Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౭. సమ్భూతత్థేరగాథావణ్ణనా
7. Sambhūtattheragāthāvaṇṇanā
యో దన్ధకాలేతిఆదికా ఆయస్మతో సమ్భూతత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని కరోన్తో బుద్ధసుఞ్ఞే లోకే చన్దభాగాయ నదియా తీరే కిన్నరయోనియం నిబ్బత్తో. ఏకదివసం అఞ్ఞతరం పచ్చేకబుద్ధం దిస్వా పసన్నమానసో వన్దిత్వా కతఞ్జలీ అజ్జునపుప్ఫేహి పూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా సమ్భూతోతి లద్ధనామో వయప్పత్తో భగవతో పరినిబ్బానస్స పచ్ఛా ధమ్మభణ్డాగారికస్స సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా సమణధమ్మం కరోన్తో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౫౨.౨౮-౩౬) –
Yo dandhakāletiādikā āyasmato sambhūtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto buddhasuññe loke candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbatto. Ekadivasaṃ aññataraṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannamānaso vanditvā katañjalī ajjunapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kulagehe nibbattitvā sambhūtoti laddhanāmo vayappatto bhagavato parinibbānassa pacchā dhammabhaṇḍāgārikassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.28-36) –
‘‘చన్దభాగానదీతీరే, అహోసిం కిన్నరో తదా;
‘‘Candabhāgānadītīre, ahosiṃ kinnaro tadā;
అద్దసం విరజం బుద్ధం, సయమ్భుం అపరాజితం.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘పసన్నచిత్తో సుమనో, వేదజాతో కతఞ్జలీ;
‘‘Pasannacitto sumano, vedajāto katañjalī;
గహేత్వా అజ్జునం పుప్ఫం, సయమ్భుం అభిపూజయిం.
Gahetvā ajjunaṃ pupphaṃ, sayambhuṃ abhipūjayiṃ.
‘‘తేన కమ్మేన సుకతేన, చేతనాపణిధీహి చ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
జహిత్వా కిన్నరం దేహం, తావతింసమగచ్ఛహం.
Jahitvā kinnaraṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ఛత్తిసక్ఖత్తుం దేవిన్దో, దేవరజ్జమకారయిం;
‘‘Chattisakkhattuṃ devindo, devarajjamakārayiṃ;
దసక్ఖత్తుం చక్కవత్తీ, మహారజ్జమకారయిం.
Dasakkhattuṃ cakkavattī, mahārajjamakārayiṃ.
‘‘పదేసరజ్జం విపులం, గణనాతో అసఙ్ఖియం;
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
సుఖేత్తే వప్పితం బీజం, సయమ్భుమ్హి అహో మమ.
Sukhette vappitaṃ bījaṃ, sayambhumhi aho mama.
‘‘కుసలం విజ్జతే మయ్హం, పబ్బజిం అనగారియం;
‘‘Kusalaṃ vijjate mayhaṃ, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
పూజారహో అహం అజ్జ, సక్యపుత్తస్స సాసనే.
Pūjāraho ahaṃ ajja, sakyaputtassa sāsane.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా విముత్తిసుఖేన విహరన్తో వస్ససతపరినిబ్బుతే భగవతి వేసాలికేసు వజ్జిపుత్తకేసు దస వత్థూని పగ్గయ్హ ఠితేసు కాకణ్డకపుత్తేన యసత్థేరేన ఉస్సాహితేహి సత్తసతేహి ఖీణాసవేహి తం దిట్ఠిం భిన్దిత్వా సద్ధమ్మం పగ్గణ్హన్తేహి ధమ్మవినయసఙ్గహే కతే తేసం వజ్జిపుత్తకానం ఉద్ధమ్మఉబ్బినయదీపనే ధమ్మసంవేగేన థేరో –
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhena viharanto vassasataparinibbute bhagavati vesālikesu vajjiputtakesu dasa vatthūni paggayha ṭhitesu kākaṇḍakaputtena yasattherena ussāhitehi sattasatehi khīṇāsavehi taṃ diṭṭhiṃ bhinditvā saddhammaṃ paggaṇhantehi dhammavinayasaṅgahe kate tesaṃ vajjiputtakānaṃ uddhammaubbinayadīpane dhammasaṃvegena thero –
౨౯౧.
291.
‘‘యో దన్ధకాలే తరతి, తరణీయే చ దన్ధయే;
‘‘Yo dandhakāle tarati, taraṇīye ca dandhaye;
అయోనిసంవిధానేన, బాలో దుక్ఖం నిగచ్ఛతి.
Ayonisaṃvidhānena, bālo dukkhaṃ nigacchati.
౨౯౨.
292.
‘‘తస్సత్థా పరిహాయన్తి, కాళపక్ఖేవ చన్దిమా;
‘‘Tassatthā parihāyanti, kāḷapakkheva candimā;
ఆయసక్యఞ్చ పప్పోతి, మిత్తేహి చ విరుజ్ఝతి.
Āyasakyañca pappoti, mittehi ca virujjhati.
౨౯౩.
293.
‘‘యో దన్ధకాలే దన్ధేతి, తరణీయే చ తారయే;
‘‘Yo dandhakāle dandheti, taraṇīye ca tāraye;
యోనిసో సంవిధానేన, సుఖం పప్పోతి పణ్డితో.
Yoniso saṃvidhānena, sukhaṃ pappoti paṇḍito.
౨౯౪.
294.
‘‘తస్సత్థా పరిపూరేన్తి, సుక్కపక్ఖేవ చన్దిమా;
‘‘Tassatthā paripūrenti, sukkapakkheva candimā;
యసో కిత్తిఞ్చ పప్పోతి, మిత్తేహి న విరుజ్ఝతీ’’తి. –
Yaso kittiñca pappoti, mittehi na virujjhatī’’ti. –
ఇమా గాథా భణన్తో అఞ్ఞం బ్యాకాసి.
Imā gāthā bhaṇanto aññaṃ byākāsi.
తత్థ యో దన్ధకాలే తరతీతి కిస్మిఞ్చి కత్తబ్బవత్థుస్మిం – ‘‘కప్పతి ను ఖో, న ను ఖో కప్పతీ’’తి వినయకుక్కుచ్చే ఉప్పన్నే యావ వియత్తం వినయధరం పుచ్ఛిత్వా తం కుక్కుచ్చం న వినోదేతి, తావ దన్ధకాలే తస్స కిచ్చస్స దన్ధాయితబ్బసమయే తరతి మద్దిత్వా వీతిక్కమం కరోతి. తరణీయే చ దన్ధయేతి గహట్ఠస్స తావ సరణగమనసీలసమాదానాదికే, పబ్బజితస్స వత్తపటివత్తకరణాదికే సమథవిపస్సనానుయోగే చ తరితబ్బే సమ్పత్తే సీఘం తం కిచ్చం అననుయుఞ్జిత్వా – ‘‘ఆగమనమాసే పక్ఖే వా కరిస్సామీ’’తి దన్ధాయేయ్య, తం కిచ్చం అకరోన్తోవ కాలం వీతినామేయ్య. అయోనిసంవిధానేనాతి ఏవం దన్ధాయితబ్బే తరన్తో తరితబ్బే చ దన్ధాయన్తో అనుపాయసంవిధానేన ఉపాయసంవిధానాభావేన బాలో, మన్దబుద్ధికో పుగ్గలో, సమ్పతి ఆయతిఞ్చ దుక్ఖం అనత్థం పాపుణాతి.
Tattha yo dandhakāle taratīti kismiñci kattabbavatthusmiṃ – ‘‘kappati nu kho, na nu kho kappatī’’ti vinayakukkucce uppanne yāva viyattaṃ vinayadharaṃ pucchitvā taṃ kukkuccaṃ na vinodeti, tāva dandhakāle tassa kiccassa dandhāyitabbasamaye tarati madditvā vītikkamaṃ karoti. Taraṇīye ca dandhayeti gahaṭṭhassa tāva saraṇagamanasīlasamādānādike, pabbajitassa vattapaṭivattakaraṇādike samathavipassanānuyoge ca taritabbe sampatte sīghaṃ taṃ kiccaṃ ananuyuñjitvā – ‘‘āgamanamāse pakkhe vā karissāmī’’ti dandhāyeyya, taṃ kiccaṃ akarontova kālaṃ vītināmeyya. Ayonisaṃvidhānenāti evaṃ dandhāyitabbe taranto taritabbe ca dandhāyanto anupāyasaṃvidhānena upāyasaṃvidhānābhāvena bālo, mandabuddhiko puggalo, sampati āyatiñca dukkhaṃ anatthaṃ pāpuṇāti.
తస్సత్థా పరిహాయన్తీతి తస్స తథారూపస్స పుగ్గలస్స దిట్ఠధమ్మికాదిభేదా అత్థా కాళపక్ఖే చన్దిమా వియ, పరిహాయన్తి దివసే దివసే పరిక్ఖయం పరియాదానం గచ్ఛన్తి. ‘‘అసుకో పుగ్గలో అస్సద్ధో అప్పసన్నో కుసీతో హీనవీరియో’’తిఆదినా. ఆయసక్యం విఞ్ఞూహి గరహితబ్బతం పప్పోతి పాపుణాతి. మిత్తేహి చ విరుజ్ఝతీతి ‘‘ఏవం పటిపజ్జ, మా ఏవం పటిపజ్జా’’తి ఓవాదదాయకేహి కల్యాణమిత్తేహి ‘‘అవచనీయా మయ’’న్తి ఓవాదస్స అనాదానేనేవ విరుద్ధో నామ హోతి.
Tassatthā parihāyantīti tassa tathārūpassa puggalassa diṭṭhadhammikādibhedā atthā kāḷapakkhe candimā viya, parihāyanti divase divase parikkhayaṃ pariyādānaṃ gacchanti. ‘‘Asuko puggalo assaddho appasanno kusīto hīnavīriyo’’tiādinā. Āyasakyaṃ viññūhi garahitabbataṃ pappoti pāpuṇāti. Mittehi ca virujjhatīti ‘‘evaṃ paṭipajja, mā evaṃ paṭipajjā’’ti ovādadāyakehi kalyāṇamittehi ‘‘avacanīyā maya’’nti ovādassa anādāneneva viruddho nāma hoti.
సేసగాథాద్వయస్స వుత్తవిపరియాయేన అత్థో వేదితబ్బో. కేచి పనేత్థ – ‘‘తరతి దన్ధయే’’తిపదానం అత్థభావేన భావనాచిత్తస్స పగ్గహనిగ్గహే ఉద్ధరన్తి. తం పచ్ఛిమగాథాసు యుజ్జతి. పురిమా హి ద్వే గాథా పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ చరితబ్బం సమణధమ్మం అకత్వా కుక్కుచ్చపకతతాయ దస వత్థూని దీపేత్వా సఙ్ఘేన నిక్కడ్ఢితే వజ్జిపుత్తకే సన్ధాయ థేరేన వుత్తా. పచ్ఛిమా పన అత్తసదిసే సమ్మా పటిపన్నే సకత్థం నిప్ఫాదేత్వా ఠితేతి.
Sesagāthādvayassa vuttavipariyāyena attho veditabbo. Keci panettha – ‘‘tarati dandhaye’’tipadānaṃ atthabhāvena bhāvanācittassa paggahaniggahe uddharanti. Taṃ pacchimagāthāsu yujjati. Purimā hi dve gāthā pabbajitakālato paṭṭhāya caritabbaṃ samaṇadhammaṃ akatvā kukkuccapakatatāya dasa vatthūni dīpetvā saṅghena nikkaḍḍhite vajjiputtake sandhāya therena vuttā. Pacchimā pana attasadise sammā paṭipanne sakatthaṃ nipphādetvā ṭhiteti.
సమ్భూతత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sambhūtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౭. సమ్భూతత్థేరగాథా • 7. Sambhūtattheragāthā