Tipiṭaka / Tipiṭaka (English) / Majjhima Nikāya, English translation |
มชฺฌิม นิกาย ๑๓๗
The Middle-Length Suttas Collection 137
สฬายตนวิภงฺคสุตฺต
The Analysis of the Six Sense Fields
เอวํ เม สุตํ—เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ: “ภิกฺขโว”ติฯ
So I have heard. At one time the Buddha was staying near Sāvatthī in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s monastery. There the Buddha addressed the bhikkhus, “Bhikkhus!”
“ภทนฺเต”ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํฯ ภควา เอตทโวจ:
“Venerable sir,” they replied. The Buddha said this:
“สฬายตนวิภงฺคํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี”ติฯ
“Bhikkhus, I shall teach you the analysis of the six sense fields. Listen and apply your mind well, I will speak.”
“เอวํ, ภนฺเต”ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํฯ ภควา เอตทโวจ:
“Yes, sir,” they replied. The Buddha said this:
“‘ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานิ, ฉ พาหิรานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานิ, ฉ วิญฺญาณกายา เวทิตพฺพา, ฉ ผสฺสกายา เวทิตพฺพา, อฏฺฐารส มโนปวิจารา เวทิตพฺพา, ฉตฺตึส สตฺตปทา เวทิตพฺพา, ตตฺร อิทํ นิสฺสาย อิทํ ปชหถ, ตโย สติปฏฺฐานา ยทริโย เสวติ ยทริโย เสวมาโน สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหติ, โส วุจฺจติ โยคฺคาจริยานํ อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถี'ติ—อยมุทฺเทโส สฬายตนวิภงฺคสฺสฯ
“‘The six interior sense fields should be understood. The six exterior sense fields should be understood. The six classes of consciousness should be understood. The six classes of contact should be understood. The eighteen mental preoccupations should be understood. The thirty-six positions of sentient beings should be understood. Therein, relying on this, give up that. The Noble One cultivates the establishment of mindfulness in three cases, by virtue of which they are a Teacher worthy to instruct a group. Of all meditation teachers, it is he that is called the supreme guide for those who wish to train.’ This is the recitation passage for the analysis of the six sense fields.
‘ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานี'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ‘จกฺขายตนํ โสตายตนํ ฆานายตนํ ชิวฺหายตนํ กายายตนํ มนายตนํ—ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานี'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ
‘The six interior sense fields should be understood.’ That’s what I said, but why did I say it? There are the sense fields of the eye, ear, nose, tongue, body, and mind. ‘The six interior sense fields should be understood.’ That’s what I said, and this is why I said it.
‘ฉ พาหิรานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานี'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ‘รูปายตนํ สทฺทายตนํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ ธมฺมายตนํ—ฉ พาหิรานิ อายตนานิ เวทิตพฺพานี'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ
‘The six exterior sense fields should be understood.’ That’s what I said, but why did I say it? There are the sense fields of sights, sounds, smells, tastes, touches, and thoughts. ‘The six exterior sense fields should be understood.’ That’s what I said, and this is why I said it.
‘ฉ วิญฺญาณกายา เวทิตพฺพา'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ‘จกฺขุวิญฺญาณํ โสตวิญฺญาณํ ฆานวิญฺญาณํ ชิวฺหาวิญฺญาณํ กายวิญฺญาณํ มโนวิญฺญาณํ—ฉ วิญฺญาณกายา เวทิตพฺพา'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ
‘The six classes of consciousness should be understood.’ That’s what I said, but why did I say it? There are eye, ear, nose, tongue, body, and mind consciousness. ‘The six classes of consciousness should be understood.’ That’s what I said, and this is why I said it.
‘ฉ ผสฺสกายา เวทิตพฺพา'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ‘จกฺขุสมฺผโสฺส โสตสมฺผโสฺส ฆานสมฺผโสฺส ชิวฺหาสมฺผโสฺส กายสมฺผโสฺส มโนสมฺผโสฺส—ฉ ผสฺสกายา เวทิตพฺพา'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ
‘The six classes of contact should be understood.’ That’s what I said, but why did I say it? There is contact through the eye, ear, nose, tongue, body, and mind. ‘The six classes of contact should be understood.’ That’s what I said, and this is why I said it.
‘อฏฺฐารส มโนปวิจารา เวทิตพฺพา'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ‘จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา โสมนสฺสฏฺฐานียํ รูปํ อุปวิจรติ, โทมนสฺสฏฺฐานียํ รูปํ อุปวิจรติ, อุเปกฺขาฏฺฐานียํ รูปํ อุปวิจรติฯ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา …เป… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา … ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา …
‘The eighteen mental preoccupations should be understood.’ That’s what I said, but why did I say it? Seeing a sight with the eye, one is preoccupied with a sight that’s a basis for happiness or sadness or equanimity. Hearing a sound with the ear … Smelling an odor with the nose … Tasting a flavor with the tongue …
กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา … มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย โสมนสฺสฏฺฐานียํ ธมฺมํ อุปวิจรติ, โทมนสฺสฏฺฐานียํ ธมฺมํ อุปวิจรติ, อุเปกฺขาฏฺฐานียํ ธมฺมํ อุปวิจรติฯ อิติ ฉ โสมนสฺสูปวิจารา, ฉ โทมนสฺสูปวิจารา, ฉ อุเปกฺขูปวิจารา, อฏฺฐารส มโนปวิจารา เวทิตพฺพา'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ
Feeling a touch with the body … Becoming conscious of a thought with the mind, one is preoccupied with a thought that’s a basis for happiness or sadness or equanimity. So there are six preoccupations with happiness, six preoccupations with sadness, and six preoccupations with equanimity. ‘The eighteen mental preoccupations should be understood.’ That’s what I said, and this is why I said it.
‘ฉตฺตึส สตฺตปทา เวทิตพฺพา'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิ, ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ, ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ, ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ, ฉ เคหสิตา อุเปกฺขา, ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขาฯ
‘The thirty-six positions of sentient beings should be understood.’ That’s what I said, but why did I say it? There are six kinds of lay happiness and six kinds of renunciate happiness. There are six kinds of lay sadness and six kinds of renunciate sadness. There are six kinds of lay equanimity and six kinds of renunciate equanimity.
ตตฺถ กตมานิ ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิ? จกฺขุวิญฺเญยฺยานํ รูปานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ ปฏิลาภํ วา ปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต ปุพฺเพ วา ปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํฯ ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ โสมนสฺสํฯ โสตวิญฺเญยฺยานํ สทฺทานํ … ฆานวิญฺเญยฺยานํ คนฺธานํ … ชิวฺหาวิญฺเญยฺยานํ รสานํ … กายวิญฺเญยฺยานํ โผฏฺฐพฺพานํ … มโนวิญฺเญยฺยานํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ …เป… โสมนสฺสํฯ ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ โสมนสฺสํฯ อิมานิ ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิฯ
And in this context what are the six kinds of lay happiness? There are sights known by the eye that are likable, desirable, agreeable, pleasing, connected with the worldly pleasures of the flesh. Happiness arises when you regard it as a gain to obtain such sights, or when you recollect sights you formerly obtained that have passed, ceased, and perished. Such happiness is called lay happiness. There are sounds known by the ear … Smells known by the nose … Tastes known by the tongue … Touches known by the body … Thoughts known by the mind that are likable, desirable, agreeable, pleasing, connected with the world’s material delights. Happiness arises when you regard it as a gain to obtain such thoughts, or when you recollect thoughts you formerly obtained that have passed, ceased, and perished. Such happiness is called lay happiness. These are the six kinds of lay happiness.
ตตฺถ กตมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ? รูปานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ, ‘ปุพฺเพ เจว รูปา เอตรหิ จ สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํฯ ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ โสมนสฺสํฯ สทฺทานํ เตฺวว … คนฺธานํ เตฺวว … รสานํ เตฺวว … โผฏฺฐพฺพานํ เตฺวว … ธมฺมานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ, ‘ปุพฺเพ เจว ธมฺมา เอตรหิ จ สพฺเพ เต ธมฺมา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ โสมนสฺสํฯ ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ โสมนสฺสํฯ อิมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิฯ
And in this context what are the six kinds of renunciate happiness? When you’ve understood the impermanence of sights—their perishing, fading away, and cessation—happiness arises as you truly understand through right understanding that both formerly and now all those sights are impermanent, suffering, and perishable. Such happiness is called renunciate happiness. When you’ve understood the impermanence of sounds … smells … tastes … touches … thoughts—their perishing, fading away, and cessation—happiness arises as you truly understand through right understanding that both formerly and now all those thoughts are impermanent, suffering, and perishable. Such happiness is called renunciate happiness. These are the six kinds of renunciate happiness.
ตตฺถ กตมานิ ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ? จกฺขุวิญฺเญยฺยานํ รูปานํ … เป… โสตวิญฺเญยฺยานํ สทฺทานํ … ฆานวิญฺเญยฺยานํ คนฺธานํ … ชิวฺหาวิญฺเญยฺยานํ รสานํ … กายวิญฺเญยฺยานํ โผฏฺฐพฺพานํ … มโนวิญฺเญยฺยานํ ธมฺมานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ มโนรมานํ โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ อปฺปฏิลาภํ วา อปฺปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต ปุพฺเพ วา อปฺปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสํฯ ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เคหสิตํ โทมนสฺสํฯ อิมานิ ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิฯ
And in this context what are the six kinds of lay sadness? There are sights known by the eye that are likable, desirable, agreeable, pleasing, connected with the world’s material delights. Sadness arises when you regard it as a loss to lose such sights, or when you recollect sights you formerly lost that have passed, ceased, and perished. Such sadness is called lay sadness. There are sounds known by the ear … There are smells known by the nose … There are tastes known by the tongue … There are touches known by the body … There are thoughts known by the mind that are likable, desirable, agreeable, pleasing, connected with the worldly pleasures of the flesh. Sadness arises when you regard it as a loss to lose such thoughts, or when you recollect thoughts you formerly lost that have passed, ceased, and perished. Such sadness is called lay sadness. These are the six kinds of lay sadness.
“ตตฺถ กตมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ? รูปานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ, ‘ปุพฺเพ เจว รูปา เอตรหิ จ สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาเปติ: ‘กุทาสฺสุ นามาหํ ตทายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสามิ ยทริยา เอตรหิ อายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี'ติ อิติ อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาปยโต อุปฺปชฺชติ ปิหปจฺจยา โทมนสฺสํฯ ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ โทมนสฺสํฯ สทฺทานํ เตฺวว …เป… คนฺธานํ เตฺวว … รสานํ เตฺวว … โผฏฺฐพฺพานํ เตฺวว … ธมฺมานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ, ‘ปุพฺเพ เจว ธมฺมา เอตรหิ จ สพฺเพ เต ธมฺมา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาเปติ: ‘กุทาสฺสุ นามาหํ ตทายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสามิ ยทริยา เอตรหิ อายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี'ติ อิติ อนุตฺตเรสุ วิโมกฺเขสุ ปิหํ อุปฏฺฐาปยโต อุปฺปชฺชติ ปิหปจฺจยา โทมนสฺสํฯ ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสิตํ โทมนสฺสํฯ อิมานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิฯ
And in this context what are the six kinds of renunciate sadness? When you’ve understood the impermanence of sights—their perishing, fading away, and cessation—you truly understand through right understanding that both formerly and now all those sights are impermanent, suffering, and perishable. Upon seeing this, you give rise to yearning for the supreme liberations: ‘Oh, when will I enter and remain in the same dimension that the noble ones enter and remain in today?’ When you give rise to yearning for the supreme liberations like this, sadness arises because of the yearning. Such sadness is called renunciate sadness. When you’ve understood the impermanence of sounds … smells … tastes … touches … thoughts—their perishing, fading away, and cessation—you truly understand through right understanding that both formerly and now all those thoughts are impermanent, suffering, and perishable. Upon seeing this, you give rise to yearning for the supreme liberations: ‘Oh, when will I enter and remain in the same dimension that the noble ones enter and remain in today?’ When you give rise to yearning for the supreme liberations like this, sadness arises because of the yearning. Such sadness is called renunciate sadness. These are the six kinds of renunciate sadness.
ตตฺถ กตมา ฉ เคหสิตา อุเปกฺขา? จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา พาลสฺส มูฬฺหสฺส ปุถุชฺชนสฺส อโนธิชินสฺส อวิปากชินสฺส อนาทีนวทสฺสาวิโน อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺสฯ ยา เอวรูปา อุเปกฺขา, รูปํ สา นาติวตฺตติฯ ตสฺมา สา อุเปกฺขา ‘เคหสิตา'ติ วุจฺจติฯ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา … ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา … ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา … กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา … มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา พาลสฺส มูฬฺหสฺส ปุถุชฺชนสฺส อโนธิชินสฺส อวิปากชินสฺส อนาทีนวทสฺสาวิโน อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺสฯ ยา เอวรูปา อุเปกฺขา, ธมฺมํ สา นาติวตฺตติฯ ตสฺมา สา อุเปกฺขา ‘เคหสิตา'ติ วุจฺจติฯ อิมา ฉ เคหสิตา อุเปกฺขาฯ
And in this context what are the six kinds of lay equanimity? When seeing a sight with the eye, equanimity arises for the unlearned ordinary person—a foolish ordinary person who has not overcome their limitations and the results of deeds, and is blind to the drawbacks. Such equanimity does not transcend the sight. That’s why it’s called lay equanimity. When hearing a sound with the ear … When smelling an odor with the nose … When tasting a flavor with the tongue … When feeling a touch with the body … When knowing a thought with the mind, equanimity arises for the unlearned ordinary person—a foolish ordinary person who has not overcome their limitations and the results of deeds, and is blind to the drawbacks. Such equanimity does not transcend the thought. That’s why it’s called lay equanimity. These are the six kinds of lay equanimity.
ตตฺถ กตมา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา? รูปานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ, ‘ปุพฺเพ เจว รูปา เอตรหิ จ สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขาฯ ยา เอวรูปา อุเปกฺขา, รูปํ สา อติวตฺตติฯ ตสฺมา สา อุเปกฺขา ‘เนกฺขมฺมสิตา'ติ วุจฺจติฯ สทฺทานํ เตฺวว … คนฺธานํ เตฺวว … รสานํ เตฺวว … โผฏฺฐพฺพานํ เตฺวว … ธมฺมานํ เตฺวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ, ‘ปุพฺเพ เจว ธมฺมา เอตรหิ จ สพฺเพ เต ธมฺมา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขาฯ ยา เอวรูปา อุเปกฺขา, ธมฺมํ สา อติวตฺตติฯ ตสฺมา สา อุเปกฺขา ‘เนกฺขมฺมสิตา'ติ วุจฺจติฯ อิมา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขาฯ ‘ฉตฺตึส สตฺตปทา เวทิตพฺพา'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ
And in this context what are the six kinds of renunciate equanimity? When you’ve understood the impermanence of sights—their perishing, fading away, and cessation—equanimity arises as you truly understand through right understanding that both formerly and now all those sights are impermanent, suffering, and perishable. Such equanimity transcends the sight. That’s why it’s called renunciate equanimity. When you’ve understood the impermanence of sounds … smells … tastes … touches … thoughts—their perishing, fading away, and cessation—equanimity arises as you truly understand through right understanding that both formerly and now all those thoughts are impermanent, suffering, and perishable. Such equanimity transcends the thought. That’s why it’s called renunciate equanimity. These are the six kinds of renunciate equanimity. ‘The thirty-six positions of sentient beings should be understood.’ That’s what I said, and this is why I said it.
‘ตตฺร อิทํ นิสฺสาย อิทํ ปชหถา'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ; กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ?
‘Therein, relying on this, give up that.’ That’s what I said, but why did I say it?
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ ตานิ นิสฺสาย ตานิ อาคมฺม ยานิ ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิ ตานิ ปชหถ, ตานิ สมติกฺกมถฯ เอวเมเตสํ ปหานํ โหติ, เอวเมเตสํ สมติกฺกโม โหติฯ
Therein, by relying and depending on the six kinds of renunciate happiness, give up and go beyond the six kinds of lay happiness. That’s how they are given up.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ ตานิ นิสฺสาย ตานิ อาคมฺม ยานิ ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ ตานิ ปชหถ, ตานิ สมติกฺกมถฯ เอวเมเตสํ ปหานํ โหติ, เอวเมเตสํ สมติกฺกโม โหติฯ
Therein, by relying on the six kinds of renunciate sadness, give up the six kinds of lay sadness. That’s how they are given up.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา ตา นิสฺสาย ตา อาคมฺม, ยา ฉ เคหสิตา อุเปกฺขา ตา ปชหถ ตา สมติกฺกมถฯ เอวเมตาสํ ปหานํ โหติ, เอวเมตาสํ สมติกฺกโม โหติฯ
Therein, by relying on the six kinds of renunciate equanimity, give up the six kinds of lay equanimity. That’s how they are given up.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ ตานิ นิสฺสาย ตานิ อาคมฺม ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ ตานิ ปชหถ, ตานิ สมติกฺกมถฯ เอวเมเตสํ ปหานํ โหติ, เอวเมเตสํ สมติกฺกโม โหติฯ
Therein, by relying on the six kinds of renunciate happiness, give up the six kinds of renunciate sadness. That’s how they are given up.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยา ฉ เนกฺขมฺมสิตา อุเปกฺขา ตา นิสฺสาย ตา อาคมฺม ยานิ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ ตานิ ปชหถ, ตานิ สมติกฺกมถฯ เอวเมเตสํ ปหานํ โหติ, เอวเมเตสํ สมติกฺกโม โหติฯ
Therein, by relying on the six kinds of renunciate equanimity, give up the six kinds of renunciate happiness. That’s how they are given up.
อตฺถิ, ภิกฺขเว, อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตา, อตฺถิ อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตาฯ
There is equanimity that is diversified, based on diversity, and equanimity that is unified, based on unity.
กตมา จ, ภิกฺขเว, อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตา? อตฺถิ, ภิกฺขเว, อุเปกฺขา รูเปสุ, อตฺถิ สทฺเทสุ, อตฺถิ คนฺเธสุ, อตฺถิ รเสสุ, อตฺถิ โผฏฺฐพฺเพสุ—อยํ, ภิกฺขเว, อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตาฯ
And what is equanimity based on diversity? There is equanimity towards sights, sounds, smells, tastes, and touches. This is equanimity based on diversity.
กตมา จ, ภิกฺขเว, อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา? อตฺถิ, ภิกฺขเว, อุเปกฺขา อากาสานญฺจายตนนิสฺสิตา, อตฺถิ วิญฺญาณญฺจายตนนิสฺสิตา, อตฺถิ อากิญฺจญฺญายตนนิสฺสิตา, อตฺถิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนนิสฺสิตา—อยํ, ภิกฺขเว, อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตาฯ
And what is equanimity based on unity? There is equanimity based on the dimensions of infinite space, infinite consciousness, nothingness, and neither perception nor non-perception. This is equanimity based on unity.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยายํ อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา ตํ นิสฺสาย ตํ อาคมฺม ยายํ อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตา ตํ ปชหถ, ตํ สมติกฺกมถฯ เอวเมติสฺสา ปหานํ โหติ, เอวเมติสฺสา สมติกฺกโม โหติฯ
Therein, relying on equanimity based on unity, give up equanimity based on diversity. That’s how it is given up.
อตมฺมยตํ, ภิกฺขเว, นิสฺสาย อตมฺมยตํ อาคมฺม ยายํ อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา ตํ ปชหถ, ตํ สมติกฺกมถฯ เอวเมติสฺสา ปหานํ โหติ, เอวเมติสฺสา สมติกฺกโม โหติฯ ‘ตตฺร อิทํ นิสฺสาย อิทํ ปชหถา'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ
Relying on non-identification, give up equanimity based on unity. That’s how it is given up. ‘Therein, relying on this, give up that.’ That’s what I said, and this is why I said it.
‘ตโย สติปฏฺฐานา ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหตี'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ; กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ?
‘The Noble One cultivates the establishment of mindfulness in three cases, by virtue of which they are a Teacher worthy to instruct a group.’ That’s what I said, but why did I say it?
อิธ, ภิกฺขเว, สตฺถา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ อนุกมฺปโก หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย: ‘อิทํ โว หิตาย, อิทํ โว สุขายา'ติฯ ตสฺส สาวกา น สุสฺสูสนฺติ, น โสตํ โอทหนฺติ, น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ, โวกฺกมฺม จ สตฺถุสาสนา วตฺตนฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ตถาคโต น เจว อนตฺตมโน โหติ, น จ อนตฺตมนตํ ปฏิสํเวเทติ, อนวสฺสุโต จ วิหรติ สโต สมฺปชาโนฯ อิทํ, ภิกฺขเว, ปฐมํ สติปฏฺฐานํ ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหติฯ
The first case is when the Teacher teaches the Dhamma out of kindness and compassion: ‘This is for your welfare. This is for your happiness.’ But their disciples don’t want to listen. They don’t actively listen or try to understand. They proceed having turned away from the Teacher’s instruction. In this case the Realized One is not unhappy, he does not feel unhappiness. He remains unaffected, mindful and aware. This is the first case in which the Noble One cultivates the establishment of mindfulness.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สตฺถา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ อนุกมฺปโก หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย: ‘อิทํ โว หิตาย, อิทํ โว สุขายา'ติฯ ตสฺส เอกจฺเจ สาวกา น สุสฺสูสนฺติ, น โสตํ โอทหนฺติ, น อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ, โวกฺกมฺม จ สตฺถุสาสนา วตฺตนฺติ; เอกจฺเจ สาวกา สุสฺสูสนฺติ, โสตํ โอทหนฺติ, อญฺญา จิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ, น จ โวกฺกมฺม สตฺถุสาสนา วตฺตนฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ตถาคโต น เจว อนตฺตมโน โหติ, น จ อนตฺตมนตํ ปฏิสํเวเทติ; น จ อตฺตมโน โหติ, น จ อตฺตมนตํ ปฏิสํเวเทติฯ อนตฺตมนตา จ อตฺตมนตา จ—ตทุภยํ อภินิวชฺเชตฺวา อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโนฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ทุติยํ สติปฏฺฐานํ ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหติฯ
The next case is when the Teacher teaches the Dhamma out of kindness and compassion: ‘This is for your welfare. This is for your happiness.’ And some of their disciples don’t want to listen. They don’t actively listen or try to understand. They proceed having turned away from the Teacher’s instruction. But some of their disciples do want to listen. They actively listen and try to understand. They don’t proceed having turned away from the Teacher’s instruction. In this case the Realized One is not unhappy, nor is he happy. Rejecting both unhappiness and happiness, he remains equanimous, mindful and aware. This is the second case in which the Noble One cultivates the establishment of mindfulness.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สตฺถา สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ อนุกมฺปโก หิเตสี อนุกมฺปํ อุปาทาย: ‘อิทํ โว หิตาย, อิทํ โว สุขายา'ติฯ ตสฺส สาวกา สุสฺสูสนฺติ, โสตํ โอทหนฺติ, อญฺญาจิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ, น จ โวกฺกมฺม สตฺถุสาสนา วตฺตนฺติฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, ตถาคโต อตฺตมโน เจว โหติ, อตฺตมนตญฺจ ปฏิสํเวเทติ, อนวสฺสุโต จ วิหรติ สโต สมฺปชาโนฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ตติยํ สติปฏฺฐานํ ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหติฯ ‘ตโย สติปฏฺฐานา ยทริโย เสวติ, ยทริโย เสวมาโน สตฺถา คณมนุสาสิตุมรหตี'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํฯ
The next case is when the Teacher teaches the Dhamma out of kindness and compassion: ‘This is for your welfare. This is for your happiness.’ And their disciples want to listen. They actively listen and try to understand. They don’t proceed having turned away from the Teacher’s instruction. In this case the Realized One is happy, he does feel happiness. He remains unaffected, mindful and aware. This is the third case in which the Noble One cultivates the establishment of mindfulness. ‘The Noble One cultivates the establishment of mindfulness in three cases, by virtue of which they are a Teacher worthy to instruct a group.’ That’s what I said, and this is why I said it.
‘โส วุจฺจติ โยคฺคาจริยานํ อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถี'ติ—อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํฯ กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? หตฺถิทมเกน, ภิกฺขเว, หตฺถิทมฺโม สาริโต เอกํเยว ทิสํ ธาวติ—ปุรตฺถิมํ วา ปจฺฉิมํ วา อุตฺตรํ วา ทกฺขิณํ วาฯ
‘Of all meditation teachers, it is he that is called the supreme guide for those who wish to train.’ That’s what I said, but why did I say it? Driven by an elephant trainer, an elephant in training proceeds in just one direction: east, west, north, or south.
อสฺสทมเกน, ภิกฺขเว, อสฺสทมฺโม สาริโต เอกญฺเญว ทิสํ ธาวติ—ปุรตฺถิมํ วา ปจฺฉิมํ วา อุตฺตรํ วา ทกฺขิณํ วาฯ โคทมเกน, ภิกฺขเว, โคทมฺโม สาริโต เอกญฺเญว ทิสํ ธาวติ—ปุรตฺถิมํ วา ปจฺฉิมํ วา อุตฺตรํ วา ทกฺขิณํ วาฯ ตถาคเตน หิ, ภิกฺขเว, อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปุริสทมฺโม สาริโต อฏฺฐ ทิสา วิธาวติฯ
Driven by a horse trainer, a horse in training proceeds in just one direction: east, west, north, or south. Driven by an ox trainer, an ox in training proceeds in just one direction: east, west, north, or south. But driven by the Realized One, the perfected one, the fully awakened Buddha, a person in training proceeds in eight directions:
รูปี รูปานิ ปสฺสติ—อยํ เอกา ทิสา; อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺญี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสติ—อยํ ทุติยา ทิสา; สุภนฺเตฺวว อธิมุตฺโต โหติ—อยํ ตติยา ทิสา; สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา ‘อนนฺโต อากาโส'ติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ—อยํ จตุตฺถี ทิสา; สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘อนนฺตํ วิญฺญาณนฺ'ติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ—อยํ ปญฺจมี ทิสา; สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘นตฺถิ กิญฺจี'ติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ—อยํ ฉฏฺฐี ทิสา; สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ—อยํ สตฺตมี ทิสา; สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ—อยํ อฏฺฐมี ทิสาฯ ตถาคเตน, ภิกฺขเว, อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปุริสทมฺโม สาริโต อิมา อฏฺฐ ทิสา วิธาวติฯ
Having physical form, they see visions. This is the first direction. Not perceiving physical form internally, they see visions externally. This is the second direction. They’re focused only on beauty. This is the third direction. Going totally beyond perceptions of form, with the ending of perceptions of impingement, not focusing on perceptions of diversity, aware that ‘space is infinite’, they enter and remain in the dimension of infinite space. This is the fourth direction. Going totally beyond the dimension of infinite space, aware that ‘consciousness is infinite’, they enter and remain in the dimension of infinite consciousness. This is the fifth direction. Going totally beyond the dimension of infinite consciousness, aware that ‘there is nothing at all’, they enter and remain in the dimension of nothingness. This is the sixth direction. Going totally beyond the dimension of nothingness, they enter and remain in the dimension of neither perception nor non-perception. This is the seventh direction. Going totally beyond the dimension of neither perception nor non-perception, they enter and remain in the cessation of perception and feeling. This is the eighth direction. Driven by the Realized One, the perfected one, the fully awakened Buddha, a person in training proceeds in these eight directions.
โส วุจฺจติ: ‘โยคฺคาจริยานํ อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถี'ติ—อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ”ติฯ
‘Of all meditation teachers, it is he that is called the supreme guide for those who wish to train.’ That’s what I said, and this is why I said it.”
อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติฯ
That is what the Buddha said. Satisfied, the bhikkhus approved what the Buddha said.
สฬายตนวิภงฺคสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํฯ
The authoritative text of the Majjhima Nikāya is the Pāli text. The English translation is provided as an aid to the study of the original Pāli text. [CREDITS »]