| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
२. उब्बरिवग्गो
2. Ubbarivaggo
१. संसारमोचकपेतिवत्थुवण्णना
1. Saṃsāramocakapetivatthuvaṇṇanā
नग्गा दुब्बण्णरूपासीति इदं सत्थरि वेळुवने विहरन्ते मगधरट्ठे इट्ठकवतीनामके गामे अञ्ञतरं पेतिं आरब्भ वुत्तं। मगधरट्ठे किर इट्ठकवती च दीघराजि चाति द्वे गामका अहेसुं, तत्थ बहू संसारमोचका मिच्छादिट्ठिका पटिवसन्ति। अतीते च काले पञ्चन्नं वस्ससतानं मत्थके अञ्ञतरा इत्थी तत्थेव इट्ठकवतियं अञ्ञतरस्मिं संसारमोचककुले निब्बत्तित्वा मिच्छादिट्ठिवसेन बहू कीटपटङ्गे जीविता वोरोपेत्वा पेतेसु निब्बत्ति।
Naggādubbaṇṇarūpāsīti idaṃ satthari veḷuvane viharante magadharaṭṭhe iṭṭhakavatīnāmake gāme aññataraṃ petiṃ ārabbha vuttaṃ. Magadharaṭṭhe kira iṭṭhakavatī ca dīgharāji cāti dve gāmakā ahesuṃ, tattha bahū saṃsāramocakā micchādiṭṭhikā paṭivasanti. Atīte ca kāle pañcannaṃ vassasatānaṃ matthake aññatarā itthī tattheva iṭṭhakavatiyaṃ aññatarasmiṃ saṃsāramocakakule nibbattitvā micchādiṭṭhivasena bahū kīṭapaṭaṅge jīvitā voropetvā petesu nibbatti.
सा पञ्च वस्ससतानि खुप्पिपासादिदुक्खं अनुभवित्वा अम्हाकं भगवति लोके उप्पज्जित्वा पवत्तितवरधम्मचक्के अनुक्कमेन राजगहं उपनिस्साय वेळुवने विहरन्ते पुनपि इट्ठकवतियंयेव अञ्ञतरस्मिं संसारमोचककुलेयेव निब्बत्तित्वा यदा सत्तट्ठवस्सुद्देसिककाले अञ्ञाहि दारिकाहि सद्धिं रथिकाय कीळनसमत्था अहोसि, तदा आयस्मा सारिपुत्तत्थेरो तमेव गामं उपनिस्साय अरुणवतीविहारे विहरन्तो एकदिवसं द्वादसहि भिक्खूहि सद्धिं तस्स गामस्स द्वारसमीपेन मग्गेन अतिक्कमति। तस्मिं खणे बहू गामदारिका गामतो निक्खमित्वा द्वारसमीपे कीळन्तियो पसन्नमानसा मातापितूनं पटिपत्तिदस्सनेन वेगेनागन्त्वा थेरं अञ्ञे च भिक्खू पञ्चपतिट्ठितेन वन्दिंसु। सा पनेसा अस्सद्धकुलस्स धीता चिरकालं अपरिचितकुसलताय साधुजनाचारविरहिता अनादरा अलक्खिका विय अट्ठासि। थेरो तस्सा पुब्बचरितं इदानि च संसारमोचककुले निब्बत्तनं आयतिञ्च निरये निब्बत्तनारहतं दिस्वा ‘‘सचायं मं वन्दिस्सति, निरये न उप्पज्जिस्सति, पेतेसु निब्बत्तित्वापि ममंयेव निस्साय सम्पत्तिं पटिलभिस्सती’’ति ञत्वा करुणासञ्चोदितमानसो ता दारिकायो आह – ‘‘तुम्हे भिक्खू वन्दथ, अयं पन दारिका अलक्खिका विय ठिता’’ति। अथ नं ता दारिका हत्थेसु परिग्गहेत्वा आकड्ढित्वा बलक्कारेन थेरस्स पादे वन्दापेसुं।
Sā pañca vassasatāni khuppipāsādidukkhaṃ anubhavitvā amhākaṃ bhagavati loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakke anukkamena rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharante punapi iṭṭhakavatiyaṃyeva aññatarasmiṃ saṃsāramocakakuleyeva nibbattitvā yadā sattaṭṭhavassuddesikakāle aññāhi dārikāhi saddhiṃ rathikāya kīḷanasamatthā ahosi, tadā āyasmā sāriputtatthero tameva gāmaṃ upanissāya aruṇavatīvihāre viharanto ekadivasaṃ dvādasahi bhikkhūhi saddhiṃ tassa gāmassa dvārasamīpena maggena atikkamati. Tasmiṃ khaṇe bahū gāmadārikā gāmato nikkhamitvā dvārasamīpe kīḷantiyo pasannamānasā mātāpitūnaṃ paṭipattidassanena vegenāgantvā theraṃ aññe ca bhikkhū pañcapatiṭṭhitena vandiṃsu. Sā panesā assaddhakulassa dhītā cirakālaṃ aparicitakusalatāya sādhujanācāravirahitā anādarā alakkhikā viya aṭṭhāsi. Thero tassā pubbacaritaṃ idāni ca saṃsāramocakakule nibbattanaṃ āyatiñca niraye nibbattanārahataṃ disvā ‘‘sacāyaṃ maṃ vandissati, niraye na uppajjissati, petesu nibbattitvāpi mamaṃyeva nissāya sampattiṃ paṭilabhissatī’’ti ñatvā karuṇāsañcoditamānaso tā dārikāyo āha – ‘‘tumhe bhikkhū vandatha, ayaṃ pana dārikā alakkhikā viya ṭhitā’’ti. Atha naṃ tā dārikā hatthesu pariggahetvā ākaḍḍhitvā balakkārena therassa pāde vandāpesuṃ.
सा अपरेन समयेन वयप्पत्ता दीघराजियं संसारमोचककुले अञ्ञतरस्स कुमारस्स दिन्ना परिपुण्णगब्भा हुत्वा कालकता पेतेसु उप्पज्जित्वा नग्गा दुब्बण्णरूपा खुप्पिपासाभिभूता अतिविय बीभच्छदस्सना विचरन्ती रत्तियं आयस्मतो सारिपुत्तत्थेरस्स अत्तानं दस्सेत्वा एकमन्तं अट्ठासि। तं दिस्वा थेरो –
Sā aparena samayena vayappattā dīgharājiyaṃ saṃsāramocakakule aññatarassa kumārassa dinnā paripuṇṇagabbhā hutvā kālakatā petesu uppajjitvā naggā dubbaṇṇarūpā khuppipāsābhibhūtā ativiya bībhacchadassanā vicarantī rattiyaṃ āyasmato sāriputtattherassa attānaṃ dassetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Taṃ disvā thero –
९५.
95.
‘‘नग्गा दुब्बण्णरूपासि, किसा धमनिसन्थता।
‘‘Naggā dubbaṇṇarūpāsi, kisā dhamanisanthatā;
उप्फासुलिके किसिके, का नु त्वं इध तिट्ठसी’’ति॥ –
Upphāsulike kisike, kā nu tvaṃ idha tiṭṭhasī’’ti. –
गाथाय पुच्छि। तत्थ धमनिसन्थताति निम्मंसलोहितताय सिराजालेहि पत्थतगत्ता। उप्फासुलिकेति उग्गतफासुलिके। किसिकेति किससरीरे। पुब्बेपि ‘‘किसा’’ति वत्वा पुन ‘‘किसिके’’ति वचनं अट्ठिचम्मन्हारुमत्तसरीरताय अतिविय किसभावदस्सनत्थं वुत्तं। तं सुत्वा पेती अत्तानं पवेदेन्ती –
Gāthāya pucchi. Tattha dhamanisanthatāti nimmaṃsalohitatāya sirājālehi patthatagattā. Upphāsuliketi uggataphāsulike. Kisiketi kisasarīre. Pubbepi ‘‘kisā’’ti vatvā puna ‘‘kisike’’ti vacanaṃ aṭṭhicammanhārumattasarīratāya ativiya kisabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Taṃ sutvā petī attānaṃ pavedentī –
९६.
96.
‘‘अहं भदन्ते पेतीम्हि, दुग्गता यमलोकिका।
‘‘Ahaṃ bhadante petīmhi, duggatā yamalokikā;
पापकम्मं करित्वान, पेतलोकं इतो गता’’ति॥ – गाथं वत्वा पुन थेरेन –
Pāpakammaṃ karitvāna, petalokaṃ ito gatā’’ti. – gāthaṃ vatvā puna therena –
९७.
97.
‘‘किं नु कायेन वाचाय, मनसा दुक्कटं कतं।
‘‘Kiṃ nu kāyena vācāya, manasā dukkaṭaṃ kataṃ;
किस्सकम्मविपाकेन, पेतलोकं इतो गता’’ति॥ –
Kissakammavipākena, petalokaṃ ito gatā’’ti. –
कतकम्मं पुट्ठा ‘‘अदानसीला मच्छरिनी हुत्वा पेतयोनियं निब्बत्तित्वा एवं महादुक्खं अनुभवामी’’ति दस्सेन्ती तिस्सो गाथा अभासि –
Katakammaṃ puṭṭhā ‘‘adānasīlā maccharinī hutvā petayoniyaṃ nibbattitvā evaṃ mahādukkhaṃ anubhavāmī’’ti dassentī tisso gāthā abhāsi –
९८.
98.
‘‘अनुकम्पका मय्हं नाहेसुं भन्ते, पिता च माता अथवापि ञातका।
‘‘Anukampakā mayhaṃ nāhesuṃ bhante, pitā ca mātā athavāpi ñātakā;
ये मं नियोजेय्युं ददाहि दानं, पसन्नचित्ता समणब्राह्मणानं॥
Ye maṃ niyojeyyuṃ dadāhi dānaṃ, pasannacittā samaṇabrāhmaṇānaṃ.
९९.
99.
‘‘इतो अहं वस्ससतानि पञ्च, यं एवरूपा विचरामि नग्गा।
‘‘Ito ahaṃ vassasatāni pañca, yaṃ evarūpā vicarāmi naggā;
खुदाय तण्हाय च खज्जमाना, पापस्स कम्मस्स फलं ममेदं॥
Khudāya taṇhāya ca khajjamānā, pāpassa kammassa phalaṃ mamedaṃ.
१००.
100.
‘‘वन्दामि तं अय्य पसन्नचित्ता, अनुकम्प मं वीर महानुभाव।
‘‘Vandāmi taṃ ayya pasannacittā, anukampa maṃ vīra mahānubhāva;
दत्वा च मे आदिस यञ्हि किञ्चि, मोचेहि मं दुग्गतिया भदन्ते’’ति॥
Datvā ca me ādisa yañhi kiñci, mocehi maṃ duggatiyā bhadante’’ti.
९८. तत्थ अनुकम्पकाति सम्परायिकेन अत्थेन अनुग्गण्हका। भन्तेति थेरं आलपति। ये मं नियोजेय्युन्ति माता वा पिता वा अथ वा ञातका एदिसा पसन्नचित्ता हुत्वा ‘‘समणब्राह्मणानं ददाहि दान’’न्ति ये मं नियोजेय्युं, तादिसा अनुकम्पका मय्हं नाहेसुन्ति योजना।
98. Tattha anukampakāti samparāyikena atthena anuggaṇhakā. Bhanteti theraṃ ālapati. Ye maṃ niyojeyyunti mātā vā pitā vā atha vā ñātakā edisā pasannacittā hutvā ‘‘samaṇabrāhmaṇānaṃ dadāhi dāna’’nti ye maṃ niyojeyyuṃ, tādisā anukampakā mayhaṃ nāhesunti yojanā.
९९. इतो अहं वस्ससतानि पञ्च, यं एवरूपा विचरामि नग्गाति इदं सा पेती इतो ततियाय जातिया अत्तनो पेतत्तभावं अनुस्सरित्वा इदानिपि तथा पञ्चवस्ससतानि विचरामीति अधिप्पायेनाह। तत्थ यन्ति यस्मा, दानादीनं पुञ्ञानं अकतत्ता एवरूपा नग्गा पेती हुत्वा इतो पट्ठाय वस्ससतानि पञ्च विचरामीति योजना। तण्हायाति पिपासाय। खज्जमानाति खादियमाना, बाधियमानाति अत्थो।
99.Ito ahaṃ vassasatāni pañca, yaṃ evarūpā vicarāmi naggāti idaṃ sā petī ito tatiyāya jātiyā attano petattabhāvaṃ anussaritvā idānipi tathā pañcavassasatāni vicarāmīti adhippāyenāha. Tattha yanti yasmā, dānādīnaṃ puññānaṃ akatattā evarūpā naggā petī hutvā ito paṭṭhāya vassasatāni pañca vicarāmīti yojanā. Taṇhāyāti pipāsāya. Khajjamānāti khādiyamānā, bādhiyamānāti attho.
१००. वन्दामि तं अय्य पसन्नचित्ताति अय्य, तमहं पसन्नचित्ता हुत्वा वन्दामि, एत्तकमेव पुञ्ञं इदानि मया कातुं सक्काति दस्सेति। अनुकम्प मन्ति अनुग्गण्ह ममं उद्दिस्स अनुद्दयं करोहि। दत्वा च मे आदिस यञ्हि किञ्चीति किञ्चिदेव देय्यधम्मं समणब्राह्मणानं दत्वा तं दक्खिणं मय्हं आदिस, तेन मे इतो पेतयोनितो मोक्खो भविस्सतीति अधिप्पायेन वदति। तेनेवाह ‘‘मोचेहि मं दुग्गतिया भदन्ते’’ति।
100.Vandāmi taṃ ayya pasannacittāti ayya, tamahaṃ pasannacittā hutvā vandāmi, ettakameva puññaṃ idāni mayā kātuṃ sakkāti dasseti. Anukampa manti anuggaṇha mamaṃ uddissa anuddayaṃ karohi. Datvā ca me ādisa yañhi kiñcīti kiñcideva deyyadhammaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ datvā taṃ dakkhiṇaṃ mayhaṃ ādisa, tena me ito petayonito mokkho bhavissatīti adhippāyena vadati. Tenevāha ‘‘mocehi maṃ duggatiyā bhadante’’ti.
एवं पेतिया वुत्ते यथा सो थेरो पटिपज्जि, तं दस्सेतुं सङ्गीतिकारेहि तिस्सो गाथा वुत्ता –
Evaṃ petiyā vutte yathā so thero paṭipajji, taṃ dassetuṃ saṅgītikārehi tisso gāthā vuttā –
१०१.
101.
‘‘साधूति सो पटिस्सुत्वा, सारिपुत्तोनुकम्पको।
‘‘Sādhūti so paṭissutvā, sāriputtonukampako;
भिक्खूनं आलोपं दत्वा, पाणिमत्तञ्च चोळकं।
Bhikkhūnaṃ ālopaṃ datvā, pāṇimattañca coḷakaṃ;
थालकस्स च पानीयं, तस्सा दक्खिणमादिसि॥
Thālakassa ca pānīyaṃ, tassā dakkhiṇamādisi.
१०२.
102.
‘‘समनन्तरानुद्दिट्ठे , विपाको उदपज्जथ।
‘‘Samanantarānuddiṭṭhe , vipāko udapajjatha;
भोजनच्छादनपानीयं, दक्खिणाय इदं फलं॥
Bhojanacchādanapānīyaṃ, dakkhiṇāya idaṃ phalaṃ.
१०३.
103.
‘‘ततो सुद्धा सुचिवसना, कासिकुत्तमधारिनी।
‘‘Tato suddhā sucivasanā, kāsikuttamadhārinī;
विचित्तवत्थाभरणा, सारिपुत्तं उपसङ्कमी’’ति॥
Vicittavatthābharaṇā, sāriputtaṃ upasaṅkamī’’ti.
१०१-१०३. तत्थ भिक्खूनन्ति भिक्खुनो, वचनविपल्लासेन हेतं वुत्तं। ‘‘आलोपं भिक्खुनो दत्वा’’ति केचि पठन्ति। आलोपन्ति कबळं, एकालोपमत्तं भोजनन्ति अत्थो। पाणिमत्तञ्च चोळकन्ति एकहत्थप्पमाणं चोळखण्डन्ति अत्थो। थालकस्स च पानीयन्ति एकथालकपूरणमत्तं उदकं। सेसं खल्लाटियपेतवत्थुस्मिं वुत्तनयमेव।
101-103. Tattha bhikkhūnanti bhikkhuno, vacanavipallāsena hetaṃ vuttaṃ. ‘‘Ālopaṃ bhikkhuno datvā’’ti keci paṭhanti. Ālopanti kabaḷaṃ, ekālopamattaṃ bhojananti attho. Pāṇimattañca coḷakanti ekahatthappamāṇaṃ coḷakhaṇḍanti attho. Thālakassa ca pānīyanti ekathālakapūraṇamattaṃ udakaṃ. Sesaṃ khallāṭiyapetavatthusmiṃ vuttanayameva.
अथायस्मा सारिपुत्तो तं पेतिं पीणिन्द्रियं परिसुद्धछविवण्णं दिब्बवत्थाभरणालङ्कारं समन्ततो अत्तनो पभाय ओभासेन्तिं अत्तनो सन्तिकं उपगन्त्वा ठितं दिस्वा पच्चक्खतो कम्मफलं ताय विभावेतुकामो हुत्वा तिस्सो गाथा अभासि –
Athāyasmā sāriputto taṃ petiṃ pīṇindriyaṃ parisuddhachavivaṇṇaṃ dibbavatthābharaṇālaṅkāraṃ samantato attano pabhāya obhāsentiṃ attano santikaṃ upagantvā ṭhitaṃ disvā paccakkhato kammaphalaṃ tāya vibhāvetukāmo hutvā tisso gāthā abhāsi –
१०४.
104.
‘‘अभिक्कन्तेन वण्णेन, या त्वं तिट्ठसि देवते।
‘‘Abhikkantena vaṇṇena, yā tvaṃ tiṭṭhasi devate;
ओभासेन्ती दिसा सब्बा, ओसधी विय तारका॥
Obhāsentī disā sabbā, osadhī viya tārakā.
१०५.
105.
‘‘केन तेतादिसो वण्णो, केन ते इध मिज्झति।
‘‘Kena tetādiso vaṇṇo, kena te idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च ते भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca te bhogā, ye keci manaso piyā.
१०६.
106.
‘‘पुच्छामि तं देवि महानुभावे, मनुस्सभूता किमकासि पुञ्ञं।
‘‘Pucchāmi taṃ devi mahānubhāve, manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
केनासि एवं जलितानुभावा, वण्णो च ते सब्बदिसा पभासती’’ति॥
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti.
१०४. तत्थ अभिक्कन्तेनाति अतिमनापेन, अभिरूपेनाति अत्थो। वण्णेनाति छविवण्णेन। ओभासेन्ती दिसा सब्बाति सब्बापि दस दिसा जोतेन्ती एकालोकं करोन्ती। यथा किन्ति आह ‘‘ओसधी विय तारका’’ति। उस्सन्ना पभा एताय धीयति, ओसधानं वा अनुबलप्पदायिकाति कत्वा ‘‘ओसधी’’ति लद्धनामा तारका यथा समन्ततो आलोकं कुरुमाना तिट्ठति, एवमेव त्वं सब्बदिसा ओभासेन्तीति अत्थो।
104. Tattha abhikkantenāti atimanāpena, abhirūpenāti attho. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena. Obhāsentī disā sabbāti sabbāpi dasa disā jotentī ekālokaṃ karontī. Yathā kinti āha ‘‘osadhī viya tārakā’’ti. Ussannā pabhā etāya dhīyati, osadhānaṃ vā anubalappadāyikāti katvā ‘‘osadhī’’ti laddhanāmā tārakā yathā samantato ālokaṃ kurumānā tiṭṭhati, evameva tvaṃ sabbadisā obhāsentīti attho.
१०५. केनाति किं-सद्दो पुच्छायं। हेतुअत्थे चेतं करणवचनं, केन हेतुनाति अत्थो। तेति तव। एतादिसोति एदिसो, एतरहि यथादिस्समानोति वुत्तं होति। केन ते इध मिज्झतीति केन पुञ्ञविसेसेन इध इमस्मिं ठाने इदानि तया लब्भमानं सुचरितफलं इज्झति निप्फज्जति। उप्पज्जन्तीति निब्बत्तन्ति। भोगाति परिभुञ्जितब्बट्ठेन ‘‘भोगा’’ति लद्धनामा वत्थाभरणादिवित्तूपकरणविसेसा। ये केचीति भोगे अनवसेसतो ब्यापेत्वा सङ्गण्हाति । अनवसेसब्यापको हि अयं निद्देसो यथा ‘‘ये केचि सङ्खारा’’ति। मनसो पियाति मनसा पियायितब्बा, मनापियाति अत्थो।
105.Kenāti kiṃ-saddo pucchāyaṃ. Hetuatthe cetaṃ karaṇavacanaṃ, kena hetunāti attho. Teti tava. Etādisoti ediso, etarahi yathādissamānoti vuttaṃ hoti. Kena te idha mijjhatīti kena puññavisesena idha imasmiṃ ṭhāne idāni tayā labbhamānaṃ sucaritaphalaṃ ijjhati nipphajjati. Uppajjantīti nibbattanti. Bhogāti paribhuñjitabbaṭṭhena ‘‘bhogā’’ti laddhanāmā vatthābharaṇādivittūpakaraṇavisesā. Ye kecīti bhoge anavasesato byāpetvā saṅgaṇhāti . Anavasesabyāpako hi ayaṃ niddeso yathā ‘‘ye keci saṅkhārā’’ti. Manaso piyāti manasā piyāyitabbā, manāpiyāti attho.
१०६. पुच्छामीति पुच्छं करोमि, ञातुं इच्छामीति अत्थो। तन्ति त्वं। देवीति दिब्बानभावसमङ्गिताय, देवि। तेनाह ‘‘महानुभावे’’ति। मनुस्सभूताति मनुस्सेसु जाता मनुस्सभावं पत्ता। इदं येभुय्येन सत्ता मनुस्सत्तभावे ठिता पुञ्ञानि करोन्तीति कत्वा वुत्तं। अयमेतायं गाथानं सङ्खेपतो अत्थो, वित्थारतो पन परमत्थदीपनियं विमानवत्थुअट्ठकथायं वुत्तनयेनेव वेदितब्बो।
106.Pucchāmīti pucchaṃ karomi, ñātuṃ icchāmīti attho. Tanti tvaṃ. Devīti dibbānabhāvasamaṅgitāya, devi. Tenāha ‘‘mahānubhāve’’ti. Manussabhūtāti manussesu jātā manussabhāvaṃ pattā. Idaṃ yebhuyyena sattā manussattabhāve ṭhitā puññāni karontīti katvā vuttaṃ. Ayametāyaṃ gāthānaṃ saṅkhepato attho, vitthārato pana paramatthadīpaniyaṃ vimānavatthuaṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbo.
एवं पुन थेरेन पुट्ठा पेती तस्सा सम्पत्तिया लद्धकारणं पकासेन्ती सेसगाथा अभासि –
Evaṃ puna therena puṭṭhā petī tassā sampattiyā laddhakāraṇaṃ pakāsentī sesagāthā abhāsi –
१०७.
107.
‘‘उप्पण्डुकिं किसं छातं, नग्गं सम्पतितच्छविं।
‘‘Uppaṇḍukiṃ kisaṃ chātaṃ, naggaṃ sampatitacchaviṃ;
मुनि कारुणिको लोके, तं मं अद्दक्खि दुग्गतं॥
Muni kāruṇiko loke, taṃ maṃ addakkhi duggataṃ.
१०८.
108.
‘‘भिक्खूनं आलोपं दत्वा, पाणिमत्तञ्च चोळकं।
‘‘Bhikkhūnaṃ ālopaṃ datvā, pāṇimattañca coḷakaṃ;
थालकस्स च पानीयं, मम दक्खिणमादिसि॥
Thālakassa ca pānīyaṃ, mama dakkhiṇamādisi.
१०९.
109.
‘‘आलोपस्स फलं पस्स, भत्तं वस्ससतं दस।
‘‘Ālopassa phalaṃ passa, bhattaṃ vassasataṃ dasa;
भुञ्जामि कामकामिनी, अनेकरसब्यञ्जनं॥
Bhuñjāmi kāmakāminī, anekarasabyañjanaṃ.
११०.
110.
‘‘पाणिमत्तस्स चोळस्स, विपाकं पस्स यादिसं।
‘‘Pāṇimattassa coḷassa, vipākaṃ passa yādisaṃ;
यावता नन्दराजस्स, विजितस्मिं पटिच्छदा॥
Yāvatā nandarājassa, vijitasmiṃ paṭicchadā.
१११.
111.
‘‘ततो बहुतरा भन्ते, वत्थानच्छादनानि मे।
‘‘Tato bahutarā bhante, vatthānacchādanāni me;
कोसेय्यकम्बलीयानि, खोमकप्पासिकानि च॥
Koseyyakambalīyāni, khomakappāsikāni ca.
११२.
112.
‘‘विपुला च महग्घा च, तेपाकासेवलम्बरे।
‘‘Vipulā ca mahagghā ca, tepākāsevalambare;
साहं तं परिदहामि, यं यञ्हि मनसो पियं॥
Sāhaṃ taṃ paridahāmi, yaṃ yañhi manaso piyaṃ.
११३.
113.
‘‘थालकस्स च पानीयं, विपाकं पस्स यादिसं।
‘‘Thālakassa ca pānīyaṃ, vipākaṃ passa yādisaṃ;
गम्भीरा चतुरस्सा च, पोक्खरञ्ञो सुनिम्मिता॥
Gambhīrā caturassā ca, pokkharañño sunimmitā.
११४.
114.
‘‘सेतोदका सुप्पतित्था, सीता अप्पटिगन्धिया।
‘‘Setodakā suppatitthā, sītā appaṭigandhiyā;
पदुमुप्पलसञ्छन्ना, वारिकिञ्जक्खपूरिता॥
Padumuppalasañchannā, vārikiñjakkhapūritā.
११५.
115.
‘‘साहं रमामि कीळामि, मोदामि अकुतोभया।
‘‘Sāhaṃ ramāmi kīḷāmi, modāmi akutobhayā;
मुनिं कारुणिकं लोके, भन्ते वन्दितुमागता’’ति॥
Muniṃ kāruṇikaṃ loke, bhante vanditumāgatā’’ti.
१०७. तत्थ उप्पण्डुकिन्ति उप्पण्डुकजातं। छातन्ति बुभुक्खितं खुदाय अभिभूतं। सम्पतितच्छविन्ति छिन्नभिन्नसरीरच्छविं। लोकेति इदं ‘‘कारुणिको’’ति एत्थ वुत्तकरुणाय विसयदस्सनं। तं मन्ति तादिसं ममं, वुत्तनयेन एकन्ततो करुणट्ठानियं मं। दुग्गतन्ति दुग्गतिं गतं।
107. Tattha uppaṇḍukinti uppaṇḍukajātaṃ. Chātanti bubhukkhitaṃ khudāya abhibhūtaṃ. Sampatitacchavinti chinnabhinnasarīracchaviṃ. Loketi idaṃ ‘‘kāruṇiko’’ti ettha vuttakaruṇāya visayadassanaṃ. Taṃ manti tādisaṃ mamaṃ, vuttanayena ekantato karuṇaṭṭhāniyaṃ maṃ. Duggatanti duggatiṃ gataṃ.
१०८-१०९. भिक्खूनं आलोपं दत्वातिआदि थेरेन अत्तनो करुणाय कताकारदस्सनं। तत्थ भत्तन्ति ओदनं, दिब्बभोजनन्ति अत्थो। वस्ससतं दसाति दस वस्ससतानि, वस्ससहस्सन्ति वुत्तं होति। अच्चन्तसंयोगे चेतं उपयोगवचनं। भुञ्जामि कामकामिनी, अनेकरसब्यञ्जनन्ति अञ्ञेहिपि कामेतब्बकामेहि समन्नागता अनेकरसब्यञ्जनं भत्तं भुञ्जामीति योजना।
108-109.Bhikkhūnaṃ ālopaṃ datvātiādi therena attano karuṇāya katākāradassanaṃ. Tattha bhattanti odanaṃ, dibbabhojananti attho. Vassasataṃ dasāti dasa vassasatāni, vassasahassanti vuttaṃ hoti. Accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ. Bhuñjāmi kāmakāminī, anekarasabyañjananti aññehipi kāmetabbakāmehi samannāgatā anekarasabyañjanaṃ bhattaṃ bhuñjāmīti yojanā.
११०. चोळस्साति देय्यधम्मसीसेन तब्बिसयं दानमयं पुञ्ञमेव दस्सेति। विपाकं पस्स यादिसन्ति तस्स चोळदानस्स विपाकसङ्खातं फलं पस्स, भन्ते। तं पन यादिसं यथारूपं, किन्ति चेति आह ‘‘यावता नन्दराजस्सा’’तिआदि।
110.Coḷassāti deyyadhammasīsena tabbisayaṃ dānamayaṃ puññameva dasseti. Vipākaṃ passa yādisanti tassa coḷadānassa vipākasaṅkhātaṃ phalaṃ passa, bhante. Taṃ pana yādisaṃ yathārūpaṃ, kinti ceti āha ‘‘yāvatā nandarājassā’’tiādi.
तत्थ कोयं नन्दराजा नाम? अतीते किर दसवस्ससहस्सायुकेसु मनुस्सेसु बाराणसिवासी एको कुटुम्बिको अरञ्ञे जङ्घाविहारं विचरन्तो अरञ्ञट्ठाने अञ्ञतरं पच्चेकबुद्धं अद्दस। सो पच्चेकबुद्धो तत्थ चीवरकम्मं करोन्तो अनुवाते अप्पहोन्ते संहरित्वाव ठपेतुं आरद्धो। सो कुटुम्बिको तं दिस्वा, ‘‘भन्ते, किं करोथा’’ति वत्वा तेन अप्पिच्छताय किञ्चि अवुत्तेपि ‘‘चीवरदुस्सं नप्पहोती’’ति ञत्वा अत्तनो उत्तरासङ्गं पच्चेकबुद्धस्स पादमूले ठपेत्वा अगमासि। पच्चेकबुद्धो तं गहेत्वा अनुवातं आरोपेन्तो चीवरं कत्वा पारुपि। सो कुटुम्बिका जीवितपरियोसाने कालं कत्वा तावतिंसभवने निब्बत्तित्वा तत्थ यावतायुकं दिब्बसम्पत्तिं अनुभवित्वा ततो चवित्वा बाराणसितो योजनमत्ते ठाने अञ्ञतरस्मिं गामे अमच्चकुले निब्बत्ति।
Tattha koyaṃ nandarājā nāma? Atīte kira dasavassasahassāyukesu manussesu bārāṇasivāsī eko kuṭumbiko araññe jaṅghāvihāraṃ vicaranto araññaṭṭhāne aññataraṃ paccekabuddhaṃ addasa. So paccekabuddho tattha cīvarakammaṃ karonto anuvāte appahonte saṃharitvāva ṭhapetuṃ āraddho. So kuṭumbiko taṃ disvā, ‘‘bhante, kiṃ karothā’’ti vatvā tena appicchatāya kiñci avuttepi ‘‘cīvaradussaṃ nappahotī’’ti ñatvā attano uttarāsaṅgaṃ paccekabuddhassa pādamūle ṭhapetvā agamāsi. Paccekabuddho taṃ gahetvā anuvātaṃ āropento cīvaraṃ katvā pārupi. So kuṭumbikā jīvitapariyosāne kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cavitvā bārāṇasito yojanamatte ṭhāne aññatarasmiṃ gāme amaccakule nibbatti.
तस्स वयप्पत्तकाले तस्मिं गामे नक्खत्तं सङ्घुट्ठं अहोसि। सो मातरं आह – ‘‘अम्म, साटकं मे देहि, नक्खत्तं कीळिस्सामी’’ति। सा सुधोतवत्थं नीहरित्वा अदासि। ‘‘अम्म, थूलं इद’’न्ति। अञ्ञं नीहरित्वा अदासि, तम्पि पटिक्खिपि। अथ नं माता आह – ‘‘तात, यादिसे गेहे मयं जाता, नत्थि नो इतो सुखुमतरस्स वत्थस्स पटिलाभाय पुञ्ञ’’न्ति। ‘‘लभनट्ठानं गच्छामि, अम्मा’’ति। ‘‘गच्छ, पुत्त, अहं अज्जेव तुय्हं बाराणसिनगरे रज्जपटिलाभं इच्छामी’’ति। सो ‘‘साधु, अम्मा’’ति मातरं वन्दित्वा पदक्खिणं कत्वा आह – ‘‘गच्छामि, अम्मा’’ति। ‘‘गच्छ, ताता’’ति। एवं किरस्सा चित्तं अहोसि – ‘‘कहं गमिस्सति, इध वा एत्थ वा गेहे निसीदिस्सती’’ति। सो पन पुञ्ञनियामेन चोदियमानो गामतो निक्खमित्वा बाराणसिं गन्त्वा मङ्गलसिलापट्टे ससीसं पारुपित्वा निपज्जि। सो च बाराणसिरञ्ञो कालकतस्स सत्तमो दिवसो होति।
Tassa vayappattakāle tasmiṃ gāme nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ ahosi. So mātaraṃ āha – ‘‘amma, sāṭakaṃ me dehi, nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti. Sā sudhotavatthaṃ nīharitvā adāsi. ‘‘Amma, thūlaṃ ida’’nti. Aññaṃ nīharitvā adāsi, tampi paṭikkhipi. Atha naṃ mātā āha – ‘‘tāta, yādise gehe mayaṃ jātā, natthi no ito sukhumatarassa vatthassa paṭilābhāya puñña’’nti. ‘‘Labhanaṭṭhānaṃ gacchāmi, ammā’’ti. ‘‘Gaccha, putta, ahaṃ ajjeva tuyhaṃ bārāṇasinagare rajjapaṭilābhaṃ icchāmī’’ti. So ‘‘sādhu, ammā’’ti mātaraṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā āha – ‘‘gacchāmi, ammā’’ti. ‘‘Gaccha, tātā’’ti. Evaṃ kirassā cittaṃ ahosi – ‘‘kahaṃ gamissati, idha vā ettha vā gehe nisīdissatī’’ti. So pana puññaniyāmena codiyamāno gāmato nikkhamitvā bārāṇasiṃ gantvā maṅgalasilāpaṭṭe sasīsaṃ pārupitvā nipajji. So ca bārāṇasirañño kālakatassa sattamo divaso hoti.
अमच्चा च पुरोहितो च रञ्ञो सरीरकिच्चं कत्वा राजङ्गणे निसीदित्वा मन्तयिंसु – ‘‘रञ्ञो एका धीता अत्थि, पुत्तो नत्थि, अराजकं रज्जं न तिट्ठति, फुस्सरथं विस्सज्जेमा’’ति। ते कुमुदवण्णे चत्तारो सिन्धवे योजेत्वा सेतच्छत्तप्पमुखं पञ्चविधं राजककुधभण्डं रथस्मिंयेव ठपेत्वा रथं विस्सज्जेत्वा पच्छतो तूरियानि पग्गण्हापेसुं। रथो पाचीनद्वारेन निक्खमित्वा उय्यानाभिमुक्खो अहोसि। ‘‘परिचयेन उय्यानाभिमुखो गच्छति , निवत्तेमा’’ति केचि आहंसु। पुरोहितो ‘‘मा निवत्तयित्था’’ति आह। रथो कुमारं पदक्खिणं कत्वा आरोहनसज्जो हुत्वा अट्ठासि, पुरोहितो पारुपनकण्णं अपनेत्वा पादतलानि ओलोकेन्तो ‘‘तिट्ठतु अयं दीपो, द्विसहस्सदीपपरिवारेसु चतूसु महादीपेसु एकरज्जं कारेतुं युत्तो’’ति वत्वा ‘‘तूरियानि पग्गण्हथ, पुनपि पग्गण्हथा’’ति तिक्खत्तुं तूरियानि पग्गण्हापेसि।
Amaccā ca purohito ca rañño sarīrakiccaṃ katvā rājaṅgaṇe nisīditvā mantayiṃsu – ‘‘rañño ekā dhītā atthi, putto natthi, arājakaṃ rajjaṃ na tiṭṭhati, phussarathaṃ vissajjemā’’ti. Te kumudavaṇṇe cattāro sindhave yojetvā setacchattappamukhaṃ pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍaṃ rathasmiṃyeva ṭhapetvā rathaṃ vissajjetvā pacchato tūriyāni paggaṇhāpesuṃ. Ratho pācīnadvārena nikkhamitvā uyyānābhimukkho ahosi. ‘‘Paricayena uyyānābhimukho gacchati , nivattemā’’ti keci āhaṃsu. Purohito ‘‘mā nivattayitthā’’ti āha. Ratho kumāraṃ padakkhiṇaṃ katvā ārohanasajjo hutvā aṭṭhāsi, purohito pārupanakaṇṇaṃ apanetvā pādatalāni olokento ‘‘tiṭṭhatu ayaṃ dīpo, dvisahassadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu ekarajjaṃ kāretuṃ yutto’’ti vatvā ‘‘tūriyāni paggaṇhatha, punapi paggaṇhathā’’ti tikkhattuṃ tūriyāni paggaṇhāpesi.
अथ कुमारो मुखं विवरित्वा ओलोकेत्वा ‘‘केन कम्मेन आगतत्थ, ताता’’ति आह। ‘‘देव, तुम्हाकं रज्जं पापुणाती’’ति। ‘‘तुम्हाकं राजा कह’’न्ति? ‘‘दिवङ्गतो, सामी’’ति। ‘‘कति दिवसा अतिक्कन्ता’’ति? ‘‘अज्ज सत्तमो दिवसो’’ति। ‘‘पुत्तो वा धीता वा नत्थी’’ति? ‘‘धीता अत्थि, देव, पुत्तो नत्थी’’ति। ‘‘तेन हि करिस्सामि रज्ज’’न्ति। ते तावदेव अभिसेकमण्डपं कत्वा राजधीतरं सब्बालङ्कारेहि अलङ्करित्वा उय्यानं आनेत्वा कुमारस्स अभिसेकं अकंसु।
Atha kumāro mukhaṃ vivaritvā oloketvā ‘‘kena kammena āgatattha, tātā’’ti āha. ‘‘Deva, tumhākaṃ rajjaṃ pāpuṇātī’’ti. ‘‘Tumhākaṃ rājā kaha’’nti? ‘‘Divaṅgato, sāmī’’ti. ‘‘Kati divasā atikkantā’’ti? ‘‘Ajja sattamo divaso’’ti. ‘‘Putto vā dhītā vā natthī’’ti? ‘‘Dhītā atthi, deva, putto natthī’’ti. ‘‘Tena hi karissāmi rajja’’nti. Te tāvadeva abhisekamaṇḍapaṃ katvā rājadhītaraṃ sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā uyyānaṃ ānetvā kumārassa abhisekaṃ akaṃsu.
अथस्स कताभिसेकस्स सतसहस्सग्घनिकं वत्थं उपनेसुं। सो ‘‘किमिदं, ताता’’ति आह। ‘‘निवासनवत्थं, देवा’’ति। ‘‘ननु, ताता, थूल’’न्ति? ‘‘मनुस्सानं परिभोगवत्थेसु इतो सुखुमतरं नत्थि, देवा’’ति। ‘‘तुम्हाकं राजा एवरूपं निवासेसी’’ति? ‘‘आम, देवा’’ति। ‘‘न मञ्ञे पुञ्ञवा तुम्हाकं राजा (अ॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१.१९१) सुवण्णभिङ्कारं आहरथ, लभिस्सामि वत्थ’’न्ति। सुवण्णभिङ्कारं आहरिंसु। सो उट्ठाय हत्थे धोवित्वा मुखं विक्खालेत्वा हत्थेन उदकं आदाय पुरत्थिमदिसायं अब्भुक्किरि। तदा घनपथविं भिन्दित्वा अट्ठ कप्परुक्खा उट्ठहिंसु। पुन उदकं गहेत्वा दक्खिणाय पच्छिमाय उत्तरायाति एवं चतूसु दिसासु अब्भुक्किरि। सब्बदिसासु अट्ठ अट्ठ कत्वा द्वत्तिंस कप्परुक्खा उट्ठहिंसु। एकेकाय दिसाय सोळस सोळस कत्वा चतुसट्ठि कम्मरुक्खाति केचि वदन्ति। सो एकं दिब्बदुस्सं निवासेत्वा एकं पारुपित्वा ‘‘नन्दरञ्ञो विजिते सुत्तकन्तिका इत्थियो मा सुत्तं कन्तिंसूति भेरिं चरापेथा’’ति वत्वा छत्तं उस्सापेत्वा अलङ्कतपटियत्तो हत्थिक्खन्धवरगतो नगरं पविसित्वा पासादं आरुय्ह महासम्पत्तिं अनुभवि।
Athassa katābhisekassa satasahassagghanikaṃ vatthaṃ upanesuṃ. So ‘‘kimidaṃ, tātā’’ti āha. ‘‘Nivāsanavatthaṃ, devā’’ti. ‘‘Nanu, tātā, thūla’’nti? ‘‘Manussānaṃ paribhogavatthesu ito sukhumataraṃ natthi, devā’’ti. ‘‘Tumhākaṃ rājā evarūpaṃ nivāsesī’’ti? ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Na maññe puññavā tumhākaṃ rājā (a. ni. aṭṭha. 1.1.191) suvaṇṇabhiṅkāraṃ āharatha, labhissāmi vattha’’nti. Suvaṇṇabhiṅkāraṃ āhariṃsu. So uṭṭhāya hatthe dhovitvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthena udakaṃ ādāya puratthimadisāyaṃ abbhukkiri. Tadā ghanapathaviṃ bhinditvā aṭṭha kapparukkhā uṭṭhahiṃsu. Puna udakaṃ gahetvā dakkhiṇāya pacchimāya uttarāyāti evaṃ catūsu disāsu abbhukkiri. Sabbadisāsu aṭṭha aṭṭha katvā dvattiṃsa kapparukkhā uṭṭhahiṃsu. Ekekāya disāya soḷasa soḷasa katvā catusaṭṭhi kammarukkhāti keci vadanti. So ekaṃ dibbadussaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ‘‘nandarañño vijite suttakantikā itthiyo mā suttaṃ kantiṃsūti bheriṃ carāpethā’’ti vatvā chattaṃ ussāpetvā alaṅkatapaṭiyatto hatthikkhandhavaragato nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ āruyha mahāsampattiṃ anubhavi.
एवं गच्छन्ते काले एकदिवसं देवी रञ्ञो सम्पत्तिं दिस्वा ‘‘अहो तपस्सी’’ति कारुञ्ञाकारं दस्सेसि। ‘‘किमिदं, देवी’’ति च पुट्ठा ‘‘अतिमहती ते, देव, सम्पत्ति। अतीते अद्धनि कल्याणं अकत्थ, इदानि अनागतस्स अत्थाय कुसलं न करोथा’’ति आह। ‘‘कस्स देम? सीलवन्तो नत्थी’’ति। ‘‘असुञ्ञो, देव, जम्बुदीपो अरहन्तेहि, तुम्हे दानमेव सज्जेथ, अहं अरहन्ते लच्छामी’’ति आह। पुनदिवसे राजा महारहं दानं सज्जापेसि। देवी ‘‘सचे इमिस्साय दिसाय अरहन्तो अत्थि, इधागन्त्वा अम्हाकं भिक्खं गण्हन्तू’’ति अधिट्ठहित्वा उत्तरदिसाभिमुखा उरेन निपज्जि। निपन्नमत्ताय एव देविया हिमवन्ते वसन्तानं पदुमवतिया पुत्तानं पञ्चसतानं पच्चेकबुद्धानं जेट्ठको महापदुमपच्चेकबुद्धो भातिके आमन्तेसि – ‘‘मारिसा नन्दराजा तुम्हे निमन्तेति, अधिवासेथ तस्सा’’ति। ते अधिवासेत्वा तावदेव आकासेनागन्त्वा उत्तरद्वारे ओतरिंसु। मनुस्सा ‘‘पञ्चसता, देव, पच्चेकबुद्धा आगता’’ति रञ्ञो आरोचेसुं। राजा सद्धिं देविया आगन्त्वा वन्दित्वा पत्तं गहेत्वा पच्चेकबुद्धे पासादं आरोपेत्वा तत्थ तेसं दानं दत्वा भत्तकिच्चावसाने राजा सङ्घत्थेरस्स, देवी सङ्घनवकस्स पादमूले निपज्जित्वा ‘‘अय्या, पच्चयेहि न किलमिस्सन्ति, मयं पुञ्ञेन न हायिस्साम, अम्हाकं इध निवासाय पटिञ्ञं देथा’’ति पटिञ्ञं कारेत्वा उय्याने निवासट्ठानानि कारेत्वा यावजीवं पच्चेकबुद्धे उपट्ठहित्वा तेसु परिनिब्बुतेसु साधुकीळितं कारेत्वा गन्धदारुआदीहि सरीरकिच्चं कारेत्वा धातुयो गहेत्वा चेतियं पतिट्ठापेत्वा ‘‘एवरूपानम्पि नाम महानुभावानं महेसीनं मरणं भविस्सति, किमङ्गं पन मादिसान’’न्ति संवेगजातो जेट्ठपुत्तं रज्जे पतिट्ठापेत्वा सयं तापसपब्बज्जं पब्बजि। देवीपि ‘‘रञ्ञे पब्बजिते अहं किं करिस्सामी’’ति पब्बजि। द्वेपि उय्याने वसन्ता झानानि निब्बत्तेत्वा झानसुखेन वीतिनामेत्वा आयुपरियोसाने ब्रह्मलोके निब्बत्तिंसु। सो किर नन्दराजा अम्हाकं सत्थु महासावको महाकस्सपत्थेरो अहोसी, तस्स अग्गमहेसी भद्दा कापिलानी नाम।
Evaṃ gacchante kāle ekadivasaṃ devī rañño sampattiṃ disvā ‘‘aho tapassī’’ti kāruññākāraṃ dassesi. ‘‘Kimidaṃ, devī’’ti ca puṭṭhā ‘‘atimahatī te, deva, sampatti. Atīte addhani kalyāṇaṃ akattha, idāni anāgatassa atthāya kusalaṃ na karothā’’ti āha. ‘‘Kassa dema? Sīlavanto natthī’’ti. ‘‘Asuñño, deva, jambudīpo arahantehi, tumhe dānameva sajjetha, ahaṃ arahante lacchāmī’’ti āha. Punadivase rājā mahārahaṃ dānaṃ sajjāpesi. Devī ‘‘sace imissāya disāya arahanto atthi, idhāgantvā amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhantū’’ti adhiṭṭhahitvā uttaradisābhimukhā urena nipajji. Nipannamattāya eva deviyā himavante vasantānaṃ padumavatiyā puttānaṃ pañcasatānaṃ paccekabuddhānaṃ jeṭṭhako mahāpadumapaccekabuddho bhātike āmantesi – ‘‘mārisā nandarājā tumhe nimanteti, adhivāsetha tassā’’ti. Te adhivāsetvā tāvadeva ākāsenāgantvā uttaradvāre otariṃsu. Manussā ‘‘pañcasatā, deva, paccekabuddhā āgatā’’ti rañño ārocesuṃ. Rājā saddhiṃ deviyā āgantvā vanditvā pattaṃ gahetvā paccekabuddhe pāsādaṃ āropetvā tattha tesaṃ dānaṃ datvā bhattakiccāvasāne rājā saṅghattherassa, devī saṅghanavakassa pādamūle nipajjitvā ‘‘ayyā, paccayehi na kilamissanti, mayaṃ puññena na hāyissāma, amhākaṃ idha nivāsāya paṭiññaṃ dethā’’ti paṭiññaṃ kāretvā uyyāne nivāsaṭṭhānāni kāretvā yāvajīvaṃ paccekabuddhe upaṭṭhahitvā tesu parinibbutesu sādhukīḷitaṃ kāretvā gandhadāruādīhi sarīrakiccaṃ kāretvā dhātuyo gahetvā cetiyaṃ patiṭṭhāpetvā ‘‘evarūpānampi nāma mahānubhāvānaṃ mahesīnaṃ maraṇaṃ bhavissati, kimaṅgaṃ pana mādisāna’’nti saṃvegajāto jeṭṭhaputtaṃ rajje patiṭṭhāpetvā sayaṃ tāpasapabbajjaṃ pabbaji. Devīpi ‘‘raññe pabbajite ahaṃ kiṃ karissāmī’’ti pabbaji. Dvepi uyyāne vasantā jhānāni nibbattetvā jhānasukhena vītināmetvā āyupariyosāne brahmaloke nibbattiṃsu. So kira nandarājā amhākaṃ satthu mahāsāvako mahākassapatthero ahosī, tassa aggamahesī bhaddā kāpilānī nāma.
अयं पन नन्दराजा दस वस्ससहस्सानि सयं दिब्बवत्थानि परिदहन्तो सब्बमेव अत्तनो विजितं उत्तरकुरुसदिसं करोन्तो आगतागतानं मनुस्सानं दिब्बदुस्सानि अदासि। तयिदं दिब्बवत्थसमिद्धिं सन्धाय सा पेती आह ‘‘यावता नन्दराजस्स, विजितस्मिं पटिच्छदा’’ति। तत्थ विजितस्मिन्ति रट्ठे। पटिच्छदाति वत्थानि। तानि हि पटिच्छादेन्ति एतेहीति ‘‘पटिच्छदा’’ति वुच्चन्ति।
Ayaṃ pana nandarājā dasa vassasahassāni sayaṃ dibbavatthāni paridahanto sabbameva attano vijitaṃ uttarakurusadisaṃ karonto āgatāgatānaṃ manussānaṃ dibbadussāni adāsi. Tayidaṃ dibbavatthasamiddhiṃ sandhāya sā petī āha ‘‘yāvatā nandarājassa, vijitasmiṃ paṭicchadā’’ti. Tattha vijitasminti raṭṭhe. Paṭicchadāti vatthāni. Tāni hi paṭicchādenti etehīti ‘‘paṭicchadā’’ti vuccanti.
१११. इदानि सा पेती ‘‘नन्दराजसमिद्धितोपि एतरहि मय्हं समिद्धि विपुलतरा’’ति दस्सेन्ती ‘‘ततो बहुतरा, भन्ते, वत्थानच्छादनानि मे’’तिआदिमाह। तत्थ ततोति नन्दराजस्स परिग्गहभूतवत्थतोपि बहुतरानि मय्हं वत्थच्छादनानीति अत्थो। वत्थानच्छादनानीति निवासनवत्थानि चेव पारुपनवत्थानि च । कोसेय्यकम्बलीयानीति कोसेय्यानि चेव कम्बलानि च। खोमकप्पासिकानीति खोमवत्थानि चेव कप्पासमयवत्थानि च।
111. Idāni sā petī ‘‘nandarājasamiddhitopi etarahi mayhaṃ samiddhi vipulatarā’’ti dassentī ‘‘tato bahutarā, bhante, vatthānacchādanāni me’’tiādimāha. Tattha tatoti nandarājassa pariggahabhūtavatthatopi bahutarāni mayhaṃ vatthacchādanānīti attho. Vatthānacchādanānīti nivāsanavatthāni ceva pārupanavatthāni ca . Koseyyakambalīyānīti koseyyāni ceva kambalāni ca. Khomakappāsikānīti khomavatthāni ceva kappāsamayavatthāni ca.
११२. विपुलाति आयामतो च वित्थारतो च विपुला। महग्घाति महग्घवसेन महन्ता महारहा। आकासेवलम्बरेति आकासेयेव ओलम्बमाना तिट्ठन्ति। यं यञ्हि मनसो पियन्ति यं यं मय्हं मनसो पियं, तं तं गहेत्वा परिदहामि पारुपामि चाति योजना।
112.Vipulāti āyāmato ca vitthārato ca vipulā. Mahagghāti mahagghavasena mahantā mahārahā. Ākāsevalambareti ākāseyeva olambamānā tiṭṭhanti. Yaṃ yañhi manaso piyanti yaṃ yaṃ mayhaṃ manaso piyaṃ, taṃ taṃ gahetvā paridahāmi pārupāmi cāti yojanā.
११३. थालकस्स च पानीयं, विपाकं पस्स यादिसन्ति थालकपूरणमत्तं पानीयं दिन्नं अनुमोदितं , तस्स पन विपाकं यादिसं याव महन्तं पस्साति दस्सेन्ती ‘‘गम्भीरा चतुरस्सा चा’’तिआदिमाह। तत्थ गम्भीराति अगाधा। चतुरस्साति चतुरस्ससण्ठाना। पोक्खरञ्ञोति पोक्खरणियो। सुनिम्मिताति कम्मानुभावेनेव सुट्ठु निम्मिता।
113.Thālakassa ca pānīyaṃ, vipākaṃ passa yādisanti thālakapūraṇamattaṃ pānīyaṃ dinnaṃ anumoditaṃ , tassa pana vipākaṃ yādisaṃ yāva mahantaṃ passāti dassentī ‘‘gambhīrā caturassā cā’’tiādimāha. Tattha gambhīrāti agādhā. Caturassāti caturassasaṇṭhānā. Pokkharaññoti pokkharaṇiyo. Sunimmitāti kammānubhāveneva suṭṭhu nimmitā.
११४. सेतोदकाति सेतउदका सेतवालुकसम्परिकिण्णा। सुप्पतित्थाति सुन्दरतित्था। सीताति सीतलोदका। अप्पटिगन्धियाति पटिकूलगन्धरहिता सुरभिगन्धा। वारिकिञ्जक्खपूरिताति कमलकुवलयादीनं केसरसञ्छन्नेन वारिना परिपुण्णा।
114.Setodakāti setaudakā setavālukasamparikiṇṇā. Suppatitthāti sundaratitthā. Sītāti sītalodakā. Appaṭigandhiyāti paṭikūlagandharahitā surabhigandhā. Vārikiñjakkhapūritāti kamalakuvalayādīnaṃ kesarasañchannena vārinā paripuṇṇā.
११५. साहन्ति सा अहं। रमामीति रतिं विन्दामि। कीळामीति इन्द्रियानि परिचारेमि। मोदामीति भोगसम्पत्तिया पमुदिता होमि। अकुतोभयाति कुतोचिपि असञ्जातभया, सेरी सुखविहारिनी होमि । भन्ते, वन्दितुमागताति, भन्ते, इमिस्सा दिब्बसम्पत्तिया पटिलाभस्स कारणभूतं त्वं वन्दितुं आगता उपगताति अत्थो। यं पनेत्थ अत्थतो अविभत्तं, तं तत्थ तत्थ वुत्तमेव।
115.Sāhanti sā ahaṃ. Ramāmīti ratiṃ vindāmi. Kīḷāmīti indriyāni paricāremi. Modāmīti bhogasampattiyā pamuditā homi. Akutobhayāti kutocipi asañjātabhayā, serī sukhavihārinī homi . Bhante, vanditumāgatāti, bhante, imissā dibbasampattiyā paṭilābhassa kāraṇabhūtaṃ tvaṃ vandituṃ āgatā upagatāti attho. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ tattha tattha vuttameva.
एवं ताय पेतिया वुत्ते आयस्मा सारिपुत्तो इट्ठकवतियं दीघराजियन्ति गामद्वयवासिकेसु अत्तनो सन्तिकं उपगतेसु मनुस्सेसु इममत्थं वित्थारतो कथेन्तो संवेजेत्वा संसारमोचनपापकम्मतो मोचेत्वा उपासकभावे पतिट्ठापेसि। सा पवत्ति भिक्खूसु पाकटा जाता। तं भिक्खू भगवतो आरोचेसुं। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि, सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसीति।
Evaṃ tāya petiyā vutte āyasmā sāriputto iṭṭhakavatiyaṃ dīgharājiyanti gāmadvayavāsikesu attano santikaṃ upagatesu manussesu imamatthaṃ vitthārato kathento saṃvejetvā saṃsāramocanapāpakammato mocetvā upāsakabhāve patiṭṭhāpesi. Sā pavatti bhikkhūsu pākaṭā jātā. Taṃ bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi, sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
संसारमोचकपेतिवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Saṃsāramocakapetivatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / १. संसारमोचकपेतिवत्थु • 1. Saṃsāramocakapetivatthu
