| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
37. සල්‌ලෙඛට්‌ඨඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
37. Sallekhaṭṭhañāṇaniddesavaṇṇanā
88. සල්‌ලෙඛට්‌ඨඤාණනිද්‌දෙසෙ රාගො පුථූති රාගො විසුං, ලොකුත්‌තරෙහි අසම්‌මිස්‌සොති අත්‌ථො. එස නයො සෙසෙසු. රාගොති රඤ්‌ජනට්‌ඨෙන. දොසොති දුස්‌සනට්‌ඨෙන. මොහොති මුය්‌හනට්‌ඨෙන. රඤ්‌ජනලක්‌ඛණො රාගො, දුස්‌සනලක්‌ඛණො දොසො, මුය්‌හනලක්‌ඛණො මොහොති ඉමෙ තයො සීසකිලෙසෙ වත්‌වා ඉදානි පභෙදතො දස්‌සෙන්‌තො කොධොතිආදිමාහ. තත්‌ථ කුජ්‌ඣනලක්‌ඛණො කොධොති ඉධ සත්‌තවත්‌ථුකො අධිප්‌පෙතො. උපනන්‌ධනලක්‌ඛණො උපනාහො, දළ්‌හභාවප්‌පත්‌තො කොධොයෙව. පරගුණමක්‌ඛනලක්‌ඛණො මක්‌ඛො, පරගුණපුඤ්‌ඡනන්‌ති අත්‌ථො. යුගග්‌ගාහලක්‌ඛණො පළාසො, යුගග්‌ගාහවසෙන පරගුණදස්‌සනන්‌ති අත්‌ථො. පරසම්‌පත්‌තිඛීයනලක්‌ඛණා ඉස්‌සා, උසූයනාති අත්‌ථො . අත්‌තසම්‌පත්‌තිනිගූහනලක්‌ඛණං මච්‌ඡරියං, ‘‘මය්‌හං අච්‌ඡරියං මා පරස්‌ස හොතූ’’ති අත්‌ථො. අත්‌තනා කතපාපපටිච්‌ඡාදනලක්‌ඛණා මායා, පටිච්‌ඡාදනට්‌ඨෙන මායා වියාති අත්‌ථො. අත්‌තනො අවිජ්‌ජමානගුණප්‌පකාසනලක්‌ඛණං සාඨෙය්‍යං, සඨභාවොති අත්‌ථො. චිත්‌තස්‌ස උද්‌ධුමාතභාවලක්‌ඛණො ථම්‌භො, ථද්‌ධභාවොති අත්‌ථො. කරණුත්‌තරියලක්‌ඛණො සාරම්‌භො. උන්‌නතිලක්‌ඛණො මානො. අබ්‌භුන්‌නතිලක්‌ඛණො අතිමානො. මත්‌තභාවලක්‌ඛණො මදො. පඤ්‌චසු කාමගුණෙසු චිත්‌තවොසග්‌ගලක්‌ඛණො පමාදො.
88. Sallekhaṭṭhañāṇaniddese rāgo puthūti rāgo visuṃ, lokuttarehi asammissoti attho. Esa nayo sesesu. Rāgoti rañjanaṭṭhena. Dosoti dussanaṭṭhena. Mohoti muyhanaṭṭhena. Rañjanalakkhaṇo rāgo, dussanalakkhaṇo doso, muyhanalakkhaṇo mohoti ime tayo sīsakilese vatvā idāni pabhedato dassento kodhotiādimāha. Tattha kujjhanalakkhaṇo kodhoti idha sattavatthuko adhippeto. Upanandhanalakkhaṇo upanāho, daḷhabhāvappatto kodhoyeva. Paraguṇamakkhanalakkhaṇo makkho, paraguṇapuñchananti attho. Yugaggāhalakkhaṇo paḷāso, yugaggāhavasena paraguṇadassananti attho. Parasampattikhīyanalakkhaṇā issā, usūyanāti attho . Attasampattinigūhanalakkhaṇaṃ macchariyaṃ, ‘‘mayhaṃ acchariyaṃ mā parassa hotū’’ti attho. Attanā katapāpapaṭicchādanalakkhaṇā māyā, paṭicchādanaṭṭhena māyā viyāti attho. Attano avijjamānaguṇappakāsanalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ, saṭhabhāvoti attho. Cittassa uddhumātabhāvalakkhaṇo thambho, thaddhabhāvoti attho. Karaṇuttariyalakkhaṇo sārambho. Unnatilakkhaṇo māno. Abbhunnatilakkhaṇo atimāno. Mattabhāvalakkhaṇo mado. Pañcasu kāmaguṇesu cittavosaggalakkhaṇo pamādo.
එවං විසුං විසුං කිලෙසවසෙන පුථූ දස්‌සෙත්‌වා වුත්‌තකිලෙසෙ ච අවුත්‌තෙ ච අඤ්‌ඤෙ සබ්‌බසඞ්‌ගාහිකවසෙන දස්‌සෙතුං සබ්‌බෙ කිලෙසාතිආදිමාහ. තත්‌ථ දිට්‌ඨධම්‌මසම්‌පරායෙසු සත්‌තෙ කිලෙසෙන්‌ති උපතාපෙන්‌ති විබාධෙන්‌තීති කිලෙසා. අකුසලකම්‌මපථසඞ්‌ගහිතා ච අසඞ්‌ගහිතා ච. දුට්‌ඨු චරිතා, දුට්‌ඨා වා චරිතාති දුච්‌චරිතා. තෙ පන කායදුච්‌චරිතං වචීදුච්‌චරිතං මනොදුච්‌චරිතන්‌ති තිප්‌පකාරා. විපාකං අභිසඞ්‌ඛරොන්‌තීති අභිසඞ්‌ඛාරා. තෙපි පුඤ්‌ඤාභිසඞ්‌ඛාරො අපුඤ්‌ඤාභිසඞ්‌ඛාරො ආනෙඤ්‌ජාභිසඞ්‌ඛාරොති තිප්‌පකාරා. විපාකවසෙන භවං ගච්‌ඡන්‌තීතිභවගාමිනො , භවගාමිනො කම්‌මා භවගාමිකම්‌මා. ඉමිනා අභිසඞ්‌ඛාරභාවෙපි සති අවෙදනීයානි කම්‌මානි පටික්‌ඛිත්‌තානි හොන්‌තීති අයං විසෙසො. ‘‘දුච්‌චරිතා’’ති ච ‘‘කම්‌මා’’ති ච ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසො කතො. නානත්‌තෙකත්‌තන්‌ති එත්‌ථ උද්‌දෙසෙ එකත්‌තසද්‌දස්‌ස අභාවෙපි නානත්‌තෙකත්‌තානං අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤාපෙක්‌ඛත්‌තා එකත්‌තම්‌පි නිද්‌දිසිතුකාමෙන ‘‘නානත්‌තෙකත්‌ත’’න්‌ති උද්‌දෙසො කතො. නානත්‌තසල්‌ලෙඛකෙ එකත්‌තෙ දස්‌සිතෙ සල්‌ලෙඛඤාණං සුඛෙන දස්‌සීයතීති. නානත්‌තන්‌ති අනවට්‌ඨිතත්‌තා සපරිප්‌ඵන්‌දත්‌තා ච නානාසභාවො. එකත්‌තන්‌ති අවට්‌ඨිතත්‌තා අපරිප්‌ඵන්‌දත්‌තා ච එකසභාවො.
Evaṃ visuṃ visuṃ kilesavasena puthū dassetvā vuttakilese ca avutte ca aññe sabbasaṅgāhikavasena dassetuṃ sabbe kilesātiādimāha. Tattha diṭṭhadhammasamparāyesu satte kilesenti upatāpenti vibādhentīti kilesā. Akusalakammapathasaṅgahitā ca asaṅgahitā ca. Duṭṭhu caritā, duṭṭhā vā caritāti duccaritā. Te pana kāyaduccaritaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritanti tippakārā. Vipākaṃ abhisaṅkharontīti abhisaṅkhārā. Tepi puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāroti tippakārā. Vipākavasena bhavaṃ gacchantītibhavagāmino , bhavagāmino kammā bhavagāmikammā. Iminā abhisaṅkhārabhāvepi sati avedanīyāni kammāni paṭikkhittāni hontīti ayaṃ viseso. ‘‘Duccaritā’’ti ca ‘‘kammā’’ti ca liṅgavipallāso kato. Nānattekattanti ettha uddese ekattasaddassa abhāvepi nānattekattānaṃ aññamaññāpekkhattā ekattampi niddisitukāmena ‘‘nānattekatta’’nti uddeso kato. Nānattasallekhake ekatte dassite sallekhañāṇaṃ sukhena dassīyatīti. Nānattanti anavaṭṭhitattā saparipphandattā ca nānāsabhāvo. Ekattanti avaṭṭhitattā aparipphandattā ca ekasabhāvo.
චරණතෙජොති චරන්‌ති තෙන අගතං දිසං නිබ්‌බානං ගච්‌ඡන්‌තීති චරණං. කිං තං? සීලං. තදෙව පටිපක්‌ඛතාපනට්‌ඨෙන තෙජො. ගුණතෙජොති සීලෙන ලද්‌ධපතිට්‌ඨො සමාධිතෙජො. පඤ්‌ඤාතෙජොති සමාධිනා ලද්‌ධපතිට්‌ඨො විපස්‌සනාතෙජො. පුඤ්‌ඤතෙජොති විපස්‌සනාහි ලද්‌ධපතිට්‌ඨො අරියමග්‌ගකුසලතෙජො. ධම්‌මතෙජොති චතුන්‌නං තෙජානං පතිට්‌ඨාභූතො බුද්‌ධවචනතෙජො. චරණතෙජෙන තෙජිතත්‌තාති සීලතෙජෙන තිඛිණීකතත්‌තා. දුස්‌සීල්‍යතෙජන්‌ති දුස්‌සීලභාවසඞ්‌ඛාතං තෙජං. තම්‌පි හි සන්‌තානං තාපනතො තෙජො නාම. පරියාදියතීති ඛෙපෙති. අගුණතෙජන්‌ති සමාධිස්‌ස පටිපක්‌ඛං වික්‌ඛෙපතෙජං. දුප්‌පඤ්‌ඤතෙජන්‌ති විපස්‌සනාඤාණපටිපක්‌ඛං මොහතෙජං. අපුඤ්‌ඤතෙජන්‌ති තංතංමග්‌ගවජ්‌ඣකිලෙසප්‌පහානෙන කිලෙසසහායං අකුසලකම්‌මතෙජං. න කෙවලඤ්‌හෙතං අපුඤ්‌ඤමෙව ඛෙපෙති, ‘‘අත්‌ථි, භික්‌ඛවෙ, කම්‌මං අකණ්‌හං අසුක්‌කං අකණ්‌හඅසුක්‌කවිපාකං කම්‌මං කම්‌මක්‌ඛයාය සංවත්‌තතී’’ති (අ. නි. 4.233; දී. නි. 3.312; ම. නි. 2.18) වචනතො කුසලකම්‌මම්‌පි ඛෙපෙතියෙව. පුඤ්‌ඤතෙජපටිපක්‌ඛවසෙන අපුඤ්‌ඤතෙජමෙව වුත්‌තං. අධම්‌මතෙජන්‌ති නානාතිත්‌ථියානං සමයවචනතෙජං. ඉමස්‌ස ඤාණස්‌ස උද්‌දෙසවණ්‌ණනායං වුත්‌තෙ දුතියෙ අත්‌ථවිකප්‌පෙ රාගාදයො එකූනවීසති පුථු දුස්‌සීල්‍යතෙජා හොන්‌ති. ‘‘අභිසඞ්‌ඛාරා, භවගාමිකම්‌මා’’ති එත්‌ථ අපුඤ්‌ඤාභිසඞ්‌ඛාරා අකුසලකම්‌මඤ්‌ච අපුඤ්‌ඤතෙජා හොන්‌ති, ආනෙඤ්‌ජාභිසඞ්‌ඛාරානි ලොකියකුසලකම්‌මානි පුඤ්‌ඤතෙජෙනෙව ඛෙපනීයතො අපුඤ්‌ඤතෙජපක්‌ඛිකාව හොන්‌ති. කාමච්‌ඡන්‌දාදයො පඤ්‌චදස නානත්‌තා අගුණතෙජා හොන්‌ති, නිච්‌චසඤ්‌ඤාදයො අට්‌ඨාරස නානත්‌තා දුප්‌පඤ්‌ඤතෙජා හොන්‌ති, චතුමග්‌ගවජ්‌ඣා චත්‌තාරො නානත්‌තා අපුඤ්‌ඤතෙජා හොන්‌ති. සොතාපත්‌තිමග්‌ගවජ්‌ඣනානත්‌තෙන අධම්‌මතෙජො සඞ්‌ගහෙතබ්‌බො.
Caraṇatejoti caranti tena agataṃ disaṃ nibbānaṃ gacchantīti caraṇaṃ. Kiṃ taṃ? Sīlaṃ. Tadeva paṭipakkhatāpanaṭṭhena tejo. Guṇatejoti sīlena laddhapatiṭṭho samādhitejo. Paññātejoti samādhinā laddhapatiṭṭho vipassanātejo. Puññatejoti vipassanāhi laddhapatiṭṭho ariyamaggakusalatejo. Dhammatejoti catunnaṃ tejānaṃ patiṭṭhābhūto buddhavacanatejo. Caraṇatejena tejitattāti sīlatejena tikhiṇīkatattā. Dussīlyatejanti dussīlabhāvasaṅkhātaṃ tejaṃ. Tampi hi santānaṃ tāpanato tejo nāma. Pariyādiyatīti khepeti. Aguṇatejanti samādhissa paṭipakkhaṃ vikkhepatejaṃ. Duppaññatejanti vipassanāñāṇapaṭipakkhaṃ mohatejaṃ. Apuññatejanti taṃtaṃmaggavajjhakilesappahānena kilesasahāyaṃ akusalakammatejaṃ. Na kevalañhetaṃ apuññameva khepeti, ‘‘atthi, bhikkhave, kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammaṃ kammakkhayāya saṃvattatī’’ti (a. ni. 4.233; dī. ni. 3.312; ma. ni. 2.18) vacanato kusalakammampi khepetiyeva. Puññatejapaṭipakkhavasena apuññatejameva vuttaṃ. Adhammatejanti nānātitthiyānaṃ samayavacanatejaṃ. Imassa ñāṇassa uddesavaṇṇanāyaṃ vutte dutiye atthavikappe rāgādayo ekūnavīsati puthu dussīlyatejā honti. ‘‘Abhisaṅkhārā, bhavagāmikammā’’ti ettha apuññābhisaṅkhārā akusalakammañca apuññatejā honti, āneñjābhisaṅkhārāni lokiyakusalakammāni puññatejeneva khepanīyato apuññatejapakkhikāva honti. Kāmacchandādayo pañcadasa nānattā aguṇatejā honti, niccasaññādayo aṭṭhārasa nānattā duppaññatejā honti, catumaggavajjhā cattāro nānattā apuññatejā honti. Sotāpattimaggavajjhanānattena adhammatejo saṅgahetabbo.
නිද්‌දෙසෙ සල්‌ලෙඛපටිපක්‌ඛෙන අසල්‌ලෙඛෙන සල්‌ලෙඛං දස්‌සෙතුකාමෙන අසල්‌ලෙඛපුබ්‌බකො සල්‌ලෙඛො නිද්‌දිට්‌ඨො. නෙක්‌ඛම්‌මාදයො සත්‌තතිංස එකත්‌තධම්‌මාව පච්‌චනීකානං සල්‌ලිඛනතො ‘‘සල්‌ලෙඛො’’ති වුත්‌තා. තස්‌මිං නෙක්‌ඛම්‌මාදිකෙ සත්‌තතිංසපභෙදෙ සල්‌ලෙඛෙ ඤාණං සල්‌ලෙඛට්‌ඨෙ ඤාණන්‌ති.
Niddese sallekhapaṭipakkhena asallekhena sallekhaṃ dassetukāmena asallekhapubbako sallekho niddiṭṭho. Nekkhammādayo sattatiṃsa ekattadhammāva paccanīkānaṃ sallikhanato ‘‘sallekho’’ti vuttā. Tasmiṃ nekkhammādike sattatiṃsapabhede sallekhe ñāṇaṃ sallekhaṭṭhe ñāṇanti.
සල්‌ලෙඛට්‌ඨඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sallekhaṭṭhañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 37. සල්‌ලෙඛට්‌ඨඤාණනිද්‌දෙසො • 37. Sallekhaṭṭhañāṇaniddeso
