Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೯. ಸನ್ಧಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
9. Sandhitattheragāthāvaṇṇanā
ಅಸ್ಸತ್ಥೇ ಹರಿತೋಭಾಸೇತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸನ್ಧಿತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಮ್ಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಉಪಚಿನನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಏಕೋ ಗೋಪಾಲಕೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ಸತ್ಥರಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಅಞ್ಞತರಂ ಥೇರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಬುದ್ಧಗುಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಕುಹಿಂ ಭಗವಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ಮಹಾನುಭಾವಾ ಬುದ್ಧಾಪಿ ನಾಮ ಅನಿಚ್ಚತಾವಸಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಅಹೋ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅದ್ಧುವಾ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಪಟಿಲಭಿ। ತಂ ಥೇರೋ ಬೋಧಿಪೂಜಾಯ ಉಸ್ಸಾಹೇಸಿ। ಸೋ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಸಮೀಪಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಗುಣೇ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಬೋಧಿಂ ವನ್ದತಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಕೋಸಲರಟ್ಠೇ ಇಬ್ಭಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಸನ್ಧಿತೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಅನಿಚ್ಚತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸಂವೇಗಜಾತೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಿಪಾಕಂ ಗತತ್ತಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ಅತ್ತನೋ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರನ್ತೋ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಬೋಧಿವನ್ದನಂ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಂ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಞ್ಚ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ತದುಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಅತ್ತನೋ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –
Assatthe haritobhāseti āyasmato sandhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle eko gopālako ahosi. So satthari parinibbute aññataraṃ theraṃ upasaṅkamitvā tassa santike buddhaguṇapaṭisaṃyuttaṃ dhammaṃ sutvā pasannamānaso ‘‘kuhiṃ bhagavā’’ti pucchitvā parinibbutabhāvaṃ sutvā ‘‘evaṃ mahānubhāvā buddhāpi nāma aniccatāvasaṃ gacchanti, aho saṅkhārā addhuvā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi. Taṃ thero bodhipūjāya ussāhesi. So kālena kālaṃ bodhirukkhasamīpaṃ gantvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā buddhaguṇe anussaranto bodhiṃ vandati. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbattitvā sandhitoti laddhanāmo vayappatto aniccatāpaṭisaṃyuttaṃ dhammakathaṃ sutvā saṃvegajāto pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ñāṇassa paripākaṃ gatattā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi. So attano pubbenivāsaṃ anussaranto sikhissa bhagavato kāle bodhivandanaṃ buddhānussatiṃ aniccasaññāpaṭilābhañca anussaritvā tadupanissayena attano visesādhigamaṃ pakāsento –
೨೧೭.
217.
‘‘ಅಸ್ಸತ್ಥೇ ಹರಿತೋಭಾಸೇ, ಸಂವಿರೂಳ್ಹಮ್ಹಿ ಪಾದಪೇ।
‘‘Assatthe haritobhāse, saṃvirūḷhamhi pādape;
ಏಕಂ ಬುದ್ಧಗತಂ ಸಞ್ಞಂ, ಅಲಭಿತ್ಥಂ ಪತಿಸ್ಸತೋ॥
Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissato.
೨೧೮.
218.
‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಸಞ್ಞಮಲಭಿಂ ತದಾ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ತಸ್ಸಾ ಸಞ್ಞಾಯ ವಾಹಸಾ, ಪತ್ತೋ ಮೇ ಆಸವಕ್ಖಯೋ’’ತಿ॥ –
Tassā saññāya vāhasā, patto me āsavakkhayo’’ti. –
ದ್ವೇ ಗಾಥಾ ಅಭಾಸಿ।
Dve gāthā abhāsi.
ತತ್ಥ ಅಸ್ಸತ್ಥೇತಿ ಅಸ್ಸತ್ಥಟ್ಠಾನೀಯೇ, ಯ್ವಾಯಂ ಏತರಹಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋ ಅಸ್ಸತ್ಥೋ, ಏತಸ್ಸ ಠಾನೇ ತದಾ ಸಿಖಿಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಬೋಧಿರುಕ್ಖೋ ಪುಣ್ಡರೀಕೋ ಠಿತೋತಿ ಸೋ ಅಸ್ಸತ್ಥಟ್ಠಾನೀಯತಾಯ ‘‘ಅಸ್ಸತ್ಥೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸತ್ತಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಜನನತೋ ವಾ। ಅಪರೇ ಪನ ‘‘ಅಸ್ಸತ್ಥರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ತದಾ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಥೇರೋ ‘ಅಸ್ಸತ್ಥೇ’ತಿ ಅವೋಚಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಹರಿತೋಭಾಸೇತಿ ಹರಿತೇಹಿ ಸಾರಮಣಿವಣ್ಣೇಹಿ ಓಭಾಸಮಾನೇ। ಸಂವಿರೂಳ್ಹಮ್ಹೀತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿರೂಳ್ಹೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇ, ಸುಘನನಿಚಿತಪತ್ತಪಲಾಸಪಲ್ಲವೇಹಿ ವಿರೂಳ್ಹಸಞ್ಛನ್ನೇತಿ ಚ ವದನ್ತಿ। ಪಾದಪೇತಿ ರುಕ್ಖೇ। ಏಕಂ ಬುದ್ಧಗತಂ ಸಞ್ಞಂ, ಅಲಭಿತ್ಥಂ ಪತಿಸ್ಸತೋತಿ ಬುದ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಏಕಜಾತಿಯತ್ತಾ ಏಕಂ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಸಹಗತಂ ಸಞ್ಞಂ ಬುದ್ಧಗುಣಾನಂ ಪತಿಪತಿಸರಣತೋ ಪತಿಸ್ಸತೋ ಹುತ್ವಾ ಅಲಭಿಂ।
Tattha assattheti assatthaṭṭhānīye, yvāyaṃ etarahi amhākaṃ bhagavato bodhirukkho assattho, etassa ṭhāne tadā sikhissa bhagavato bodhirukkho puṇḍarīko ṭhitoti so assatthaṭṭhānīyatāya ‘‘assatthe’’ti vuttaṃ. Sattānaṃ assāsajananato vā. Apare pana ‘‘assattharukkhamūle nisīditvā tadā buddhānussatiyā bhāvitattā thero ‘assatthe’ti avocā’’ti vadanti. Haritobhāseti haritehi sāramaṇivaṇṇehi obhāsamāne. Saṃvirūḷhamhīti suṭṭhu virūḷhe suppatiṭṭhite, sughananicitapattapalāsapallavehi virūḷhasañchanneti ca vadanti. Pādapeti rukkhe. Ekaṃ buddhagataṃ saññaṃ, alabhitthaṃ patissatoti buddhārammaṇaṃ ārammaṇassa ekajātiyattā ekaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ buddhaguṇānaṃ patipatisaraṇato patissato hutvā alabhiṃ.
ಕದಾ ಪನ ಸಾ ಸಞ್ಞಾ ಲದ್ಧಾ, ಕೀವತಾಯ ಸಿದ್ಧಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ’’ತಿಆದಿ। ಇತೋ ಭದ್ದಕಪ್ಪತೋ ಉದ್ಧಂ ಆರೋಹನವಸೇನ ಏಕತಿಂಸೇ ಕಪ್ಪೇ। ಯಂ ಸಞ್ಞನ್ತಿ ಯಂ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಸಹಗತಂ ಸಞ್ಞಂ, ಯಂ ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಂ ದಿಸ್ವಾ ತದನುಸಾರೇನ ಸಬ್ಬಾಸಙ್ಖಾರೇಸು ತದಾ ಅನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ಅಲಭಿಂ। ತಸ್ಸಾ ಸಞ್ಞಾಯ ವಾಹಸಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಕಾರಣಭಾವೇನ ತಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಂ ಕತ್ವಾ। ಪತ್ತೋ ಮೇ ಆಸವಕ್ಖಯೋತಿ ಇದಾನಿ ಮಯಾ ಆಸವಾನಂ ಖಯೋ ನಿರೋಧೋ ಅಧಿಗತೋತಿ ಇಮಾಯೇವ ಚ ಇಮಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಅಪದಾನಗಾಥಾಪಿ। ಯಥಾಹ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೨೨.೨೭-೩೦) –
Kadā pana sā saññā laddhā, kīvatāya siddhāti āha ‘‘ekatiṃse ito kappe’’tiādi. Ito bhaddakappato uddhaṃ ārohanavasena ekatiṃse kappe. Yaṃ saññanti yaṃ buddhānussatisahagataṃ saññaṃ, yaṃ vā buddhānaṃ aniccataṃ disvā tadanusārena sabbāsaṅkhāresu tadā aniccasaññaṃ alabhiṃ. Tassā saññāya vāhasāti tassā yathāvuttāya saññāya kāraṇabhāvena taṃ upanissayaṃ katvā. Patto me āsavakkhayoti idāni mayā āsavānaṃ khayo nirodho adhigatoti imāyeva ca imassa therassa apadānagāthāpi. Yathāha (apa. thera 1.22.27-30) –
‘‘ಅಸ್ಸತ್ಥೇ ಹರಿತೋಭಾಸೇ…ಪೇ॰… ಪತ್ತೋ ಮೇ ಆಸವಕ್ಖಯೋ॥
‘‘Assatthe haritobhāse…pe… patto me āsavakkhayo.
‘‘ಇತೋ ತೇರಸಕಪ್ಪಮ್ಹಿ, ಧನಿಟ್ಠೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ।
‘‘Ito terasakappamhi, dhaniṭṭho nāma khattiyo;
ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲೋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಸನ್ಧಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sandhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ಪಞ್ಚಮವಗ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañcamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ದುಕನಿಪಾತವಣ್ಣನಾ।
Niṭṭhitā ca dukanipātavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೯. ಸನ್ಧಿತತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 9. Sandhitattheragāthā