| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā |
८. सम्मप्पधानविभङ्गो
8. Sammappadhānavibhaṅgo
१. सुत्तन्तभाजनीयवण्णना
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
३९०. कारणसद्दो युत्तिवाचको ‘‘सब्बमेतं अकारणं वदती’’तिआदीसु विय, तस्मा कारणप्पधानाति युत्तिप्पधाना, अनुप्पन्नपापकानुप्पादनादिकिरियाय अनुरूपप्पधानाति एवं वा एत्थ अत्थो दट्ठब्बो। अनुप्पन्नपापकादीनं अनुप्पादादि अनुप्पन्नपापकानुप्पादादि।
390. Kāraṇasaddo yuttivācako ‘‘sabbametaṃ akāraṇaṃ vadatī’’tiādīsu viya, tasmā kāraṇappadhānāti yuttippadhānā, anuppannapāpakānuppādanādikiriyāya anurūpappadhānāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Anuppannapāpakādīnaṃ anuppādādi anuppannapāpakānuppādādi.
३९१. ‘‘न अञ्ञो धम्मोति यथा तण्हायनमिच्छाभिनिवेसवायमनसभावानं तण्हादीनं छन्दपरियायो अञ्ञधम्मो नाम होति कत्तुकम्यतासङ्खातस्स छन्दनियस्स तेसु अभावा, धम्मच्छन्दो पन तंसभावत्ता अञ्ञधम्मो न होति। तेनाह ‘‘धम्मच्छन्दोति सभावच्छन्दो’’ति।
391. ‘‘Na añño dhammoti yathā taṇhāyanamicchābhinivesavāyamanasabhāvānaṃ taṇhādīnaṃ chandapariyāyo aññadhammo nāma hoti kattukamyatāsaṅkhātassa chandaniyassa tesu abhāvā, dhammacchando pana taṃsabhāvattā aññadhammo na hoti. Tenāha ‘‘dhammacchandoti sabhāvacchando’’ti.
४०६. अट्ठकथायन्ति पोराणट्ठकथायं। वट्टानत्थसंवत्तनतोति संसारदुक्खसम्भवतो।
406. Aṭṭhakathāyanti porāṇaṭṭhakathāyaṃ. Vaṭṭānatthasaṃvattanatoti saṃsāradukkhasambhavato.
न सक्कोन्तीति आह ‘‘सन्ताय समापत्तिया परिहीना ब्रह्मचरियवासे सन्थम्भितुं न सक्कोन्ती’’ति।
Na sakkontīti āha ‘‘santāya samāpattiyā parihīnā brahmacariyavāse santhambhituṃ na sakkontī’’ti.
तत्थ दुविधायाति योजेतब्बं। उप्पन्नायेवाति उप्पन्नपुब्बा एव उप्पज्जन्ति समुदाचारादिवसेन।
Tattha duvidhāyāti yojetabbaṃ. Uppannāyevāti uppannapubbā eva uppajjanti samudācārādivasena.
सब्बासु अवत्थासूति पकतत्तादिअवत्थासु। पकतत्तावत्थेन हि सब्बेन सब्बं तानि न चरितब्बानि। इतरावत्थेन च तदवत्थाय तानि तानियेव चरितब्बानि। वत्तब्बन्तिआदीनीति आदि-सद्देन ‘‘न एकच्छन्ने अनावासे वत्थब्बं, न एकच्छन्ने आवासे वा अनावासे वा वत्थब्बं, न एकासने निसीदितब्बं, न नीचे आसने निसिन्ने उच्चे आसने निसीदितब्बं, न छमायं निसिन्ने आसने निसीदितब्बं, न एकचङ्कमे चङ्कमितब्बं, न नीचे चङ्कमे चङ्कमन्ते उच्चे चङ्कमे चङ्कमितब्बं, न छमायं चङ्कमन्ते चङ्कमे चङ्कमितब्ब’’न्ति इमानि सङ्गण्हाति। तेसन्ति पारिवासिकवुड्ढतरादीनं वसेन। सम्पिण्डेत्वाति सङ्कड्ढित्वा। एकेकं कत्वाति नवापि एकमेकं कत्वा। ‘‘अभिवादनपच्चुट्ठानञ्जलिकम्मसामीचिकम्मं न सादितब्बं, आसनाभिहारं, सेय्याभिहारं, पादोदकं, पादपीठं, पादकथलिकं, पत्तचीवरपटिग्गहणं न सादितब्ब’’न्ति इदं सब्बम्पि असादियनसामञ्ञेन एकं। दसाति ‘‘न सीलविपत्तिया, न आचारविपत्तिया, न दिट्ठिविपत्तिया, न आजीवविपत्तिया, न भिक्खू भिक्खूहि भेदेतब्बा, न गिहिद्धजो धारेतब्बो, न तित्थियद्धजो धारेतब्बो, न तित्थिया सेवितब्बा, भिक्खू सेवितब्बा, भिक्खुसिक्खाय सिक्खितब्ब’’न्ति (चूळव॰ ६०) एवमागता दस।
Sabbāsu avatthāsūti pakatattādiavatthāsu. Pakatattāvatthena hi sabbena sabbaṃ tāni na caritabbāni. Itarāvatthena ca tadavatthāya tāni tāniyeva caritabbāni. Vattabbantiādīnīti ādi-saddena ‘‘na ekacchanne anāvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne āvāse vā anāvāse vā vatthabbaṃ, na ekāsane nisīditabbaṃ, na nīce āsane nisinne ucce āsane nisīditabbaṃ, na chamāyaṃ nisinne āsane nisīditabbaṃ, na ekacaṅkame caṅkamitabbaṃ, na nīce caṅkame caṅkamante ucce caṅkame caṅkamitabbaṃ, na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti imāni saṅgaṇhāti. Tesanti pārivāsikavuḍḍhatarādīnaṃ vasena. Sampiṇḍetvāti saṅkaḍḍhitvā. Ekekaṃ katvāti navāpi ekamekaṃ katvā. ‘‘Abhivādanapaccuṭṭhānañjalikammasāmīcikammaṃ na sāditabbaṃ, āsanābhihāraṃ, seyyābhihāraṃ, pādodakaṃ, pādapīṭhaṃ, pādakathalikaṃ, pattacīvarapaṭiggahaṇaṃ na sāditabba’’nti idaṃ sabbampi asādiyanasāmaññena ekaṃ. Dasāti ‘‘na sīlavipattiyā, na ācāravipattiyā, na diṭṭhivipattiyā, na ājīvavipattiyā, na bhikkhū bhikkhūhi bhedetabbā, na gihiddhajo dhāretabbo, na titthiyaddhajo dhāretabbo, na titthiyā sevitabbā, bhikkhū sevitabbā, bhikkhusikkhāya sikkhitabba’’nti (cūḷava. 60) evamāgatā dasa.
‘‘कम्मञ्चा’’ति पच्चत्तवसेन वुत्तं कम्मं ‘‘अविपक्कविपाकस्सा’’ति एत्थ ‘‘कम्मस्सा’’ति सामिवचनवसेन परिणामेत्वा योजेतब्बं। भूतापगतुप्पन्नन्ति वुत्तन्ति सम्बन्धो। इधाति इमिस्सा सम्मोहविनोदनिया। ‘‘एवं कते ओकासे विपाको…पे॰… उप्पन्नोति वुच्चती’’ति वदन्तो विपाकमेव वदति। तत्थाति अट्ठसालिनियं। मग्गेन समुच्छिन्ना थामगता कामरागादयो ‘‘अनुसया’’ति वुच्चन्तीति आह ‘‘अनुसयित…पे॰… मग्गेन पहातब्बा’’ति।
‘‘Kammañcā’’ti paccattavasena vuttaṃ kammaṃ ‘‘avipakkavipākassā’’ti ettha ‘‘kammassā’’ti sāmivacanavasena pariṇāmetvā yojetabbaṃ. Bhūtāpagatuppannanti vuttanti sambandho. Idhāti imissā sammohavinodaniyā. ‘‘Evaṃ kate okāse vipāko…pe… uppannoti vuccatī’’ti vadanto vipākameva vadati. Tatthāti aṭṭhasāliniyaṃ. Maggena samucchinnā thāmagatā kāmarāgādayo ‘‘anusayā’’ti vuccantīti āha ‘‘anusayita…pe… maggena pahātabbā’’ti.
आहतखीररुक्खो विय आरम्मणं, कथं? निमित्तग्गाहवसेन। तमेवत्थं विवरति ‘‘अधिगत’’न्तिआदिना। तत्थ निमित्तग्गाहवसेन आरम्मणस्स अधिग्गहितत्ता तं आरम्मणं अनुस्सरितानुस्सरितक्खणे किलेसुप्पत्तिहेतुभावेन उप्पत्तिट्ठानतो अधिगतमेव नाम होतीति आह ‘‘अधिगतं निमित्तग्गाहवसेना’’ति, तं आरम्मणं पातुभूतकिलेसन्ति अधिप्पायो। किलेसुप्पत्तिनिमित्तताय उप्पत्तिरहं किलेसं ‘‘आरम्मणं अन्तोगधकिलेस’’न्ति वुत्तं। तञ्च खो गाहके लब्भमानं गहेतब्बे उपचरित्वा, यथा निस्सिते लब्भमानं निस्सये उपचरित्वा ‘‘मञ्चा उक्कुट्ठिं करोन्ती’’ति। इदानि उपचारं मुञ्चित्वा निप्परियायेनेव अत्थं दस्सेन्तो ‘‘निमित्तग्गाह…पे॰… सदिसा’’ति आह। वित्थारेतब्बन्ति ‘‘यथा किं? सचे खीररुक्ख’’न्तिआदिना वित्थारेतब्बं।
Āhatakhīrarukkho viya ārammaṇaṃ, kathaṃ? Nimittaggāhavasena. Tamevatthaṃ vivarati ‘‘adhigata’’ntiādinā. Tattha nimittaggāhavasena ārammaṇassa adhiggahitattā taṃ ārammaṇaṃ anussaritānussaritakkhaṇe kilesuppattihetubhāvena uppattiṭṭhānato adhigatameva nāma hotīti āha ‘‘adhigataṃ nimittaggāhavasenā’’ti, taṃ ārammaṇaṃ pātubhūtakilesanti adhippāyo. Kilesuppattinimittatāya uppattirahaṃ kilesaṃ ‘‘ārammaṇaṃ antogadhakilesa’’nti vuttaṃ. Tañca kho gāhake labbhamānaṃ gahetabbe upacaritvā, yathā nissite labbhamānaṃ nissaye upacaritvā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Idāni upacāraṃ muñcitvā nippariyāyeneva atthaṃ dassento ‘‘nimittaggāha…pe… sadisā’’ti āha. Vitthāretabbanti ‘‘yathā kiṃ? Sace khīrarukkha’’ntiādinā vitthāretabbaṃ.
तिधाति अतीतादिवसेन तिधा। आभतो उपमावसेन। अप्पहीनतादस्सनत्थम्पीति पि-सद्देन ‘‘तिधा नवत्तब्बतादस्सनत्थम्पी’’ति वुत्तमेव सम्पिण्डेति। एवं मग्गेन पहीनकिलेसा दट्ठब्बा मग्गे अनुप्पन्ने उप्पत्तिरहानम्पि उप्पन्ने सब्बेन सब्बं अभावतो।
Tidhāti atītādivasena tidhā. Ābhato upamāvasena. Appahīnatādassanatthampīti pi-saddena ‘‘tidhā navattabbatādassanatthampī’’ti vuttameva sampiṇḍeti. Evaṃ maggena pahīnakilesā daṭṭhabbā magge anuppanne uppattirahānampi uppanne sabbena sabbaṃ abhāvato.
सुत्तन्तभाजनीयवण्णना निट्ठिता।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
३. पञ्हपुच्छकवण्णना
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
४२७. वीरियजेट्ठिकाय पन मग्गभावनाय न वत्तब्बानि सम्मप्पधानानि ‘‘मग्गाधिपतीनी’’ति वा ‘‘नमग्गाधिपतीनी’’ति वाति वाति एत्थ पठमस्स वीरियन्तराभावो, इतरस्स इतराधिपतिनो, नमग्गभूतवीरियाधिपतिनो च अभावो नवत्तब्बताय कारणन्ति इममत्थमाह ‘‘मग्गाधिपतीनी’’तिआदिना। तदाति वीरियजेट्ठिकमग्गभावनाकाले।
427. Vīriyajeṭṭhikāyapana maggabhāvanāya na vattabbāni sammappadhānāni ‘‘maggādhipatīnī’’ti vā ‘‘namaggādhipatīnī’’ti vāti vāti ettha paṭhamassa vīriyantarābhāvo, itarassa itarādhipatino, namaggabhūtavīriyādhipatino ca abhāvo navattabbatāya kāraṇanti imamatthamāha ‘‘maggādhipatīnī’’tiādinā. Tadāti vīriyajeṭṭhikamaggabhāvanākāle.
पञ्हपुच्छकवण्णना निट्ठिता।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
सम्मप्पधानविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Sammappadhānavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi / ८. सम्मप्पधानविभङ्गो • 8. Sammappadhānavibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
१. सुत्तन्तभाजनीयवण्णना • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
३. पञ्हापुच्छकवण्णना • 3. Pañhāpucchakavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ८. सम्मप्पधानविभङ्गो • 8. Sammappadhānavibhaṅgo
