Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / နေတ္တိဝိဘာဝိနီ • Nettivibhāvinī

    ၁. သင္ဂဟဝာရအတ္ထဝိဘာဝနာ

    1. Saṅgahavāraatthavibhāvanā

    တတ္ထ ယသ္သ သိက္ခတ္တယသင္ဂဟသ္သ နဝင္ဂသ္သ သတ္ထုသာသနဝရသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ယံ နေတ္တိပ္ပကရဏံ ကာတုကာမော, တသ္သ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ နိသ္သယံ ဝိသယဘူတံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗသဟိတံ, သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ ဧဝ ဝာ သလောကပာလေန တိလောကေန သဒာ ပူဇေတဗ္ဗသ္သ စေဝ နမသ္သိတဗ္ဗသ္သ စ နရုတ္တမသ္သ သတ္ထုနော သာသနဝရံ ဝိဒူဟေဝ ဉာတဗ္ဗံ။ ဧတံ သာသနဝရံ တာဝ ဒသ္သေန္တော တံဇနကေန, တံဝိဇာနကဝိဒူဟိ စ နိယမေတုံ, ရတနတ္တယဂုဏပရိဒီပနဉ္စ ကာတုံ –

    Tattha yassa sikkhattayasaṅgahassa navaṅgassa satthusāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo, tassa nettippakaraṇassa nissayaṃ visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā salokapālena tilokena sadā pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naruttamassa satthuno sāsanavaraṃ vidūheva ñātabbaṃ. Etaṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ –

    ‘‘ယံ လောကော ပူဇယတေ၊ သလောကပာလော သဒာ နမသ္သတိ စ။

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    တသ္သေတ သာသနဝရံ၊ ဝိဒူဟိ ဉေယ္ယံ နရဝရသ္သာ’’တိ။ – ပဌမဂာထမာဟ။

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. – paṭhamagāthamāha;

    ဣမာယ ဟိ ပဌမဂာထာယ ‘‘ဧတံ သာသနဝရံ ဉေယ္ယ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဧကန္တတော ကရဏဝိသေသဘာဝေန အဓိပ္ပေတံ။ ဧတေနေဝ ဝိသေသကရဏေန ဧကန္တာဓိပ္ပေတနေတ္တိဝိသယသာသနဝရသ္သ ဒသ္သိတတ္တာ။ ဧကန္တာဓိပ္ပေတသာသနဝရမေဝ နေတ္တိသံဝဏ္ဏနာယ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗတ္တာ ဝိသယံ တေနေဝ ဝက္ခတိ အဋ္ဌကထာစရိယော

    Imāya hi paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavaraṃ ñeyya’’nti ettakameva ekantato karaṇavisesabhāvena adhippetaṃ. Eteneva visesakaraṇena ekantādhippetanettivisayasāsanavarassa dassitattā. Ekantādhippetasāsanavarameva nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇetabbattā visayaṃ teneva vakkhati aṭṭhakathācariyo

    ‘‘ဧတံ ဣဒာနိ အမ္ဟေဟိ ဝိဘဇိတဗ္ဗဟာရနယပဋ္ဌာနဝိစာရဏဝိသယဘူတံ သာသနံ အာဒိကလ္ယာဏတာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဝရံ အဂ္ဂံ ဥတ္တမံ နိပုဏဉာဏဂောစရတာယ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယမေဝာ’’တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ) စ,

    ‘‘Etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,

    ‘‘ဧတံ တိဝိဓမ္ပိ ‘သာသနဝရ’န္တိ ပဒေန သင္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ တတ္ထ ယံ ပဌမံ, တံ ဣတရေသံ အဓိဂမူပာယောတိ သဗ္ဗသာသနမူလဘူတံ, အတ္တနော ပကရဏသ္သ စ ဝိသယဘူတံ ပရိယတ္တိသာသနမေဝာ’’တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ) စ,

    ‘‘Etaṃ tividhampi ‘sāsanavara’nti padena saṅgaṇhitvā tattha yaṃ paṭhamaṃ, taṃ itaresaṃ adhigamūpāyoti sabbasāsanamūlabhūtaṃ, attano pakaraṇassa ca visayabhūtaṃ pariyattisāsanamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,

    ‘‘ဣဒာနိ ယံ ဝုတ္တံ ‘သာသနဝရံ ဝိဒူဟိ ဉေယ္ယ’န္တိ, တတ္ထ နေတ္တိသံဝဏ္ဏနာယ ဝိသယဘူတံ ပရိယတ္တိဓမ္မမေဝ ပကာရန္တရေန နိယမေတ္ဝာ ဒသ္သေတု’’န္တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ) စ။

    ‘‘Idāni yaṃ vuttaṃ ‘sāsanavaraṃ vidūhi ñeyya’nti, tattha nettisaṃvaṇṇanāya visayabhūtaṃ pariyattidhammameva pakārantarena niyametvā dassetu’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca.

    တတ္ထ ပရိယတ္တိသာသနသ္သာပိ မူလံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗသာသနမူလဘူတ’’န္တိ။ ဧတေန ကမ္မသာဓနေနပိ အဓိပ္ပေတတ္ထေ သိဒ္ဓေ နာနာဝိဓသာဓကဝစနံ နာနာဝာဒာနံ အနောကာသကရဏတ္ထာယ ကတံ။ သ္ဝာက္ခာတတာဒိဓမ္မဂုဏာ ပန သာသနသ္သ ဝိသေသဒေသကနရဝရသဒ္ဒေန ဝာ ပရိဒီပကတ္ထဘာဝေန ဝာ ဒီပိတာ အဝိနာဘာဝတော။ သာသနဝရသ္သ ပန ဇနကသမ္ဗန္ဓိပေက္ခတ္တာ ‘‘နရဝရသ္သာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန စ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော သာသနဝရဇနကော ဝာစကတ္ထသမ္ဗန္ဓိဘာဝေန ဝုတ္တော။ အနညသာဓာရဏမဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိဂုဏဝိသေသာ ပန ဇနကသမ္ဗန္ဓိဘူတသ္သ နရသ္သ ဝိသေသကေနဝရသဒ္ဒေန ဝာ ပရိဒီပကတ္ထဘာဝေန ဝာ ဒီပိတော။

    Tattha pariyattisāsanassāpi mūlaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sabbasāsanamūlabhūta’’nti. Etena kammasādhanenapi adhippetatthe siddhe nānāvidhasādhakavacanaṃ nānāvādānaṃ anokāsakaraṇatthāya kataṃ. Svākkhātatādidhammaguṇā pana sāsanassa visesadesakanaravarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpitā avinābhāvato. Sāsanavarassa pana janakasambandhipekkhattā ‘‘naravarassā’’ti vuttaṃ. Tena ca aggapuggalo sāsanavarajanako vācakatthasambandhibhāvena vutto. Anaññasādhāraṇamahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiguṇavisesā pana janakasambandhibhūtassa narassa visesakenavarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpito.

    ကိံ နု သော သာသနဝရဇနကော နရဝရော ပရမတ္ထောဝ, ဥဒာဟု ပူဇနီယော စေဝ နမသ္သနီယော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ လောကော။ပေ.။ နမသ္သတိ စာ’’တိ, တေန သာသနဝရဇနကော နရဝရော ပရမတ္ထောဝ န ဟောတိ, အထ ခော သလောကပာလေန လောကေန သဒာ သဗ္ဗကာလေသု ပူဇနီယော စေဝ နမသ္သနီယော စာတိ ဝိသေသိတော ထောမိတောတိ။

    Kiṃ nu so sāsanavarajanako naravaro paramatthova, udāhu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti vuttaṃ ‘‘yaṃ loko…pe… namassati cā’’ti, tena sāsanavarajanako naravaro paramatthova na hoti, atha kho salokapālena lokena sadā sabbakālesu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti visesito thomitoti.

    ဧတ္ထ စ ပူဇနနမသ္သနစေတနာဝာစကေန ဝာ ပူဇနနမသ္သနသဒ္ဒေန ဖလူပစာရတ္ထော ပုညမဟတ္တသင္ခာတော ပူဇနီယဘာဝော စေဝ အာသဝက္ခယဉာဏပဒဋ္ဌာနသဗ္ဗညုတညာဏာဒိဂုဏသင္ခာတော နမသ္သနီယဘာဝော စ ဒီပကတ္ထဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဒီပိတော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာစရိယော ‘‘ဘဂဝတော သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ ပူဇနီယဝန္ဒနီယဘာဝော, အဂ္ဂပုဂ္ဂလဘာဝော စ ဝုစ္စမာနော ဂုဏဝိသိဋ္ဌတံ ဒီပေတီ’’တိအာဒိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ)။

    Ettha ca pūjananamassanacetanāvācakena vā pūjananamassanasaddena phalūpacārattho puññamahattasaṅkhāto pūjanīyabhāvo ceva āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādiguṇasaṅkhāto namassanīyabhāvo ca dīpakatthabhāvena pariggahetvā dīpito. Tenāha aṭṭhakathācariyo ‘‘bhagavato sadevakassa lokassa pūjanīyavandanīyabhāvo, aggapuggalabhāvo ca vuccamāno guṇavisiṭṭhataṃ dīpetī’’tiādi (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    တာဒိသသ္သ နရဝရသ္သ တာဒိသံ သာသနဝရံ ကိံ ယေန ကေနစိ ဝိညေယ္ယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဒူဟီ’’တိ။ တေန တိပိဋကဓရာ အရိယဘူတာ ပဏ္ဍိတာ ဝာစကတ္ထဘာဝေန ဂဟိတာ, သုပ္ပဋိပန္နတာဒိသင္ဃဂုဏာ ပန ဝန္ဒဓာတုဝစနေန ဝာ ဒီပကတ္ထဘာဝေန ဝာ ဒီပိတာတိ။ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဒီပိတေ ရတနတ္တယဂုဏေ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝံ ပဌမဂာထာယ သာတိသယံ ရတနတ္တယဂုဏပရိဒီပနံ ကတ္ဝာ’’တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ) ဝက္ခတိ, န ဂာထာယ နိရဝသေသတ္ထေ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ဧဝံ သာသနဝရဒသ္သနဘူတာယ ပဌမဂာထာယာတိ အတ္ထောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပရေ ပနာစရိယာ ‘‘ဣမာယ ပဌမဂာထာယ ဧကန္တတော အဓိပ္ပေတာနာဓိပ္ပေတဝစနာနိ စေဝ ဝာစကတ္ထဒီပကတ္ထဝိသေသာနိ စ သုဋ္ဌု အဝိစာရေတ္ဝာ ‘ဧဝံ ပဌမဂာထာယ သာတိသယံ ရတနတ္တယဂုဏပရိဒီပနံ ကတ္ဝာ’တိ ဝစနစ္ဆာယံ နိသ္သာယ သာတိသယံ ရတနတ္တယဂုဏပရိဒီပနံ ကာတုံ ‘ယံ လောကောတ္ယာဒိမာဟာ’တိ စ သာတိသယရတနတ္တယဂုဏေ ဒသ္သေန္တော ‘ယံ လောကောတ္ယာဒိမာဟာ’တိ’’ စ ဝဒန္တိ။ တေသံ ဝာဒော အမ္ဟာကံ နက္ခမတိ။ ကာရဏံ ပန မယာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနုသာရေန ဉာတဗ္ဗန္တိ အယံ ပဒာနုက္ကမာနုရူပာနုသန္ဓ္ယတ္ထော။

    Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ kiṃ yena kenaci viññeyyanti vuttaṃ ‘‘vidūhī’’ti. Tena tipiṭakadharā ariyabhūtā paṇḍitā vācakatthabhāvena gahitā, suppaṭipannatādisaṅghaguṇā pana vandadhātuvacanena vā dīpakatthabhāvena vā dīpitāti. Evaṃ pariggahetvā dīpite ratanattayaguṇe sandhāya ‘‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) vakkhati, na gāthāya niravasesatthe. Tattha evanti evaṃ sāsanavaradassanabhūtāya paṭhamagāthāyāti atthova daṭṭhabbo. Apare panācariyā ‘‘imāya paṭhamagāthāya ekantato adhippetānādhippetavacanāni ceva vācakatthadīpakatthavisesāni ca suṭṭhu avicāretvā ‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’ti vacanacchāyaṃ nissāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ kātuṃ ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti ca sātisayaratanattayaguṇe dassento ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti’’ ca vadanti. Tesaṃ vādo amhākaṃ nakkhamati. Kāraṇaṃ pana mayā heṭṭhā vuttānusārena ñātabbanti ayaṃ padānukkamānurūpānusandhyattho.

    အထ ဝာ ဧကံ သမယံ ဇမ္ဗုဝနသဏ္ဍေ နိသီဒိတ္ဝာ သိသ္သာနံ ဟိတံ စိန္တေန္တော, အတ္တနော အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိံ ပသ္သန္တော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပသံသိတော, မဟာကစ္စာယနော သတ္ထာရာ အနုမောဒိတံ သာသနာယတ္တံ နဝင္ဂသ္သတ္ထဝဏ္ဏနံ သောဠသဟာရာဒိအနေကတ္ထဝိဓံ နေတ္တိပ္ပကရဏံ အာရဘန္တော, ‘‘ယံ လောကော’’တ္ယာဒိမာဟ။ ယဒိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ နေတ္တိပ္ပကရဏဘူတံ သောဠသဟာရာတ္ယာဒိကံ အာရဘိတဗ္ဗံ, တံ အနာရဘိတ္ဝာ ကသ္မာ နေတ္တိပ္ပကရဏတော ဗဟိဘူတံ ‘‘ယံ လောကော’’တ္ယာဒိကံ အာရဘိတဗ္ဗံ, သေယ္ယထာပိ အမ္ဗံ ပုဋ္ဌော လဗုဇံ ဗ္ယာကရေယ္ယ, လဗုဇံ ပုဋ္ဌော အမ္ဗံ ဗ္ယာကရေယ္ယ, ဧဝမေဝ နေတ္တိပ္ပကရဏမာရဘန္တော အညံ အာရဘတီတိ? တထာပိ ယသ္သ ယထာဝုတ္တသ္သ သာသနဝရသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ယံ နေတ္တိပ္ပကရဏံ ကာတုကာမော ယသ္သ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယဘူတံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗသဟိတံ, သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ ဧဝ ဝာ တံ သာသနဝရံ တာဝ ဒသ္သေန္တော တံဇနကေန, တံဝိဇာနကဝိဒူဟိ စ နိယမေတုံ, ရတနတ္တယဂုဏပရိဒီပနဉ္စ ကာတုံ ‘‘ယံ လောကော’’တ္ယာဒိမာဟ။ အယံ လီနန္တရစောဒနာသဟိတော အနုသန္ဓ္ယတ္ထော။

    Atha vā ekaṃ samayaṃ jambuvanasaṇḍe nisīditvā sissānaṃ hitaṃ cintento, attano abhinīhārasampattiṃ passanto, sammāsambuddhena pasaṃsito, mahākaccāyano satthārā anumoditaṃ sāsanāyattaṃ navaṅgassatthavaṇṇanaṃ soḷasahārādianekatthavidhaṃ nettippakaraṇaṃ ārabhanto, ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Yadi evaṃ yathāvuttappakāraṃ nettippakaraṇabhūtaṃ soḷasahārātyādikaṃ ārabhitabbaṃ, taṃ anārabhitvā kasmā nettippakaraṇato bahibhūtaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādikaṃ ārabhitabbaṃ, seyyathāpi ambaṃ puṭṭho labujaṃ byākareyya, labujaṃ puṭṭho ambaṃ byākareyya, evameva nettippakaraṇamārabhanto aññaṃ ārabhatīti? Tathāpi yassa yathāvuttassa sāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo yassa nettippakaraṇassa visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā taṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Ayaṃ līnantaracodanāsahito anusandhyattho.

    ‘‘ယံ လောကော ပူဇယတေ၊ သလောကပာလော သဒာ နမသ္သတိ စ။

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    တသ္သေတ သာသနဝရံ၊ ဝိဒူဟိ ဉေယ္ယံ နရဝရသ္သာ’’တိ။ –

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    နိဂ္ဂဟိတလောပံ ကတ္ဝာ ရစိတာ ဂာထာ အရိယာသာမညလက္ခဏေန သမ္ပန္နာ။ ကထံ? ပုဗ္ဗဍ္ဎေ တိံသ မတ္တာ, အပရဍ္ဎေ သတ္တဝီသ မတ္တာ။ သမ္ပိဏ္ဍိတာ သတ္တပညာသ မတ္တာဝ ဘဝန္တိ။ အက္ခရာနံ ပန ဣမိသ္သံ ဂာထာယံ သတ္တတိံသ။ တေသု ဂရုက္ခရာ ဝီသတိ, လဟုက္ခရာ သတ္တရသ ဘဝန္တိ။ ‘‘တသ္သေတံ သာသနဝရ’’န္တိ ပန သာနုနာသိကံ ဝိရုဇ္ဈတိ။

    Niggahitalopaṃ katvā racitā gāthā ariyāsāmaññalakkhaṇena sampannā. Kathaṃ? Pubbaḍḍhe tiṃsa mattā, aparaḍḍhe sattavīsa mattā. Sampiṇḍitā sattapaññāsa mattāva bhavanti. Akkharānaṃ pana imissaṃ gāthāyaṃ sattatiṃsa. Tesu garukkharā vīsati, lahukkharā sattarasa bhavanti. ‘‘Tassetaṃ sāsanavara’’nti pana sānunāsikaṃ virujjhati.

    တတ္ထ နိဒ္ဒေသတ္ထော အဋ္ဌကထာနုသာရေန ဝိဇာနိတဗ္ဗော။ သလောကပာလော သဗ္ဗော သတ္တလောကော သက္ကစ္စံ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိအနေကဂုဏာနုသ္သရဏေန ဝာ ပူဇေတဗ္ဗပူဇနေန ဝာ ပဋိပတ္တိပူဇနေန ဝာ သဒာ သဗ္ဗကာလေသု သက္ကစ္စံ ယံ နရဝရံ ပူဇယတေ စေဝ နမသ္သတိ စ, တသ္သ ပူဇေတဗ္ဗသ္သ စေဝ နမသ္သိတဗ္ဗသ္သ စ သတ္ထုနော နရဝရသ္သ တိလောကဂ္ဂသ္သ မယာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗသဟိတံ, သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ ဧဝ ဝာ ဝိဒူဟေဝ ဉေယ္ယံ ဉာတဗ္ဗံ။ နိပုဏဉာဏဂောစရံ ဧတံ မယာ ဗုဒ္ဓိယံ ဌပိတံ သာသနဝရံ မယာ အာရဘိတဗ္ဗသ္သ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယန္တိ ပဌမံ ဇာနိတဗ္ဗံ ဒသ္သေတ္ဝာ တသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘူတံ နေတ္တိပ္ပကရဏံ အဟံ အာရဘိသ္သာမိ, တံ တုမ္ဟေ သာဓဝော သုဏာထ မနသိ ကရောထာတိ သမုဒာယယောဇနာ, အဝယဝယောဇနာပိ ကာတဗ္ဗာ။

    Tattha niddesattho aṭṭhakathānusārena vijānitabbo. Salokapālo sabbo sattaloko sakkaccaṃ sabbaññutaññāṇādianekaguṇānussaraṇena vā pūjetabbapūjanena vā paṭipattipūjanena vā sadā sabbakālesu sakkaccaṃ yaṃ naravaraṃ pūjayate ceva namassati ca, tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca satthuno naravarassa tilokaggassa mayā saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā vidūheva ñeyyaṃ ñātabbaṃ. Nipuṇañāṇagocaraṃ etaṃ mayā buddhiyaṃ ṭhapitaṃ sāsanavaraṃ mayā ārabhitabbassa nettippakaraṇassa visayanti paṭhamaṃ jānitabbaṃ dassetvā tassa atthasaṃvaṇṇanābhūtaṃ nettippakaraṇaṃ ahaṃ ārabhissāmi, taṃ tumhe sādhavo suṇātha manasi karothāti samudāyayojanā, avayavayojanāpi kātabbā.

    ကထံ? ‘‘သလောကပာလော လောကော’’တိ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန ယောဇနာ။ လောကပာလော ဝဇ္ဇေတ္ဝာ အဝသေသော လောကော စ န ဟောတိ, အထ ခော လောကပာလသဟိတော လောကောတိ ဝိသေသေတိ။ ‘‘လောကော ပူဇယတေ စေဝ နမသ္သတိ စာ’’တိ ကတ္တုကာရကအာခ္ယာတကိရိယာဘာဝေန ယောဇနာ ‘‘ယော ကရောတိ, သ ကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ယော လောကော ကာရကော, သော ကတ္တာ ဟောတု။ ယော လောကော ပူဇယတေ စေဝ နမသ္သတိ စ, ကထံ သော ကတ္တာတိ? ‘‘ယော ကရောတိ, သ ကတ္တာ’’တိ သုတ္တသ္သ ‘‘ယော ကရောတိ ကိရိယံ နိပ္ဖာဒေတိ, သော ကိရိယာနိပ္ဖာဒကော ကတ္တာ’’တိ အတ္ထသမ္ဘဝတော သယနဘုဉ္ဇနာဒိသဗ္ဗကိရိယာနိပ္ဖာဒကော ကတ္တာယေဝ ဟောတိ။ အယဉ္စ လောကော ပူဇနနမသ္သနကိရိယာနိပ္ဖာဒကောယေဝာတိ။ ကထံ အယံ လောကော ကိရိယာနိပ္ဖာဒကောတိ? ‘‘လောကော’’တိ သတ္တပညတ္တိယာ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာယပိ ပညာပေတဗ္ဗော သန္တာနေ ပဝတ္တမာနော ဟဒယဝတ္ထုနိသ္သိတော စိတ္တုပ္ပာဒော ဂဟေတဗ္ဗော, သော ယထာရဟံ ဟေတာဓိပတိသဟဇာတာဒိပစ္စယေန ပစ္စယော နိပ္ဖာဒကော ဘဝေ။ ဧဝံ လောကသ္သ ကတ္တုကာရကဘာဝော ဝိဇာနိတဗ္ဗောတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ယောဇနာ။ ဧသ နယော တီသု ပိဋကေသုပိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု။

    Kathaṃ? ‘‘Salokapālo loko’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Lokapālo vajjetvā avaseso loko ca na hoti, atha kho lokapālasahito lokoti viseseti. ‘‘Loko pūjayate ceva namassati cā’’ti kattukārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yo karoti, sa kattā’’ti vuttattā. Yo loko kārako, so kattā hotu. Yo loko pūjayate ceva namassati ca, kathaṃ so kattāti? ‘‘Yo karoti, sa kattā’’ti suttassa ‘‘yo karoti kiriyaṃ nipphādeti, so kiriyānipphādako kattā’’ti atthasambhavato sayanabhuñjanādisabbakiriyānipphādako kattāyeva hoti. Ayañca loko pūjananamassanakiriyānipphādakoyevāti. Kathaṃ ayaṃ loko kiriyānipphādakoti? ‘‘Loko’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno hadayavatthunissito cittuppādo gahetabbo, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Evaṃ lokassa kattukārakabhāvo vijānitabboti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesupi evarūpesu ṭhānesu.

    ‘‘ယံ နရဝရံ ပူဇယတေ စေဝ နမသ္သတိ စာ’’တိ ကမ္မကာရကအာခ္ယာတကိရိယာဘာဝေန ယောဇနာ ‘‘ယံ ကရောတိ, တံ ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ကာတဗ္ဗံ, တံ ကမ္မံ ဟောတု။ ယံ ပူဇယတိ စေဝ နမသ္သတိ စ, ကထံ တံ ကမ္မန္တိ? ‘‘ယံ ကရောတိ, တံ ကမ္မ’’န္တိ သုတ္တသ္သ ‘‘ယံ ကရောတိ ကိရိယာယ သမ္ဗဇ္ဈတိ, ကိရိယာယ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ ကမ္မ’’န္တိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ကရဏဝာစကဝစနီယာဒိသဗ္ဗကိရိယာယ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗံ ကမ္မံ ဟောတ္ဝေဝ။ အယဉ္စ နရဝရော ပူဇနနမသ္သနကိရိယာယ ဝာစကဝစနီယဘာဝေန သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗောယေဝာတိ။ ကထံ အယံ နရဝရော ဝစနီယောတိ? ပူဇနနမသ္သနစေတနာယ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နရဝရော ဝစနီယော, စေတနာ ဝာစကာ, ဧဝံ ဝာစကဝစိတဗ္ဗဘာဝော ဟောတ္ဝေဝ။ ‘‘ယံ နရဝရ’’န္တိ ပညတ္တိယာ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာယပိ ပညာပေတဗ္ဗော သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနော လောကိယလောကုတ္တရဂုဏသဟိတော ခန္ဓပဉ္စကော ဝုတ္တော, သော အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော, စေတနာ ပစ္စယုပ္ပန္နာတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ယောဇနာ။ ဧသ နယော တီသု ပိဋကေသု ဧဝရူပေသု ဌာနေသု။

    ‘‘Yaṃnaravaraṃ pūjayate ceva namassati cā’’ti kammakārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti vuttattā. Yaṃ kātabbaṃ, taṃ kammaṃ hotu. Yaṃ pūjayati ceva namassati ca, kathaṃ taṃ kammanti? ‘‘Yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti suttassa ‘‘yaṃ karoti kiriyāya sambajjhati, kiriyāya sambajjhitabbaṃ kamma’’nti atthasambhavato karaṇavācakavacanīyādisabbakiriyāya sambajjhitabbaṃ kammaṃ hotveva. Ayañca naravaro pūjananamassanakiriyāya vācakavacanīyabhāvena sambajjhitabboyevāti. Kathaṃ ayaṃ naravaro vacanīyoti? Pūjananamassanacetanāya ārammaṇakaraṇavasena naravaro vacanīyo, cetanā vācakā, evaṃ vācakavacitabbabhāvo hotveva. ‘‘Yaṃ naravara’’nti paññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santānavasena pavattamāno lokiyalokuttaraguṇasahito khandhapañcako vutto, so ārammaṇapaccayena paccayo, cetanā paccayuppannāti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.

    ‘‘တသ္သ နရဝရသ္သာ’’တိ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန ယောဇနာ။ နရဝရော နာမ နိမန္တိတဗ္ဗာဒိကော န ဟောတိ, အထ ခော ပူဇေတဗ္ဗော နမသ္သိတဗ္ဗော ဧဝာတိ ဝိသေသေတိ။ တသ္သ ပူဇေတဗ္ဗသ္သ စေဝ နမသ္သိတဗ္ဗသ္သ စ နရဝရသ္သ သာသနဝရန္တိ ဇညဇနကဘာဝေန ယောဇနာ။ သာသနဝရံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကဗုဒ္ဓရာဇရာဇာဒီနံ သာသနဝရံ န ဟောတိ, ပူဇေတဗ္ဗသ္သ စေဝ နမသ္သိတဗ္ဗသ္သ စ နရဝရသ္သ တိလောကသ္သေဝ သာသနဝရန္တိ နိယမေတိ။

    ‘‘Tassa naravarassā’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Naravaro nāma nimantitabbādiko na hoti, atha kho pūjetabbo namassitabbo evāti viseseti. Tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa sāsanavaranti jaññajanakabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma paccekabuddhasāvakabuddharājarājādīnaṃ sāsanavaraṃ na hoti, pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa tilokasseva sāsanavaranti niyameti.

    ‘‘ဝိဒူဟိ ဉေယ္ယ’’န္တိ ကတ္တုကာရကကိတကိရိယာဘာဝေန ယောဇနာ။ ကတ္တုဘာဝော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ‘‘ဝိဒူဟီ’’တိ သတ္တပညတ္တိယာ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာယပိ ပညာပေတဗ္ဗော သန္တာနေ ပဝတ္တမာနော သာသနဝရေ သမ္မောဟဓံသကဉာဏသဟိတော ဟဒယဝတ္ထုနိသ္သိတော စိတ္တုပ္ပာဒော ဝုတ္တော, သော ယထာရဟံ ဟေတာဓိပတိသဟဇာတာဒိပစ္စယေန ပစ္စယော နိပ္ဖာဒကော ဘဝေ။ ဉာ-ဣတိဓာတုယာ အတ္ထဘူတံ ဉာဏံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ နိပ္ဖာဒေယ္ယံ ဘဝေ, ဧဝံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ယောဇနာ။

    ‘‘Vidūhi ñeyya’’nti kattukārakakitakiriyābhāvena yojanā. Kattubhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Vidūhī’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno sāsanavare sammohadhaṃsakañāṇasahito hadayavatthunissito cittuppādo vutto, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Ñā-itidhātuyā atthabhūtaṃ ñāṇaṃ paccayuppannaṃ nipphādeyyaṃ bhave, evaṃ paccayapaccayuppannabhāvena yojanā.

    ‘‘ဉေယ္ယံ သာသနဝရ’’န္တိ ဝိသေသနဝိသေသ္ယဘာဝေန ယောဇနာ။ သာသနဝရံ နာမ န ယေန ကေနစိ ဉေယ္ယံ, အထ ခော ဝိဒူဟေဝ သဏ္ဟသုခုမဉာဏေန ဉေယ္ယံ သာသနဝရန္တိ ဝိသေသေတိ။

    ‘‘Ñeyyaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma na yena kenaci ñeyyaṃ, atha kho vidūheva saṇhasukhumañāṇena ñeyyaṃ sāsanavaranti viseseti.

    ‘‘ဧတံ သာသနဝရ’’န္တိ ဝိသေသနဝိသေသ္ယဘာဝေန ယောဇနာ။ သာသနဝရံ နာမ မယာ ဗုဒ္ဓိယံ အဋ္ဌပိတံ အပ္ပဝတ္တေတဗ္ဗံ ဟောတိ, မယာ ဣဒာနိ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယဘာဝေန ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနံ ဌပေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ သာသနဝရန္တိ ဝိသေသေတိ။ ဧတံ သာသနဝရံ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယန္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတံ ဣဒာနိ အမ္ဟေဟိ ဝိဘဇိတဗ္ဗဟာရနယပဋ္ဌာနဝိစာရဏဝိသယဘူတံ သာသန’’န္တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ)။ ဣစ္စေဝံ နေတ္တိယာ ပဌမဂာထာယ သင္ခေပေန ယောဇနတ္ထော သမတ္တော။

    ‘‘Etaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma mayā buddhiyaṃ aṭṭhapitaṃ appavattetabbaṃ hoti, mayā idāni nettippakaraṇassa visayabhāvena buddhiyaṃ viparivattamānaṃ ṭhapetabbaṃ pavattetabbaṃ sāsanavaranti viseseti. Etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti yojanā kātabbā. Tenāha ‘‘etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsana’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Iccevaṃ nettiyā paṭhamagāthāya saṅkhepena yojanattho samatto.

    တတ္ထ န္တိ အနိယမနရဝရသ္သ သတ္ထုနော ဝာစကံ ပယောဂဝန္တသဗ္ဗနာမံ။ အနိယမော စ ပူဇနနမသ္သနကိရိယာယ အနိယမိတတ္တာ ဝုတ္တော, န နရဝရတော အညသတ္တသ္သ သမ္ဘဝတောတိ။ ဧသ နယော သေသာနိယတေသုပိ တီသု ပိဋကေသု။ လောကိယန္တိ ဧတ္ထ ပုညာပုညာနိ, တဗ္ဗိပာကော စာတိ လောကော။ဧတ္ထ သတ္တနိကာယေ ပုညာပုညာနိ လောကိယန္တိ ပဝတ္တန္တိ, တဗ္ဗိပာကော စ လောကိယတိ ပဝတ္တတိ, ဣတိ သတ္တနိကာယသ္သ ပုညာပုညာနံ, တဗ္ဗိပာကသ္သ စ ပဝတ္တနသ္သ အာဓာရဘာဝတော ‘‘ဧတ္ထာ’’တိပဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော သတ္တနိကာယော လောကောနာမ။ ပူဇယတေတိ ဝိဂ္ဂဟဝိရဟိတံ အာခ္ယာတပဒံ, သက္ကစ္စံ ပူဇနံ ကရောတိ။

    Tattha yanti aniyamanaravarassa satthuno vācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ. Aniyamo ca pūjananamassanakiriyāya aniyamitattā vutto, na naravarato aññasattassa sambhavatoti. Esa nayo sesāniyatesupi tīsu piṭakesu. Lokiyanti ettha puññāpuññāni, tabbipāko cāti loko.Ettha sattanikāye puññāpuññāni lokiyanti pavattanti, tabbipāko ca lokiyati pavattati, iti sattanikāyassa puññāpuññānaṃ, tabbipākassa ca pavattanassa ādhārabhāvato ‘‘etthā’’tipadena niddiṭṭho sattanikāyo lokonāma. Pūjayateti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ pūjanaṃ karoti.

    လောကံ ပာလေန္တီတိ လောကပာလာ, ပုညာပုညာနဉ္စေဝ တဗ္ဗိပာကသ္သ စ ပဝတ္တနာဓာရတ္တာ လောကာ စ။ ကေ တေ? စတ္တာရော မဟာရာဇာနော, ဣန္ဒယမဝရုဏကုဝေရာ ဝာ, ခတ္တိယစတုမဟာရာဇသက္ကသုယာမသန္တုသိတသုနိမ္မိတပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိမဟာဗ္ရဟ္မာဒယော ဝာ။ ပာလနဉ္စေတ္ထ ဣသ္သရိယာဓိပစ္စေန တံတံသတ္တလောကသ္သ အညမညဝိဟေသနနိဝာရဏာဒိအာဏာပဝတ္တာပနယသပရိဝာရဋ္ဌာနန္တရာဒိနိယ္ယာဒနာ, သဟ လောကပာလေဟိ ယော ဝတ္တတီတိ သလောကပာလော။ အထ ဝာ ယေ ဟိရောတ္တပ္ပာ လောကံ ပာလေန္တိ, ဣတိ ပာလနတော တေ ဟိရောတ္တပ္ပာ လောကပာလာ။ တေနာဟ ဘဂဝာ ‘‘ဒ္ဝေမေ, ဘိက္ခဝေ, သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ ပာလေန္တီ’’တိ (အ. နိ. ၂.၉; ဣတိဝု. ၄၂)။ လောကပာလေဟိ ဟိရောတ္တပ္ပေဟိ သမန္နာဂတော လောကော သလောကပာလော နာမ။ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော ဟိ သပ္ပုရိသော လောကော သက္ကစ္စံ သဒာ သဗ္ဗကာလေသု ပူဇယတိ စေဝ နမသ္သတိ စ ပာပဟိရိဇိဂုစ္ဆနတော, ဓမ္မစ္ဆန္ဒဝန္တတာယ စ။

    Lokaṃ pālentīti lokapālā, puññāpuññānañceva tabbipākassa ca pavattanādhārattā lokā ca. Ke te? Cattāro mahārājāno, indayamavaruṇakuverā vā, khattiyacatumahārājasakkasuyāmasantusitasunimmitaparanimmitavasavattimahābrahmādayo vā. Pālanañcettha issariyādhipaccena taṃtaṃsattalokassa aññamaññavihesananivāraṇādiāṇāpavattāpanayasaparivāraṭṭhānantarādiniyyādanā, saha lokapālehi yo vattatīti salokapālo. Atha vā ye hirottappā lokaṃ pālenti, iti pālanato te hirottappā lokapālā. Tenāha bhagavā ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālentī’’ti (a. ni. 2.9; itivu. 42). Lokapālehi hirottappehi samannāgato loko salokapālo nāma. Hirottappasampanno hi sappuriso loko sakkaccaṃ sadā sabbakālesu pūjayati ceva namassati ca pāpahirijigucchanato, dhammacchandavantatāya ca.

    အညေ ပန ပူဇေန္တာ နမသ္သန္တာပိ ကဒာစိယေဝ ပူဇေန္တိ နမသ္သန္တိ, န သဗ္ဗဒာတိ။ သဒာတိ ပူဇနနမသ္သနကာလဝာစကဝိဂ္ဂဟဝိရဟိတံ ဝိကပ္ပနာမံ, သဗ္ဗနာမံ ဝာ။ နမသ္သတီတိ ဝိဂ္ဂဟဝိရဟိတံ အာခ္ယာတပဒံ, သက္ကစ္စံ နမသ္သနံ ကရောတိ။ တသ္သေတာတိ ဧတ္ထ တသ္သာတိ နိယမဝာစကံ ပယောဂဝန္တသဗ္ဗနာမံ ဝိဂ္ဂဟဝိရဟိတမေဝ။ နိယမော စ ပူဇနနမသ္သနကိရိယာယ ဝိသေသိတော။ တသ္မာ တသ္သ ပူဇနနမသ္သနကိရိယာယ နိယမိတဗ္ဗသ္သ ပူဇေတဗ္ဗသ္သ နမသ္သိတဗ္ဗသ္သ နရဝရသ္သာတိ အတ္ထော ယုတ္တောဝ။ သေသနိယမေသု အညေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတန္တိ အာစရိယေန ဝိဘဇိတဗ္ဗဟာရနယပဋ္ဌာနဝိစာရဏဝိသယဘူတသ္သ သာသနဝရပရာမသနံ ပယောဂဝန္တသဗ္ဗနာမံ ဝိဂ္ဂဟဝိရဟိတံ။

    Aññe pana pūjentā namassantāpi kadāciyeva pūjenti namassanti, na sabbadāti. Sadāti pūjananamassanakālavācakaviggahavirahitaṃ vikappanāmaṃ, sabbanāmaṃ vā. Namassatīti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ namassanaṃ karoti. Tassetāti ettha tassāti niyamavācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitameva. Niyamo ca pūjananamassanakiriyāya visesito. Tasmā tassa pūjananamassanakiriyāya niyamitabbassa pūjetabbassa namassitabbassa naravarassāti attho yuttova. Sesaniyamesu aññesupi eseva nayo. Etanti ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtassa sāsanavaraparāmasanaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitaṃ.

    သာသတိ ဧတေနာတိ သာသနံ, ဧတေန နဝဝိဓသုတ္တန္တေန, နဝဝိဓသုတ္တန္တသဟိတေန ဝာ ဝရေန သဗ္ဗေန သမတ္ထေ ဝေနေယ္ယေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ တိဝိဓယာနမုခေန ယထာရဟံ သတ္တေ သာသတိ အနုသာသတိ ဝိနေတိ။ ဣတိ သာသနာနုသာသနကိရိယာနုသာရေန ဝေနေယ္ယသတ္တာနံ ဇာနနပဋိပဇ္ဇနာဓိဂမသ္သ ကာရဏကရဏတ္တာ ‘‘ဧတေနာ’’တိ ပဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ နဝဝိဓသုတ္တန္တံ, နဝဝိဓသုတ္တန္တသဟိတံ ဝာ ဝရံ သဗ္ဗံ သာသနံ နာမ။ နဝဝိဓသုတ္တန္တဒေသနာယ ဟိ ဝေနေယ္ယာနံ ဇာနနံ ပုရိမဇာနနေန ပစ္ဆိမဇာနနံ, ဇာနနေန ပဋိပဇ္ဇနေန ပစ္ဆိမပဋိပဇ္ဇနေန အဓိဂမော, ပုရိမာဓိဂမေန ပစ္ဆိမာဓိဂမော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓာ သီလံ သုတံ စာဂော ပညာ သဒ္ဓာယ သီလသ္သ သုတသ္သ စာဂသ္သ ပညာယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၄၂၃) စ ‘‘ပဌမသ္သ ဈာနသ္သ ပရိကမ္မံ ပဌမသ္သ ဈာနသ္သ’’တ္ယာဒိ (ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၄၂၃) စ။ သာသဓာတုယာ ဒေသနာသဒ္ဒော စ တံဇနကော ဒေသနာဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒော စ မုခ္ယတ္ထော, တံဥပနိသ္သယပစ္စယာ ဝေနေယ္ယာနံ အတ္ထဇာနနပဋိပဇ္ဇနအဓိဂမနာဒိ ကာရဏူပစာရတ္ထော, ‘‘ဧတေနာ’’တိ ပဒေန ဝုတ္တာယ သာသနဘူတာယ နာမပညတ္တိယာ ကရဏသတ္တိသင္ခာတာ ဥပနိသ္သယပစ္စယသတ္တိ ဖလူပစာရတ္ထော။ ဣတိ-သဒ္ဒောပိ တမေဝ နာမပညတ္တိယာ ဥပနိသ္သယပစ္စယသတ္တိံ ဟေတုဘာဝေန ပရာမသတိ, တသ္သာ သတ္တိယာ အာဓာရဘူတာ နာမပညတ္တိ ယု-ပစ္စယတ္ထော။ ဧသေဝ နယော တီသု ပိဋကေသု ဧဝရူပေသု ဌာနေသု။

    Sāsati etenāti sāsanaṃ, etena navavidhasuttantena, navavidhasuttantasahitena vā varena sabbena samatthe veneyye diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi tividhayānamukhena yathārahaṃ satte sāsati anusāsati vineti. Iti sāsanānusāsanakiriyānusārena veneyyasattānaṃ jānanapaṭipajjanādhigamassa kāraṇakaraṇattā ‘‘etenā’’ti padena niddiṭṭhaṃ navavidhasuttantaṃ, navavidhasuttantasahitaṃ vā varaṃ sabbaṃ sāsanaṃ nāma. Navavidhasuttantadesanāya hi veneyyānaṃ jānanaṃ purimajānanena pacchimajānanaṃ, jānanena paṭipajjanena pacchimapaṭipajjanena adhigamo, purimādhigamena pacchimādhigamo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyā’’ti (paṭṭhā. 1.1.423) ca ‘‘paṭhamassa jhānassa parikammaṃ paṭhamassa jhānassa’’tyādi (paṭṭhā. 1.1.423) ca. Sāsadhātuyā desanāsaddo ca taṃjanako desanāñāṇasampayuttacittuppādo ca mukhyattho, taṃupanissayapaccayā veneyyānaṃ atthajānanapaṭipajjanaadhigamanādi kāraṇūpacārattho, ‘‘etenā’’ti padena vuttāya sāsanabhūtāya nāmapaññattiyā karaṇasattisaṅkhātā upanissayapaccayasatti phalūpacārattho. Iti-saddopi tameva nāmapaññattiyā upanissayapaccayasattiṃ hetubhāvena parāmasati, tassā sattiyā ādhārabhūtā nāmapaññatti yu-paccayattho. Eseva nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.

    ဧကန္တနိယ္ယာနဋ္ဌေန, အနညသာဓာရဏဂုဏတာယ စ ဥတ္တမဋ္ဌေန ဝရံ ဥတ္တမံ, ပရိယတ္တိသာသနမ္ဟိ ဖလနိယ္ယာဒနတော, မဂ္ဂနိယ္ယာနဟေတုဘာဝတော စ နိယ္ယာနဋ္ဌေန, သာဝကာဒီဟိ အဇနိယတ္တာ အသာဓာရဏဋ္ဌေန စ ဥတ္တမဋ္ဌေန ဝရံ, ဝရိတဗ္ဗန္တိ ဝာ ဝရံ။ ယထာဝုတ္တသ္သ သာသနသ္သ ပဏ္ဍိတေဟိ အဘိပတ္ထိတသမိဒ္ဓိဟေတုတာယ ဝရိတဗ္ဗတ္တာ ပတ္ထေတဗ္ဗတ္တာ သာသနဝရံ နာမ, ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန ဝာ သာသနဉ္စ တံ ဝရဉ္စာတိ သာသနဝရံ-သဒ္ဒေန သတ္တိဘေဒံ, တံ-သဒ္ဒေန အတ္ထာဘေဒံ ဒေသ္သေတိ။

    Ekantaniyyānaṭṭhena, anaññasādhāraṇaguṇatāya ca uttamaṭṭhena varaṃ uttamaṃ, pariyattisāsanamhi phalaniyyādanato, magganiyyānahetubhāvato ca niyyānaṭṭhena, sāvakādīhi ajaniyattā asādhāraṇaṭṭhena ca uttamaṭṭhena varaṃ, varitabbanti vā varaṃ. Yathāvuttassa sāsanassa paṇḍitehi abhipatthitasamiddhihetutāya varitabbattā patthetabbattā sāsanavaraṃ nāma, yathāvuttaṭṭhena vā sāsanañca taṃ varañcāti sāsanavaraṃ. Ca-saddena sattibhedaṃ, taṃ-saddena atthābhedaṃ desseti.

    ဝိဒန္တီတိ ဝိဒူ။ ယေ ပဏ္ဍိတာ ယထာသဘာဝတော ကမ္မကမ္မဖလာနိ, ကုသလာဒိဘေဒေ စ ဓမ္မေ ဝိဒန္တိ, ဣတိ ဝိဒနတော တေ ပဏ္ဍိတာ ဝိဒူ နာမ, တေဟိ။ ဉာတဗ္ဗန္တိ ဉေယ္ယံ။ ဉာ-ဓာတုယာ နိပ္ပရိယာယတော အာရမ္မဏိကံ ဉာဏံ ဝုတ္တံ, ဌာနူပစာရတော သာသနဝရသ္သ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝော ဒသ္သိတော, ဣတိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝော ပရာမသိတော။ တသ္သ ဣတိ-သဒ္ဒေန ပရာမသိတဗ္ဗသ္သ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝသ္သ အာဓာရံ သာသနဝရံ ဏ္ယ-ပစ္စယတ္ထောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဉာဏံ အရဟတီတိ ဝာ ဉေယ္ယံ, ဝိဒူနံ ဉာဏံ ဇာနနံ အာရမ္မဏဘာဝေန အရဟတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ နယေ တဒ္ဓိတပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Vidantīti vidū. Ye paṇḍitā yathāsabhāvato kammakammaphalāni, kusalādibhede ca dhamme vidanti, iti vidanato te paṇḍitā vidū nāma, tehi. Ñātabbanti ñeyyaṃ. Ñā-dhātuyā nippariyāyato ārammaṇikaṃ ñāṇaṃ vuttaṃ, ṭhānūpacārato sāsanavarassa ārammaṇapaccayabhāvo dassito, iti-saddena ārammaṇapaccayabhāvo parāmasito. Tassa iti-saddena parāmasitabbassa ārammaṇapaccayabhāvassa ādhāraṃ sāsanavaraṃ ṇya-paccayatthoti daṭṭhabbaṃ. Ñāṇaṃ arahatīti vā ñeyyaṃ, vidūnaṃ ñāṇaṃ jānanaṃ ārammaṇabhāvena arahatīti attho. Imasmiṃ naye taddhitapadaṃ daṭṭhabbaṃ.

    နရတိ နေတီတိ နရော။ ယော ပုရိသော အတ္တာနံ ဣတ္ထီနံ ဥစ္စဋ္ဌာနံ နရတိ နေတိ, ဣတိ နရနတော နယနတော သော ပုရိသော နရော နာမ။ သော ဟိ ပုတ္တဘူတောပိ မာတုယာ ပိတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, ကနိဋ္ဌဘာတုဘူတောပိ ဇေဋ္ဌဘဂိနီနံ ပိတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ အထ ဝာ နရိတဗ္ဗော နေတဗ္ဗောတိ နရော။ သော ဟိ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အတ္တနော သဘာဝေန အတ္တာနံ ဓာရေတုံ သမတ္ထော န ဟောတိ, တာဝ ပရေဟိ နေတဗ္ဗော, န တထာ အညော တိရစ္ဆာနာဒိကောတိ။ ဧတ္ထ ပန သတ္ထုဝိသယတာယ နရတိ ဝေနေယ္ယသတ္တေတိ နရောတိ အတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ သတ္ထာ ဟိ သတ္တေ အပာယာဒိတော သုဂတိံ ဝာ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနံ ဝာ နေတီတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိအနေကဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ ဝရော ဥတ္တမော, ဝရိတဗ္ဗော ပတ္ထေတဗ္ဗောတိ ဝာ ဝရော, တိလောကဂ္ဂော။ ပကတိယာ ဥစ္စဋ္ဌာနဋ္ဌော နရော ဂုဏုတ္တမေန သမန္နာဂတော ဝရော, နရော စ သော ဝရော စာတိ နရဝရော။ စ-တ-သဒ္ဒာနံ အတ္ထဘေဒော ဝုတ္တောဝ, ဝိသေသနပရပဒသမာသောယံ။ ယေန ဝုတ္တံ ‘‘အဂ္ဂပုဂ္ဂလသ္သာတိ အတ္ထော’’တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ)။ အညေ ပန ‘‘နရာနံ, နရေသု ဝာ ဝရောတိ နရဝရော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ဝစနံ ‘‘အဂ္ဂပုဂ္ဂလသ္သာတိ အတ္ထော’’တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ) အဋ္ဌကထာဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ မညေ။ တသ္သ နရဝရသ္သာတိ။ ဣစ္စေဝံ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ အာဒိဂာထာယ သမာသေန စ ဝစနတ္ထော သမတ္တော။

    Narati netīti naro. Yo puriso attānaṃ itthīnaṃ uccaṭṭhānaṃ narati neti, iti naranato nayanato so puriso naro nāma. So hi puttabhūtopi mātuyā pituṭṭhāne tiṭṭhati, kaniṭṭhabhātubhūtopi jeṭṭhabhaginīnaṃ pituṭṭhāne tiṭṭhati. Atha vā naritabbo netabboti naro. So hi jātakālato paṭṭhāya yāva attano sabhāvena attānaṃ dhāretuṃ samattho na hoti, tāva parehi netabbo, na tathā añño tiracchānādikoti. Ettha pana satthuvisayatāya narati veneyyasatteti naroti attho adhippeto. Satthā hi satte apāyādito sugatiṃ vā maggaphalanibbānaṃ vā netīti. Sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgatattā varo uttamo, varitabbo patthetabboti vā varo, tilokaggo. Pakatiyā uccaṭṭhānaṭṭho naro guṇuttamena samannāgato varo, naro ca so varo cāti naravaro. Ca-ta-saddānaṃ atthabhedo vuttova, visesanaparapadasamāsoyaṃ. Yena vuttaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Aññe pana ‘‘narānaṃ, naresu vā varoti naravaro’’ti vadanti, taṃ vacanaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) aṭṭhakathāvacanena virujjhati maññe. Tassa naravarassāti. Iccevaṃ nettippakaraṇassa ādigāthāya samāsena ca vacanattho samatto.

    သရူပတ္ထော ယောဇနတ္ထဝစနတ္ထာနုသာရေန ဝိဇာနိတဗ္ဗော။ တထာပိ ဝိသုံ သုဋ္ဌု ဇာနနတ္ထာယ ပုန ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ယ’’န္တိ ပဒသ္သ အနညသာဓာရဏသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအနေကဂုဏသမ္ပန္နော သလောကပာလေန လောကေန ပူဇေတဗ္ဗော စေဝ နမသ္သိတဗ္ဗော စ သာသနဝရဒေသကော တိလောကဂ္ဂော သရူပတ္ထော။ ‘‘လောကော’’တိ ပဒသ္သ ယထာဝုတ္တလောကပာလသဟိတော သဒ္ဓာစာဂာဒိသမ္ပန္နော သဗ္ဗသတ္တလောကော သရူပတ္ထော။ လောကသဒ္ဒော ဧကဝစနယုတ္တောပိ ဇာတိသဒ္ဒတ္တာ နိရဝသေသတော သတ္တေ သင္ဂဏ္ဟာတိ ယထာ ‘‘မဟာဇနော’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ လောကသဒ္ဒော ‘‘လောကဝိဒူ’’တ္ယာဒီသု သင္ခာရဘာဇနေသုပိ ပဝတ္တော, ပူဇနနမသ္သနကိရိယာသာဓနတ္တာ ပန သတ္တလောကေဝ ဝာစကဘာဝေန ပဝတ္တောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပူဇနကိရိယာယောဂ္ယဘူတတာဝသေနာ’’တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ)။

    Sarūpattho yojanatthavacanatthānusārena vijānitabbo. Tathāpi visuṃ suṭṭhu jānanatthāya puna vattabbo. ‘‘Ya’’nti padassa anaññasādhāraṇasabbaññutaññāṇādianekaguṇasampanno salokapālena lokena pūjetabbo ceva namassitabbo ca sāsanavaradesako tilokaggo sarūpattho. ‘‘Loko’’ti padassa yathāvuttalokapālasahito saddhācāgādisampanno sabbasattaloko sarūpattho. Lokasaddo ekavacanayuttopi jātisaddattā niravasesato satte saṅgaṇhāti yathā ‘‘mahājano’’ti. Kāmañcettha lokasaddo ‘‘lokavidū’’tyādīsu saṅkhārabhājanesupi pavatto, pūjananamassanakiriyāsādhanattā pana sattalokeva vācakabhāvena pavattoti. Tenāha ‘‘pūjanakiriyāyogyabhūtatāvasenā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    ပူဇယတေတိ ဧတ္ထ ပူဇနကိရိယာယ မုခ္ယတော ပူဇနသင္ခာတော ပူဇေန္တာနံ စိတ္တုပ္ပာဒော သရူပတ္ထော, ဖလူပစာရေန တံစိတ္တုပ္ပာဒသ္သ အာရမ္မဏပကတူပနိသ္သယဘူတာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ သရူပတ္ထာ။ တေ-ဝိဘတ္တိပစ္စယသ္သ ပူဇနကိရိယာသာဓကော ဝုတ္တပ္ပကာရော လောကော စ သရူပတ္ထော, ဧဝံ သတိ အတ္ထဘေဒာဘာဝတော ဒ္ဝီသု ဝာစကေသု ဧကောဝ ဝာစကော ဝတ္တဗ္ဗော, ကသ္မာ ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ဒ္ဝေ ဝာစကာ ဝုတ္တာတိ? နာယံ ဒောသော ဒ္ဝိန္နံ ဝာစကာနံ သာမညဝိသေသဝာစကတ္တာ။ လောကသဒ္ဒော ဟိ ပူဇနကိရိယာသာဓကော, အညကိရိယာသာဓကော စ ဝဒတီတိ သာမညဝာစကော စ ဟောတိ။ ပူဇယတေ-သဒ္ဒော လောကပူဇနဣတ္ထိပူဇနပုရိသပူဇနတိရစ္ဆာနပူဇနာဒိကိရိယာသာဓကဉ္စ ဝဒတီတိ သာမညဝာစကော ။ တသ္မာ ပူဇယတေ-သဒ္ဒော လောကသဒ္ဒသ္သ သရူပတ္ထော, ပူဇနကိရိယာသာဓကော စ န အညကိရိယာသာဓကောတိ နိယမေတိ။ လောကသဒ္ဒော စ ပူဇယတေသဒ္ဒသ္သ သရူပတ္ထော ပူဇနကိရိယာသာဓကော။ လောကော ပန ပူဇနကိရိယာသာဓကော ဣတ္ထိပုရိသတိရစ္ဆာနာဒိကောတိ နိယမေတိ။ တီသု ပိဋကေသု အညေသုပိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု ဧသေဝ နယော။

    Pūjayateti ettha pūjanakiriyāya mukhyato pūjanasaṅkhāto pūjentānaṃ cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpatthā. Te-vibhattipaccayassa pūjanakiriyāsādhako vuttappakāro loko ca sarūpattho, evaṃ sati atthabhedābhāvato dvīsu vācakesu ekova vācako vattabbo, kasmā ekasmiṃ atthe dve vācakā vuttāti? Nāyaṃ doso dvinnaṃ vācakānaṃ sāmaññavisesavācakattā. Lokasaddo hi pūjanakiriyāsādhako, aññakiriyāsādhako ca vadatīti sāmaññavācako ca hoti. Pūjayate-saddo lokapūjanaitthipūjanapurisapūjanatiracchānapūjanādikiriyāsādhakañca vadatīti sāmaññavācako . Tasmā pūjayate-saddo lokasaddassa sarūpattho, pūjanakiriyāsādhako ca na aññakiriyāsādhakoti niyameti. Lokasaddo ca pūjayatesaddassa sarūpattho pūjanakiriyāsādhako. Loko pana pūjanakiriyāsādhako itthipurisatiracchānādikoti niyameti. Tīsu piṭakesu aññesupi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.

    ‘‘သလောကပာလော’’တိ ပဒသ္သ ယထာဝုတ္တသေဋ္ဌလောကပာလသဟဂတော, ပူဇနနမသ္သနကိရိယာသာဓကော စ သတ္တနိကာယော သရူပတ္ထော။ ‘‘သဒာ’’တိ ပဒသ္သ ရတ္တိဒိဝသကာလော အတီတဘဂဝတော ဓရမာနကာလော တတော ပရကာလော အဘိနီဟာရတော ယာဝ သာသနန္တရဓာနာ ကာလော တတော ပရကာလော သရူပတ္ထော။ သော ပန အနာဂတဗုဒ္ဓုပ္ပဇ္ဇနကာလော အတီတသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဣဒာနိ ပူဇယန္တိ နမသ္သန္တိ ဝိယ ပူဇယိသ္သတိ စေဝ နမသ္သိသ္သတိ စ။ နမသ္သတီတိ ဧတ္ထ နမသ္သနကိရိယာယ မုခ္ယတော နမသ္သနသင္ခာတော စိတ္တုပ္ပာဒော သရူပတ္ထော, ဖလူပစာရေန တံစိတ္တုပ္ပာဒသ္သ အာရမ္မဏပကတူပနိသ္သယဘူတာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ သရူပတ္ထော။ တိ-ဝိဘတ္တိပစ္စယသ္သ နမသ္သနကိရိယာသာဓကော ယထာဝုတ္တသတ္တနိကာယော လောကော စ သရူပတ္ထော, အတ္ထဘေဒာဘာဝေပိ ဒ္ဝိန္နံ ဝာစကာနံ ပဝတ္တဘာဝော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ‘‘စာ’’တိ ပဒသ္သ ဣဓေကစ္စော ပူဇေန္တောပိ န နမသ္သတိ, နမသ္သန္တောပိ န ပူဇေတိ စ, အယံ ပန သတ္တနိကာယော လောကော ပူဇယတိ စေဝ နမသ္သတိ စာတိ သမုစ္စယတ္ထော သရူပတ္ထော။

    ‘‘Salokapālo’’ti padassa yathāvuttaseṭṭhalokapālasahagato, pūjananamassanakiriyāsādhako ca sattanikāyo sarūpattho. ‘‘Sadā’’ti padassa rattidivasakālo atītabhagavato dharamānakālo tato parakālo abhinīhārato yāva sāsanantaradhānā kālo tato parakālo sarūpattho. So pana anāgatabuddhuppajjanakālo atītasammāsambuddhe idāni pūjayanti namassanti viya pūjayissati ceva namassissati ca. Namassatīti ettha namassanakiriyāya mukhyato namassanasaṅkhāto cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpattho. Ti-vibhattipaccayassa namassanakiriyāsādhako yathāvuttasattanikāyo loko ca sarūpattho, atthabhedābhāvepi dvinnaṃ vācakānaṃ pavattabhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Cā’’ti padassa idhekacco pūjentopi na namassati, namassantopi na pūjeti ca, ayaṃ pana sattanikāyo loko pūjayati ceva namassati cāti samuccayattho sarūpattho.

    တသ္သာတိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒသ္သ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိအနေကဂုဏသမန္နာဂတော ပူဇေတဗ္ဗော နမသ္သိတဗ္ဗော တိလောကဂ္ဂော သတ္ထာ သရူပတ္ထော, ဆဋ္ဌီဝိဘတ္တိယာ ဇနကသ္သ နရဝရသ္သ ဇညေန သာသနဝရေန သမ္ဗန္ဓော ပဓာနသရူပတ္ထော, ဇညသာသနဝရသ္သ ဇနကေန နရဝရေန သမ္ဗန္ဓော အပဓာနသရူပတ္ထော။ တီသု ပိဋကေသု ဧဝရူပေသု အညေသုပိ ဧသေဝ နယော။

    Tassāti ettha taṃ-saddassa sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgato pūjetabbo namassitabbo tilokaggo satthā sarūpattho, chaṭṭhīvibhattiyā janakassa naravarassa jaññena sāsanavarena sambandho padhānasarūpattho, jaññasāsanavarassa janakena naravarena sambandho apadhānasarūpattho. Tīsu piṭakesu evarūpesu aññesupi eseva nayo.

    ‘‘ဧတ’’န္တိ ပဒသ္သ အာစရိယေန ဝိဘဇိတဗ္ဗဟာရနယပဋ္ဌာနဝိစာရဏဝိသယဘူတံ သာသနံ သရူပတ္ထော။ ‘‘သာသနဝရ’’န္တိ ပဒသ္သာပိ တမေဝ သရူပတ္ထော, ဧတံ သာသနဝရံ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဘေဒေန တိဝိဓမ္ပိ ပရိယတ္တိသာသနမေဝ သဗ္ဗသာသနမူလဘူတတ္တာ, နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယဘူတတ္တာ စ ဝိသေသတော အဓိပ္ပေတံ တသ္သ မူလဘူတဘာဝတော ဝိနယသံဝဏ္ဏနာဒီသု ဗဟူပကာရေန ဒသ္သိတောတိ အမ္ဟေဟိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝဒန္တောပိ အညံ ရစိတဗ္ဗံ ရစိတုံ အသမတ္ထောဝ ဟုတ္ဝာ ဝဒတီတိ ဂဟိတဗ္ဗော ဝဒေယ္ယ။

    ‘‘Eta’’nti padassa ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ sarūpattho. ‘‘Sāsanavara’’nti padassāpi tameva sarūpattho, etaṃ sāsanavaraṃ pariyattipaṭipattipaṭivedhabhedena tividhampi pariyattisāsanameva sabbasāsanamūlabhūtattā, nettippakaraṇassa visayabhūtattā ca visesato adhippetaṃ tassa mūlabhūtabhāvato vinayasaṃvaṇṇanādīsu bahūpakārena dassitoti amhehi na vattabbo. Vadantopi aññaṃ racitabbaṃ racituṃ asamatthova hutvā vadatīti gahitabbo vadeyya.

    တံ ပန ပရိယတ္တိသာသနံ ဝိမုတ္တိရသဝသေန ဧကဝိဓံ, ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ, ဝိနယပိဋကသုတ္တန္တပိဋကအဘိဓမ္မပိဋကဝသေန တိဝိဓံ , အာဏာဒေသနာဝောဟာရဒေသနာပရမတ္ထဒေသနာဝသေန တိဝိဓံ, ယထာပရာဓသာသနာယထာနုလောမသာသနာယထာဓမ္မသာသနာဘေဒေနပိ တိဝိဓံ, သံဝရာသံဝရကထာဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာနာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာဘေဒေနပိ တိဝိဓံ။ ဧတ္ထ စ ဒေသနာ ဒေသကာဓီနာ, သာသနံ သာသိတဗ္ဗာယတ္တံ, ကထာ ကထေတဗ္ဗတ္ထာပေက္ခာတိ ဝိသေသော။ ဒီဃနိကာယော, မဇ္ဈိမနိကာယော, သံယုတ္တနိကာယော, အင္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ နိကာယဘေဒေန ပန ပဉ္စဝိဓံ; သုတ္တဂေယ္ယဝေယ္ယာကရဏဂာထာဥဒာနဣတိဝုတ္တကဇာတကအဗ္ဘုတဓမ္မဝေဒလ္လဘေဒေန ပန နဝဝိဓံ; ဓမ္မက္ခန္ဓဘေဒေန ပန စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သဝိဓံ; ‘‘သံကိလေသဘာဂိယဝာသနာဘာဂိယနိဗ္ဗေဓဘာဂိယအသေက္ခဘာဂိယာတိ အမိသ္သာနိ စတ္တာရိ; သံကိလေသဘာဂိယဝာသနာဘာဂိယသံကိလေသဘာဂိယနိဗ္ဗေဓ ဘာဂိယသံကိလေသဘာဂိယအသေက္ခဘာဂိယဝာသနာဘာဂိယနိဗ္ဗေဓဘာဂိယာတိ မိသ္သကဒုကာနိ စတ္တာရိ; သံကိလေသဘာဂိယဝာသနာဘာဂိယအသေက္ခဘာဂိယသံကိလေသဘာဂိယဝာသနာ ဘာဂိယနိဗ္ဗေဓဘာဂိယာတိ မိသ္သကတိကာနိ ဒ္ဝေ; တဏ္ဟာသံကိလေသဒိဋ္ဌိသံကိလေသဒုစ္စရိတသံကိလေသတဏ္ဟာဝောဒာနဘာဂိယဒိဋ္ဌိဝ- ဥဒာနဘာဂိယဒုစ္စရိတဝောဒာနဘာဂိယာတိဆာ’’တိ (နေတ္တိ. ၈၉) သောဠသန္နံ သုတ္တာနံ ဘေဒေန သောဠသဝိဓံ; ‘‘လောကိယလောကုတ္တရလောကိယလောကုတ္တရသတ္တာဓိဋ္ဌာနဓမ္မာဓိဋ္ဌာနသတ္တဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉာဏဉေယ္ယ- ဉာဏဉေယ္ယဒသ္သနဘာဝနာဒသ္သနဘာဝနာသကဝစနပရဝစနသကဝစနပရဝစန ဝိသ္သဇ္ဇနီယအဝိသ္သဇ္ဇနီယဝိသ္သဇ္ဇနီယအဝိသ္သဇ္ဇနီယကမ္မဝိပာကကမ္မဝိပာကကုသလ အကုသလကုသလာကုသလအနုညာတပဋိက္ခိတ္တအနုညာတပဋိက္ခိတ္တထဝသ္သ ဘေဒေန အဋ္ဌဝီသတိဝိဓ’’န္တိ (နေတ္တိ. ၁၁၂) ဧဝမာဒိဗဟုဝိဓံ ပရိယတ္တိသာသနံ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသေသတော ဝိသယံ။ တသ္သ ဝိသယဘာဝေ သတိ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသင္ခာတံ သာသနဒ္ဝယမ္ပိ တမ္မူလကတ္တာ ဝိသယံ ဟောတိ ပရိယာယတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Taṃ pana pariyattisāsanaṃ vimuttirasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, vinayapiṭakasuttantapiṭakaabhidhammapiṭakavasena tividhaṃ , āṇādesanāvohāradesanāparamatthadesanāvasena tividhaṃ, yathāparādhasāsanāyathānulomasāsanāyathādhammasāsanābhedenapi tividhaṃ, saṃvarāsaṃvarakathādiṭṭhiviniveṭhanakathānāmarūpaparicchedakathābhedenapi tividhaṃ. Ettha ca desanā desakādhīnā, sāsanaṃ sāsitabbāyattaṃ, kathā kathetabbatthāpekkhāti viseso. Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti nikāyabhedena pana pañcavidhaṃ; suttageyyaveyyākaraṇagāthāudānaitivuttakajātakaabbhutadhammavedallabhedena pana navavidhaṃ; dhammakkhandhabhedena pana caturāsītidhammakkhandhasahassavidhaṃ; ‘‘saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyāti amissāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyasaṃkilesabhāgiyanibbedha bhāgiyasaṃkilesabhāgiyaasekkhabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakadukāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasaṃkilesabhāgiyavāsanā bhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakatikāni dve; taṇhāsaṃkilesadiṭṭhisaṃkilesaduccaritasaṃkilesataṇhāvodānabhāgiyadiṭṭhiva- udānabhāgiyaduccaritavodānabhāgiyātichā’’ti (netti. 89) soḷasannaṃ suttānaṃ bhedena soḷasavidhaṃ; ‘‘lokiyalokuttaralokiyalokuttarasattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānasattadhammādhiṭṭhānañāṇañeyya- ñāṇañeyyadassanabhāvanādassanabhāvanāsakavacanaparavacanasakavacanaparavacana vissajjanīyaavissajjanīyavissajjanīyaavissajjanīyakammavipākakammavipākakusala akusalakusalākusalaanuññātapaṭikkhittaanuññātapaṭikkhittathavassa bhedena aṭṭhavīsatividha’’nti (netti. 112) evamādibahuvidhaṃ pariyattisāsanaṃ nettippakaraṇassa visesato visayaṃ. Tassa visayabhāve sati paṭipattipaṭivedhasaṅkhātaṃ sāsanadvayampi tammūlakattā visayaṃ hoti pariyāyatoti daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘ဝိဒူဟီ’’တိ ပဒသ္သ ယထာဝုတ္တသာသနဝရသ္သ သပရသန္တာနပဝတ္တနပဝတ္တာပနာဒိဝသေန ဝိဇာနနသမတ္ထော သဏ္ဟသုခုမဉာဏာဒိဂုဏသမ္ပန္နော ကလ္ယာဏပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နာဒိကော ပုဂ္ဂလော သရူပတ္ထော။ ‘‘ဉေယ္ယ’’န္တိ ပဒသ္သ တာဒိသေဟိ ဝိဒူဟိ သဏ္ဟသုခုမဉာဏာဒိနာ ဝိဇာနိတဗ္ဗံ သာသနဝရံ သရူပတ္ထော။ ‘‘နရဝရသ္သာ’’တိ ပဒသ္သ ဧကဝိဓာဒိဘေဒသ္သ သာသနဝရသ္သ ဇနကော အနေကဂုဏသမ္ပန္နော တိလောကဂ္ဂော သရူပတ္ထော။ ဣစ္စေဝံ နေတ္တိယာ အာဒိဂာထာယ သရူပတ္ထော သင္ခေပေန ဝိဇာနိတဗ္ဗော။

    ‘‘Vidūhī’’ti padassa yathāvuttasāsanavarassa saparasantānapavattanapavattāpanādivasena vijānanasamattho saṇhasukhumañāṇādiguṇasampanno kalyāṇaputhujjanasotāpannādiko puggalo sarūpattho. ‘‘Ñeyya’’nti padassa tādisehi vidūhi saṇhasukhumañāṇādinā vijānitabbaṃ sāsanavaraṃ sarūpattho. ‘‘Naravarassā’’ti padassa ekavidhādibhedassa sāsanavarassa janako anekaguṇasampanno tilokaggo sarūpattho. Iccevaṃ nettiyā ādigāthāya sarūpattho saṅkhepena vijānitabbo.

    ဧဝံ တသ္သာ အနုသန္ဓ္ယာဒီနံ ဇာနိတဗ္ဗဘာဝေ သတိပိ အဇာနန္တော ဝိယ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဒောသံ အာရောပေတ္ဝာ ပရိဟာရဝသေနာပိ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပာယသ္သ အနာကုလသ္သ ဝိသေသဇာနနံ ဘဝိသ္သတိ။ တသ္မာ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဒောသံ ရောပေတ္ဝာ ပရိဟာရဝသေန ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပာယံ သမ္ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ကထယိသ္သံ။ အမ္ဟာကာစရိယ ကိမတ္ထံ ‘‘ယံ လောကော’’တ္ယာဒိမာဟ? နေတ္တိပ္ပကရဏံ ကာတုံ။ ဧဝံ သတိ နေတ္တိပ္ပကရဏဘူတံ ‘‘သောဠသဟာရာ နေတ္တိ’’တ္ယာဒိကံ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, ကသ္မာ တံ အဝတ္ဝာ တတော နေတ္တိပ္ပကရဏတော အညံ ‘‘ယံ လောကော ပူဇယတေ’’တ္ယာဒိမာဟ။ သေယ္ယထာပိ သမုဒ္ဒံ ဂစ္ဆန္တော ဟိမဝန္တံ ဂစ္ဆတိ, ဟိမဝန္တံ ဂစ္ဆန္တော သမုဒ္ဒံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝ နေတ္တိပ္ပကရဏံ ကရောန္တော သာသနဝရဒသ္သနံ ကရောတီတိ? သစ္စံ, တထာပိ ယသ္သ သံဝဏ္ဏနံ နေတ္တိပ္ပကရဏံ ကာတုကာမော တံ သာသနဝရံ ပဌမံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယံ လောကော’’တ္ယာဒိမာဟ။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဧတံ သာသနဝရ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, ကသ္မာ ‘‘ယံ လောကော’’တ္ယာဒိ ဝုတ္တန္တိ? တံ သာသနဝရံ ဇနကေန နရဝရေန နိယမေတ္ဝာ ထောမေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာပိ ‘‘တသ္သ နရဝရသ္သာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, ကသ္မာ ‘‘ယံ လောကော’’တ္ယာဒိ ဝုတ္တန္တိ? တံ ဇနကံ နရဝရံ လောကပာလေန လောကသေဋ္ဌေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗေန လောကေန ပူဇနီယနမသ္သနီယဘာဝေန ထောမေတုံ ‘‘ယံ လောကော’’တ္ယာဒိ ဝုတ္တံ။ ပူဇေန္တာပိ ဝန္ဒိတ္ဝာ ပူဇေန္တိ, တသ္မာ ‘‘ပူဇယတေ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? တထာပိ ကေစိ ကေသဉ္စိ ပူဇာသက္ကာရာဒီနိ ကရောန္တာပိ တေသံ အပာကဋဂုဏတာယ နမက္ကာရံ န ကရောန္တိ။ ဧဝံ ဘဂဝတော ယထာဘူတအဗ္ဘုဂ္ဂတသဒ္ဒတာယ ပန ဘဂဝန္တံ ပူဇေတ္ဝာပိ ဝန္ဒတိယေဝာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘နမသ္သတိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပူဇေန္တော, နမသ္သန္တော စ န ကဒာစိယေဝ, အထ ခော သဗ္ဗကာလန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘သဒာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တာဒိသသ္သ နရဝရသ္သ တာဒိသံ သာသနဝရံ သဏ္ဟသုခုမဉာဏသမ္ပန္နေဟိ ဝိဒူဟေဝ သုခုမဉာဏေနေဝ ဉေယ္ယန္တိ သာသနဝရံ ထောမေတုံ ‘‘ဝိဒူဟိ ဉေယ္ယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

    Evaṃ tassā anusandhyādīnaṃ jānitabbabhāve satipi ajānanto viya pucchitvā dosaṃ āropetvā parihāravasenāpi gambhīrādhippāyassa anākulassa visesajānanaṃ bhavissati. Tasmā pucchitvā dosaṃ ropetvā parihāravasena gambhīrādhippāyaṃ sampiṇḍetvā kathayissaṃ. Amhākācariya kimatthaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha? Nettippakaraṇaṃ kātuṃ. Evaṃ sati nettippakaraṇabhūtaṃ ‘‘soḷasahārā netti’’tyādikaṃ eva vattabbaṃ, kasmā taṃ avatvā tato nettippakaraṇato aññaṃ ‘‘yaṃ loko pūjayate’’tyādimāha. Seyyathāpi samuddaṃ gacchanto himavantaṃ gacchati, himavantaṃ gacchanto samuddaṃ gacchati, evameva nettippakaraṇaṃ karonto sāsanavaradassanaṃ karotīti? Saccaṃ, tathāpi yassa saṃvaṇṇanaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo taṃ sāsanavaraṃ paṭhamaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Evaṃ sati ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ sāsanavaraṃ janakena naravarena niyametvā thometuṃ vuttaṃ. Tathāpi ‘‘tassa naravarassā’’ti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ janakaṃ naravaraṃ lokapālena lokaseṭṭhena saddhiṃ sabbena lokena pūjanīyanamassanīyabhāvena thometuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttaṃ. Pūjentāpi vanditvā pūjenti, tasmā ‘‘pūjayate’’ti ettakameva vattabbanti? Tathāpi keci kesañci pūjāsakkārādīni karontāpi tesaṃ apākaṭaguṇatāya namakkāraṃ na karonti. Evaṃ bhagavato yathābhūtaabbhuggatasaddatāya pana bhagavantaṃ pūjetvāpi vandatiyevāti dassetuṃ ‘‘namassati cā’’ti vuttaṃ. Pūjento, namassanto ca na kadāciyeva, atha kho sabbakālanti dassetuṃ ‘‘sadā’’ti vuttaṃ. Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ saṇhasukhumañāṇasampannehi vidūheva sukhumañāṇeneva ñeyyanti sāsanavaraṃ thometuṃ ‘‘vidūhi ñeyya’’nti vuttaṃ.

    ဧတ္ထ စ ‘‘ပူဇယတေ, နမသ္သတီ’’တိ ဧတေဟိ ပူဇနနမသ္သနကိရိယာယ ဟေတုဘူတာ သဗ္ဗညုတညာဏာဒယော အနေကေ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏာ ပကာသိတာ ဟောန္တိ တေ ဂုဏေ အာဂမ္မ သဗ္ဗလောကသ္သ ပူဇနနမသ္သနစေတနာယ ပဝတ္တနတော။ တေသု ဟိ ကိဉ္စိ သရူပတော, ကိဉ္စိ အနုမာနတော သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒယော အနုသ္သရန္တိ, ပူဇေန္တိ, နမသ္သန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနုသ္သရေထ သမ္ဗုဒ္ဓ’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၂၄၉)။ ဧကဒေသဂုဏာပိ ပူဇာရဟာ နမသ္သနာရဟာ, ကသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဂုဏာ ပကာသိတာတိ? သဗ္ဗဂုဏဒသ္သနေန ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏမဟာကရုဏာယောဂသင္ခာတဟေတုဉာဏပဟာန- အာနုဘာဝရူပကာယသမ္ပတ္တိသင္ခာတဖလဟိတဇ္ဈာသယိန္ဒ္ရိယ- ပာကကာလာဂမနဒေသနာဉာဏသင္ခာတသတ္တု- ပကာရသမ္ပဒာဝသေန ထောမနာ ဒသ္သိတာ။ တေန အတ္တဟိတပဋိပတ္တိ, ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ နိရုပက္ကိလေသူပဂမနာပဂမနဉ္စ လောကသမညာနုပပဝတ္တိ, တဒနတိဓာဝနဉ္စ စရဏသမ္ပတ္တိ, ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိ စ အတ္တာဓိပတိတာ, ဓမ္မာဓိပတိတာ စ လောကနာထအတ္တနာထတာ စ ပုဗ္ဗကာရိကတညုတာ စ အပရန္တပတာ, အနတ္တန္တပတာ စ ဗုဒ္ဓကရဏဓမ္မဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ စ ပရတာရဏအတ္တတာရဏဉ္စ သတ္တာနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ, ဓမ္မဝိရတ္တစိတ္တတာ စ ပကာသိတာ ဘဝန္တိ။ တေန သဗ္ဗပ္ပကာရေန အနုတ္တရဒက္ခိဏေယ္ယတာဥတ္တမပူဇနီယနမသ္သနီယဘာဝပူဇနနမသ္သနကိရိယာယ စ ခေတ္တင္ဂတဘာဝံ ပကာသေတိ။ တေန ပူဇနကနမသ္သနကာနံ ယထိစ္ဆိတဗ္ဗပယောဇနသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာတိ သဗ္ဗဂုဏာ ပကာသိတာတိ။

    Ettha ca ‘‘pūjayate, namassatī’’ti etehi pūjananamassanakiriyāya hetubhūtā sabbaññutaññāṇādayo aneke lokiyalokuttaraguṇā pakāsitā honti te guṇe āgamma sabbalokassa pūjananamassanacetanāya pavattanato. Tesu hi kiñci sarūpato, kiñci anumānato sāriputtattherādayo anussaranti, pūjenti, namassanti. Tena vuttaṃ ‘‘anussaretha sambuddha’’nti (saṃ. ni. 1.249). Ekadesaguṇāpi pūjārahā namassanārahā, kasmā sabbepi guṇā pakāsitāti? Sabbaguṇadassanena bodhisambhārasambharaṇamahākaruṇāyogasaṅkhātahetuñāṇapahāna- ānubhāvarūpakāyasampattisaṅkhātaphalahitajjhāsayindriya- pākakālāgamanadesanāñāṇasaṅkhātasattu- pakārasampadāvasena thomanā dassitā. Tena attahitapaṭipatti, parahitapaṭipatti ca nirupakkilesūpagamanāpagamanañca lokasamaññānupapavatti, tadanatidhāvanañca caraṇasampatti, vijjāsampatti ca attādhipatitā, dhammādhipatitā ca lokanāthaattanāthatā ca pubbakārikataññutā ca aparantapatā, anattantapatā ca buddhakaraṇadhammabuddhabhāvasiddhi ca paratāraṇaattatāraṇañca sattānuggahacittatā, dhammavirattacittatā ca pakāsitā bhavanti. Tena sabbappakārena anuttaradakkhiṇeyyatāuttamapūjanīyanamassanīyabhāvapūjananamassanakiriyāya ca khettaṅgatabhāvaṃ pakāseti. Tena pūjanakanamassanakānaṃ yathicchitabbapayojanasampatti pakāsitāti sabbaguṇā pakāsitāti.

    အာဒိကလ္ယာဏတာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဝရံ အဂ္ဂံ ဥတ္တမံ, နိပုဏဉာဏဂောစရတာယ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယဉ္စ, တသ္မာ ‘‘ဝရံ ဉေယ္ယ’’န္တိ ဝစနေဟိ သ္ဝာက္ခာတတာဒယော သဗ္ဗေ ဓမ္မဂုဏာ ပကာသိတာ။ အရိယသစ္စပဋိဝေဓေန သမုဂ္ဃာတကိလေသသမ္မောဟာယေဝ ပရမတ္ထတော ပဏ္ဍိတာ ဗာလ္ယာဒိသမတိက္ကမနတော, တသ္မာ ဘာဝိတလောကုတ္တရမဂ္ဂာ, သစ္ဆိကတသာမညဖလာ စ ပုဂ္ဂလာ ဝိသေသတော ‘‘ဝိဒူ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေ ဟိ ယထာဝုတ္တသာသနဝရံ အဝိပရီတတော ဉာတုံ, နေတုဉ္စ သပရသန္တာနေ သက္ကုဏန္တိ။ တသ္မာ ယေ သုပ္ပဋိပန္နတာဒယော အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ သံဝဏ္ဏိတာ, တေ အရိယသင္ဃဂုဏာပိ နိရဝသေသတော ‘‘ဝိဒူဟီ’’တိ ပဒေန ပကာသိတာတိ။ ဧဝံ နေတ္တိယာ ပဌမဂာထာယ ‘‘ဧတံ သာသနဝရ’’န္တိ ပဒေန သာသနတ္တယံ သင္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ တတ္ထ ဣတရေသံ ဒ္ဝိန္နံ အဓိဂမူပာယဘာဝတော သဗ္ဗသာသနမူလဘူတသ္သ, အတ္တနော နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ စ ဝိသယဘူတသ္သ ပရိယတ္တိသာသနဝရသ္သ ဒသ္သနမုခေန သဗ္ဗေ ရတနတ္တယဂုဏာပိ ထောမနာဝသေန နယတောဝ ပကာသိတာ ဟောန္တိ။ နယတော ဟိ ဒသ္သိတာ သဗ္ဗေ ဂုဏာ နိရဝသေသာ ဂဟိတာ ဘဝန္တိ, န သရူပတော။ တေနာဟ ဘဂဝန္တံ ဌပေတ္ဝာ ပညဝန္တာနံ အဂ္ဂဘူတော ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနမနုယုတ္တော ‘‘အပိစ မေ ဓမ္မန္ဝယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၄၆) ဘဂဝတာပိ –

    Ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ, nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyañca, tasmā ‘‘varaṃ ñeyya’’nti vacanehi svākkhātatādayo sabbe dhammaguṇā pakāsitā. Ariyasaccapaṭivedhena samugghātakilesasammohāyeva paramatthato paṇḍitā bālyādisamatikkamanato, tasmā bhāvitalokuttaramaggā, sacchikatasāmaññaphalā ca puggalā visesato ‘‘vidū’’ti vuccanti. Te hi yathāvuttasāsanavaraṃ aviparītato ñātuṃ, netuñca saparasantāne sakkuṇanti. Tasmā ye suppaṭipannatādayo anekehi suttapadehi saṃvaṇṇitā, te ariyasaṅghaguṇāpi niravasesato ‘‘vidūhī’’ti padena pakāsitāti. Evaṃ nettiyā paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti padena sāsanattayaṃ saṅgaṇhitvā tattha itaresaṃ dvinnaṃ adhigamūpāyabhāvato sabbasāsanamūlabhūtassa, attano nettippakaraṇassa ca visayabhūtassa pariyattisāsanavarassa dassanamukhena sabbe ratanattayaguṇāpi thomanāvasena nayatova pakāsitā honti. Nayato hi dassitā sabbe guṇā niravasesā gahitā bhavanti, na sarūpato. Tenāha bhagavantaṃ ṭhapetvā paññavantānaṃ aggabhūto dhammasenāpatisāriputtattheropi buddhaguṇaparicchedanamanuyutto ‘‘apica me dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) bhagavatāpi –

    ‘‘ဧဝံ အစိန္တိယာ ဗုဒ္ဓာ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ အစိန္တိယာ။

    ‘‘Evaṃ acintiyā buddhā, buddhadhammā acintiyā;

    အစိန္တိယေ ပသန္နာနံ၊ ဝိပာကော ဟောတိ အစိန္တိယော’’တိ။ (အပ. ထေရ ၁.၁.၈၂; နေတ္တိ. ၉၅) –

    Acintiye pasannānaṃ, vipāko hoti acintiyo’’ti. (apa. thera 1.1.82; netti. 95) –

    ဂာထာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓဓမ္မာတိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ အမ္ဟာကံ ပန ယာဝဇီဝံ ရတနတ္တယဂုဏပရိဒီပနေ အတိဥသ္သာဟန္တာနမ္ပိ သရူပတော နီဟရိတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ အသမတ္ထဘာဝော ပဂေဝ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

    Gāthā vuttā. Tattha buddhadhammāti buddhaguṇā. Amhākaṃ pana yāvajīvaṃ ratanattayaguṇaparidīpane atiussāhantānampi sarūpato nīharitvā dassetuṃ asamatthabhāvo pageva paṇḍitehi veditabboti.

    ဣစ္စေဝံ –

    Iccevaṃ –

    ‘‘ယံ လောကော ပူဇယတေ၊ သလောကပာလော သဒာ နမသ္သတိ စ။

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    တသ္သေတ သာသနဝရံ၊ ဝိဒူဟိ ဉေယ္ယံ နရဝရသ္သာ’’တိ။ –

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    နိဂ္ဂဟိတလောပဝသေန ဝုတ္တာယ ဂာထာယ သင္ခေပေန ကထိတော အနုသန္ဓ္ယာဒိကော သမတ္တောတိ။

    Niggahitalopavasena vuttāya gāthāya saṅkhepena kathito anusandhyādiko samattoti.

    ‘‘ယံ လောကော ပူဇယတေ၊ သ လောကပာလော သဒာ နမသ္သတိ စ။

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, sa lokapālo sadā namassati ca;

    တံ တသ္သ သာသနဝရံ၊ ဝိဒူဟိ ဉေယ္ယံ နရဝရသ္သာ’’တိ။ –

    Taṃ tassa sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    ဂာထံ အပရေ ပဌန္တိ။ တသ္သာပိ အနုသန္ဓ္ယတ္ထော ဝုတ္တနယောဝ။ ယောဇနတ္ထော ပန ဝိသေသော။ တတ္ထ ဟိ သလောကပာလော လောကော ယသ္သ သတ္ထုနော နရဝရသ္သ ယံ သာသနဝရံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗသဟိတံ, သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ ဧဝ ဝာ ပူဇယတေ စေဝ နမသ္သတိ စ, တသ္သ လောကပာလသ္သ သတ္ထုနော တံ ပူဇေတဗ္ဗံ, နမသ္သိတဗ္ဗဉ္စ ဝိဒူဟေဝ ဝိညာတဗ္ဗံ, ဧတံ သာသနဝရံ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ယောဇနာကာရောပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယောဝ။

    Gāthaṃ apare paṭhanti. Tassāpi anusandhyattho vuttanayova. Yojanattho pana viseso. Tattha hi salokapālo loko yassa satthuno naravarassa yaṃ sāsanavaraṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā pūjayate ceva namassati ca, tassa lokapālassa satthuno taṃ pūjetabbaṃ, namassitabbañca vidūheva viññātabbaṃ, etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti gahetabbanti yojanā. Yojanākāropi heṭṭhā vuttanayova.

    ဝိဂ္ဂဟတ္ထောပိ ဝိသေသော။ ဣမသ္မိဉ္ဟိ နယေ လောကံ ပာလေန္တီတိ လောကပာလာ, ယထာဝုတ္တစတုမဟာရာဇာဒယော။ တေဟိ လောကပာလေဟိ သဟိတံ သဗ္ဗလောကံ ပာလေတိ လောကဂ္ဂနာယကတ္တာတိ လောကပာလောတိ ဘဂဝာပိ လောကပာလသဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ သော ဟိ ‘‘တသ္သာ’’တိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန ပရာမသီယတိ, တသ္မာ တသ္သ လောကပာလသ္သ သတ္ထုနော နရဝရသ္သာတိ အတ္ထော ဂဟိတော။ ယဒိ ဧဝံ လောကပာလော ဂုဏီဘူတော အပဓာနော ပဓာနဘူတံ လောကံ ဝိသေသေတ္ဝာ ဝိနိဝတ္တော, ကထံ တံ-သဒ္ဒေန ပရာမသီယတီတိ? လောကဝိသေသကော သမာနောပိ သာသနဝရာပေက္ခတာယ ဇနကသာမိဘာဝေန သမ္ဗန္ဓိဝိသေသဘူတတ္တာ ပဓာနဘူတော ဝိယ ပရာမသီယတီတိ။ ဘဂဝာ သာသနဝရသ္သ သာမိဘာဝေန ဂဟိတော။ ကထံ သာသနဝရသ္သ သာမီ ဘဂဝာ သာသနဝရံ ပူဇယတီတိ? န စာယံ ဝိရောဓော။ ဗုဒ္ဓာ ဟိ ဘဂဝန္တော ဓမ္မဂရုနော, တေ သဗ္ဗကာလံ ဓမ္မမပစယမာနာဝ ဝိဟရန္တီတိ။ ဗုဒ္ဓာနဉ္ဟိ ဓမ္မဂရုဓမ္မာပစယမာနဘာဝော ‘‘ယံနူနာဟံ။ပေ.။ တမေဝ ဓမ္မံ သက္ကတ္ဝာ ဂရုံ ကတ္ဝာ မာနေတ္ဝာ ပူဇေတ္ဝာ ဥပနိသ္သာယ ဝိဟရေယ္ယ’’န္တိ (အ. နိ. ၄.၂၁) ဝုတ္တော, တသ္မာ လောကပာလော ဘဂဝာ သာသနဝရံ ပူဇယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သတိ လောကပာလော ဘဂဝာ သာသနဝရံ ပူဇယတီတိ အတ္ထော ယုတ္တော ဟောတု, ကထံ လောကပာလော ဘဂဝာ သာသနဝရံ နမသ္သတီတိ ယုတ္တောတိ? ယုတ္တောဝ ‘‘နမသ္သတီ’’တိ ပဒသ္သ ဂရုကရဏေန တန္နိန္နပောဏပဗ္ဘာရောတိ အတ္ထသ္သာပိ လဗ္ဘနတော။ ဘဂဝာ ဟိ ဓမ္မဂရုတာယ သဗ္ဗကာလံ ဓမ္မနိန္နပောဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ဝိဟရတီတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒိ။ သေသမေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝာ သံဝဏ္ဏနာသု ဝုတ္တနယေန ဝာ ဉာတဗ္ဗန္တိ အမ္ဟေဟိ န ဝိတ္ထာရီယတိ။

    Viggahatthopi viseso. Imasmiñhi naye lokaṃ pālentīti lokapālā, yathāvuttacatumahārājādayo. Tehi lokapālehi sahitaṃ sabbalokaṃ pāleti lokagganāyakattāti lokapāloti bhagavāpi lokapālasaddena vutto. So hi ‘‘tassā’’ti ettha taṃ-saddena parāmasīyati, tasmā tassa lokapālassa satthuno naravarassāti attho gahito. Yadi evaṃ lokapālo guṇībhūto apadhāno padhānabhūtaṃ lokaṃ visesetvā vinivatto, kathaṃ taṃ-saddena parāmasīyatīti? Lokavisesako samānopi sāsanavarāpekkhatāya janakasāmibhāvena sambandhivisesabhūtattā padhānabhūto viya parāmasīyatīti. Bhagavā sāsanavarassa sāmibhāvena gahito. Kathaṃ sāsanavarassa sāmī bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti? Na cāyaṃ virodho. Buddhā hi bhagavanto dhammagaruno, te sabbakālaṃ dhammamapacayamānāva viharantīti. Buddhānañhi dhammagarudhammāpacayamānabhāvo ‘‘yaṃnūnāhaṃ…pe… tameva dhammaṃ sakkatvā garuṃ katvā mānetvā pūjetvā upanissāya vihareyya’’nti (a. ni. 4.21) vutto, tasmā lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti daṭṭhabbo. Evaṃ sati lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti attho yutto hotu, kathaṃ lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ namassatīti yuttoti? Yuttova ‘‘namassatī’’ti padassa garukaraṇena tanninnapoṇapabbhāroti atthassāpi labbhanato. Bhagavā hi dhammagarutāya sabbakālaṃ dhammaninnapoṇapabbhārabhāvena viharatīti. Vuttañhetaṃ ‘‘yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādi. Sesamettha heṭṭhā vuttanayena vā saṃvaṇṇanāsu vuttanayena vā ñātabbanti amhehi na vitthārīyati.

    ဧဝံ ပဌမဂာထာယ ‘‘သာသနဝရ’’န္တိ ပဒေန တိဝိဓမ္ပိ သာသနံ သင္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ တတ္ထ ပရိယတ္တိသာသနမေဝ အတ္တနော နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယံ နိယမေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဒ္ဝာဒသ ပဒာနိ’’တ္ယာဒိမာဟ။ အထ ဝာ ပဌမဂာထာယ ရတနတ္တယထောမနေန သဟ နေတ္တိပ္ပကရဏတာဝိသယံ သာသနဝရံ အာစရိယေန ဒသ္သိတံ, ‘‘တသ္သ သာသနဝရံ ကိံ သဗ္ဗံယေဝ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယံ, ဥဒာဟု ပရိယတ္တိသာသနမေဝာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ပရိယတ္တိသာသနဘူတံ သုတ္တမေဝာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဒ္ဝာဒသ ပဒာနိ သုတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သာသနဝရ’’န္တိ သာမညေန ဝုတ္တမ္ပိ ပရိယတ္တိသုတ္တမေဝ သာသနဝရန္တိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ပန ကတိဝိဓ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒ္ဝာဒသ ပဒာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, သင္ခေပတော ပဘေဒေန ဒ္ဝာဒသဝိဓန္တိ အတ္ထော။ ပဘေဒတော ဒ္ဝာဒသဝိဓမ္ပိ ဗ္ယဉ္ဇနပဒအတ္ထပဒတော ပန ဒုဝိဓမေဝာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘တံ သဗ္ဗံ ဗ္ယဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တသ္မိံ ဒ္ဝယေ ဧကမေဝ သရူပတော နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယန္တိ ဝိညေယ္ယံ, ဥဒာဟု ဥဘယ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ဥဘယန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘တံ ဝိညေယ္ယံ ဥဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝစနဝစနီယဘာဝေန သမ္ဗန္ဓေ ယသ္မိံ ဗ္ယဉ္ဇနေ, အတ္ထေ စ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝောဟာရော ပဝတ္တော, တံ ဥဘယံ သရူပတော နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယန္တိ ဝိညေယ္ယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ကိန္တိ ဝိညေယ္ယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကော အတ္ထော, ဗ္ယဉ္ဇနံ ကတမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဆဗ္ယဉ္ဇနပဒဆအတ္ထပဒဘေဒေန ဒ္ဝာဒသဝိဓံ ဗ္ယဉ္ဇနပဒအတ္ထပဒဝသေန ဒုဝိဓံ သဗ္ဗပရိယတ္တိသင္ခာတံ သုတ္တံ မမ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယံ သာသနဝရန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ သရူပတော ပုစ္ဆိတ္ဝာ အတ္ထပဒံ, ဗ္ယဉ္ဇနပဒဉ္စ သရူပတော ဉာတဗ္ဗန္တိ။

    Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti padena tividhampi sāsanaṃ saṅgaṇhitvā tattha pariyattisāsanameva attano nettippakaraṇassa visayaṃ niyametvā dassento ‘‘dvādasa padāni’’tyādimāha. Atha vā paṭhamagāthāya ratanattayathomanena saha nettippakaraṇatāvisayaṃ sāsanavaraṃ ācariyena dassitaṃ, ‘‘tassa sāsanavaraṃ kiṃ sabbaṃyeva nettippakaraṇassa visayaṃ, udāhu pariyattisāsanamevā’’ti pucchitabbattā pariyattisāsanabhūtaṃ suttamevāti dassento ‘‘dvādasa padāni sutta’’ntiādimāha. Tattha ‘‘sāsanavara’’nti sāmaññena vuttampi pariyattisuttameva sāsanavaranti gahetabbanti attho. ‘‘Taṃ pana katividha’’nti vattabbattā ‘‘dvādasa padānī’’ti vuttaṃ, saṅkhepato pabhedena dvādasavidhanti attho. Pabhedato dvādasavidhampi byañjanapadaatthapadato pana duvidhamevāti dassetuṃ ‘‘taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tasmiṃ dvaye ekameva sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyaṃ, udāhu ubhaya’’nti pucchitabbattā ubhayanti dassetuṃ ‘‘taṃ viññeyyaṃ ubhaya’’nti vuttaṃ. Vacanavacanīyabhāvena sambandhe yasmiṃ byañjane, atthe ca ‘‘sutta’’nti vohāro pavatto, taṃ ubhayaṃ sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyanti attho. ‘‘Kinti viññeyya’’nti vattabbattā ‘‘ko attho, byañjanaṃ katama’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – chabyañjanapadachaatthapadabhedena dvādasavidhaṃ byañjanapadaatthapadavasena duvidhaṃ sabbapariyattisaṅkhātaṃ suttaṃ mama nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaranti ñātabbaṃ. Sarūpato pucchitvā atthapadaṃ, byañjanapadañca sarūpato ñātabbanti.

    ဧဝံ ပဌမဂာထာယ ‘‘သာသနဝရ’’န္တိ ဝုတ္တသ္သ သုတ္တသ္သ ပရိယတ္တိဘာဝဉ္စေဝ အတ္ထပဒဗ္ယဉ္ဇနပဒဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗတ္တဉ္စ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ တသ္သ သုတ္တသ္သ ပဝိစယူပာယံ နေတ္တိပ္ပကရဏံ ပဒတ္ထဝိဘာဂေန ဒသ္သေတုံ ‘‘သောဠသဟာရာ’’တ္ယာဒိမာဟ။ အထ ဝာ ဒုတိယဂာထာယ နေတ္တိပ္ပကရဏသ္သ ဝိသယံ သာသနဝရံ နိယမေတ္ဝာ ဒသ္သိတံ, ‘‘နေတ္တိ နာမ ကတမာ, ကတိဝိဓာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ နေတ္တိနာမ ဧတ္တိကာတိ သင္ခေပတော ဒသ္သေတုံ ‘‘သောဠသဟာရာ’’တ္ယာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္သ သာသနသ္သ သုတ္တသ္သ အတ္ထပရိယေဋ္ဌိ နေတ္တိသံဝဏ္ဏနာ မယာ မဟာကစ္စာယနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ နေတ္တိ နာမ သောဠသဟာရသမုဒာယာ ပဉ္စနယသမုဒာယာ အဋ္ဌာရသမူလပဒသမုဒာယာတိ ဝိဇာနိတဗ္ဗာတိ။

    Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti vuttassa suttassa pariyattibhāvañceva atthapadabyañjanapadabhāvena veditabbattañca dassetvā idāni tassa suttassa pavicayūpāyaṃ nettippakaraṇaṃ padatthavibhāgena dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Atha vā dutiyagāthāya nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaraṃ niyametvā dassitaṃ, ‘‘netti nāma katamā, katividhā’’ti pucchitabbattā nettināma ettikāti saṅkhepato dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Tattha tassa sāsanassa suttassa atthapariyeṭṭhi nettisaṃvaṇṇanā mayā mahākaccāyanena niddiṭṭhā netti nāma soḷasahārasamudāyā pañcanayasamudāyā aṭṭhārasamūlapadasamudāyāti vijānitabbāti.

    တေ ဟာရာဒယော ကေနဋ္ဌေန နေတ္တိ နာမ? ဝေနေယ္ယသတ္တေ အရိယဓမ္မံ နေတီတိ နေတ္တီတိ ဧဝမာဒိ အတ္ထော သံဝဏ္ဏနာသု (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝုတ္တောဝ။ ဣမာယ တတိယဂာထာယပိ ‘‘မဟာကစ္စာနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ ပာဌော သုန္ဒရော။ ‘‘မဟာကစ္စာယနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ ဝာ ပာဌော, န သုန္ဒရော။ လက္ခဏဉ္ဟိ မယာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘သောဠသဟာရာဒိသမုဒာယာ နေတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ, တေ ဟာရာ သုတ္တသ္သ ဗ္ယဉ္ဇနဝိစယော ဝာ ဟောန္တိ, အတ္ထဝိစယော ဝာ, နယာ စ ဗ္ယဉ္ဇနဝိစယော ဝာ ဟောန္တိ, အတ္ထဝိစယော ဝာတိ ဝိစာရဏာယံ သတိ ‘‘ဣမေ ဣမသ္သ ဝိစယော’’တိ နိယမေတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဟာရာ ဗ္ယဉ္ဇနဝိစယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟာရာ သုတ္တသ္သ ဗ္ယဉ္ဇနဝိစယော ဟောန္တိ, န အတ္ထဝိစယော သောဠသဟာရာနံ မူလပဒနိဒ္ဓာရဏံ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ဗ္ယဉ္ဇနမုခေနေဝ သံဝဏ္ဏနာဘာဝတော။ တယော ပန နယာ သုတ္တသ္သ အတ္ထဝိစယော ဟောန္တိ, တိဏ္ဏံ နယာနံ မူလပဒသင္ခာတအဝိဇ္ဇာဒိသဘာဝဓမ္မနိဒ္ဓာရဏမုခေနေဝ သုတ္တသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘာဝတောတိ။

    Te hārādayo kenaṭṭhena netti nāma? Veneyyasatte ariyadhammaṃ netīti nettīti evamādi attho saṃvaṇṇanāsu (netti. aṭṭha. ganthārambhakathā) vuttova. Imāya tatiyagāthāyapi ‘‘mahākaccānena niddiṭṭhā’’ti pāṭho sundaro. ‘‘Mahākaccāyanena niddiṭṭhā’’ti vā pāṭho, na sundaro. Lakkhaṇañhi mayā heṭṭhā vuttanti. ‘‘Soḷasahārādisamudāyā nettī’’ti vuttā, te hārā suttassa byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vā, nayā ca byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vāti vicāraṇāyaṃ sati ‘‘ime imassa vicayo’’ti niyametvā dassetuṃ ‘‘hārā byañjanavicayo’’tiādimāha. Tattha hārā suttassa byañjanavicayo honti, na atthavicayo soḷasahārānaṃ mūlapadaniddhāraṇaṃ vajjetvā byañjanamukheneva saṃvaṇṇanābhāvato. Tayo pana nayā suttassa atthavicayo honti, tiṇṇaṃ nayānaṃ mūlapadasaṅkhātaavijjādisabhāvadhammaniddhāraṇamukheneva suttassa atthasaṃvaṇṇanābhāvatoti.

    ‘‘တံ ဥဘယံ သုတ္တေ သံဝဏ္ဏနာဘာဝေန ကေနစိ ကတ္ထစိယေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ, ဥဒာဟု သဗ္ဗထာ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဘာဝတော တံ ဥဘယံ သဗ္ဗတ္ထ သုတ္တေသု သဗ္ဗထာ ယောဇိတန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဥဘယံ ပရိဂ္ဂဟီတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဟာရာ စေဝ နယာ စ ဥဘယံ သုတ္တသ္သ အတ္ထနိဒ္ဓာရဏဝသေန ပရိတော သမန္တတော ဂဟိတံ သဗ္ဗထာ သုတ္တေသု ယောဇိတန္တိ။

    ‘‘Taṃ ubhayaṃ sutte saṃvaṇṇanābhāvena kenaci katthaciyeva yojetabbaṃ, udāhu sabbathā sabbattha yojita’’nti pucchitabbabhāvato taṃ ubhayaṃ sabbattha suttesu sabbathā yojitanti dassetuṃ ‘‘ubhayaṃ pariggahīta’’nti vuttaṃ. Hārā ceva nayā ca ubhayaṃ suttassa atthaniddhāraṇavasena parito samantato gahitaṃ sabbathā suttesu yojitanti.

    ‘‘ဟာရာဒိသမုဒာယဘူတံ နေတ္တိသင္ခာတံ သုတ္တံ ကထံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ သုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ဝုစ္စတိ သုတ္တံ ယထာသုတ္တ’’န္တိ။ နေတ္တိသင္ခာတံ သံဝဏ္ဏနာသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗသုတ္တာနုရူပံ ယထာ ယေန ယေန ဒေသနာဟာရေန ဝာ အညေန ဝာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ, တေန တေန ဝုစ္စတိ သံဝဏ္ဏေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ‘‘နေတ္တိသင္ခာတံ သုတ္တံ ကိတ္တကံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ သုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ဝုစ္စတိ သုတ္တံ ယထာသုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ယထာသုတ္တံ ယံ ယံ သုတ္တံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, တံ တံ သဗ္ဗံ သုတ္တံ နေတ္တိသင္ခာတံ သုတ္တံ ဝုစ္စတိ ဝဒတိ အသ္သာဒာဒီနဝဒသ္သနဝသေန သံဝဏ္ဏေတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နေတ္တိနယေန ဟိ သံဝဏ္ဏေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယံ နာမ သုတ္တံ နတ္ထီ’’တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ)။

    ‘‘Hārādisamudāyabhūtaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kathaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Nettisaṅkhātaṃ saṃvaṇṇanāsuttaṃ saṃvaṇṇetabbasuttānurūpaṃ yathā yena yena desanāhārena vā aññena vā saṃvaṇṇetabbaṃ, tena tena vuccati saṃvaṇṇetīti attho. Atha vā ‘‘nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kittakaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Tattha yathāsuttaṃ yaṃ yaṃ suttaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ taṃ sabbaṃ suttaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ vuccati vadati assādādīnavadassanavasena saṃvaṇṇetīti. Tena vuttaṃ ‘‘nettinayena hi saṃvaṇṇetuṃ asakkuṇeyyaṃ nāma suttaṃ natthī’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    ‘‘ယံ ယံ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ သုတ္တံ နေတ္တိသံဝဏ္ဏနာယ သံဝဏ္ဏိတံ, သာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗာ ဒေသနာ စ ဝိညေယ္ယာ, ဥဒာဟု ဒေသိတဗ္ဗဉ္စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဘာဝတော ‘‘ယာ စေဝ ဒေသနာ’’တ္ယာဒိမာဟ။ ယာ စေဝ ဒေသနာ ပာဠိ သံဝဏ္ဏိတာ, သာ စ, တာယ ဒေသနာယ ဒေသိတံ ယံ ဓမ္မဇာတံ, တဉ္စ ဥဘယံ ဝိမုတ္တာယတနဒေသနာသီသေန ပရိစယံ ကရောန္တေဟိ ဧကန္တေန ဝိညေယ္ယံ ဥဘယသ္သေဝ အနုပာဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနပရိယောသာနာနံ သမ္ပတ္တီနံ ဟေတုဘာဝတော။ ‘‘တသ္သ ဥဘယသ္သ ဝိဇာနနေ သာဓေတဗ္ဗေ သာဓေတဗ္ဗသ္သ ဝိဇာနနသ္သ ဟေတုဘူတာ ကတမာ အနုပုဗ္ဗီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ရာ’’တ္ယာဒိ။ တတ္ထ တတ္ရ ဝိဇာနနေ သာဓေတဗ္ဗေ သုတ္တာဒိနဝင္ဂသ္သ သာသနသ္သ အတ္ထပရိယေသနာ အတ္ထဝိစာရဏာ ဟာရနယာနံ အယံ အနုပုဗ္ဗီ ဝိဇာနနသ္သ သာဓေတဗ္ဗသ္သ ဟေတုဘူတာ အနုပုဗ္ဗီ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ တသ္သ ဥဘယသ္သ ဝိဇာနနေ သာဓေတဗ္ဗေ သုတ္တာဒိနဝင္ဂသ္သ သာသနသ္သ အတ္ထပရိယေသနာယ အတ္ထဝိစာရဏာယ အယံ အနုပုဗ္ဗီ ဝိဇာနနသ္သ သာဓေတဗ္ဗသ္သ ဟေတုဘူတာ အနုပုဗ္ဗီ နာမာတိ။ အထ ဝာ ဝက္ခမာနာယ ဟာရနယာနုပုဗ္ဗိယာ နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေသနာ ဝိဇာနနသ္သ ဟေတုဘူတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာကာရေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ တိဓာ ဝုတ္တာတိ။

    ‘‘Yaṃ yaṃ bhagavatā desitaṃ suttaṃ nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇitaṃ, sā saṃvaṇṇetabbā desanā ca viññeyyā, udāhu desitabbañcā’’ti vattabbabhāvato ‘‘yā ceva desanā’’tyādimāha. Yā ceva desanā pāḷi saṃvaṇṇitā, sā ca, tāya desanāya desitaṃ yaṃ dhammajātaṃ, tañca ubhayaṃ vimuttāyatanadesanāsīsena paricayaṃ karontehi ekantena viññeyyaṃ ubhayasseva anupādisesaparinibbānapariyosānānaṃ sampattīnaṃ hetubhāvato. ‘‘Tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe sādhetabbassa vijānanassa hetubhūtā katamā anupubbī’’ti pucchitabbabhāvato vuttaṃ ‘‘tatrā’’tyādi. Tattha tatra vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanā atthavicāraṇā hāranayānaṃ ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti attho. Atha vā tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanāya atthavicāraṇāya ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti. Atha vā vakkhamānāya hāranayānupubbiyā navavidhasuttantapariyesanā vijānanassa hetubhūtāti veditabbā. Tenākāreneva aṭṭhakathāyaṃ tidhā vuttāti.

    သင္ဂဟဝာရသ္သ အတ္ထဝိဘာဝနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Saṅgahavārassa atthavibhāvanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / နေတ္တိပ္ပကရဏပာဠိ • Nettippakaraṇapāḷi / ၁. သင္ဂဟဝာရော • 1. Saṅgahavāro

    အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ၁. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā

    ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (ဋီကာ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-ဋီကာ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ၁. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact