Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౫. సామఞ్ఞకానిత్థేరగాథావణ్ణనా
5. Sāmaññakānittheragāthāvaṇṇanā
సుఖం సుఖత్థోతి ఆయస్మతో సామఞ్ఞకానిత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సో కిర పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో హుత్వా తత్థ తత్థ భవే కుసలం ఉపచినన్తో ఇతో ఏకనవుతే కప్పే విపస్సిస్స భగవతో కాలే మనుస్సయోనియం నిబ్బత్తో విపస్సిం భగవన్తం దిస్వా పసన్నమానసో ఏకం మఞ్చం అదాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే అఞ్ఞతరస్స పరిబ్బాజకస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. సామఞ్ఞకానీతిస్స నామం అహోసి. సో విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థు యమకపాటిహారియం దిస్వా పసన్నమానసో సాసనే పబ్బజిత్వా చరియానుకూలం కమ్మట్ఠానం గహేత్వా ఝానం నిబ్బత్తేత్వా ఝానం పాదకం కత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౩౬.౩౦-౩౩) –
Sukhaṃsukhatthoti āyasmato sāmaññakānittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha bhave kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle manussayoniyaṃ nibbatto vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso ekaṃ mañcaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aññatarassa paribbājakassa putto hutvā nibbatti. Sāmaññakānītissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā pasannamānaso sāsane pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā jhānaṃ nibbattetvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.36.30-33) –
‘‘విపస్సినో భగవతో, లోకజేట్ఠస్స తాదినో;
‘‘Vipassino bhagavato, lokajeṭṭhassa tādino;
ఏకం మఞ్చం మయా దిన్నం, పసన్నేన సపాణినా.
Ekaṃ mañcaṃ mayā dinnaṃ, pasannena sapāṇinā.
‘‘హత్థియానం అస్సయానం, దిబ్బయానం సమజ్ఝగం;
‘‘Hatthiyānaṃ assayānaṃ, dibbayānaṃ samajjhagaṃ;
తేన మఞ్చక దానేన, పత్తోమ్హి ఆసవక్ఖయం.
Tena mañcaka dānena, pattomhi āsavakkhayaṃ.
‘‘ఏకనవుతితో కప్పే, యం మఞ్చమదదిం తదా;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ mañcamadadiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, మఞ్చదానస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, mañcadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
థేరస్స పన గిహిసహాయకో కాతియానో నామ పరిబ్బాజకో బుద్ధుప్పాదతో పట్ఠాయ తిత్థియానం హతలాభసక్కారతాయ ఘాసచ్ఛాదనమత్తమ్పి అలభన్తో ఆజీవకాపకతో థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘తుమ్హే సాకియపుత్తియా నామ మహాలాభగ్గయసగ్గప్పత్తా సుఖేన జీవథ, మయం పన దుక్ఖితా కిచ్ఛజీవికా, కథం ను ఖో పటిపజ్జమానస్స దిట్ఠధమ్మికఞ్చేవ సమ్పరాయికఞ్చ సుఖం సమ్పజ్జతీ’’తి పుచ్ఛి. అథస్స థేరో ‘‘నిప్పరియాయతో సుఖం నామ లోకుత్తరసుఖమేవ, తఞ్చ తదనురూపం పటిపత్తిం పటిపజ్జన్తస్సేవా’’తి అత్తనా తస్స అధిగతభావం పరియాయేన విభావేన్తో ‘‘సుఖం సుఖత్థో లభతే తదాచర’’న్తి గాథం అభాసి.
Therassa pana gihisahāyako kātiyāno nāma paribbājako buddhuppādato paṭṭhāya titthiyānaṃ hatalābhasakkāratāya ghāsacchādanamattampi alabhanto ājīvakāpakato theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhe sākiyaputtiyā nāma mahālābhaggayasaggappattā sukhena jīvatha, mayaṃ pana dukkhitā kicchajīvikā, kathaṃ nu kho paṭipajjamānassa diṭṭhadhammikañceva samparāyikañca sukhaṃ sampajjatī’’ti pucchi. Athassa thero ‘‘nippariyāyato sukhaṃ nāma lokuttarasukhameva, tañca tadanurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjantassevā’’ti attanā tassa adhigatabhāvaṃ pariyāyena vibhāvento ‘‘sukhaṃ sukhattho labhate tadācara’’nti gāthaṃ abhāsi.
౩౫. తత్థ సుఖన్తి నిరామిసం సుఖం ఇధాధిప్పేతం. తఞ్చ ఫలసమాపత్తి చేవ నిబ్బానఞ్చ. తథా హి ‘‘అయం సమాధి పచ్చుప్పన్నసుఖో చేవ ఆయతిఞ్చ సుఖవిపాకో’’ (దీ॰ ని॰ ౩.౩౫౫; అ॰ ని॰ ౫.౨౭; విభ॰ ౮౦౪) ‘‘నిబ్బానం పరమం సుఖ’’న్తి (ధ॰ ప॰ ౨౦౩-౨౦౪) చ వుత్తం. సుఖత్థోతి సుఖప్పయోజనో, యథావుత్తేన సుఖేన అత్థికో. లభతేతి పాపుణాతి, అత్థికస్సేవేదం సుఖం, న ఇతరస్స. కో పన అత్థికోతి ఆహ ‘‘తదాచర’’న్తి తదత్థం ఆచరన్తో, యాయ పటిపత్తియా తం పటిపత్తిం పటిపజ్జన్తోతి అత్థో. న కేవలం తదాచరం సుఖమేవ లభతే, అథ ఖో కిత్తిఞ్చ పప్పోతి ‘‘ఇతిపి సీలవా సుపరిసుద్ధకాయవచీకమ్మన్తో సుపరిసుద్ధాజీవో ఝాయీ ఝానయుత్తో’’తిఆదినా కిత్తిం పరమ్ముఖా పత్థటయసతం పాపుణాతి. యసస్స వడ్ఢతీతి సమ్ముఖే గుణాభిత్థవసఙ్ఖాతో పరివారసమ్పదాసఙ్ఖాతో చ యసో అస్స పరిబ్రూహతి. ఇదాని ‘‘తదాచర’’న్తి సామఞ్ఞతో వుత్తమత్థం సరూపతో దస్సేన్తో – ‘‘యో అరియమట్ఠఙ్గికమఞ్జసం ఉజుం, భావేతి మగ్గం అమతస్స పత్తియా’’తి ఆహ. తస్సత్థో యో పుగ్గలో కిలేసేహి ఆరకత్తా పరిసుద్ధట్ఠేన పటిపజ్జన్తానం అరియభావకరణట్ఠేన అరియం, సమ్మాదిట్ఠిఆదిఅట్ఠఙ్గసముదాయతాయ అట్ఠఙ్గికం, అన్తద్వయరహితమజ్ఝిమపటిపత్తిభావతో అకుటిలట్ఠేన అఞ్జసం, కాయవఙ్కాదిప్పహానతో ఉజుం, నిబ్బానత్థికేహి మగ్గనియట్ఠేన కిలేసే మారేన్తో గమనట్ఠేన చ ‘‘మగ్గ’’న్తి లద్ధనామం దుక్ఖనిరోధగామినిపటిపదం అమతస్స అసఙ్ఖతాయ ధాతుయా పత్తియా అధిగమాయ భావేతి అత్తనో సన్తానే ఉప్పాదేతి వడ్ఢేతి చ, సో నిప్పరియాయేన ‘‘సుఖత్థో తదాచర’’న్తి వుచ్చతి, తస్మా యథావుత్తం సుఖం లభతి. తం సుత్వా పరిబ్బాజకో పసన్నమానసో పబ్బజిత్వా సమ్మా పటిపజ్జన్తో నచిరస్సేవ విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. ఇదమేవ థేరస్స అఞ్ఞాబ్యాకరణం అహోసి.
35. Tattha sukhanti nirāmisaṃ sukhaṃ idhādhippetaṃ. Tañca phalasamāpatti ceva nibbānañca. Tathā hi ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804) ‘‘nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204) ca vuttaṃ. Sukhatthoti sukhappayojano, yathāvuttena sukhena atthiko. Labhateti pāpuṇāti, atthikassevedaṃ sukhaṃ, na itarassa. Ko pana atthikoti āha ‘‘tadācara’’nti tadatthaṃ ācaranto, yāya paṭipattiyā taṃ paṭipattiṃ paṭipajjantoti attho. Na kevalaṃ tadācaraṃ sukhameva labhate, atha kho kittiñca pappoti ‘‘itipi sīlavā suparisuddhakāyavacīkammanto suparisuddhājīvo jhāyī jhānayutto’’tiādinā kittiṃ parammukhā patthaṭayasataṃ pāpuṇāti. Yasassa vaḍḍhatīti sammukhe guṇābhitthavasaṅkhāto parivārasampadāsaṅkhāto ca yaso assa paribrūhati. Idāni ‘‘tadācara’’nti sāmaññato vuttamatthaṃ sarūpato dassento – ‘‘yo ariyamaṭṭhaṅgikamañjasaṃ ujuṃ, bhāveti maggaṃ amatassa pattiyā’’ti āha. Tassattho yo puggalo kilesehi ārakattā parisuddhaṭṭhena paṭipajjantānaṃ ariyabhāvakaraṇaṭṭhena ariyaṃ, sammādiṭṭhiādiaṭṭhaṅgasamudāyatāya aṭṭhaṅgikaṃ, antadvayarahitamajjhimapaṭipattibhāvato akuṭilaṭṭhena añjasaṃ, kāyavaṅkādippahānato ujuṃ, nibbānatthikehi magganiyaṭṭhena kilese mārento gamanaṭṭhena ca ‘‘magga’’nti laddhanāmaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadaṃ amatassa asaṅkhatāya dhātuyā pattiyā adhigamāya bhāveti attano santāne uppādeti vaḍḍheti ca, so nippariyāyena ‘‘sukhattho tadācara’’nti vuccati, tasmā yathāvuttaṃ sukhaṃ labhati. Taṃ sutvā paribbājako pasannamānaso pabbajitvā sammā paṭipajjanto nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
సామఞ్ఞకానిత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sāmaññakānittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౫. సామఞ్ఞకానిత్థేరగాథా • 5. Sāmaññakānittheragāthā