Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཛཱཏཀ-ཨཊྛཀཐཱ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[༢༩༦] ༦. སམུདྡཛཱཏཀཝཎྞནཱ
[296] 6. Samuddajātakavaṇṇanā
ཀོ ནཱཡནྟི ཨིདཾ སཏྠཱ ཛེཏཝནེ ཝིཧརནྟོ ཨུཔནནྡཏྠེརཾ ཨཱརབྦྷ ཀཐེསི། སོ ཧི མཧགྒྷསོ མཧཱཏཎྷོ ཨཧོསི, སཀཊཔཱུརེཧི པཙྩཡེཧིཔི སནྟཔྤེཏུཾ ན སཀྐཱ། ཝསྶཱུཔནཱཡིཀཀཱལེ དྭཱིསུ ཏཱིསུ ཝིཧཱརེསུ ཝསྶཾ ཨུཔགནྟྭཱ ཨེཀསྨིཾ ཨུཔཱཧནེ ཋཔེཏི, ཨེཀསྨིཾ ཀཏྟརཡཊྛིཾ, ཨེཀསྨིཾ ཨུདཀཏུམྦཾ། ཨེཀསྨིཾ སཡཾ ཝསཏི, ཛནཔདཝིཧཱརཾ གནྟྭཱ པཎཱིཏཔརིཀྑཱརེ བྷིཀྑཱུ དིསྭཱ ཨརིཡཝཾསཀཐཾ ཀཐེཏྭཱ ཏེསཾ པཾསུཀཱུལཱནི གཱཧཱཔེཏྭཱ ཏེསཾ ཙཱིཝརཱནི གཎྷཱཏི, མཏྟིཀཱཔཏྟེ གཱཧཱཔེཏྭཱ མནཱཔམནཱཔེ པཏྟེ ཐཱལཀཱནི ཙ གཧེཏྭཱ ཡཱནཀཾ པཱུརེཏྭཱ ཛེཏཝནཾ ཨཱགཙྪཏི། ཨཐེཀདིཝསཾ བྷིཀྑཱུ དྷམྨསབྷཱཡཾ ཀཐཾ སམུཊྛཱཔེསུཾ – ‘‘ཨཱཝུསོ, ཨུཔནནྡོ སཀྱཔུཏྟོ མཧགྒྷསོ མཧིཙྪོ ཨཉྙེསཾ པཊིཔཏྟིཾ ཀཐེཏྭཱ སམཎཔརིཀྑཱརེན ཡཱནཀཾ པཱུརེཏྭཱ ཨཱགཙྪཏཱི’’ཏི། སཏྠཱ ཨཱགནྟྭཱ ‘‘ཀཱཡ ནུཏྠ, བྷིཀྑཝེ, ཨེཏརཧི ཀཐཱཡ སནྣིསིནྣཱ’’ཏི པུཙྪིཏྭཱ ‘‘ཨིམཱཡ ནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟེ ‘‘ཨཡུཏྟཾ, བྷིཀྑཝེ, ཨུཔནནྡེན ཀཏཾ པརེསཾ ཨརིཡཝཾསཀཐཾ ཀཐེནྟེན, པཋམཏརཉྷི ཨཏྟནཱ ཨཔྤིཙྪེན ཧུཏྭཱ པཙྪཱ པརེསཾ ཨརིཡཝཾསཾ ཀཐེཏུཾ ཝཊྚཏཱི’’ཏི།
Ko nāyanti idaṃ satthā jetavane viharanto upanandattheraṃ ārabbha kathesi. So hi mahagghaso mahātaṇho ahosi, sakaṭapūrehi paccayehipi santappetuṃ na sakkā. Vassūpanāyikakāle dvīsu tīsu vihāresu vassaṃ upagantvā ekasmiṃ upāhane ṭhapeti, ekasmiṃ kattarayaṭṭhiṃ, ekasmiṃ udakatumbaṃ. Ekasmiṃ sayaṃ vasati, janapadavihāraṃ gantvā paṇītaparikkhāre bhikkhū disvā ariyavaṃsakathaṃ kathetvā tesaṃ paṃsukūlāni gāhāpetvā tesaṃ cīvarāni gaṇhāti, mattikāpatte gāhāpetvā manāpamanāpe patte thālakāni ca gahetvā yānakaṃ pūretvā jetavanaṃ āgacchati. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, upanando sakyaputto mahagghaso mahiccho aññesaṃ paṭipattiṃ kathetvā samaṇaparikkhārena yānakaṃ pūretvā āgacchatī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘ayuttaṃ, bhikkhave, upanandena kataṃ paresaṃ ariyavaṃsakathaṃ kathentena, paṭhamatarañhi attanā appicchena hutvā pacchā paresaṃ ariyavaṃsaṃ kathetuṃ vaṭṭatī’’ti.
‘‘ཨཏྟཱནམེཝ པཋམཾ, པཏིརཱུཔེ ནིཝེསཡེ།
‘‘Attānameva paṭhamaṃ, patirūpe nivesaye;
ཨཐཉྙམནུསཱསེཡྻ, ན ཀིལིསྶེཡྻ པཎྜིཏོ’’ཏི༎ (དྷ॰ པ॰ ༡༥༨) –
Athaññamanusāseyya, na kilisseyya paṇḍito’’ti. (dha. pa. 158) –
ཨིམཾ དྷམྨཔདེ གཱཐཾ དེསེཏྭཱ ཨུཔནནྡཾ གརཧིཏྭཱ ‘‘ན, བྷིཀྑཝེ, ཨིདཱནེཝ ཨུཔནནྡོ མཧིཙྪོ, པུབྦེ མཧཱསམུདྡེཔི ཨུདཀཾ རཀྑིཏབྦཾ མཉྙཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ཨཏཱིཏཾ ཨཱཧརི།
Imaṃ dhammapade gāthaṃ desetvā upanandaṃ garahitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva upanando mahiccho, pubbe mahāsamuddepi udakaṃ rakkhitabbaṃ maññī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
ཨཏཱིཏེ བཱརཱཎསིཡཾ བྲཧྨདཏྟེ རཛྫཾ ཀཱརེནྟེ བོདྷིསཏྟོ སམུདྡདེཝཏཱ ཧུཏྭཱ ནིབྦཏྟི། ཨཐེཀོ ཀཱཀོ སམུདྡསྶ ཨུཔརིབྷཱགེ ཝིཙརནྟོ ‘‘སམུདྡེ ཨུདཀཾ པམཱཎེན པིཝཐ, རཀྑནྟཱ པིཝཐཱ’’ཏི མཙྪསངྒྷསཀུཎསངྒྷེ ཝཱརེནྟོ ཝཱརེནྟོ ཙརཏི། ཏཾ དིསྭཱ སམུདྡདེཝཏཱ པཋམཾ གཱཐམཱཧ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto samuddadevatā hutvā nibbatti. Atheko kāko samuddassa uparibhāge vicaranto ‘‘samudde udakaṃ pamāṇena pivatha, rakkhantā pivathā’’ti macchasaṅghasakuṇasaṅghe vārento vārento carati. Taṃ disvā samuddadevatā paṭhamaṃ gāthamāha –
༡༣༦.
136.
‘‘ཀོ ནཱཡཾ ལོཎཏོཡསྨིཾ, སམནྟཱ པརིདྷཱཝཏི།
‘‘Ko nāyaṃ loṇatoyasmiṃ, samantā paridhāvati;
མཙྪེ མཀརེ ཙ ཝཱརེཏི, ཨཱུམཱིསུ ཙ ཝིཧཉྙཏཱི’’ཏི༎
Macche makare ca vāreti, ūmīsu ca vihaññatī’’ti.
ཏཏྠ ཀོ ནཱཡནྟི ཀོ ནུ ཨཡཾ།
Tattha ko nāyanti ko nu ayaṃ.
ཏཾ སུཏྭཱ སམུདྡཀཱཀོ དུཏིཡཾ གཱཐམཱཧ –
Taṃ sutvā samuddakāko dutiyaṃ gāthamāha –
༡༣༧.
137.
‘‘ཨནནྟཔཱཡཱི སཀུཎོ, ཨཏིཏྟོཏི དིསཱསུཏོ།
‘‘Anantapāyī sakuṇo, atittoti disāsuto;
སམུདྡཾ པཱཏུམིཙྪཱམི, སཱགརཾ སརིཏཾཔཏི’’ནྟི༎
Samuddaṃ pātumicchāmi, sāgaraṃ saritaṃpati’’nti.
ཏསྶཏྠོ – ཨཧཾ ཨནནྟསཱགརཾ པཱཏུམིཙྪཱམི, ཏེནམྷི ཨནནྟཔཱཡཱི ནཱམ སཀུཎོ མཧཏིཡཱཔི ཨཔཱུརཎིཡཱ ཏཎྷཱཡ སམནྣཱགཏཏྟཱ ཨཏིཏྟོཏིཔི ཨཧཾ དིསཱསུ སུཏོ ཝིསྶུཏོ པཱཀཊོ, སྭཱཧཾ ཨིམཾ སཀལསམུདྡཾ སུནྡརཱནཾ རཏནཱནཾ ཨཱཀརཏྟཱ སཱགརེན ཝཱ ཁཏཏྟཱ སཱགརཾ སརིཏཱནཾ པཏིབྷཱཝེན སརིཏཾཔཏིཾ པཱཏུམིཙྪཱམཱིཏི།
Tassattho – ahaṃ anantasāgaraṃ pātumicchāmi, tenamhi anantapāyī nāma sakuṇo mahatiyāpi apūraṇiyā taṇhāya samannāgatattā atittotipi ahaṃ disāsu suto vissuto pākaṭo, svāhaṃ imaṃ sakalasamuddaṃ sundarānaṃ ratanānaṃ ākarattā sāgarena vā khatattā sāgaraṃ saritānaṃ patibhāvena saritaṃpatiṃ pātumicchāmīti.
ཏཾ སུཏྭཱ སམུདྡདེཝཏཱ ཏཏིཡཾ གཱཐམཱཧ –
Taṃ sutvā samuddadevatā tatiyaṃ gāthamāha –
༡༣༨.
138.
‘‘སོ ཨཡཾ ཧཱཡཏི ཙེཝ, པཱུརཏེ ཙ མཧོདདྷི།
‘‘So ayaṃ hāyati ceva, pūrate ca mahodadhi;
ནཱསྶ ནཱཡཏི པཱིཏནྟོ, ཨཔེཡྻོ ཀིར སཱགརོ’’ཏི༎
Nāssa nāyati pītanto, apeyyo kira sāgaro’’ti.
ཏཏྠ སོ ཨཡཾ ཧཱཡཏི ཙེཝཱཏི ཨུདཀསྶ ཨོསཀྐནཝེལཱཡ ཧཱཡཏི, ནིཀྑམནཝེལཱཡ པཱུརཏི། ནཱསྶ ནཱཡཏཱིཏི ཨསྶ མཧཱསམུདྡསྶ སཙེཔི ནཾ སཀལལོཀོ པིཝེཡྻ, ཏཐཱཔི ‘‘ཨིཏོ ཨེཏྟཀཾ ནཱམ ཨུདཀཾ པཱིཏ’’ནྟི པརིཡནྟོ ན པཉྙཱཡཏི། ཨཔེཡྻོ ཀིརཱཏི ཨེསོ ཀིར སཱགརོ ན སཀྐཱ ཀེནཙི ཨུདཀཾ ཁེཔེཏྭཱ པཱཏུནྟི།
Tattha so ayaṃ hāyati cevāti udakassa osakkanavelāya hāyati, nikkhamanavelāya pūrati. Nāssa nāyatīti assa mahāsamuddassa sacepi naṃ sakalaloko piveyya, tathāpi ‘‘ito ettakaṃ nāma udakaṃ pīta’’nti pariyanto na paññāyati. Apeyyo kirāti eso kira sāgaro na sakkā kenaci udakaṃ khepetvā pātunti.
ཨེཝཉྩ པན ཝཏྭཱ སཱ བྷེརཝརཱུཔཱརམྨཎཾ དསྶེཏྭཱ སམུདྡཀཱཀཾ པལཱཔེསི།
Evañca pana vatvā sā bheravarūpārammaṇaṃ dassetvā samuddakākaṃ palāpesi.
སཏྠཱ ཨིམཾ དྷམྨདེསནཾ ཨཱཧརིཏྭཱ ཛཱཏཀཾ སམོདྷཱནེསི – ‘‘ཏདཱ སམུདྡཀཱཀོ ཨུཔནནྡོ ཨཧོསི, དེཝཏཱ པན ཨཧམེཝ ཨཧོསི’’ནྟི།
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā samuddakāko upanando ahosi, devatā pana ahameva ahosi’’nti.
སམུདྡཛཱཏཀཝཎྞནཱ ཚཊྛཱ།
Samuddajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / ཁུདྡཀནིཀཱཡ • Khuddakanikāya / ཛཱཏཀཔཱལི༹ • Jātakapāḷi / ༢༩༦. སམུདྡཛཱཏཀཾ • 296. Samuddajātakaṃ