Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī |
൧൬. സമാരോപനഹാരവിഭങ്ഗവിഭാവനാ
16. Samāropanahāravibhaṅgavibhāvanā
൫൦. യേന യേന സംവണ്ണനാവിസേസഭൂതേന പരിക്ഖാരഹാരവിഭങ്ഗേന സുത്തത്ഥാനം ഹേതുപച്ചയോ വിഭത്തോ, സോ…പേ॰… വിഭങ്ഗോ പരിപുണ്ണോ, ‘‘കതമോ സമാരോപനഹാരവിഭങ്ഗോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമോ സമാരോപനോ ഹാരോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തേസു നിദ്ദിട്ഠേസു സോളസസു ദേസനാഹാരാദീസു കതമോ സംവണ്ണനാവിസേസോ സമാരോപനോ ഹാരോ സമാരോപനഹാരവിഭങ്ഗോ നാമാതി പുച്ഛതി. ‘‘യേ ധമ്മാ യംമൂലാ’’തിആദിനിദ്ദേസസ്സ ഇദാനി മയാ വുച്ചമാനോ ‘‘ഏകസ്മിം പദട്ഠാനേ യത്തകാനി പദട്ഠാനാനി ഓതരന്തീ’’തിആദികോ വിത്ഥാരസംവണ്ണനാവിസേസോ സമാരോപനഹാരവിഭങ്ഗോ നാമ.
50. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena parikkhārahāravibhaṅgena suttatthānaṃ hetupaccayo vibhatto, so…pe… vibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo samāropanahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo samāropano hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso samāropano hāro samāropanahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ye dhammā yaṃmūlā’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘ekasmiṃ padaṭṭhāne yattakāni padaṭṭhānāni otarantī’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso samāropanahāravibhaṅgo nāma.
‘‘കിത്തകേ പദട്ഠാനേ സുത്തേ വുത്തേ കിത്തകാനി പദട്ഠാനാനി സമാരോപയിതബ്ബാനീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഏകസ്മിം പദട്ഠാനേ’’തിആദി വുത്തം. ഏകസ്മിം പദട്ഠാനേ സുത്തേ വുത്തേ സതി അവുത്താനി യത്തകാനി പദട്ഠാനാനി ഓതരന്തി സമോസരന്തി, സബ്ബാനി താനി അവുത്താനി പദട്ഠാനാനി സുത്തേ വുത്താനി വിയ നിദ്ധാരണവസേന ആനേത്വാ ദേസനായ ആരോപയിതബ്ബാനി. ‘‘കാനി വിയ സമാരോപയിതബ്ബാനീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘യഥാ ആവട്ടേ’’തിആദി വുത്തം. ആവട്ടേ ഹാരേ ഏകസ്മിം പദട്ഠാനേ സുത്തേ വുത്തേ സതി സുത്തേ അവുത്താനി ബഹുകാനി പദട്ഠാനാനി ഓതരന്തി, താനി ബഹുകാനി പദട്ഠാനാനി പരിയേസിതബ്ബാനി യഥാ, ഏവം സമാരോപനേ ഹാരേപി ബഹുകാനി പദട്ഠാനാനി ദേസനായ സമാരോപയിതബ്ബാനീതി അത്ഥോ.
‘‘Kittake padaṭṭhāne sutte vutte kittakāni padaṭṭhānāni samāropayitabbānī’’ti pucchitabbattā ‘‘ekasmiṃ padaṭṭhāne’’tiādi vuttaṃ. Ekasmiṃ padaṭṭhāne sutte vutte sati avuttāni yattakāni padaṭṭhānāni otaranti samosaranti, sabbāni tāni avuttāni padaṭṭhānāni sutte vuttāni viya niddhāraṇavasena ānetvā desanāya āropayitabbāni. ‘‘Kāni viya samāropayitabbānī’’ti vattabbattā ‘‘yathā āvaṭṭe’’tiādi vuttaṃ. Āvaṭṭe hāre ekasmiṃ padaṭṭhāne sutte vutte sati sutte avuttāni bahukāni padaṭṭhānāni otaranti, tāni bahukāni padaṭṭhānāni pariyesitabbāni yathā, evaṃ samāropane hārepi bahukāni padaṭṭhānāni desanāya samāropayitabbānīti attho.
‘‘കേവലം പന പദട്ഠാനവസേനേവ സമാരോപനാ കാതബ്ബാ കിം, ഉദാഹു അഞ്ഞവസേനാപി സമാരോപനാ കാതബ്ബാ കി’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ അഞ്ഞവസേനാപി സമാരോപനാ കാതബ്ബാ; തസ്മാ സമാരോപനാ ചതുബ്ബിധാ കാതബ്ബാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘തത്ഥ സമാരോപനാ ചതുബ്ബിധാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തത്ഥാതി താസു സമാരോപയിതബ്ബസമാരോപനാസു പദട്ഠാനം പദട്ഠാനസമാരോപനാ, വേവചനം വേവചനസമാരോപനാ, ഭാവനാ ഭാവനാസമാരോപനാ, പഹാനം പഹാനസമാരോപനാ, ഇതി ഇമിനാ പഭേദേന സമാരോപനാ ചതുബ്ബിധാ കാതബ്ബാ.
‘‘Kevalaṃ pana padaṭṭhānavaseneva samāropanā kātabbā kiṃ, udāhu aññavasenāpi samāropanā kātabbā ki’’nti vattabbattā aññavasenāpi samāropanā kātabbā; tasmā samāropanā catubbidhā kātabbāti dassento ‘‘tattha samāropanā catubbidhā’’tiādimāha. Tattha tatthāti tāsu samāropayitabbasamāropanāsu padaṭṭhānaṃ padaṭṭhānasamāropanā, vevacanaṃ vevacanasamāropanā, bhāvanā bhāvanāsamāropanā, pahānaṃ pahānasamāropanā, iti iminā pabhedena samāropanā catubbidhā kātabbā.
‘‘താസു ചതുബ്ബിധാസു സമാരോപനാസു കതമാ പദട്ഠാനസമാരോപനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ തഥാ പുച്ഛിത്വാ പദട്ഠാനസമാരോപനം ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ കതമാ’’തിആദി വുത്തം. സുത്തേ വുത്തേന പദട്ഠാനേന സുത്തേ അവുത്താനം പദട്ഠാനാനം സമാരോപനാ കതമാതി പുച്ഛതി.
‘‘Tāsu catubbidhāsu samāropanāsu katamā padaṭṭhānasamāropanā’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā padaṭṭhānasamāropanaṃ dassetuṃ ‘‘tatthakatamā’’tiādi vuttaṃ. Sutte vuttena padaṭṭhānena sutte avuttānaṃ padaṭṭhānānaṃ samāropanā katamāti pucchati.
സബ്ബപാപസ്സ അകുസലസ്സ യം അകരണം അകരണഹേതു സാസനം അത്ഥി, ഏതം സാസനം ബുദ്ധാനം സാസനം ഓവാദോ ഹോതി, അഥ വാ അകരണം അകരണത്ഥായ യം സാസനം അത്ഥി, ഏതം ബുദ്ധാനം സാസനം ഓവാദോ ഹോതി, ന യസ്സ കസ്സചി സാസനന്തി അത്ഥോ. അകരണന്തി ഹി സമ്പദാനത്ഥേ പവത്തം പച്ചത്തവചനം യഥാ ‘‘കിസ്സ അത്ഥായ കിമത്ഥ’’ന്തി. കുസലസ്സ സമ്പദാ സമ്പദായ യം സാസനം അത്ഥി, ഏതം ബുദ്ധാനം സാസനം. സചിത്തപരിയോദാപനം സചിത്തപരിയോദാപനത്ഥം യം സാസനം അത്ഥി, ഏതം ബുദ്ധാനം സാസനം ഹോതി.
Sabbapāpassa akusalassa yaṃ akaraṇaṃ akaraṇahetu sāsanaṃ atthi, etaṃ sāsanaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo hoti, atha vā akaraṇaṃ akaraṇatthāya yaṃ sāsanaṃ atthi, etaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ ovādo hoti, na yassa kassaci sāsananti attho. Akaraṇanti hi sampadānatthe pavattaṃ paccattavacanaṃ yathā ‘‘kissa atthāya kimattha’’nti. Kusalassa sampadā sampadāya yaṃ sāsanaṃ atthi, etaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ. Sacittapariyodāpanaṃ sacittapariyodāpanatthaṃ yaṃ sāsanaṃ atthi, etaṃ buddhānaṃ sāsanaṃ hoti.
ഇതി ഏവംപകാരേന വുത്തസ്സ തസ്സ സാസനസ്സ കിം പദട്ഠാനന്തി വിസേസസ്സ വിസേസപദട്ഠാനം പുന പുച്ഛതി. ഇദം സുചരിതത്തയം സാസനസ്സ ഓവാദസ്സ പദട്ഠാനം സുചരിതത്തയേന ഹേതുനാ സാസനത്താതി ദട്ഠബ്ബം യഥാ ‘‘അന്നേന വസതീ’’തിആദി. ‘‘സുചരിതത്തയേ പദട്ഠാനേ വുത്തേ കതമം പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യം കായികഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. ഇദം ഖന്ധത്തയം സാസനസ്സ പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബം, ‘‘ഖന്ധത്തയേ പദട്ഠാനേ സമാരോപയിതേ കതമം സമാരോപയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ സീലക്ഖന്ധോ ചാ’’തിആദി വുത്തം. ഇദം സമഥവിപസ്സനാദ്വയം സാസനസ്സ പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബം. ‘‘സമഥവിപസ്സനാദ്വയേ പദട്ഠാനേ സമാരോപയിതേ കതമം പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ സമഥസ്സ ഫല’’ന്തിആദി വുത്തം. ഇദം ഫലദ്വയം സാസനസ്സ പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബം.
Iti evaṃpakārena vuttassa tassa sāsanassa kiṃ padaṭṭhānanti visesassa visesapadaṭṭhānaṃ puna pucchati. Idaṃ sucaritattayaṃ sāsanassa ovādassa padaṭṭhānaṃ sucaritattayena hetunā sāsanattāti daṭṭhabbaṃ yathā ‘‘annena vasatī’’tiādi. ‘‘Sucaritattaye padaṭṭhāne vutte katamaṃ padaṭṭhānaṃ samāropayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha yaṃ kāyikañcā’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ khandhattayaṃ sāsanassa padaṭṭhānaṃ samāropayitabbaṃ, ‘‘khandhattaye padaṭṭhāne samāropayite katamaṃ samāropayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha sīlakkhandho cā’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ samathavipassanādvayaṃ sāsanassa padaṭṭhānaṃ samāropayitabbaṃ. ‘‘Samathavipassanādvaye padaṭṭhāne samāropayite katamaṃ padaṭṭhānaṃ samāropayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha samathassa phala’’ntiādi vuttaṃ. Idaṃ phaladvayaṃ sāsanassa padaṭṭhānaṃ samāropayitabbaṃ.
സാസനസ്സ പദട്ഠാനാനി സമാരോപയിതബ്ബാനീതി ആചരിയേന നിദ്ധാരേത്വാ വിഭത്താനി, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാനി, ‘‘ഇദാനി കതമസ്സ കതമം പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘വനം വനഥസ്സാ’’തിആദി വുത്തം. ഇദം കാമഗുണപഞ്ചകം വനം തണ്ഹാഭൂതസ്സ വനഥസ്സ പദട്ഠാനം തണ്ഹാവത്ഥുഭാവതോ, ‘‘ഇത്ഥീ’’തി വാ ‘‘പുരിസോ’’തി വാ നിമിത്തഗ്ഗാഹസങ്ഖാതം ഇദം വനം ‘‘അഹോ ചക്ഖു, അഹോ സോതം, അഹോ ഘാനം, അഹോ ജിവ്ഹാ, അഹോ കായോ’’തി തേസം തേസം അങ്ഗപച്ചങ്ഗാനം അനുബ്യഞ്ജനഗ്ഗാഹസങ്ഖാതസ്സ വനഥസ്സ പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബം. അപരിഞ്ഞാതം ദ്വാദസായതനസങ്ഖാതം ഇദം വനം സംയോജനസങ്ഖാതസ്സ വനഥസ്സ പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബം, ആയതനം പടിച്ച സംയോജനുപ്പജ്ജനതോ അനുസയസങ്ഖാതം ഇദം വനം പരിയുട്ഠാനസങ്ഖാതസ്സ വനഥസ്സ പദട്ഠാനം സമാരോപയിതബ്ബം. ‘‘പഞ്ചകാമഗുണാദീനം വനഭാവോ ച തണ്ഹാദീനം വനഥഭാവോ ച കേന അമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേനാഹ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം. തേന പഞ്ചകാമഗുണാദീനം വനഭാവേന ച തണ്ഹാദീനം വനഥഭാവേന ച ഭഗവാ ‘‘ഛേത്വാ വനഞ്ച വനഥഞ്ചാ’’തി യം വചനം ആഹ, തേന ഭഗവതോ വചനേന വചനാനുസാരേന സദ്ദഹിതബ്ബോതി. അയന്തി അയം ‘‘ഏകസ്മിം പദട്ഠാനേ’’തിആദിസംവണ്ണനാ. പദട്ഠാനേനാതി ഏകേകേന പദട്ഠാനേന. സമാരോപനാതി തദഞ്ഞപദട്ഠാനാനം സമാരോപനാ . സമാരോപേന്തി സമാരോപയിതബ്ബാനി ഏതായ സംവണ്ണനായാതി സമാരോപനാതി വിഗ്ഗഹോതി. (൧)
Sāsanassa padaṭṭhānāni samāropayitabbānīti ācariyena niddhāretvā vibhattāni, amhehi ca ñātāni, ‘‘idāni katamassa katamaṃ padaṭṭhānaṃ samāropayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘vanaṃ vanathassā’’tiādi vuttaṃ. Idaṃ kāmaguṇapañcakaṃ vanaṃ taṇhābhūtassa vanathassa padaṭṭhānaṃ taṇhāvatthubhāvato, ‘‘itthī’’ti vā ‘‘puriso’’ti vā nimittaggāhasaṅkhātaṃ idaṃ vanaṃ ‘‘aho cakkhu, aho sotaṃ, aho ghānaṃ, aho jivhā, aho kāyo’’ti tesaṃ tesaṃ aṅgapaccaṅgānaṃ anubyañjanaggāhasaṅkhātassa vanathassa padaṭṭhānaṃ samāropayitabbaṃ. Apariññātaṃ dvādasāyatanasaṅkhātaṃ idaṃ vanaṃ saṃyojanasaṅkhātassa vanathassa padaṭṭhānaṃ samāropayitabbaṃ, āyatanaṃ paṭicca saṃyojanuppajjanato anusayasaṅkhātaṃ idaṃ vanaṃ pariyuṭṭhānasaṅkhātassa vanathassa padaṭṭhānaṃ samāropayitabbaṃ. ‘‘Pañcakāmaguṇādīnaṃ vanabhāvo ca taṇhādīnaṃ vanathabhāvo ca kena amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tena pañcakāmaguṇādīnaṃ vanabhāvena ca taṇhādīnaṃ vanathabhāvena ca bhagavā ‘‘chetvā vanañca vanathañcā’’ti yaṃ vacanaṃ āha, tena bhagavato vacanena vacanānusārena saddahitabboti. Ayanti ayaṃ ‘‘ekasmiṃ padaṭṭhāne’’tiādisaṃvaṇṇanā. Padaṭṭhānenāti ekekena padaṭṭhānena. Samāropanāti tadaññapadaṭṭhānānaṃ samāropanā . Samāropenti samāropayitabbāni etāya saṃvaṇṇanāyāti samāropanāti viggahoti. (1)
൫൧. പദട്ഠാനേന സമാരോപനാ ആചരിയേന നിദ്ദിട്ഠാ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, ‘‘കതമാ വേവചനേന സമാരോപനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമാ വേവചനേനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥാതി താസു ചതൂസു പദട്ഠാനസമാരോപനാദീസു സമാരോപനാസു വേവചനേന ഏകേകേന രോതദഞ്ഞവേവചനാനം സമാരോപനാ കതമാതി പുച്ഛതി. ‘‘രാഗവിരാഗാ’’തി ച ‘‘ചേതോവിമുത്തീ’’തി ച ‘‘സേക്ഖഫല’’ന്തി ച ഇദം വചനത്തയം അനാഗാമിഫലത്ഥത്താ അനാഗാമിഫലസ്സ വേവചനം. ‘‘അവിജ്ജാവിരാഗാ’’തി ച ‘‘പഞ്ഞാവിമുത്തീ’’തി ച ‘‘അസേക്ഖഫല’’ന്തി ച ഇദം വചനത്തയം അരഹത്തഫലത്ഥത്താ അരഹത്തഫലസ്സ വേവചനം. ഇമിനാ നയേന സേസേസു യോജനാ കാതബ്ബാ. (൨)
51. Padaṭṭhānena samāropanā ācariyena niddiṭṭhā, amhehi ca ñātā, ‘‘katamā vevacanena samāropanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamā vevacanenā’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tāsu catūsu padaṭṭhānasamāropanādīsu samāropanāsu vevacanena ekekena rotadaññavevacanānaṃ samāropanā katamāti pucchati. ‘‘Rāgavirāgā’’ti ca ‘‘cetovimuttī’’ti ca ‘‘sekkhaphala’’nti ca idaṃ vacanattayaṃ anāgāmiphalatthattā anāgāmiphalassa vevacanaṃ. ‘‘Avijjāvirāgā’’ti ca ‘‘paññāvimuttī’’ti ca ‘‘asekkhaphala’’nti ca idaṃ vacanattayaṃ arahattaphalatthattā arahattaphalassa vevacanaṃ. Iminā nayena sesesu yojanā kātabbā. (2)
വേവചനേന സമാരോപനാ ആചരിയേന നിദ്ദിട്ഠാ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, ‘‘കതമാ ഭാവനായ സമാരോപനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമാ ഭാവനായാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥാതി താസു ചതൂസു പദട്ഠാനസമാരോപനാദീസു കതമായ ദേസിതായ ഭാവനായ കതമേസാനം അദേസിതാനം ഭാവനാരോപനാ കതമാതി പുച്ഛതി. യഥാ യേന പകാരേന യം ഭാവനം ഭഗവാ ‘‘തസ്മാതിഹ, ത്വം ഭിക്ഖു, കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരതി, ആതാപീ സമ്പജാനോ സതിമാ വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൫.൩൬൯, ൩൭൧, ൩൯൫, ൪൧൫) ആഹ, തഥാ തേന പകാരേന തായ ഭാവനായ തദഞ്ഞഭാവനാപി സമാരോപയിതബ്ബാതി അത്ഥോ.
Vevacanena samāropanā ācariyena niddiṭṭhā, amhehi ca ñātā, ‘‘katamā bhāvanāya samāropanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamā bhāvanāyā’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tāsu catūsu padaṭṭhānasamāropanādīsu katamāya desitāya bhāvanāya katamesānaṃ adesitānaṃ bhāvanāropanā katamāti pucchati. Yathā yena pakārena yaṃ bhāvanaṃ bhagavā ‘‘tasmātiha, tvaṃ bhikkhu, kāye kāyānupassī viharati, ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti (saṃ. ni. 5.369, 371, 395, 415) āha, tathā tena pakārena tāya bhāvanāya tadaññabhāvanāpi samāropayitabbāti attho.
‘‘തസ്മാതിഹാ’’തിആദിപാഠേ ‘‘കിം ഭാവനം ഭഗവാ ആഹാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ആതാപീ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘ആതാപീ’’തി വചനേന വീരിയിന്ദ്രിയം ഭഗവാ ആഹ. ‘‘സമ്പജാനോ’’തി വചനേന പഞ്ഞിന്ദ്രിയം ഭഗവാ ആഹ. ‘‘സതിമാ’’തി വചനേന സതിന്ദ്രിയം ആഹ. ‘‘വിനേയ്യ ലോകേ അഭിജ്ഝാദോമനസ്സ’’ന്തി വചനേന സമാധിന്ദ്രിയം ആഹ. ‘‘ഏവം വുത്തേ കതമാ ഭാവനാ സമാരോപയിതബ്ബാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഏവം കായേ കായാനുപസ്സിനോ വിഹരതോ ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തീ’’തി വുത്തം. ഏവം വുത്തായ വീരിയിന്ദ്രിയാദിഭാവനായ ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ സമാരോപയിതബ്ബാതി അത്ഥോ. കേന കാരണേന ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തീതി പുച്ഛതി. ചതുന്നം ഇന്ദ്രിയാനം ഇന്ദ്രിയഭാവേന, ഭാവേതബ്ബഭാവേന വാ ഏകലക്ഖണത്താ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തീതി വിസ്സജ്ജേതി. ‘‘തേസു സമാരോപിതേസു കതമേ സമാരോപയിതബ്ബാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ചതൂസൂ’’തിആദി വുത്തം. ചതൂസു സതിപട്ഠാനേസു ഭാവിയമാനേസു സമാരോപയിതബ്ബേസു ചത്താരോ സമ്മപ്പധാനാ ഭാവനാപാരിപൂരിം ഗച്ഛന്തീതി സമാരോപയിതബ്ബാതി അത്ഥോ. സേസേസുപി ഏവമേവ സമാരോപയിതബ്ബാ.
‘‘Tasmātihā’’tiādipāṭhe ‘‘kiṃ bhāvanaṃ bhagavā āhā’’ti pucchitabbattā ‘‘ātāpī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ātāpī’’ti vacanena vīriyindriyaṃ bhagavā āha. ‘‘Sampajāno’’ti vacanena paññindriyaṃ bhagavā āha. ‘‘Satimā’’ti vacanena satindriyaṃ āha. ‘‘Vineyya loke abhijjhādomanassa’’nti vacanena samādhindriyaṃ āha. ‘‘Evaṃ vutte katamā bhāvanā samāropayitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘evaṃ kāye kāyānupassino viharato cattāro satipaṭṭhānā bhāvanāpāripūriṃ gacchantī’’ti vuttaṃ. Evaṃ vuttāya vīriyindriyādibhāvanāya cattāro satipaṭṭhānā samāropayitabbāti attho. Kena kāraṇena bhāvanāpāripūriṃ gacchantīti pucchati. Catunnaṃ indriyānaṃ indriyabhāvena, bhāvetabbabhāvena vā ekalakkhaṇattā bhāvanāpāripūriṃ gacchantīti vissajjeti. ‘‘Tesu samāropitesu katame samāropayitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘catūsū’’tiādi vuttaṃ. Catūsu satipaṭṭhānesu bhāviyamānesu samāropayitabbesu cattāro sammappadhānā bhāvanāpāripūriṃ gacchantīti samāropayitabbāti attho. Sesesupi evameva samāropayitabbā.
ഭാവനായ സമാരോപനാ ആചരിയേന വിഭത്താ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, ‘‘കതമാ പഹാനേന സമാരോപനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥാതി താസു ചതൂസു പദട്ഠാനസമാരോപനാദീസു കതമേന ദേസിതേന പഹാനേന കതമേസം അദേസിതാനം പഹാനാനം കതമാ സമാരോപനാതി പുച്ഛതി. ‘‘കായേ കായാനുപസ്സീ വിഹരന്തോ അസുഭേ ‘സുഭ’ന്തി വിപല്ലാസം പജഹതീ’’തി ദേസിതേന ‘‘സുഭ’’ന്തി വിപല്ലാസപ്പഹാനേന കബളീകാരാഹാരപരിഞ്ഞായ പരിബന്ധകിലേസകാമുപാദാനപ്പഹാനാദയോപി സമാരോപയിതബ്ബാ.
Bhāvanāya samāropanā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘katamā pahānena samāropanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamā’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tāsu catūsu padaṭṭhānasamāropanādīsu katamena desitena pahānena katamesaṃ adesitānaṃ pahānānaṃ katamā samāropanāti pucchati. ‘‘Kāye kāyānupassī viharanto asubhe ‘subha’nti vipallāsaṃ pajahatī’’ti desitena ‘‘subha’’nti vipallāsappahānena kabaḷīkārāhārapariññāya paribandhakilesakāmupādānappahānādayopi samāropayitabbā.
‘‘വേദനാസു വേദനാനുപസ്സീ വിഹരന്തോ ദുക്ഖേ ‘സുഖ’ന്തി വിപല്ലാസം പജഹതീ’’തി ദേസിതേന ‘‘സുഖ’’ന്തി വിപല്ലാസപ്പഹാനേന ഫസ്സാഹാരപരിഞ്ഞായ പരിബന്ധകിലേസഭവുപാദാനപ്പഹാനാദയോപി സമാരോപയിതബ്ബാ.
‘‘Vedanāsu vedanānupassī viharanto dukkhe ‘sukha’nti vipallāsaṃ pajahatī’’ti desitena ‘‘sukha’’nti vipallāsappahānena phassāhārapariññāya paribandhakilesabhavupādānappahānādayopi samāropayitabbā.
‘‘ചിത്തേ ചിത്താനുപസ്സീ വിഹരന്തോ അനിച്ചേ ‘നിച്ച’ന്തി വിപല്ലാസം പജഹതീ’’തി ദേസിതേന ‘‘നിച്ച’’ന്തി വിപല്ലാസപ്പഹാനേന വിഞ്ഞാണാഹാരപരിഞ്ഞായ പരിബന്ധകിലേസദിട്ഠുപാദാനപ്പഹാനാദയോപി സമാരോപയിതബ്ബാ.
‘‘Citte cittānupassī viharanto anicce ‘nicca’nti vipallāsaṃ pajahatī’’ti desitena ‘‘nicca’’nti vipallāsappahānena viññāṇāhārapariññāya paribandhakilesadiṭṭhupādānappahānādayopi samāropayitabbā.
‘‘ധമ്മേസു ധമ്മാനുപസ്സീ വിഹരന്തോ അനത്തനി ‘അത്താ’തി വിപല്ലാസം പജഹതീ’’തി ദേസിതേന ‘‘അത്താ’’തി വിപല്ലാസപ്പഹാനേന മനോസഞ്ചേതനാഹാരപരിഞ്ഞായ? മനോസഞ്ചേതനാഹാരപരിഞ്ഞായ പരിബന്ധകിലേസഅത്തവാദുപാദാനപ്പഹാനാദയോപി സമാരോപയിതബ്ബാതി അധിപ്പായോ. (൪)
‘‘Dhammesudhammānupassī viharanto anattani ‘attā’ti vipallāsaṃ pajahatī’’ti desitena ‘‘attā’’ti vipallāsappahānena manosañcetanāhārapariññāya? Manosañcetanāhārapariññāya paribandhakilesaattavādupādānappahānādayopi samāropayitabbāti adhippāyo. (4)
പഹാനഹാരോ പന ലക്ഖണഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനായം വുത്തോയേവാതി ഇധ ന വദാമ.
Pahānahāro pana lakkhaṇahāravibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttoyevāti idha na vadāma.
‘‘സുത്തേ ദേസിതേന ഏകേകേന പദട്ഠാനാദികേന അദേസിതാനം പദട്ഠാനാദീനം സമാരോപനഭാവോ കേന അമ്ഹേഹി വിജാനിതബ്ബോ സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേനാഹ ആയസ്മാ’’തിആദിമാഹ. തേന തഥാ സമാരോപനഭാവേന ആയസ്മാ മഹാകച്ചാനോ –
‘‘Sutte desitena ekekena padaṭṭhānādikena adesitānaṃ padaṭṭhānādīnaṃ samāropanabhāvo kena amhehi vijānitabbo saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāha āyasmā’’tiādimāha. Tena tathā samāropanabhāvena āyasmā mahākaccāno –
‘‘യേ ധമ്മാ യംമൂലാ, യേ ചേകത്ഥാ പകാസിതാ മുനിനാ;
‘‘Ye dhammā yaṃmūlā, ye cekatthā pakāsitā muninā;
തേ സമാരോപയിതബ്ബാ, ഏസ സമാരോപനോ ഹാരോ’’തി –
Te samāropayitabbā, esa samāropano hāro’’ti –
യം വചനം ആഹ, തേന വചനേന വചനാനുസാരേന തഥാ സമാരോപനഭാവോ തുമ്ഹേഹി വിജാനിതബ്ബോ സദ്ദഹിതബ്ബോതി വുത്തം ഹോതി.
Yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena vacanānusārena tathā samāropanabhāvo tumhehi vijānitabbo saddahitabboti vuttaṃ hoti.
‘‘കിം പന ഏത്താവതാ സമാരോപനോ ഹാരോ പരിപുണ്ണോ, അഞ്ഞോ നിയുത്തോ നത്ഥീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘നിയുത്തോ സമാരോപനോ ഹാരോ’’തി വുത്തം. സുത്തേ ദേസിതേന നയേന പദട്ഠാനാദികേന അദേസിതാനി പദട്ഠാനാനി സമാരോപയിതബ്ബാനി ഭവന്തി, തേന തേന പദട്ഠാനാദികേന അദേസിതാനം പദട്ഠാനാദീനം സമാരോപനോ ഹാരോ നിയുത്തോ നിദ്ധാരേത്വാ യുഞ്ജിതബ്ബോതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
‘‘Kiṃ pana ettāvatā samāropano hāro paripuṇṇo, añño niyutto natthī’’ti vattabbattā ‘‘niyutto samāropano hāro’’ti vuttaṃ. Sutte desitena nayena padaṭṭhānādikena adesitāni padaṭṭhānāni samāropayitabbāni bhavanti, tena tena padaṭṭhānādikena adesitānaṃ padaṭṭhānādīnaṃ samāropano hāro niyutto niddhāretvā yuñjitabboti attho daṭṭhabbo.
ഇതി സമാരോപനഹാരവിഭങ്ഗേ സത്തിബലാനുരൂപാ രചിതാ
Iti samāropanahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
വിഭാവനാ നിട്ഠിതാ.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
പണ്ഡിതേഹി പന അട്ഠകഥാടീകാനുസാരേന ഗമ്ഭീരത്ഥോ വിത്ഥാരതോ വിഭജിത്വാ ഗഹേതബ്ബോ.
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabbo.
ഇമേ യഥാവുത്താ സോളസ സംവണ്ണനാവിസേസാ സംവണ്ണേതബ്ബത്ഥേസു അഞ്ഞാണസംസയാനം ഹരണതോ അപനയനതോ ഹാരാ നാമാതി.
Ime yathāvuttā soḷasa saṃvaṇṇanāvisesā saṃvaṇṇetabbatthesu aññāṇasaṃsayānaṃ haraṇato apanayanato hārā nāmāti.
നിട്ഠിതാ ഹാരവിഭങ്ഗവാരവിഭാവനാ.
Niṭṭhitā hāravibhaṅgavāravibhāvanā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / ൧൬. സമാരോപനഹാരവിഭങ്ഗോ • 16. Samāropanahāravibhaṅgo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ഖുദ്ദകനികായ (അട്ഠകഥാ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ൧൬. സമാരോപനഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 16. Samāropanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ൧൬. സമാരോപനഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 16. Samāropanahāravibhaṅgavaṇṇanā