Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೫. ಸಾಮಞ್ಞಕಾನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
5. Sāmaññakānittheragāthāvaṇṇanā
ಸುಖಂ ಸುಖತ್ಥೋತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾಮಞ್ಞಕಾನಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ಹುತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಕುಸಲಂ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ವಿಪಸ್ಸಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಮನುಸ್ಸಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಏಕಂ ಮಞ್ಚಂ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸಾಮಞ್ಞಕಾನೀತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ವಿಞ್ಞುತಂ ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಯಮಕಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಚರಿಯಾನುಕೂಲಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೩೬.೩೦-೩೩) –
Sukhaṃsukhatthoti āyasmato sāmaññakānittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha bhave kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle manussayoniyaṃ nibbatto vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso ekaṃ mañcaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aññatarassa paribbājakassa putto hutvā nibbatti. Sāmaññakānītissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā pasannamānaso sāsane pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā jhānaṃ nibbattetvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.36.30-33) –
‘‘ವಿಪಸ್ಸಿನೋ ಭಗವತೋ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ತಾದಿನೋ।
‘‘Vipassino bhagavato, lokajeṭṭhassa tādino;
ಏಕಂ ಮಞ್ಚಂ ಮಯಾ ದಿನ್ನಂ, ಪಸನ್ನೇನ ಸಪಾಣಿನಾ॥
Ekaṃ mañcaṃ mayā dinnaṃ, pasannena sapāṇinā.
‘‘ಹತ್ಥಿಯಾನಂ ಅಸ್ಸಯಾನಂ, ದಿಬ್ಬಯಾನಂ ಸಮಜ್ಝಗಂ।
‘‘Hatthiyānaṃ assayānaṃ, dibbayānaṃ samajjhagaṃ;
ತೇನ ಮಞ್ಚಕ ದಾನೇನ, ಪತ್ತೋಮ್ಹಿ ಆಸವಕ್ಖಯಂ॥
Tena mañcaka dānena, pattomhi āsavakkhayaṃ.
‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಮಞ್ಚಮದದಿಂ ತದಾ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ mañcamadadiṃ tadā;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಮಞ್ಚದಾನಸ್ಸಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, mañcadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಥೇರಸ್ಸ ಪನ ಗಿಹಿಸಹಾಯಕೋ ಕಾತಿಯಾನೋ ನಾಮ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ಹತಲಾಭಸಕ್ಕಾರತಾಯ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಲಭನ್ತೋ ಆಜೀವಕಾಪಕತೋ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಸಾಕಿಯಪುತ್ತಿಯಾ ನಾಮ ಮಹಾಲಾಭಗ್ಗಯಸಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಸುಖೇನ ಜೀವಥ, ಮಯಂ ಪನ ದುಕ್ಖಿತಾ ಕಿಚ್ಛಜೀವಿಕಾ, ಕಥಂ ನು ಖೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಞ್ಚೇವ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕಞ್ಚ ಸುಖಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ಅಥಸ್ಸ ಥೇರೋ ‘‘ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸುಖಂ ನಾಮ ಲೋಕುತ್ತರಸುಖಮೇವ, ತಞ್ಚ ತದನುರೂಪಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸೇವಾ’’ತಿ ಅತ್ತನಾ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗತಭಾವಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖಂ ಸುಖತ್ಥೋ ಲಭತೇ ತದಾಚರ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Therassa pana gihisahāyako kātiyāno nāma paribbājako buddhuppādato paṭṭhāya titthiyānaṃ hatalābhasakkāratāya ghāsacchādanamattampi alabhanto ājīvakāpakato theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhe sākiyaputtiyā nāma mahālābhaggayasaggappattā sukhena jīvatha, mayaṃ pana dukkhitā kicchajīvikā, kathaṃ nu kho paṭipajjamānassa diṭṭhadhammikañceva samparāyikañca sukhaṃ sampajjatī’’ti pucchi. Athassa thero ‘‘nippariyāyato sukhaṃ nāma lokuttarasukhameva, tañca tadanurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjantassevā’’ti attanā tassa adhigatabhāvaṃ pariyāyena vibhāvento ‘‘sukhaṃ sukhattho labhate tadācara’’nti gāthaṃ abhāsi.
೩೫. ತತ್ಥ ಸುಖನ್ತಿ ನಿರಾಮಿಸಂ ಸುಖಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಞ್ಚ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಚೇವ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ ಚೇವ ಆಯತಿಞ್ಚ ಸುಖವಿಪಾಕೋ’’ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೫೫; ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೨೭; ವಿಭ॰ ೮೦೪) ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೨೦೩-೨೦೪) ಚ ವುತ್ತಂ। ಸುಖತ್ಥೋತಿ ಸುಖಪ್ಪಯೋಜನೋ, ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಸುಖೇನ ಅತ್ಥಿಕೋ। ಲಭತೇತಿ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅತ್ಥಿಕಸ್ಸೇವೇದಂ ಸುಖಂ, ನ ಇತರಸ್ಸ। ಕೋ ಪನ ಅತ್ಥಿಕೋತಿ ಆಹ ‘‘ತದಾಚರ’’ನ್ತಿ ತದತ್ಥಂ ಆಚರನ್ತೋ, ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ತಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಕೇವಲಂ ತದಾಚರಂ ಸುಖಮೇವ ಲಭತೇ, ಅಥ ಖೋ ಕಿತ್ತಿಞ್ಚ ಪಪ್ಪೋತಿ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೀಲವಾ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮನ್ತೋ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾಜೀವೋ ಝಾಯೀ ಝಾನಯುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿತ್ತಿಂ ಪರಮ್ಮುಖಾ ಪತ್ಥಟಯಸತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಯಸಸ್ಸ ವಡ್ಢತೀತಿ ಸಮ್ಮುಖೇ ಗುಣಾಭಿತ್ಥವಸಙ್ಖಾತೋ ಪರಿವಾರಸಮ್ಪದಾಸಙ್ಖಾತೋ ಚ ಯಸೋ ಅಸ್ಸ ಪರಿಬ್ರೂಹತಿ। ಇದಾನಿ ‘‘ತದಾಚರ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ಯೋ ಅರಿಯಮಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಞ್ಜಸಂ ಉಜುಂ, ಭಾವೇತಿ ಮಗ್ಗಂ ಅಮತಸ್ಸ ಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾನಂ ಅರಿಯಭಾವಕರಣಟ್ಠೇನ ಅರಿಯಂ, ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮುದಾಯತಾಯ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ, ಅನ್ತದ್ವಯರಹಿತಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ ಅಕುಟಿಲಟ್ಠೇನ ಅಞ್ಜಸಂ, ಕಾಯವಙ್ಕಾದಿಪ್ಪಹಾನತೋ ಉಜುಂ, ನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಿಕೇಹಿ ಮಗ್ಗನಿಯಟ್ಠೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಮಾರೇನ್ತೋ ಗಮನಟ್ಠೇನ ಚ ‘‘ಮಗ್ಗ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಂ ಅಮತಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಧಾತುಯಾ ಪತ್ತಿಯಾ ಅಧಿಗಮಾಯ ಭಾವೇತಿ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ ವಡ್ಢೇತಿ ಚ, ಸೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ‘‘ಸುಖತ್ಥೋ ತದಾಚರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸುಖಂ ಲಭತಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಬಾಜಕೋ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೋ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಇದಮೇವ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಂ ಅಹೋಸಿ।
35. Tattha sukhanti nirāmisaṃ sukhaṃ idhādhippetaṃ. Tañca phalasamāpatti ceva nibbānañca. Tathā hi ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804) ‘‘nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204) ca vuttaṃ. Sukhatthoti sukhappayojano, yathāvuttena sukhena atthiko. Labhateti pāpuṇāti, atthikassevedaṃ sukhaṃ, na itarassa. Ko pana atthikoti āha ‘‘tadācara’’nti tadatthaṃ ācaranto, yāya paṭipattiyā taṃ paṭipattiṃ paṭipajjantoti attho. Na kevalaṃ tadācaraṃ sukhameva labhate, atha kho kittiñca pappoti ‘‘itipi sīlavā suparisuddhakāyavacīkammanto suparisuddhājīvo jhāyī jhānayutto’’tiādinā kittiṃ parammukhā patthaṭayasataṃ pāpuṇāti. Yasassa vaḍḍhatīti sammukhe guṇābhitthavasaṅkhāto parivārasampadāsaṅkhāto ca yaso assa paribrūhati. Idāni ‘‘tadācara’’nti sāmaññato vuttamatthaṃ sarūpato dassento – ‘‘yo ariyamaṭṭhaṅgikamañjasaṃ ujuṃ, bhāveti maggaṃ amatassa pattiyā’’ti āha. Tassattho yo puggalo kilesehi ārakattā parisuddhaṭṭhena paṭipajjantānaṃ ariyabhāvakaraṇaṭṭhena ariyaṃ, sammādiṭṭhiādiaṭṭhaṅgasamudāyatāya aṭṭhaṅgikaṃ, antadvayarahitamajjhimapaṭipattibhāvato akuṭilaṭṭhena añjasaṃ, kāyavaṅkādippahānato ujuṃ, nibbānatthikehi magganiyaṭṭhena kilese mārento gamanaṭṭhena ca ‘‘magga’’nti laddhanāmaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadaṃ amatassa asaṅkhatāya dhātuyā pattiyā adhigamāya bhāveti attano santāne uppādeti vaḍḍheti ca, so nippariyāyena ‘‘sukhattho tadācara’’nti vuccati, tasmā yathāvuttaṃ sukhaṃ labhati. Taṃ sutvā paribbājako pasannamānaso pabbajitvā sammā paṭipajjanto nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
ಸಾಮಞ್ಞಕಾನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sāmaññakānittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೫. ಸಾಮಞ್ಞಕಾನಿತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 5. Sāmaññakānittheragāthā