Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / མཛྫྷིམནིཀཱཡ (ཊཱིཀཱ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ༩. སམྨཱདིཊྛིསུཏྟཝཎྞནཱ

    9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā

    ༨༩. ཀཐེཏུཀམྱཏཱཔུཙྪཱ ཨེཝཱཏི ཨཝདྷཱརཎེན ཨིཏརཱ ཙཏསྶོ པུཙྪཱ ནིཝཏྟེཏི ཨིཏརཱསཾ ཨསམྦྷཝཏོ, ཏཏྠ ཡཐཱཔུཙྪིཏསྶ ཨཏྠསྶ ཝིསྶཛྫནཏོ ཙ ‘‘ཨཡཾ སམྨཱདིཊྛཱི’’ཏི ཡཱཐཱཝཏོ ཨཛཱནནྟཱཔི པུཐུཛྫནཱ བཱཧིརཀཏཱཔསཱདཡོ ཨཏྟནོ སམཱནསཱིལེ ཋིཏཾ སམྨཱདིཊྛཱིཏི ཝདནྟི། ཨནུསྶཝཱདིཝསེནཱཔཱིཏི ཨནུསྶཝཱཀཱརཔརིཝིཏཀྐདིཊྛིནིཛ྄ཛྷཱནཀྑནྟིཝསེནཔི། ཡཐཱསམངྒིཏཱཀཱརསྶ ཨཏྠསྶ ཨེཝམེཏནྟི ནིཛ྄ཛྷཱནཀྑམཱཔནཏོ ཨེཀནྟཏོ ཡཱཐཱཝགྒཱཧོ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཏྟཔཙྩཀྑེནཔཱི’’ཏི, ཡཱཐཱཝཏོ ལཀྑཎསྶ པཊིཝིདྡྷཏྟཱ ཨཏྟནོ པཙྩཀྑབྷཱཝེནཱཏི ཨཏྠོ། བཧུནྣཾ ཝཙནཾ ཨུཔཱདཱཡཱཏི ཨིམིནཱ སཱསནེ ལོཀེ ཙ ནིརུལ༹ྷཏཱཡ ཨཡཾ ཨཱམེཌིཏཔཡོགོཏི སཱསནསྶ ནིརུལ༹ྷཏཱཡ ཙ སམྤསཱདཾ ཨུཔཱདཱཡཔི ཏདུབྷཡིཀོ ཨཱམེཌིཏཔཡོགོ དཊྛབྦོ། ཨཏྠནྟི ཝཙནཏྠཾ། ལཀྑཎནྟི སབྷཱཝཾ། ཨུཔཱདཱཡཱཏི གཧེཏྭཱ། སོབྷནཱཡཱཏི སུནྡརཱཡ། པསཏྠཱཡཱཏི པསཾསཱཡ། ཏེསུ པུརིམེན དྷམྨཱནཾ ཡཐཱསབྷཱཝཱཝབོདྷསངྑཱཏཾ སམྨཱདིཊྛིསབྷཱཝཾ དསྶེཏི། ཏེན ཧི སཱ སབྦདྷམྨེ ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ སོབྷཏི། དུཏིཡེན སམྤཡུཏྟདྷམྨེསུ པརིཎཱཡིཀབྷཱཝཾ། ཏེན ཧི སཱ སམྤཡུཏྟདྷམྨེ ཉཱཎམཡེ ཝིཡ ཏཾསམངྒིནཉྩ པུགྒལཾ ཉཱཎཔིཎྜཾ ཝིཡ ཀརོཏི, ཏསྶ ‘‘པཎྜིཏོ ནིཔུཎོ ཚེཀོ ཝིཉྙཱུ ཝིབྷཱཝཱི’’ཏིཨཱདིནཱ དིསཱསུ པསཾསཱ པཏྠརཏི།

    89.Kathetukamyatāpucchāevāti avadhāraṇena itarā catasso pucchā nivatteti itarāsaṃ asambhavato, tattha yathāpucchitassa atthassa vissajjanato ca ‘‘ayaṃ sammādiṭṭhī’’ti yāthāvato ajānantāpi puthujjanā bāhirakatāpasādayo attano samānasīle ṭhitaṃ sammādiṭṭhīti vadanti. Anussavādivasenāpīti anussavākāraparivitakkadiṭṭhinijjhānakkhantivasenapi. Yathāsamaṅgitākārassa atthassa evametanti nijjhānakkhamāpanato ekantato yāthāvaggāho hotīti āha ‘‘attapaccakkhenapī’’ti, yāthāvato lakkhaṇassa paṭividdhattā attano paccakkhabhāvenāti attho. Bahunnaṃ vacanaṃ upādāyāti iminā sāsane loke ca niruḷhatāya ayaṃ āmeḍitapayogoti sāsanassa niruḷhatāya ca sampasādaṃ upādāyapi tadubhayiko āmeḍitapayogo daṭṭhabbo. Atthanti vacanatthaṃ. Lakkhaṇanti sabhāvaṃ. Upādāyāti gahetvā. Sobhanāyāti sundarāya. Pasatthāyāti pasaṃsāya. Tesu purimena dhammānaṃ yathāsabhāvāvabodhasaṅkhātaṃ sammādiṭṭhisabhāvaṃ dasseti. Tena hi sā sabbadhamme abhibhavitvā sobhati. Dutiyena sampayuttadhammesu pariṇāyikabhāvaṃ. Tena hi sā sampayuttadhamme ñāṇamaye viya taṃsamaṅginañca puggalaṃ ñāṇapiṇḍaṃ viya karoti, tassa ‘‘paṇḍito nipuṇo cheko viññū vibhāvī’’tiādinā disāsu pasaṃsā pattharati.

    ཀམྨསྶཀཏཱཉཱཎནྟི ཀམྨཾ སཀོ ཨེཏསྶཱཏི ཀམྨསྶཀོ, ཏསྶ བྷཱཝོ ཀམྨསྶཀཏཱ, ཏཏྠ ཉཱཎཾ ‘‘ཨིདཾ ཀམྨཾ སཏྟཱནཾ སཀཾ, ཨིདཾ ནོ སཀ’’ནྟི ཨེཝཾ ཛཱནནཉཱཎཾ། སཙྩཱནུལོམིཀཉཱཎནྟི ཨརིཡསཙྩཱནཾ པཊིཝེདྷསྶ ཨནུལོམཏོ སཙྩཱནུལོམིཀཾ ཉཱཎཾ, ཝིཔསྶནཱཉཱཎཾ། ནོ སཙྩཱནུལོམིཀཱཡཱཏི བཱཧིརཀོ སཙྩཱནུལོམིཀཱཡ སམྨཱདིཊྛིཡཱ ནོ སམྨཱདིཊྛི སབྦེན སབྦཾ ཏསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ཏཏྠ ཀཱརཎམཱཧ ‘‘ཨཏྟདིཊྛིཔརཱམཱསཀཏྟཱ’’ཏི། ཀམྨསྶ ཀཏཱདིཊྛི པན བཱཧིརཀསྶ ཨཏྟདིཊྛིཾ ཨནུརུཛ྄ཛྷནྟཱི པཝཏྟཏི ‘‘ཨཏྠི དིནྣ’’ནྟིཨཱདིནཡཔྤཝཏྟིཏོ། སཱསནིཀོ དྭཱིཧིཔཱིཏི སཱསནིཀོ པུཐུཛྫནོ ཀམྨསྶཀཏཱཉཱཎཱདཱིཧི དྭཱིཧིཔི སམྨཱདིཊྛི། ཨོཀྐནྟསམྨཏྟནིཡཱམཏྟཱ ‘‘སེཀྑོ ནིཡཏཱཡཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨསེཀྑཱཡ སམྨཱདིཊྛིཡཱ སམྨཱདིཊྛཱིཏི ཨཱནེཏྭཱ སམྦནྡྷིཏབྦཾ། ཏཱིསུཔི པུགྒལེསུ སེཀྑོ ཨིདྷ སམྨཱདིཊྛཱིཏི ཨདྷིཔྤེཏོཏི དསྶེནྟོ ‘‘ནིཡཏཱཡ ནིཡྻཱནིཀཱཡཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

    Kammassakatāñāṇanti kammaṃ sako etassāti kammassako, tassa bhāvo kammassakatā, tattha ñāṇaṃ ‘‘idaṃ kammaṃ sattānaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’’nti evaṃ jānanañāṇaṃ. Saccānulomikañāṇanti ariyasaccānaṃ paṭivedhassa anulomato saccānulomikaṃ ñāṇaṃ, vipassanāñāṇaṃ. No saccānulomikāyāti bāhirako saccānulomikāya sammādiṭṭhiyā no sammādiṭṭhi sabbena sabbaṃ tassa abhāvato. Tattha kāraṇamāha ‘‘attadiṭṭhiparāmāsakattā’’ti. Kammassa katādiṭṭhi pana bāhirakassa attadiṭṭhiṃ anurujjhantī pavattati ‘‘atthi dinna’’ntiādinayappavattito. Sāsaniko dvīhipīti sāsaniko puthujjano kammassakatāñāṇādīhi dvīhipi sammādiṭṭhi. Okkantasammattaniyāmattā ‘‘sekkho niyatāyā’’ti vuttaṃ. Asekkhāya sammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Tīsupi puggalesu sekkho idha sammādiṭṭhīti adhippetoti dassento ‘‘niyatāya niyyānikāyā’’tiādimāha.

    ཨིདཱནི ཡཐཱཝུཏྟམཏྠཾ པཱལི༹ཡཱ ཝིབྷཱཝེཏུཾ ‘‘ཏེནེཝཱཧཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨནྟདྭཡནྟི ‘‘སསྶཏཾ, ཨུཙྪེདཾ, ཀཱམསུཁཾ, ཨཏྟཀིལམཐ’’ནྟི ཨེཏཾ ཨནྟདྭཡཾ། ལཱིནུདྡྷཙྩཔཏིཊྛཱནཱཡཱུཧནནྟདྭཡསྶ ཨནུཔགམནཾ ཨཏྠསིདྡྷམེཝ། ཨུཛུབྷཱཝེནཱཏི ཨུཛུསབྷཱཝེན མགྒེན, མཛ྄ཛྷིམཱཡ པཊིཔཏྟིཡཱཏི ཨཏྠོ། དྷམྨེ པསཱདགྒཧཎེན སཏྠརི སངྒྷེ ཙ པསཱདོཔི གཧིཏོཡེཝ ཧོཏཱིཏི ‘‘དྷམྨེ’’ཨིཙྩེཝ ཝུཏྟོ ཏདཝིནཱབྷཱཝཏོ། ཡསྨཱ ཨེས ནིཡཏཱཡ སམྨཱདིཊྛིཡཱ སམནྣཱགཏོ སམྨཱདིཊྛཱིཏི ཨདྷིཔྤེཏོ, ཏཉྩ ཝཊྚཏོ ནིཡྻཱནཾ ཝིཝཊྚཱདྷིགམེན ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཱགཏོ ཨིམཾ སདྡྷམྨ’’ནྟི། ནིབྦཱནཉྷི སནྟོ སདཱ ཝིཛྫམཱནོ དྷམྨོཏི ཀཏྭཱ སདྡྷམྨོཏི ཨིམཾ ཕལེཧི ཨསཱདྷཱརཎེན པརིཡཱཡེན ཝཏྟབྦཏཾ ལབྷཏི། ཏཡིདམསྶ ཨཱགམཾ སཙྪིཀིརིཡཱབྷིསམཡོ, སོ ཙ པཧཱནཱབྷིསམཡཱདཱིཧི སཧེཝ ཨིདྷ ཨིཛ྄ཛྷཏཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘སབྦདིཊྛིགཧནཱནཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ སབྦདིཊྛིགཧནཱནི ཝིནིབྦེཋེནྟོ སབྦཀིལེསེ པཛཧནྟོཏི པདདྭཡེན པན པཧཱནཱབྷིསམཡམཱཧ, ཛཱཏིསཾསཱརཱ ནིཀྑམནྟོཏི ཨིམིནཱ པརིཉྙཱབྷིསམཡཾ། སམཏིཀྐམཏྠོ ཧི པརིཉྙཏྠོ། པཊིཔཏྟིཾ པརིནིཊྛཔེནྟོཏི ཨིམིནཱ བྷཱཝནཱབྷིསམཡནྟི དཊྛབྦཾ།

    Idāni yathāvuttamatthaṃ pāḷiyā vibhāvetuṃ ‘‘tenevāhā’’tiādi vuttaṃ. Antadvayanti ‘‘sassataṃ, ucchedaṃ, kāmasukhaṃ, attakilamatha’’nti etaṃ antadvayaṃ. Līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanantadvayassa anupagamanaṃ atthasiddhameva. Ujubhāvenāti ujusabhāvena maggena, majjhimāya paṭipattiyāti attho. Dhamme pasādaggahaṇena satthari saṅghe ca pasādopi gahitoyeva hotīti ‘‘dhamme’’icceva vutto tadavinābhāvato. Yasmā esa niyatāya sammādiṭṭhiyā samannāgato sammādiṭṭhīti adhippeto, tañca vaṭṭato niyyānaṃ vivaṭṭādhigamena hotīti āha ‘‘āgato imaṃ saddhamma’’nti. Nibbānañhi santo sadā vijjamāno dhammoti katvā saddhammoti imaṃ phalehi asādhāraṇena pariyāyena vattabbataṃ labhati. Tayidamassa āgamaṃ sacchikiriyābhisamayo, so ca pahānābhisamayādīhi saheva idha ijjhatīti dassento ‘‘sabbadiṭṭhigahanānī’’tiādimāha. Tattha sabbadiṭṭhigahanāni vinibbeṭhento sabbakilese pajahantoti padadvayena pana pahānābhisamayamāha, jātisaṃsārā nikkhamantoti iminā pariññābhisamayaṃ. Samatikkamattho hi pariññattho. Paṭipattiṃ pariniṭṭhapentoti iminā bhāvanābhisamayanti daṭṭhabbaṃ.

    ཀཱལཔརིཙྪེདཝཙནནྟི པརིཙྪིཛྫཏཱིཏི པརིཙྪེདོ, ཀཱལོ ཨེཝ པརིཙྪེདོ ཀཱལཔརིཙྪེདོ, ཡོ སོ ཨཀུསལཔཛཱནནཱདིནཱ པརིཙྪིནྣོ མགྒཝུཊྛཱནཀཱལོ མགྒཀྑཎོ, ཏསྶ ཝཙནནྟི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཡསྨིཾ ཀཱལེ’’ཏི། ཨཀུསལཉྩཱཏི ཙ-སདྡོ སམུཙྩཡཏྠོ། ཏེན ཝཀྑམཱནཾ ཨཀུསལམཱུལཱདིཾ སམུཙྩིནོཏི། དསཱཀུསལཀམྨཔཐནྟི ཀུཏོཡཾ ཝིསེསོ, ཡཱཝཏཱ ཨནིདྡྷཱརིཏཝིསེསཾ ཨཀུསལཾ གཧིཏནྟི? ན སཱམཉྙཛོཏནཱཡ ཝིསེསེ ཨཝཊྛཱནཏོ། ཀིཾ ཝཱ ཨིམཱཡ ཡུཏྟིཙིནྟཱཡ, ཡསྨཱ པཋམཝཱརེན ཨུདྡེསཝསེན དེསིཏསྶ ཨཏྠསྶ ཝིཏྠཱརདེསནཱ དུཏིཡཝཱརོ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཀཏམཾ པནཱཝུསོ’’ཏིཨཱདི། ཡསྨཱ ལོཀུཏྟརཱ སམྨཱདིཊྛི ཨིདྷ ཨདྷིཔྤེཏཱ, ཏསྨཱ ནིརོདྷཱརམྨཎཱཡ པཛཱནནཱཡ མགྒཔཉྙཱཡ ཀིཙྩཝསེན སམྨོཧཏོ ‘‘ཨིདཾ དུཀྑ’’ནྟི དསཨཀུསལཀམྨཔཐཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷནྟོ ‘‘ཨཀུསལཾ པཛཱནཱཏཱི’’ཏི ཝུཙྩཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཏསྶཱཏི ཨཀུསལཀམྨཔཐསངྑཱཏསྶ དུཀྑསྶ། ཏེནེཝ པཀཱརེནཱཏི ‘‘ནིརོདྷཱརམྨཎཱཡ པཛཱནནཱཡ ཀིཙྩཝསེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཔྤཀཱརེན།

    Kālaparicchedavacananti paricchijjatīti paricchedo, kālo eva paricchedo kālaparicchedo, yo so akusalapajānanādinā paricchinno maggavuṭṭhānakālo maggakkhaṇo, tassa vacananti attho. Tenāha ‘‘yasmiṃ kāle’’ti. Akusalañcāti ca-saddo samuccayattho. Tena vakkhamānaṃ akusalamūlādiṃ samuccinoti. Dasākusalakammapathanti kutoyaṃ viseso, yāvatā aniddhāritavisesaṃ akusalaṃ gahitanti? Na sāmaññajotanāya visese avaṭṭhānato. Kiṃ vā imāya yutticintāya, yasmā paṭhamavārena uddesavasena desitassa atthassa vitthāradesanā dutiyavāro. Tenevāha ‘‘katamaṃ panāvuso’’tiādi. Yasmā lokuttarā sammādiṭṭhi idha adhippetā, tasmā nirodhārammaṇāya pajānanāya maggapaññāya kiccavasena sammohato ‘‘idaṃ dukkha’’nti dasaakusalakammapathaṃ paṭivijjhanto ‘‘akusalaṃ pajānātī’’ti vuccatīti attho. Tassāti akusalakammapathasaṅkhātassa dukkhassa. Teneva pakārenāti ‘‘nirodhārammaṇāya pajānanāya kiccavasenā’’ti vuttappakārena.

    ཀུསལནྟི ཨེཏྠཱཡཾ ཝཙནཏྠོ – ཀུཙྪིཏེ པཱཔདྷམྨེ སལཡཏི ཙལཡཏི ཀམྤེཏཱིཏི ཀུསལཾ, ཀུཙྪིཏེན ཝཱ ཨཱཀཱརེན སཡནྟཱིཏི ཀུསཱ, པཱཔཀཱ དྷམྨཱ། ཏེ ཀུསེ ལུནཱཏི ཚིནྡཏཱིཏི ཀུསལཾ། ཀུཙྪིཏཱནཾ ཝཱ སཱནཏོ ཏནུཀརཎཏོ ཉཱཎཾ ཀུསཾ ནཱམ, ཏེན ལཱཏབྦཾ གཧེཏབྦཾ པཝཏྟེཏབྦནྟི ཀུསལཾ། ཡཐཱ ཝཱ ཀུསོ ཨུབྷཡབྷཱགགཏཾ ཧཏྠཔདེསཾ ལུནཱཏི, ཨེཝམིདཾ ཨུཔྤནྣཱནུཔྤནྣཝསེན ཨུབྷཡབྷཱགགཏཾ སཾཀིལེསཔཀྑཾ ལུནཱཏི ཚིནྡཏི, ཏསྨཱ ཀུསོ ཝིཡ ལུནཱཏཱིཏི ཀུསལཾ། ཀུཙྪིཏཱནཾ ཝཱ སཱཝཛྫདྷམྨཱནཾ སལནཏོ སཾཝརཎཏོ ཀུསལཾ། ཀུསལདྷམྨཝསེན ཧི ཨཀུསལཱ མནཙྪཊྛེསུ དྭཱརེསུ ཨཔྤཝཏྟིཡཱ སཾཝུཏཱ ཧོནྟི། ཀུཙྪིཏེ ཝཱ པཱཔདྷམྨེ སལཡཏི གམེཏི ཨཔནེཏཱིཏི ཀུསལཾ། ཀུཙྪིཏཱནཾ ཝཱ པཱཎཱཏིཔཱཏཱདཱིནཾ སཱནཏོ ནིསཱནཏོ ཏེཛནཏོ ཀུསཱ, དོསལོབྷཱདཡོ། སཱདཱིནཝཝསེན ཙེཏནཱཡ ཏིཀྑབྷཱཝཔྤཏྟིཡཱ པཱཎཱཏིཔཱཏཱདཱིནཾ མཧཱསཱཝཛྫཏཱ། ཏེ ཀུསེ ལུནཱཏི ཚིནྡཏཱིཏི ཀུསལཾ། ཀུཙྪིཏཱནཾ ཝཱ སཱནཏོ ཨནྟཀརཎཏོ ཝིནཱསནཏོ ཀུསཱནི, པུཉྙཀིརིཡཝསེན པཝཏྟཱནི སདྡྷཱདཱིནི ཨིནྡྲིཡཱནི། ཏེཧི ལཱཏབྦཾ པཝཏྟེཏབྦནྟི ཀུསལཾ། ‘‘ཀུ’’ཨིཏི ཝཱ བྷཱུམི ཝུཙྩཏི, ཨདྷིཊྛཱནབྷཱཝེན ཏཾསདིསསྶ ཨཏྟནོ ནིསྶཡབྷཱུཏསྶ རཱུཔཱརཱུཔཔབནྡྷསྶ སམྤཏི ཨཱཡཏིཉྩ ཨནུདཧེན ཝིནཱསནཏོ ཀུཾ སསནྟཱིཏི ཀུསཱ, རཱགཱདཡོ། ཏེ ཝིཡ ཨཏྟནོ ནིསྶཡསྶ ལཝནཏོ ཚིནྡནཏོ ཀུསལཾ། པཡོགསམྤཱདིཏཱ ཧི ཀུསལདྷམྨཱ ཨཙྩནྟམེཝ རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨེ ཨཔྤཝཏྟིཀརཎེན སམུཙྪིནྡནྟི། ཀུསལསྶ མཱུལནྟི ཀུསལམཱུལཾ, སུཔྤཏིཊྛིཏབྷཱཝསཱདྷནེན ཀུསལསྶ པཏིཊྛཱ ནིདཱནནྟི ཨཏྠོ། ཨཀུསལམཱུལནྟི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ།

    Kusalanti etthāyaṃ vacanattho – kucchite pāpadhamme salayati calayati kampetīti kusalaṃ, kucchitena vā ākārena sayantīti kusā, pāpakā dhammā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato tanukaraṇato ñāṇaṃ kusaṃ nāma, tena lātabbaṃ gahetabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. Yathā vā kuso ubhayabhāgagataṃ hatthapadesaṃ lunāti, evamidaṃ uppannānuppannavasena ubhayabhāgagataṃ saṃkilesapakkhaṃ lunāti chindati, tasmā kuso viya lunātīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sāvajjadhammānaṃ salanato saṃvaraṇato kusalaṃ. Kusaladhammavasena hi akusalā manacchaṭṭhesu dvāresu appavattiyā saṃvutā honti. Kucchite vā pāpadhamme salayati gameti apanetīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā pāṇātipātādīnaṃ sānato nisānato tejanato kusā, dosalobhādayo. Sādīnavavasena cetanāya tikkhabhāvappattiyā pāṇātipātādīnaṃ mahāsāvajjatā. Te kuse lunāti chindatīti kusalaṃ. Kucchitānaṃ vā sānato antakaraṇato vināsanato kusāni, puññakiriyavasena pavattāni saddhādīni indriyāni. Tehi lātabbaṃ pavattetabbanti kusalaṃ. ‘‘Ku’’iti vā bhūmi vuccati, adhiṭṭhānabhāvena taṃsadisassa attano nissayabhūtassa rūpārūpapabandhassa sampati āyatiñca anudahena vināsanato kuṃ sasantīti kusā, rāgādayo. Te viya attano nissayassa lavanato chindanato kusalaṃ. Payogasampāditā hi kusaladhammā accantameva rūpārūpadhamme appavattikaraṇena samucchindanti. Kusalassa mūlanti kusalamūlaṃ, suppatiṭṭhitabhāvasādhanena kusalassa patiṭṭhā nidānanti attho. Akusalamūlanti etthāpi eseva nayo.

    ཨཀུསལནྟི པན ན ཀུསལཾ ཨཀུསལཾ, ཀུསལདྷམྨཱནཾ པཊིཔཀྑཝསེན ཨཀུསལནྟི པདསྶ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨེཝཉྷི ཨཱརོགྱཱནཝཛྫསུཁཝིཔཱཀཀོསལླསམྦྷཱུཏཊྛེན ཀུསལཾ ཝུཙྩཏཱིཏི། ཡཐཱ ཡཾ དྷམྨཛཱཏཾ ན ཨརོགཾ ན ཨཝཛྫཾ ན སུཁཝིཔཱཀཾ ན ཙ ཀོསལླསམྦྷཱུཏཾ, ཏཾ ཨཀུསལནྟི ཨཡམཏྠོ དསྶིཏོ ཧོཏི། ཨེཝཾ ཡཾ ན ཀུཙྪིཏཱནཾ སལནསབྷཱཝཾ, ན ཀུསེན, ཀུསེཧི ཝཱ པཝཏྟེཏབྦཾ, ན ཙ ཀུསོ ཝིཡ ལཝནཀཾ, ཏཾ ཨཀུསལཾ ནཱམཱཏི ཨཡམྤི ཨཏྠོ དསྶིཏོཏི ཝེདིཏབྦོ། ཝཏྠུཔཛཱནནཱཏི དུཀྑཱདིཝཏྠུནོ པཛཱནནཱ པཊིཝེདྷོ། ཏཐཱ བུཛ྄ཛྷནཀཔུགྒལཱནཾ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཝསེན དེསནཱ པཝཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཀུསལཱདིཔཛཱནནེནཱཔཱི’’ཏི། ཏེནེཝ ཙ སཾཁིཏྟེན དེསནཱ པཝཏྟཱ། བྷཱཝནཱམནསིཀཱརོ པན ‘‘སབྦཾ བྷིཀྑཝེ ཨབྷིཉྙེཡྻ’’ནྟི (སཾ॰ ནི॰ ༤.༤༦; པཊི॰ མ॰ ༡.༣) ཝཙནཏོ ཨནཝསེསཏོ རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨཱནཾ པརིགྒཧཝསེནེཝ པཝཏྟཏི། ཏེནཱཧ ‘‘དེསནཱཡེཝཱ’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ མནསིཀཱརཔཊིཝེདྷོཏི པུབྦབྷཱགེ པཝཏྟཝིཔསྶནཱམནསིཀཱརོ ཨརིཡམགྒཔཊིཝེདྷོ ཙ། ཀསྶཙི ཨཀོཔནཏོ ཝིཏྠཱརཝསེནེཝ ཝུཏྟཾ ཝིཔསྶནཾ ཨནུཡུཉྫནྟཱ མགྒཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷནྟཱཔི ཝིཏྠཱརནཡེནེཝ པཊིཝིཛ྄ཛྷནྟཱིཏི ཨཏྠོ ཝིསུདྡྷིཀྐམསྶ ཨབྷཱཝཏོ།

    Akusalanti pana na kusalaṃ akusalaṃ, kusaladhammānaṃ paṭipakkhavasena akusalanti padassa attho veditabbo. Evañhi ārogyānavajjasukhavipākakosallasambhūtaṭṭhena kusalaṃ vuccatīti. Yathā yaṃ dhammajātaṃ na arogaṃ na avajjaṃ na sukhavipākaṃ na ca kosallasambhūtaṃ, taṃ akusalanti ayamattho dassito hoti. Evaṃ yaṃ na kucchitānaṃ salanasabhāvaṃ, na kusena, kusehi vā pavattetabbaṃ, na ca kuso viya lavanakaṃ, taṃ akusalaṃ nāmāti ayampi attho dassitoti veditabbo. Vatthupajānanāti dukkhādivatthuno pajānanā paṭivedho. Tathā bujjhanakapuggalānaṃ ajjhāsayavasena desanā pavattāti āha ‘‘akusalādipajānanenāpī’’ti. Teneva ca saṃkhittena desanā pavattā. Bhāvanāmanasikāro pana ‘‘sabbaṃ bhikkhave abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46; paṭi. ma. 1.3) vacanato anavasesato rūpārūpadhammānaṃ pariggahavaseneva pavattati. Tenāha ‘‘desanāyevā’’tiādi. Tattha manasikārapaṭivedhoti pubbabhāge pavattavipassanāmanasikāro ariyamaggapaṭivedho ca. Kassaci akopanato vitthāravaseneva vuttaṃ vipassanaṃ anuyuñjantā maggaṃ paṭivijjhantāpi vitthāranayeneva paṭivijjhantīti attho visuddhikkamassa abhāvato.

    བྷིཀྑཱུཏི མཧཱཝིཧཱརེ དྷམྨསངྒཱིཏིཝསེན པཉྩནིཀཱཡམཎྜལེ ནིསིནྣབྷིཀྑཱུ། ཐེརོཏི ཏཏྠ སངྒྷཏྠེརོཏི ཝདནྟི། ཝཏྠསུཏྟཝཎྞནཱཡཾ ཝུཏྟནཡེན པན མཧཱསངྒྷརཀྑིཏཏྠེརསྶ ཨནྟེཝཱསིཀབྷིཀྑཱུ སནྡྷཱཡ ‘‘ཨཱཧཾསཱུ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཐེརོཏི པན མཧཱསངྒྷརཀྑིཏཏྠེརོ། སོ ཧི ཨིམསྨིཾ མཛ྄ཛྷིམནིཀཱཡེ ཏཾ ཏཾ ཝིནིཙྪཡཾ ཀཐེསི། རཱསིཏོཏི པིཎྜཏོ, ཨེཀཛ྄ཛྷནྟི ཨཏྠོ།

    Bhikkhūti mahāvihāre dhammasaṅgītivasena pañcanikāyamaṇḍale nisinnabhikkhū. Theroti tattha saṅghattheroti vadanti. Vatthasuttavaṇṇanāyaṃ vuttanayena pana mahāsaṅgharakkhitattherassa antevāsikabhikkhū sandhāya ‘‘āhaṃsū’’ti vuttaṃ. Theroti pana mahāsaṅgharakkhitatthero. So hi imasmiṃ majjhimanikāye taṃ taṃ vinicchayaṃ kathesi. Rāsitoti piṇḍato, ekajjhanti attho.

    ཨཀུསལཀམྨཔཐཝཎྞནཱ

    Akusalakammapathavaṇṇanā

    ཨཀོསལླཔྤཝཏྟིཡཱཏི ཀོསལླཔཊིཔཀྑཏོ ཨཀོསལླཾ ཝུཙྩཏི ཨཉྙཱཎཾ, ཏཏོ པཝཏྟནཏོ, ཨཀོསལླསམྦྷཱུཏཏྟཱཏི ཨཏྠོ། ཉཱཎཔཊིཔཀྑོ ཨཉྙཱཎཾ མིཏྟཔཊིཔཀྑོ ཨམིཏྟོ ཝིཡ ཀུསལཔཊིཔཀྑོ ཨཀུསལཾ ཀུསལེན པཧཱཏབྦཏྟཱ, ན པན ཀུསལཱནཾ པཧཱཡཏཏྟཱ། ཀུསལམེཝ ཧི པཡོགསམྤཱདིཏཾ ཨཀུསལཾ པཛཧཏི། སཧ ཨཝཛྫེཧི ལོབྷཱདཱིཧི ཝཏྟཏཱིཏི སཱཝཛྫཾ། དུཀྑོ ཨནིཊྛོ ཙཏུཀྑནྡྷ-སངྑཱཏོ ཝིཔཱཀོ ཨེཏསྶཱཏི དུཀྑཝིཔཱཀཾ། ཏཏྠ སཱཝཛྫཝཙནེན ཨཀུསལཱནཾ པཝཏྟིདུཀྑཏཾ དསྶེཏི, དུཀྑཝིཔཱཀཝཙནེན ཝིཔཱཀདུཀྑཏཾ། པུརིམཉྷི པཝཏྟིསམྦྷཝཝསེན ཨཀུསལསྶ ལཀྑཎཝཙནཾ, པཙྪིམཾ ཏཱལནྟརེ ཝིཔཱཀུཔྤཱདནསམཏྠཏཱཝསེན། ཏཐཱ པུརིམེན ཨཀུསལསྶ ཨཝིསུདྡྷསབྷཱཝཏཾ དསྶེཏི, པཙྪིམེན ཨཝིསུདྡྷཝིཔཱཀཏཾ། པུརིམེན ཨཀུསལཾ ཀུསལསབྷཱཝཏོ ནིཝཏྟེཏི, པཙྪིམེན ཨབྱཱཀཏསབྷཱཝཏོ སཝིཔཱཀཏྟདཱིཔཀཏྟཱ པཙྪིམསྶ། པུརིམེན ཝཱ ཨཝཛྫཝནྟཏཱདསྶནཏོ ཀིཙྩཊྛེན རསེན ཨནཏྠཛནནརསཏཾ དསྶེཏི, པཙྪིམེན སམྤཏྟིཨཏྠེན ཨནིཊྛཝིཔཱཀརསཏཾ། པུརིམེན ཙ ཨུཔཊྛཱནཱཀཱརཊྛེན པཙྩུཔཊྛཱནེན སཾཀིལེསཔཙྩུཔཊྛཱནཏཾ, པཙྪིམེན ཕལཊྛེན དུཀྑཝིཔཱཀཔཙྩུཔཊྛཱནཏཾ། པུརིམེན ཙ ཨཡོནིསོམནསིཀཱརཾ ཨཀུསལསྶ པདཊྛཱནཾ པཀཱསེཏི། ཏཏོ ཧི ཏཾ སཱཝཛྫཾ ཛཱཏཾ, པཙྪིམེན ཨཀུསལསྶ ཨཉྙེསཾ པདཊྛཱནབྷཱཝཾ ཝིབྷཱཝེཏི། ཏཉྷི དུཀྑཝིཔཱཀསྶ ཀཱརཎནྟི། སཾཀིལིཊྛནྟི སཾཀིལེསེཧི སམནྣཱགཏཾ, དསཧི ཀིལེསཝཏྠཱུཧི ཝིབཱདྷིཏཾ, ཨུཔཏཱཔིཏཾ ཝཱ ཏེཧི ཝིདཱུསིཏཾ མལཱིནཀཏཉྩཱཏི ཨཏྠོ། ཨིདཉྩསྶ དུཀྑཝིཔཱཀཏཉྩཱཏི ཨཏྠེ ཨིདཉྩ དུཀྑཝིཔཱཀཏཾ ཨཔཙྩཀྑཏཱཡ ཨསདྡཧནྟཱནཾ པཙྩཀྑཏོ ཨཱདཱིནཝདསྶནེན སཾཝེཛནཏྠཾ ཝུཏྟཾ། སཱདྷཱརཎཱ སབྦསྶཔི ཨཀུསལསྶ།

    Akosallappavattiyāti kosallapaṭipakkhato akosallaṃ vuccati aññāṇaṃ, tato pavattanato, akosallasambhūtattāti attho. Ñāṇapaṭipakkho aññāṇaṃ mittapaṭipakkho amitto viya kusalapaṭipakkho akusalaṃ kusalena pahātabbattā, na pana kusalānaṃ pahāyatattā. Kusalameva hi payogasampāditaṃ akusalaṃ pajahati. Saha avajjehi lobhādīhi vattatīti sāvajjaṃ. Dukkho aniṭṭho catukkhandha-saṅkhāto vipāko etassāti dukkhavipākaṃ. Tattha sāvajjavacanena akusalānaṃ pavattidukkhataṃ dasseti, dukkhavipākavacanena vipākadukkhataṃ. Purimañhi pavattisambhavavasena akusalassa lakkhaṇavacanaṃ, pacchimaṃ tālantare vipākuppādanasamatthatāvasena. Tathā purimena akusalassa avisuddhasabhāvataṃ dasseti, pacchimena avisuddhavipākataṃ. Purimena akusalaṃ kusalasabhāvato nivatteti, pacchimena abyākatasabhāvato savipākattadīpakattā pacchimassa. Purimena vā avajjavantatādassanato kiccaṭṭhena rasena anatthajananarasataṃ dasseti, pacchimena sampattiatthena aniṭṭhavipākarasataṃ. Purimena ca upaṭṭhānākāraṭṭhena paccupaṭṭhānena saṃkilesapaccupaṭṭhānataṃ, pacchimena phalaṭṭhena dukkhavipākapaccupaṭṭhānataṃ. Purimena ca ayonisomanasikāraṃ akusalassa padaṭṭhānaṃ pakāseti. Tato hi taṃ sāvajjaṃ jātaṃ, pacchimena akusalassa aññesaṃ padaṭṭhānabhāvaṃ vibhāveti. Tañhi dukkhavipākassa kāraṇanti. Saṃkiliṭṭhanti saṃkilesehi samannāgataṃ, dasahi kilesavatthūhi vibādhitaṃ, upatāpitaṃ vā tehi vidūsitaṃ malīnakatañcāti attho. Idañcassa dukkhavipākatañcāti atthe idañca dukkhavipākataṃ apaccakkhatāya asaddahantānaṃ paccakkhato ādīnavadassanena saṃvejanatthaṃ vuttaṃ. Sādhāraṇā sabbassapi akusalassa.

    སརསེནེཝ (དྷ॰ ས॰ མཱུལཊཱི॰ ༡) པཏནསབྷཱཝསྶ ཨནྟརཱ ཨེཝ ཨཏཱིཝ པཱཏནཾ ཨཏིཔཱཏོ, སཎིཀཾ པཏིཏུཾ ཨདཏྭཱ སཱིགྷཾ པཱཏནནྟི ཨཏྠོ། ཨཏིཀྐམྨཝཱ སཏྠཱདཱིཧི ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ པཱཏནཾ ཨཏིཔཱཏོ། པཡོགཝཏྠུམཧནྟཏཱདཱིཧི མཧཱསཱཝཛྫཏཱ ཏེཧི པཙྩཡེཧི ཨུཔྤཛྫམཱནཱཡ ཙེཏནཱཡ བལཝབྷཱཝཏོ། ཨེཀསྶ ཧི པཡོགསྶ སཧསཱ ནིཔྥཱདནཝསེན སཀིཙྩསཱདྷིཀཱཡ བཧུཀྑཏྟུཾ པཝཏྟཛཝནེཧི ལདྡྷཱསེཝནཱཡ ཙ སནྣིཊྛཱཔཀཙེཏནཱཡ ཝསེན པཡོགསྶ མཧནྟབྷཱཝོ། སཏིཔི ཀདཱཙི ཁུདྡཀེ ཙེཝ མཧནྟེ ཙ པཱཎེ པཡོགསྶ སམབྷཱཝེ མཧནྟཾ ཧནནྟསྶ ཙེཏནཱ ཏིབྦཱཀཱརཱ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཝཏྠུསྶ མཧནྟབྷཱཝོ། ཨིཏི ཨུབྷཡམྤེཏཾ ཙེཏནཱཡ བལཝབྷཱཝེནེཝ ཧོཏཱིཏི། ཡཐཱཝུཏྟཔཙྩཡཔརིཡཱཡེཔི ཏཾཏཾཔཙྩཡེཧི ཙེཏནཱཡ བལཝཏཱཡ ཨེཝ མཧཱསཱཝཛྫབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ། པཡོགཝཏྠུཨཱདིཔཙྩཡཱནཉྷི ཨམཧཏྟེཔི ཧནྟབྦསྶ གུཎཝནྟཏཱཡ མཧཱསཱཝཛྫཏཱ, ཏབྦིཔརིཡཱཡེན ཨཔྤསཱཝཛྫཏཱ ཙ ཝཏྠུསྶ མཧཏྟཱམཧཏྟེསུ ཝིཡ དཊྛབྦཱ། ཀིལེསཱནཾ ཨུཔཀྐམཱནཾ དྭིནྣཉྩ མུདུཏཱཡ ཏིབྦཏཱཡ ཙ ཨཔྤསཱཝཛྫཏཱ མཧཱསཱཝཛྫཏཱཔི ཡོཛེཏབྦཱ། པཱཎོ པཱཎསཉྙིཏཱ ཝདྷཀཙིཏྟཉྩ པུབྦབྷཱགིཡཱཔི ཧོནྟི, ཨུཔཀྐམོ ཝདྷཀཙེཏནཱསམུཊྛཱཔིཏོ། པཉྩ སམྦྷཱརཱ ཧི པཱཎཱཏིཔཱཏཙེཏནཱཏི སཱ པཉྩསམྦྷཱརཝིནིམུཏྟཱ དཊྛབྦཱ། ཨཡཉྩ ཝིཙཱརོ ཨདིནྣཱདཱནཱདཱིསུཔི ཡཐཱརཧཾ ཝཏྟབྦོ། ཝིཛ྄ཛྷནཔཧརཎཱདིཝསེན སཧཏྠེནནིབྦཏྟོ སཱཧཏྠིཀོ, ཨཱཎཱཔནཝསེན པཝཏྟོ ཨཱཎཏྟིཀོ, ཨུསུསཏྟིཡནྟཔཱསཱཎཱདིནིསྶཛྫནཝསེན པཝཏྟོ ནིསྶགྒིཡོ, ཨདུཧལསཛྫནཱདིཝསེན པཝཏྟོ ཐཱཝརོ, ཨཱཐབྦཎིཀཱདཱིནཾ ཝིཡ མནྟཔརིཛཔྤནཝསེན པཝཏྟོ ཝིཛྫཱམཡོ, ཀམྨཝིཔཱཀཛིདྡྷིམཡོ ཨིདྡྷིམཡོ དཱཋཱཀོཊནཱདཱིནི ཝིཡ།

    Saraseneva (dha. sa. mūlaṭī. 1) patanasabhāvassa antarā eva atīva pātanaṃ atipāto, saṇikaṃ patituṃ adatvā sīghaṃ pātananti attho. Atikkammavā satthādīhi abhibhavitvā pātanaṃ atipāto. Payogavatthumahantatādīhi mahāsāvajjatā tehi paccayehi uppajjamānāya cetanāya balavabhāvato. Ekassa hi payogassa sahasā nipphādanavasena sakiccasādhikāya bahukkhattuṃ pavattajavanehi laddhāsevanāya ca sanniṭṭhāpakacetanāya vasena payogassa mahantabhāvo. Satipi kadāci khuddake ceva mahante ca pāṇe payogassa samabhāve mahantaṃ hanantassa cetanā tibbākārā uppajjatīti vatthussa mahantabhāvo. Iti ubhayampetaṃ cetanāya balavabhāveneva hotīti. Yathāvuttapaccayapariyāyepi taṃtaṃpaccayehi cetanāya balavatāya eva mahāsāvajjabhāvo veditabbo. Payogavatthuādipaccayānañhi amahattepi hantabbassa guṇavantatāya mahāsāvajjatā, tabbipariyāyena appasāvajjatā ca vatthussa mahattāmahattesu viya daṭṭhabbā. Kilesānaṃ upakkamānaṃ dvinnañca mudutāya tibbatāya ca appasāvajjatā mahāsāvajjatāpi yojetabbā. Pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittañca pubbabhāgiyāpi honti, upakkamo vadhakacetanāsamuṭṭhāpito. Pañca sambhārā hi pāṇātipātacetanāti sā pañcasambhāravinimuttā daṭṭhabbā. Ayañca vicāro adinnādānādīsupi yathārahaṃ vattabbo. Vijjhanapaharaṇādivasena sahatthenanibbatto sāhatthiko, āṇāpanavasena pavatto āṇattiko, ususattiyantapāsāṇādinissajjanavasena pavatto nissaggiyo, aduhalasajjanādivasena pavatto thāvaro, āthabbaṇikādīnaṃ viya mantaparijappanavasena pavatto vijjāmayo, kammavipākajiddhimayo iddhimayo dāṭhākoṭanādīni viya.

    ཡདི ‘‘མམ ཨིད’’ནྟི པརེན པརིགྒཧིཏཾ ཨདིནྣཾ, ཨུཏྟཱནསེཡྻཀདཱརཀསནྟཀེ ཀཐཾ ཏསྶ པརིགྒཧསཉྙཱཡ ཨེཝ ཨབྷཱཝཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཡཏྠ པརོ’’ཏིཨཱདི། པརོ ནཱམ ཝིཉྙཱུ ཝཱ ཨཝིཉྙཱུ ཝཱ ཨཏྠི ཏསྶ ཝཏྠུསྶ སཱམིཀོ། ཨཝིཉྙཱུཔི ཧི ཝིཉྙུཀཱལེ ཡཐཱཀཱམཾ ཀརོནྟོ ཨདཎྜཱརཧོཏི། མནྟཔརིཛཔྤནེན པརསནྟཀཧརཎཾ ཝིཛྫཱམཡོ, ཝིནཱ མནྟེན པརསནྟཀསྶ ཀཱཡཝཙཱིཔཡོགེཧི པརིཀཌྜྷནཾ ཏཱདིསེནིདྡྷིཝསེན ཨིདྡྷིམཡོ པཡོགོཏི ཨདིནྣཱདཱནེ ཚ པཡོགཱ སཱཧཏྠིཀཱདཡོ ཝུཏྟཱ། ཡཐཱནུརཱུཔནྟི ཨེཏྠ སཱཧཏྠིཀོ ཏཱཝ པཉྩནྣམྤི ཨཝཧཱརཱནཾ ཝསེན པཝཏྟཏི, ཏཐཱ ཨཱཎཏྟིཡོ ནིསྶགྒིཡོ ཙ། ཐཱཝརོ ཐེཡྻཱཝཧཱརཔསཡ྄ཧཱཝཧཱརཔཊིཙྪནྣཱཝཧཱརཝསེན། ཏཐཱ སེསཱཔཱིཏི དཊྛབྦཾ།

    Yadi ‘‘mama ida’’nti parena pariggahitaṃ adinnaṃ, uttānaseyyakadārakasantake kathaṃ tassa pariggahasaññāya eva abhāvatoti āha ‘‘yattha paro’’tiādi. Paro nāma viññū vā aviññū vā atthi tassa vatthussa sāmiko. Aviññūpi hi viññukāle yathākāmaṃ karonto adaṇḍārahoti. Mantaparijappanena parasantakaharaṇaṃ vijjāmayo, vinā mantena parasantakassa kāyavacīpayogehi parikaḍḍhanaṃ tādiseniddhivasena iddhimayo payogoti adinnādāne cha payogāsāhatthikādayo vuttā. Yathānurūpanti ettha sāhatthiko tāva pañcannampi avahārānaṃ vasena pavattati, tathā āṇattiyo nissaggiyo ca. Thāvaro theyyāvahārapasayhāvahārapaṭicchannāvahāravasena. Tathā sesāpīti daṭṭhabbaṃ.

    མེཐུནསམཱཙཱརེསཱུཏི སདཱརཱསནྟོས-པརདཱརགམནཝསེན དུཝིདྷེསུ མེཐུནསམཱཙཱརེསུ། ཨཡམེཝཧི བྷེདོ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏོ། གོཏྟརཀྑིཏཱ སགོཏྟེཧི རཀྑིཏཱ། དྷམྨརཀྑིཏཱ སཧདྷམྨིཀེཧི རཀྑིཏཱ། སཱརཀྑཱ སསཱམིཀཱ། ཡསྶཱ གམནེ རཉྙཱ དཎྜོ ཋཔིཏོ, སཱ སཔརིདཎྜཱ། བྷརིཡབྷཱཝཏྠཾ དྷནེན ཀཱིཏཱ དྷནཀྐཱིཏཱ། ཚནྡེན ཝསནྟཱི ཚནྡཝཱསིནཱི། བྷོགཏྠཾ ཝསནྟཱི བྷོགཝཱསིནཱི། པཊཏྠཾ ཝསནྟཱི པཊཝཱསིནཱི། ཨུདཀཔཏྟཾ ཨཱམསིཏྭཱ གཧིཏཱ ཨོདཔཏྟཀིནཱི། ཙུམྦཊཀཾ ཨཔནེཏྭཱ གཧིཏཱ ཨོབྷཊཙུམྦཊཱ། ཀརམརཱནཱིཏཱ དྷཛཱཧཏཱ། ཏངྑཎིཀཱ མུཧུཏྟིཀཱ། ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ ཝཱིཏིཀྐམེ མིཙྪཱཙཱརོ མཧཱསཱཝཛྫོ, ན ཏཐཱ དྭིནྣཾ སམཱནཚནྡཏཱཡ། ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ ཝཱིཏིཀྐམནེ སཏིཔི མགྒེནམགྒཔཊིཔཏྟིཨདྷིཝཱསནེ པུརིམུཔྤནྣསེཝནཱབྷིསནྡྷིཔཡོགཱབྷཱཝཏོ མིཙྪཱཙཱརོ ན ཧོཏི ཨབྷིབྷུཡྻམཱནསྶཱཏི ཝདནྟི། སེཝནཱཙིཏྟེ སཏི པཡོགཱབྷཱཝོ ཨཔྤམཱཎཾ ཡེབྷུཡྻེན ཨིཏྠིཡཱ སེཝནཱཔཡོགསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ཏཐཱ སཏི པུརེཏརཾ སེཝནཱཙིཏྟསྶ ཨུཔཊྛཱནེཔི ཏསྶཱ མིཙྪཱཙཱརོ ན སིཡཱ, ཏཐཱ པུརིསསྶཔི སེཝནཱཔཡོགཱབྷཱཝེཏི, ཏསྨཱ ཨཏྟནོ རུཙིཡཱ པཝཏྟིཏསྶ ཝསེན ཏཡོ, བལཀྐཱརེན པཝཏྟིཏསྶ ཝསེན ཏཡོཏི སབྦེཔི ཨགྒཧིཏགྒཧཎེན ཙཏྟཱརོ སམྦྷཱརཱཏི ཝུཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ།

    Methunasamācāresūti sadārāsantosa-paradāragamanavasena duvidhesu methunasamācāresu. Ayamevahi bhedo idhādhippeto. Gottarakkhitā sagottehi rakkhitā. Dhammarakkhitā sahadhammikehi rakkhitā. Sārakkhā sasāmikā. Yassā gamane raññā daṇḍo ṭhapito, sā saparidaṇḍā. Bhariyabhāvatthaṃ dhanena kītā dhanakkītā. Chandena vasantī chandavāsinī. Bhogatthaṃ vasantī bhogavāsinī. Paṭatthaṃ vasantī paṭavāsinī. Udakapattaṃ āmasitvā gahitā odapattakinī. Cumbaṭakaṃ apanetvā gahitā obhaṭacumbaṭā. Karamarānītā dhajāhatā. Taṅkhaṇikā muhuttikā. Abhibhavitvā vītikkame micchācāro mahāsāvajjo, na tathā dvinnaṃ samānachandatāya. Abhibhavitvā vītikkamane satipi maggenamaggapaṭipattiadhivāsane purimuppannasevanābhisandhipayogābhāvato micchācāro na hoti abhibhuyyamānassāti vadanti. Sevanācitte sati payogābhāvo appamāṇaṃ yebhuyyena itthiyā sevanāpayogassa abhāvato. Tathā sati puretaraṃ sevanācittassa upaṭṭhānepi tassā micchācāro na siyā, tathā purisassapi sevanāpayogābhāveti, tasmā attano ruciyā pavattitassa vasena tayo, balakkārena pavattitassa vasena tayoti sabbepi aggahitaggahaṇena cattāro sambhārāti vuttanti veditabbaṃ.

    ཨཏྠབྷཉྫཀོཏི ཀམྨཔཐཝསེན ཝུཏྟཾ། ཀམྨཔཐཀཐཱ ཧེསཱཏི། ཨསྶཱཏི ཝིསཾཝཱདཀསྶ། མུསཱ ཝདཏི ཨེཏེནཱཏི ཙེཏནཱ མུསཱཝཱདོ, ཨིམསྨིཾ པཀྑེ ཨཏཐཱཀཱརེན ཝཏྠུནོ ཝིཉྙཱཔནཔཡོགོ མུསཱ, ཏཾསམུཊྛཱཔིཀཱ ཙེཏནཱམུསཱཝཱདོཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཏཏོ ཨཉྙཐཱ ཝཏྟུཾ ‘‘ཨཔརོ ནཡོ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨཏྟནོ སནྟཀཾ ཨདཱཏུཀཱམཏཱཡཱཏིཨཱདི མུསཱཝཱདསཱམཉྙེན ཝུཏྟཾ། ཧསཱདྷིཔྤཱཡེནཔི ཝིསཾཝཱདནཔུརཀྑཱརསྶ མུསཱཝཱདོ། པརསྶཱཏི ཝིསཾཝཱདནཝསེན ཝིཉྙཱཔེཏབྦསྶ། སོཏི མུསཱཝཱདཔཡོགོ།

    Atthabhañjakoti kammapathavasena vuttaṃ. Kammapathakathā hesāti. Assāti visaṃvādakassa. Musā vadati etenāti cetanā musāvādo, imasmiṃ pakkhe atathākārena vatthuno viññāpanapayogo musā, taṃsamuṭṭhāpikā cetanāmusāvādoti vuttattā tato aññathā vattuṃ ‘‘aparo nayo’’tiādi vuttaṃ. Attano santakaṃ adātukāmatāyātiādi musāvādasāmaññena vuttaṃ. Hasādhippāyenapi visaṃvādanapurakkhārassa musāvādo. Parassāti visaṃvādanavasena viññāpetabbassa. Soti musāvādapayogo.

    སུཉྙབྷཱཝནྟི པཱིཏིཝིརཧིཏཏཱཡ རིཏྟབྷཱཝཾ། ཕརུསསདྡཏཱཡ ནེཝ ཀཎྞསུཁཱ། ཨཏྠཝིཔནྣཏཱཡ ན ཧདཡསུཁཱ། སཾཀིལིཊྛཙིཏྟསྶཱཏི དོསེན, ལོབྷེན ཝཱ དཱུསིཏཙིཏྟསྶ།

    Suññabhāvanti pītivirahitatāya rittabhāvaṃ. Pharusasaddatāya neva kaṇṇasukhā. Atthavipannatāya na hadayasukhā. Saṃkiliṭṭhacittassāti dosena, lobhena vā dūsitacittassa.

    ཨེཀནྟཕརུསཱ ཙེཏནཱཏི ཨེཏེན དུཊྛཙིཏྟཏཾཡེཝ ཝིབྷཱཝེཏི, དུཊྛཙིཏྟཏཱ ཙསྶ ཨམརཎཱདྷིཔྤཱཡཝསེན དཊྛབྦཱ། སཏི ཧི མརཎཱདྷིཔྤཱཡེ ཨཏྠསིདྡྷི, ཏདབྷཱཝེ པཱཎཱཏིཔཱཏབྱཱཔཱདཱ སིཡུནྟི། ཡཾ པཊིཙྩ ཕརུསཝཱཙཱ པཡུཛྫཏི, ཏསྶ སམྨུཁཱཝ སཱིསཾ ཨེཏི། པརམྨུཁཱཔི སཱིསཾ ཨེཏི ཨེཝཱཏི ཨཔརེ། ཏཏྠཱཡཾ ཨདྷིཔྤཱཡོ ཡུཏྟོ སིཡཱ – སམྨུཁཱ པཡོགེ ཨགཱརཝཱདཱིནཾ བལཝབྷཱཝཏོ སིཡཱ ཙེཏནཱ བལཝཏཱི, པརསྶ ཙ ཏདཏྠཝིཉྙཱཔནཾ, ན ཏཐཱ ཨསམྨུཁཱཏི། ཡཐཱ ཙ ཨཀྐོསིཏེ མཏེ ཨཱལ༹ཧནེ ཀཏཱ ཁམཱཔནཱ ཨུཔཝཱདནྟརཱཡཾ ནིཝཏྟེཏི, ཨེཝཾ པརམྨུཁཱ པཡུཏྟཱ ཕརུསཝཱཙཱ ཧོཏིཡེཝཱཏི སཀྐཱ ཝིཉྙཱཏུཾ། ཏསྶཱཏི ཨེཀནྟཕརུསཙེཏནཱཡ ཨེཝ ཕརུསཝཱཙཱབྷཱཝསྶ ཨཱཝིབྷཱཝཏྠཾ། མམྨཙྪེདཀོ སཝནཕརུསཏཱཡཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཙིཏྟསཎྷཱཏཱཡ ཕརུསཝཱཙཱ ན ཧོཏི ཀམྨཔཐཱ’པྤཏྟཏྟཱ, ཀམྨབྷཱཝཾ པན ན སཀྐཱ ཝཱརེཏུཾ། ཨེཝཾ ཨནྭཡཝསེན ཙེཏནཱཕརུསཏཱཡ ཕརུསཝཱཙཾ སཱདྷེཏྭཱ ཨིདཱནི ཏམེཝ བྱཏིརེཀཝསེན སཱདྷེཏུཾ ‘‘ཝཙནསཎྷཏཱཡཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨེསཱཏི ཕརུསཝཱཙཱ། ཀམྨཔཐབྷཱཝཾ ཨཔྤཏྟཱ ཨཔྤསཱཝཛྫཱ, ཨིཏརཱ མཧཱསཱཝཛྫཱ། ཏཐཱ ཀིལེསཱནཾ མུདུཏིབྦཏཱབྷེདེཧི སབྦཾ པུརིམསདིསཾ།

    Ekantapharusā cetanāti etena duṭṭhacittataṃyeva vibhāveti, duṭṭhacittatā cassa amaraṇādhippāyavasena daṭṭhabbā. Sati hi maraṇādhippāye atthasiddhi, tadabhāve pāṇātipātabyāpādā siyunti. Yaṃ paṭicca pharusavācā payujjati, tassa sammukhāva sīsaṃ eti. Parammukhāpi sīsaṃ eti evāti apare. Tatthāyaṃ adhippāyo yutto siyā – sammukhā payoge agāravādīnaṃ balavabhāvato siyā cetanā balavatī, parassa ca tadatthaviññāpanaṃ, na tathā asammukhāti. Yathā ca akkosite mate āḷahane katā khamāpanā upavādantarāyaṃ nivatteti, evaṃ parammukhā payuttā pharusavācā hotiyevāti sakkā viññātuṃ. Tassāti ekantapharusacetanāya eva pharusavācābhāvassa āvibhāvatthaṃ. Mammacchedako savanapharusatāyāti adhippāyo. Cittasaṇhātāya pharusavācā na hoti kammapathā’ppattattā, kammabhāvaṃ pana na sakkā vāretuṃ. Evaṃ anvayavasena cetanāpharusatāya pharusavācaṃ sādhetvā idāni tameva byatirekavasena sādhetuṃ ‘‘vacanasaṇhatāyā’’tiādi vuttaṃ. Esāti pharusavācā. Kammapathabhāvaṃ appattā appasāvajjā, itarā mahāsāvajjā. Tathā kilesānaṃ mudutibbatābhedehi sabbaṃ purimasadisaṃ.

    ཨཱསེཝནཾ བཧུལཱིཀརཎཾ། ཡཾ ཨུདྡིསྶ པཝཏྟིཏོ, ཏེན ཨགྒཧིཏེ ཨཔྤསཱཝཛྫོ, གཧིཏེ མཧཱསཱཝཛྫོ ཀམྨཔཐཔྤཏྟིཏོ། ཡོ ཀོཙི པན སམྥཔྤལཱཔོ དྭཱིཧི སམྦྷཱརེཧི སིཛ྄ཛྷཏི། ཀིལེསཱནཾ མུདུཏིབྦཏཱཝསེནཔི ཨཔྤསཱཝཛྫམཧཱསཱཝཛྫཏཱ ཝེདིཏབྦཱ།

    Āsevanaṃ bahulīkaraṇaṃ. Yaṃ uddissa pavattito, tena aggahite appasāvajjo, gahite mahāsāvajjo kammapathappattito. Yo koci pana samphappalāpo dvīhi sambhārehi sijjhati. Kilesānaṃ mudutibbatāvasenapi appasāvajjamahāsāvajjatā veditabbā.

    ཨཏྟནོ པརིཎཱམནཾ ཙིཏྟེནེཝཱཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཧིཏསུཁཾ བྱཱཔཱདཡཏཱིཏི ཡོ ཏཾ ཨུཔྤཱདེཏི, ཏསྶ ཧིཏསུཁཾ ཝིནཱསེཏི། ཨཧོ ཝཏཱཏི ཨིམིནཱ ཨཙྩནྟཝིནཱསཙིནྟནཾ དཱིཔེཏི། ཨེཝཾ ཧིསྶ དཱརུཎཔཝཏྟིཡཱ ཀམྨཔཐཔྤཏྟི། ཡཐཱབྷུཙྩགཧཎཱབྷཱཝེནཱཏི ཡཱཐཱཝགྒཱཧསྶ ཨབྷཱཝེན ཨནིཙྩཱདིསབྷཱཝསྶ ནིཙྩཱདིཏོ གཧཎེན། མིཙྪཱ པསྶཏཱིཏི ཝིཏཐཾ པསྶཏི། སམྥཔྤལཱཔོ ཝིཡཱཏི ཨིམིནཱ ཨཱསེཝནསྶ མནྡཏཱཡ ཨཔྤསཱཝཛྫཏཾ, མཧནྟཏཱཡ མཧཱསཱཝཛྫཏཾ དསྶེཏི། གཧིཏཱཀཱརཝིཔརཱིཏཏཱཏི མིཙྪཱདིཊྛིཡཱ གཧིཏཱཀཱརསྶ ཝིཔརཱིཏབྷཱཝོ། ཝཏྠུནོཏི ཏསྶཱ ཨཡཐཱབྷཱུཏསབྷཱཝམཱཧ། ཏཐཱབྷཱཝེནཱཏི གཧིཏཱཀཱརེནེཝ ཏསྶ དིཊྛིགཏིཀསྶ, ཏསྶ ཝཱ ཝཏྠུནོ ཨུཔཊྛཱནཾ ཨེཝམེཏཾ, ན ཨིཏོ ཨཉྙཐཱཏི།

    Attano pariṇāmanaṃ cittenevāti veditabbaṃ. Hitasukhaṃ byāpādayatīti yo taṃ uppādeti, tassa hitasukhaṃ vināseti. Aho vatāti iminā accantavināsacintanaṃ dīpeti. Evaṃ hissa dāruṇapavattiyā kammapathappatti. Yathābhuccagahaṇābhāvenāti yāthāvaggāhassa abhāvena aniccādisabhāvassa niccādito gahaṇena. Micchā passatīti vitathaṃ passati. Samphappalāpo viyāti iminā āsevanassa mandatāya appasāvajjataṃ, mahantatāya mahāsāvajjataṃ dasseti. Gahitākāraviparītatāti micchādiṭṭhiyā gahitākārassa viparītabhāvo. Vatthunoti tassā ayathābhūtasabhāvamāha. Tathābhāvenāti gahitākāreneva tassa diṭṭhigatikassa, tassa vā vatthuno upaṭṭhānaṃ evametaṃ, na ito aññathāti.

    དྷམྨཏོཏི སབྷཱཝཏོ། ཀོཊྛཱསཏོཏི ཕསྶཔཉྩམཀཱདཱིསུ ཙིཏྟངྒཀོཊྛཱསེསུ ཡཾ ཀོཊྛཱསཱ ཧོནྟི, ཏཏོཏི ཨཏྠོ། ཙེཏནཱདྷམྨཱཏི ཙེཏནཱསབྷཱཝཱ།

    Dhammatoti sabhāvato. Koṭṭhāsatoti phassapañcamakādīsu cittaṅgakoṭṭhāsesu yaṃ koṭṭhāsā honti, tatoti attho. Cetanādhammāti cetanāsabhāvā.

    པཊིཔཱཊིཡཱ སཏྟཱཏི ཨེཏྠ ནནུ ཙེཏནཱ ཨབྷིདྷམྨེ ཀམྨཔཐེསུ ན ཝུཏྟཱཏི པཊིཔཱཊིཡཱ སཏྟནྣཾ ཀམྨཔཐབྷཱཝོ ན ཡུཏྟོཏི? ན, ཨཝཙནསྶ ཨཉྙཧེཏུཀཏྟཱ། ན ཧི ཏཏྠ ཙེཏནཱཡ ཨཀམྨཔཐཏྟཱ ཀམྨཔཐརཱསིམྷི ཨཝཙནཾ, ཀདཱཙི པན ཀམྨཔཐོ ཧོཏི, ན སབྦདཱཏི ཀམྨཔཐབྷཱཝསྶ ཨནིཡཏཏྟཱ ཨཝཙནཾ། ཡདཱ པན ཀམྨཔཐོ ཧོཏི, ཏདཱ ཀམྨཔཐརཱསིསངྒཧོ ན ནིཝཱརིཏོ། ཨེཏྠཱཧ – ཡདི ཙེཏནཱཡ སབྦདཱ ཀམྨཔཐབྷཱཝཱབྷཱཝཏོ ཨནིཡཏོ ཀམྨཔཐབྷཱཝོཏི ཀམྨཔཐརཱསིམྷི ཨཝཙནཾ, ནནུ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདཱིནཾ ཀམྨཔཐབྷཱཝཾ ཨཔྤཏྟཱནཾ ཨཏྠིཏཱཡ ཨནིཡཏོ ཀམྨཔཐབྷཱཝོཏི ཏེསམྤི ཀམྨཔཐརཱསིམྷི ཨཝཙནཾ ཨཱཔཛྫཏཱིཏི? ནཱཔཛྫཏི ཀམྨཔཐཏཱཏཾསབྷཱགཏཱཧི ཏེསཾ ཏཏྠ ཝུཏྟཏྟཱ། ཡདི ཨེཝཾ ཙེཏནཱཔི ཏཏྠ ཝཏྟབྦཱ སིཡཱ? སཙྩམེཏཾ, སཱ པན པཱཎཱཏིཔཱཏཱདིཀཱཏི པཱཀཊོ, ཏསྶཱ ཀམྨཔཐབྷཱཝོཏི ན ཝུཏྟཱ སིཡཱ། ཙེཏནཱཡ ཧི – ‘‘ཙེཏནཱཧཾ, བྷིཀྑཝེ, ཀམྨཾ ཝདཱམི (ཨ॰ ནི॰ ༦.༦༣; ཀཐཱ॰ ༥༣༩), ཏིཝིདྷཱ, བྷིཀྑཝེ, ཀཱཡསཉྩེཏནཱ ཨཀུསལཾ ཀཱཡཀམྨ’’ནྟིཨཱདིཝཙནཏོ (ཀཐཱ॰ ༥༣༩) ཀམྨབྷཱཝོ པཱཀཊོ, ཀམྨཾཡེཝ ཙ སུགཏིདུགྒཏཱིནཾ ཏཏྠ ཨུཔྤཛྫནཀསུཁདུཀྑཱནཉྩ པཐབྷཱཝེན པཝཏྟཾ ཀམྨཔཐོཏི ཝུཙྩཏཱིཏི པཱཀཊོ ཏསྶཱ ཀམྨཔཐབྷཱཝོ, ཨབྷིཛ྄ཛྷཱདཱིནཾ པན ཙེཏནཱསམཱིཧནབྷཱཝེན སུཙརིཏདུཙྩརིཏབྷཱཝོ ཙེཏནཱཛནིཏཔིཊྛིཝཊྚཀབྷཱཝེན སུགཏིདུགྒཏིཏདུཔྤཛྫནཀསུཁདུཀྑཱནཾ པཐབྷཱཝོ ཙཱཏི ན ཏཐཱ པཱཀཊོ ཀམྨཔཐབྷཱཝོཏི ཏེཡེཝ ཏེན སབྷཱཝེན དསྶེཏུཾ ཨབྷིདྷམྨེ ཙེཏནཱ ཀམྨཔཐརཱསིབྷཱཝེན ན ཝུཏྟཱ , ཨཏཐཱཛཱཏིཡཀཏྟཱ ཝཱ ཙེཏནཱ ཏེཧི སདྡྷིཾ ན ཝུཏྟཱཏི དཊྛབྦཾ། མཱུལཾ པཏྭཱཏི མཱུལདེསནཾ པཏྭཱ, མཱུལསབྷཱཝེསུ དྷམྨེསུ ཝུཙྩམཱནེསཱུཏི ཨཏྠོ།

    Paṭipāṭiyā sattāti ettha nanu cetanā abhidhamme kammapathesu na vuttāti paṭipāṭiyā sattannaṃ kammapathabhāvo na yuttoti? Na, avacanassa aññahetukattā. Na hi tattha cetanāya akammapathattā kammapatharāsimhi avacanaṃ, kadāci pana kammapatho hoti, na sabbadāti kammapathabhāvassa aniyatattā avacanaṃ. Yadā pana kammapatho hoti, tadā kammapatharāsisaṅgaho na nivārito. Etthāha – yadi cetanāya sabbadā kammapathabhāvābhāvato aniyato kammapathabhāvoti kammapatharāsimhi avacanaṃ, nanu abhijjhādīnaṃ kammapathabhāvaṃ appattānaṃ atthitāya aniyato kammapathabhāvoti tesampi kammapatharāsimhi avacanaṃ āpajjatīti? Nāpajjati kammapathatātaṃsabhāgatāhi tesaṃ tattha vuttattā. Yadi evaṃ cetanāpi tattha vattabbā siyā? Saccametaṃ, sā pana pāṇātipātādikāti pākaṭo, tassā kammapathabhāvoti na vuttā siyā. Cetanāya hi – ‘‘cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmi (a. ni. 6.63; kathā. 539), tividhā, bhikkhave, kāyasañcetanā akusalaṃ kāyakamma’’ntiādivacanato (kathā. 539) kammabhāvo pākaṭo, kammaṃyeva ca sugatiduggatīnaṃ tattha uppajjanakasukhadukkhānañca pathabhāvena pavattaṃ kammapathoti vuccatīti pākaṭo tassā kammapathabhāvo, abhijjhādīnaṃ pana cetanāsamīhanabhāvena sucaritaduccaritabhāvo cetanājanitapiṭṭhivaṭṭakabhāvena sugatiduggatitaduppajjanakasukhadukkhānaṃ pathabhāvo cāti na tathā pākaṭo kammapathabhāvoti teyeva tena sabhāvena dassetuṃ abhidhamme cetanā kammapatharāsibhāvena na vuttā , atathājātiyakattā vā cetanā tehi saddhiṃ na vuttāti daṭṭhabbaṃ. Mūlaṃ patvāti mūladesanaṃ patvā, mūlasabhāvesu dhammesu vuccamānesūti attho.

    ཨདིནྣཱདཱནཾ སཏྟཱརམྨཎནྟི ཨིདཾ ‘‘པཉྩ སིཀྑཱཔདཱ པརིཏྟཱརམྨཎཱ ཨེཝ ཝཱ’’ཏི ཨིམཱཡ པཉྷཔུཙྪཀཔཱལི༹ཡཱ ཝིརུཛ྄ཛྷཏི། ཡཉྷི པཱཎཱཏིཔཱཏཱདིདུསྶཱིལྱསྶ ཨཱརམྨཎཾ, ཏདེཝ ཏཾ ཝེརམཎིཡཱ ཨཱརམྨཎཾ། ཝཱིཏིཀྐམིཏབྦཝཏྠུཏོ ཨེཝ ཧི ཝིརཏཱིཏི། སཏྟཱརམྨཎནྟི ཝཱ སཏྟསངྑཱཏཾ སངྑཱརཱརམྨཎམེཝ ཨུཔཱདཱཡ ཝུཏྟནྟི ནཱཡཾ ཝིརོདྷོ། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ སམྨོཧཝིནོདནིཡཾ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༧༡༤) ‘‘ཡཱནི སིཀྑཱཔདཱནི ཨེཏྠ སཏྟཱརམྨཎཱནཱིཏི ཝུཏྟཱནི, ཏཱནི ཡསྨཱ སཏྟོཏི སངྑྱཾ གཏཾ སངྑཱརམེཝ ཨཱརམྨཎཾ ཀརོནྟཱི’’ཏི། ཝིསབྷཱགཝཏྠུནོ ‘‘ཨིཏྠཱི, པུརིསོ’’ཏི གཧེཏབྦཏོ སཏྟཱརམྨཎོཏི ཨེཀེ། ‘‘ཨེཀོ དིཊྛོ, དྭེ སུཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱ སམྥཔྤལཔནེ དིཊྛསུཏམུཏཝིཉྙཱཏཝསེན། ཏཐཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷཱཏི ཨེཏྠ ཏཐཱ-སདྡོ ‘‘དིཊྛསུཏམུཏཝིཉྙཱཏཝསེནཱ’’ཏི ཨིདམྤི ཨུཔསཾཧརཏི, ན སཏྟསངྑཱརཱརམྨཎཏཾ ཨེཝ དསྶནཱདིཝསེན ཨབྷིཛ྄ཛྷཱཡནཏོ། ‘‘ནཏྠི སཏྟཱ ཨོཔཔཱཏིཀཱ’’ཏི པཝཏྟམཱནཱཔི མིཙྪཱདིཊྛི ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཝིསཡཱཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡེནསྶཱ སངྑཱརཱརམྨཎཏཱ ཝུཏྟཱ། ཀཐཾ པན མིཙྪཱདིཊྛིཡཱ སབྦེ ཏེབྷཱུམཀདྷམྨཱ ཨཱརམྨཎཾ ཧོནྟཱིཏི? སཱདྷཱརཎཏོ། ‘‘ནཏྠི སུཀཏདུཀྐཊཱནཾ ཀམྨཱནཾ ཕལཾ ཝིཔཱཀོ’’ཏི ཧི པཝཏྟམཱནཱཡ ཨཏྠཏོ རཱུཔཱརུཔཱཝཙརདྷམྨཱཔི གཧིཏཱ ཨེཝ ཧོནྟཱིཏི།

    Adinnādānaṃ sattārammaṇanti idaṃ ‘‘pañca sikkhāpadā parittārammaṇā eva vā’’ti imāya pañhapucchakapāḷiyā virujjhati. Yañhi pāṇātipātādidussīlyassa ārammaṇaṃ, tadeva taṃ veramaṇiyā ārammaṇaṃ. Vītikkamitabbavatthuto eva hi viratīti. Sattārammaṇanti vā sattasaṅkhātaṃ saṅkhārārammaṇameva upādāya vuttanti nāyaṃ virodho. Tathā hi vuttaṃ sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 714) ‘‘yāni sikkhāpadāni ettha sattārammaṇānīti vuttāni, tāni yasmā sattoti saṅkhyaṃ gataṃ saṅkhārameva ārammaṇaṃ karontī’’ti. Visabhāgavatthuno ‘‘itthī, puriso’’ti gahetabbato sattārammaṇoti eke. ‘‘Eko diṭṭho, dve sutā’’tiādinā samphappalapane diṭṭhasutamutaviññātavasena. Tathā abhijjhāti ettha tathā-saddo ‘‘diṭṭhasutamutaviññātavasenā’’ti idampi upasaṃharati, na sattasaṅkhārārammaṇataṃ eva dassanādivasena abhijjhāyanato. ‘‘Natthi sattā opapātikā’’ti pavattamānāpi micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavisayāvāti adhippāyenassā saṅkhārārammaṇatā vuttā. Kathaṃ pana micchādiṭṭhiyā sabbe tebhūmakadhammā ārammaṇaṃ hontīti? Sādhāraṇato. ‘‘Natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti hi pavattamānāya atthato rūpārupāvacaradhammāpi gahitā eva hontīti.

    སུཁབཧུལཏཱཡ རཱཛཱནོ ཧསམཱནཱཔི ‘‘ཙོརཾ གྷཱཏེཐཱ’’ཏི ཝདནྟི, ཧཱསོ པན ཏེསཾ ཨཉྙཝིསཡོཏི ཨཱཧ ‘‘སནྣིཊྛཱཔཀ…པེ॰… ཧོཏཱི’’ཏི།

    Sukhabahulatāya rājāno hasamānāpi ‘‘coraṃ ghātethā’’ti vadanti, hāso pana tesaṃ aññavisayoti āha ‘‘sanniṭṭhāpaka…pe… hotī’’ti.

    ཀེསཉྩཱིཏི སཧཛཱཏཱནཾ ཨདིནྣཱདཱནཱདཱིནཾ། སམྤཡུཏྟཔབྷཱཝཀཊྛེནཱཏི སམྤཡུཏྟོ ཧུཏྭཱ ཨུཔྤཱདཀཊྛེན། ཀེསཉྩཱིཏི ཨསཧཛཱཏཱནཾ། ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡཊྛེནཱཏི ཨེཏེན མཱུལཊྛེན ལོབྷསྶ ཨུཔཀཱརཏཾ ནིཝཏྟེཏི། སུཔྤཏིཊྛིཏབྷཱཝསཱདྷནཊྛོ ཧི མཱུལཊྛོ, སོ ཙ ཧེཏུཔཙྩཡཏཱཨཝིནཱབྷཱཝཱི, ཏེན ཙེཏྠ མཱུལམིཝ མཱུལནྟི གཧེཏབྦཾ, ནིཔྤརིཡཱཡཏོ པན པུབྦེ ‘‘ཀེསཉྩཱི’’ཏི ཝུཏྟཱནཾ སཧཛཱཏཱནཾ མཱུལབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ། རཏྟོ ཁོཏིཨཱདིནཱ སུཏྟཔདེནཔི པཱཎཱཏིཔཱཏཱདཱིནཾ ཨཀུསལཱནཾ ལོབྷསྶ མཱུལཀཱརཎཏཾ ཝིབྷཱཝེཏི, ན མཱུལཊྛེནུཔཀཱརཏྠཾ ཨཝིསེསཏོ ཏེསཾ ཧེཏུཔཙྩཡཏྟཱབྷཱཝཏོ།

    Kesañcīti sahajātānaṃ adinnādānādīnaṃ. Sampayuttapabhāvakaṭṭhenāti sampayutto hutvā uppādakaṭṭhena. Kesañcīti asahajātānaṃ. Upanissayapaccayaṭṭhenāti etena mūlaṭṭhena lobhassa upakārataṃ nivatteti. Suppatiṭṭhitabhāvasādhanaṭṭho hi mūlaṭṭho, so ca hetupaccayatāavinābhāvī, tena cettha mūlamiva mūlanti gahetabbaṃ, nippariyāyato pana pubbe ‘‘kesañcī’’ti vuttānaṃ sahajātānaṃ mūlabhāvo veditabbo. Ratto khotiādinā suttapadenapi pāṇātipātādīnaṃ akusalānaṃ lobhassa mūlakāraṇataṃ vibhāveti, na mūlaṭṭhenupakāratthaṃ avisesato tesaṃ hetupaccayattābhāvato.

    ཨཀུསལཀམྨཔཐཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Akusalakammapathavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཀུསལཀམྨཔཐཝཎྞནཱ

    Kusalakammapathavaṇṇanā

    ཝེརནྟི པཱཎཱཏིཔཱཏཱདིཔཱཔདྷམྨཾ། སོ ཧི ཝེརཧེཏུཏཱཡ ‘‘ཝེར’’ནྟི ཝུཙྩཏི, ཏཾ མཎཏི ‘‘མཡི ཨིདྷ ཋིཏཱཡ ཀཐམཱགཙྪསཱི’’ཏི ཏཛྫེནྟཱི ཝིཡ ནིཝཱརེཏཱིཏི ཝེརམཎཱི། ཏེནཱཧ ‘‘པཛཧཏཱི’’ཏི། ‘‘ཝིརམཎཱི’’ཏི ཝཏྟབྦེ ནིརུཏྟིནཡེན ཨེཝ-ཀཱརཾ ཀཏྭཱ ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ། ཝིབྷངྒེ (ཝིབྷ॰ ༧༠༣, ༧༠༤) ཨེཝ ནིདྡིསནཝསེན ཨེཝཾ ཝུཏྟཱ། ཨསམཱདིནྣསཱིལསྶ སམྤཏྟཏོ ཡཐཱཨུཔཊྛིཏཝཱིཏིཀྐམིཏབྦཝཏྠུཏོ ཝིརཏི སམྤཏྟཝིརཏི, སམཱདཱནཝསེན ཨུཔྤནྣཱ ཝིརཏི སམཱདཱནཝིརཏི, སམཱདཱནཝསེན ཨུཔྤནྣཱ ཝིརཏི སམཱདཱནཝིརཏི, ཀིལེསཱནཾ སམུཙྪིནྡནཝསེན པཝཏྟཱཝིརཏི སམུཙྪེདཝིརཏི།

    Veranti pāṇātipātādipāpadhammaṃ. So hi verahetutāya ‘‘vera’’nti vuccati, taṃ maṇati ‘‘mayi idha ṭhitāya kathamāgacchasī’’ti tajjentī viya nivāretīti veramaṇī. Tenāha ‘‘pajahatī’’ti. ‘‘Viramaṇī’’ti vattabbe niruttinayena eva-kāraṃ katvā evaṃ vuttaṃ. Vibhaṅge (vibha. 703, 704) eva niddisanavasena evaṃ vuttā. Asamādinnasīlassa sampattato yathāupaṭṭhitavītikkamitabbavatthuto virati sampattavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, samādānavasena uppannā virati samādānavirati, kilesānaṃ samucchindanavasena pavattāvirati samucchedavirati.

    ཛཱིཝམཱནསསསྶ མཾསརུདྷིརསམྨིསྶཏཱཡ ཨལླསསམཾསཾ། མུཉྩི སབྦཏྠ སམཀརུཎཏཱཡ། སཙྩཾ ཝཏྭཱ ‘‘ཨེཏེན སཙྩཝཛྫེན མཡ྄ཧཾ མཱཏུ རོགོ སམྨཏཱུ’’ཏི ཨདྷིཊྛཱསི།

    Jīvamānasasassa maṃsarudhirasammissatāya allasasamaṃsaṃ. Muñci sabbattha samakaruṇatāya. Saccaṃ vatvā ‘‘etena saccavajjena mayhaṃ mātu rogo sammatū’’ti adhiṭṭhāsi.

    མཧཱསཔྤོཏི ཨཛགརོ། མུཉྩིཏྭཱ ཨགམཱསི སཱིལཏེཛེན།

    Mahāsappoti ajagaro. Muñcitvā agamāsi sīlatejena.

    ཀོསལླཾ ཝུཙྩཏི ཉཱཎཾ, ཀོསལླེན, ཀོསལླཏོ ཝཱ པཝཏྟིཡཱ ཨུཔགམནཏོ། ཀུཙྪིཏསཡནཏོཏི ཀུཙྪིཏེནཱཀཱརེན སཡནཏོ ཨནུསཡནཏོ, པཝཏྟནཏོ ཝཱ། ‘‘ཝེརམཎིཀུསལཱ’’ཏི ཝཏྟབྦཱཔི པུཙྪཱནུརཱུཔཾ ཝིསྶཛྫནནྟི ‘‘ཀུསལཱ’’ཏི ན ཝུཏྟཱ, ‘‘ཀུསལ’’ནྟྭེཝ ཝུཏྟཱ།

    Kosallaṃ vuccati ñāṇaṃ, kosallena, kosallato vā pavattiyā upagamanato. Kucchitasayanatoti kucchitenākārena sayanato anusayanato, pavattanato vā. ‘‘Veramaṇikusalā’’ti vattabbāpi pucchānurūpaṃ vissajjananti ‘‘kusalā’’ti na vuttā, ‘‘kusala’’ntveva vuttā.

    ཀཱམཉྩེཏྠ པཱལི༹ཡཾ ཝིརཏིཡོཝ ཨཱགཏཱ, སིཀྑཱཔདཝིབྷངྒེ (ཝིབྷ॰ ༧༠༤) པན ཙེཏནཱཔི ཨཱཧརིཏྭཱ དཱིཔིཏཱཏི ཏདུབྷཡམྤི གཎྷནྟོ ‘‘ཙེཏནཱཔི ཝཊྚནྟི ཝིརཏིཡོཔཱི’’ཏི ཨཱཧ།

    Kāmañcettha pāḷiyaṃ viratiyova āgatā, sikkhāpadavibhaṅge (vibha. 704) pana cetanāpi āharitvā dīpitāti tadubhayampi gaṇhanto ‘‘cetanāpi vaṭṭanti viratiyopī’’ti āha.

    ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱ ཧི མཱུལཾ པཏྭཱ ཀམྨཔཐཀོཊྛཱསཾ པཏྭཱ ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱཏི ཝུཏྟདྷམྨོ མཱུལཏོ ཨལོབྷོ ཀུསལམཱུལཾ ཧོཏཱིཏི ཨེཝམཏྠོ དཊྛབྦོ། སེསཔདདྭཡེཔི ཨེསེཝ ནཡོ།

    Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā kammapathakoṭṭhāsaṃ patvā anabhijjhāti vuttadhammo mūlato alobho kusalamūlaṃ hotīti evamattho daṭṭhabbo. Sesapadadvayepi eseva nayo.

    དུསྶཱིལྱཱརམྨཎཱ ཏདཱརམྨཎཱ ཛཱིཝིཏིནྡྲིཡཱདིཨཱརམྨཎཱ ཀཐཾ དུསྶཱིལྱཱནི པཛཧནྟཱིཏི ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཡཐཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

    Dussīlyārammaṇā tadārammaṇā jīvitindriyādiārammaṇā kathaṃ dussīlyāni pajahantīti taṃ dassetuṃ ‘‘yathā panā’’tiādi vuttaṃ.

    ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱ …པེ॰… ཝིརམནྟསྶཱཏི ཨབྷིཛ྄ཛྷཾ པཛཧནྟསྶཱཏི ཨཏྠོ། ན ཧི མནོདུཙྩརིཏཏོ ཝིརཏི ཨཏྠི ཨནབྷིཛ྄ཛྷཱདཱིཧེཝ ཏཔྤཧཱནསིདྡྷིཏོ། ཏེསུ ཨལོབྷོཏིཨཱདཱིསུ ཡཾ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ཨཀུསལམཱུལེསུ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།

    Anabhijjhā…pe… viramantassāti abhijjhaṃ pajahantassāti attho. Na hi manoduccaritato virati atthi anabhijjhādīheva tappahānasiddhito. Tesu alobhotiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ akusalamūlesu vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ཨཔྤནཱཝཱརནྟི ནིགམནཝཱརཾ། ཨེཀེན ནཡེནཱཏི ཝེདནཱདིཝསེན ཨརཱུཔམུཁེནེཝ ཨནེཀཝིདྷེསུ ཝིཔསྶནཱཀམྨཊྛཱནེསུ ཨེཀེན ཀམྨཊྛཱནནཡེན། ‘‘ཋཔེཏྭཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷཾ ནཝ ཨཀུསལཀམྨཔཐཱ’’ཏི ཝཏྟབྦཾ། དསཱཏི ཝཱ ཨིདཾ ‘‘ཀུསལཀམྨཔཐཱ’’ཏི ཨིམིནཱ སམྦནྡྷིཏབྦཾ ‘‘ཨཀུསལཀམྨཔཐཱ ཙ དས ཀུསལཀམྨཔཐཱ ཙཱ’’ཏི། ‘‘ཋཔེཏྭཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷ’’ནྟི ཧི ཨིམིནཱཝ ཨཀུསལཀམྨཔཐཱནཾ ནཝབྷཱཝོ ཝུཏྟོ ཧོཏི། ཨཐ ཝཱ དསཱཏི ཨིདཾ ཨུབྷཡཐཱཔི སམྦནྡྷིཏབྦཾ། ཨབྷིཛ྄ཛྷཱ ཧི པཧཱཏབྦཱཔི སཏི པརིཉྙེཡྻཏཾ ནཱཏིཝཏྟཏཱིཏི། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ ‘‘རཱུཔཏཎྷཱ པིཡརཱུཔཾ སཱཏརཱུཔ’’ནྟིཨཱདི, ཏསྨཱ སཱ ཏཱཡ པརིཉྙེཡྻཏཱཡ དུཀྑསཙྩེཔི སངྒཧཾ ལབྷཏེཝ, པཧཱཏབྦཾ པན ཨུཔཱདཱཡ ‘‘ཋཔེཏྭཱ ཨབྷིཛ྄ཛྷ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘པརིཡཱཡེན པན སབྦེཔི ཀམྨཔཐཱ དུཀྑསཙྩ’’ནྟི། ཨབྷིཛ྄ཛྷཱལོབྷཱནཾ པཝཏྟིཨཱཀཱརསིདྡྷབྷེདཾ ཨུཔཱདཱཡ ‘‘ཨིམེ དྭེ དྷམྨཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། སུཏྟནྟནཡེན ཏཎྷཱ ‘‘སམུདཡསཙྩ’’ནྟི ཝུཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘ནིཔྤརིཡཱཡེན སམུདཡསཙྩ’’ནྟི། ཨཔྤཝཏྟཱིཏི ཨཔྤཝཏྟིནིམིཏྟམཱཧ ཡཐཱ ‘‘རཱགཀྑཡོ དོསཀྑཡོ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༤.༣༡༤)། སཔྤཙྩཡཏཱཡ སངྑཏསབྷཱཝེ དུཀྑསཙྩེ གཧིཏེ ཨཔྤཙྩཡཏཱཡ ཨསངྑཏཾ ནིརོདྷསཙྩཾ པཊིཔཀྑཏོ ཨཱཝཏྟཏི, ཨེཀནྟསཱཝཛྫེ ཨཱཙཡགཱམིལཀྑཎེ སམུདཡསཙྩེ གཧིཏེ སཱཝཛྫཱ ཝིགམནཾ ཨཔཙཡགཱམིལཀྑཎཾ མགྒསཙྩཾཔཊིཔཀྑཏོ ཨཱཝཏྟཏཱིཏི དྭེ ཨཱཝཏྟཧཱརཝསེན ཝེདིཏབྦཱནཱིཏི ཝུཏྟཾ། ཏེནེཝཱཧ ནེཏྟིཡཾ (ནེཏྟི॰ ༤.ནིདྡེསཝཱར) –

    Appanāvāranti nigamanavāraṃ. Ekena nayenāti vedanādivasena arūpamukheneva anekavidhesu vipassanākammaṭṭhānesu ekena kammaṭṭhānanayena. ‘‘Ṭhapetvā abhijjhaṃ nava akusalakammapathā’’ti vattabbaṃ. Dasāti vā idaṃ ‘‘kusalakammapathā’’ti iminā sambandhitabbaṃ ‘‘akusalakammapathā ca dasa kusalakammapathā cā’’ti. ‘‘Ṭhapetvā abhijjha’’nti hi imināva akusalakammapathānaṃ navabhāvo vutto hoti. Atha vā dasāti idaṃ ubhayathāpi sambandhitabbaṃ. Abhijjhā hi pahātabbāpi sati pariññeyyataṃ nātivattatīti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘rūpataṇhā piyarūpaṃ sātarūpa’’ntiādi, tasmā sā tāya pariññeyyatāya dukkhasaccepi saṅgahaṃ labhateva, pahātabbaṃ pana upādāya ‘‘ṭhapetvā abhijjha’’nti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘pariyāyena pana sabbepi kammapathā dukkhasacca’’nti. Abhijjhālobhānaṃ pavattiākārasiddhabhedaṃ upādāya ‘‘ime dve dhammā’’ti vuttaṃ. Suttantanayena taṇhā ‘‘samudayasacca’’nti vuttāti āha ‘‘nippariyāyena samudayasacca’’nti. Appavattīti appavattinimittamāha yathā ‘‘rāgakkhayo dosakkhayo’’ti (saṃ. ni. 4.314). Sappaccayatāya saṅkhatasabhāve dukkhasacce gahite appaccayatāya asaṅkhataṃ nirodhasaccaṃ paṭipakkhato āvattati, ekantasāvajje ācayagāmilakkhaṇe samudayasacce gahite sāvajjā vigamanaṃ apacayagāmilakkhaṇaṃ maggasaccaṃpaṭipakkhato āvattatīti dve āvattahāravasena veditabbānīti vuttaṃ. Tenevāha nettiyaṃ (netti. 4.niddesavāra) –

    ‘‘ཨེཀམྷི པདཊྛཱནེ, པརིཡེསཏི སེསཀཾ པདཊྛཱནཾ།

    ‘‘Ekamhi padaṭṭhāne, pariyesati sesakaṃ padaṭṭhānaṃ;

    ཨཱཝཏྟཏི པཊིཔཀྑེ, ཨཱཝཏྟོ ནཱམ སོ ཧཱརོ’’ཏི༎

    Āvattati paṭipakkhe, āvatto nāma so hāro’’ti.

    སབྦཱཀཱརེནཱཏི ཀཱམརཱགརཱུཔརཱགཱདིསབྦཔྤཀཱརེཧི, སབྦཏོ ཝཱ ཨཔཱཡགམནཱིཡཱདིཨཱཀཱརཏོ, ཏཏྠ ཀིཉྩིཔི ཨནཝསེསེཏྭཱ ཝཱ། སབྦཱཀཱརེནེཝཱཏི སབྦཱཀཱརཏོ། ནཱིཧརིཏྭཱཏི ཨཔནེཏྭཱ, སམུཙྪིནྡིཏྭཱཨིཙྩེཝ ཨཏྠོ། ཀཉྩི དྷམྨཾ ཨནཝཀཱརཱིཀརིཏྭཱཏི རཱུཔཝེདནཱདཱིསུ ཀཉྩི ཨེཀདྷམྨམྤི ཨཝིནིབྦྷོགཾ ཀཏྭཱ, ཨེཀེཀཏོ ཨགྒཧེཏྭཱ སམཱུཧཏོཝ གཧེཏྭཱཏི ཨཏྠོ། ཨསྨཱིཏི ཨཧམསྨཱིཏི མཱནགྒཱཧཝསེན། སོ པན ཡསྨཱ པཉྩཀྑནྡྷེ ནིརཝསེསཏོ གཎྷཱཏི, ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ ‘‘སམཱུཧགྒཧཎཱཀཱརེནཱ’’ཏི། ཡསྨཱ ཙེཏྠ ཨགྒམགྒཙིཏྟཾ ཝུཙྩཏི, ཏསྨཱ ཨཱཧ ‘‘དིཊྛིསདིསཾ མཱནཱནུསཡ’’ནྟི། ‘‘ཡཾ རཱུཔཾ ཏཾ ཨཧ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཡཐཱ དིཊྛི རཱུཔཱདིཾ ‘‘ཨཧམསྨཱི’’ཏི གཎྷནྟཱི པཝཏྟཏི, ཨེཝཾ མཱནོཔི ‘‘སེཡྻོཧམསྨཱི’’ཏིཨཱདིནཱཏི ཨཱཧ ‘‘མཱནཱནུསཡོ ཨསྨཱིཏི པཝཏྟཏྟཱ དིཊྛིསདིསོ’’ཏི། པརིཙྪེདཀརོཏི ཨོསཱནཔརིཙྪེདཀརོ ཨིཏོ པརཾ དུཀྑསྶཱབྷཱཝཀརཎཏོ། ཀམྨཔཐདེསནཱཡཱཏི ཀམྨཔཐམུཁེན པཝཏྟཙཏུསཙྩདེསནཱཡ། མནསིཀཱརཔྤཊིཝེདྷཝསེནཱཏི ཝིཔསྶནཱམནསིཀཱརམགྒཔྤཊིཝེདྷཝསེན།

    Sabbākārenāti kāmarāgarūparāgādisabbappakārehi, sabbato vā apāyagamanīyādiākārato, tattha kiñcipi anavasesetvā vā. Sabbākārenevāti sabbākārato. Nīharitvāti apanetvā, samucchinditvāicceva attho. Kañci dhammaṃ anavakārīkaritvāti rūpavedanādīsu kañci ekadhammampi avinibbhogaṃ katvā, ekekato aggahetvā samūhatova gahetvāti attho. Asmīti ahamasmīti mānaggāhavasena. So pana yasmā pañcakkhandhe niravasesato gaṇhāti, tasmā vuttaṃ ‘‘samūhaggahaṇākārenā’’ti. Yasmā cettha aggamaggacittaṃ vuccati, tasmā āha ‘‘diṭṭhisadisaṃ mānānusaya’’nti. ‘‘Yaṃ rūpaṃ taṃ aha’’ntiādinā yathā diṭṭhi rūpādiṃ ‘‘ahamasmī’’ti gaṇhantī pavattati, evaṃ mānopi ‘‘seyyohamasmī’’tiādināti āha ‘‘mānānusayo asmīti pavattattā diṭṭhisadiso’’ti. Paricchedakaroti osānaparicchedakaro ito paraṃ dukkhassābhāvakaraṇato. Kammapathadesanāyāti kammapathamukhena pavattacatusaccadesanāya. Manasikārappaṭivedhavasenāti vipassanāmanasikāramaggappaṭivedhavasena.

    ཀུསལཀམྨཔཐཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Kusalakammapathavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཨཱཧཱརཝཱརཝཎྞནཱ

    Āhāravāravaṇṇanā

    ༩༠. ཨཱཧརཏཱིཏི (སཾ॰ ནི॰ ཊཱི॰ ༢.༢.༡༡) ཨཱནེཏི, ཨུཔྤཱདེཏི ཨུཔཏྠམྦྷེཏི ཙཱཏི ཨཏྠོ། ནིབྦཏྟཱཏི པསུཏཱ། ཏཏོ པཊྛཱཡ ཧི ལོཀེ ཛཱཏཝོཧཱརོ། པཊིསནྡྷིགྒཧཎཏོ པན པཊྛཱཡ ཡཱཝ མཱཏུཀུཙྪིཏོ ནིཀྑམནཾ, ཏཱཝ སམྦྷཝེསིནོ། ཨེས ཏཱཝ གབྦྷསེཡྻཀེསུ བྷཱུཏསམྦྷཝེསིཝིབྷཱགོ, ཨིཏརེསུ པན པཋམཙིཏྟཱདིཝསེན ཝུཏྟོ། སམྦྷཝ-སདྡོ ཙེཏྠ གབྦྷསེཡྻཀཱནཾ ཝསེན པསཱུཏིཔརིཡཱཡོ, ཨིཏརེསཾ ཝསེན ཨུཔྤཏྟིཔརིཡཱཡོ། པཋམཙིཏྟཔཋམཨིརིཡཱཔཐཀྑཎེསུ ཧི ཏེ སམྦྷཝཾ ཨུཔྤཏྟིཾ ཨེསནྟི ཨུཔགཙྪནྟི ནཱམ, ན ཏཱཝ བྷཱུཏཱ ཨུཔྤཏྟིཡཱ ན སུཔྤཏིཊྛིཏཏྟཱ། བྷཱུཏཱཡེཝ སབྦསོ བྷཝེསནཱཡ སམུཙྪིནྣཏྟཱ། ན པུན བྷཝིསྶནྟཱིཏི ཨཝདྷཱརཎེན ནིཝཏྟིཏམཏྠཾ དསྶེཏི, ‘‘ཡོ ཙ ཀཱལགྷསོ བྷཱུཏོ’’ཏིཨཱདཱིསུ (ཛཱ॰ ༡.༢.༡༩༠) བྷཱུཏ-སདྡསྶ ཁཱིཎཱསཝཝཱཙིཏཱ དཊྛབྦཱ། ཝཱ-སདྡོ ཙེཏྠ སམྤིཎྜནཏྠོ ‘‘ཨགྒིནཱ ཝཱ ཨུདཀེན ཝཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (ཨུདཱ॰ ༧༦) ཝིཡ།

    90.Āharatīti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.11) āneti, uppādeti upatthambheti cāti attho. Nibbattāti pasutā. Tato paṭṭhāya hi loke jātavohāro. Paṭisandhiggahaṇato pana paṭṭhāya yāva mātukucchito nikkhamanaṃ, tāva sambhavesino. Esa tāva gabbhaseyyakesu bhūtasambhavesivibhāgo, itaresu pana paṭhamacittādivasena vutto. Sambhava-saddo cettha gabbhaseyyakānaṃ vasena pasūtipariyāyo, itaresaṃ vasena uppattipariyāyo. Paṭhamacittapaṭhamairiyāpathakkhaṇesu hi te sambhavaṃ uppattiṃ esanti upagacchanti nāma, na tāva bhūtā uppattiyā na suppatiṭṭhitattā. Bhūtāyeva sabbaso bhavesanāya samucchinnattā. Na puna bhavissantīti avadhāraṇena nivattitamatthaṃ dasseti, ‘‘yo ca kālaghaso bhūto’’tiādīsu (jā. 1.2.190) bhūta-saddassa khīṇāsavavācitā daṭṭhabbā. Vā-saddo cettha sampiṇḍanattho ‘‘agginā vā udakena vā’’tiādīsu (udā. 76) viya.

    ཡཐཱསཀཾ པཙྩཡབྷཱཝེན ཨཏྟབྷཱཝསྶ པཊྛཔནམེཝེཏྠཨཱཧཱརེཧི ཀཱཏབྦཨནུགྒཧོཏི ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧ ‘‘ཝཙནབྷེདོ…པེ॰… ཨེཀོཡེཝཱ’’ཏི། སཏྟསྶ ཨུཔྤནྣདྷམྨཱནནྟི སཏྟསྶསནྟཱནེ ཨུཔྤནྣདྷམྨཱནཾ། ཡཐཱ ‘‘ཝསྶསཏཾ ཏིཊྛཏཱི’’ཏི ཝུཏྟེ ཨནུཔྤབནྡྷཝསེན པཝཏྟཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི, ཨེཝཾ ཋིཏིཡཱཏི ཨནུཔྤབནྡྷཝསེན པཝཏྟིཡཱཏི ཨཏྠོ, སཱ པན ཨཝིཙྪེདོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཝིཙྪེདཱཡཱ’’ཏི། ཨནུཔྤབནྡྷདྷམྨུཔྤཏྟིཡཱ སཏྟསནྟཱནོ ཨནུགྒཧིཏོ ནཱམ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནུཔྤནྣཱནཾ ཨུཔྤཱདཱཡཱ’’ཏི། ཨེཏཱནཱིཏི ཋིཏིཨནུགྒཧཔདཱནི། ཨུབྷཡཏྠ དཊྛབྦཱནི, ན ཡཐཱསངྑྱཾ།

    Yathāsakaṃ paccayabhāvena attabhāvassa paṭṭhapanamevetthaāhārehi kātabbaanuggahoti adhippāyenāha ‘‘vacanabhedo…pe… ekoyevā’’ti. Sattassa uppannadhammānanti sattassasantāne uppannadhammānaṃ. Yathā ‘‘vassasataṃ tiṭṭhatī’’ti vutte anuppabandhavasena pavattatīti vuttaṃ hoti, evaṃ ṭhitiyāti anuppabandhavasena pavattiyāti attho, sā pana avicchedoti āha ‘‘avicchedāyā’’ti. Anuppabandhadhammuppattiyā sattasantāno anuggahito nāma hotīti āha ‘‘anuppannānaṃ uppādāyā’’ti. Etānīti ṭhitianuggahapadāni. Ubhayattha daṭṭhabbāni, na yathāsaṅkhyaṃ.

    ཝཏྠུགཏཱ ཨོཛཱ ཝཏྠུ ཝིཡ ཏེན སདྡྷིཾ ཨཱཧརིཏབྦཏཾ གཙྪཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཛ྄ཛྷོཧརིཏབྦཏོ ཨཱཧཱརོ’’ཏི། ནིབྦཏྟིཏཨོཛཾ པན སནྡྷཱཡ ‘‘ཀབལཱི༹ཀཱརཱཧཱརོ ཨོཛཊྛམཀརཱུཔཱནི ཨཱཧརཏཱི’’ཏི ཝཀྑཏི། ཨོལཱ༹རིཀཏཱ ཨཔྤོཛཏཱཡ, ན ཝཏྠུནོ ཐཱུལཏཱཡ, ཀཐིནཏཱཡ ཝཱ, ཏསྨཱ ཡསྨིཾ ཝཏྠུསྨིཾ པརིཏྟཱ ཨོཛཱ ཧོཏི, ཏཾ ཨོལཱ༹རིཀཾ། སཔྤཱདཡོ དུཀྑུཔྤཱདཀཏཱཡ ཨོལཱ༹རིཀཱཝེདིཏབྦཱ། ཝིསཱཎཱདཱིནཾ ཏིཝསྶཚཌྜིཏཱནཾ པཱུཏིབྷཱུཏྟཏཱ མུདུཀཏཱཏི ཝདནྟི, ཏརཙྪཁེལ༹ཏེམིཀཏཱཡ པན ཏཐཱབྷཱུཏཱནཾ ཏེསཾ མུདུཀཏཱ། དྷམྨསབྷཱཝོ ཧེས། སསཱནཾ ཨཱཧཱརོ སུཁུམོ ཏརུཎཏིཎསསྶཁཱདནཏོ། སཀུཎཱནཾ ཨཱཧཱརོ སུཁུམོ ཏིཎབཱིཛཱདིཁཱདནཏོ། པཙྩནྟཝཱསཱིནཾ སུཁུམོ, ཏེསཉྷི སཱཀཔཎྞསུཀྑཀུརཔདུམཔཏྟམྤི ཨཱཧཱརོཏི། ཏེསཾ པརནིམྨིཏཝསཝཏྟཱིནཾ། སུཁུམོཏྭེཝཱཏི ན ཀིཉྩི ཨུཔཱདཱཡ, ཨཐ ཁོ སུཁུམོ ཨིཙྩེཝ ནིཊྛཾ པཏྟོ ཏཏོ པརཾ སུཁུམསྶ ཨབྷཱཝཏོ།

    Vatthugatā ojā vatthu viya tena saddhiṃ āharitabbataṃ gacchatīti vuttaṃ ‘‘ajjhoharitabbato āhāro’’ti. Nibbattitaojaṃ pana sandhāya ‘‘kabaḷīkārāhāro ojaṭṭhamakarūpāni āharatī’’ti vakkhati. Oḷārikatā appojatāya, na vatthuno thūlatāya, kathinatāya vā, tasmā yasmiṃ vatthusmiṃ parittā ojā hoti, taṃ oḷārikaṃ. Sappādayo dukkhuppādakatāya oḷārikāveditabbā. Visāṇādīnaṃ tivassachaḍḍitānaṃ pūtibhūttatā mudukatāti vadanti, taracchakheḷatemikatāya pana tathābhūtānaṃ tesaṃ mudukatā. Dhammasabhāvo hesa. Sasānaṃāhāro sukhumo taruṇatiṇasassakhādanato. Sakuṇānaṃ āhāro sukhumo tiṇabījādikhādanato. Paccantavāsīnaṃ sukhumo, tesañhi sākapaṇṇasukkhakurapadumapattampi āhāroti. Tesaṃ paranimmitavasavattīnaṃ. Sukhumotvevāti na kiñci upādāya, atha kho sukhumo icceva niṭṭhaṃ patto tato paraṃ sukhumassa abhāvato.

    ཝཏྠུཝསེན པནེཏྠ ཨཱཧཱརསྶ ཨོལཱ༹རིཀསུཁུམཏཱ ཝུཏྟཱ, སཱ ཙསྶ ཨཔྤོཛམཧོཛཏཱཧི ཝེདིཏབྦཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཨེཏྠ ཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པརིསྶམནྟི ཁུདཱཝསེན ཨུཔྤནྣཾ སརཱིརཁེདཾ། ཝིནོདེཏཱིཏི ཝཏྠུ ཏསྶ ཝིནོདནམཏྟཾ ཀརོཏི། ན པན སཀྐོཏི པཱལེཏུནྟི སརཱིརཾ ཡཱཔེཏུཾ ནཔྤཧོཏི ནིསྶཱརཏྟཱ། ན སཀྐོཏི པརིསྶམཾ ཝིནོདེཏུཾ ཨཱམཱསཡསྶ ཨཔཱུརཎཏོ།

    Vatthuvasena panettha āhārassa oḷārikasukhumatā vuttā, sā cassa appojamahojatāhi veditabbāti dassetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Parissamanti khudāvasena uppannaṃ sarīrakhedaṃ. Vinodetīti vatthu tassa vinodanamattaṃ karoti. Na pana sakkoti pāletunti sarīraṃ yāpetuṃ nappahoti nissārattā. Na sakkoti parissamaṃ vinodetuṃ āmāsayassa apūraṇato.

    ཚབྦིདྷོཔཱིཏི ཨིམིནཱ ཀསྶཙིཔི ཕསྶསྶ ཨནཝསེསིཏབྦཏམཱཧ། ཨཱཧཱརསྶདེསནཱཀྐམེནེཝེཏྠ ཕསྶཱདཱིནཾ དུཏིཡཱདིཏཱ, ན ཨཉྙེན ཀཱརཎེནཱཏི ཨཱཧ ‘‘དེསནཱནཡོ ཨེཝཱ’’ཏིཨཱདི། མནསོ སཉྩེཏནཱ, ན སཏྟསྶཱཏི དསྶནཏྠཾ མནོགཧཎཾ ཡཐཱ ‘‘ཙིཏྟསྶ ཋིཏི (དྷ॰ ས॰ ༡༡), ཙེཏོཝིམུཏྟི ཙཱ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༦༩) ཨཱཧ ‘‘མནོསཉྩེཏནཱཏི ཙེཏནཱ ཨེཝཱ’’ཏི། ཙིཏྟནྟི ཡཾ ཀིཉྩི ཙིཏྟཾ, ན ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎམེཝ།

    Chabbidhopīti iminā kassacipi phassassa anavasesitabbatamāha. Āhārassadesanākkamenevettha phassādīnaṃ dutiyāditā, na aññena kāraṇenāti āha ‘‘desanānayo evā’’tiādi. Manaso sañcetanā, na sattassāti dassanatthaṃ manogahaṇaṃ yathā ‘‘cittassa ṭhiti (dha. sa. 11), cetovimutti cā’’ti (ma. ni. 1.69) āha ‘‘manosañcetanāti cetanā evā’’ti. Cittanti yaṃ kiñci cittaṃ, na vipākaviññāṇameva.

    པུབྦེ ‘‘ཨཱཧཱརནྟི པཙྩཡ’’ནྟི ཝུཏྟཏྟཱ ‘‘ཡདི པཙྩཡཊྛོ ཨཱཧཱརཊྛོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙོདེཏི། ཨཐ ཀསྨཱ ཨིམེཡེཝ ཙཏྟཱརོ ཝུཏྟཱཏི ཨཐ ཀསྨཱ ཙཏྟཱརོཝ ཝུཏྟཱ, ཨིམེ ཨེཝ ཙ ཝུཏྟཱཏི ཡོཛནཱ། ཝིསེསཔཙྩཡཏྟཱཏི ཨེཏེན ཡཐཱ ཨཉྙེ པཙྩཡདྷམྨཱ ཨཏྟནོ པཙྩཡུཔྤནྣསྶ པཙྩཡཱཝ ཧོནྟི, ཨིམེ པན ཏཐཱ ཙ ཧོནྟི ཨཉྙཐཱ ཙཱཏི སམཱནེཔི པཙྩཡཏྟེ ཨཏིརེཀཔཙྩཡཱ ཧོནྟི, ཏསྨཱ ཨཱཧཱརཱཏི ཝུཏྟཱཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེཏི། ཨིདཱནི ཏཾ ཨཏིརེཀཔཙྩཡཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཝིསེསཔཙྩཡོ ཧཱི’’ཏིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། ཝིསེསཔཙྩཡོ རཱུཔཀཱཡསྶ ཀབལཱི༹ཀཱརོ ཨཱཧཱརོ ཨུཔཏྠམྦྷཀབྷཱཝཏོ། ཏེནཱཧ ཨཊྛཀཐཱཡཾ (ཝིསུདྡྷི॰ ༢.༧༠༨; པཊྛཱ॰ ཨཊྛ॰ པཙྩཡུདྡེསཝཎྞནཱ) ‘‘རཱུཔཱརཱུཔཱནཾ ཨུཔཏྠམྦྷཀཏྟེན ཨུཔཀཱརཀཱ ཙཏྟཱརོ ཨཱཧཱརཱ ཨཱཧཱརཔཙྩཡོ’’ཏི། ཨུཔཏྠམྦྷཀཏྟཉྷི སཏིཔི ཛནཀཏྟེ ཨརཱུཔཱིནཾ ཨཱཧཱརཱནཾ ཨཱཧཱརཛརཱུཔསམུཊྛཱཔཀརཱུཔཱཧཱརསྶ ཙ ཧོཏི, ཨསཏི པན ཨུཔཏྠམྦྷཀཏྟེ ཨཱཧཱརཱནཾ ཛནཀཏྟཾ ནཏྠཱིཏི ཨུཔཏྠམྦྷཀཏྟཾ པདྷཱནཾ། ཛནཡམཱནོཔི ཧི ཨཱཧཱརོ ཨཝིཙྪེདཝསེན ཨུཔཏྠམྦྷཡམཱནོ ཨེཝ ཛནེཏཱིཏི ཨུཔཏྟམྦྷཀབྷཱཝོ ཨེཝ ཨཱཧཱརབྷཱཝོ། ཝེདནཱཡ ཕསྶོ ཝིསེསཔཙྩཡོ། ‘‘ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱ’’ཏི ཧི ཝུཏྟཾ། ‘‘སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟི (ཨུདཱ॰ ༡; མ॰ ནི॰ ༣.༡༢༦) ཝཙནཏོ ཝིཉྙཱཎསྶམནོསཉྩེཏནཱ། ‘‘ཙེཏནཱ ཏིཝིདྷཾ བྷཝཾ ཛནེཏཱི’’ཏི ཧི ཝུཏྟཾ། ‘‘ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི པན ཝཙནཏོ ནཱམརཱུཔསྶ ཝིཉྙཱཎཾ ཝིསེསཔཙྩཡཱ། ན ཧི ཨོཀྐནྟིཝིཉྙཱཎཱབྷཱཝེ ནཱམརཱུཔསྶ ཨཏྟསམྦྷཝོ། ཡཐཱཧ ‘‘ཝིཉྙཱཎཉྩ ཧི, ཨཱནནྡ, མཱཏུཀུཙྪིསྨིཾ ན ཨོཀྐམིསྶཐ, ཨཔི ནུ ཁོ ནཱམརཱུཔཾ མཱཏུཀུཙྪིསྨིཾ སམུཙྩིསྶཐཱ’’ཏིཨཱདི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༡༡༥)། ཝུཏྟམེཝཏྠཾ སུཏྟེན སཱདྷེཏུཾ ‘‘ཡཐཱཧཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

    Pubbe ‘‘āhāranti paccaya’’nti vuttattā ‘‘yadi paccayaṭṭho āhāraṭṭho’’tiādinā codeti. Atha kasmā imeyeva cattāro vuttāti atha kasmā cattārova vuttā, ime eva ca vuttāti yojanā. Visesapaccayattāti etena yathā aññe paccayadhammā attano paccayuppannassa paccayāva honti, ime pana tathā ca honti aññathā cāti samānepi paccayatte atirekapaccayā honti, tasmā āhārāti vuttāti imamatthaṃ dasseti. Idāni taṃ atirekapaccayataṃ dassetuṃ ‘‘visesapaccayo hī’’tiādi āraddhaṃ. Visesapaccayo rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro upatthambhakabhāvato. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.708; paṭṭhā. aṭṭha. paccayuddesavaṇṇanā) ‘‘rūpārūpānaṃ upatthambhakattena upakārakā cattāro āhārā āhārapaccayo’’ti. Upatthambhakattañhi satipi janakatte arūpīnaṃ āhārānaṃ āhārajarūpasamuṭṭhāpakarūpāhārassa ca hoti, asati pana upatthambhakatte āhārānaṃ janakattaṃ natthīti upatthambhakattaṃ padhānaṃ. Janayamānopi hi āhāro avicchedavasena upatthambhayamāno eva janetīti upattambhakabhāvo eva āhārabhāvo. Vedanāya phasso visesapaccayo. ‘‘Phassapaccayā vedanā’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti (udā. 1; ma. ni. 3.126) vacanato viññāṇassamanosañcetanā. ‘‘Cetanā tividhaṃ bhavaṃ janetī’’ti hi vuttaṃ. ‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti pana vacanato nāmarūpassa viññāṇaṃ visesapaccayā. Na hi okkantiviññāṇābhāve nāmarūpassa attasambhavo. Yathāha ‘‘viññāṇañca hi, ānanda, mātukucchismiṃ na okkamissatha, api nu kho nāmarūpaṃ mātukucchismiṃ samuccissathā’’tiādi (dī. ni. 2.115). Vuttamevatthaṃ suttena sādhetuṃ ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ.

    ཨེཝཾ ཡདིཔི པཙྩཡཊྛོ ཨཱཧཱརཊྛོ, ཝིསེསཔཙྩཡཏཱཡ པན ཨིམེ ཨེཝ ཨཱཧཱརཱཏི ཝུཏྟཱཏི ཏཾ ནེསཾ ཝིསེསཔཙྩཡཏཾ ཨཝིབྷཱགཏོ དསྶེཏྭཱ ཨིདཱནི ཝིབྷཱགཏོ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀོ པནེཏྠཱ’’ཏིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། མུཁེ ཋཔིཏམཏྟོཡེཝ ཨསངྑཱདིཏོ, ཏཏྟཀེནཔི ཨབྦྷནྟརསྶ ཨཱཧཱརསྶ པཙྩཡོ ཧོཏི ཨེཝ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཊྛ རཱུཔཱནི སམུཊྛཱཔེཏཱི’’ཏི། སུཁཝེདནཱཡ ཧིཏོ སུཁཝེདནིཡོ། སབྦཐཱཔཱིཏི ཙཀྑུསམྥསྶཱདིཝསེན། ཡཏྟཀཱ ཕསྶསྶ པཀཱརབྷེདཱ, ཏེསཾ ཝསེན སབྦཔྤཀཱརོཔི ཕསྶཱཧཱརོ། ཡཐཱརཧཾ ཏིསྶོ ཝེདནཱ ཨཱཧརཏི, ཨནཱཧཱརཀོ ནཏྠི།

    Evaṃ yadipi paccayaṭṭho āhāraṭṭho, visesapaccayatāya pana ime eva āhārāti vuttāti taṃ nesaṃ visesapaccayataṃ avibhāgato dassetvā idāni vibhāgato dassetuṃ ‘‘ko panetthā’’tiādi āraddhaṃ. Mukhe ṭhapitamattoyeva asaṅkhādito, tattakenapi abbhantarassa āhārassa paccayo hoti eva. Tenāha ‘‘aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpetī’’ti. Sukhavedanāya hito sukhavedaniyo. Sabbathāpīti cakkhusamphassādivasena. Yattakā phassassa pakārabhedā, tesaṃ vasena sabbappakāropi phassāhāro. Yathārahaṃ tisso vedanā āharati, anāhārako natthi.

    སབྦཐཱཔཱིཏི ཨིདྷཱཔི ཕསྶཱཧཱརེ ཝུཏྟནཡཱནུསཱརེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཏིསནྟཏིཝསེནཱཏི ཀཱཡདསཀཾ བྷཱཝདསཀཾ ཝཏྠུདསཀནྟི ཏིཝིདྷསནྟཏིཝསེན། སཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡནཡེནཱཏི སཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡཝིདྷིནཱ། པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎཉྷི ཨཏྟནཱ སཧཛཱཏནཱམསྶ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཝིཔཱཀིནྡྲིཡསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡེཧི པཙྩཡོ ཧོནྟོཡེཝ ཨཱཧཱརཔཙྩཡཏཱཡ ཏཾ ཨཱཧཱརེཏཱི ཝུཏྟཾ, སཧཛཱཏརཱུཔེསུ པན ཝཏྠུནོ སམྤཡུཏྟཔཙྩཡཾ ཋཔེཏྭཱ ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡེན, སེསརཱུཔསྶ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡཉྩ ཋཔེཏྭཱ ཝུཏྟནཡེནེཝཡོཛནཱ ཀཱཏབྦཱ། ཏཱནཱིཏི ནཔུཾསཀནིདྡེསོ ཨནཔུཾསཀཱནམྤི ནཔུཾསཀེཧི སཧ ཝཙནཏོ།

    Sabbathāpīti idhāpi phassāhāre vuttanayānusārena attho veditabbo. Tisantativasenāti kāyadasakaṃ bhāvadasakaṃ vatthudasakanti tividhasantativasena. Sahajātādipaccayanayenāti sahajātādipaccayavidhinā. Paṭisandhiviññāṇañhi attanā sahajātanāmassa sahajātaaññamaññanissayavipākindriyasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo hontoyeva āhārapaccayatāya taṃ āhāretī vuttaṃ, sahajātarūpesu pana vatthuno sampayuttapaccayaṃ ṭhapetvā vippayuttapaccayena, sesarūpassa aññamaññapaccayañca ṭhapetvā vuttanayenevayojanā kātabbā. Tānīti napuṃsakaniddeso anapuṃsakānampi napuṃsakehi saha vacanato.

    སཱསཝཱ ཀུསལཱཀུསལཙེཏནཱཝ ཝུཏྟཱ། ཝིསེསཔཙྩཡབྷཱཝདསྶནཾ ཧེཏནྟི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཝིསེསེན པནཱ’’ཏིཨཱདི། པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎམེཝ ཝུཏྟནྟི ཨེཏྠཱཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཡཐཱ ཏསྶ ཏསྶ ཕལསྶ ཝིསེསཏོ པཙྩཡཏཱཡ ཨེཏེསཾ ཨཱཧཱརཊྛོ, ཨེཝཾ ཨཝིསེསཏོཔཱིཏི དསྶནྟེན ‘‘ཨཝིསེསེན པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཏཾསམྤཡུཏྟཏཾསམུཊྛཱནདྷམྨཱནནྟི ཏེཧི ཕསྶཱདཱིཧི སམྤཡུཏྟདྷམྨཱནཉྩེཝ ཏཾསམུཊྛཱནརཱུཔདྷམྨཱནཉྩ། ཏཏྠ སམྤཡུཏྟགྒཧཎཾ ཡཐཱརཧཏོ དཊྛབྦཾ, སམུཊྛཱནགྒཧཎཾ པན ཨཝིསེསཏོ།

    Sāsavākusalākusalacetanāva vuttā. Visesapaccayabhāvadassanaṃ hetanti. Tenāha ‘‘avisesena panā’’tiādi. Paṭisandhiviññāṇameva vuttanti etthāpi eseva nayo. Yathā tassa tassa phalassa visesato paccayatāya etesaṃ āhāraṭṭho, evaṃ avisesatopīti dassantena ‘‘avisesena panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṃsampayuttataṃsamuṭṭhānadhammānanti tehi phassādīhi sampayuttadhammānañceva taṃsamuṭṭhānarūpadhammānañca. Tattha sampayuttaggahaṇaṃ yathārahato daṭṭhabbaṃ, samuṭṭhānaggahaṇaṃ pana avisesato.

    ཨུཔཏྠམྦྷེནྟོ ཨཱཧཱརཀིཙྩཾ སཱདྷེཏཱིཏི ཨུཔཏྠམྦྷེནྟོཡེཝ རཱུཔཾ སམུཊྛཱཔེཏི, ཨོཛཊྛམཀརཱུཔསམུཊྛཱཔནེནེཝ པནསྶ ཨུཔཏྠམྦྷནཀིཙྩསིདྡྷི། ཕུསནྟོཡེཝཱཏི ཕུསནཀིཙྩཾ ཀརོནྟོ ཨེཝ། ཨཱཡཱུཧམཱནཱཝཱཏི ཙེཏཡམཱནཱ ཨེཝ ཨབྷིསནྡཧནྟཱི ཨེཝ། ཝིཛཱནནྟམེཝཱཏི ཨུཔཔཏྟིཔརིཀཔྤནཝསེན ཝིཛཱནནྟམེཝ ཨཱཧཱརཀིཙྩཾ སཱདྷེཏཱིཏི ཡོཛནཱ། སེསཔདདྭཡེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཨཱཧཱརཀིཙྩསཱདྷནཉྩ ཏེསཾ ཝེདནཱདིཨུཔྤཏྟིཧེཏུཏཱཡ ཨཏྟབྷཱཝསྶ པཝཏྟནམེཝ།

    Upatthambhento āhārakiccaṃ sādhetīti upatthambhentoyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti, ojaṭṭhamakarūpasamuṭṭhāpaneneva panassa upatthambhanakiccasiddhi. Phusantoyevāti phusanakiccaṃ karonto eva. Āyūhamānāvāti cetayamānā eva abhisandahantī eva. Vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantameva āhārakiccaṃ sādhetīti yojanā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Āhārakiccasādhanañca tesaṃ vedanādiuppattihetutāya attabhāvassa pavattanameva.

    ཀཱཡཊྛཔནེནཱཏི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ? ནནུ ཀམྨཛཱདིརཱུཔཾ ཀམྨཱདིནཱཝ པཝཏྟཏཱིཏི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཀམྨཛནིཏོཔཱི’’ཏིཨཱདི། ཨུཔཱདིནྣརཱུཔསནྟཏིཡཱ ཨུཔཏྠམྦྷནེནེཝ ཨུཏུཙིཏྟཛརཱུཔསནྟཏཱིནམྤི ཨུཔཏྠམྦྷནསིདྡྷི ཧོཏཱིཏི ‘‘དྭིནྣཾ རཱུཔསནྟཏཱིན’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨུཔཏྠམྦྷནམེཝ སནྡྷཱཡ ‘‘ཨནུཔཱལཀོ ཧུཏྭཱ’’ཏི ཙ ཝུཏྟཾ། རཱུཔཀཱཡསྶ ཋིཏིཧེཏུཏཱ ཧི ཡཱཔནཱ ཨནུཔཱལནཱ།

    Kāyaṭṭhapanenāti kasmā vuttaṃ? Nanu kammajādirūpaṃ kammādināva pavattatīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘kammajanitopī’’tiādi. Upādinnarūpasantatiyā upatthambhaneneva utucittajarūpasantatīnampi upatthambhanasiddhi hotīti ‘‘dvinnaṃ rūpasantatīna’’nti vuttaṃ. Upatthambhanameva sandhāya ‘‘anupālako hutvā’’ti ca vuttaṃ. Rūpakāyassa ṭhitihetutā hi yāpanā anupālanā.

    སུཁཱདིཝཏྠུབྷཱུཏནྟི སུཁཱདཱིནཾ པཝཏྟིཊྛཱནབྷཱུཏཾ། ཨཱརམྨཎམྤི ཧི ཝསཏི ཨེཏྠ ཨཱརམྨཎཀརཎཝསེན ཏདཱརམྨཎཱ དྷམྨཱཏི ཝཏྠཱུཏི ཝུཙྩཏི། ཕུསནྟོཡེཝཱཏི ཨིདཾ ཕསྶསྶ ཕུསནསབྷཱཝཏྟཱ ཝུཏྟཾ། ན ཧི དྷམྨཱནཾ སབྷཱཝེན ཝིནཱ པཝཏྟི ཨཏྠི། ཝེདནཱཔཝཏྟིཡཱ ཝིནཱ སཏྟཱནཾ སནྡྷཱཝནཏཱ ནཏྠཱིཏི ཨཱཧ ‘‘སུཁཱདི…པེ॰… ཧོཏཱི’’ཏི, ན ཙེཏྠ སཉྙཱིབྷཝཀཐཱཡཾ ཨསཉྙཱིབྷཝོ དསྶེཏབྦོ, ཏསྶཱཔི ཝཱ ཀཱརཎབྷཱུཏཝེདནཱཔཝཏྟིཝསེནེཝ ཋིཏིཡཱ ཧེཏུནོ ཨབྱཱཔིཏཱ། ཏཐཱ ཧི ‘‘མནོསཉྩེཏནཱ…པེ॰… བྷཝམཱུལནིཔྥཱདནཏོ སཏྟཱནཾ ཋིཏིཡཱ ཧོཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཱ, ཏཏོ ཨེཝ ‘‘ཝིཉྙཱཎཾ ཝིཛཱནནྟམེཝཱཏི ཨུཔཔཏྟིཔརིཀཔྤནཝསེན ཝིཛཱནནྟམེཝཱ’’ཏི ཝུཏྟོཝཱཡམཏྠོཏི།

    Sukhādivatthubhūtanti sukhādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtaṃ. Ārammaṇampi hi vasati ettha ārammaṇakaraṇavasena tadārammaṇā dhammāti vatthūti vuccati. Phusantoyevāti idaṃ phassassa phusanasabhāvattā vuttaṃ. Na hi dhammānaṃ sabhāvena vinā pavatti atthi. Vedanāpavattiyā vinā sattānaṃ sandhāvanatā natthīti āha ‘‘sukhādi…pe… hotī’’ti, na cettha saññībhavakathāyaṃ asaññībhavo dassetabbo, tassāpi vā kāraṇabhūtavedanāpavattivaseneva ṭhitiyā hetuno abyāpitā. Tathā hi ‘‘manosañcetanā…pe… bhavamūlanipphādanato sattānaṃ ṭhitiyā hotī’’ti vuttā, tato eva ‘‘viññāṇaṃ vijānantamevāti upapattiparikappanavasena vijānantamevā’’ti vuttovāyamatthoti.

    ཙཏྟཱརི བྷཡཱནི དཊྛབྦཱནི ཨཱདཱིནཝཝིབྷཱཝནཏོ། ནིཀནྟཱིཏི ནིཀཱམནཱ། རསཏཎྷཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། སཱ ཧི ཀབལཱི༹ཀཱརེ ཨཱཧཱརེ བལཝཏཱི། ཏེནེཝ ཏཏྠ ཨཝདྷཱརཎཾ ཀཏཾ། བྷཱཡཏི ཨེཏསྨཱཏི བྷཡཾ, ནིཀནྟིཡེཝབྷཡཾ མཧཱནཏྠཧེཏུཏོ། ཨུཔགམནཾ ཝིསཡིནྡྲིཡཝིཉྙཱཎེསུ ཝིསཡཝིཉྙཱཎེསུ ཨེཝ ཙ སངྒཏིཝསེན པཝཏྟི, ཏཾ ཝེདནཱདིཨུཔྤཏྟིཧེཏུཏཱཡ ‘‘བྷཡ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨཝདྷཱརཎེ པཡོཛནཾ ཝུཏྟནཡམེཝ། སེསདྭཡེཔི ཨེསེཝནཡོ། ཨཱཡཱུཧནཾ ཨབྷིསནྡཧནཾ, སཾཝིདྷཱནནྟིཔི ཝདནྟི། ཏཾ བྷཝཱུཔཔཏྟིཧེཏུཏཱཡ ‘‘བྷཡ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ཨབྷིནིཔཱཏོ ཏཏྠ ཏཏྠ བྷཝེ པཊིསནྡྷིགྒཧཎཝསེན ནིབྦཏྟི། སོ བྷཝཱུཔཔཏྟིཧེཏུཀཱནཾ སབྦེསཾ ཨནཏྠཱནཾ མཱུལཀཱརཎཏྟཱ ‘‘བྷཡ’’ནྟི ཝུཏྟོ། ཨིདཱནི ནིཀནྟིཨཱདཱིནཾ སཔྤཊིབྷཡཏཾ ཝིཏྠཱརཏོ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀིཾཀཱརཎཱ’’ཏིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། ཏཏྠ ནིཀནྟིཾ ཀཏྭཱཏི ཨཱལཡཾ ཛནེཏྭཱ, ཏཎྷཾ ཨུཔྤཱདེཏྭཱཏི ཨཏྠོ།

    Cattāribhayāni daṭṭhabbāni ādīnavavibhāvanato. Nikantīti nikāmanā. Rasataṇhaṃ sandhāya vadati. Sā hi kabaḷīkāre āhāre balavatī. Teneva tattha avadhāraṇaṃ kataṃ. Bhāyati etasmāti bhayaṃ, nikantiyevabhayaṃ mahānatthahetuto. Upagamanaṃ visayindriyaviññāṇesu visayaviññāṇesu eva ca saṅgativasena pavatti, taṃ vedanādiuppattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Avadhāraṇe payojanaṃ vuttanayameva. Sesadvayepi esevanayo. Āyūhanaṃ abhisandahanaṃ, saṃvidhānantipi vadanti. Taṃ bhavūpapattihetutāya ‘‘bhaya’’nti vuttaṃ. Abhinipāto tattha tattha bhave paṭisandhiggahaṇavasena nibbatti. So bhavūpapattihetukānaṃ sabbesaṃ anatthānaṃ mūlakāraṇattā ‘‘bhaya’’nti vutto. Idāni nikantiādīnaṃ sappaṭibhayataṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘kiṃkāraṇā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha nikantiṃ katvāti ālayaṃ janetvā, taṇhaṃ uppādetvāti attho.

    ཕསྶ ཨུཔགཙྪནྟཱཏི ཙཀྑུསམྥསྶཱདིབྷེདཾ ཕསྶཾ པཝཏྟེནྟཱ། ཕསྶསྶཱདིནོཏི ཀཱཡསམྥསྶཝསེན ཕོཊྚབྦསངྑཱཏསྶ ཕསྶསྶ ཨསྶཱདནསཱིལཱ། ཀཱཡསམྥསྶཝསེན ཧི སཏྟཱནཾ ཕོཊྛབྦཏཎྷཱ པཝཏྟཏཱིཏི དསྶེཏུཾ ཕསྶཱཧཱརཱདཱིནཝདསྶནེ ཕོཊྛབྦཱརམྨཎཾ ཨུདྡྷཊཾ ‘‘པརེསཾ རཀྑིཏགོཔིཏེསཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ། ཕསྶསྶཱདིནོཏི ཝཱ ཕསྶཱཧཱརསྶཱདིནོཏི ཨཏྠོ། སཏི ཧི ཕསྶཱཧཱརེ སཏྟཱནཾ ཕསྶཱརམྨཎེ ཨསྶཱདོ, ནཱསཏཱིཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཕསྶསྶཱདམཱུལཀ’’ནྟིཨཱདི།

    Phassa upagacchantāti cakkhusamphassādibhedaṃ phassaṃ pavattentā. Phassassādinoti kāyasamphassavasena phoṭṭabbasaṅkhātassa phassassa assādanasīlā. Kāyasamphassavasena hi sattānaṃ phoṭṭhabbataṇhā pavattatīti dassetuṃ phassāhārādīnavadassane phoṭṭhabbārammaṇaṃ uddhaṭaṃ ‘‘paresaṃ rakkhitagopitesū’’tiādinā. Phassassādinoti vā phassāhārassādinoti attho. Sati hi phassāhāre sattānaṃ phassārammaṇe assādo, nāsatīti. Tenāha ‘‘phassassādamūlaka’’ntiādi.

    ཛཱཏིནིམིཏྟསྶ བྷཡསྶ ཨབྷིནིཔཱཏསབྷཱཝེན གཧིཏཏྟཱ ‘‘ཏམྨཱུལཀ’’ནྟི ཝུཏྟཾ, ཀམྨཱཡཱུཧནནིམིཏྟནྟི ཨཏྠོ།

    Jātinimittassa bhayassa abhinipātasabhāvena gahitattā ‘‘tammūlaka’’nti vuttaṃ, kammāyūhananimittanti attho.

    ཨབྷིནིཔཏཏཱིཏི ཨབྷིནིབྦཏྟཏི། པཋམཱབྷིནིབྦཏྟི ཧི སཏྟཱནཾ ཏཏྠ ཏཏྠ ཨངྒཱརཀཱསུསདིསེ བྷཝེ ཨབྷིནིཔཱཏསདིསཱིཏི། ཏམྨཱུལཀཏྟཱཏི ནཱམརཱུཔནིབྦཏྟིམཱུལཀཏྟཱ།

    Abhinipatatīti abhinibbattati. Paṭhamābhinibbatti hi sattānaṃ tattha tattha aṅgārakāsusadise bhave abhinipātasadisīti. Tammūlakattāti nāmarūpanibbattimūlakattā.

    ཏཏྲཱཏི ཏཱསུ ཨུཔམཱསུ། བྷཱུཏམཏྠཾ ཀཏྭཱཏི ན པརིཀཔྤིཏམཏྠཾ, ཨཐ ཁོ བྷཱུཏཾ བྷཱུཏཔུབྦཾ ཨཏྠཾ ཀཏྭཱ། པཱཐེཡྻཧཏྠེསུ གཙྪནྟེསུ པཱཐེཡྻཾ, གཙྪནྟཾ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘གནྟྭཱ པཱཐེཡྻཾ ནིཊྛཱསཱི’’ཏི། གནྟྭཱཏི ཝཱགམནཧེཏཱུཏི ཨཏྠོ། ཁུཔྤིཔཱསཱཏུརཏཱཡ གྷནཙྪཱཡཾ རུཀྑཾ ཨུཔགནྟུཾ ཨསམཏྠཱ ཝིརལ༹ྷཙྪཱཡཱཡཾ ནིསཱིདིཾསུ། ན དཱནི སཀྐཱ ཏཾ མཡཱ ཀཱཏུཾ ཨཏིདུབྦལབྷཱཝཏོ། པརིཀྑལིཏགཏིཏརུཎདཱརཀོ ཁུཔྤིཔཱསཱབྷིབྷཱུཏོ ཙ, ཏསྨཱ གཙྪནྟོཡེཝ མཏོ།

    Tatrāti tāsu upamāsu. Bhūtamatthaṃ katvāti na parikappitamatthaṃ, atha kho bhūtaṃ bhūtapubbaṃ atthaṃ katvā. Pātheyyahatthesu gacchantesu pātheyyaṃ, gacchantaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘gantvā pātheyyaṃ niṭṭhāsī’’ti. Gantvāti vāgamanahetūti attho. Khuppipāsāturatāya ghanacchāyaṃ rukkhaṃ upagantuṃ asamatthā viraḷhacchāyāyaṃ nisīdiṃsu. Na dāni sakkā taṃ mayā kātuṃ atidubbalabhāvato. Parikkhalitagatitaruṇadārako khuppipāsābhibhūto ca, tasmā gacchantoyeva mato.

    སཛཱཏིམཾསཏཱཡཱཏི (སཾ॰ ནི॰ ཊཱི॰ ༢.༢.༦༣) སམཱནཛཱཏིམཾསཏཱཡ, མནུསྶམཾསཏཱཡཱཏི ཨཏྠོ། ཡཾ མནུསྶམཾསཾ, ཏཉྷི ལོཀེ ཛིགུཙྪནཱིཡཏྟཱ པཊིཀུལཾ། ཏཐཱ ཧི ཏཾ ཝིཉྙཱུཧི ཝཛྫིཏཾ, མནུསྶམཾསེསུཔི ཉཱཏིམཾསཾ ཨཡུཏྟཔརིབྷོགཏཱཡ པཊིཀཱུལཾ, ཏཏྠཱཔི པུཏྟམཾསཾ, ཏཏྠཱཔི པིཡཔུཏྟམཾསཾ, ཏཏྠཱཔི ཏརུཎམཾསཾ, ཏཏྠཱཔི ཨཱམཀམཾསཾ, ཏཏྠཱཔི ཨགོརསཱབྷིསངྑཏཾ, ཏཏྠཱཔི ཨལོཎཾ, ཏཏྠཱཔི ཨདྷཱུཔིཏནྟི ཨེཝཾ ཧེཊྛིམཏོ ཨུཏྟརུཏྟརསྶ པཊིཀཱུལཏརབྷཱཝཀཱརཎཏཱ དཊྛབྦཱ། པུཏྟམཾསསདིསནྟི པཊིཀཱུལཏཱཨུཔཊྛཱཔནེན པུཏྟམཾསསདིསཾ ཀཏྭཱ པསྶཏི། ཏཏྠ ནིཀནྟིཾ པརིཡཱདིཡཏཱིཏི ཨརིཡམགྒེན ཨཱཧཱརེ སཱཔེཀྑཾ ཁེཔེཏི།

    Sajātimaṃsatāyāti (saṃ. ni. ṭī. 2.2.63) samānajātimaṃsatāya, manussamaṃsatāyāti attho. Yaṃ manussamaṃsaṃ, tañhi loke jigucchanīyattā paṭikulaṃ. Tathā hi taṃ viññūhi vajjitaṃ, manussamaṃsesupi ñātimaṃsaṃ ayuttaparibhogatāya paṭikūlaṃ, tatthāpi puttamaṃsaṃ, tatthāpi piyaputtamaṃsaṃ, tatthāpi taruṇamaṃsaṃ, tatthāpi āmakamaṃsaṃ, tatthāpi agorasābhisaṅkhataṃ, tatthāpi aloṇaṃ, tatthāpi adhūpitanti evaṃ heṭṭhimato uttaruttarassa paṭikūlatarabhāvakāraṇatā daṭṭhabbā. Puttamaṃsasadisanti paṭikūlatāupaṭṭhāpanena puttamaṃsasadisaṃ katvā passati. Tattha nikantiṃ pariyādiyatīti ariyamaggena āhāre sāpekkhaṃ khepeti.

    སཱ གཱཝཱིཏི ‘‘སེཡྻཐཱཔི བྷིཀྑཝེ གཱཝཱི’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༢.༦༣) ཨེཝཾ སུཏྟེ ཝུཏྟགཱཝཱི། ཨུདྡཱལེཏྭཱཏི ཨུཔྤཱཊེཏྭཱ། ནིསྶཱཡ ཏིཊྛཏཱིཏི པཊིཙྩཔཙྩཡཾ ཀཏྭཱ པཝཏྟཏི། དུཀྑདུཀྑཏཱདིཝསེན ཏིཎྞམྤི ཝེདཡིཏཱནཾ དུཀྑབྷཱཝཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཝེདཡིཏདུཀྑསྶཱ’’ཏི།

    Sā gāvīti ‘‘seyyathāpi bhikkhave gāvī’’ti (saṃ. ni. 2.63) evaṃ sutte vuttagāvī. Uddāletvāti uppāṭetvā. Nissāya tiṭṭhatīti paṭiccapaccayaṃ katvā pavattati. Dukkhadukkhatādivasena tiṇṇampi vedayitānaṃ dukkhabhāvaṃ sandhāyāha ‘‘vedayitadukkhassā’’ti.

    སཱདྷུསམྨཏཱཔི གཏི ཝིཔརིཎཱམསངྑཱརདུཀྑཏཱཝསེན ཀིལེསདུཀྑཝསེན ཙ མཧཱཔརིལཱ༹ཧཱཡེཝཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘མཧཱཔརིལཱ༹ཧཊྛེན ཏཡོ བྷཝཱ’’ཏི། ཡཐཱ ཨུཔཀཌྜྷཀཱ དྭེ པུརིསཱ, ཨེཝཾ ཀུསལཱཀུསལཝསེན དྭེ མནོསཉྩེཏནཱ། ཡཐཱ མནོསཉྩེཏནཱ ན པཝཏྟཏི, ཏཐཱ པཊིཔཛྫནྟོ ཏཏྠ ནིཀནྟིཾ པརིཡཱདིཡཏཱིཏི ཝེདིཏབྦོ།

    Sādhusammatāpi gati vipariṇāmasaṅkhāradukkhatāvasena kilesadukkhavasena ca mahāpariḷāhāyevāti vuttaṃ ‘‘mahāpariḷāhaṭṭhena tayo bhavā’’ti. Yathā upakaḍḍhakā dve purisā, evaṃ kusalākusalavasena dve manosañcetanā. Yathā manosañcetanā na pavattati, tathā paṭipajjanto tattha nikantiṃ pariyādiyatīti veditabbo.

    སཏྟིསཏེན ཧཏཱ ཨེཝ ཨུཔམཱ སཏྟིསཏཧཏཱུཔམཱ, ཏསྶཾ སཏྟིསཏཧཏཱུཔམཱཡཾ། ཏཾ སཏྟིསཏཾ། ཨསྶ པུརིསསྶ། པཏིཏོཀཱསེཏི པུརིམསཏྟཱིཧི པཏིཏཔྤདེསེ། དུཀྑསྶ པམཱཎཾ ནཏྠི ཨནེཀསྶ ཨཔརཱཔརཾ ཨུཔྤཛྫནཏོ། ཁནྡྷཛནནནྟི ཁནྡྷཱནཾ ཨཔརཱཔརུཔྤཱདོ, པཋམཱབྷིནིབྦཏྟི པན པཊིསནྡྷི ཨེཝ། ཨཱགུཙཱརཱི པུརིསོ ཝིཡ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎཾ ནཱནཔྤཀཱརདུཀྑུཔྤཱདསནྣིསྶཡཏོ, ཏེཧི ཙ དུཀྑེཧི ཨུཔགནྟབྦཏོ། སམྤཡུཏྟདྷམྨཱནཾ པམུཁབྷཱཝེན པཝཏྟིཡཱ ‘‘ཝིཉྙཱཎསྶ དུཀྑུཔྤཱདོཏི ཝུཏྟཱ། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ ‘‘མནོཔུབྦངྒམཱ དྷམྨཱ’’ཏི (དྷ॰ པ॰ ༡, ༢) ཡཐཱ ཝིཉྙཱཎཾ ཨཱཡཏིཾ པཊིསནྡྷིཝསེན ན པཝཏྟཏི, ཨེཝཾ ཀརཎཾ ཏཏྠ ནིཀནྟིཔརིཡཱདཱནཾ དཊྛབྦཾ།

    Sattisatena hatā eva upamā sattisatahatūpamā, tassaṃ sattisatahatūpamāyaṃ. Taṃ sattisataṃ. Assa purisassa. Patitokāseti purimasattīhi patitappadese. Dukkhassa pamāṇaṃ natthi anekassa aparāparaṃ uppajjanato. Khandhajanananti khandhānaṃ aparāparuppādo, paṭhamābhinibbatti pana paṭisandhi eva. Āgucārī puriso viya paṭisandhiviññāṇaṃ nānappakāradukkhuppādasannissayato, tehi ca dukkhehi upagantabbato. Sampayuttadhammānaṃ pamukhabhāvena pavattiyā ‘‘viññāṇassa dukkhuppādoti vuttā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) yathā viññāṇaṃ āyatiṃ paṭisandhivasena na pavattati, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    པརིཉྙཱཏཾ ཝཏྠཱུཏི དུཀྑསཙྩམཱཧ། པཉྩཀཱམགུཎིཀོ རཱགོཏི པཉྩཀཱམགུཎཱརམྨཎོ རཱགོ། པརིཉྙཱཏོ ཧོཏཱིཏི པརིཙྪིཛྫ ཛཱནནེན སམཏིཀྐནྟོ ཧོཏི། རསཏཎྷཱཡ ཧི སམྨདེཝ ཝིགཏཱཡ རཱུཔཏཎྷཱདཡོཔི ཝིགཏཱཡེཝ ཧོནྟི། ཏཐཱ ཙ སཏི ཀཱམརཱགསཾཡོཛནཾ སམུཙྪིནྣམེཝ ཧོཏི, ཨེཝཾ ཀརཎཾ ཏཏྠ ནིཀནྟིཔརིཡཱདཱནཾ དཊྛབྦཾ། པརིཉྙཱབྷིསམཡེ ཧི སིདྡྷེ པཧཱནཱབྷིསམཡོ སིདྡྷོ ཨེཝཱཏི། པཧཱིནེ ཙ ཀཱམརཱགསཾཡོཛནེ ཨོརམྦྷཱགིཡསཾཡོཛནཱནཾ ལེསོཔི ནཱཝསིསྶཏཱིཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ནཏྠི ཏཾ སཾཡོཛན’’ནྟིཨཱདི། ཏེན ཀབལཱི༹ཀཱརཱཧཱརཔརིཉྙཱ ཨནཱགཱམིཏཾ པཱཔེཏཱིཏི དསྶེཏི། སེསཱཧཱརཔརིཉྙཱ པན ཨརཧཏྟནིཊྛཱ ཨེཝཱཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཕསྶེ བྷིཀྑཝེ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཏིསྶོ ཏཎྷཱཏི ཀཱམཏཎྷཱ རཱུཔཏཎྷཱ ཨརཱུཔཏཎྷཱཏི ཨིམཱ ཏིསྶོ ཏཎྷཱ།

    Pariññātaṃvatthūti dukkhasaccamāha. Pañcakāmaguṇiko rāgoti pañcakāmaguṇārammaṇo rāgo. Pariññāto hotīti paricchijja jānanena samatikkanto hoti. Rasataṇhāya hi sammadeva vigatāya rūpataṇhādayopi vigatāyeva honti. Tathā ca sati kāmarāgasaṃyojanaṃ samucchinnameva hoti, evaṃ karaṇaṃ tattha nikantipariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ. Pariññābhisamaye hi siddhe pahānābhisamayo siddho evāti. Pahīne ca kāmarāgasaṃyojane orambhāgiyasaṃyojanānaṃ lesopi nāvasissatīti dassento āha ‘‘natthi taṃ saṃyojana’’ntiādi. Tena kabaḷīkārāhārapariññā anāgāmitaṃ pāpetīti dasseti. Sesāhārapariññā pana arahattaniṭṭhā evāti dassento ‘‘phasse bhikkhave’’tiādimāha. Tattha tisso taṇhāti kāmataṇhā rūpataṇhā arūpataṇhāti imā tisso taṇhā.

    ‘‘པུརིམཏཎྷཱསམུདཡཱ’’ཏི སངྑེཔཏོ ཝུཏྟམཏྠཾ ཝིཏྠཱརཏོ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀཐ’’ནྟིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། ཏཏྠ ཏཎྷཱཔཙྩཡནིབྦཏྟཱཏི ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ནིབྦཏྟཱ། པཊིསནྡྷིཀྑཎེ པུརིམཏཎྷཱསམུདཡཱ ཨཱཧཱརཱནཾ སམུདཡདསྶནེནེཝ པཝཏྟིཀྑཎེཔི ཨུཔཱདིནྣཀཨཱཧཱརསམུདཡོ དསྶིཏོ ཧོཏཱིཏི ཏཾ ཨནཱམསིཏྭཱ ཨནུཔཱདིནྣཀཱནཾ ཏཎྷཱསམུདཡཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཡསྨཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨིདྷཱཏི ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ མིསྶིཏྭཱ ཀཐིཏཱ ཨཝིསེསིཏཏྟཱ། སཧཛཱཏཏཎྷཱཔཙྩཡནིབྦཏྟོཏི ཨེཏྠ སཧཛཱཏགྒཧཎཾ ཨསཧཛཱཏཏཎྷཱཔཙྩཡནིབྦཏྟོཔི ཨནུཔཱདིནྣཀཨཱཧཱརོ ལབྦྷཏཱིཏི དསྶནཏྠཾ། སོ པན ཨསཧཛཱཏཏཎྷཱཔཙྩཡནིབྦཏྟཏཱསཱམཉྙེནཔི ཡཐཱཝུཏྟཨུཔཱདིནྣཀཱཧཱརེན སཾསཡཾ ཛནེཡྻཱཏི ན ཨུདྡྷཊོ, ན ཙ ཨེཏཾ ཀཱརཎཾ ‘‘རཱགཾ ཨུཔནིསྶཱཡ དོམནསྶཾ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི ཝཙནཏོ, ཏཎྷོཔནིསྶཡཔཊིགྷཙིཏྟསམུཊྛཱནཱཡ ཙ ཨོཛཱཡ ཝསེན ཨནུཔཱདིནྣཀཨཱཧཱརསྶ ལབྦྷནཏོ། ཀཐཾ པན ཏཎྷཱ ཨོཛཱཡ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡོ; ན ཧི པཊྛཱནེ ཀཏྠཙི རཱུཔསྶ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡོ ཝུཏྟོ ཨཏྠཱིཏི། ནཱཡཾ ཝིརོདྷོ ‘‘ཡསྨིཾ སཏི ཡཾ ཧོཏི, སོ ཏསྶ ཨུཔནིསྶཡོ’’ཏི སུཏྟནྟནཡསྶ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ ཡཐཱཝུཏྟཏྠསམྦྷཝཏོ། ཏེནེཝཱཧ ‘‘ཨིམིསྶཱ…པེ॰… ཏཎྷཱཡ ནིརོདྷེནཱ’’ཏི།

    ‘‘Purimataṇhāsamudayā’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘katha’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha taṇhāpaccayanibbattāti taṇhāpaccayā nibbattā. Paṭisandhikkhaṇe purimataṇhāsamudayā āhārānaṃ samudayadassaneneva pavattikkhaṇepi upādinnakaāhārasamudayo dassito hotīti taṃ anāmasitvā anupādinnakānaṃ taṇhāsamudayaṃ dassetuṃ ‘‘yasmā panā’’tiādi vuttaṃ. Idhāti imasmiṃ sutte missitvā kathitā avisesitattā. Sahajātataṇhāpaccayanibbattoti ettha sahajātaggahaṇaṃ asahajātataṇhāpaccayanibbattopi anupādinnakaāhāro labbhatīti dassanatthaṃ. So pana asahajātataṇhāpaccayanibbattatāsāmaññenapi yathāvuttaupādinnakāhārena saṃsayaṃ janeyyāti na uddhaṭo, na ca etaṃ kāraṇaṃ ‘‘rāgaṃ upanissāya domanassaṃ uppajjatī’’ti vacanato, taṇhopanissayapaṭighacittasamuṭṭhānāya ca ojāya vasena anupādinnakaāhārassa labbhanato. Kathaṃ pana taṇhā ojāya upanissayapaccayo; na hi paṭṭhāne katthaci rūpassa upanissayapaccayo vutto atthīti. Nāyaṃ virodho ‘‘yasmiṃ sati yaṃ hoti, so tassa upanissayo’’ti suttantanayassa adhippetattā yathāvuttatthasambhavato. Tenevāha ‘‘imissā…pe… taṇhāya nirodhenā’’ti.

    ཀཱརཎེ སབྦསོ ནིརུདྡྷེ ཕལམྤི སབྦསོ ནིརུཛ྄ཛྷཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཱཧཱརནིརོདྷོ པཉྙཱཡཏཱི’’ཏི། ཨཱཧཱརཱནཾ དུཀྑསཙྩེཀདེསཏྟཱ ཨཱཧཱརགྒཧཎཾ དུཀྑསཙྩགྒཧཎམེཝ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨིདྷ ཙཏྟཱརིཔི སཙྩཱནི སརཱུཔེནེཝ ཝུཏྟཱནཱི’’ཏི། སཙྩདེསནཱ དུཀྑཱདཱིནཾ ཡཱཝདེཝ པརིཉྙེཡྻཱདིབྷཱཝསནྡསྶནཏྠཱ, ཏསྨཱ ཛརཱམརཎཱདཱིསུ པརིཉྙེཡྻཱདིབྷཱཝོ ཨསམྨོཧཏོ སལླཀྑེཏབྦོཏི དསྶེནྟོ ‘‘སབྦཏྠ ཨསམྨུཡ྄ཧནྟེན སཙྩཱནི ཨུདྡྷརིཏབྦཱནཱི’’ཏི ཨཱཧ།

    Kāraṇe sabbaso niruddhe phalampi sabbaso nirujjhatīti āha ‘‘āhāranirodho paññāyatī’’ti. Āhārānaṃ dukkhasaccekadesattā āhāraggahaṇaṃ dukkhasaccaggahaṇameva hotīti āha ‘‘idha cattāripi saccāni sarūpeneva vuttānī’’ti. Saccadesanā dukkhādīnaṃ yāvadeva pariññeyyādibhāvasandassanatthā, tasmā jarāmaraṇādīsu pariññeyyādibhāvo asammohato sallakkhetabboti dassento ‘‘sabbattha asammuyhantena saccāni uddharitabbānī’’ti āha.

    ཨཱཧཱརཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Āhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    སཙྩཝཱརཝཎྞནཱ

    Saccavāravaṇṇanā

    ༩༡. ཡེན ཡེན པརིཡཱཡེན བྱཱཀརོཏཱིཏི ཡེན ཡེན དུཀྑཱདིཛརཱམརཎཱདིཔརིཡཱཡེན ཨརིཡསཙྩཱནི སངྑེཔཏོ ཙ ཝིཏྠཱརཏོ ཙ ཀཐེཏི། དུཀྑནྟི དུཀྑསཙྩཾ དུཀྑཾ, ན དུཀྑམཏྟཾ།

    91.Yena yena pariyāyena byākarotīti yena yena dukkhādijarāmaraṇādipariyāyena ariyasaccāni saṅkhepato ca vitthārato ca katheti. Dukkhanti dukkhasaccaṃ dukkhaṃ, na dukkhamattaṃ.

    སཙྩཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Saccavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཛརཱམརཎཝཱརཝཎྞནཱ

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā

    ༩༢. ཏེསཾ ཏེསནྟི བྱཱཔནིཙྪཱཝསེནཱཡཾ ནིདྡེསོ ཀཏོ, ཏསྨཱ ཡཐཱ ‘‘གཱམོ གཱམོ རམཎཱིཡོ’’ཏི ཝུཏྟེ རམཎཱིཡཏཱཡ ཏཱདིསཱ སབྦེཔི གཱམཱ སངྒཧཾ གཙྪནྟི, ཨེཝཾ ‘‘ཏེསཾ ཏེསཾ སཏྟཱནཾ ཛཱཏཱི’’ཏི ཝུཏྟེ ཛཱཏིསངྑཱཏཝིཀཱརཝསེན སབྦེཔི སཏྟཱ སངྒཧཾ གཙྪནྟི། ཏེནཱཧ ‘‘སངྑེཔཏོ ཨནེཀེསཾ སཏྟཱནཾ སཱདྷཱརཎནིདྡེསོ’’ཏི།

    92.Tesaṃtesanti byāpanicchāvasenāyaṃ niddeso kato, tasmā yathā ‘‘gāmo gāmo ramaṇīyo’’ti vutte ramaṇīyatāya tādisā sabbepi gāmā saṅgahaṃ gacchanti, evaṃ ‘‘tesaṃ tesaṃ sattānaṃ jātī’’ti vutte jātisaṅkhātavikāravasena sabbepi sattā saṅgahaṃ gacchanti. Tenāha ‘‘saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso’’ti.

    གཏིཛཱཏིཝསེནཱཏི (སཾ॰ ནི॰ ཊཱི॰ ༢.༡.༢) པཉྩགཏིཝསེན, ཏཏྠཱཔི ཨེཀེཀཱཡ གཏིཡཱ ཁཏྟིཡཱདིབྷུམྨདེཝཱདིཧཏྠིཨཱདིཛཱཏིཝསེན ཙ། ནིཀིཡྻནྟི སཏྟཱ ཨེཏྠ, ཨེཏེན ཝཱཏི ནིཀཱཡོ, གོཏྟཙརཎཱདིཝིབྷཱགོ། ཛརཱཡ སབྷཱཝོ ནཱམ ཝཡོཧཱནི, ཏསྨཱ ཛརཱཏི ཝཡོཧཱནིསངྑཱཏསྶ སབྷཱཝསྶ ནིདྡེསོ, པཱཀཊཛརཱཝསེན ནིདྡེསོ ཁཎྜིཙྩཱདིཝསེན གཧཎཏོ། ཛཱིརཎམེཝ ཛཱིརཎཏཱ, ཛཱིརནྟསྶ ཝཱ ཨཱཀཱརོ ཏཱ-སདྡེན ཝུཏྟོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཡཾ ཨཱཀཱརནིདྡེསོ’’ཏི། དནྟཱདཱིནཾ ཝསེན ཁཎྜཾ ཛཱཏཾ ཨེཏསྶཱཏི ཁཎྜིཏོ, པུགྒལོ། ཏསྶ བྷཱཝོ ཁཎྜིཙྩཾ། པལིཏཾ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི པལིཏོ, ཏསྶ བྷཱཝོ པཱལིཙྩཾ། ཝལི ཏཙོ ཨེཏསྶཱཏི ཝལིཏྟཙོ, ཏསྶ བྷཱཝོ ཝལིཏྟཙཏཱ། ཨིམེ ཁཎྜིཙྩཱདཡོ ཛརཱ། ཝིཀཱརཱནཾ དསྶནཝསེནཱཏི ཝིཔཏྟིདསྶནཝསེན། ཝཱཏསྶཱཏི མཧཏོ ཝཱཏཀྑནྡྷསྶ། ཁཎྜིཙྩཱདིཝསེན གཏམགྒོ པཱཀཊོ, ཏསྨཱ ཁཎྜིཙྩཱདིགྒཧཎཾ ཛརཱཡ ཀིཙྩནིདྡེསོཏི ཝུཏྟནྟི དསྶེཏི། ན ཙ ཁཎྜིཙྩཱདཱིནེཝ ཛརཱཏི ཀལལཀཱལཏོ པབྷུཏི པུརིམརཱུཔཱནཾ ཛརཱཔཏྟཀྑཎེ ཨུཔྤཛྫམཱནཱནི པཙྪིམརཱུཔཱནི པརིཔཀྐརཱུཔཱནུརཱུཔཱནི པརིཎཏཔརིཎཏཱནི ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི ཨནུཀྐམེན སུཔརིཎཏརཱུཔཱནཾ པརིཔཱཀཀཱལེ ཨུཔྤཛྫམཱནཱནི ཁཎྜིཙྩཱདིསབྷཱཝཱནི ཨུཔྤཛྫནྟི, ཏཱནི ཨུདཀཱདིམགྒེསུ ཏིཎརུཀྑསཾབྷགྒཏཱདཡོ ཝིཡ པརིཔཱཀགཏམགྒསངྑཱཏེསུ པརིཔཀྐརཱུཔེསུ ཨུཔྤནྣཱནི ‘‘ཛརཱཡ གཏོ མགྒོ’’ཨིཙྩེཝ ཝུཏྟཱནི, ན ཛརཱཏི།

    Gatijātivasenāti (saṃ. ni. ṭī. 2.1.2) pañcagativasena, tatthāpi ekekāya gatiyā khattiyādibhummadevādihatthiādijātivasena ca. Nikiyyanti sattā ettha, etena vāti nikāyo, gottacaraṇādivibhāgo. Jarāya sabhāvo nāma vayohāni, tasmā jarāti vayohānisaṅkhātassa sabhāvassa niddeso, pākaṭajarāvasena niddeso khaṇḍiccādivasena gahaṇato. Jīraṇameva jīraṇatā, jīrantassa vā ākāro tā-saddena vutto. Tenāha ‘‘ayaṃ ākāraniddeso’’ti. Dantādīnaṃ vasena khaṇḍaṃ jātaṃ etassāti khaṇḍito, puggalo. Tassa bhāvo khaṇḍiccaṃ. Palitaṃ etassa atthīti palito, tassa bhāvo pāliccaṃ. Vali taco etassāti valittaco, tassa bhāvo valittacatā. Ime khaṇḍiccādayo jarā. Vikārānaṃ dassanavasenāti vipattidassanavasena. Vātassāti mahato vātakkhandhassa. Khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, tasmā khaṇḍiccādiggahaṇaṃ jarāya kiccaniddesoti vuttanti dasseti. Na ca khaṇḍiccādīneva jarāti kalalakālato pabhuti purimarūpānaṃ jarāpattakkhaṇe uppajjamānāni pacchimarūpāni paripakkarūpānurūpāni pariṇatapariṇatāni uppajjantīti anukkamena supariṇatarūpānaṃ paripākakāle uppajjamānāni khaṇḍiccādisabhāvāni uppajjanti, tāni udakādimaggesu tiṇarukkhasaṃbhaggatādayo viya paripākagatamaggasaṅkhātesu paripakkarūpesu uppannāni ‘‘jarāya gato maggo’’icceva vuttāni, na jarāti.

    པཀཏིཡཱཏི ཕལཝིཔཙྩནཔཀཏིཡཱ, ཛརཱཡ ཝཱ པཱཔུཎིཏབྦཾ ཕལམེཝཔཀཏི, ཏཱཡ ཛརཱ དཱིཔིཏཱ། སུཔྤསནྣཱནཱིཏི སུཊྛུ པསནྣཱནི། ཏམེཝ སུཔྤསནྣཏཾ ཀིཙྩཏོ དསྶེཏུཾ ‘‘སུཁུམམྤཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏིཀྑཝིསདཏཱ ཧི ཏེསཾ ཨིནྡྲིཡཱནཾ སུཔྤསནྣཏཱ། ཨཱལུལི༹ཏཱནཱིཏི ཨཱཀུལཱནི། ཨཝིསདཱནཱིཏི ཨབྱཏྟཱནི།

    Pakatiyāti phalavipaccanapakatiyā, jarāya vā pāpuṇitabbaṃ phalamevapakati, tāya jarā dīpitā. Suppasannānīti suṭṭhu pasannāni. Tameva suppasannataṃ kiccato dassetuṃ ‘‘sukhumampī’’tiādi vuttaṃ. Tikkhavisadatā hi tesaṃ indriyānaṃ suppasannatā. Āluḷitānīti ākulāni. Avisadānīti abyattāni.

    ཀཱམཾ རཱུཔདྷམྨེསུཔི ཁཎིཀཛརཱ དུརུཔལཀྑིཏཱ པཊིཙྪནྣཱཝ, སཱ པན ཡསྨཱ སནྟཱནཝསེན པཝཏྟིཡཱ པརིབྱཏྟཱཝ ཧོཏཱིཏི ‘‘པཱཀཊཛརཱ’’ཨིཙྩེཝ ཝུཏྟཱ། ཨཝཱིཙི ནིརནྟརཱ ཛརཱ ཨཝཱིཙིཛརཱ སཏི སནྟཱནེ སཏྟཱནཾ ཨནུཔྤབནྡྷཏོ། ཏཏོ ཨཉྙེསཱུཏི མནྡདསཀཱདཱིསུ པུབྦདསཀཱདིཔརིཙྪེདཏོ ཨཉྙེསུ ཡཐཱཝུཏྟེསུ། ཨནྟརནྟརཱཏི ཏེསུ ཨེཝ ཝུཏྟཔྤཀཱརེསུ པུརིམདསཀཱདིཏོ པཙྪིམདསཀཱདཱིནཾ ཨནྟརནྟརཱ། ཝཎྞཝིསེསཱདཱིནནྟི ཝཎྞཝིསེསསཎྛཱནཝིསེསསམྥསྶཝིསེསཱདཱིནཾ།

    Kāmaṃ rūpadhammesupi khaṇikajarā durupalakkhitā paṭicchannāva, sā pana yasmā santānavasena pavattiyā paribyattāva hotīti ‘‘pākaṭajarā’’icceva vuttā. Avīci nirantarā jarā avīcijarā sati santāne sattānaṃ anuppabandhato. Tato aññesūti mandadasakādīsu pubbadasakādiparicchedato aññesu yathāvuttesu. Antarantarāti tesu eva vuttappakāresu purimadasakādito pacchimadasakādīnaṃ antarantarā. Vaṇṇavisesādīnanti vaṇṇavisesasaṇṭhānavisesasamphassavisesādīnaṃ.

    ཝཙནཀཝསེནཱཏི ཀ-ཀཱརེན ཧི པདཾ ཝཌྜྷེཏྭཱ ཝུཏྟཾ, ཏསྨཱ ཙཝནཾ ཙུཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཏཾ པན ཨེཀཙཏུཔཉྩཝོཀཱརབྷཝེསུ ཙུཏིཡཱ ཨཝིསེསཏོ གཧཎནྟི ཨཱཧ ‘‘ཨེཀཙཏུཔཉྩཀྑནྡྷཱནཾ སཱམཉྙཝཙན’’ནྟི། ཙཝནཀཝསེནཱཏི ཝཱ ཙཝནཀསྶ པུགྒལསྶ ཝསེནཱཏི ཨཏྠོ། ཙཝནམེཝ ཙཝནཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘བྷཱཝཝཙནེནཱ’’ཏི། ལཀྑཎནིདསྶནནྟི ཝཡསངྑཱཏསྶ ལཀྑཎསྶ ནིདསྶནཾ། ཙཝནྟསྶ ཝཱ ཨཱཀཱརོ ཏཱ-སདྡེན ཝུཏྟོ ‘‘ཙཝནཏཱ’’ཏི། བྷིཛྫནཾ བྷེདོཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཙུཏིཀྑནྡྷཱནཾ བྷངྒུཔྤཏྟིཔརིདཱིཔན’’ནྟི། ཡཐཱ བྷིནྣསྶ གྷཊསྶ ཀེནཙི པརིཡཱཡེན གྷནགྷཊབྷཱཝེན ཋཱནཾ ནཏྠི, ཨེཝཾ བྷིནྣཱནཾ ཁནྡྷཱནནྟི ཙཝནཾ ཨནྟརཧིཏཾ ནཱམཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནྟརདྷཱནནྟི…པེ॰… པརིདཱིཔན’’ནྟི། ཡོ མཙྩཱུཏི ཝུཙྩཏི བྷེདོ, ཡཉྩ མརཎཾ པཱཎཙཱགོ, ཏདུབྷཡཾ ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ ‘‘མཙྩུ མརཎ’’ནྟི ཨེཝཾ ཝཱ ཨེཏྠ ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། ཀཱལསྶ ཨནྟཀསྶ ཀིརིཡཱཏི ཡཱ ལོཀེ ཝུཙྩཏི, སཱ ཙུཏི, མརཎནྟི ཨཏྠོ། ཙཝནཀཱལོ ཨེཝ ཝཱ ཨནཏིཀྐམནཱིཡཏྟཱ ཝིསེསེན ཀཱལོཏི ཝུཏྟོཏི ཏསྶ ཀིརིཡཱ ཨཏྠཏོ ཙུཏིཀྑནྡྷཱནཾ བྷེདཔྤཏྟིཡེཝ། ‘‘ཙུཏི ཙཝནཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱ པུབྦེ ཝོཧཱརམིསྶཀེན ནིདྡིཊྛཾ།

    Vacanakavasenāti ka-kārena hi padaṃ vaḍḍhetvā vuttaṃ, tasmā cavanaṃ cutīti vuttaṃ hoti. Taṃ pana ekacatupañcavokārabhavesu cutiyā avisesato gahaṇanti āha ‘‘ekacatupañcakkhandhānaṃ sāmaññavacana’’nti. Cavanakavasenāti vā cavanakassa puggalassa vasenāti attho. Cavanameva cavanatāti āha ‘‘bhāvavacanenā’’ti. Lakkhaṇanidassananti vayasaṅkhātassa lakkhaṇassa nidassanaṃ. Cavantassa vā ākāro tā-saddena vutto ‘‘cavanatā’’ti. Bhijjanaṃ bhedoti vuttaṃ ‘‘cutikkhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpana’’nti. Yathā bhinnassa ghaṭassa kenaci pariyāyena ghanaghaṭabhāvena ṭhānaṃ natthi, evaṃ bhinnānaṃ khandhānanti cavanaṃ antarahitaṃ nāmāti āha ‘‘antaradhānanti…pe… paridīpana’’nti. Yo maccūti vuccati bhedo, yañca maraṇaṃ pāṇacāgo, tadubhayaṃ ekajjhaṃ katvā vuttaṃ ‘‘maccu maraṇa’’nti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Kālassa antakassa kiriyāti yā loke vuccati, sā cuti, maraṇanti attho. Cavanakālo eva vā anatikkamanīyattā visesena kāloti vuttoti tassa kiriyā atthato cutikkhandhānaṃ bhedappattiyeva. ‘‘Cuti cavanatā’’tiādinā pubbe vohāramissakena niddiṭṭhaṃ.

    ཨིདཱནི ནིབྦཏྟིཏཔརམཏྠནཡེནེཝ ནིདྡེསོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘པརམཏྠེན དཱིཔེཏུ’’ནྟི ཝུཏྟཾ། ‘‘ཙཝནཀཝསེནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཧི པུགྒལཝསེན ཙ ཝོཧཱརཱདྷིཊྛཱནཱ སཾཝཎྞནཱ ཀཏཱ། ན ཀིཉྩི ཀལེ༹ཝརཾ ནིཀྑིཔཀི ཨོཔཔཱཏིཀཱནཾ ཙུཏིཀྑནྡྷཱནཾ ཨནྟརདྷཱནམེཝཧོཏི, ཏཏོ པརཾ ཨུཏུསམུཊྛཱནརཱུཔསནྟཏི ན པཝཏྟཏི། ‘‘ཛཱཏིསམུདཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཡཾ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ‘‘ཏཎྷཱསམུདཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝུཏྟནཡནེཝ སཀྐཱ ཝིཉྙཱཏུནྟི ན ཝུཏྟཾ།

    Idāni nibbattitaparamatthanayeneva niddesoti dassetuṃ ‘‘paramatthena dīpetu’’nti vuttaṃ. ‘‘Cavanakavasenā’’tiādinā hi puggalavasena ca vohārādhiṭṭhānā saṃvaṇṇanā katā. Na kiñci kaḷevaraṃ nikkhipaki opapātikānaṃ cutikkhandhānaṃ antaradhānamevahoti, tato paraṃ utusamuṭṭhānarūpasantati na pavattati. ‘‘Jātisamudayā’’tiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ ‘‘taṇhāsamudayā’’tiādīsu vuttanayaneva sakkā viññātunti na vuttaṃ.

    ཛརཱམརཎཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Jarāmaraṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཛཱཏིཝཱརཝཎྞནཱ

    Jātivāravaṇṇanā

    ༩༣. ཛཱཡནཊྛེནཱཏིཨཱདི ཨཱཡཏནཝསེན ཡོནིཝསེན ཙ དྭཱིཧི དྭཱིཧི པདེཧི སབྦསཏྟེ པརིཡཱདིཡིཏྭཱ ཛཱཏིཾ དསྶེཏུཾ ཝུཏྟཾ། སམྨོཧཝིནོདནིཡཾ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༡༩༡) པན ‘‘ཛཱཡམཱནཀཝསེན ཛཱཏི, སཉྫཱཡནཝསེན སཉྫཱཏཱི’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཏཏྠ ཨེཀེཀེནེཝ པདེན སབྦསཏྟེ པརིཡཱདིཡིཏྭཱ ཛཱཏིཾ དསྶེཏཱིཏི དཊྛབྦཾ། སམྤུཎྞཱ ཛཱཏི སཉྫཱཏཱིཏི ཀཏྭཱ ‘‘སཱ པརིཔུཎྞཱཡཏནཝསེན ཡུཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨེཏེནེཝ ཀེཝལཾ ཛཱཏིསདྡེན ཝུཏྟཱཡ ཛཱཏིཡཱ ཨཔརིཔུཎྞཱཡཏནཏཱ དཊྛབྦཱ། ཨབྷིབྱཏྟཱ ནིབྦཏྟི ཨབྷིནིབྦཏྟི, པཱཀཊཱ ནིབྦཏྟཱིཏི ཨཏྠོ། ‘‘ཏེསཾ ཏེསཾ སཏྟཱནཾ…པེ॰… ཨབྷིནིབྦཏྟཱི’’ཏི སཏྟཝསེན པཝཏྟཏྟཱ ཝོཧཱརདེསནཱ།

    93.Jāyanaṭṭhenātiādi āyatanavasena yonivasena ca dvīhi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Sammohavinodaniyaṃ (vibha. aṭṭha. 191) pana ‘‘jāyamānakavasena jāti, sañjāyanavasena sañjātī’’ti vuttattā tattha ekekeneva padena sabbasatte pariyādiyitvā jātiṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Sampuṇṇā jāti sañjātīti katvā ‘‘sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā’’ti vuttaṃ. Eteneva kevalaṃ jātisaddena vuttāya jātiyā aparipuṇṇāyatanatā daṭṭhabbā. Abhibyattā nibbatti abhinibbatti, pākaṭā nibbattīti attho. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattī’’ti sattavasena pavattattā vohāradesanā.

    ཏཏྲ ཏཏྲཱཏི ཨེཏྠ ཙཏུཝོཀཱརབྷཝེ དྭིནྣཾ, ཨེཀཝོཀཱརབྷཝེ དྭིནྣཾ, སེསརཱུཔདྷཱཏུཡཾ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཨུཔྤཛྫམཱནཱནཾ པཉྩནྣཾ, ཀཱམདྷཱཏུཡཾ ཝིཀལཱཝིཀལིནྡྲིཡཝསེན སཏྟནྣཾ ནཝནྣཾ དསནྣཾ, པུན དསནྣཾ, ཨེཀཱདསནྣཉྩ ཨཱཡཏནཱནཾ ཝསེན སངྒཧོ ཝེདིཏབྦོ། ཡདིཔི ཙུཏིཀྑནྡྷཱ ཨནནྟརཱནཾ པཊིསནྡྷིཀདྷམྨཱནཾ ཨནནྟརཱདིནཱ པཙྩཡཱ ཧོནྟི, ཡེ པན སམུདཡཱ ཨཛནཀཱ, ཏེ ཨེཏྠ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོཏི ཨདྷིཔྤེཏཱ། ཛནཀོ ཨེཝ བྷཝོཏི ཨདྷིཔྤེཏོཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཛཱཏིཡཱ པཙྩཡབྷཱུཏོ ཀམྨབྷཝོ ཝེདིཏབྦོ’’ཏི ཨཱཧ།

    Tatratatrāti ettha catuvokārabhave dvinnaṃ, ekavokārabhave dvinnaṃ, sesarūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyavasena sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ, puna dasannaṃ, ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Yadipi cutikkhandhā anantarānaṃ paṭisandhikadhammānaṃ anantarādinā paccayā honti, ye pana samudayā ajanakā, te ettha upapattibhavoti adhippetā. Janako eva bhavoti adhippetoti dassento ‘‘jātiyā paccayabhūto kammabhavo veditabbo’’ti āha.

    ཛཱཏིཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Jātivāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    བྷཝཝཱརཝཎྞནཱ

    Bhavavāravaṇṇanā

    ༩༤. བྷཱཝནབྷཝནཊྛེན བྷཝོ དུཝིདྷོ། ཏཏྠ ཀམྨབྷཝོ ‘‘བྷཝཏི ཨེཏསྨཱ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ’’ཏི བྷཱཝནཊྛེན བྷཝོ། ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ཨུཔཔཏྟིབྷཝཾ ‘‘བྷཝཏཱིཏི བྷཝོ’’ཏི ཝཏྭཱ ཏསྶ ཀཱརཎཏྟཱ ཀམྨཾ ཕལཱུཔཙཱརེན བྷཝོཏི ཨཡམཏྠོ ཝུཏྟོ, ཨུབྷཡཏྠཱཔི ཨུཔཔཏྟིབྷཝཧེཏུབྷཱཝནེཏྠ ཀམྨསྶ ཀམྨབྷཝཔརིཡཱཡོཏི དསྶིཏཾ ཧོཏི། སབྦཐཱཔཱིཏི བྷཱཝནབྷཝནཀུསལཱཀུསལཨུཔཔཏྟིསམྤཏྟིབྷཝཧཱིནཔཎཱིཏཱདིནཱ སབྦཔྤཀཱརེནཔི། ཀཱམབྷཝོཏི ཝུཏྟཾ ཀཱམཏཎྷཱཧེཏུཀཏོ ཀཱམཏཎྷཱཡ ཨཱརམྨཎབྷཱཝཏོ ཙ། རཱུཔབྷཝཱུཔགཀམྨཾ རཱུཔབྷཝོ, ཏཐཱ ཨརཱུཔབྷཝཱུཔགཀམྨཾ ཨརཱུཔབྷཝོ, ཏཾཏཾནིབྦཏྟཀྑནྡྷཱ རཱུཔཱརཱུཔུཔཏྟིབྷཝཱ, རཱུཔཱརཱུཔབྷཝབྷཱཝོ པན ཏེསཾ ‘‘ཀཱམབྷཝོ’’ཏི ཨེཏྠ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦོ།

    94. Bhāvanabhavanaṭṭhena bhavo duvidho. Tattha kammabhavo ‘‘bhavati etasmā upapattibhavo’’ti bhāvanaṭṭhena bhavo. Aṭṭhakathāyaṃ pana upapattibhavaṃ ‘‘bhavatīti bhavo’’ti vatvā tassa kāraṇattā kammaṃ phalūpacārena bhavoti ayamattho vutto, ubhayatthāpi upapattibhavahetubhāvanettha kammassa kammabhavapariyāyoti dassitaṃ hoti. Sabbathāpīti bhāvanabhavanakusalākusalaupapattisampattibhavahīnapaṇītādinā sabbappakārenapi. Kāmabhavoti vuttaṃ kāmataṇhāhetukato kāmataṇhāya ārammaṇabhāvato ca. Rūpabhavūpagakammaṃ rūpabhavo, tathā arūpabhavūpagakammaṃ arūpabhavo, taṃtaṃnibbattakkhandhā rūpārūpupattibhavā, rūpārūpabhavabhāvo pana tesaṃ ‘‘kāmabhavo’’ti ettha vuttanayeneva veditabbo.

    བྷཝཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Bhavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཨུཔཱདཱནཝཱརཝཎྞནཱ

    Upādānavāravaṇṇanā

    ༩༥. ཨུཔཱདཱནནྟི ཙཏུབྦིདྷམྤི ཨུཔཱདཱནཾ། ཡཐཱ ཧི ཀཱམསྶཱདཝསེན, བྷཝསྶཱདཝསེན ཝཱ ཏཾཏཾསུགཏིབྷཝཱུཔགཾ ཀམྨཾ ཀརོནྟསྶ ཀཱམུཔཱདཱནཾ, ཨེཝཾ ཨུཙྪེདཱདིམིཙྪཱབྷིནིཝེསཝསེནཱཏི ཙཏྟཱརིཔི ཨུཔཱདཱནཱནི ཡཐཱརཧཾ ཏསྶ ཏསྶ ཀུསལཀམྨབྷཝསྶ ཨུཔནིསྶཡཝསེནེཝ པཙྩཡཱ ཧོནྟི, ཨཀུསལཀམྨབྷཝསྶ ཨསཧཛཱཏསྶ ཨནནྟརསྶ ཨུཔནིསྶཡཝསེནཔི ཨཱརམྨཎཝསེནཔི ། སཧཛཱཏསྶ ཀཱམུཔཱདཱནཾ སཧཛཱཏ-ཨཉྙམཉྙ-ནིསྶཡ-སམྤཡུཏྟ-ཨཏྠི-ཨཝིགཏ-ཧེཏུ-ཝསེན སཏྟདྷཱ, སེསཨུཔཱདཱནཱནི ཏཏྠ ཧེཏུཔཙྩཡབྷཱཝཾ པཧཱཡ མགྒཔཙྩཡཾ པཀྑིཔིཏྭཱ སཏྟདྷཱཝ པཙྩཡཱ ཧོནྟི། ཨནནྟརསྶ པན ཨནནྟརསམནནྟརཨནནྟརཱུཔནིསྶཡནཏྠིཝིགཏཱསེཝནཝསེན པཙྩཡཱ ཧོནྟི། ཏསྶིདམྤི སཧཛཱཏཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན སངྒཧིཏནྟི དཊྛབྦཾ། ཝཏྠུཀཱམཾ ཨུཔཱདིཡཏི ཙིཏྟཾ, པུགྒལོ ཝཱ ཨེཏེནཱཏི ཨཏྠོ། ཏནྟི ཝཏྠུཀཱམཾ། ཀཱམེཏཱིཏི ཀཱམོ ཙ སོ ཨུཔཱདིཡཏཱིཏི ཨུཔཱདཱནཉྩཱཏི ཡོཛནཱ། ཝུཏྟནཡེནཱཏི ཨབྷིདྷམྨེ ཝུཏྟནཡེན།

    95.Upādānanti catubbidhampi upādānaṃ. Yathā hi kāmassādavasena, bhavassādavasena vā taṃtaṃsugatibhavūpagaṃ kammaṃ karontassa kāmupādānaṃ, evaṃ ucchedādimicchābhinivesavasenāti cattāripi upādānāni yathārahaṃ tassa tassa kusalakammabhavassa upanissayavaseneva paccayā honti, akusalakammabhavassa asahajātassa anantarassa upanissayavasenapi ārammaṇavasenapi . Sahajātassa kāmupādānaṃ sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigata-hetu-vasena sattadhā, sesaupādānāni tattha hetupaccayabhāvaṃ pahāya maggapaccayaṃ pakkhipitvā sattadhāva paccayā honti. Anantarassa pana anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanavasena paccayā honti. Tassidampi sahajātādīti ādi-saddena saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ. Vatthukāmaṃ upādiyati cittaṃ, puggalo vā etenāti attho. Tanti vatthukāmaṃ. Kāmetīti kāmo ca so upādiyatīti upādānañcāti yojanā. Vuttanayenāti abhidhamme vuttanayena.

    སསྶཏོ ཨཏྟཱཏི ཨིདཾ པུརིམདིཊྛིཾ ཨུཔཱདིཡམཱནཾ ཨུཏྟརདིཊྛིཾ ནིདསྶེཏུཾ ཝུཏྟཾ། ཡཐཱ ཨེསཱ དིཊྛི དལ༹ྷཱིཀརཎཝསེན པུརིམཾ པུརིམཾ ཨུཏྟརཱ ཨུཏྟརཱ ཨུཔཱདིཡཏི, ཨེཝཾ ‘‘ནཏྠི དིནྣ’’ནྟིཨཱདིཀཱཔཱིཏི། ཨཏྟགྒཧཎཾ པན ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནནྟི ནཡིདཾ དིཊྛུཔཱདཱནདསྶནནྟི དཊྛབྦཾ། ལོཀོ ཙཱཏི ཨཏྟགྒཧཎཝིནིམུཏྟགཧཎཾ དིཊྛུཔཱདཱནབྷཱུཏཾ ཨིདྷ པུརིམདིཊྛིཨུཏྟརདིཊྛིཝཙནེཧི ཝུཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ། སབྦདིཊྛིགཏསྶ ‘‘དིཊྛུཔཱདཱན’’ནྟི ཨེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ ‘‘སབྦཱཔི དིཊྛི དིཊྛུཔཱདཱན’’ནྟི ཝཙནཏོ།

    Sassato attāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ nidassetuṃ vuttaṃ. Yathā esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ purimaṃ uttarā uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana attavādupādānanti nayidaṃ diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti attaggahaṇavinimuttagahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti veditabbaṃ. Sabbadiṭṭhigatassa ‘‘diṭṭhupādāna’’nti etaṃ adhivacanaṃ ‘‘sabbāpi diṭṭhi diṭṭhupādāna’’nti vacanato.

    སཱིལབྦཏཾ ཨུཔཱདིཡནྟཱིཏི སཱིལབྦཏཾ ‘‘སུདྡྷིམགྒོ’’ཏི ཨུཔཱདིཡནྟི། ཨེཏེན མིཙྪཱབྷིནིཝེསེན། སཡཾ ཝཱ ཏཾ མིཙྪཱབྷིནིཝེསསཧགཏཾ། སཱིལབྦཏསཧཙརཎཏོ སཱིལབྦཏཉྩ ཏཾ དལ༹ྷགྒཱཧབྷཱཝཏོ ཨུཔཱདཱནཉྩཱཏི སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ། ཨེཝཾ སུདྡྷཱིཏི ཨབྷིནིཝེསཏོཏི ཨེཝཾ གོསཱིལགོཝཏཱདིཙརཎེན སཾསཱརསུདྡྷཱིཏི ཨབྷིནིཝེསབྷཱཝཏོ། ཨེཏེན ཏཾ སཧཙརཎཏོ ཨབྷིནིཝེསསྶ ཏཾསདྡཱརཧཏཾ དསྶེཏི།

    Sīlabbataṃ upādiyantīti sīlabbataṃ ‘‘suddhimaggo’’ti upādiyanti. Etena micchābhinivesena. Sayaṃ vā taṃ micchābhinivesasahagataṃ. Sīlabbatasahacaraṇato sīlabbatañca taṃ daḷhaggāhabhāvato upādānañcāti sīlabbatupādānaṃ. Evaṃ suddhīti abhinivesatoti evaṃ gosīlagovatādicaraṇena saṃsārasuddhīti abhinivesabhāvato. Etena taṃ sahacaraṇato abhinivesassa taṃsaddārahataṃ dasseti.

    ཝདནྟཱིཏི ‘‘ཨཏྠི མེ ཨཏྟཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝོཧརནྟི། ཨེཏེན དིཊྛིགཏེན། ཨཏྟཝཱདམཏྟམེཝཱཏི ཨཏྟཱཏི ཝཱཙཱམཏྟམེཝ། ཨེཏེན ཝཱཙཱཝཏྠུམཏྟམེཏཾ, ཡདིདཾ བཱཧིརཀཔརིཀཔྤིཏོ ཨཏྟཱཏི དསྶེཏི།

    Vadantīti ‘‘atthi me attā’’tiādinā voharanti. Etena diṭṭhigatena. Attavādamattamevāti attāti vācāmattameva. Etena vācāvatthumattametaṃ, yadidaṃ bāhirakaparikappito attāti dasseti.

    ཏཎྷཱ ཀཱམུཔཱདཱནསྶཱཏི ཨེཏྠ ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ ཀཱམུཔཱདཱནཾ? ཡོ ཀཱམེསུ ཀཱམཙྪནྡོ ཀཱམརཱགོ ཀཱམནནྡཱི ཀཱམཏཎྷཱ ཀཱམསྣེཧོ ཀཱམཔརིལཱ༹ཧོ ཀཱམམུཙྪཱ ཀཱམཛ྄ཛྷོསཱནཾ། ཨིདཾ ཝུཙྩཏི ཀཱམུཔཱདཱན’’ནྟི ཝཙནཏོ ཏཎྷཱདལ༹ྷཏྟཾ ཀཱམུཔཱདཱནཾ། ཏཎྷཱདལ༹ྷཏྟནྟི ཙ པུརིམཏཎྷཱཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡཏོ དལ༹ྷབྷཱུཏཱ ཨུཏྟརཏཎྷཱ ཨེཝ། ཀེཙི པནཱཧུ –

    Taṇhākāmupādānassāti ettha ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ. Idaṃ vuccati kāmupādāna’’nti vacanato taṇhādaḷhattaṃ kāmupādānaṃ. Taṇhādaḷhattanti ca purimataṇhāupanissayapaccayato daḷhabhūtā uttarataṇhā eva. Keci panāhu –

    ‘‘ཨཔྤཏྟཝིསཡཔཏྠནཱ ཏཎྷཱ ཨནྡྷཀཱརེ ཙོརསྶཧཏྠཔྤསཱརཎཾ ཝིཡ, སམྤཏྟཝིསཡགྒཧཎཾ ཨུཔཱདཱནཾ ཏསྶེཝ བྷཎྜགྒཧཎཾ ཝིཡཱ’’ཏི། ཨཔྤིཙྪསནྟུཊྛིཔཊིཔཀྑཱ ཨེཏེ དྷམྨཱ པརིཡེསནཱརཀྑདུཀྑམཱུལཱནི, ཏསྨཱ ཝུཏྟལཀྑཎཱ ཏཎྷཱ ཝུཏྟལཀྑཎསྶེཝ ཨུཔཱདཱནསྶ ཨནཱནནྟརསྶ ཨུཔནིསྶཡཝསེན པཙྩཡོ, ཨཱརམྨཎཱདིཝསེནཔི པཙྩཡོ ཧོཏིཡེཝ, ཨནནྟརཱདཱིནཾ པན ཨནནྟརཱདིཝསེན པཙྩཡོ། སབྦསྶཔི ཧི ལོབྷསྶ ཏཎྷཱཔརིཡཱཡོཔི ཀཱམུཔཱདཱནཔརིཡཱཡོཔི ལབྦྷཏེཝཱཏི། ཨཝསེསཱནནྟི དིཊྛུཔཱདཱནཱདཱིནཾ། སཧཛཱཏཱདིཝསེནཱཏི སཧཛཱཏཱནཾ སཧཛཱཏཱདིཝསེན, ཨསཧཛཱཏཱནཾ ཨནནྟརཨུཔནིསྶཡཱདིཝསེནཱཏི སབྦཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།

    ‘‘Appattavisayapatthanā taṇhā andhakāre corassahatthappasāraṇaṃ viya, sampattavisayaggahaṇaṃ upādānaṃ tasseva bhaṇḍaggahaṇaṃ viyā’’ti. Appicchasantuṭṭhipaṭipakkhā ete dhammā pariyesanārakkhadukkhamūlāni, tasmā vuttalakkhaṇā taṇhā vuttalakkhaṇasseva upādānassa anānantarassa upanissayavasena paccayo, ārammaṇādivasenapi paccayo hotiyeva, anantarādīnaṃ pana anantarādivasena paccayo. Sabbassapi hi lobhassa taṇhāpariyāyopi kāmupādānapariyāyopi labbhatevāti. Avasesānanti diṭṭhupādānādīnaṃ. Sahajātādivasenāti sahajātānaṃ sahajātādivasena, asahajātānaṃ anantaraupanissayādivasenāti sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ཨུཔཱདཱནཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Upādānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཏཎྷཱཝཱརཝཎྞནཱ

    Taṇhāvāravaṇṇanā

    ༩༦. ‘‘ཙཀྑུསམྥསྶོ’’ཏིཨཱདི ཕསྶསྶ མཱཏིཏོ ནཱམཾ ཝིཡ པུཏྟསྶ ཝཏྠུཏོ ཏསྶ ནིསྶཡབྷཱཝེན ཨུཔྤཏྟིཧེཏུཏྟཱ, ཨཱརམྨཎཾ པན ཀེཝལཾ ཨུཔྤཏྟིཧེཏཱུཏི ཝུཏྟཾ ‘‘སེཊྛི…པེ॰… ནཱམ’’ནྟི། ཀཱམརཱགབྷཱཝེནཱཏི ཝཏྠུཀཱམསྶ རཛྫནཝསེན། རཱུཔཾ ཨསྶཱདེནྟཱིཏི རུཔཱརམྨཎཾ ཏཎྷཱབྷིནནྡནཱཝསེན ཨབྷིརམམཱནཱ ཨེཝ ཨསྶཱདེནྟཱི། ནིཙྩནྟིཨཱདིནཱ དིཊྛཱབྷིནནྡནཱམུཁེན རཱུཔཾ ཨབྷིརམནྟཱི། པེཙྩ ན བྷཝིསྶཏཱིཏི བྷིཛྫིཏྭཱ ན ཧོཏི པུན ཨནུཔྤཛྫནཏོ། ཏཐཱ སདྡཀཎྷཱདཡོཔཱིཏི ཡཐཱ རཱུཔཏཎྷཱ ཀཱམརཱགབྷཱཝེན སསྶཏརཱགཝསེན ཨུཙྪེདརཱགཝསེནཱཏི ཙ པཝཏྟིཡཱ ཏིསྶོ ཏཎྷཱ, ཏཐཱ སདྡཏཎྷཱ གནྡྷརསཕོཊྛབྦདྷམྨཏཎྷཱཔི། ཏཎྷཱཝིཙརིཏཱནཱིཏི ཏཎྷཱསམུདཱཙཱརཱ, སམུདཱཙཱརཝསེན པཝཏྟཏཎྷཱཏི ཨཏྠོ།

    96. ‘‘Cakkhusamphasso’’tiādi phassassa mātito nāmaṃ viya puttassa vatthuto tassa nissayabhāvena uppattihetuttā, ārammaṇaṃ pana kevalaṃ uppattihetūti vuttaṃ ‘‘seṭṭhi…pe… nāma’’nti. Kāmarāgabhāvenāti vatthukāmassa rajjanavasena. Rūpaṃ assādentīti rupārammaṇaṃ taṇhābhinandanāvasena abhiramamānā eva assādentī. Niccantiādinā diṭṭhābhinandanāmukhena rūpaṃ abhiramantī. Pecca na bhavissatīti bhijjitvā na hoti puna anuppajjanato. Tathā saddakaṇhādayopīti yathā rūpataṇhā kāmarāgabhāvena sassatarāgavasena ucchedarāgavasenāti ca pavattiyā tisso taṇhā, tathā saddataṇhā gandharasaphoṭṭhabbadhammataṇhāpi. Taṇhāvicaritānīti taṇhāsamudācārā, samudācāravasena pavattataṇhāti attho.

    ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀསྶུཔཱདཱཡཱཏི (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༩༧༣; སཾ॰ ནི॰ ཊཱི॰ ༢.༢.༢) ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཾ ཁནྡྷཔཉྩཀཾ ཨུཔཱདཱཡ། ཨུཔཡོགཏྠེ ཧི ཨིདཾ སཱམིཝཙནཾ། ཨསྨཱིཏི ཧོཏཱིཏི ཡདེཏཾ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ ཁནྡྷཔཉྩཀཾ ཨུཔཱདཱཡ ཏཎྷཱམཱནདིཊྛིཝསེན སམཱུཧགཱཧཏོ ཨསྨཱིཏི ཨེཝཾ ཧོཏི, ཏསྨིཾ སཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨིཏྠསྨཱིཏི ཧོཏཱིཏི ཁཏྟིཡཱདཱིསུ ‘‘ཨིདཾཔཀཱརོ ཨཧ’’ནྟི ཨེཝཾ ཏཎྷཱམཱནདིཊྛིཝསེན ཧོཏཱིཏི ཨིདམེཏྠ ཨནུཔནིདྷཱཡ གཧཎཾ། ཨེཝམཱདིནཱཏི ཨཱདི-སདྡེན ‘‘ཨེཝཾསྨཱིཏི, ཨཉྙཐཱསྨཱིཏི, བྷཝིསྶནྟི, ཨིཏྠཾ བྷཝིསྶནྟི, ཨེཝཾ བྷཝིསྶནྟི, ཨཉྙཐཱ བྷཝིསྶནྟི, ཨསསྨཱིཏི, སཏསྨཱིཏི, སིཡནྟི, ཨིཏྠཾ སིཡནྟི, ཨེཝཾ སིཡནྟི, ཨཉྙཐཱ སིཡནྟི, ཨཔཱཧཾ སིཡནྟི, ཨཔཱཧཾ ཨིཏྠཾ སིཡནྟི, ཨཔཱཧཾ ཨེཝཾ སིཡནྟི, ཨཔཱཧཾ ཨཉྙཐཱ སིཡ’’ནྟི (ཝིབྷ॰ ༩༧༣) ཨིམེསཾ ཏཎྷཱཝིཙརིཏཱནཾ གཧཎཾ། ཏཏྠ ཨེཝཾསྨཱིཏི ཨིདཾ སམཏོ ཨུཔནིདྷཱཡ གཧཎཾ, ཡཐཱ ཨཡཾ ཁཏྟིཡོ, ཡཐཱ ཨཡཾ བྲཱཧྨཎོ, ཨེཝཾ ཨཧམྤཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཉྙཐཱསྨཱིཏི ཨིདཾ ཨསམཎོ ཨུཔནིདྷཱཡ གཧཎཾ, ཡཐཱ ཨཡཾ ཁཏྟིཡོ, ཡཐཱ ཨཡཾ བྲཱཧྨཎོ, ཏཏོ ཨཉྙཐཱ ཨཧཾ ཧཱིནོ ཝཱ ཨདྷིཀོ ཝཱཏི ཨཏྠོ། ཨིཏི ཨིམཱནི པུབྦེ ཝུཏྟཱནི དྭེཏི ཨེཏཱནི པཙྩུཔྤནྣཝསེན ཙཏྟཱརི ཏཎྷཱཝིཙརིཏཱནི། བྷཝིསྶནྟིཨཱདཱིནི པན ཙཏྟཱརི ཨནཱགཏཝསེན ཝུཏྟཱནི། ཏེསཾ པུརིམཙཏུཀྐེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨསསྨཱིཏི ཨསཏཱིཏི ཨསཾ། ནིཙྩསྶེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ, ཏསྨཱ སསྶཏོ ཨསྨཱིཏི ཨཏྠོ། སཏསྨཱིཏི སཱིདཏཱིཏི སཏཾ། ཨནིཙྩསྶེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ, ཏསྨཱ ཨསསྶཏོ ཨསྨཱིཏི ཨཏྠོ། ཨིཏི ཨིམཱནི དྭེ སསྶཏུཙྪེདཝསེན ཝུཏྟཱནི། ཨིཏོ པརཱནི སིཡནྟིཨཱདཱིནི ཙཏྟཱརི སཾསཡཔརིཝིཏཀྐཝསེན ཝུཏྟཱནི, ཏཱནི པུརིམཙཏུཀྐེ ཝུཏྟནཡེན ཨཏྠཏོ ཝེདིཏབྦཱནི། ཨཔཱཧཾ སིཡནྟིཨཱདཱིནི ཙཏྟཱརི ‘‘ཨཔི ནཱམཱཧཾ བྷཝེཡྻ’’ནྟི ཨེཝཾ པཏྠནཱཀཔྤནཝསེན ཝུཏྟཱནི, ཏཱནི པུརིམཙཏུཀྐེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཱནི།

    Ajjhattikassupādāyāti (vibha. aṭṭha. 973; saṃ. ni. ṭī. 2.2.2) ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Upayogatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Asmīti hotīti yadetaṃ ajjhattaṃ khandhapañcakaṃ upādāya taṇhāmānadiṭṭhivasena samūhagāhato asmīti evaṃ hoti, tasmiṃ satīti attho. Itthasmīti hotīti khattiyādīsu ‘‘idaṃpakāro aha’’nti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena hotīti idamettha anupanidhāya gahaṇaṃ. Evamādināti ādi-saddena ‘‘evaṃsmīti, aññathāsmīti, bhavissanti, itthaṃ bhavissanti, evaṃ bhavissanti, aññathā bhavissanti, asasmīti, satasmīti, siyanti, itthaṃ siyanti, evaṃ siyanti, aññathā siyanti, apāhaṃ siyanti, apāhaṃ itthaṃ siyanti, apāhaṃ evaṃ siyanti, apāhaṃ aññathā siya’’nti (vibha. 973) imesaṃ taṇhāvicaritānaṃ gahaṇaṃ. Tattha evaṃsmīti idaṃ samato upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, evaṃ ahampīti attho. Aññathāsmīti idaṃ asamaṇo upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, yathā ayaṃ brāhmaṇo, tato aññathā ahaṃ hīno vā adhiko vāti attho. Iti imāni pubbe vuttāni dveti etāni paccuppannavasena cattāri taṇhāvicaritāni. Bhavissantiādīni pana cattāri anāgatavasena vuttāni. Tesaṃ purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. Asasmīti asatīti asaṃ. Niccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā sassato asmīti attho. Satasmīti sīdatīti sataṃ. Aniccassetaṃ adhivacanaṃ, tasmā asassato asmīti attho. Iti imāni dve sassatucchedavasena vuttāni. Ito parāni siyantiādīni cattāri saṃsayaparivitakkavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayena atthato veditabbāni. Apāhaṃ siyantiādīni cattāri ‘‘api nāmāhaṃ bhaveyya’’nti evaṃ patthanākappanavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayeneva veditabbāni.

    ཨེཏྠ ཙ སསྶཏུཙྪེདཝསེན ཝུཏྟཱ དྭེ དིཊྛིསཱིསཱ ནཱམ, ཨསྨི, བྷཝིསྶཾ, སིཡཾ, ཨཔཱཧཾ སིཡནྟི ཨེཏེ པན ཙཏྟཱརོ སུདྡྷསཱིསཱ ཨེཝ, ‘‘ཨིཏྠསྨཱི’’ཏིཨཱདཡོ ཏཡོ ཏཡོཏི དྭཱདས སཱིསམཱུལཀཱ ནཱམ། ཨེཝམེཏཱནི དྭེ དིཊྛིསཱིསཱ, ཙཏྟཱརོ སུདྡྷསཱིསཱ, དྭཱདས སཱིསམཱུལཀཱཏི ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀསྶུཔཱདཱཡ ཨཊྛཱརསྶ ཏཎྷཱཝིཙརིཏཱནི ཝེདིཏབྦཱནི།

    Ettha ca sassatucchedavasena vuttā dve diṭṭhisīsā nāma, asmi, bhavissaṃ, siyaṃ, apāhaṃ siyanti ete pana cattāro suddhasīsā eva, ‘‘itthasmī’’tiādayo tayo tayoti dvādasa sīsamūlakā nāma. Evametāni dve diṭṭhisīsā, cattāro suddhasīsā, dvādasa sīsamūlakāti ajjhattikassupādāya aṭṭhārassa taṇhāvicaritāni veditabbāni.

    བཱཧིརསྶུཔཱདཱཡཱཏི བཱཧིརཾ ཁནྡྷཔཉྩཀཾ ཨུཔཱདཱཡ། ཨིདམྤི ཧི ཨུཔཡོགཏྠེ སཱམིཝཙནཾ། ཨིམིནཱཏི ཨིམིནཱ རུཔེན ཝཱ…པེ॰… ཝིཉྙཱཎེན ཝཱཏི ཨེཝཾ རཱུཔཱདཱིསུ ཨེཀམེཝ ‘‘ཨཧ’’ནྟི, ཨིཏརཾ ཀིཉྩནཔལིབོདྷབྷཱཝེན གཧེཏྭཱ ཏཎྷཱདིཝསེན ‘‘ཨསྨཱི’’ཏི ཨབྷིནིཝིསཏི, ‘‘ཨིམིནཱ’’ཏི ཨཡམེཏྠ ཝིསེསོ། ཨསྨཱིཏི ཨིམིནཱ ཁགྒེན ཝཱ ཚཏྟེན ཝཱ ཨབྷིསེཀེན ཝཱ ‘‘ཁཏྟིཡོཧམསྨཱི’’ཏི ཨབྷིནིཝིསཏི། བཱཧིརརཱུཔཱདིནིསྶིཏཱནཱིཏི བཱཧིརཱནི པརསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣཱནི རཱུཔཝེདནཱདཱིནི ནིསྶིཏཱནི། ཨཊྛཱརསཱཏི ཨིམིནཱ ‘‘ཨསྨཱི’’ཏིཨཱདིནཡཔྤཝཏྟཱནི ཨཊྛཱརས, ཏཱནི པུབྦེ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཱནི། ‘‘ཨིམིནཱ’’ཏི ཧི ཨཡམེཝེཏྠ ཝིསེསོ, ཏསྨཱ ‘‘དྭེ དིཊྛིསཱིསཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟནཡེནེཝ ནིདྡྷཱརེཏྭཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཨུབྷཡཾ པན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཚཏྟིཾསཱ’’ཏི།

    Bāhirassupādāyāti bāhiraṃ khandhapañcakaṃ upādāya. Idampi hi upayogatthe sāmivacanaṃ. Imināti iminā rupena vā…pe… viññāṇena vāti evaṃ rūpādīsu ekameva ‘‘aha’’nti, itaraṃ kiñcanapalibodhabhāvena gahetvā taṇhādivasena ‘‘asmī’’ti abhinivisati, ‘‘iminā’’ti ayamettha viseso. Asmīti iminā khaggena vā chattena vā abhisekena vā ‘‘khattiyohamasmī’’ti abhinivisati. Bāhirarūpādinissitānīti bāhirāni parasantatipariyāpannāni rūpavedanādīni nissitāni. Aṭṭhārasāti iminā ‘‘asmī’’tiādinayappavattāni aṭṭhārasa, tāni pubbe vuttanayeneva veditabbāni. ‘‘Iminā’’ti hi ayamevettha viseso, tasmā ‘‘dve diṭṭhisīsā’’tiādinā vuttanayeneva niddhāretvā veditabbā. Ubhayaṃ pana ekajjhaṃ katvā āha ‘‘chattiṃsā’’ti.

    ནིདྡེསཏྠེནཱཏི ‘‘ཚཡིམེ ཨཱཝུསོ ཏཎྷཱཀཱཡཱ’’ཏིཨཱདིནིདྡེསཔཱལི༹ཡཱ ཨཏྠཝཙནེན། ནིདྡེསཝིཏྠཱརཱཏི ཏསྶ ཙ ནིདྡེསསྶ ཨཊྛསཏཏཎྷཱཝིཙརིཏཝསེན ཝིཏྠཱརེན། ཝིཏྠཱརསྶ ཙ པུན སངྒཧཏོཏི དྭཱིཧི ཨཱཀཱརེཧི ཝིཏྠཱརིཏསྶ ཨཊྛཱརསཏཎྷཱཝིཙརིཏཔབྷེདསྶ ཚལེ༹ཝ ཏིསྶོཡེཝཱཏི ཙ པུན སངྒཧཎཏོ ཙ།

    Niddesatthenāti ‘‘chayime āvuso taṇhākāyā’’tiādiniddesapāḷiyā atthavacanena. Niddesavitthārāti tassa ca niddesassa aṭṭhasatataṇhāvicaritavasena vitthārena. Vitthārassa ca puna saṅgahatoti dvīhi ākārehi vitthāritassa aṭṭhārasataṇhāvicaritapabhedassa chaḷeva tissoyevāti ca puna saṅgahaṇato ca.

    ཝིཔཱཀཝེདནཱ ཨདྷིཔྤེཏཱ ཝིསེསཏོ ཨཏྟཱནཾ ཨསྶཱདེཏབྦཏོ། ཏམེཝ ཧིསྶཱ ཨསྶཱདེཏབྦཏཾ པཀཱསེཏུཾ ‘‘ཀཐ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨསྶཱདནེནཱཏི ཨབྷིརཏིཡཱ། མམཱཡནྟཱཏི དྷནཱཡནྟཱ། ཙིཏྟཀཱརཱདཱིནནྟི ཨཱདི-སདྡེན ཨིཊྛཝཎྞཱརམྨཎདཱཡཀཱནཾ སངྒཧོ། སིཔྤསནྡསྶནཀཱདཱིནནྟི ཨཱདི-སདྡེན ཝེཛྫཱདཱིནཾ སངྒཧོ། ཝེཛྫཱ ཧི རསཱཡཏནོཛཱཝསེན ཏདུཔཏྠམྦྷིཏཝསེན ཙ དྷམྨཱརམྨཎསྶ དཱཡཀཱ། སྭཱཡཾ ཨཱདི-སདྡོ ‘‘ཝཱིཎཱཝཱདཀཱདཱི’’ཏིཨཱདིནཱ པཙྩེཀཉྩ ཡོཛེཏབྦོ, པུཏྟཾ མམཱཡནྟཱཏི པུཏྟཾ སམྤིཡཱཡནྟཱ། པུཏྟོ ཝིཡ ཙེཏྠ ཝེདནཱ དཊྛབྦཱ, སཔྤཱཡསཔྤིཁཱིརཱདཱིནི ཝིཡ ཝེདནཱཡ པཙྩཡབྷཱུཏཱནི ཨིཊྛརཱུཔཱདིཨཱརམྨཎཱནི, དྷཱཏི ཝིཡ རཱུཔཱདིཚལཱ༹རམྨཎདཱཡཀཱ ཙིཏྟཀཱརཱདཡོ དཊྛབྦཱ།

    Vipākavedanā adhippetā visesato attānaṃ assādetabbato. Tameva hissā assādetabbataṃ pakāsetuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Assādanenāti abhiratiyā. Mamāyantāti dhanāyantā. Cittakārādīnanti ādi-saddena iṭṭhavaṇṇārammaṇadāyakānaṃ saṅgaho. Sippasandassanakādīnanti ādi-saddena vejjādīnaṃ saṅgaho. Vejjā hi rasāyatanojāvasena tadupatthambhitavasena ca dhammārammaṇassa dāyakā. Svāyaṃ ādi-saddo ‘‘vīṇāvādakādī’’tiādinā paccekañca yojetabbo, puttaṃ mamāyantāti puttaṃ sampiyāyantā. Putto viya cettha vedanā daṭṭhabbā, sappāyasappikhīrādīni viya vedanāya paccayabhūtāni iṭṭharūpādiārammaṇāni, dhāti viya rūpādichaḷārammaṇadāyakā cittakārādayo daṭṭhabbā.

    ཏཎྷཱཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Taṇhāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཝེདནཱཝཱརཝཎྞནཱ

    Vedanāvāravaṇṇanā

    ༩༧. ཙཀྑུསམྥསྶཛཱ ཨེཝ ཝེདནཱ ཨཏཱིཏཱདིབྷེདབྷིནྣཱ རཱསིཝསེན ཨེཀཛ྄ཛྷཾ གཧེཏྭཱ ཨེཀོ ཝེདནཱཀཱཡོ ཡཐཱ ཝེདནཱཀྑནྡྷོ, ཨེཝཾ སོཏསམྥསྶཛཱདིཀཱཏི པཱལི༹ཡཾ ‘‘ཚཡིམེ ཨཱཝུསོ ཝེདནཱཀཱཡཱ’’ཏི ཝུཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘ཝེདནཱཀཱཡཱཏི ཝེདནཱསམཱུཧཱ’’ཏི། ཙཀྑུསམྥསྶཏོ ཛཱཏཱ ཙཀྑུསམྥསྶཛཱ ཝེདནཱ། སཱ པན ཨུཔཱདིནྣཱཔི ཨནུཔཱདིནྣཱཔི, ཏདུབྷཡསྶཔི སངྒཎྷནྟེན ཨཏྠཝཎྞནཱཡ ཀཏཏྟཱ ཨཱཧ ‘‘ཨཡཾ ཏཱཝེཏྠ སབྦསངྒཱཧིཀཀཐཱ’’ཏི། ཨིདཱནི ‘‘ཝིཔཱཀཝིདྷི ཨཡ’’ནྟི ཨུཔཱདིནྣཡེཝ གཎྷནྟོ ‘‘ཝིཔཱཀཝསེནཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། མནོདྭཱརེ མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུསམྤཡུཏྟཱཏི ཏདཱརམྨཎམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུསམྤཡུཏྟཱ།

    97. Cakkhusamphassajā eva vedanā atītādibhedabhinnā rāsivasena ekajjhaṃ gahetvā eko vedanākāyo yathā vedanākkhandho, evaṃ sotasamphassajādikāti pāḷiyaṃ ‘‘chayime āvuso vedanākāyā’’ti vuttanti āha ‘‘vedanākāyāti vedanāsamūhā’’ti. Cakkhusamphassato jātā cakkhusamphassajā vedanā. Sā pana upādinnāpi anupādinnāpi, tadubhayassapi saṅgaṇhantena atthavaṇṇanāya katattā āha ‘‘ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikakathā’’ti. Idāni ‘‘vipākavidhi aya’’nti upādinnayeva gaṇhanto ‘‘vipākavasenā’’tiādimāha. Manodvāre manoviññāṇadhātusampayuttāti tadārammaṇamanoviññāṇadhātusampayuttā.

    ཨཝསེསཱནནྟི སམྤཊིཙྪནཱདིཝེདནཱནཾ། ཨུཔནིསྶཡཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ཨནནྟརཱདཱིནཾ སངྒཧོ དཊྛབྦོ། ཨནནྟརཱནཉྷི ཨནནྟརཱདིཝསེན, ཨིཏརེསཾ ཨུཔནིསྶཡཝསེན ཕསྶོ པཙྩཡོ ཧོཏི, མནོདྭཱརེ པན ཏདཱརམྨཎཝེདནཱནཾ མནོསམྥསྶོ ཨུཔནིསྶཡཝསེན པཙྩཡོ། ཨདྭཱརིཀཱནནྟི དྭཱརརཧིཏཱནཾ། ན ཧི པཊིསནྡྷིཨཱདིཝེདནཱནཾ ཀིཉྩི དྭཱརཾ ཨཏྠི། སཧཛཱཏམནོསམྥསྶསམུདཡཱཏི ཨེཏེནསྶ ཏཱསཾ སཧཛཱཏཀོཊིཡཱ པཙྩཡབྷཱཝམཱཧ།

    Avasesānanti sampaṭicchanādivedanānaṃ. Upanissayādīti ādi-saddena anantarādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Anantarānañhi anantarādivasena, itaresaṃ upanissayavasena phasso paccayo hoti, manodvāre pana tadārammaṇavedanānaṃ manosamphasso upanissayavasena paccayo. Advārikānanti dvārarahitānaṃ. Na hi paṭisandhiādivedanānaṃ kiñci dvāraṃ atthi. Sahajātamanosamphassasamudayāti etenassa tāsaṃ sahajātakoṭiyā paccayabhāvamāha.

    ཝེདནཱཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Vedanāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཕསྶཝཱརཝཎྞནཱ

    Phassavāravaṇṇanā

    ༩༨. ཙཀྑུཾ ནིསྶཱཡ ཨུཔྤནྣོ སམྥསྶོ ཙཀྑུསམྥསྶོ། པཉྩཝཏྠུཀཱཏི ཙཀྑཱདིཔཉྩཝཏྠུཀཱ ཙཀྑཱདིཔཉྩཝཏྠུསནྣིསྶཡཱ། ‘‘ཨུཔཱདིནྣཀཀཐཱ ཨེསཱ’’ཏི བཱཝཱིསཏིགྒཧཎཾ, པཝཏྟིཀཐཱབྷཱཝཏོ ལོཀིཡགྒཧཎཾ། ཝིཔཱཀམནསམྤཡུཏྟཕསྶཱཏི ཝིཔཱཀམནོཝིཉྙཱཎསམྤཡུཏྟཱ ཕསྶཱ། པཙྩཡུཔྤནྣེན ཝིཡ པཙྩཡེནཔི ཨུཔཱདིནྣཀེནེཝ བྷཝིཏབྦནྟི ‘‘ཚནྣཾ ཙཀྑཱདཱིནཾ ཨཱཡཏནཱན’’ནྟི ཝུཏྟཾ།

    98. Cakkhuṃ nissāya uppanno samphasso cakkhusamphasso. Pañcavatthukāti cakkhādipañcavatthukā cakkhādipañcavatthusannissayā. ‘‘Upādinnakakathā esā’’ti bāvīsatiggahaṇaṃ, pavattikathābhāvato lokiyaggahaṇaṃ. Vipākamanasampayuttaphassāti vipākamanoviññāṇasampayuttā phassā. Paccayuppannena viya paccayenapi upādinnakeneva bhavitabbanti ‘‘channaṃ cakkhādīnaṃ āyatanāna’’nti vuttaṃ.

    ཕསྶཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Phassavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    སལཱ༹ཡཏནཝཱརཝཎྞནཱ

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā

    ༩༩. ནིདསྶནམཏྟཉྩེཏཾ, ཏསྨཱ ཡཐཱ ཨེཏྠ ཨརཱུཔལོཀཱཔེཀྑཱཡ ཚཊྛཱཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནནྟི ཨེཀསེསོ ཨིཙྪིཏབྦོ, ཨེཝཾ ཡེསཾ པཙྩཡུཔྤནྣོ ཨུཔཱདིནྣོ, པཙྩཡོ པན ཨནུཔཱདིནྣོཏིཔི ཨིཙྪིཏབྦོ། ཏེསཾ མཏེན བཱཧིརཱཡཏནཝསེནཔི ཨེཀསེསོ ཝེདིཏབྦོ ‘‘ཚཊྛཱཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏནཉྩ སལཱ༹ཡཏན’’ནྟི། ཝིསུདྡྷིམགྒོཔི ཨིམསྶ ཨཱགམསྶ ཨཏྠསཾཝཎྞནཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིསུདྡྷིམགྒེ…པེ॰… ཝུཏྟནཡམེཝཱ’’ཏི། ཨེས ནཡོ ཨཉྙཏྠཱཔི ཝིསུདྡྷིམགྒགྒཧཎེ།

    99. Nidassanamattañcetaṃ, tasmā yathā ettha arūpalokāpekkhāya chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti ekaseso icchitabbo, evaṃ yesaṃ paccayuppanno upādinno, paccayo pana anupādinnotipi icchitabbo. Tesaṃ matena bāhirāyatanavasenapi ekaseso veditabbo ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatana’’nti. Visuddhimaggopi imassa āgamassa atthasaṃvaṇṇanāti āha ‘‘visuddhimagge…pe… vuttanayamevā’’ti. Esa nayo aññatthāpi visuddhimaggaggahaṇe.

    སལཱ༹ཡཏནཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Saḷāyatanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ནཱམརཱུཔཝཱརཝཎྞནཱ

    Nāmarūpavāravaṇṇanā

    ༡༠༠. ནམནལཀྑཎནྟི ཨཱརམྨཎཱབྷིམུཁཾ ནམནསབྷཱཝཾ ཏེན ཝིནཱ ཨཔཝཏྟནཏོ། རུཔྤནཾ སཱིཏཱདིཝིརོདྷིཔཙྩཡསནྣིཔཱཏེ ཝིསདིསུཔྤཏྟི། ཨིམེ པན ཏཡོཏིཨཱདིནཱ སབྦཙིཏྟུཔྤཱདསཱདྷཱརཎཝསེནེཝ ཏཾསངྑཱརཀྑནྡྷགྒཧཎཾ, ཏསྨཱ ཡེ ཡཏྠ ཨསཱདྷཱརཎཱ, ཏེཔི ཨཏྠཏོ གཧིཏཱཡེཝཱཏི དསྶེཏི།

    100.Namanalakkhaṇanti ārammaṇābhimukhaṃ namanasabhāvaṃ tena vinā apavattanato. Ruppanaṃ sītādivirodhipaccayasannipāte visadisuppatti. Ime pana tayotiādinā sabbacittuppādasādhāraṇavaseneva taṃsaṅkhārakkhandhaggahaṇaṃ, tasmā ye yattha asādhāraṇā, tepi atthato gahitāyevāti dasseti.

    ཨུཔཱདིཡིཏྭཱཏི པཙྩཡེ ཀཏྭཱ། པཙྩཡཀརཎམེཝ ཧི པཙྩཡུཔྤནྣསྶ པཙྩཡབྷཱུཏདྷམྨཱནཾ ཨུཔཱདིཡནཾ། སམཱུཧསམྦནྡྷེ སཱམིཝཙནཾ ཨེཏནྟི ‘‘སམཱུཧཏྠེ ཨེཏཾ སཱམིཝཙན’’ནྟི ཝུཏྟཾ ཏེན ཝིནཱ སམྦནྡྷསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ཏེནཱཏི ཏསྨཱ། ཏཾ སབྦམྤཱིཏི ཏཾ བྷཱུཏུཔཱདཱཡཔབྷེདཾ སབྦམྤི སཏྟཝཱིསཏིཝིདྷཾ། ཡསྶ ནཱམསྶཱཏི ཙཏུཝོཀཱརབྷཝེ ནཱམསྶ། ཝིཉྙཱཎམྤི ཏཔྤརིཡཱཔནྣམེཝ ཝེདིཏབྦཾ། རཱུཔསྶཱཏི ཨེཀཝོཀཱརབྷཝེ རཱུཔསྶ། ཝིཉྙཱཎཾ པན པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ སངྑཱརཝིཉྙཱཎམེཝ། ཡསྶ པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ ནཱམརཱུཔསྶ། ཏསྶ ཝསེནཱཏི སཧཛཱཏསྶ སཧཛཱཏཱདིཝསེན, ཨནནྟརསྶ ཨནནྟརཱདིཝསེན, ཨིཏརསྶ ཨུཔནིསྶཡཱདིཝསེན ཏསྶ ནཱམསྶ ཡཐཱརཧཾ ཏསྶ ཏསྶ ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ།

    Upādiyitvāti paccaye katvā. Paccayakaraṇameva hi paccayuppannassa paccayabhūtadhammānaṃ upādiyanaṃ. Samūhasambandhe sāmivacanaṃ etanti ‘‘samūhatthe etaṃ sāmivacana’’nti vuttaṃ tena vinā sambandhassa abhāvato. Tenāti tasmā. Taṃ sabbampīti taṃ bhūtupādāyapabhedaṃ sabbampi sattavīsatividhaṃ. Yassa nāmassāti catuvokārabhave nāmassa. Viññāṇampi tappariyāpannameva veditabbaṃ. Rūpassāti ekavokārabhave rūpassa. Viññāṇaṃ pana pañcavokārabhave saṅkhāraviññāṇameva. Yassa pañcavokārabhave nāmarūpassa. Tassa vasenāti sahajātassa sahajātādivasena, anantarassa anantarādivasena, itarassa upanissayādivasena tassa nāmassa yathārahaṃ tassa tassa viññāṇassa paccayabhāvo veditabbo.

    ནཱམརཱུཔཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Nāmarūpavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཝིཉྙཱཎཝཱརཝཎྞནཱ

    Viññāṇavāravaṇṇanā

    ༡༠༡. ཏེབྷཱུམཀཝིཔཱཀགྒཧཎེ ཀཱརཎཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟམེཝ། སངྑཱརོ ཡསྶ ཝིཉྙཱཎསྶཱཏི ཨེཏྠ ཨཊྛཝིདྷོཔི ཀཱམཱཝཙརཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ སོལ༹སཝིདྷསྶ ཀཱམཱཝཙརཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎསྶ, པཉྩཝིདྷོཔི རཱུཔཱཝཙརཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ པཉྩཝིདྷསྶ རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎསྶ, དྭཱདསཝིདྷོཔི ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ སཏྟཝིདྷསྶ ཨཀུསལཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎསྶ, ཙཏུབྦིདྷོཔི ཨཱནེཉྫཱབྷིསངྐཱརོ ཙཏུབྦིདྷསྶ ཨརཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎསྶ ཡཐཱརཧཾ པཊིསནྡྷིཔཝཏྟཱིསུ ཀམྨཔཙྩཡེན ཙེཝ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན ཙ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨཡམེཏྠ སངྑེཔོ, ཝིཏྠཱརོ པན ཝིསུདྡྷིམགྒེ (ཝིསུདྡྷི॰ ༢.༦༢༠) ཝུཏྟནཡེན ཝེདིཏབྦོ།

    101.Tebhūmakavipākaggahaṇe kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Saṅkhāro yassa viññāṇassāti ettha aṭṭhavidhopi kāmāvacarapuññābhisaṅkhāro soḷasavidhassa kāmāvacaravipākaviññāṇassa, pañcavidhopi rūpāvacarapuññābhisaṅkhāro pañcavidhassa rūpāvacaravipākaviññāṇassa, dvādasavidhopi apuññābhisaṅkhāro sattavidhassa akusalavipākaviññāṇassa, catubbidhopi āneñjābhisaṅkāro catubbidhassa arūpāvacaravipākaviññāṇassa yathārahaṃ paṭisandhipavattīsu kammapaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 2.620) vuttanayena veditabbo.

    ཝིཉྙཱཎཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Viññāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    སངྑཱརཝཱརཝཎྞནཱ

    Saṅkhāravāravaṇṇanā

    ༡༠༢. ཨབྷིསངྑརཎལཀྑཎོཏི ཨབྷིསཉྩེཏཡིཏསབྷཱཝོ, ཨཱཡཱུཧནལཀྑཎོཏི ཨཏྠོ། ཙོཔནཝསེནཱཏི ཀཱཡཝིཉྙཏྟིསངྑཱཏཙོཔནཝསེན། ཏེན པཉྩདྭཱརིཀཙེཏནཱ པཊིཀྑིཔཏི། ཝཙནབྷེདཝསེནཱཏི ཝཱཙཱནིཙྪཱརཎཝསེན། ཝཙཱིཝིཉྙཏྟིསམུཊྛཱཔནཝསེནཱཏི ཨཏྠོ། ཡཐཱཝུཏྟཱ ཝཱིསཏི, ནཝ མཧགྒཏཀུསལཙེཏནཱ ཙཱཏི ཨེཀཱུནཏིཾས མནོསཉྩེཏནཱ། ‘‘ཀུསལཱནཾ ཨུཔནིསྶཡཝསེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཨེཀཙྩཱནཾ ཨཱརམྨཎཝསེནཔཱིཏི ཝཏྟབྦཾ། སཧཛཱཏཱདིཝསེནཱཏི སཧཛཱཏ-ཨཉྙམཉྙ-ནིསྶཡ-སམྤཡུཏྟ-ཨཏྠི-ཨཝིགཏཧེཏུཝསེན, ཨནནྟརཱནཾ ཨནནྟརསམནནྟརཨནནྟརཱུཔནིསྶཡནཏྠིཝིགཏཱསེཝནསེན པཙྩཡོ། ཨཔི-སདྡེན ཨུཔནིསྶཡཾ སངྒཎྷཱཏི།

    102.Abhisaṅkharaṇalakkhaṇoti abhisañcetayitasabhāvo, āyūhanalakkhaṇoti attho. Copanavasenāti kāyaviññattisaṅkhātacopanavasena. Tena pañcadvārikacetanā paṭikkhipati. Vacanabhedavasenāti vācānicchāraṇavasena. Vacīviññattisamuṭṭhāpanavasenāti attho. Yathāvuttā vīsati, nava mahaggatakusalacetanā cāti ekūnatiṃsa manosañcetanā. ‘‘Kusalānaṃ upanissayavasenā’’ti vuttaṃ, ekaccānaṃ ārammaṇavasenapīti vattabbaṃ. Sahajātādivasenāti sahajāta-aññamañña-nissaya-sampayutta-atthi-avigatahetuvasena, anantarānaṃ anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanasena paccayo. Api-saddena upanissayaṃ saṅgaṇhāti.

    སངྑཱརཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Saṅkhāravāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཨཝིཛྫཱཝཱརཝཎྞནཱ

    Avijjāvāravaṇṇanā

    ༡༠༣. ‘‘དུཀྑསཙྩེཨཉྙཱཎ’’ནྟི སངྑེཔཏོ ཝུཏྟམཏྠཾ ཝིཝརིཏུཾ ‘‘ཏཏྠཱ’’ཏིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། ཏནྟི ཨཉྙཱཎཾ། སཏིཔི པཧཱཏབྦཏྟེ པརིཉྙེཡྻཏྟཝསེན ཨནྟོགདྷཾ། དུཀྑསཙྩཉྩསྶཱཏི ཝཏྠུསངྑཱཏཾ སམྤཡུཏྟཁནྡྷསངྑཱཏཉྩ དུཀྑསཙྩཾ ཨསྶ ཨཉྙཱཎསྶ། ཏཾ ཧིསྶ ནིསྶཡཔཙྩཡོ ཧོཏི། ཏསྶཱཏི དུཀྑསཙྩསྶ། ཡཱཐཱཝལཀྑཎཔཊིཝེདྷནིཝཱརཎེནཱཏི སངྑཏཨཝིཔརཱིཏསབྷཱཝཔཊིཝིཛ྄ཛྷནསྶ ནིཝཱརཎེན། ཨེཏེནསྶ པརིཉྙཱབྷིསམཡསངྑཱཏསྶ ཨརིཡམགྒཔཊིཝེདྷསྶ ཝིབནྡྷཀབྷཱཝམཱཧ། ཉཱཎཔྤཝཏྟིཡཱཏི ‘‘ཨིདཾ དུཀྑཾ, ཨེཏྟཀཾ དུཀྑ’’ནྟི ཨནུབུཛ྄ཛྷནཱཀཱརཱཡ པུབྦབྷཱགཉཱཎཔྤཝཏྟིཡཱ། ཨེཏྠཱཏི དུཀྑསཙྩེ། ཨཔྤདཱནེནཱཏི ཨཝིསྶཛྫནེན། ཨེཏེནསྶཱ ཨནུབོདྷཉཱཎསྶཔི ཝིབནྡྷཀཏམཱཧ།

    103.‘‘Dukkhasacceaññāṇa’’nti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘tatthā’’tiādi āraddhaṃ. Tanti aññāṇaṃ. Satipi pahātabbatte pariññeyyattavasena antogadhaṃ. Dukkhasaccañcassāti vatthusaṅkhātaṃ sampayuttakhandhasaṅkhātañca dukkhasaccaṃ assa aññāṇassa. Taṃ hissa nissayapaccayo hoti. Tassāti dukkhasaccassa. Yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇenāti saṅkhataaviparītasabhāvapaṭivijjhanassa nivāraṇena. Etenassa pariññābhisamayasaṅkhātassa ariyamaggapaṭivedhassa vibandhakabhāvamāha. Ñāṇappavattiyāti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’nti anubujjhanākārāya pubbabhāgañāṇappavattiyā. Etthāti dukkhasacce. Appadānenāti avissajjanena. Etenassā anubodhañāṇassapi vibandhakatamāha.

    ཏཱིཧི ཀཱརཎེཧི ཝེདིཏབྦཾ ཨནྟོགདྷཱབྷཱཝཏོ། ཨིདྷ སམྤཡུཏྟཁནྡྷཝསེནེཝ ཝཏྠུཏོ སམུདཡེ ཨཉྙཱཎཾ དཊྛབྦཾ། ཨེཀེནེཝཱཏི ཨིཏརཾ ཀཱརཎཏྟཡཾ པཊིཀྑིཔཏི། ཡདིཔི ཨཉྙཱཎཾ ནིརོདྷམགྒེ ཨཱརམྨཎཾ ན ཀརོཏི, ཀུཏོ ཏདནྟོགདྷཏབྦཏྠུཏཱ, ཏེ པན ཛཱནིཏུཀཱམསྶ ཏཔྤཊིཙྪཱདནཝསེན ཨནིརོདྷམགྒེསུ ནིརོདྷམགྒགྒཱཧཧེཏུཏཱཝསེན ཙ པཝཏྟམཱནཾ ‘‘ནིརོདྷེ པཊིཔདཱཡཉྩ ཨཉྙཱཎ’’ནྟི ཝུཙྩཏི། ཏེནཱཧ ‘‘པཊིཙྪཱདནཏོ’’ཏིཨཱདི། ཏསྶཏྠོ ཝུཏྟོཡེཝ། གམྦྷཱིརཏྟཱཏི སབྷཱཝེནེཝ གམྦྷཱིརཏྟཱ། ཨགཱདྷཨཔཏིཊྛཱབྷཱཝེན ཏཾཝིསཡསྶ ཉཱཎསྶ ཨུཔྤཱདེཏུཾ ཨསཀྐུཎེཡྻཏྟཱ དུདྡསཾ། པུརིམཾ པན སཙྩདྭཡཾ། ཝཉྩནཱིཡཊྛེནཱཏི ཝཉྩཀབྷཱཝེན ཨཡཱཐཱཝབྷཱཝེན ཨུཔཊྛཱནཏོ དུདྡསཏྟཱ གམྦྷཱིརཾ, ན སབྷཱཝཏོ, ཏསྨཱ ཏཾཝིསཡཾ ཨཉྙཱཎཾ ཨུཔྤཛྫཏི། ཏཏྠཱཏི ཏསྨིཾ པུརིམསཙྩདྭཡེ ཨནིཙྩཱདིསབྷཱཝལཀྑཎསྶ དུདྡསཏྟཱ ཨེཝ ནིཙྩཱདིཝིཔལླཱསཝསེན པཝཏྟཏི ཨཉྙཱཎནྟི ཨཱནེཏྭཱ སམྦནྡྷིཏབྦཾ།

    Tīhi kāraṇehi veditabbaṃ antogadhābhāvato. Idha sampayuttakhandhavaseneva vatthuto samudaye aññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekenevāti itaraṃ kāraṇattayaṃ paṭikkhipati. Yadipi aññāṇaṃ nirodhamagge ārammaṇaṃ na karoti, kuto tadantogadhatabbatthutā, te pana jānitukāmassa tappaṭicchādanavasena anirodhamaggesu nirodhamaggaggāhahetutāvasena ca pavattamānaṃ ‘‘nirodhe paṭipadāyañca aññāṇa’’nti vuccati. Tenāha ‘‘paṭicchādanato’’tiādi. Tassattho vuttoyeva. Gambhīrattāti sabhāveneva gambhīrattā. Agādhaapatiṭṭhābhāvena taṃvisayassa ñāṇassa uppādetuṃ asakkuṇeyyattā duddasaṃ. Purimaṃpana saccadvayaṃ. Vañcanīyaṭṭhenāti vañcakabhāvena ayāthāvabhāvena upaṭṭhānato duddasattā gambhīraṃ, na sabhāvato, tasmā taṃvisayaṃ aññāṇaṃ uppajjati. Tatthāti tasmiṃ purimasaccadvaye aniccādisabhāvalakkhaṇassa duddasattā eva niccādivipallāsavasena pavattati aññāṇanti ānetvā sambandhitabbaṃ.

    ཨིདཱནི ནིདྡེསཝིབྷཱགེནཔི ཨཝིཛྫཱཡ སཙྩེསུ པཝཏྟིཝིབྷཱགཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཔིཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ དུཀྑེཏི ཨེཏྟཀེན བྷུམྨནིདྡེསེན། སངྒཧཏོཏི པརིཉྙེཡྻཏཱཡ དུཀྑེན སངྒཧེཏབྦཏོ། ཏེན ནིདྡྷཱརཎཏྠཾ དསྶེཏི། དུཀྑསྨིཉྷི ཨཝིཛྫཱ ནིདྡྷཱརཱིཡཏི, ན ཨཉྙསྨིཾ། ཝཏྠུཏོཏི ཨཱདྷཱརཏྠཾ། དུཀྑསནྣིསྶཡཱ ཧི ཨཝིཛྫཱ། ཨཱརམྨཎཏོཏི ཝིསཡཏྠཾ ཏཾ ཨཱརབྦྷ པཝཏྟནཏོ། ཀིཙྩཏོཏི བྱཱཔནཏྠཾ ཚཱདནཝསེན ཏཾ བྱཱཔེཏྭཱ པཝཏྟནཏོ། ཨིམིནཱ ནཡེན སེསེསུཔི ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨཝིསེསཏོཏི ཝིསེསཱབྷཱཝཏོ, ཝུཏྟནཡེན དུཀྑཱདཱིསུ པཝཏྟིཨཱཀཱརཝིསེསཾ ཨགྒཧེཏྭཱཏི ཨཏྠོ། སབྷཱཝཏོཏི སརསལཀྑཎཏོ། ཙཏུནྣམྤི སཙྩཱནཾ ཨཛཱནནསབྷཱཝཱ ཧི ཨཝིཛྫཱ། ཀཱམརཱགབྷཝརཱགཱ ཀཱམཱསཝབྷཝཱསཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘སཧཛཱཏཱདིཝསེནཱ’’ཏི། ནནུ ཨཝིཛྫཱ ཨེཝ ཨཝིཛྫཱསཝོ, སོ ཀཐཾ ཨཝིཛྫཱཡ པཙྩཡོཏི ཨཱཧ ‘‘པུབྦུཔྤནྣཱ’’ཏིཨཱདི།

    Idāni niddesavibhāgenapi avijjāya saccesu pavattivibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkheti ettakena bhummaniddesena. Saṅgahatoti pariññeyyatāya dukkhena saṅgahetabbato. Tena niddhāraṇatthaṃ dasseti. Dukkhasmiñhi avijjā niddhārīyati, na aññasmiṃ. Vatthutoti ādhāratthaṃ. Dukkhasannissayā hi avijjā. Ārammaṇatoti visayatthaṃ taṃ ārabbha pavattanato. Kiccatoti byāpanatthaṃ chādanavasena taṃ byāpetvā pavattanato. Iminā nayena sesesupi attho veditabbo. Avisesatoti visesābhāvato, vuttanayena dukkhādīsu pavattiākāravisesaṃ aggahetvāti attho. Sabhāvatoti sarasalakkhaṇato. Catunnampi saccānaṃ ajānanasabhāvā hi avijjā. Kāmarāgabhavarāgā kāmāsavabhavāsavāti āha ‘‘sahajātādivasenā’’ti. Nanu avijjā eva avijjāsavo, so kathaṃ avijjāya paccayoti āha ‘‘pubbuppannā’’tiādi.

    ཨཝིཛྫཱཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Avijjāvāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ཨཱསཝཝཱརཝཎྞནཱ

    Āsavavāravaṇṇanā

    ༡༠༤. ཨཱསཝཝཱརེ ཨཱསཝ-སདྡཏྠོ ཨཱསཝཝིཙཱརོ ཙ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟོཡེཝ། ཀསྨཱ པནཱཡཾ ཝཱརོ ཝུཏྟོ, ནནུ ཨཝིཛྫཱདིཀཱཝ པཊིཙྩསམུཔྤཱདདེསནཱཏི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ཨཡཾ ཝཱརོ’’ཏིཨཱདི ཨཱརདྡྷཾ། པཊིཙྩསམུཔྤཱདཔདེསཱུཏི པཊིཙྩསམུཔྤཱདཀོཊྛཱསེསུ། དྭཱདསཀོཊྛཱསཱ ཧི སཏྠུ པཊིཙྩསམུཔྤཱདདེསནཱ། ཏསྶཱཔི པཙྩཡདསྶནཝསེནཱཏི ནཱཡཾ ཀཱཔིལཱནཾ མཱུལཔཀཏི ཝིཡ ཨཔྤཙྩཡཱ, ཨཐ ཁོ སཔྤཙྩཡཱཏི ཨཝིཛྫཱཡཔི པཙྩཡདསྶནཝསེན། ཨཱསཝསམུདཡེནཱཏི ཨཏཱིཏབྷཝེ ཨཱསཝཱནཾ སམུདཡེན ཨེཏརཧི ཨཝིཛྫཱཡ སམུདཡོ, ཨེཏརཧི ཨཝིཛྫཱཡ སམུདཡེན ཨནཱགཏེ ཨཱསཝསམུདཡོཏི ཨེཝཾ ཨཱསཝཱཝིཛྫཱནཾ པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣཀབྷཱཝེན ཨཔརཱཔརཾ པཝཏྟམཱནཾ ཨཱདིཀོཊིཨབྷཱཝེནེཝ ཏནྣིམིཏྟསྶ སཾསཱརསྶ ཨཱདིཀོཊིཨབྷཱཝཏོ ཨནམཏགྒཏཱསིདྡྷི ཝེདིཏབྦཱ།

    104.Āsavavāre āsava-saddattho āsavavicāro ca heṭṭhā vuttoyeva. Kasmā panāyaṃ vāro vutto, nanu avijjādikāva paṭiccasamuppādadesanāti codanaṃ sandhāya ‘‘ayaṃ vāro’’tiādi āraddhaṃ. Paṭiccasamuppādapadesūti paṭiccasamuppādakoṭṭhāsesu. Dvādasakoṭṭhāsā hi satthu paṭiccasamuppādadesanā. Tassāpi paccayadassanavasenāti nāyaṃ kāpilānaṃ mūlapakati viya appaccayā, atha kho sappaccayāti avijjāyapi paccayadassanavasena. Āsavasamudayenāti atītabhave āsavānaṃ samudayena etarahi avijjāya samudayo, etarahi avijjāya samudayena anāgate āsavasamudayoti evaṃ āsavāvijjānaṃ paccayapaccayuppannakabhāvena aparāparaṃ pavattamānaṃ ādikoṭiabhāveneva tannimittassa saṃsārassa ādikoṭiabhāvato anamataggatāsiddhi veditabbā.

    དྭཏྟིཾས ཋཱནཱནཱིཏི དྭཏྟིཾས སཙྩཔྤཊིཝེདྷཀཱརཎཱནི, དྭཏྟིཾས ཝཱ ཙཏུསཙྩཀམྨཊྛཱནཱནི། ཨིམམྷཱ སམྨཱདིཊྛིསུཏྟཱཏི ཡཱཡ ཨརིཡསཱཝཀོ སམྨཱདིཊྛི ནཱམ ཧོཏི, སཱ ཨརིཡཱ སམྨཱདིཊྛི ཨེཏྠ ཝུཏྟཱཏི སམྨཱདིཊྛིསུཏྟཾ, ཨིཏོ སམྨཱདིཊྛིསུཏྟཏོ།

    Dvattiṃsaṭhānānīti dvattiṃsa saccappaṭivedhakāraṇāni, dvattiṃsa vā catusaccakammaṭṭhānāni. Imamhā sammādiṭṭhisuttāti yāya ariyasāvako sammādiṭṭhi nāma hoti, sā ariyā sammādiṭṭhi ettha vuttāti sammādiṭṭhisuttaṃ, ito sammādiṭṭhisuttato.

    ཙཏུསཙྩཔརིཡཱཡེཧཱིཏི ཙཏུསཙྩཱདྷིགམཀཱརཎེཧི། ཨརཧཏྟཔརིཡཱཡེཧཱིཏི ‘‘སོ སབྦསོ རཱགཱནུསཡཾ པཧཱཡཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨརཧཏྟཱདྷིགམཀཱརཎེཧི། ཏེནཱཧ ‘‘ཙཏུསཊྛིཡཱ ཀཱརཎེཧཱི’’ཏི།

    Catusaccapariyāyehīti catusaccādhigamakāraṇehi. Arahattapariyāyehīti ‘‘so sabbaso rāgānusayaṃ pahāyā’’tiādinā arahattādhigamakāraṇehi. Tenāha ‘‘catusaṭṭhiyā kāraṇehī’’ti.

    ཨཱསཝཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

    Āsavavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    སམྨཱདིཊྛིསུཏྟཝཎྞནཱཡ ལཱིནཏྠཔྤཀཱསནཱ སམཏྟཱ།

    Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.




    Next: ༡༠. སཏིཔཊྛཱནསུཏྟཝཎྞནཱ • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / མཛྫྷིམནིཀཱཡ • Majjhimanikāya / ༩. སམྨཱདིཊྛིསུཏྟཾ • 9. Sammādiṭṭhisuttaṃ

    ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / སུཏྟཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / མཛྫྷིམནིཀཱཡ (ཨཊྛཀཐཱ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ༩. སམྨཱདིཊྛིསུཏྟཝཎྞནཱ • 9. Sammādiṭṭhisuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact