Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
૧૬. સમારોપનહારવિભઙ્ગવણ્ણના
16. Samāropanahāravibhaṅgavaṇṇanā
૫૦. તત્થ કતમો સમારોપનો હારોતિ સમારોપનહારવિભઙ્ગો. તત્થ એકસ્મિં પદટ્ઠાનેતિ યસ્મિં કિસ્મિઞ્ચિ એકસ્મિં કારણભૂતે ધમ્મે સુત્તેન ગહિતે. યત્તકાનિ પદટ્ઠાનાનિ ઓતરન્તીતિ યત્તકાનિ અઞ્ઞેસં કારણભૂતાનિ તસ્મિં ધમ્મે સમોસરન્તિ. સબ્બાનિ તાનિ સમારોપયિતબ્બાનીતિ સબ્બાનિ તાનિ પદટ્ઠાનાનિ પદટ્ઠાનભૂતા ધમ્મા સમ્મા નિદ્ધારણવસેન આનેત્વા દેસનાય આરોપેતબ્બા, દેસનારુળ્હે વિય કત્વા કથેતબ્બાતિ અત્થો. યથા આવટ્ટે હારે ‘‘એકમ્હિ પદટ્ઠાને, પરિયેસતિ સેસકં પદટ્ઠાન’’ન્તિ (નેત્તિ॰ ૪ નિદ્દેસવાર) વચનતો અનેકેસં પદટ્ઠાનાનં પરિયેસના વુત્તા, એવમિધાપિ બહૂનં પદટ્ઠાનાનં સમારોપના કાતબ્બાતિ દસ્સેન્તો ‘‘યથા આવટ્ટે હારે’’તિ આહ. ન કેવલં પદટ્ઠાનવસેનેવ સમારોપના, અથ ખો વેવચનભાવનાપહાનવસેનપિ સમારોપના કાતબ્બાતિ દસ્સેન્તો ‘‘તત્થ સમારોપના ચતુબ્બિધા’’તિઆદિમાહ.
50.Tatthakatamo samāropano hāroti samāropanahāravibhaṅgo. Tattha ekasmiṃ padaṭṭhāneti yasmiṃ kismiñci ekasmiṃ kāraṇabhūte dhamme suttena gahite. Yattakāni padaṭṭhānāni otarantīti yattakāni aññesaṃ kāraṇabhūtāni tasmiṃ dhamme samosaranti. Sabbāni tāni samāropayitabbānīti sabbāni tāni padaṭṭhānāni padaṭṭhānabhūtā dhammā sammā niddhāraṇavasena ānetvā desanāya āropetabbā, desanāruḷhe viya katvā kathetabbāti attho. Yathā āvaṭṭe hāre ‘‘ekamhi padaṭṭhāne, pariyesati sesakaṃ padaṭṭhāna’’nti (netti. 4 niddesavāra) vacanato anekesaṃ padaṭṭhānānaṃ pariyesanā vuttā, evamidhāpi bahūnaṃ padaṭṭhānānaṃ samāropanā kātabbāti dassento ‘‘yathā āvaṭṭe hāre’’ti āha. Na kevalaṃ padaṭṭhānavaseneva samāropanā, atha kho vevacanabhāvanāpahānavasenapi samāropanā kātabbāti dassento ‘‘tattha samāropanā catubbidhā’’tiādimāha.
કસ્મા પનેત્થ પદટ્ઠાનવેવચનાનિ ગહિતાનિ, નનુ પદટ્ઠાનવેવચનહારે એવ અયમત્થો વિભાવિતોતિ? સચ્ચમેતં, ઇધ પન પદટ્ઠાનવેવચનગ્ગહણં ભાવનાપહાનાનં અધિટ્ઠાનવિસયદસ્સનત્થઞ્ચેવ તેસં અધિવચનવિભાગદસ્સનત્થઞ્ચ. એવઞ્હિ ભાવનાપહાનાનિ સુવિઞ્ઞેય્યાનિ હોન્તિ સુકરાનિ ચ પઞ્ઞાપેતું. ઇદં પદટ્ઠાનન્તિ ઇદં તિવિધં સુચરિતં બુદ્ધાનં સાસનસ્સ ઓવાદસ્સ વિસયાધિટ્ઠાનભાવતો પદટ્ઠાનં. તત્થ ‘‘કાયિક’’ન્તિઆદિના તીહિ સુચરિતેહિ સીલાદયો તયો ખન્ધે સમથવિપસ્સના તતિયચતુત્થફલાનિ ચ નિદ્ધારેત્વા દસ્સેતિ, તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. વનીયતીતિ વનં, વનતિ, વનુતે ઇતિ વા વનં. તત્થ યસ્મા પઞ્ચ કામગુણા કામતણ્હાય, નિમિત્તગ્ગાહો અનુબ્યઞ્જનગ્ગાહસ્સ, અજ્ઝત્તિકબાહિરાનિ આયતનાનિ તપ્પટિબન્ધછન્દરાગાદીનં, અનુસયા ચ પરિયુટ્ઠાનાનં કારણાનિ હોન્તિ, તસ્મા તમત્થં દસ્સેતું ‘‘પઞ્ચ કામગુણા’’તિઆદિ વુત્તં.
Kasmā panettha padaṭṭhānavevacanāni gahitāni, nanu padaṭṭhānavevacanahāre eva ayamattho vibhāvitoti? Saccametaṃ, idha pana padaṭṭhānavevacanaggahaṇaṃ bhāvanāpahānānaṃ adhiṭṭhānavisayadassanatthañceva tesaṃ adhivacanavibhāgadassanatthañca. Evañhi bhāvanāpahānāni suviññeyyāni honti sukarāni ca paññāpetuṃ. Idaṃ padaṭṭhānanti idaṃ tividhaṃ sucaritaṃ buddhānaṃ sāsanassa ovādassa visayādhiṭṭhānabhāvato padaṭṭhānaṃ. Tattha ‘‘kāyika’’ntiādinā tīhi sucaritehi sīlādayo tayo khandhe samathavipassanā tatiyacatutthaphalāni ca niddhāretvā dasseti, taṃ suviññeyyameva. Vanīyatīti vanaṃ, vanati, vanute iti vā vanaṃ. Tattha yasmā pañca kāmaguṇā kāmataṇhāya, nimittaggāho anubyañjanaggāhassa, ajjhattikabāhirāni āyatanāni tappaṭibandhachandarāgādīnaṃ, anusayā ca pariyuṭṭhānānaṃ kāraṇāni honti, tasmā tamatthaṃ dassetuṃ ‘‘pañca kāmaguṇā’’tiādi vuttaṃ.
૫૧. અયં વેવચનેન સમારોપનાતિ યો ‘‘રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ સેક્ખફલં, અનાગામિફલં, કામધાતુસમતિક્કમન’’ન્તિ એતેહિ પરિયાયવચનેહિ તતિયફલસ્સ નિદ્દેસો, તથા યો ‘‘અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તિ અસેક્ખફલં, અગ્ગફલં અરહત્તં, તેધાતુકસમતિક્કમન’’ન્તિ એતેહિ પરિયાયવચનેહિ ચતુત્થફલસ્સ નિદ્દેસો, યો ચ ‘‘પઞ્ઞિન્દ્રિય’’ન્તિઆદીહિ પરિયાયવચનેહિ પઞ્ઞાય નિદ્દેસો, અયં વેવચનેહિ ચ સમારોપના.
51.Ayaṃ vevacanena samāropanāti yo ‘‘rāgavirāgā cetovimutti sekkhaphalaṃ, anāgāmiphalaṃ, kāmadhātusamatikkamana’’nti etehi pariyāyavacanehi tatiyaphalassa niddeso, tathā yo ‘‘avijjāvirāgā paññāvimutti asekkhaphalaṃ, aggaphalaṃ arahattaṃ, tedhātukasamatikkamana’’nti etehi pariyāyavacanehi catutthaphalassa niddeso, yo ca ‘‘paññindriya’’ntiādīhi pariyāyavacanehi paññāya niddeso, ayaṃ vevacanehi ca samāropanā.
તસ્માતિહ ત્વં, ભિક્ખુ, કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરાહીતિઆદિ લક્ખણહારવિભઙ્ગવણ્ણનાયં વુત્તનયેન વેદિતબ્બં. કેવલં તત્થ એકલક્ખણત્તા અવુત્તાનમ્પિ વુત્તભાવદસ્સનવસેનેવ આગતં, ઇધ ભાવનાસમારોપનવસેનાતિ અયમેવ વિસેસો. કાયાનુપસ્સના વિસેસતો અસુભાનુપસ્સના એવ કામરાગતદેકટ્ઠકિલેસાનં એકન્તપટિપક્ખાતિ અસુભસઞ્ઞા કબળીકારાહારપરિઞ્ઞાય પરિબન્ધકિલેસા કામુપાદાનં કામયોગો અભિજ્ઝાકાયગન્થો કામાસવો કામોઘો રાગસલ્લં રૂપધમ્મપરિઞ્ઞાય પટિપક્ખકિલેસા રૂપધમ્મેસુ રાગો છન્દાગતિગમનન્તિ એતેસં પાપધમ્માનં પહાનાય સંવત્તતીતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરન્તો’’તિઆદિના.
Tasmātiha tvaṃ, bhikkhu, kāye kāyānupassī viharāhītiādi lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ. Kevalaṃ tattha ekalakkhaṇattā avuttānampi vuttabhāvadassanavaseneva āgataṃ, idha bhāvanāsamāropanavasenāti ayameva viseso. Kāyānupassanā visesato asubhānupassanā eva kāmarāgatadekaṭṭhakilesānaṃ ekantapaṭipakkhāti asubhasaññā kabaḷīkārāhārapariññāya paribandhakilesā kāmupādānaṃ kāmayogo abhijjhākāyagantho kāmāsavo kāmogho rāgasallaṃ rūpadhammapariññāya paṭipakkhakilesā rūpadhammesu rāgo chandāgatigamananti etesaṃ pāpadhammānaṃ pahānāya saṃvattatīti imamatthaṃ dasseti ‘‘kāye kāyānupassī viharanto’’tiādinā.
તથા વેદનાનુપસ્સના વિસેસતો દુક્ખાનુપસ્સનાતિ, સા –
Tathā vedanānupassanā visesato dukkhānupassanāti, sā –
‘‘યો સુખં દુક્ખતો અદ્દ, દુક્ખમદ્દક્ખિ સલ્લતો;
‘‘Yo sukhaṃ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato;
અદુક્ખમસુખં સન્તં, અદક્ખિ નં અનિચ્ચતો’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૪.૨૫૩; ઇતિવુ॰ ૫૩) –
Adukkhamasukhaṃ santaṃ, adakkhi naṃ aniccato’’ti. (saṃ. ni. 4.253; itivu. 53) –
આદિવચનતો સબ્બં વેદનં ‘‘દુક્ખ’’ન્તિ પસ્સન્તી સુખસઞ્ઞાય વેદનાહેતુપરિઞ્ઞાય પરિબન્ધકિલેસાનં ગોસીલાદીહિ ભવસુદ્ધિ હોતીતિ વેદનાસ્સાદેન પવત્તસ્સ ભવુપાદાનસઙ્ખાતસ્સ સીલબ્બતુપાદાનસ્સ વેદનાવસેન ‘‘અનત્થં મે અચરી’’તિઆદિનયપ્પવત્તસ્સ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૦; અ॰ નિ॰ ૯.૨૯; ૧૦.૭૯; ધ॰ સ॰ ૧૨૩૭; વિભ॰ ૯૦૯, ૯૬૦) બ્યાપાદકાયગન્થસ્સ દોસસલ્લસ્સ વેદનાસ્સાદવસેનેવ પવત્તસ્સ ભવયોગભવાભવભવોઘસઙ્ખાતસ્સ ભવરાગસ્સ ભવપરિઞ્ઞાય પરિબન્ધકકિલેસાનં વેદનાવિસયસ્સ રાગસ્સ દોસાગતિગમનસ્સ ચ પહાનાય સંવત્તતીતિ એતમત્થં દસ્સેતિ ‘‘વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી’’તિઆદિના.
Ādivacanato sabbaṃ vedanaṃ ‘‘dukkha’’nti passantī sukhasaññāya vedanāhetupariññāya paribandhakilesānaṃ gosīlādīhi bhavasuddhi hotīti vedanāssādena pavattassa bhavupādānasaṅkhātassa sīlabbatupādānassa vedanāvasena ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādinayappavattassa (dī. ni. 3.340; a. ni. 9.29; 10.79; dha. sa. 1237; vibha. 909, 960) byāpādakāyaganthassa dosasallassa vedanāssādavaseneva pavattassa bhavayogabhavābhavabhavoghasaṅkhātassa bhavarāgassa bhavapariññāya paribandhakakilesānaṃ vedanāvisayassa rāgassa dosāgatigamanassa ca pahānāya saṃvattatīti etamatthaṃ dasseti ‘‘vedanāsu vedanānupassī’’tiādinā.
તથા ચિત્તાનુપસ્સના વિસેસતો અનિચ્ચાનુપસ્સનાતિ, સા ચિત્તં ‘‘અનિચ્ચ’’ન્તિ પસ્સન્તી તત્થ યેભુય્યેન સત્તા નિચ્ચસઞ્ઞિનોતિ નિચ્ચસઞ્ઞાય વિઞ્ઞાણાહારપરિઞ્ઞાય પરિબન્ધકિલેસાનં નિચ્ચાભિનિવેસપટિપક્ખતો એવ દિટ્ઠુપાદાનં દિટ્ઠિયોગસીલબ્બતપરામાસકાયગન્થદિટ્ઠાસવદિટ્ઠોઘસઙ્ખાતાય દિટ્ઠિયા નિચ્ચસઞ્ઞાનિમિત્તસ્સ ‘‘સેય્યોહમસ્મી’’તિઆદિનયપ્પવત્તસ્સ (ધ॰ સ॰ ૧૨૩૯; વિભ॰ ૮૩૨, ૮૬૬, ૯૬૨) માનસલ્લસ્સ સઞ્ઞાપરિઞ્ઞાય પટિપક્ખકિલેસાનં સઞ્ઞાય રાગસ્સ દિટ્ઠાભિનિવેસસ્સ અપ્પહીનત્તા ઉપ્પજ્જનકસ્સ ભયાગતિગમનસ્સ ચ પહાનાય સંવત્તતીતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી’’તિઆદિના.
Tathā cittānupassanā visesato aniccānupassanāti, sā cittaṃ ‘‘anicca’’nti passantī tattha yebhuyyena sattā niccasaññinoti niccasaññāya viññāṇāhārapariññāya paribandhakilesānaṃ niccābhinivesapaṭipakkhato eva diṭṭhupādānaṃ diṭṭhiyogasīlabbataparāmāsakāyaganthadiṭṭhāsavadiṭṭhoghasaṅkhātāya diṭṭhiyā niccasaññānimittassa ‘‘seyyohamasmī’’tiādinayappavattassa (dha. sa. 1239; vibha. 832, 866, 962) mānasallassa saññāpariññāya paṭipakkhakilesānaṃ saññāya rāgassa diṭṭhābhinivesassa appahīnattā uppajjanakassa bhayāgatigamanassa ca pahānāya saṃvattatīti imamatthaṃ dasseti ‘‘citte cittānupassī’’tiādinā.
તથા ધમ્માનુપસ્સના વિસેસતો અનત્તસઞ્ઞાતિ, સા સઙ્ખારેસુ અત્તસઞ્ઞાય મનોસઞ્ચેતનાહારપરિઞ્ઞાય પટિપક્ખકિલેસાનં સક્કાયદિટ્ઠિયા ‘‘ઇદમેવ સચ્ચ’’ન્તિ (મ॰ નિ॰ ૨.૧૮૭, ૨૦૨-૨૦૩; ૩.૨૭) પવત્તસ્સ મિચ્છાભિનિવેસસ્સ મિચ્છાભિનિવેસહેતુકાય અવિજ્જાયોગઅવિજ્જાસવઅવિજ્જોઘમોહસલ્લસઙ્ખાતાય અવિજ્જાય સઙ્ખારપરિઞ્ઞાય પરિબન્ધકિલેસાનં સઙ્ખારેસુ રાગસ્સ મોહાગતિગમનસ્સ ચ પહાનાય સંવત્તતીતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરન્તો’’તિઆદિના. સેસં ઉત્તાનમેવ.
Tathā dhammānupassanā visesato anattasaññāti, sā saṅkhāresu attasaññāya manosañcetanāhārapariññāya paṭipakkhakilesānaṃ sakkāyadiṭṭhiyā ‘‘idameva sacca’’nti (ma. ni. 2.187, 202-203; 3.27) pavattassa micchābhinivesassa micchābhinivesahetukāya avijjāyogaavijjāsavaavijjoghamohasallasaṅkhātāya avijjāya saṅkhārapariññāya paribandhakilesānaṃ saṅkhāresu rāgassa mohāgatigamanassa ca pahānāya saṃvattatīti imamatthaṃ dasseti ‘‘dhammesu dhammānupassī viharanto’’tiādinā. Sesaṃ uttānameva.
સમારોપનહારવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Samāropanahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
નિટ્ઠિતા ચ હારવિભઙ્ગવણ્ણના.
Niṭṭhitā ca hāravibhaṅgavaṇṇanā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૧૬. સમારોપનહારવિભઙ્ગો • 16. Samāropanahāravibhaṅgo
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૧૬. સમારોપનહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 16. Samāropanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૧૬. સમારોપનહારવિભઙ્ગવિભાવના • 16. Samāropanahāravibhaṅgavibhāvanā