ્સનાય આરમ્મણમ્પિ વિપસ્સનાપિ મગ્ગોપિ ફલમ્પિ સવિતક્કસવિચારદોમનસ્સન્તિ ચ અવિતક્કાવિચારદોમનસ્સન્તિ ચ વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.

    Evaṃ ‘‘na labhāmi sabrahmacārīhi saddhiṃ visuddhipavāraṇaṃ pavāretu’’nti āvajjantassa uppannaṃ domanassaṃ nissāya bhikkhuno maññanavasena vipassanāya ārammaṇampi vipassanāpi maggopi phalampi savitakkasavicāradomanassanti ca avitakkāvicāradomanassanti ca vuttanti veditabbaṃ.

    તત્થ એકો ભિક્ખુ સવિતક્કસવિચારદોમનસ્સે વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા ઇદં દોમનસ્સં કિં નિસ્સિતન્તિ ઉપધારેન્તો વત્થુનિસ્સિતન્તિ પજાનાતીતિ ફસ્સપઞ્ચમકે વુત્તનયેનેવ અનુક્કમેન અરહત્તે પતિટ્ઠાતિ. એકો અવિતક્કાવિચારે દોમનસ્સે વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા વુત્તનયેનેવ અરહત્તે પતિટ્ઠાતિ. તત્થ અભિનિવિટ્ઠદોમનસ્સેસુપિ સવિતક્કસવિચારતો અવિતક્કઅવિચારં પણીતતરં. સવિતક્કસવિચારદોમનસ્સવિપસ્સનાતોપિ અવિતક્કાવિચારદોમનસ્સવિપસ્સના પણીતતરા. સવિતક્કસવિચારદોમનસ્સફલસમાપત્તિતોપિ અવિતક્કાવિચારદોમનસ્સફલસમાપત્તિયેવ પણીતતરા . તેનાહ ભગવા – ‘‘યે અવિતક્કઅવિચારે તે પણીતતરે’’તિ.

    Tattha eko bhikkhu savitakkasavicāradomanasse vipassanaṃ paṭṭhapetvā idaṃ domanassaṃ kiṃ nissitanti upadhārento vatthunissitanti pajānātīti phassapañcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiṭṭhāti. Eko avitakkāvicāre domanasse vipassanaṃ paṭṭhapetvā vuttanayeneva arahatte patiṭṭhāti. Tattha abhiniviṭṭhadomanassesupi savitakkasavicārato avitakkaavicāraṃ paṇītataraṃ. Savitakkasavicāradomanassavipassanātopi avitakkāvicāradomanassavipassanā paṇītatarā. Savitakkasavicāradomanassaphalasamāpattitopi avitakkāvicāradomanassaphalasamāpattiyeva paṇītatarā . Tenāha bhagavā – ‘‘ye avitakkaavicāre te paṇītatare’’ti.

    ૩૬૨. એવરૂપા ઉપેક્ખા ન સેવિતબ્બાતિ એવરૂપા ગેહસિતઉપેક્ખા ન સેવિતબ્બા. ગેહસિતઉપેક્ખા નામ ‘‘તત્થ કતમા છ ગેહસિતઉપેક્ખા. ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખા બાલસ્સ મૂળ્હસ્સ પુથુજ્જનસ્સ અનોધિજિનસ્સ અવિપાકજિનસ્સ અનાદીનવદસ્સાવિનો અસ્સુતવતો પુથુજ્જનસ્સ, યા એવરૂપા ઉપેક્ખા, રૂપં સા નાતિવત્તતિ, તસ્મા સા ઉપેક્ખા ગેહસિતાતિ વુચ્ચતી’’તિ એવં છસુ દ્વારેસુ ઇટ્ઠારમ્મણે આપાથગતે ગુળપિણ્ડિકે નિલીનમક્ખિકા વિય રૂપાદીનિ અનતિવત્તમાના તત્થેવ લગ્ગા લગ્ગિતા હુત્વા ઉપ્પન્ના કામગુણનિસ્સિતા ઉપેક્ખા ન સેવિતબ્બા.

    362.Evarūpā upekkhā na sevitabbāti evarūpā gehasitaupekkhā na sevitabbā. Gehasitaupekkhā nāma ‘‘tattha katamā cha gehasitaupekkhā. Cakkhunā rūpaṃ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa puthujjanassa anodhijinassa avipākajinassa anādīnavadassāvino assutavato puthujjanassa, yā evarūpā upekkhā, rūpaṃ sā nātivattati, tasmā sā upekkhā gehasitāti vuccatī’’ti evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate guḷapiṇḍike nilīnamakkhikā viya rūpādīni anativattamānā tattheva laggā laggitā hutvā uppannā kāmaguṇanissitā upekkhā na sevitabbā.

    એવરૂપા ઉપેક્ખા સેવિતબ્બાતિ એવરૂપા નેક્ખમ્મસિતા ઉપેક્ખા સેવિતબ્બા. નેક્ખમ્મસિતા ઉપેક્ખા નામ – ‘‘તત્થ કતમા છ નેક્ખમ્મસિતા ઉપેક્ખા? રૂપાનં ત્વેવ અનિચ્ચતં વિદિત્વા વિપરિણામવિરાગનિરોધં ‘પુબ્બે ચેવ રૂપા એતરહિ ચ, સબ્બે તે રૂપા અનિચ્ચા, દુક્ખા, વિપરિણામધમ્મા’તિ એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય પસ્સતો ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખા, યા એવરૂપા ઉપેક્ખા, રૂપં સા અતિવત્તતિ, તસ્મા સા ઉપેક્ખા નેક્ખમ્મસિતાતિ વુચ્ચતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૩.૩૦૮). એવં છસુ દ્વારેસુ ઇટ્ઠાનિટ્ઠઆરમ્મણે આપાથગતે ઇટ્ઠે અરજ્જન્તસ્સ, અનિટ્ઠે અદુસ્સન્તસ્સ, અસમપેક્ખનેન અસમ્મુય્હન્તસ્સ ઉપ્પન્ના વિપસ્સના ઞાણસમ્પયુત્તા ઉપેક્ખા. અપિચ વેદનાસભાગા તત્ર મજ્ઝત્તુપેક્ખાપિ એત્થ ઉપેક્ખાવ. તસ્મા સેવિતબ્બાતિ અયં નેક્ખમ્મવસેન વિપસ્સનાવસેન અનુસ્સતિટ્ઠાનવસેન પઠમદુતિયતતિયચતુત્થજ્ઝાનવસેન ચ ઉપ્પજ્જનકઉપેક્ખા સેવિતબ્બા નામ.

    Evarūpā upekkhā sevitabbāti evarūpā nekkhammasitā upekkhā sevitabbā. Nekkhammasitā upekkhā nāma – ‘‘tattha katamā cha nekkhammasitā upekkhā? Rūpānaṃ tveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ ‘pubbe ceva rūpā etarahi ca, sabbe te rūpā aniccā, dukkhā, vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passato uppajjati upekkhā, yā evarūpā upekkhā, rūpaṃ sā ativattati, tasmā sā upekkhā nekkhammasitāti vuccatī’’ti (ma. ni. 3.308). Evaṃ chasu dvāresu iṭṭhāniṭṭhaārammaṇe āpāthagate iṭṭhe arajjantassa, aniṭṭhe adussantassa, asamapekkhanena asammuyhantassa uppannā vipassanā ñāṇasampayuttā upekkhā. Apica vedanāsabhāgā tatra majjhattupekkhāpi ettha upekkhāva. Tasmā sevitabbāti ayaṃ nekkhammavasena vipassanāvasena anussatiṭṭhānavasena paṭhamadutiyatatiyacatutthajjhānavasena ca uppajjanakaupekkhā sevitabbā nāma.

    એત્થ યં ચે સવિતક્કં સવિચારન્તિ તાયપિ નેક્ખમ્મસિતઉપેક્ખાય યં નેક્ખમ્મવસેન વિપસ્સનાવસેન અનુસ્સતિટ્ઠાનવસેન પઠમજ્ઝાનવસેન ચ ઉપ્પન્નં સવિતક્કસવિચારં ઉપેક્ખન્તિ જાનેય્ય. યં ચે અવિતક્કં અવિચારન્તિ યં પન દુતિયજ્ઝાનાદિવસેન ઉપ્પન્નં અવિતક્કાવિચારં ઉપેક્ખન્તિ જાનેય્ય. યે અવિતક્કે અવિચારે તે પણીતતરેતિ એતાસુ દ્વીસુ યા અવિતક્કઅવિચારા, સા પણીતતરાતિ અત્થો. ઇમિના કિં કથિતં હોતિ ? દ્વિન્નં અરહત્તં કથિતં. એકો હિ ભિક્ખુ સવિતક્કસવિચારઉપેક્ખાય વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા અયં ઉપેક્ખા કિં નિસ્સિતાતિ ઉપધારેન્તો વત્થુનિસ્સિતાતિ પજાનાતીતિ ફસ્સપઞ્ચમકે વુત્તનયેનેવ અનુક્કમેન અરહત્તે પતિટ્ઠાતિ. એકો અવિતક્કાવિચારાય ઉપેક્ખાય વિપસ્સનં પટ્ઠપેત્વા વુત્તનયેનેવ અરહત્તે પતિટ્ઠાતિ. તત્થ અભિનિવિટ્ઠઉપેક્ખાસુપિ સવિતક્કસવિચારતો અવિતક્કાવિચારા પણીતતરા. સવિતક્કસવિચારઉપેક્ખાવિપસ્સનાતોપિ અવિતક્કાવિચારઉપેક્ખાવિપસ્સનાપણીતતરા. સવિતક્કસવિચારઉપેક્ખાફલસમાપત્તિતોપિ અવિતક્કાવિચારુપેક્ખાફલસમાપત્તિયેવ પણીતતરા. તેનાહ ભગવા ‘‘યે અવિતક્કે અવિચારે તે પણીતતરે’’તિ.

    Ettha yaṃ ce savitakkaṃ savicāranti tāyapi nekkhammasitaupekkhāya yaṃ nekkhammavasena vipassanāvasena anussatiṭṭhānavasena paṭhamajjhānavasena ca uppannaṃ savitakkasavicāraṃ upekkhanti jāneyya. Yaṃ ce avitakkaṃ avicāranti yaṃ pana dutiyajjhānādivasena uppannaṃ avitakkāvicāraṃ upekkhanti jāneyya. Yeavitakke avicāre te paṇītatareti etāsu dvīsu yā avitakkaavicārā, sā paṇītatarāti attho. Iminā kiṃ kathitaṃ hoti ? Dvinnaṃ arahattaṃ kathitaṃ. Eko hi bhikkhu savitakkasavicāraupekkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā ayaṃ upekkhā kiṃ nissitāti upadhārento vatthunissitāti pajānātīti phassapañcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiṭṭhāti. Eko avitakkāvicārāya upekkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā vuttanayeneva arahatte patiṭṭhāti. Tattha abhiniviṭṭhaupekkhāsupi savitakkasavicārato avitakkāvicārā paṇītatarā. Savitakkasavicāraupekkhāvipassanātopi avitakkāvicāraupekkhāvipassanāpaṇītatarā. Savitakkasavicāraupekkhāphalasamāpattitopi avitakkāvicārupekkhāphalasamāpattiyeva paṇītatarā. Tenāha bhagavā ‘‘ye avitakke avicāre te paṇītatare’’ti.

    ૩૬૩. એવં પટિપન્નો ખો, દેવાનમિન્દ, ભિક્ખુ પપઞ્ચસઞ્ઞાસઙ્ખાનિરોધસારુપ્પગામિનિં પટિપદં પટિપન્નો હોતીતિ ભગવા અરહત્તનિકૂટેન દેસનં નિટ્ઠપેસિ. સક્કો પન સોતાપત્તિફલં પત્તો. બુદ્ધાનઞ્હિ અજ્ઝાસયો હીનો ન હોતિ, ઉક્કટ્ઠોવ હોતિ. એકસ્સપિ બહૂનમ્પિ ધમ્મં દેસેન્તા અરહત્તેનેવ કૂટં ગણ્હન્તિ. સત્તા પન અત્તનો અનુરૂપે ઉપનિસ્સયે ઠિતા કેચિ સોતાપન્ના હોન્તિ, કેચિ સકદાગામી, કેચિ અનાગામી, કેચિ અરહન્તો. રાજા વિય હિ ભગવા, રાજકુમારા વિય વેનેય્યા. યથા હિ રાજા ભોજનકાલે અત્તનો પમાણેન પિણ્ડં ઉદ્ધરિત્વા રાજકુમારાનં ઉપનેતિ, તે તતો અત્તનો મુખપ્પમાણેનેવ કબળં કરોન્તિ, એવં ભગવા અત્તજ્ઝાસયાનુરૂપાય દેસનાય અરહત્તેનેવ કૂટં ગણ્હાતિ. વેનેય્યા અત્તનો ઉપનિસ્સયપ્પમાણેન તતો સોતાપત્તિફલમત્તં વા સકદાગામિઅનાગામિઅરહત્તફલમેવ વા ગણ્હન્તિ. સક્કો પન સોતાપન્નો જાતો. સોતાપન્નો ચ હુત્વા ભગવતો પુરતોયેવ ચવિત્વા તરુણસક્કો હુત્વા નિબ્બત્તિ, દેવતાનઞ્હિ ચવમાનાનં અત્તભાવસ્સ ગતાગતટ્ઠાનં નામ ન પઞ્ઞાયતિ, દીપસિખાગમનં વિય હોતિ. તસ્મા સેસદેવતા ન જાનિંસુ. સક્કો પન સયં ચુતત્તા ભગવા ચ અપ્પટિહતઞાણત્તા દ્વેવ જના જાનિંસુ. અથ સક્કો ચિન્તેસિ ‘‘મય્હઞ્હિ ભગવતા તીસુ ઠાનેસુ નિબ્બત્તિતફલમેવ કથિતં, અયઞ્ચ પન મગ્ગો વા ફલં વા સકુણિકાય વિય ઉપ્પતિત્વા ગહેતું ન સક્કા, આગમનીયપુબ્બભાગપટિપદાય અસ્સ ભવિતબ્બં. હન્દાહં ઉપરિ ખીણાસવસ્સ પુબ્બભાગપટિપદં પુચ્છામી’’તિ.

    363.Evaṃ paṭipanno kho, devānaminda, bhikkhu papañcasaññāsaṅkhānirodhasāruppagāminiṃ paṭipadaṃ paṭipanno hotīti bhagavā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapesi. Sakko pana sotāpattiphalaṃ patto. Buddhānañhi ajjhāsayo hīno na hoti, ukkaṭṭhova hoti. Ekassapi bahūnampi dhammaṃ desentā arahatteneva kūṭaṃ gaṇhanti. Sattā pana attano anurūpe upanissaye ṭhitā keci sotāpannā honti, keci sakadāgāmī, keci anāgāmī, keci arahanto. Rājā viya hi bhagavā, rājakumārā viya veneyyā. Yathā hi rājā bhojanakāle attano pamāṇena piṇḍaṃ uddharitvā rājakumārānaṃ upaneti, te tato attano mukhappamāṇeneva kabaḷaṃ karonti, evaṃ bhagavā attajjhāsayānurūpāya desanāya arahatteneva kūṭaṃ gaṇhāti. Veneyyā attano upanissayappamāṇena tato sotāpattiphalamattaṃ vā sakadāgāmianāgāmiarahattaphalameva vā gaṇhanti. Sakko pana sotāpanno jāto. Sotāpanno ca hutvā bhagavato puratoyeva cavitvā taruṇasakko hutvā nibbatti, devatānañhi cavamānānaṃ attabhāvassa gatāgataṭṭhānaṃ nāma na paññāyati, dīpasikhāgamanaṃ viya hoti. Tasmā sesadevatā na jāniṃsu. Sakko pana sayaṃ cutattā bhagavā ca appaṭihatañāṇattā dveva janā jāniṃsu. Atha sakko cintesi ‘‘mayhañhi bhagavatā tīsu ṭhānesu nibbattitaphalameva kathitaṃ, ayañca pana maggo vā phalaṃ vā sakuṇikāya viya uppatitvā gahetuṃ na sakkā, āgamanīyapubbabhāgapaṭipadāya assa bhavitabbaṃ. Handāhaṃ upari khīṇāsavassa pubbabhāgapaṭipadaṃ pucchāmī’’ti.

    પાતિમોક્ખસંવરવણ્ણના

    Pātimokkhasaṃvaravaṇṇanā

    ૩૬૪. તતો તં પુચ્છન્તો કથં પટિપન્નો પન, મારિસાતિઆદિમાહ. તત્થ પાતિમોક્ખસંવરાયાતિ ઉત્તમજેટ્ઠકસીલસંવરાય. કાયસમાચારમ્પીતિઆદિ સેવિતબ્બકાયસમાચારાદિવસેન પાતિમોક્ખસંવરદસ્સનત્થં વુત્તં. સીલકથા ચ નામેસા કમ્મપથવસેન વા પણ્ણત્તિવસેન વા કથેતબ્બા હોતિ.

    364. Tato taṃ pucchanto kathaṃ paṭipanno pana, mārisātiādimāha. Tattha pātimokkhasaṃvarāyāti uttamajeṭṭhakasīlasaṃvarāya. Kāyasamācārampītiādi sevitabbakāyasamācārādivasena pātimokkhasaṃvaradassanatthaṃ vuttaṃ. Sīlakathā ca nāmesā kammapathavasena vā paṇṇattivasena vā kathetabbā hoti.

    તત્થ કમ્મપથવસેન કથેન્તેન અસેવિતબ્બકાયસમાચારો તાવ પાણાતિપાતઅદિન્નાદાનમિચ્છાચારેહિ કથેતબ્બો. પણ્ણત્તિવસેન કથેન્તેન કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદવીતિક્કમવસેન કથેતબ્બો. સેવિતબ્બકાયસમાચારો પાણાતિપાતાદિવેરમણીહિ ચેવ કાયદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદઅવીતિક્કમેન ચ કથેતબ્બો. અસેવિતબ્બવચીસમાચારો મુસાવાદાદિવચીદુચ્ચરિતેન ચેવ વચીદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદવીતિક્કમેન ચ કથેતબ્બો. સેવિતબ્બવચીસમાચારો મુસાવાદાદિવેરમણીહિ ચેવ વચીદ્વારે પઞ્ઞત્તસિક્ખાપદઅવીતિક્કમેન ચ કથેતબ્બો.

    Tattha kammapathavasena kathentena asevitabbakāyasamācāro tāva pāṇātipātaadinnādānamicchācārehi kathetabbo. Paṇṇattivasena kathentena kāyadvāre paññattasikkhāpadavītikkamavasena kathetabbo. Sevitabbakāyasamācāro pāṇātipātādiveramaṇīhi ceva kāyadvāre paññattasikkhāpadaavītikkamena ca kathetabbo. Asevitabbavacīsamācāro musāvādādivacīduccaritena ceva vacīdvāre paññattasikkhāpadavītikkamena ca kathetabbo. Sevitabbavacīsamācāro musāvādādiveramaṇīhi ceva vacīdvāre paññattasikkhāpadaavītikkamena ca kathetabbo.

    પરિયેસના પન કાયવાચાહિ પરિયેસનાયેવ. સા કાયવચીસમાચારગહણેન ગહિતાપિ સમાના યસ્મા આજીવટ્ઠમકસીલં નામ એતસ્મિઞ્ઞેવ દ્વારદ્વયે ઉપ્પજ્જતિ, ન આકાસે, તસ્મા આજીવટ્ઠમકસીલદસ્સનત્થં વિસું વુત્તા. તત્થ નસેવિતબ્બપરિયેસના અનરિયપરિયેસનાય કથેતબ્બા. સેવિતબ્બપરિયેસના અરિયપરિયેસનાય. વુત્તઞ્હેતં –

    Pariyesanā pana kāyavācāhi pariyesanāyeva. Sā kāyavacīsamācāragahaṇena gahitāpi samānā yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ nāma etasmiññeva dvāradvaye uppajjati, na ākāse, tasmā ājīvaṭṭhamakasīladassanatthaṃ visuṃ vuttā. Tattha nasevitabbapariyesanā anariyapariyesanāya kathetabbā. Sevitabbapariyesanā ariyapariyesanāya. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘દ્વેમા, ભિક્ખવે, પરિયેસના અનરિયા ચ પરિયેસના, અરિયા ચ પરિયેસના. કતમા ચ, ભિક્ખવે, અનરિયા પરિયેસના? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અત્તના જાતિધમ્મો સમાનો જાતિધમ્મંયેવ પરિયેસતિ, અત્તના જરાધમ્મો, બ્યાધિધમ્મો, મરણધમ્મો, સોકધમ્મો, સંકિલેસધમ્મો સમાનો સંકિલેસધમ્મંયેવ પરિયેસતિ.

    ‘‘Dvemā, bhikkhave, pariyesanā anariyā ca pariyesanā, ariyā ca pariyesanā. Katamā ca, bhikkhave, anariyā pariyesanā? Idha, bhikkhave, ekacco attanā jātidhammo samāno jātidhammaṃyeva pariyesati, attanā jarādhammo, byādhidhammo, maraṇadhammo, sokadhammo, saṃkilesadhammo samāno saṃkilesadhammaṃyeva pariyesati.

    કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, જાતિધમ્મં વદેથ? પુત્તભરિયં, ભિક્ખવે , જાતિધમ્મં, દાસિદાસં જાતિધમ્મં અજેળકં જાતિધમ્મં, કુક્કુટસૂકરં જાતિધમ્મં, હત્થિગવાસ્સવળવં જાતિધમ્મં, જાતરૂપરજતં જાતિધમ્મં. જાતિધમ્મા હેતે, ભિક્ખવે, ઉપધયો, એત્થાયં ગથિતો મુચ્છિતો અજ્ઝાપન્નો અત્તના જાતિધમ્મો સમાનો જાતિધમ્મંયેવ પરિયેસતિ.

    Kiñca, bhikkhave, jātidhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ, bhikkhave , jātidhammaṃ, dāsidāsaṃ jātidhammaṃ ajeḷakaṃ jātidhammaṃ, kukkuṭasūkaraṃ jātidhammaṃ, hatthigavāssavaḷavaṃ jātidhammaṃ, jātarūparajataṃ jātidhammaṃ. Jātidhammā hete, bhikkhave, upadhayo, etthāyaṃ gathito mucchito ajjhāpanno attanā jātidhammo samāno jātidhammaṃyeva pariyesati.

    કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, જરાધમ્મં વદેથ? પુત્તભરિયં, ભિક્ખવે, જરાધમ્મં…પે॰… જરાધમ્મંયેવ પરિયેસતિ.

    Kiñca, bhikkhave, jarādhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ, bhikkhave, jarādhammaṃ…pe… jarādhammaṃyeva pariyesati.

    કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, બ્યાધિધમ્મં વદેથ? પુત્તભરિયં, ભિક્ખવે, બ્યાધિધમ્મં, દાસિદાસં બ્યાધિધમ્મં, અજેળકં, કુક્કુટસૂકરં, હત્થિગવાસ્સવળવં બ્યાધિધમ્મં. બ્યાધિધમ્મા હેતે, ભિક્ખવે, ઉપધયો, એત્થાયં ગથિતો મુચ્છિતો અજ્ઝાપન્નો અત્તના બ્યાધિધમ્મો સમાનો બ્યાધિધમ્મંયેવ પરિયેસતિ.

    Kiñca, bhikkhave, byādhidhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ, bhikkhave, byādhidhammaṃ, dāsidāsaṃ byādhidhammaṃ, ajeḷakaṃ, kukkuṭasūkaraṃ, hatthigavāssavaḷavaṃ byādhidhammaṃ. Byādhidhammā hete, bhikkhave, upadhayo, etthāyaṃ gathito mucchito ajjhāpanno attanā byādhidhammo samāno byādhidhammaṃyeva pariyesati.

    કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, મરણધમ્મં વદેથ? પુત્તભરિયં, ભિક્ખવે, મરણધમ્મં…પે॰… મરણધમ્મંયેવ પરિયેસતિ.

    Kiñca, bhikkhave, maraṇadhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ, bhikkhave, maraṇadhammaṃ…pe… maraṇadhammaṃyeva pariyesati.

    કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, સોકધમ્મં વદેથ? પુત્તભરિયં…પે॰… સોકધમ્મંયેવ પરિયેસતિ.

    Kiñca, bhikkhave, sokadhammaṃ vadetha? Puttabhariyaṃ…pe… sokadhammaṃyeva pariyesati.

    કિઞ્ચ, ભિક્ખવે, સંકિલેસધમ્મં વદેથ…પે॰… જાતરૂપરજતં સંકિલેસધમ્મં. સંકિલેસધમ્મા , હેતે, ભિક્ખવે, ઉપધયો, એત્થાયં ગથિતો મુચ્છિતો અજ્ઝાપન્નો અત્તના સંકિલેસધમ્મો સમાનો સંકિલેસધમ્મંયેવ પરિયેસતિ. અયં, ભિક્ખવે, અનરિયા પરિયેસનાતિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૭૪).

    Kiñca, bhikkhave, saṃkilesadhammaṃ vadetha…pe… jātarūparajataṃ saṃkilesadhammaṃ. Saṃkilesadhammā , hete, bhikkhave, upadhayo, etthāyaṃ gathito mucchito ajjhāpanno attanā saṃkilesadhammo samāno saṃkilesadhammaṃyeva pariyesati. Ayaṃ, bhikkhave, anariyā pariyesanāti (ma. ni. 1.274).

    અપિચ કુહનાદિવસેન પઞ્ચવિધા, અગોચરવસેન છબ્બિધા વેજ્જકમ્માદિવસેન એકવીસતિવિધા, એવં પવત્તા સબ્બાપિ અનેસના અનરિયપરિયેસનાયેવાતિ વેદિતબ્બા.

    Apica kuhanādivasena pañcavidhā, agocaravasena chabbidhā vejjakammādivasena ekavīsatividhā, evaṃ pavattā sabbāpi anesanā anariyapariyesanāyevāti veditabbā.

    ‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, અરિયા પરિયેસના? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અત્તના જાતિધમ્મો સમાનો જાતિધમ્મે આદીનવં વિદિત્વા અજાતં અનુત્તરં યોગક્ખેમં નિબ્બાનં પરિયેસતિ, અત્તના જરાધમ્મો, બ્યાધિ, મરણ, સોક, સંકિલેસધમ્મો સમાનો સંકિલેસધમ્મે આદીનવં વિદિત્વા અસંકિલિટ્ઠં અનુત્તરં યોગક્ખેમં નિબ્બાનં પરિયેસતિ. અયં અરિયા પરિયેસનાતિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૭૫).

    ‘‘Katamā ca, bhikkhave, ariyā pariyesanā? Idha, bhikkhave, ekacco attanā jātidhammo samāno jātidhamme ādīnavaṃ viditvā ajātaṃ anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ pariyesati, attanā jarādhammo, byādhi, maraṇa, soka, saṃkilesadhammo samāno saṃkilesadhamme ādīnavaṃ viditvā asaṃkiliṭṭhaṃ anuttaraṃ yogakkhemaṃ nibbānaṃ pariyesati. Ayaṃ ariyā pariyesanāti (ma. ni. 1.275).

    અપિચ પઞ્ચ કુહનાદીનિ છ અગોચરે એકવીસતિવિધઞ્ચ અનેસનં વજ્જેત્વા ભિક્ખાચરિયાય ધમ્મેન સમેન પરિયેસનાપિ અરિયપરિયેસનાયેવાતિ વેદિતબ્બા.

    Apica pañca kuhanādīni cha agocare ekavīsatividhañca anesanaṃ vajjetvā bhikkhācariyāya dhammena samena pariyesanāpi ariyapariyesanāyevāti veditabbā.

    એત્થ ચ યો યો ‘‘ન સેવિતબ્બો’’તિ વુત્તો, સો સો પુબ્બભાગે પાણાતિપાતાદીનં સમ્ભારપરિયેસનાપયોગકરણગમનકાલતો પટ્ઠાય ન સેવિતબ્બોવ. ઇતરો આદિતો પટ્ઠાય સેવિતબ્બો, અસક્કોન્તેન ચિત્તમ્પિ ઉપ્પાદેતબ્બં. અપિચ સઙ્ઘભેદાદીનં અત્થાય પરક્કમન્તાનં દેવદત્તાદીનં વિય કાયસમાચારો ન સેવિતબ્બો, દિવસસ્સ દ્વત્તિક્ખત્તું તિણ્ણં રતનાનં ઉપટ્ઠાનગમનાદિવસેન પવત્તો ધમ્મસેનાપતિમહામોગ્ગલ્લાનત્થેરાદીનં વિય કાયસમાચારો સેવિતબ્બો. ધનુગ્ગહપેસનાદિવસેન વાચં ભિન્દન્તાનં દેવદત્તાદીનં વિય વચીસમાચારો ન સેવિતબ્બો, તિણ્ણં રતનાનં ગુણકિત્તનાદિવસેન પવત્તો ધમ્મસેનાપતિમહામોગ્ગલ્લાનત્થેરાદીનં વિય વચીસમાચારો સેવિતબ્બો. અનરિયપરિયેસનં પરિયેસન્તાનં દેવદત્તાદીનં વિય પરિયેસના ન સેવિતબ્બા, અરિયપરિયેસનમેવ પરિયેસન્તાનં ધમ્મસેનાપતિમહામોગ્ગલ્લાનત્થેરાદીનં વિય પરિયેસના સેવિતબ્બા.

    Ettha ca yo yo ‘‘na sevitabbo’’ti vutto, so so pubbabhāge pāṇātipātādīnaṃ sambhārapariyesanāpayogakaraṇagamanakālato paṭṭhāya na sevitabbova. Itaro ādito paṭṭhāya sevitabbo, asakkontena cittampi uppādetabbaṃ. Apica saṅghabhedādīnaṃ atthāya parakkamantānaṃ devadattādīnaṃ viya kāyasamācāro na sevitabbo, divasassa dvattikkhattuṃ tiṇṇaṃ ratanānaṃ upaṭṭhānagamanādivasena pavatto dhammasenāpatimahāmoggallānattherādīnaṃ viya kāyasamācāro sevitabbo. Dhanuggahapesanādivasena vācaṃ bhindantānaṃ devadattādīnaṃ viya vacīsamācāro na sevitabbo, tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇakittanādivasena pavatto dhammasenāpatimahāmoggallānattherādīnaṃ viya vacīsamācāro sevitabbo. Anariyapariyesanaṃ pariyesantānaṃ devadattādīnaṃ viya pariyesanā na sevitabbā, ariyapariyesanameva pariyesantānaṃ dhammasenāpatimahāmoggallānattherādīnaṃ viya pariyesanā sevitabbā.

    એવં પટિપન્નો ખોતિ એવં અસેવિતબ્બં કાયવચીસમાચારં પરિયેસનઞ્ચ પહાય સેવિતબ્બાનં પારિપૂરિયા પટિપન્નો, દેવાનમિન્દ, ભિક્ખુ પાતિમોક્ખસંવરાય ઉત્તમજેટ્ઠકસીલસંવરત્થાય પટિપન્નો નામ હોતીતિ ભગવા ખીણાસવસ્સ આગમનીયપુબ્બભાગપટિપદં કથેસિ.

    Evaṃ paṭipanno khoti evaṃ asevitabbaṃ kāyavacīsamācāraṃ pariyesanañca pahāya sevitabbānaṃ pāripūriyā paṭipanno, devānaminda, bhikkhu pātimokkhasaṃvarāya uttamajeṭṭhakasīlasaṃvaratthāya paṭipanno nāma hotīti bhagavā khīṇāsavassa āgamanīyapubbabhāgapaṭipadaṃ kathesi.

    ઇન્દ્રિયસંવરવણ્ણના

    Indriyasaṃvaravaṇṇanā

    ૩૬૫. દુતિયપુચ્છાયં ઇન્દ્રિયસંવરાયાતિ ઇન્દ્રિયાનં પિધાનાય, ગુત્તદ્વારતાય સંવુતદ્વારતાયાતિ અત્થો. વિસ્સજ્જને પનસ્સ ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યં રૂપમ્પીતિઆદિ સેવિતબ્બરૂપાદિવસેન ઇન્દ્રિયસંવરદસ્સનત્થં વુત્તં. તત્થ એવં વુત્તેતિ હેટ્ઠા સોમનસ્સાદિપઞ્હાવિસ્સજ્જનાનં સુતત્તા ઇમિનાપિ એવરૂપેન ભવિતબ્બન્તિ સઞ્જાતપટિભાનો ભગવતા એવં વુત્તે સક્કો દેવાનમિન્દો ભગવન્તં એતદવોચ, એતં ઇમસ્સ ખો અહં, ભન્તેતિ આદિકં વચનં અવોચ. ભગવાપિસ્સ ઓકાસં દત્વા તુણ્હી અહોસિ. કથેતુકામોપિ હિ યો અત્થં સમ્પાદેતું ન સક્કોતિ, અત્થં સમ્પાદેતું સક્કોન્તો વા ન કથેતુકામો હોતિ, ન તસ્સ ભગવા ઓકાસં કરોતિ. અયં પન યસ્મા કથેતુકામો ચેવ, સક્કોતિ ચ અત્થં સમ્પાદેતું તેનસ્સ ભગવા ઓકાસમકાસિ.

    365. Dutiyapucchāyaṃ indriyasaṃvarāyāti indriyānaṃ pidhānāya, guttadvāratāya saṃvutadvāratāyāti attho. Vissajjane panassa cakkhuviññeyyaṃ rūpampītiādi sevitabbarūpādivasena indriyasaṃvaradassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha evaṃ vutteti heṭṭhā somanassādipañhāvissajjanānaṃ sutattā imināpi evarūpena bhavitabbanti sañjātapaṭibhāno bhagavatā evaṃ vutte sakko devānamindo bhagavantaṃ etadavoca, etaṃ imassa kho ahaṃ, bhanteti ādikaṃ vacanaṃ avoca. Bhagavāpissa okāsaṃ datvā tuṇhī ahosi. Kathetukāmopi hi yo atthaṃ sampādetuṃ na sakkoti, atthaṃ sampādetuṃ sakkonto vā na kathetukāmo hoti, na tassa bhagavā okāsaṃ karoti. Ayaṃ pana yasmā kathetukāmo ceva, sakkoti ca atthaṃ sampādetuṃ tenassa bhagavā okāsamakāsi.

    તત્થ એવરૂપં ન સેવિતબ્બન્તિ આદીસુ અયં સઙ્ખેપો – યં રૂપં પસ્સતો રાગાદયો ઉપ્પજ્જન્તિ, તં ન સેવિતબ્બં ન દટ્ઠબ્બં ન ઓલોકેતબ્બન્તિ અત્થો. યં પન પસ્સતો અસુભસઞ્ઞા વા સણ્ઠાતિ, પસાદો વા ઉપ્પજ્જતિ, અનિચ્ચસઞ્ઞાપટિલાભો વા હોતિ, તં સેવિતબ્બં.

    Tattha evarūpaṃ na sevitabbanti ādīsu ayaṃ saṅkhepo – yaṃ rūpaṃ passato rāgādayo uppajjanti, taṃ na sevitabbaṃ na daṭṭhabbaṃ na oloketabbanti attho. Yaṃ pana passato asubhasaññā vā saṇṭhāti, pasādo vā uppajjati, aniccasaññāpaṭilābho vā hoti, taṃ sevitabbaṃ.

    યં ચિત્તક્ખરં ચિત્તબ્યઞ્જનમ્પિ સદ્દં સુણતો રાગાદયો ઉપ્પજ્જન્તિ, એવરૂપો સદ્દો ન સેવિતબ્બો. યં પન અત્થનિસ્સિતં ધમ્મનિસ્સિતં કુમ્ભદાસિગીતમ્પિ સુણન્તસ્સ પસાદો વા ઉપ્પજ્જતિ, નિબ્બિદા વા સણ્ઠાતિ, એવરૂપો સદ્દો સેવિતબ્બો.

    Yaṃ cittakkharaṃ cittabyañjanampi saddaṃ suṇato rāgādayo uppajjanti, evarūpo saddo na sevitabbo. Yaṃ pana atthanissitaṃ dhammanissitaṃ kumbhadāsigītampi suṇantassa pasādo vā uppajjati, nibbidā vā saṇṭhāti, evarūpo saddo sevitabbo.

    યં ગન્ધં ઘાયતો રાગાદયો ઉપ્પજ્જન્તિ, એવરૂપો ગન્ધો ન સેવિતબ્બો. યં પન ગન્ધં ઘાયતો અસુભસઞ્ઞાદિપટિલાભો હોતિ, એવરૂપો ગન્ધો સેવિતબ્બો.

    Yaṃ gandhaṃ ghāyato rāgādayo uppajjanti, evarūpo gandho na sevitabbo. Yaṃ pana gandhaṃ ghāyato asubhasaññādipaṭilābho hoti, evarūpo gandho sevitabbo.

    યં રસં સાયતો રાગાદયો ઉપ્પજ્જન્તિ, એવરૂપો રસો ન સેવિતબ્બો. યં પન રસં સાયતો આહારે પટિકૂલસઞ્ઞા ચેવ ઉપ્પજ્જતિ, સાયિતપચ્ચયા ચ કાયબલં નિસ્સાય અરિયભૂમિં ઓક્કમિતું સક્કોતિ, મહાસીવત્થેરભાગિનેય્યસીવસામણેરસ્સ વિય પરિભુઞ્જન્તસ્સેવ કિલેસક્ખયો વા હોતિ, એવરૂપો રસો સેવિતબ્બો.

    Yaṃ rasaṃ sāyato rāgādayo uppajjanti, evarūpo raso na sevitabbo. Yaṃ pana rasaṃ sāyato āhāre paṭikūlasaññā ceva uppajjati, sāyitapaccayā ca kāyabalaṃ nissāya ariyabhūmiṃ okkamituṃ sakkoti, mahāsīvattherabhāgineyyasīvasāmaṇerassa viya paribhuñjantasseva kilesakkhayo vā hoti, evarūpo raso sevitabbo.

    યં ફોટ્ઠબ્બં ફુસતો રાગાદયો ઉપ્પજ્જન્તિ, એવરૂપં ફોટ્ઠબ્બં ન સેવિતબ્બં. યં પન ફુસતો સારિપુત્તત્થેરાદીનં વિય આસવક્ખયો ચેવ, વીરિયઞ્ચ સુપગ્ગહિતં, પચ્છિમા ચ જનતા દિટ્ઠાનુગતિં આપાદનેન અનુગ્ગહિતા હોતિ, એવરૂપં ફોટ્ઠબ્બં સેવિતબ્બં. સારિપુત્તત્થેરો કિર તિંસ વસ્સાનિ મઞ્ચે પિટ્ઠિં ન પસારેસિ. તથા મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો. મહાકસ્સપત્થેરો વીસવસ્સસતં મઞ્ચે પિટ્ઠિં ન પસારેસિ. અનુરુદ્ધત્થેરો પઞ્ઞાસ વસ્સાનિ. ભદ્દિયત્થેરો તિંસ વસ્સાનિ. સોણત્થેરો અટ્ઠારસ વસ્સાનિ. રટ્ઠપાલત્થેરો દ્વાદસ. આનન્દત્થેરો પન્નરસ. રાહુલત્થેરો દ્વાદસ. બાકુલત્થેરો અસીતિ વસ્સાનિ. નાળકત્થેરો યાવપરિનિબ્બાના મઞ્ચે પિટ્ઠિં ન પસારેસીતિ.

    Yaṃ phoṭṭhabbaṃ phusato rāgādayo uppajjanti, evarūpaṃ phoṭṭhabbaṃ na sevitabbaṃ. Yaṃ pana phusato sāriputtattherādīnaṃ viya āsavakkhayo ceva, vīriyañca supaggahitaṃ, pacchimā ca janatā diṭṭhānugatiṃ āpādanena anuggahitā hoti, evarūpaṃ phoṭṭhabbaṃ sevitabbaṃ. Sāriputtatthero kira tiṃsa vassāni mañce piṭṭhiṃ na pasāresi. Tathā mahāmoggallānatthero. Mahākassapatthero vīsavassasataṃ mañce piṭṭhiṃ na pasāresi. Anuruddhatthero paññāsa vassāni. Bhaddiyatthero tiṃsa vassāni. Soṇatthero aṭṭhārasa vassāni. Raṭṭhapālatthero dvādasa. Ānandatthero pannarasa. Rāhulatthero dvādasa. Bākulatthero asīti vassāni. Nāḷakatthero yāvaparinibbānā mañce piṭṭhiṃ na pasāresīti.

    યે મનોવિઞ્ઞેય્યે ધમ્મે સમન્નાહરન્તસ્સ રાગાદયો ઉપ્પજ્જન્તિ, ‘‘અહો, વત યં પરેસં પરવિત્તૂપકરણં તં મમસ્સા’’તિઆદિના નયેન વા અભિજ્ઝાદીનિ આપાથમાગચ્છન્તિ એવરૂપા ધમ્મા ન સેવિતબ્બા. ‘‘સબ્બે સત્તા અવેરા હોન્તૂ’’તિ એવં મેત્તાદિવસેન, યે વા પન તિણ્ણં થેરાનં ધમ્મા, એવરૂપા સેવિતબ્બા. તયો કિર થેરા વસ્સૂપનાયિકદિવસે કામવિતક્કાદયો અકુસલવિતક્કા ન વિતક્કેતબ્બાતિ કતિકં અકંસુ. અથ પવારણદિવસે સઙ્ઘત્થેરો સઙ્ઘનવકં પુચ્છિ – ‘‘આવુસો, ઇમસ્મિં તેમાસે કિત્તકે ઠાને ચિત્તસ્સ ધાવિતું દિન્ન’’ન્તિ? ન, ભન્તે, પરિવેણપરિચ્છેદતો બહિ ધાવિતું અદાસિન્તિ. દુતિયં પુચ્છિ – ‘‘તવ આવુસો’’તિ? નિવાસગેહતો, ભન્તે, બહિ ધાવિતું ન અદાસિન્તિ. અથ દ્વેપિ થેરં પુચ્છિંસુ ‘‘તુમ્હાકં પન, ભન્તે’’તિ? નિયકજ્ઝત્તખન્ધપઞ્ચકતો, આવુસો, બહિ ધાવિતું ન અદાસિન્તિ. તુમ્હેહિ, ભન્તે, દુક્કરં કતન્તિ. એવરૂપો મનોવિઞ્ઞેય્યો ધમ્મો સેવિતબ્બો.

    Ye manoviññeyye dhamme samannāharantassa rāgādayo uppajjanti, ‘‘aho, vata yaṃ paresaṃ paravittūpakaraṇaṃ taṃ mamassā’’tiādinā nayena vā abhijjhādīni āpāthamāgacchanti evarūpā dhammā na sevitabbā. ‘‘Sabbe sattā averā hontū’’ti evaṃ mettādivasena, ye vā pana tiṇṇaṃ therānaṃ dhammā, evarūpā sevitabbā. Tayo kira therā vassūpanāyikadivase kāmavitakkādayo akusalavitakkā na vitakketabbāti katikaṃ akaṃsu. Atha pavāraṇadivase saṅghatthero saṅghanavakaṃ pucchi – ‘‘āvuso, imasmiṃ temāse kittake ṭhāne cittassa dhāvituṃ dinna’’nti? Na, bhante, pariveṇaparicchedato bahi dhāvituṃ adāsinti. Dutiyaṃ pucchi – ‘‘tava āvuso’’ti? Nivāsagehato, bhante, bahi dhāvituṃ na adāsinti. Atha dvepi theraṃ pucchiṃsu ‘‘tumhākaṃ pana, bhante’’ti? Niyakajjhattakhandhapañcakato, āvuso, bahi dhāvituṃ na adāsinti. Tumhehi, bhante, dukkaraṃ katanti. Evarūpo manoviññeyyo dhammo sevitabbo.

    ૩૬૬. એકન્તવાદાતિ એકોયેવ અન્તો વાદસ્સ એતેસં, ન દ્વેધા ગતવાદાતિ એકન્તવાદા, એકઞ્ઞેવ વદન્તીતિ પુચ્છતિ. એકન્તસીલાતિ એકાચારા. એકન્તછન્દાતિ એકલદ્ધિકા. એકન્તઅજ્ઝોસાનાતિ એકન્તપરિયોસાના.

    366.Ekantavādāti ekoyeva anto vādassa etesaṃ, na dvedhā gatavādāti ekantavādā, ekaññeva vadantīti pucchati. Ekantasīlāti ekācārā. Ekantachandāti ekaladdhikā. Ekantaajjhosānāti ekantapariyosānā.

    અનેકધાતુ નાનાધાતુ ખો, દેવાનમિન્દ, લોકોતિ દેવાનમિન્દ, અયં લોકો અનેકજ્ઝાસયો નાનજ્ઝાસયો. એકસ્મિં ગન્તુકામે એકો ઠાતુકામો હોતિ. એકસ્મિં ઠાતુકામે એકો સયિતુકામો હોતિ. દ્વે સત્તા એકજ્ઝાસયા નામ દુલ્લભા. તસ્મિં અનેકધાતુનાનાધાતુસ્મિં લોકે યં યદેવ ધાતું યં યદેવ અજ્ઝાસયં સત્તા અભિનિવિસન્તિ ગણ્હન્તિ, તં તદેવ. થામસા પરામાસાતિ થામેન ચ પરામાસેન ચ. અભિનિવિસ્સ વોહરન્તીતિ સુટ્ઠુ ગણ્હિત્વા વોહરન્તિ, કથેન્તિ દીપેન્તિ કિત્તેન્તિ. ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ ઇદં અમ્હાકમેવ વચનં સચ્ચં, અઞ્ઞેસં વચનં મોઘં તુચ્છં નિરત્થકન્તિ.

    Anekadhātu nānādhātu kho, devānaminda, lokoti devānaminda, ayaṃ loko anekajjhāsayo nānajjhāsayo. Ekasmiṃ gantukāme eko ṭhātukāmo hoti. Ekasmiṃ ṭhātukāme eko sayitukāmo hoti. Dve sattā ekajjhāsayā nāma dullabhā. Tasmiṃ anekadhātunānādhātusmiṃ loke yaṃ yadeva dhātuṃ yaṃ yadeva ajjhāsayaṃ sattā abhinivisanti gaṇhanti, taṃ tadeva. Thāmasā parāmāsāti thāmena ca parāmāsena ca. Abhinivissa voharantīti suṭṭhu gaṇhitvā voharanti, kathenti dīpenti kittenti. Idameva saccaṃ moghamaññanti idaṃ amhākameva vacanaṃ saccaṃ, aññesaṃ vacanaṃ moghaṃ tucchaṃ niratthakanti.

    અચ્ચન્તનિટ્ઠાતિ અન્તો વુચ્ચતિ વિનાસો, અન્તં અતીતા નિટ્ઠા એતેસન્તિ અચ્ચન્તનિટ્ઠા. યા એતેસં નિટ્ઠા, યો પરમસ્સાસો નિબ્બાનં, તં સબ્બેસં વિનાસાતિક્કન્તં નિચ્ચન્તિ વુચ્ચતિ. યોગક્ખેમોતિ નિબ્બાનસ્સેવ નામં, અચ્ચન્તો યોગક્ખેમો એતેસન્તિ અચ્ચન્તયોગક્ખેમી. સેટ્ઠટ્ઠેન બ્રહ્મં અરિયમગ્ગં ચરન્તીતિ બ્રહ્મચારી. અચ્ચન્તત્થાય બ્રહ્મચારી અચ્ચન્તબ્રહ્મચારી. પરિયોસાનન્તિપિ નિબ્બાનસ્સ નામં. અચ્ચન્તં પરિયોસાનં એતેસન્તિ અચ્ચન્તપરિયોસાના.

    Accantaniṭṭhāti anto vuccati vināso, antaṃ atītā niṭṭhā etesanti accantaniṭṭhā. Yā etesaṃ niṭṭhā, yo paramassāso nibbānaṃ, taṃ sabbesaṃ vināsātikkantaṃ niccanti vuccati. Yogakkhemoti nibbānasseva nāmaṃ, accanto yogakkhemo etesanti accantayogakkhemī. Seṭṭhaṭṭhena brahmaṃ ariyamaggaṃ carantīti brahmacārī. Accantatthāya brahmacārī accantabrahmacārī. Pariyosānantipi nibbānassa nāmaṃ. Accantaṃ pariyosānaṃ etesanti accantapariyosānā.

    તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તાતિ તણ્હાસઙ્ખયોતિ મગ્ગોપિ નિબ્બાનમ્પિ. મગ્ગો તણ્હં સઙ્ખિણાતિ વિનાસેતીતિ તણ્હાસઙ્ખયો. નિબ્બાનં યસ્મા તં આગમ્મ તણ્હા સઙ્ખિયતિ વિનસ્સતિ, તસ્મા તણ્હાસઙ્ખયો. તણ્હાસઙ્ખયેન મગ્ગેન વિમુત્તા, તણ્હાસઙ્ખયે નિબ્બાને વિમુત્તા અધિમુત્તાતિ તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તા.

    Taṇhāsaṅkhayavimuttāti taṇhāsaṅkhayoti maggopi nibbānampi. Maggo taṇhaṃ saṅkhiṇāti vināsetīti taṇhāsaṅkhayo. Nibbānaṃ yasmā taṃ āgamma taṇhā saṅkhiyati vinassati, tasmā taṇhāsaṅkhayo. Taṇhāsaṅkhayena maggena vimuttā, taṇhāsaṅkhaye nibbāne vimuttā adhimuttāti taṇhāsaṅkhayavimuttā.

    એત્તાવતા ચ ભગવતા ચુદ્દસપિ મહાપઞ્હા બ્યાકતા હોન્તિ. ચુદ્દસ મહાપઞ્હા નામ ઇસ્સામચ્છરિયં એકો પઞ્હો, પિયાપ્પિયં એકો, છન્દો એકો, વિતક્કો એકો, પપઞ્ચો એકો, સોમનસ્સં એકો, દોમનસ્સં એકો, ઉપેક્ખા એકો, કાયસમાચારો એકો, વચીસમાચારો એકો, પરિયેસના એકો, ઇન્દ્રિયસંવરો એકો, અનેકધાતુ એકો, અચ્ચન્તનિટ્ઠા એકોતિ.

    Ettāvatā ca bhagavatā cuddasapi mahāpañhā byākatā honti. Cuddasa mahāpañhā nāma issāmacchariyaṃ eko pañho, piyāppiyaṃ eko, chando eko, vitakko eko, papañco eko, somanassaṃ eko, domanassaṃ eko, upekkhā eko, kāyasamācāro eko, vacīsamācāro eko, pariyesanā eko, indriyasaṃvaro eko, anekadhātu eko, accantaniṭṭhā ekoti.

    ૩૬૭. એજાતિ ચલનટ્ઠેન તણ્હા વુચ્ચતિ. સા પીળનટ્ઠેન રોગો, અન્તો પદુસ્સનટ્ઠેન ગણ્ડો, અનુપ્પવિટ્ઠટ્ઠેન સલ્લં. તસ્મા અયં પુરિસોતિ યસ્મા એજા અત્તના કતકમ્માનુરૂપેન પુરિસં તત્થ તત્થ અભિનિબ્બત્તત્થાય કડ્ઢતિ, તસ્મા અયં પુરિસો તેસં તેસં ભવાનં વસેન ઉચ્ચાવચં આપજ્જતિ. બ્રહ્મલોકે ઉચ્ચો હોતિ, દેવલોકે અવચો. દેવલોકે ઉચ્ચો, મનુસ્સલોકે અવચો. મનુસ્સલોકે ઉચ્ચો, અપાયે અવચો. યેસાહં, ભન્તેતિ યેસં અહં ભન્તે. સન્ધિવસેન પનેત્થ ‘‘યેસાહ’’ન્તિ હોતિ. યથાસુતં યથાપરિયત્તન્તિ યથા મયા સુતો ચેવ ઉગ્ગહિતો ચ, એવં. ધમ્મં દેસેમીતિ સત્તવતપદં ધમ્મં દેસેમિ. ન ચાહં તેસન્તિ અહં પન તેસં સાવકો ન સમ્પજ્જામિ. અહં ખો પન, ભન્તેતિઆદિના અત્તનો સોતાપન્નભાવં જાનાપેતિ.

    367.Ejāti calanaṭṭhena taṇhā vuccati. Sā pīḷanaṭṭhena rogo, anto padussanaṭṭhena gaṇḍo, anuppaviṭṭhaṭṭhena sallaṃ. Tasmā ayaṃ purisoti yasmā ejā attanā katakammānurūpena purisaṃ tattha tattha abhinibbattatthāya kaḍḍhati, tasmā ayaṃ puriso tesaṃ tesaṃ bhavānaṃ vasena uccāvacaṃ āpajjati. Brahmaloke ucco hoti, devaloke avaco. Devaloke ucco, manussaloke avaco. Manussaloke ucco, apāye avaco. Yesāhaṃ, bhanteti yesaṃ ahaṃ bhante. Sandhivasena panettha ‘‘yesāha’’nti hoti. Yathāsutaṃ yathāpariyattanti yathā mayā suto ceva uggahito ca, evaṃ. Dhammaṃ desemīti sattavatapadaṃ dhammaṃ desemi. Na cāhaṃ tesanti ahaṃ pana tesaṃ sāvako na sampajjāmi. Ahaṃ kho pana, bhantetiādinā attano sotāpannabhāvaṃ jānāpeti.

    સોમનસ્સપટિલાભકથાવણ્ણના

    Somanassapaṭilābhakathāvaṇṇanā

    ૩૬૮. વેદપટિલાભન્તિ તુટ્ઠિપટિલાભં. દેવાસુરસઙ્ગામોતિ દેવાનઞ્ચ અસુરાનઞ્ચ સઙ્ગામો. સમુપબ્યૂળ્હોતિ સમાપન્નો નલાટેન નલાટં પહરણાકારપ્પત્તો વિય. એતેસં કિર કદાચિ મહાસમુદ્દપિટ્ઠે સઙ્ગામો હોતિ તત્થ પન છેદનવિજ્ઝનાદીહિ અઞ્ઞમઞ્ઞં ઘાતો નામ નત્થિ, દારુમેણ્ડકયુદ્ધં વિય જયપરાજયમત્તમેવ હોતિ. કદાચિ દેવા જિનન્તિ, કદાચિ અસુરા. તત્થ યસ્મિં સઙ્ગામે દેવા પુન અપચ્ચાગમનાય અસુરે જિનિંસુ, તં સન્ધાય તસ્મિં ખો પન ભન્તેતિઆદિમાહ. ઉભયમેતન્તિ ઉભયં એતં. દુવિધમ્પિ ઓજં એત્થ દેવલોકે દેવાયેવ પરિભુઞ્જિસ્સન્તીતિ એવમસ્સ આવજ્જન્તસ્સ બલવપીતિસોમનસ્સં ઉપ્પજ્જિ. સદણ્ડાવચરોતિ સદણ્ડાવચરકો, દણ્ડગ્ગહણેન સત્થગ્ગહણેન સદ્ધિં અહોસિ, ન નિક્ખિત્તદણ્ડસત્થોતિ દસ્સેતિ. એકન્તનિબ્બિદાયાતિ એકન્તેનેવ વટ્ટે નિબ્બિન્દનત્થાયાતિ સબ્બં મહાગોવિન્દસુત્તે વુત્તમેવ.

    368.Vedapaṭilābhanti tuṭṭhipaṭilābhaṃ. Devāsurasaṅgāmoti devānañca asurānañca saṅgāmo. Samupabyūḷhoti samāpanno nalāṭena nalāṭaṃ paharaṇākārappatto viya. Etesaṃ kira kadāci mahāsamuddapiṭṭhe saṅgāmo hoti tattha pana chedanavijjhanādīhi aññamaññaṃ ghāto nāma natthi, dārumeṇḍakayuddhaṃ viya jayaparājayamattameva hoti. Kadāci devā jinanti, kadāci asurā. Tattha yasmiṃ saṅgāme devā puna apaccāgamanāya asure jiniṃsu, taṃ sandhāya tasmiṃ kho pana bhantetiādimāha. Ubhayametanti ubhayaṃ etaṃ. Duvidhampi ojaṃ ettha devaloke devāyeva paribhuñjissantīti evamassa āvajjantassa balavapītisomanassaṃ uppajji. Sadaṇḍāvacaroti sadaṇḍāvacarako, daṇḍaggahaṇena satthaggahaṇena saddhiṃ ahosi, na nikkhittadaṇḍasatthoti dasseti. Ekantanibbidāyāti ekanteneva vaṭṭe nibbindanatthāyāti sabbaṃ mahāgovindasutte vuttameva.

    ૩૬૯. પવેદેસીતિ કથેસિ દીપેસિ. ઇધેવાતિ ઇમસ્મિઞ્ઞેવ ઓકાસે. દેવભૂતસ્સ મે સતોતિ દેવસ્સ મે સતો. પુનરાયુ ચ મે લદ્ધોતિ પુન અઞ્ઞેન કમ્મવિપાકેન મે જીવિતં લદ્ધન્તિ, ઇમિના અત્તનો ચુતભાવં ચેવ ઉપપન્નભાવઞ્ચ આવિકરોતિ.

    369.Pavedesīti kathesi dīpesi. Idhevāti imasmiññeva okāse. Devabhūtassa me satoti devassa me sato. Punarāyu ca me laddhoti puna aññena kammavipākena me jīvitaṃ laddhanti, iminā attano cutabhāvaṃ ceva upapannabhāvañca āvikaroti.

    દિવિયા કાયાતિ દિબ્બા અત્તભાવા. આયું હિત્વા અમાનુસન્તિ દિબ્બં આયું જહિત્વા. અમૂળ્હો ગબ્ભમેસ્સામીતિ નિયતગતિકત્તા અમૂળ્હો હુત્વા. યત્થ મે રમતી મનોતિ યત્થ મે મનો રમિસ્સતિ, તત્થેવ ખત્તિયકુલાદીસુ ગબ્ભં ઉપગચ્છિસ્સામીતિ સત્તક્ખત્તું દેવે ચ માનુસે ચાતિ ઇમમત્થં દીપેતિ.

    Diviyā kāyāti dibbā attabhāvā. Āyuṃ hitvā amānusanti dibbaṃ āyuṃ jahitvā. Amūḷho gabbhamessāmīti niyatagatikattā amūḷho hutvā. Yattha me ramatī manoti yattha me mano ramissati, tattheva khattiyakulādīsu gabbhaṃ upagacchissāmīti sattakkhattuṃ deve ca mānuse cāti imamatthaṃ dīpeti.

    ઞાયેન વિહરિસ્સામીતિ મનુસ્સેસુ ઉપપન્નોપિ માતરં જીવિતા વોરોપનાદીનં અભબ્બત્તા ઞાયેન કારણેન સમેન વિહરિસ્સામીતિ અત્થો.

    Ñāyena viharissāmīti manussesu upapannopi mātaraṃ jīvitā voropanādīnaṃ abhabbattā ñāyena kāraṇena samena viharissāmīti attho.

    સમ્બોધિ ચે ભવિસ્સતીતિ ઇદં સકદાગામિમગ્ગં સન્ધાય વદતિ, સચે સકદાગામી ભવિસ્સામીતિ દીપેતિ. અઞ્ઞાતા વિહરિસ્સામીતિ અઞ્ઞાતા આજાનિતુકામો હુત્વા વિહરિસ્સામિ. સ્વેવ અન્તો ભવિસ્સતીતિ સો એવ મે મનુસ્સલોકે અન્તો ભવિસ્સતીતિ.

    Sambodhice bhavissatīti idaṃ sakadāgāmimaggaṃ sandhāya vadati, sace sakadāgāmī bhavissāmīti dīpeti. Aññātā viharissāmīti aññātā ājānitukāmo hutvā viharissāmi. Sveva anto bhavissatīti so eva me manussaloke anto bhavissatīti.

    પુન દેવો ભવિસ્સામિ, દેવલોકસ્મિં ઉત્તમોતિ પુન દેવલોકસ્મિં ઉત્તમો સક્કો દેવાનમિન્દો ભવિસ્સામીતિ વદતિ.

    Punadevo bhavissāmi, devalokasmiṃ uttamoti puna devalokasmiṃ uttamo sakko devānamindo bhavissāmīti vadati.

    અન્તિમે વત્તમાનમ્હીતિ અન્તિમે ભવે વત્તમાને. સો નિવાસો ભવિસ્સતીતિ યે તે આયુના ચ પઞ્ઞાય ચ અકનિટ્ઠા જેટ્ઠકા સબ્બદેવેહિ પણીતતરા દેવા, અવસાને મે સો નિવાસો ભવિસ્સતિ . અયં કિર તતો સક્કત્તભાવતો ચુતો તસ્મિં અત્તભાવે અનાગામિમગ્ગસ્સ પટિલદ્ધત્તા ઉદ્ધંસોતો અકનિટ્ઠગામી હુત્વા અવિહાદીસુ નિબ્બત્તન્તો અવસાને અકનિટ્ઠે નિબ્બત્તિસ્સતિ. તં સન્ધાય એવમાહ. એસ કિર અવિહેસુ કપ્પસહસ્સં વસિસ્સતિ, અતપ્પેસુ દ્વે કપ્પસહસ્સાનિ, સુદસ્સેસુ ચત્તારિ કપ્પસહસ્સાનિ, સુદસ્સીસુ અટ્ઠ, અકનિટ્ઠેસુ સોળસાતિ એકતિંસ કપ્પસહસ્સાનિ બ્રહ્મઆયું અનુભવિસ્સતિ. સક્કો દેવરાજા અનાથપિણ્ડિકો ગહપતિ વિસાખા મહાઉપાસિકાતિ તયોપિ હિ ઇમે એકપ્પમાણઆયુકા એવ, વટ્ટાભિરતસત્તા નામ એતેહિ સદિસા સુખભાગિનો નામ નત્થિ.

    Antime vattamānamhīti antime bhave vattamāne. So nivāso bhavissatīti ye te āyunā ca paññāya ca akaniṭṭhā jeṭṭhakā sabbadevehi paṇītatarā devā, avasāne me so nivāso bhavissati . Ayaṃ kira tato sakkattabhāvato cuto tasmiṃ attabhāve anāgāmimaggassa paṭiladdhattā uddhaṃsoto akaniṭṭhagāmī hutvā avihādīsu nibbattanto avasāne akaniṭṭhe nibbattissati. Taṃ sandhāya evamāha. Esa kira avihesu kappasahassaṃ vasissati, atappesu dve kappasahassāni, sudassesu cattāri kappasahassāni, sudassīsu aṭṭha, akaniṭṭhesu soḷasāti ekatiṃsa kappasahassāni brahmaāyuṃ anubhavissati. Sakko devarājā anāthapiṇḍiko gahapati visākhā mahāupāsikāti tayopi hi ime ekappamāṇaāyukā eva, vaṭṭābhiratasattā nāma etehi sadisā sukhabhāgino nāma natthi.

    ૩૭૦. અપરિયોસિતસઙ્કપ્પોતિ અનિટ્ઠિતમનોરથો. યસ્સુ મઞ્ઞામિ સમણેતિ યે ચ સમણે પવિવિત્તવિહારિનોતિ મઞ્ઞામિ.

    370.Apariyositasaṅkappoti aniṭṭhitamanoratho. Yassu maññāmi samaṇeti ye ca samaṇe pavivittavihārinoti maññāmi.

    આરાધનાતિ સમ્પાદના. વિરાધનાતિ અસમ્પાદના. ન સમ્પાયન્તીતિ સમ્પાદેત્વા કથેતું ન સક્કોન્તિ.

    Ārādhanāti sampādanā. Virādhanāti asampādanā. Na sampāyantīti sampādetvā kathetuṃ na sakkonti.

    આદિચ્ચબન્ધુનન્તિ આદિચ્ચોપિ ગોતમગોત્તો, ભગવાપિ ગોતમગોત્તો, તસ્મા એવમાહ. યં કરોમસીતિ યં પુબ્બે બ્રહ્મુનો નમક્કારં કરોમ. સમં દેવેહીતિ દેવેહિ સદ્ધિં, ઇતો પટ્ઠાય ઇદાનિ અમ્હાકં બ્રહ્મુનો નમક્કારકરણં નત્થીતિ દસ્સેતિ. સામં કરોમાતિ નમક્કારં કરોમ.

    Ādiccabandhunanti ādiccopi gotamagotto, bhagavāpi gotamagotto, tasmā evamāha. Yaṃ karomasīti yaṃ pubbe brahmuno namakkāraṃ karoma. Samaṃ devehīti devehi saddhiṃ, ito paṭṭhāya idāni amhākaṃ brahmuno namakkārakaraṇaṃ natthīti dasseti. Sāmaṃ karomāti namakkāraṃ karoma.

    ૩૭૧. પરામસિત્વાતિ તુટ્ઠચિત્તો સહાયં હત્થેન હત્થમ્હિ પહરન્તો વિય પથવિં પહરિત્વા, સક્ખિભાવત્થાય વા પહરિત્વા ‘‘યથા ત્વં નિચ્ચલો, એવમહં ભગવતી’’તિ. અજ્ઝિટ્ઠપઞ્હાતિ અજ્ઝેસિતપઞ્હા પત્થિતપઞ્હા. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.

    371.Parāmasitvāti tuṭṭhacitto sahāyaṃ hatthena hatthamhi paharanto viya pathaviṃ paharitvā, sakkhibhāvatthāya vā paharitvā ‘‘yathā tvaṃ niccalo, evamahaṃ bhagavatī’’ti. Ajjhiṭṭhapañhāti ajjhesitapañhā patthitapañhā. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

    ઇતિ સુમઙ્ગલવિલાસિનિયા દીઘનિકાયટ્ઠકથાયં

    Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

    સક્કપઞ્હસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sakkapañhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ૯. મહાસતિપટ્ઠાનસુત્તવણ્ણના • 9. Mahāsatipaṭṭhānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / દીઘનિકાય • Dīghanikāya / ૮. સક્કપઞ્હસુત્તં • 8. Sakkapañhasuttaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / દીઘનિકાય (ટીકા) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ૮. સક્કપઞ્હસુત્તવણ્ણના • 8. Sakkapañhasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact