Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī

    ൧. സങ്ഗഹവാരഅത്ഥവിഭാവനാ

    1. Saṅgahavāraatthavibhāvanā

    തത്ഥ യസ്സ സിക്ഖത്തയസങ്ഗഹസ്സ നവങ്ഗസ്സ സത്ഥുസാസനവരസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനം യം നേത്തിപ്പകരണം കാതുകാമോ, തസ്സ നേത്തിപ്പകരണസ്സ നിസ്സയം വിസയഭൂതം സംവണ്ണേതബ്ബസഹിതം, സംവണ്ണേതബ്ബം ഏവ വാ സലോകപാലേന തിലോകേന സദാ പൂജേതബ്ബസ്സ ചേവ നമസ്സിതബ്ബസ്സ ച നരുത്തമസ്സ സത്ഥുനോ സാസനവരം വിദൂഹേവ ഞാതബ്ബം. ഏതം സാസനവരം താവ ദസ്സേന്തോ തംജനകേന, തംവിജാനകവിദൂഹി ച നിയമേതും, രതനത്തയഗുണപരിദീപനഞ്ച കാതും –

    Tattha yassa sikkhattayasaṅgahassa navaṅgassa satthusāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo, tassa nettippakaraṇassa nissayaṃ visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā salokapālena tilokena sadā pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naruttamassa satthuno sāsanavaraṃ vidūheva ñātabbaṃ. Etaṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ –

    ‘‘യം ലോകോ പൂജയതേ, സലോകപാലോ സദാ നമസ്സതി ച;

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    തസ്സേത സാസനവരം, വിദൂഹി ഞേയ്യം നരവരസ്സാ’’തി. – പഠമഗാഥമാഹ;

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. – paṭhamagāthamāha;

    ഇമായ ഹി പഠമഗാഥായ ‘‘ഏതം സാസനവരം ഞേയ്യ’’ന്തി ഏത്തകമേവ ഏകന്തതോ കരണവിസേസഭാവേന അധിപ്പേതം. ഏതേനേവ വിസേസകരണേന ഏകന്താധിപ്പേതനേത്തിവിസയസാസനവരസ്സ ദസ്സിതത്താ. ഏകന്താധിപ്പേതസാസനവരമേവ നേത്തിസംവണ്ണനായ സംവണ്ണേതബ്ബത്താ വിസയം തേനേവ വക്ഖതി അട്ഠകഥാചരിയോ

    Imāya hi paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavaraṃ ñeyya’’nti ettakameva ekantato karaṇavisesabhāvena adhippetaṃ. Eteneva visesakaraṇena ekantādhippetanettivisayasāsanavarassa dassitattā. Ekantādhippetasāsanavarameva nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇetabbattā visayaṃ teneva vakkhati aṭṭhakathācariyo

    ‘‘ഏതം ഇദാനി അമ്ഹേഹി വിഭജിതബ്ബഹാരനയപട്ഠാനവിചാരണവിസയഭൂതം സാസനം ആദികല്യാണതാദിഗുണസമ്പത്തിയാ വരം അഗ്ഗം ഉത്തമം നിപുണഞാണഗോചരതായ പണ്ഡിതവേദനീയമേവാ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ) ച,

    ‘‘Etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,

    ‘‘ഏതം തിവിധമ്പി ‘സാസനവര’ന്തി പദേന സങ്ഗണ്ഹിത്വാ തത്ഥ യം പഠമം, തം ഇതരേസം അധിഗമൂപായോതി സബ്ബസാസനമൂലഭൂതം, അത്തനോ പകരണസ്സ ച വിസയഭൂതം പരിയത്തിസാസനമേവാ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ) ച,

    ‘‘Etaṃ tividhampi ‘sāsanavara’nti padena saṅgaṇhitvā tattha yaṃ paṭhamaṃ, taṃ itaresaṃ adhigamūpāyoti sabbasāsanamūlabhūtaṃ, attano pakaraṇassa ca visayabhūtaṃ pariyattisāsanamevā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca,

    ‘‘ഇദാനി യം വുത്തം ‘സാസനവരം വിദൂഹി ഞേയ്യ’ന്തി, തത്ഥ നേത്തിസംവണ്ണനായ വിസയഭൂതം പരിയത്തിധമ്മമേവ പകാരന്തരേന നിയമേത്വാ ദസ്സേതു’’ന്തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ) ച.

    ‘‘Idāni yaṃ vuttaṃ ‘sāsanavaraṃ vidūhi ñeyya’nti, tattha nettisaṃvaṇṇanāya visayabhūtaṃ pariyattidhammameva pakārantarena niyametvā dassetu’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) ca.

    തത്ഥ പരിയത്തിസാസനസ്സാപി മൂലം ഹോതീതി വുത്തം ‘‘സബ്ബസാസനമൂലഭൂത’’ന്തി. ഏതേന കമ്മസാധനേനപി അധിപ്പേതത്ഥേ സിദ്ധേ നാനാവിധസാധകവചനം നാനാവാദാനം അനോകാസകരണത്ഥായ കതം. സ്വാക്ഖാതതാദിധമ്മഗുണാ പന സാസനസ്സ വിസേസദേസകനരവരസദ്ദേന വാ പരിദീപകത്ഥഭാവേന വാ ദീപിതാ അവിനാഭാവതോ. സാസനവരസ്സ പന ജനകസമ്ബന്ധിപേക്ഖത്താ ‘‘നരവരസ്സാ’’തി വുത്തം. തേന ച അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ സാസനവരജനകോ വാചകത്ഥസമ്ബന്ധിഭാവേന വുത്തോ. അനഞ്ഞസാധാരണമഹാകരുണാസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാദിഗുണവിസേസാ പന ജനകസമ്ബന്ധിഭൂതസ്സ നരസ്സ വിസേസകേനവരസദ്ദേന വാ പരിദീപകത്ഥഭാവേന വാ ദീപിതോ.

    Tattha pariyattisāsanassāpi mūlaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘sabbasāsanamūlabhūta’’nti. Etena kammasādhanenapi adhippetatthe siddhe nānāvidhasādhakavacanaṃ nānāvādānaṃ anokāsakaraṇatthāya kataṃ. Svākkhātatādidhammaguṇā pana sāsanassa visesadesakanaravarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpitā avinābhāvato. Sāsanavarassa pana janakasambandhipekkhattā ‘‘naravarassā’’ti vuttaṃ. Tena ca aggapuggalo sāsanavarajanako vācakatthasambandhibhāvena vutto. Anaññasādhāraṇamahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiguṇavisesā pana janakasambandhibhūtassa narassa visesakenavarasaddena vā paridīpakatthabhāvena vā dīpito.

    കിം നു സോ സാസനവരജനകോ നരവരോ പരമത്ഥോവ, ഉദാഹു പൂജനീയോ ചേവ നമസ്സനീയോ ചാതി വുത്തം ‘‘യം ലോകോ…പേ॰… നമസ്സതി ചാ’’തി, തേന സാസനവരജനകോ നരവരോ പരമത്ഥോവ ന ഹോതി, അഥ ഖോ സലോകപാലേന ലോകേന സദാ സബ്ബകാലേസു പൂജനീയോ ചേവ നമസ്സനീയോ ചാതി വിസേസിതോ ഥോമിതോതി.

    Kiṃ nu so sāsanavarajanako naravaro paramatthova, udāhu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti vuttaṃ ‘‘yaṃ loko…pe… namassati cā’’ti, tena sāsanavarajanako naravaro paramatthova na hoti, atha kho salokapālena lokena sadā sabbakālesu pūjanīyo ceva namassanīyo cāti visesito thomitoti.

    ഏത്ഥ ച പൂജനനമസ്സനചേതനാവാചകേന വാ പൂജനനമസ്സനസദ്ദേന ഫലൂപചാരത്ഥോ പുഞ്ഞമഹത്തസങ്ഖാതോ പൂജനീയഭാവോ ചേവ ആസവക്ഖയഞാണപദട്ഠാനസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാദിഗുണസങ്ഖാതോ നമസ്സനീയഭാവോ ച ദീപകത്ഥഭാവേന പരിഗ്ഗഹേത്വാ ദീപിതോ. തേനാഹ അട്ഠകഥാചരിയോ ‘‘ഭഗവതോ സദേവകസ്സ ലോകസ്സ പൂജനീയവന്ദനീയഭാവോ, അഗ്ഗപുഗ്ഗലഭാവോ ച വുച്ചമാനോ ഗുണവിസിട്ഠതം ദീപേതീ’’തിആദി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ).

    Ettha ca pūjananamassanacetanāvācakena vā pūjananamassanasaddena phalūpacārattho puññamahattasaṅkhāto pūjanīyabhāvo ceva āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādiguṇasaṅkhāto namassanīyabhāvo ca dīpakatthabhāvena pariggahetvā dīpito. Tenāha aṭṭhakathācariyo ‘‘bhagavato sadevakassa lokassa pūjanīyavandanīyabhāvo, aggapuggalabhāvo ca vuccamāno guṇavisiṭṭhataṃ dīpetī’’tiādi (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    താദിസസ്സ നരവരസ്സ താദിസം സാസനവരം കിം യേന കേനചി വിഞ്ഞേയ്യന്തി വുത്തം ‘‘വിദൂഹീ’’തി. തേന തിപിടകധരാ അരിയഭൂതാ പണ്ഡിതാ വാചകത്ഥഭാവേന ഗഹിതാ, സുപ്പടിപന്നതാദിസങ്ഘഗുണാ പന വന്ദധാതുവചനേന വാ ദീപകത്ഥഭാവേന വാ ദീപിതാതി. ഏവം പരിഗ്ഗഹേത്വാ ദീപിതേ രതനത്തയഗുണേ സന്ധായ ‘‘ഏവം പഠമഗാഥായ സാതിസയം രതനത്തയഗുണപരിദീപനം കത്വാ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ) വക്ഖതി, ന ഗാഥായ നിരവസേസത്ഥേ. തത്ഥ ഏവന്തി ഏവം സാസനവരദസ്സനഭൂതായ പഠമഗാഥായാതി അത്ഥോവ ദട്ഠബ്ബോ. അപരേ പനാചരിയാ ‘‘ഇമായ പഠമഗാഥായ ഏകന്തതോ അധിപ്പേതാനാധിപ്പേതവചനാനി ചേവ വാചകത്ഥദീപകത്ഥവിസേസാനി ച സുട്ഠു അവിചാരേത്വാ ‘ഏവം പഠമഗാഥായ സാതിസയം രതനത്തയഗുണപരിദീപനം കത്വാ’തി വചനച്ഛായം നിസ്സായ സാതിസയം രതനത്തയഗുണപരിദീപനം കാതും ‘യം ലോകോത്യാദിമാഹാ’തി ച സാതിസയരതനത്തയഗുണേ ദസ്സേന്തോ ‘യം ലോകോത്യാദിമാഹാ’തി’’ ച വദന്തി. തേസം വാദോ അമ്ഹാകം നക്ഖമതി. കാരണം പന മയാ ഹേട്ഠാ വുത്താനുസാരേന ഞാതബ്ബന്തി അയം പദാനുക്കമാനുരൂപാനുസന്ധ്യത്ഥോ.

    Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ kiṃ yena kenaci viññeyyanti vuttaṃ ‘‘vidūhī’’ti. Tena tipiṭakadharā ariyabhūtā paṇḍitā vācakatthabhāvena gahitā, suppaṭipannatādisaṅghaguṇā pana vandadhātuvacanena vā dīpakatthabhāvena vā dīpitāti. Evaṃ pariggahetvā dīpite ratanattayaguṇe sandhāya ‘‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) vakkhati, na gāthāya niravasesatthe. Tattha evanti evaṃ sāsanavaradassanabhūtāya paṭhamagāthāyāti atthova daṭṭhabbo. Apare panācariyā ‘‘imāya paṭhamagāthāya ekantato adhippetānādhippetavacanāni ceva vācakatthadīpakatthavisesāni ca suṭṭhu avicāretvā ‘evaṃ paṭhamagāthāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ katvā’ti vacanacchāyaṃ nissāya sātisayaṃ ratanattayaguṇaparidīpanaṃ kātuṃ ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti ca sātisayaratanattayaguṇe dassento ‘yaṃ lokotyādimāhā’ti’’ ca vadanti. Tesaṃ vādo amhākaṃ nakkhamati. Kāraṇaṃ pana mayā heṭṭhā vuttānusārena ñātabbanti ayaṃ padānukkamānurūpānusandhyattho.

    അഥ വാ ഏകം സമയം ജമ്ബുവനസണ്ഡേ നിസീദിത്വാ സിസ്സാനം ഹിതം ചിന്തേന്തോ, അത്തനോ അഭിനീഹാരസമ്പത്തിം പസ്സന്തോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന പസംസിതോ, മഹാകച്ചായനോ സത്ഥാരാ അനുമോദിതം സാസനായത്തം നവങ്ഗസ്സത്ഥവണ്ണനം സോളസഹാരാദിഅനേകത്ഥവിധം നേത്തിപ്പകരണം ആരഭന്തോ, ‘‘യം ലോകോ’’ത്യാദിമാഹ. യദി ഏവം യഥാവുത്തപ്പകാരം നേത്തിപ്പകരണഭൂതം സോളസഹാരാത്യാദികം ആരഭിതബ്ബം, തം അനാരഭിത്വാ കസ്മാ നേത്തിപ്പകരണതോ ബഹിഭൂതം ‘‘യം ലോകോ’’ത്യാദികം ആരഭിതബ്ബം, സേയ്യഥാപി അമ്ബം പുട്ഠോ ലബുജം ബ്യാകരേയ്യ, ലബുജം പുട്ഠോ അമ്ബം ബ്യാകരേയ്യ, ഏവമേവ നേത്തിപ്പകരണമാരഭന്തോ അഞ്ഞം ആരഭതീതി? തഥാപി യസ്സ യഥാവുത്തസ്സ സാസനവരസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനം യം നേത്തിപ്പകരണം കാതുകാമോ യസ്സ നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയഭൂതം സംവണ്ണേതബ്ബസഹിതം, സംവണ്ണേതബ്ബം ഏവ വാ തം സാസനവരം താവ ദസ്സേന്തോ തംജനകേന, തംവിജാനകവിദൂഹി ച നിയമേതും, രതനത്തയഗുണപരിദീപനഞ്ച കാതും ‘‘യം ലോകോ’’ത്യാദിമാഹ. അയം ലീനന്തരചോദനാസഹിതോ അനുസന്ധ്യത്ഥോ.

    Atha vā ekaṃ samayaṃ jambuvanasaṇḍe nisīditvā sissānaṃ hitaṃ cintento, attano abhinīhārasampattiṃ passanto, sammāsambuddhena pasaṃsito, mahākaccāyano satthārā anumoditaṃ sāsanāyattaṃ navaṅgassatthavaṇṇanaṃ soḷasahārādianekatthavidhaṃ nettippakaraṇaṃ ārabhanto, ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Yadi evaṃ yathāvuttappakāraṃ nettippakaraṇabhūtaṃ soḷasahārātyādikaṃ ārabhitabbaṃ, taṃ anārabhitvā kasmā nettippakaraṇato bahibhūtaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādikaṃ ārabhitabbaṃ, seyyathāpi ambaṃ puṭṭho labujaṃ byākareyya, labujaṃ puṭṭho ambaṃ byākareyya, evameva nettippakaraṇamārabhanto aññaṃ ārabhatīti? Tathāpi yassa yathāvuttassa sāsanavarassa atthasaṃvaṇṇanaṃ yaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo yassa nettippakaraṇassa visayabhūtaṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā taṃ sāsanavaraṃ tāva dassento taṃjanakena, taṃvijānakavidūhi ca niyametuṃ, ratanattayaguṇaparidīpanañca kātuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Ayaṃ līnantaracodanāsahito anusandhyattho.

    ‘‘യം ലോകോ പൂജയതേ, സലോകപാലോ സദാ നമസ്സതി ച;

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    തസ്സേത സാസനവരം, വിദൂഹി ഞേയ്യം നരവരസ്സാ’’തി. –

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    നിഗ്ഗഹിതലോപം കത്വാ രചിതാ ഗാഥാ അരിയാസാമഞ്ഞലക്ഖണേന സമ്പന്നാ. കഥം? പുബ്ബഡ്ഢേ തിംസ മത്താ, അപരഡ്ഢേ സത്തവീസ മത്താ. സമ്പിണ്ഡിതാ സത്തപഞ്ഞാസ മത്താവ ഭവന്തി. അക്ഖരാനം പന ഇമിസ്സം ഗാഥായം സത്തതിംസ. തേസു ഗരുക്ഖരാ വീസതി, ലഹുക്ഖരാ സത്തരസ ഭവന്തി. ‘‘തസ്സേതം സാസനവര’’ന്തി പന സാനുനാസികം വിരുജ്ഝതി.

    Niggahitalopaṃ katvā racitā gāthā ariyāsāmaññalakkhaṇena sampannā. Kathaṃ? Pubbaḍḍhe tiṃsa mattā, aparaḍḍhe sattavīsa mattā. Sampiṇḍitā sattapaññāsa mattāva bhavanti. Akkharānaṃ pana imissaṃ gāthāyaṃ sattatiṃsa. Tesu garukkharā vīsati, lahukkharā sattarasa bhavanti. ‘‘Tassetaṃ sāsanavara’’nti pana sānunāsikaṃ virujjhati.

    തത്ഥ നിദ്ദേസത്ഥോ അട്ഠകഥാനുസാരേന വിജാനിതബ്ബോ. സലോകപാലോ സബ്ബോ സത്തലോകോ സക്കച്ചം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാദിഅനേകഗുണാനുസ്സരണേന വാ പൂജേതബ്ബപൂജനേന വാ പടിപത്തിപൂജനേന വാ സദാ സബ്ബകാലേസു സക്കച്ചം യം നരവരം പൂജയതേ ചേവ നമസ്സതി ച, തസ്സ പൂജേതബ്ബസ്സ ചേവ നമസ്സിതബ്ബസ്സ ച സത്ഥുനോ നരവരസ്സ തിലോകഗ്ഗസ്സ മയാ സംവണ്ണേതബ്ബസഹിതം, സംവണ്ണേതബ്ബം ഏവ വാ വിദൂഹേവ ഞേയ്യം ഞാതബ്ബം. നിപുണഞാണഗോചരം ഏതം മയാ ബുദ്ധിയം ഠപിതം സാസനവരം മയാ ആരഭിതബ്ബസ്സ നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയന്തി പഠമം ജാനിതബ്ബം ദസ്സേത്വാ തസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനാഭൂതം നേത്തിപ്പകരണം അഹം ആരഭിസ്സാമി, തം തുമ്ഹേ സാധവോ സുണാഥ മനസി കരോഥാതി സമുദായയോജനാ, അവയവയോജനാപി കാതബ്ബാ.

    Tattha niddesattho aṭṭhakathānusārena vijānitabbo. Salokapālo sabbo sattaloko sakkaccaṃ sabbaññutaññāṇādianekaguṇānussaraṇena vā pūjetabbapūjanena vā paṭipattipūjanena vā sadā sabbakālesu sakkaccaṃ yaṃ naravaraṃ pūjayate ceva namassati ca, tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca satthuno naravarassa tilokaggassa mayā saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā vidūheva ñeyyaṃ ñātabbaṃ. Nipuṇañāṇagocaraṃ etaṃ mayā buddhiyaṃ ṭhapitaṃ sāsanavaraṃ mayā ārabhitabbassa nettippakaraṇassa visayanti paṭhamaṃ jānitabbaṃ dassetvā tassa atthasaṃvaṇṇanābhūtaṃ nettippakaraṇaṃ ahaṃ ārabhissāmi, taṃ tumhe sādhavo suṇātha manasi karothāti samudāyayojanā, avayavayojanāpi kātabbā.

    കഥം? ‘‘സലോകപാലോ ലോകോ’’തി വിസേസനവിസേസിതബ്ബഭാവേന യോജനാ. ലോകപാലോ വജ്ജേത്വാ അവസേസോ ലോകോ ച ന ഹോതി, അഥ ഖോ ലോകപാലസഹിതോ ലോകോതി വിസേസേതി. ‘‘ലോകോ പൂജയതേ ചേവ നമസ്സതി ചാ’’തി കത്തുകാരകആഖ്യാതകിരിയാഭാവേന യോജനാ ‘‘യോ കരോതി, സ കത്താ’’തി വുത്തത്താ. യോ ലോകോ കാരകോ, സോ കത്താ ഹോതു. യോ ലോകോ പൂജയതേ ചേവ നമസ്സതി ച, കഥം സോ കത്താതി? ‘‘യോ കരോതി, സ കത്താ’’തി സുത്തസ്സ ‘‘യോ കരോതി കിരിയം നിപ്ഫാദേതി, സോ കിരിയാനിപ്ഫാദകോ കത്താ’’തി അത്ഥസമ്ഭവതോ സയനഭുഞ്ജനാദിസബ്ബകിരിയാനിപ്ഫാദകോ കത്തായേവ ഹോതി. അയഞ്ച ലോകോ പൂജനനമസ്സനകിരിയാനിപ്ഫാദകോയേവാതി. കഥം അയം ലോകോ കിരിയാനിപ്ഫാദകോതി? ‘‘ലോകോ’’തി സത്തപഞ്ഞത്തിയാ പരമത്ഥതോ അവിജ്ജമാനായപി പഞ്ഞാപേതബ്ബോ സന്താനേ പവത്തമാനോ ഹദയവത്ഥുനിസ്സിതോ ചിത്തുപ്പാദോ ഗഹേതബ്ബോ, സോ യഥാരഹം ഹേതാധിപതിസഹജാതാദിപച്ചയേന പച്ചയോ നിപ്ഫാദകോ ഭവേ. ഏവം ലോകസ്സ കത്തുകാരകഭാവോ വിജാനിതബ്ബോതി പച്ചയപച്ചയുപ്പന്നഭാവേന യോജനാ. ഏസ നയോ തീസു പിടകേസുപി ഏവരൂപേസു ഠാനേസു.

    Kathaṃ? ‘‘Salokapālo loko’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Lokapālo vajjetvā avaseso loko ca na hoti, atha kho lokapālasahito lokoti viseseti. ‘‘Loko pūjayate ceva namassati cā’’ti kattukārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yo karoti, sa kattā’’ti vuttattā. Yo loko kārako, so kattā hotu. Yo loko pūjayate ceva namassati ca, kathaṃ so kattāti? ‘‘Yo karoti, sa kattā’’ti suttassa ‘‘yo karoti kiriyaṃ nipphādeti, so kiriyānipphādako kattā’’ti atthasambhavato sayanabhuñjanādisabbakiriyānipphādako kattāyeva hoti. Ayañca loko pūjananamassanakiriyānipphādakoyevāti. Kathaṃ ayaṃ loko kiriyānipphādakoti? ‘‘Loko’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno hadayavatthunissito cittuppādo gahetabbo, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Evaṃ lokassa kattukārakabhāvo vijānitabboti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesupi evarūpesu ṭhānesu.

    ‘‘യം നരവരം പൂജയതേ ചേവ നമസ്സതി ചാ’’തി കമ്മകാരകആഖ്യാതകിരിയാഭാവേന യോജനാ ‘‘യം കരോതി, തം കമ്മ’’ന്തി വുത്തത്താ. യം കാതബ്ബം, തം കമ്മം ഹോതു. യം പൂജയതി ചേവ നമസ്സതി ച, കഥം തം കമ്മന്തി? ‘‘യം കരോതി, തം കമ്മ’’ന്തി സുത്തസ്സ ‘‘യം കരോതി കിരിയായ സമ്ബജ്ഝതി, കിരിയായ സമ്ബജ്ഝിതബ്ബം കമ്മ’’ന്തി അത്ഥസമ്ഭവതോ കരണവാചകവചനീയാദിസബ്ബകിരിയായ സമ്ബജ്ഝിതബ്ബം കമ്മം ഹോത്വേവ. അയഞ്ച നരവരോ പൂജനനമസ്സനകിരിയായ വാചകവചനീയഭാവേന സമ്ബജ്ഝിതബ്ബോയേവാതി. കഥം അയം നരവരോ വചനീയോതി? പൂജനനമസ്സനചേതനായ ആരമ്മണകരണവസേന നരവരോ വചനീയോ, ചേതനാ വാചകാ, ഏവം വാചകവചിതബ്ബഭാവോ ഹോത്വേവ. ‘‘യം നരവര’’ന്തി പഞ്ഞത്തിയാ പരമത്ഥതോ അവിജ്ജമാനായപി പഞ്ഞാപേതബ്ബോ സന്താനവസേന പവത്തമാനോ ലോകിയലോകുത്തരഗുണസഹിതോ ഖന്ധപഞ്ചകോ വുത്തോ, സോ ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോ, ചേതനാ പച്ചയുപ്പന്നാതി പച്ചയപച്ചയുപ്പന്നഭാവേന യോജനാ. ഏസ നയോ തീസു പിടകേസു ഏവരൂപേസു ഠാനേസു.

    ‘‘Yaṃnaravaraṃ pūjayate ceva namassati cā’’ti kammakārakaākhyātakiriyābhāvena yojanā ‘‘yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti vuttattā. Yaṃ kātabbaṃ, taṃ kammaṃ hotu. Yaṃ pūjayati ceva namassati ca, kathaṃ taṃ kammanti? ‘‘Yaṃ karoti, taṃ kamma’’nti suttassa ‘‘yaṃ karoti kiriyāya sambajjhati, kiriyāya sambajjhitabbaṃ kamma’’nti atthasambhavato karaṇavācakavacanīyādisabbakiriyāya sambajjhitabbaṃ kammaṃ hotveva. Ayañca naravaro pūjananamassanakiriyāya vācakavacanīyabhāvena sambajjhitabboyevāti. Kathaṃ ayaṃ naravaro vacanīyoti? Pūjananamassanacetanāya ārammaṇakaraṇavasena naravaro vacanīyo, cetanā vācakā, evaṃ vācakavacitabbabhāvo hotveva. ‘‘Yaṃ naravara’’nti paññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santānavasena pavattamāno lokiyalokuttaraguṇasahito khandhapañcako vutto, so ārammaṇapaccayena paccayo, cetanā paccayuppannāti paccayapaccayuppannabhāvena yojanā. Esa nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.

    ‘‘തസ്സ നരവരസ്സാ’’തി വിസേസനവിസേസിതബ്ബഭാവേന യോജനാ. നരവരോ നാമ നിമന്തിതബ്ബാദികോ ന ഹോതി, അഥ ഖോ പൂജേതബ്ബോ നമസ്സിതബ്ബോ ഏവാതി വിസേസേതി. തസ്സ പൂജേതബ്ബസ്സ ചേവ നമസ്സിതബ്ബസ്സ ച നരവരസ്സ സാസനവരന്തി ജഞ്ഞജനകഭാവേന യോജനാ. സാസനവരം നാമ പച്ചേകബുദ്ധസാവകബുദ്ധരാജരാജാദീനം സാസനവരം ന ഹോതി, പൂജേതബ്ബസ്സ ചേവ നമസ്സിതബ്ബസ്സ ച നരവരസ്സ തിലോകസ്സേവ സാസനവരന്തി നിയമേതി.

    ‘‘Tassa naravarassā’’ti visesanavisesitabbabhāvena yojanā. Naravaro nāma nimantitabbādiko na hoti, atha kho pūjetabbo namassitabbo evāti viseseti. Tassa pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa sāsanavaranti jaññajanakabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma paccekabuddhasāvakabuddharājarājādīnaṃ sāsanavaraṃ na hoti, pūjetabbassa ceva namassitabbassa ca naravarassa tilokasseva sāsanavaranti niyameti.

    ‘‘വിദൂഹി ഞേയ്യ’’ന്തി കത്തുകാരകകിതകിരിയാഭാവേന യോജനാ. കത്തുഭാവോ ഹേട്ഠാ വുത്തോവ. ‘‘വിദൂഹീ’’തി സത്തപഞ്ഞത്തിയാ പരമത്ഥതോ അവിജ്ജമാനായപി പഞ്ഞാപേതബ്ബോ സന്താനേ പവത്തമാനോ സാസനവരേ സമ്മോഹധംസകഞാണസഹിതോ ഹദയവത്ഥുനിസ്സിതോ ചിത്തുപ്പാദോ വുത്തോ, സോ യഥാരഹം ഹേതാധിപതിസഹജാതാദിപച്ചയേന പച്ചയോ നിപ്ഫാദകോ ഭവേ. ഞാ-ഇതിധാതുയാ അത്ഥഭൂതം ഞാണം പച്ചയുപ്പന്നം നിപ്ഫാദേയ്യം ഭവേ, ഏവം പച്ചയപച്ചയുപ്പന്നഭാവേന യോജനാ.

    ‘‘Vidūhi ñeyya’’nti kattukārakakitakiriyābhāvena yojanā. Kattubhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Vidūhī’’ti sattapaññattiyā paramatthato avijjamānāyapi paññāpetabbo santāne pavattamāno sāsanavare sammohadhaṃsakañāṇasahito hadayavatthunissito cittuppādo vutto, so yathārahaṃ hetādhipatisahajātādipaccayena paccayo nipphādako bhave. Ñā-itidhātuyā atthabhūtaṃ ñāṇaṃ paccayuppannaṃ nipphādeyyaṃ bhave, evaṃ paccayapaccayuppannabhāvena yojanā.

    ‘‘ഞേയ്യം സാസനവര’’ന്തി വിസേസനവിസേസ്യഭാവേന യോജനാ. സാസനവരം നാമ ന യേന കേനചി ഞേയ്യം, അഥ ഖോ വിദൂഹേവ സണ്ഹസുഖുമഞാണേന ഞേയ്യം സാസനവരന്തി വിസേസേതി.

    ‘‘Ñeyyaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma na yena kenaci ñeyyaṃ, atha kho vidūheva saṇhasukhumañāṇena ñeyyaṃ sāsanavaranti viseseti.

    ‘‘ഏതം സാസനവര’’ന്തി വിസേസനവിസേസ്യഭാവേന യോജനാ. സാസനവരം നാമ മയാ ബുദ്ധിയം അട്ഠപിതം അപ്പവത്തേതബ്ബം ഹോതി, മയാ ഇദാനി നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയഭാവേന ബുദ്ധിയം വിപരിവത്തമാനം ഠപേതബ്ബം പവത്തേതബ്ബം സാസനവരന്തി വിസേസേതി. ഏതം സാസനവരം നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയന്തി യോജനാ കാതബ്ബാ. തേനാഹ ‘‘ഏതം ഇദാനി അമ്ഹേഹി വിഭജിതബ്ബഹാരനയപട്ഠാനവിചാരണവിസയഭൂതം സാസന’’ന്തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ). ഇച്ചേവം നേത്തിയാ പഠമഗാഥായ സങ്ഖേപേന യോജനത്ഥോ സമത്തോ.

    ‘‘Etaṃ sāsanavara’’nti visesanavisesyabhāvena yojanā. Sāsanavaraṃ nāma mayā buddhiyaṃ aṭṭhapitaṃ appavattetabbaṃ hoti, mayā idāni nettippakaraṇassa visayabhāvena buddhiyaṃ viparivattamānaṃ ṭhapetabbaṃ pavattetabbaṃ sāsanavaranti viseseti. Etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti yojanā kātabbā. Tenāha ‘‘etaṃ idāni amhehi vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsana’’nti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Iccevaṃ nettiyā paṭhamagāthāya saṅkhepena yojanattho samatto.

    തത്ഥ ന്തി അനിയമനരവരസ്സ സത്ഥുനോ വാചകം പയോഗവന്തസബ്ബനാമം. അനിയമോ ച പൂജനനമസ്സനകിരിയായ അനിയമിതത്താ വുത്തോ, ന നരവരതോ അഞ്ഞസത്തസ്സ സമ്ഭവതോതി. ഏസ നയോ സേസാനിയതേസുപി തീസു പിടകേസു. ലോകിയന്തി ഏത്ഥ പുഞ്ഞാപുഞ്ഞാനി, തബ്ബിപാകോ ചാതി ലോകോ.ഏത്ഥ സത്തനികായേ പുഞ്ഞാപുഞ്ഞാനി ലോകിയന്തി പവത്തന്തി, തബ്ബിപാകോ ച ലോകിയതി പവത്തതി, ഇതി സത്തനികായസ്സ പുഞ്ഞാപുഞ്ഞാനം, തബ്ബിപാകസ്സ ച പവത്തനസ്സ ആധാരഭാവതോ ‘‘ഏത്ഥാ’’തിപദേന നിദ്ദിട്ഠോ സത്തനികായോ ലോകോനാമ. പൂജയതേതി വിഗ്ഗഹവിരഹിതം ആഖ്യാതപദം, സക്കച്ചം പൂജനം കരോതി.

    Tattha yanti aniyamanaravarassa satthuno vācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ. Aniyamo ca pūjananamassanakiriyāya aniyamitattā vutto, na naravarato aññasattassa sambhavatoti. Esa nayo sesāniyatesupi tīsu piṭakesu. Lokiyanti ettha puññāpuññāni, tabbipāko cāti loko.Ettha sattanikāye puññāpuññāni lokiyanti pavattanti, tabbipāko ca lokiyati pavattati, iti sattanikāyassa puññāpuññānaṃ, tabbipākassa ca pavattanassa ādhārabhāvato ‘‘etthā’’tipadena niddiṭṭho sattanikāyo lokonāma. Pūjayateti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ pūjanaṃ karoti.

    ലോകം പാലേന്തീതി ലോകപാലാ, പുഞ്ഞാപുഞ്ഞാനഞ്ചേവ തബ്ബിപാകസ്സ ച പവത്തനാധാരത്താ ലോകാ ച. കേ തേ? ചത്താരോ മഹാരാജാനോ, ഇന്ദയമവരുണകുവേരാ വാ, ഖത്തിയചതുമഹാരാജസക്കസുയാമസന്തുസിതസുനിമ്മിതപരനിമ്മിതവസവത്തിമഹാബ്രഹ്മാദയോ വാ. പാലനഞ്ചേത്ഥ ഇസ്സരിയാധിപച്ചേന തംതംസത്തലോകസ്സ അഞ്ഞമഞ്ഞവിഹേസനനിവാരണാദിആണാപവത്താപനയസപരിവാരട്ഠാനന്തരാദിനിയ്യാദനാ, സഹ ലോകപാലേഹി യോ വത്തതീതി സലോകപാലോ. അഥ വാ യേ ഹിരോത്തപ്പാ ലോകം പാലേന്തി, ഇതി പാലനതോ തേ ഹിരോത്തപ്പാ ലോകപാലാ. തേനാഹ ഭഗവാ ‘‘ദ്വേമേ, ഭിക്ഖവേ, സുക്കാ ധമ്മാ ലോകം പാലേന്തീ’’തി (അ॰ നി॰ ൨.൯; ഇതിവു॰ ൪൨). ലോകപാലേഹി ഹിരോത്തപ്പേഹി സമന്നാഗതോ ലോകോ സലോകപാലോ നാമ. ഹിരോത്തപ്പസമ്പന്നോ ഹി സപ്പുരിസോ ലോകോ സക്കച്ചം സദാ സബ്ബകാലേസു പൂജയതി ചേവ നമസ്സതി ച പാപഹിരിജിഗുച്ഛനതോ, ധമ്മച്ഛന്ദവന്തതായ ച.

    Lokaṃ pālentīti lokapālā, puññāpuññānañceva tabbipākassa ca pavattanādhārattā lokā ca. Ke te? Cattāro mahārājāno, indayamavaruṇakuverā vā, khattiyacatumahārājasakkasuyāmasantusitasunimmitaparanimmitavasavattimahābrahmādayo vā. Pālanañcettha issariyādhipaccena taṃtaṃsattalokassa aññamaññavihesananivāraṇādiāṇāpavattāpanayasaparivāraṭṭhānantarādiniyyādanā, saha lokapālehi yo vattatīti salokapālo. Atha vā ye hirottappā lokaṃ pālenti, iti pālanato te hirottappā lokapālā. Tenāha bhagavā ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālentī’’ti (a. ni. 2.9; itivu. 42). Lokapālehi hirottappehi samannāgato loko salokapālo nāma. Hirottappasampanno hi sappuriso loko sakkaccaṃ sadā sabbakālesu pūjayati ceva namassati ca pāpahirijigucchanato, dhammacchandavantatāya ca.

    അഞ്ഞേ പന പൂജേന്താ നമസ്സന്താപി കദാചിയേവ പൂജേന്തി നമസ്സന്തി, ന സബ്ബദാതി. സദാതി പൂജനനമസ്സനകാലവാചകവിഗ്ഗഹവിരഹിതം വികപ്പനാമം, സബ്ബനാമം വാ. നമസ്സതീതി വിഗ്ഗഹവിരഹിതം ആഖ്യാതപദം, സക്കച്ചം നമസ്സനം കരോതി. തസ്സേതാതി ഏത്ഥ തസ്സാതി നിയമവാചകം പയോഗവന്തസബ്ബനാമം വിഗ്ഗഹവിരഹിതമേവ. നിയമോ ച പൂജനനമസ്സനകിരിയായ വിസേസിതോ. തസ്മാ തസ്സ പൂജനനമസ്സനകിരിയായ നിയമിതബ്ബസ്സ പൂജേതബ്ബസ്സ നമസ്സിതബ്ബസ്സ നരവരസ്സാതി അത്ഥോ യുത്തോവ. സേസനിയമേസു അഞ്ഞേസുപി ഏസേവ നയോ. ഏതന്തി ആചരിയേന വിഭജിതബ്ബഹാരനയപട്ഠാനവിചാരണവിസയഭൂതസ്സ സാസനവരപരാമസനം പയോഗവന്തസബ്ബനാമം വിഗ്ഗഹവിരഹിതം.

    Aññe pana pūjentā namassantāpi kadāciyeva pūjenti namassanti, na sabbadāti. Sadāti pūjananamassanakālavācakaviggahavirahitaṃ vikappanāmaṃ, sabbanāmaṃ vā. Namassatīti viggahavirahitaṃ ākhyātapadaṃ, sakkaccaṃ namassanaṃ karoti. Tassetāti ettha tassāti niyamavācakaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitameva. Niyamo ca pūjananamassanakiriyāya visesito. Tasmā tassa pūjananamassanakiriyāya niyamitabbassa pūjetabbassa namassitabbassa naravarassāti attho yuttova. Sesaniyamesu aññesupi eseva nayo. Etanti ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtassa sāsanavaraparāmasanaṃ payogavantasabbanāmaṃ viggahavirahitaṃ.

    സാസതി ഏതേനാതി സാസനം, ഏതേന നവവിധസുത്തന്തേന, നവവിധസുത്തന്തസഹിതേന വാ വരേന സബ്ബേന സമത്ഥേ വേനേയ്യേ ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികപരമത്ഥേഹി തിവിധയാനമുഖേന യഥാരഹം സത്തേ സാസതി അനുസാസതി വിനേതി. ഇതി സാസനാനുസാസനകിരിയാനുസാരേന വേനേയ്യസത്താനം ജാനനപടിപജ്ജനാധിഗമസ്സ കാരണകരണത്താ ‘‘ഏതേനാ’’തി പദേന നിദ്ദിട്ഠം നവവിധസുത്തന്തം, നവവിധസുത്തന്തസഹിതം വാ വരം സബ്ബം സാസനം നാമ. നവവിധസുത്തന്തദേസനായ ഹി വേനേയ്യാനം ജാനനം പുരിമജാനനേന പച്ഛിമജാനനം, ജാനനേന പടിപജ്ജനേന പച്ഛിമപടിപജ്ജനേന അധിഗമോ, പുരിമാധിഗമേന പച്ഛിമാധിഗമോ ഹോതി. തേന വുത്തം ‘‘സദ്ധാ സീലം സുതം ചാഗോ പഞ്ഞാ സദ്ധായ സീലസ്സ സുതസ്സ ചാഗസ്സ പഞ്ഞായാ’’തി (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൪൨൩) ച ‘‘പഠമസ്സ ഝാനസ്സ പരികമ്മം പഠമസ്സ ഝാനസ്സ’’ത്യാദി (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൪൨൩) ച. സാസധാതുയാ ദേസനാസദ്ദോ ച തംജനകോ ദേസനാഞാണസമ്പയുത്തചിത്തുപ്പാദോ ച മുഖ്യത്ഥോ, തംഉപനിസ്സയപച്ചയാ വേനേയ്യാനം അത്ഥജാനനപടിപജ്ജനഅധിഗമനാദി കാരണൂപചാരത്ഥോ, ‘‘ഏതേനാ’’തി പദേന വുത്തായ സാസനഭൂതായ നാമപഞ്ഞത്തിയാ കരണസത്തിസങ്ഖാതാ ഉപനിസ്സയപച്ചയസത്തി ഫലൂപചാരത്ഥോ. ഇതി-സദ്ദോപി തമേവ നാമപഞ്ഞത്തിയാ ഉപനിസ്സയപച്ചയസത്തിം ഹേതുഭാവേന പരാമസതി, തസ്സാ സത്തിയാ ആധാരഭൂതാ നാമപഞ്ഞത്തി യു-പച്ചയത്ഥോ. ഏസേവ നയോ തീസു പിടകേസു ഏവരൂപേസു ഠാനേസു.

    Sāsati etenāti sāsanaṃ, etena navavidhasuttantena, navavidhasuttantasahitena vā varena sabbena samatthe veneyye diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi tividhayānamukhena yathārahaṃ satte sāsati anusāsati vineti. Iti sāsanānusāsanakiriyānusārena veneyyasattānaṃ jānanapaṭipajjanādhigamassa kāraṇakaraṇattā ‘‘etenā’’ti padena niddiṭṭhaṃ navavidhasuttantaṃ, navavidhasuttantasahitaṃ vā varaṃ sabbaṃ sāsanaṃ nāma. Navavidhasuttantadesanāya hi veneyyānaṃ jānanaṃ purimajānanena pacchimajānanaṃ, jānanena paṭipajjanena pacchimapaṭipajjanena adhigamo, purimādhigamena pacchimādhigamo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘saddhā sīlaṃ sutaṃ cāgo paññā saddhāya sīlassa sutassa cāgassa paññāyā’’ti (paṭṭhā. 1.1.423) ca ‘‘paṭhamassa jhānassa parikammaṃ paṭhamassa jhānassa’’tyādi (paṭṭhā. 1.1.423) ca. Sāsadhātuyā desanāsaddo ca taṃjanako desanāñāṇasampayuttacittuppādo ca mukhyattho, taṃupanissayapaccayā veneyyānaṃ atthajānanapaṭipajjanaadhigamanādi kāraṇūpacārattho, ‘‘etenā’’ti padena vuttāya sāsanabhūtāya nāmapaññattiyā karaṇasattisaṅkhātā upanissayapaccayasatti phalūpacārattho. Iti-saddopi tameva nāmapaññattiyā upanissayapaccayasattiṃ hetubhāvena parāmasati, tassā sattiyā ādhārabhūtā nāmapaññatti yu-paccayattho. Eseva nayo tīsu piṭakesu evarūpesu ṭhānesu.

    ഏകന്തനിയ്യാനട്ഠേന, അനഞ്ഞസാധാരണഗുണതായ ച ഉത്തമട്ഠേന വരം ഉത്തമം, പരിയത്തിസാസനമ്ഹി ഫലനിയ്യാദനതോ, മഗ്ഗനിയ്യാനഹേതുഭാവതോ ച നിയ്യാനട്ഠേന, സാവകാദീഹി അജനിയത്താ അസാധാരണട്ഠേന ച ഉത്തമട്ഠേന വരം, വരിതബ്ബന്തി വാ വരം. യഥാവുത്തസ്സ സാസനസ്സ പണ്ഡിതേഹി അഭിപത്ഥിതസമിദ്ധിഹേതുതായ വരിതബ്ബത്താ പത്ഥേതബ്ബത്താ സാസനവരം നാമ, യഥാവുത്തട്ഠേന വാ സാസനഞ്ച തം വരഞ്ചാതി സാസനവരം. -സദ്ദേന സത്തിഭേദം, തം-സദ്ദേന അത്ഥാഭേദം ദേസ്സേതി.

    Ekantaniyyānaṭṭhena, anaññasādhāraṇaguṇatāya ca uttamaṭṭhena varaṃ uttamaṃ, pariyattisāsanamhi phalaniyyādanato, magganiyyānahetubhāvato ca niyyānaṭṭhena, sāvakādīhi ajaniyattā asādhāraṇaṭṭhena ca uttamaṭṭhena varaṃ, varitabbanti vā varaṃ. Yathāvuttassa sāsanassa paṇḍitehi abhipatthitasamiddhihetutāya varitabbattā patthetabbattā sāsanavaraṃ nāma, yathāvuttaṭṭhena vā sāsanañca taṃ varañcāti sāsanavaraṃ. Ca-saddena sattibhedaṃ, taṃ-saddena atthābhedaṃ desseti.

    വിദന്തീതി വിദൂ. യേ പണ്ഡിതാ യഥാസഭാവതോ കമ്മകമ്മഫലാനി, കുസലാദിഭേദേ ച ധമ്മേ വിദന്തി, ഇതി വിദനതോ തേ പണ്ഡിതാ വിദൂ നാമ, തേഹി. ഞാതബ്ബന്തി ഞേയ്യം. ഞാ-ധാതുയാ നിപ്പരിയായതോ ആരമ്മണികം ഞാണം വുത്തം, ഠാനൂപചാരതോ സാസനവരസ്സ ആരമ്മണപച്ചയഭാവോ ദസ്സിതോ, ഇതി-സദ്ദേന ആരമ്മണപച്ചയഭാവോ പരാമസിതോ. തസ്സ ഇതി-സദ്ദേന പരാമസിതബ്ബസ്സ ആരമ്മണപച്ചയഭാവസ്സ ആധാരം സാസനവരം ണ്യ-പച്ചയത്ഥോതി ദട്ഠബ്ബം. ഞാണം അരഹതീതി വാ ഞേയ്യം, വിദൂനം ഞാണം ജാനനം ആരമ്മണഭാവേന അരഹതീതി അത്ഥോ. ഇമസ്മിം നയേ തദ്ധിതപദം ദട്ഠബ്ബം.

    Vidantīti vidū. Ye paṇḍitā yathāsabhāvato kammakammaphalāni, kusalādibhede ca dhamme vidanti, iti vidanato te paṇḍitā vidū nāma, tehi. Ñātabbanti ñeyyaṃ. Ñā-dhātuyā nippariyāyato ārammaṇikaṃ ñāṇaṃ vuttaṃ, ṭhānūpacārato sāsanavarassa ārammaṇapaccayabhāvo dassito, iti-saddena ārammaṇapaccayabhāvo parāmasito. Tassa iti-saddena parāmasitabbassa ārammaṇapaccayabhāvassa ādhāraṃ sāsanavaraṃ ṇya-paccayatthoti daṭṭhabbaṃ. Ñāṇaṃ arahatīti vā ñeyyaṃ, vidūnaṃ ñāṇaṃ jānanaṃ ārammaṇabhāvena arahatīti attho. Imasmiṃ naye taddhitapadaṃ daṭṭhabbaṃ.

    നരതി നേതീതി നരോ. യോ പുരിസോ അത്താനം ഇത്ഥീനം ഉച്ചട്ഠാനം നരതി നേതി, ഇതി നരനതോ നയനതോ സോ പുരിസോ നരോ നാമ. സോ ഹി പുത്തഭൂതോപി മാതുയാ പിതുട്ഠാനേ തിട്ഠതി, കനിട്ഠഭാതുഭൂതോപി ജേട്ഠഭഗിനീനം പിതുട്ഠാനേ തിട്ഠതി. അഥ വാ നരിതബ്ബോ നേതബ്ബോതി നരോ. സോ ഹി ജാതകാലതോ പട്ഠായ യാവ അത്തനോ സഭാവേന അത്താനം ധാരേതും സമത്ഥോ ന ഹോതി, താവ പരേഹി നേതബ്ബോ, ന തഥാ അഞ്ഞോ തിരച്ഛാനാദികോതി. ഏത്ഥ പന സത്ഥുവിസയതായ നരതി വേനേയ്യസത്തേതി നരോതി അത്ഥോ അധിപ്പേതോ. സത്ഥാ ഹി സത്തേ അപായാദിതോ സുഗതിം വാ മഗ്ഗഫലനിബ്ബാനം വാ നേതീതി. സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാദിഅനേകഗുണസമന്നാഗതത്താ വരോ ഉത്തമോ, വരിതബ്ബോ പത്ഥേതബ്ബോതി വാ വരോ, തിലോകഗ്ഗോ. പകതിയാ ഉച്ചട്ഠാനട്ഠോ നരോ ഗുണുത്തമേന സമന്നാഗതോ വരോ, നരോ ച സോ വരോ ചാതി നരവരോ. ച-ത-സദ്ദാനം അത്ഥഭേദോ വുത്തോവ, വിസേസനപരപദസമാസോയം. യേന വുത്തം ‘‘അഗ്ഗപുഗ്ഗലസ്സാതി അത്ഥോ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ). അഞ്ഞേ പന ‘‘നരാനം, നരേസു വാ വരോതി നരവരോ’’തി വദന്തി, തം വചനം ‘‘അഗ്ഗപുഗ്ഗലസ്സാതി അത്ഥോ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ) അട്ഠകഥാവചനേന വിരുജ്ഝതി മഞ്ഞേ. തസ്സ നരവരസ്സാതി. ഇച്ചേവം നേത്തിപ്പകരണസ്സ ആദിഗാഥായ സമാസേന ച വചനത്ഥോ സമത്തോ.

    Narati netīti naro. Yo puriso attānaṃ itthīnaṃ uccaṭṭhānaṃ narati neti, iti naranato nayanato so puriso naro nāma. So hi puttabhūtopi mātuyā pituṭṭhāne tiṭṭhati, kaniṭṭhabhātubhūtopi jeṭṭhabhaginīnaṃ pituṭṭhāne tiṭṭhati. Atha vā naritabbo netabboti naro. So hi jātakālato paṭṭhāya yāva attano sabhāvena attānaṃ dhāretuṃ samattho na hoti, tāva parehi netabbo, na tathā añño tiracchānādikoti. Ettha pana satthuvisayatāya narati veneyyasatteti naroti attho adhippeto. Satthā hi satte apāyādito sugatiṃ vā maggaphalanibbānaṃ vā netīti. Sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgatattā varo uttamo, varitabbo patthetabboti vā varo, tilokaggo. Pakatiyā uccaṭṭhānaṭṭho naro guṇuttamena samannāgato varo, naro ca so varo cāti naravaro. Ca-ta-saddānaṃ atthabhedo vuttova, visesanaparapadasamāsoyaṃ. Yena vuttaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā). Aññe pana ‘‘narānaṃ, naresu vā varoti naravaro’’ti vadanti, taṃ vacanaṃ ‘‘aggapuggalassāti attho’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā) aṭṭhakathāvacanena virujjhati maññe. Tassa naravarassāti. Iccevaṃ nettippakaraṇassa ādigāthāya samāsena ca vacanattho samatto.

    സരൂപത്ഥോ യോജനത്ഥവചനത്ഥാനുസാരേന വിജാനിതബ്ബോ. തഥാപി വിസും സുട്ഠു ജാനനത്ഥായ പുന വത്തബ്ബോ. ‘‘യ’’ന്തി പദസ്സ അനഞ്ഞസാധാരണസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാദിഅനേകഗുണസമ്പന്നോ സലോകപാലേന ലോകേന പൂജേതബ്ബോ ചേവ നമസ്സിതബ്ബോ ച സാസനവരദേസകോ തിലോകഗ്ഗോ സരൂപത്ഥോ. ‘‘ലോകോ’’തി പദസ്സ യഥാവുത്തലോകപാലസഹിതോ സദ്ധാചാഗാദിസമ്പന്നോ സബ്ബസത്തലോകോ സരൂപത്ഥോ. ലോകസദ്ദോ ഏകവചനയുത്തോപി ജാതിസദ്ദത്താ നിരവസേസതോ സത്തേ സങ്ഗണ്ഹാതി യഥാ ‘‘മഹാജനോ’’തി. കാമഞ്ചേത്ഥ ലോകസദ്ദോ ‘‘ലോകവിദൂ’’ത്യാദീസു സങ്ഖാരഭാജനേസുപി പവത്തോ, പൂജനനമസ്സനകിരിയാസാധനത്താ പന സത്തലോകേവ വാചകഭാവേന പവത്തോതി. തേനാഹ ‘‘പൂജനകിരിയായോഗ്യഭൂതതാവസേനാ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ).

    Sarūpattho yojanatthavacanatthānusārena vijānitabbo. Tathāpi visuṃ suṭṭhu jānanatthāya puna vattabbo. ‘‘Ya’’nti padassa anaññasādhāraṇasabbaññutaññāṇādianekaguṇasampanno salokapālena lokena pūjetabbo ceva namassitabbo ca sāsanavaradesako tilokaggo sarūpattho. ‘‘Loko’’ti padassa yathāvuttalokapālasahito saddhācāgādisampanno sabbasattaloko sarūpattho. Lokasaddo ekavacanayuttopi jātisaddattā niravasesato satte saṅgaṇhāti yathā ‘‘mahājano’’ti. Kāmañcettha lokasaddo ‘‘lokavidū’’tyādīsu saṅkhārabhājanesupi pavatto, pūjananamassanakiriyāsādhanattā pana sattalokeva vācakabhāvena pavattoti. Tenāha ‘‘pūjanakiriyāyogyabhūtatāvasenā’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    പൂജയതേതി ഏത്ഥ പൂജനകിരിയായ മുഖ്യതോ പൂജനസങ്ഖാതോ പൂജേന്താനം ചിത്തുപ്പാദോ സരൂപത്ഥോ, ഫലൂപചാരേന തംചിത്തുപ്പാദസ്സ ആരമ്മണപകതൂപനിസ്സയഭൂതാ വുത്തപ്പകാരാ സബ്ബേ ബുദ്ധഗുണാ സരൂപത്ഥാ. തേ-വിഭത്തിപച്ചയസ്സ പൂജനകിരിയാസാധകോ വുത്തപ്പകാരോ ലോകോ ച സരൂപത്ഥോ, ഏവം സതി അത്ഥഭേദാഭാവതോ ദ്വീസു വാചകേസു ഏകോവ വാചകോ വത്തബ്ബോ, കസ്മാ ഏകസ്മിം അത്ഥേ ദ്വേ വാചകാ വുത്താതി? നായം ദോസോ ദ്വിന്നം വാചകാനം സാമഞ്ഞവിസേസവാചകത്താ. ലോകസദ്ദോ ഹി പൂജനകിരിയാസാധകോ, അഞ്ഞകിരിയാസാധകോ ച വദതീതി സാമഞ്ഞവാചകോ ച ഹോതി. പൂജയതേ-സദ്ദോ ലോകപൂജനഇത്ഥിപൂജനപുരിസപൂജനതിരച്ഛാനപൂജനാദികിരിയാസാധകഞ്ച വദതീതി സാമഞ്ഞവാചകോ . തസ്മാ പൂജയതേ-സദ്ദോ ലോകസദ്ദസ്സ സരൂപത്ഥോ, പൂജനകിരിയാസാധകോ ച ന അഞ്ഞകിരിയാസാധകോതി നിയമേതി. ലോകസദ്ദോ ച പൂജയതേസദ്ദസ്സ സരൂപത്ഥോ പൂജനകിരിയാസാധകോ. ലോകോ പന പൂജനകിരിയാസാധകോ ഇത്ഥിപുരിസതിരച്ഛാനാദികോതി നിയമേതി. തീസു പിടകേസു അഞ്ഞേസുപി ഏവരൂപേസു ഠാനേസു ഏസേവ നയോ.

    Pūjayateti ettha pūjanakiriyāya mukhyato pūjanasaṅkhāto pūjentānaṃ cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpatthā. Te-vibhattipaccayassa pūjanakiriyāsādhako vuttappakāro loko ca sarūpattho, evaṃ sati atthabhedābhāvato dvīsu vācakesu ekova vācako vattabbo, kasmā ekasmiṃ atthe dve vācakā vuttāti? Nāyaṃ doso dvinnaṃ vācakānaṃ sāmaññavisesavācakattā. Lokasaddo hi pūjanakiriyāsādhako, aññakiriyāsādhako ca vadatīti sāmaññavācako ca hoti. Pūjayate-saddo lokapūjanaitthipūjanapurisapūjanatiracchānapūjanādikiriyāsādhakañca vadatīti sāmaññavācako . Tasmā pūjayate-saddo lokasaddassa sarūpattho, pūjanakiriyāsādhako ca na aññakiriyāsādhakoti niyameti. Lokasaddo ca pūjayatesaddassa sarūpattho pūjanakiriyāsādhako. Loko pana pūjanakiriyāsādhako itthipurisatiracchānādikoti niyameti. Tīsu piṭakesu aññesupi evarūpesu ṭhānesu eseva nayo.

    ‘‘സലോകപാലോ’’തി പദസ്സ യഥാവുത്തസേട്ഠലോകപാലസഹഗതോ, പൂജനനമസ്സനകിരിയാസാധകോ ച സത്തനികായോ സരൂപത്ഥോ. ‘‘സദാ’’തി പദസ്സ രത്തിദിവസകാലോ അതീതഭഗവതോ ധരമാനകാലോ തതോ പരകാലോ അഭിനീഹാരതോ യാവ സാസനന്തരധാനാ കാലോ തതോ പരകാലോ സരൂപത്ഥോ. സോ പന അനാഗതബുദ്ധുപ്പജ്ജനകാലോ അതീതസമ്മാസമ്ബുദ്ധേ ഇദാനി പൂജയന്തി നമസ്സന്തി വിയ പൂജയിസ്സതി ചേവ നമസ്സിസ്സതി ച. നമസ്സതീതി ഏത്ഥ നമസ്സനകിരിയായ മുഖ്യതോ നമസ്സനസങ്ഖാതോ ചിത്തുപ്പാദോ സരൂപത്ഥോ, ഫലൂപചാരേന തംചിത്തുപ്പാദസ്സ ആരമ്മണപകതൂപനിസ്സയഭൂതാ വുത്തപ്പകാരാ സബ്ബേ ബുദ്ധഗുണാ സരൂപത്ഥോ. തി-വിഭത്തിപച്ചയസ്സ നമസ്സനകിരിയാസാധകോ യഥാവുത്തസത്തനികായോ ലോകോ ച സരൂപത്ഥോ, അത്ഥഭേദാഭാവേപി ദ്വിന്നം വാചകാനം പവത്തഭാവോ ഹേട്ഠാ വുത്തോവ. ‘‘ചാ’’തി പദസ്സ ഇധേകച്ചോ പൂജേന്തോപി ന നമസ്സതി, നമസ്സന്തോപി ന പൂജേതി ച, അയം പന സത്തനികായോ ലോകോ പൂജയതി ചേവ നമസ്സതി ചാതി സമുച്ചയത്ഥോ സരൂപത്ഥോ.

    ‘‘Salokapālo’’ti padassa yathāvuttaseṭṭhalokapālasahagato, pūjananamassanakiriyāsādhako ca sattanikāyo sarūpattho. ‘‘Sadā’’ti padassa rattidivasakālo atītabhagavato dharamānakālo tato parakālo abhinīhārato yāva sāsanantaradhānā kālo tato parakālo sarūpattho. So pana anāgatabuddhuppajjanakālo atītasammāsambuddhe idāni pūjayanti namassanti viya pūjayissati ceva namassissati ca. Namassatīti ettha namassanakiriyāya mukhyato namassanasaṅkhāto cittuppādo sarūpattho, phalūpacārena taṃcittuppādassa ārammaṇapakatūpanissayabhūtā vuttappakārā sabbe buddhaguṇā sarūpattho. Ti-vibhattipaccayassa namassanakiriyāsādhako yathāvuttasattanikāyo loko ca sarūpattho, atthabhedābhāvepi dvinnaṃ vācakānaṃ pavattabhāvo heṭṭhā vuttova. ‘‘Cā’’ti padassa idhekacco pūjentopi na namassati, namassantopi na pūjeti ca, ayaṃ pana sattanikāyo loko pūjayati ceva namassati cāti samuccayattho sarūpattho.

    തസ്സാതി ഏത്ഥ തം-സദ്ദസ്സ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാദിഅനേകഗുണസമന്നാഗതോ പൂജേതബ്ബോ നമസ്സിതബ്ബോ തിലോകഗ്ഗോ സത്ഥാ സരൂപത്ഥോ, ഛട്ഠീവിഭത്തിയാ ജനകസ്സ നരവരസ്സ ജഞ്ഞേന സാസനവരേന സമ്ബന്ധോ പധാനസരൂപത്ഥോ, ജഞ്ഞസാസനവരസ്സ ജനകേന നരവരേന സമ്ബന്ധോ അപധാനസരൂപത്ഥോ. തീസു പിടകേസു ഏവരൂപേസു അഞ്ഞേസുപി ഏസേവ നയോ.

    Tassāti ettha taṃ-saddassa sabbaññutaññāṇādianekaguṇasamannāgato pūjetabbo namassitabbo tilokaggo satthā sarūpattho, chaṭṭhīvibhattiyā janakassa naravarassa jaññena sāsanavarena sambandho padhānasarūpattho, jaññasāsanavarassa janakena naravarena sambandho apadhānasarūpattho. Tīsu piṭakesu evarūpesu aññesupi eseva nayo.

    ‘‘ഏത’’ന്തി പദസ്സ ആചരിയേന വിഭജിതബ്ബഹാരനയപട്ഠാനവിചാരണവിസയഭൂതം സാസനം സരൂപത്ഥോ. ‘‘സാസനവര’’ന്തി പദസ്സാപി തമേവ സരൂപത്ഥോ, ഏതം സാസനവരം പരിയത്തിപടിപത്തിപടിവേധഭേദേന തിവിധമ്പി പരിയത്തിസാസനമേവ സബ്ബസാസനമൂലഭൂതത്താ, നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയഭൂതത്താ ച വിസേസതോ അധിപ്പേതം തസ്സ മൂലഭൂതഭാവതോ വിനയസംവണ്ണനാദീസു ബഹൂപകാരേന ദസ്സിതോതി അമ്ഹേഹി ന വത്തബ്ബോ. വദന്തോപി അഞ്ഞം രചിതബ്ബം രചിതും അസമത്ഥോവ ഹുത്വാ വദതീതി ഗഹിതബ്ബോ വദേയ്യ.

    ‘‘Eta’’nti padassa ācariyena vibhajitabbahāranayapaṭṭhānavicāraṇavisayabhūtaṃ sāsanaṃ sarūpattho. ‘‘Sāsanavara’’nti padassāpi tameva sarūpattho, etaṃ sāsanavaraṃ pariyattipaṭipattipaṭivedhabhedena tividhampi pariyattisāsanameva sabbasāsanamūlabhūtattā, nettippakaraṇassa visayabhūtattā ca visesato adhippetaṃ tassa mūlabhūtabhāvato vinayasaṃvaṇṇanādīsu bahūpakārena dassitoti amhehi na vattabbo. Vadantopi aññaṃ racitabbaṃ racituṃ asamatthova hutvā vadatīti gahitabbo vadeyya.

    തം പന പരിയത്തിസാസനം വിമുത്തിരസവസേന ഏകവിധം, ധമ്മവിനയവസേന ദുവിധം, വിനയപിടകസുത്തന്തപിടകഅഭിധമ്മപിടകവസേന തിവിധം , ആണാദേസനാവോഹാരദേസനാപരമത്ഥദേസനാവസേന തിവിധം, യഥാപരാധസാസനായഥാനുലോമസാസനായഥാധമ്മസാസനാഭേദേനപി തിവിധം, സംവരാസംവരകഥാദിട്ഠിവിനിവേഠനകഥാനാമരൂപപരിച്ഛേദകഥാഭേദേനപി തിവിധം. ഏത്ഥ ച ദേസനാ ദേസകാധീനാ, സാസനം സാസിതബ്ബായത്തം, കഥാ കഥേതബ്ബത്ഥാപേക്ഖാതി വിസേസോ. ദീഘനികായോ, മജ്ഝിമനികായോ, സംയുത്തനികായോ, അങ്ഗുത്തരനികായോ, ഖുദ്ദകനികായോതി നികായഭേദേന പന പഞ്ചവിധം; സുത്തഗേയ്യവേയ്യാകരണഗാഥാഉദാനഇതിവുത്തകജാതകഅബ്ഭുതധമ്മവേദല്ലഭേദേന പന നവവിധം; ധമ്മക്ഖന്ധഭേദേന പന ചതുരാസീതിധമ്മക്ഖന്ധസഹസ്സവിധം; ‘‘സംകിലേസഭാഗിയവാസനാഭാഗിയനിബ്ബേധഭാഗിയഅസേക്ഖഭാഗിയാതി അമിസ്സാനി ചത്താരി; സംകിലേസഭാഗിയവാസനാഭാഗിയസംകിലേസഭാഗിയനിബ്ബേധ ഭാഗിയസംകിലേസഭാഗിയഅസേക്ഖഭാഗിയവാസനാഭാഗിയനിബ്ബേധഭാഗിയാതി മിസ്സകദുകാനി ചത്താരി; സംകിലേസഭാഗിയവാസനാഭാഗിയഅസേക്ഖഭാഗിയസംകിലേസഭാഗിയവാസനാ ഭാഗിയനിബ്ബേധഭാഗിയാതി മിസ്സകതികാനി ദ്വേ; തണ്ഹാസംകിലേസദിട്ഠിസംകിലേസദുച്ചരിതസംകിലേസതണ്ഹാവോദാനഭാഗിയദിട്ഠിവ- ഉദാനഭാഗിയദുച്ചരിതവോദാനഭാഗിയാതിഛാ’’തി (നേത്തി॰ ൮൯) സോളസന്നം സുത്താനം ഭേദേന സോളസവിധം; ‘‘ലോകിയലോകുത്തരലോകിയലോകുത്തരസത്താധിട്ഠാനധമ്മാധിട്ഠാനസത്തധമ്മാധിട്ഠാനഞാണഞേയ്യ- ഞാണഞേയ്യദസ്സനഭാവനാദസ്സനഭാവനാസകവചനപരവചനസകവചനപരവചന വിസ്സജ്ജനീയഅവിസ്സജ്ജനീയവിസ്സജ്ജനീയഅവിസ്സജ്ജനീയകമ്മവിപാകകമ്മവിപാകകുസല അകുസലകുസലാകുസലഅനുഞ്ഞാതപടിക്ഖിത്തഅനുഞ്ഞാതപടിക്ഖിത്തഥവസ്സ ഭേദേന അട്ഠവീസതിവിധ’’ന്തി (നേത്തി॰ ൧൧൨) ഏവമാദിബഹുവിധം പരിയത്തിസാസനം നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസേസതോ വിസയം. തസ്സ വിസയഭാവേ സതി പടിപത്തിപടിവേധസങ്ഖാതം സാസനദ്വയമ്പി തമ്മൂലകത്താ വിസയം ഹോതി പരിയായതോതി ദട്ഠബ്ബം.

    Taṃ pana pariyattisāsanaṃ vimuttirasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, vinayapiṭakasuttantapiṭakaabhidhammapiṭakavasena tividhaṃ , āṇādesanāvohāradesanāparamatthadesanāvasena tividhaṃ, yathāparādhasāsanāyathānulomasāsanāyathādhammasāsanābhedenapi tividhaṃ, saṃvarāsaṃvarakathādiṭṭhiviniveṭhanakathānāmarūpaparicchedakathābhedenapi tividhaṃ. Ettha ca desanā desakādhīnā, sāsanaṃ sāsitabbāyattaṃ, kathā kathetabbatthāpekkhāti viseso. Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti nikāyabhedena pana pañcavidhaṃ; suttageyyaveyyākaraṇagāthāudānaitivuttakajātakaabbhutadhammavedallabhedena pana navavidhaṃ; dhammakkhandhabhedena pana caturāsītidhammakkhandhasahassavidhaṃ; ‘‘saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyaasekkhabhāgiyāti amissāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyasaṃkilesabhāgiyanibbedha bhāgiyasaṃkilesabhāgiyaasekkhabhāgiyavāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakadukāni cattāri; saṃkilesabhāgiyavāsanābhāgiyaasekkhabhāgiyasaṃkilesabhāgiyavāsanā bhāgiyanibbedhabhāgiyāti missakatikāni dve; taṇhāsaṃkilesadiṭṭhisaṃkilesaduccaritasaṃkilesataṇhāvodānabhāgiyadiṭṭhiva- udānabhāgiyaduccaritavodānabhāgiyātichā’’ti (netti. 89) soḷasannaṃ suttānaṃ bhedena soḷasavidhaṃ; ‘‘lokiyalokuttaralokiyalokuttarasattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānasattadhammādhiṭṭhānañāṇañeyya- ñāṇañeyyadassanabhāvanādassanabhāvanāsakavacanaparavacanasakavacanaparavacana vissajjanīyaavissajjanīyavissajjanīyaavissajjanīyakammavipākakammavipākakusala akusalakusalākusalaanuññātapaṭikkhittaanuññātapaṭikkhittathavassa bhedena aṭṭhavīsatividha’’nti (netti. 112) evamādibahuvidhaṃ pariyattisāsanaṃ nettippakaraṇassa visesato visayaṃ. Tassa visayabhāve sati paṭipattipaṭivedhasaṅkhātaṃ sāsanadvayampi tammūlakattā visayaṃ hoti pariyāyatoti daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘വിദൂഹീ’’തി പദസ്സ യഥാവുത്തസാസനവരസ്സ സപരസന്താനപവത്തനപവത്താപനാദിവസേന വിജാനനസമത്ഥോ സണ്ഹസുഖുമഞാണാദിഗുണസമ്പന്നോ കല്യാണപുഥുജ്ജനസോതാപന്നാദികോ പുഗ്ഗലോ സരൂപത്ഥോ. ‘‘ഞേയ്യ’’ന്തി പദസ്സ താദിസേഹി വിദൂഹി സണ്ഹസുഖുമഞാണാദിനാ വിജാനിതബ്ബം സാസനവരം സരൂപത്ഥോ. ‘‘നരവരസ്സാ’’തി പദസ്സ ഏകവിധാദിഭേദസ്സ സാസനവരസ്സ ജനകോ അനേകഗുണസമ്പന്നോ തിലോകഗ്ഗോ സരൂപത്ഥോ. ഇച്ചേവം നേത്തിയാ ആദിഗാഥായ സരൂപത്ഥോ സങ്ഖേപേന വിജാനിതബ്ബോ.

    ‘‘Vidūhī’’ti padassa yathāvuttasāsanavarassa saparasantānapavattanapavattāpanādivasena vijānanasamattho saṇhasukhumañāṇādiguṇasampanno kalyāṇaputhujjanasotāpannādiko puggalo sarūpattho. ‘‘Ñeyya’’nti padassa tādisehi vidūhi saṇhasukhumañāṇādinā vijānitabbaṃ sāsanavaraṃ sarūpattho. ‘‘Naravarassā’’ti padassa ekavidhādibhedassa sāsanavarassa janako anekaguṇasampanno tilokaggo sarūpattho. Iccevaṃ nettiyā ādigāthāya sarūpattho saṅkhepena vijānitabbo.

    ഏവം തസ്സാ അനുസന്ധ്യാദീനം ജാനിതബ്ബഭാവേ സതിപി അജാനന്തോ വിയ പുച്ഛിത്വാ ദോസം ആരോപേത്വാ പരിഹാരവസേനാപി ഗമ്ഭീരാധിപ്പായസ്സ അനാകുലസ്സ വിസേസജാനനം ഭവിസ്സതി. തസ്മാ പുച്ഛിത്വാ ദോസം രോപേത്വാ പരിഹാരവസേന ഗമ്ഭീരാധിപ്പായം സമ്പിണ്ഡേത്വാ കഥയിസ്സം. അമ്ഹാകാചരിയ കിമത്ഥം ‘‘യം ലോകോ’’ത്യാദിമാഹ? നേത്തിപ്പകരണം കാതും. ഏവം സതി നേത്തിപ്പകരണഭൂതം ‘‘സോളസഹാരാ നേത്തി’’ത്യാദികം ഏവ വത്തബ്ബം, കസ്മാ തം അവത്വാ തതോ നേത്തിപ്പകരണതോ അഞ്ഞം ‘‘യം ലോകോ പൂജയതേ’’ത്യാദിമാഹ. സേയ്യഥാപി സമുദ്ദം ഗച്ഛന്തോ ഹിമവന്തം ഗച്ഛതി, ഹിമവന്തം ഗച്ഛന്തോ സമുദ്ദം ഗച്ഛതി, ഏവമേവ നേത്തിപ്പകരണം കരോന്തോ സാസനവരദസ്സനം കരോതീതി? സച്ചം, തഥാപി യസ്സ സംവണ്ണനം നേത്തിപ്പകരണം കാതുകാമോ തം സാസനവരം പഠമം ദസ്സേതും ‘‘യം ലോകോ’’ത്യാദിമാഹ. ഏവം സതി ‘‘ഏതം സാസനവര’’ന്തി ഏത്തകമേവ വത്തബ്ബം, കസ്മാ ‘‘യം ലോകോ’’ത്യാദി വുത്തന്തി? തം സാസനവരം ജനകേന നരവരേന നിയമേത്വാ ഥോമേതും വുത്തം. തഥാപി ‘‘തസ്സ നരവരസ്സാ’’തി ഏത്തകമേവ വത്തബ്ബം, കസ്മാ ‘‘യം ലോകോ’’ത്യാദി വുത്തന്തി? തം ജനകം നരവരം ലോകപാലേന ലോകസേട്ഠേന സദ്ധിം സബ്ബേന ലോകേന പൂജനീയനമസ്സനീയഭാവേന ഥോമേതും ‘‘യം ലോകോ’’ത്യാദി വുത്തം. പൂജേന്താപി വന്ദിത്വാ പൂജേന്തി, തസ്മാ ‘‘പൂജയതേ’’തി ഏത്തകമേവ വത്തബ്ബന്തി? തഥാപി കേചി കേസഞ്ചി പൂജാസക്കാരാദീനി കരോന്താപി തേസം അപാകടഗുണതായ നമക്കാരം ന കരോന്തി. ഏവം ഭഗവതോ യഥാഭൂതഅബ്ഭുഗ്ഗതസദ്ദതായ പന ഭഗവന്തം പൂജേത്വാപി വന്ദതിയേവാതി ദസ്സേതും ‘‘നമസ്സതി ചാ’’തി വുത്തം. പൂജേന്തോ, നമസ്സന്തോ ച ന കദാചിയേവ, അഥ ഖോ സബ്ബകാലന്തി ദസ്സേതും ‘‘സദാ’’തി വുത്തം. താദിസസ്സ നരവരസ്സ താദിസം സാസനവരം സണ്ഹസുഖുമഞാണസമ്പന്നേഹി വിദൂഹേവ സുഖുമഞാണേനേവ ഞേയ്യന്തി സാസനവരം ഥോമേതും ‘‘വിദൂഹി ഞേയ്യ’’ന്തി വുത്തം.

    Evaṃ tassā anusandhyādīnaṃ jānitabbabhāve satipi ajānanto viya pucchitvā dosaṃ āropetvā parihāravasenāpi gambhīrādhippāyassa anākulassa visesajānanaṃ bhavissati. Tasmā pucchitvā dosaṃ ropetvā parihāravasena gambhīrādhippāyaṃ sampiṇḍetvā kathayissaṃ. Amhākācariya kimatthaṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha? Nettippakaraṇaṃ kātuṃ. Evaṃ sati nettippakaraṇabhūtaṃ ‘‘soḷasahārā netti’’tyādikaṃ eva vattabbaṃ, kasmā taṃ avatvā tato nettippakaraṇato aññaṃ ‘‘yaṃ loko pūjayate’’tyādimāha. Seyyathāpi samuddaṃ gacchanto himavantaṃ gacchati, himavantaṃ gacchanto samuddaṃ gacchati, evameva nettippakaraṇaṃ karonto sāsanavaradassanaṃ karotīti? Saccaṃ, tathāpi yassa saṃvaṇṇanaṃ nettippakaraṇaṃ kātukāmo taṃ sāsanavaraṃ paṭhamaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādimāha. Evaṃ sati ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ sāsanavaraṃ janakena naravarena niyametvā thometuṃ vuttaṃ. Tathāpi ‘‘tassa naravarassā’’ti ettakameva vattabbaṃ, kasmā ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttanti? Taṃ janakaṃ naravaraṃ lokapālena lokaseṭṭhena saddhiṃ sabbena lokena pūjanīyanamassanīyabhāvena thometuṃ ‘‘yaṃ loko’’tyādi vuttaṃ. Pūjentāpi vanditvā pūjenti, tasmā ‘‘pūjayate’’ti ettakameva vattabbanti? Tathāpi keci kesañci pūjāsakkārādīni karontāpi tesaṃ apākaṭaguṇatāya namakkāraṃ na karonti. Evaṃ bhagavato yathābhūtaabbhuggatasaddatāya pana bhagavantaṃ pūjetvāpi vandatiyevāti dassetuṃ ‘‘namassati cā’’ti vuttaṃ. Pūjento, namassanto ca na kadāciyeva, atha kho sabbakālanti dassetuṃ ‘‘sadā’’ti vuttaṃ. Tādisassa naravarassa tādisaṃ sāsanavaraṃ saṇhasukhumañāṇasampannehi vidūheva sukhumañāṇeneva ñeyyanti sāsanavaraṃ thometuṃ ‘‘vidūhi ñeyya’’nti vuttaṃ.

    ഏത്ഥ ച ‘‘പൂജയതേ, നമസ്സതീ’’തി ഏതേഹി പൂജനനമസ്സനകിരിയായ ഹേതുഭൂതാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാദയോ അനേകേ ലോകിയലോകുത്തരഗുണാ പകാസിതാ ഹോന്തി തേ ഗുണേ ആഗമ്മ സബ്ബലോകസ്സ പൂജനനമസ്സനചേതനായ പവത്തനതോ. തേസു ഹി കിഞ്ചി സരൂപതോ, കിഞ്ചി അനുമാനതോ സാരിപുത്തത്ഥേരാദയോ അനുസ്സരന്തി, പൂജേന്തി, നമസ്സന്തി. തേന വുത്തം ‘‘അനുസ്സരേഥ സമ്ബുദ്ധ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൯). ഏകദേസഗുണാപി പൂജാരഹാ നമസ്സനാരഹാ, കസ്മാ സബ്ബേപി ഗുണാ പകാസിതാതി? സബ്ബഗുണദസ്സനേന ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭരണമഹാകരുണായോഗസങ്ഖാതഹേതുഞാണപഹാന- ആനുഭാവരൂപകായസമ്പത്തിസങ്ഖാതഫലഹിതജ്ഝാസയിന്ദ്രിയ- പാകകാലാഗമനദേസനാഞാണസങ്ഖാതസത്തു- പകാരസമ്പദാവസേന ഥോമനാ ദസ്സിതാ. തേന അത്തഹിതപടിപത്തി, പരഹിതപടിപത്തി ച നിരുപക്കിലേസൂപഗമനാപഗമനഞ്ച ലോകസമഞ്ഞാനുപപവത്തി, തദനതിധാവനഞ്ച ചരണസമ്പത്തി, വിജ്ജാസമ്പത്തി ച അത്താധിപതിതാ, ധമ്മാധിപതിതാ ച ലോകനാഥഅത്തനാഥതാ ച പുബ്ബകാരികതഞ്ഞുതാ ച അപരന്തപതാ, അനത്തന്തപതാ ച ബുദ്ധകരണധമ്മബുദ്ധഭാവസിദ്ധി ച പരതാരണഅത്തതാരണഞ്ച സത്താനുഗ്ഗഹചിത്തതാ, ധമ്മവിരത്തചിത്തതാ ച പകാസിതാ ഭവന്തി. തേന സബ്ബപ്പകാരേന അനുത്തരദക്ഖിണേയ്യതാഉത്തമപൂജനീയനമസ്സനീയഭാവപൂജനനമസ്സനകിരിയായ ച ഖേത്തങ്ഗതഭാവം പകാസേതി. തേന പൂജനകനമസ്സനകാനം യഥിച്ഛിതബ്ബപയോജനസമ്പത്തി പകാസിതാതി സബ്ബഗുണാ പകാസിതാതി.

    Ettha ca ‘‘pūjayate, namassatī’’ti etehi pūjananamassanakiriyāya hetubhūtā sabbaññutaññāṇādayo aneke lokiyalokuttaraguṇā pakāsitā honti te guṇe āgamma sabbalokassa pūjananamassanacetanāya pavattanato. Tesu hi kiñci sarūpato, kiñci anumānato sāriputtattherādayo anussaranti, pūjenti, namassanti. Tena vuttaṃ ‘‘anussaretha sambuddha’’nti (saṃ. ni. 1.249). Ekadesaguṇāpi pūjārahā namassanārahā, kasmā sabbepi guṇā pakāsitāti? Sabbaguṇadassanena bodhisambhārasambharaṇamahākaruṇāyogasaṅkhātahetuñāṇapahāna- ānubhāvarūpakāyasampattisaṅkhātaphalahitajjhāsayindriya- pākakālāgamanadesanāñāṇasaṅkhātasattu- pakārasampadāvasena thomanā dassitā. Tena attahitapaṭipatti, parahitapaṭipatti ca nirupakkilesūpagamanāpagamanañca lokasamaññānupapavatti, tadanatidhāvanañca caraṇasampatti, vijjāsampatti ca attādhipatitā, dhammādhipatitā ca lokanāthaattanāthatā ca pubbakārikataññutā ca aparantapatā, anattantapatā ca buddhakaraṇadhammabuddhabhāvasiddhi ca paratāraṇaattatāraṇañca sattānuggahacittatā, dhammavirattacittatā ca pakāsitā bhavanti. Tena sabbappakārena anuttaradakkhiṇeyyatāuttamapūjanīyanamassanīyabhāvapūjananamassanakiriyāya ca khettaṅgatabhāvaṃ pakāseti. Tena pūjanakanamassanakānaṃ yathicchitabbapayojanasampatti pakāsitāti sabbaguṇā pakāsitāti.

    ആദികല്യാണതാദിഗുണസമ്പത്തിയാ വരം അഗ്ഗം ഉത്തമം, നിപുണഞാണഗോചരതായ പണ്ഡിതവേദനീയഞ്ച, തസ്മാ ‘‘വരം ഞേയ്യ’’ന്തി വചനേഹി സ്വാക്ഖാതതാദയോ സബ്ബേ ധമ്മഗുണാ പകാസിതാ. അരിയസച്ചപടിവേധേന സമുഗ്ഘാതകിലേസസമ്മോഹായേവ പരമത്ഥതോ പണ്ഡിതാ ബാല്യാദിസമതിക്കമനതോ, തസ്മാ ഭാവിതലോകുത്തരമഗ്ഗാ, സച്ഛികതസാമഞ്ഞഫലാ ച പുഗ്ഗലാ വിസേസതോ ‘‘വിദൂ’’തി വുച്ചന്തി. തേ ഹി യഥാവുത്തസാസനവരം അവിപരീതതോ ഞാതും, നേതുഞ്ച സപരസന്താനേ സക്കുണന്തി. തസ്മാ യേ സുപ്പടിപന്നതാദയോ അനേകേഹി സുത്തപദേഹി സംവണ്ണിതാ, തേ അരിയസങ്ഘഗുണാപി നിരവസേസതോ ‘‘വിദൂഹീ’’തി പദേന പകാസിതാതി. ഏവം നേത്തിയാ പഠമഗാഥായ ‘‘ഏതം സാസനവര’’ന്തി പദേന സാസനത്തയം സങ്ഗണ്ഹിത്വാ തത്ഥ ഇതരേസം ദ്വിന്നം അധിഗമൂപായഭാവതോ സബ്ബസാസനമൂലഭൂതസ്സ, അത്തനോ നേത്തിപ്പകരണസ്സ ച വിസയഭൂതസ്സ പരിയത്തിസാസനവരസ്സ ദസ്സനമുഖേന സബ്ബേ രതനത്തയഗുണാപി ഥോമനാവസേന നയതോവ പകാസിതാ ഹോന്തി. നയതോ ഹി ദസ്സിതാ സബ്ബേ ഗുണാ നിരവസേസാ ഗഹിതാ ഭവന്തി, ന സരൂപതോ. തേനാഹ ഭഗവന്തം ഠപേത്വാ പഞ്ഞവന്താനം അഗ്ഗഭൂതോ ധമ്മസേനാപതിസാരിപുത്തത്ഥേരോപി ബുദ്ധഗുണപരിച്ഛേദനമനുയുത്തോ ‘‘അപിച മേ ധമ്മന്വയോ വിദിതോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൪൬) ഭഗവതാപി –

    Ādikalyāṇatādiguṇasampattiyā varaṃ aggaṃ uttamaṃ, nipuṇañāṇagocaratāya paṇḍitavedanīyañca, tasmā ‘‘varaṃ ñeyya’’nti vacanehi svākkhātatādayo sabbe dhammaguṇā pakāsitā. Ariyasaccapaṭivedhena samugghātakilesasammohāyeva paramatthato paṇḍitā bālyādisamatikkamanato, tasmā bhāvitalokuttaramaggā, sacchikatasāmaññaphalā ca puggalā visesato ‘‘vidū’’ti vuccanti. Te hi yathāvuttasāsanavaraṃ aviparītato ñātuṃ, netuñca saparasantāne sakkuṇanti. Tasmā ye suppaṭipannatādayo anekehi suttapadehi saṃvaṇṇitā, te ariyasaṅghaguṇāpi niravasesato ‘‘vidūhī’’ti padena pakāsitāti. Evaṃ nettiyā paṭhamagāthāya ‘‘etaṃ sāsanavara’’nti padena sāsanattayaṃ saṅgaṇhitvā tattha itaresaṃ dvinnaṃ adhigamūpāyabhāvato sabbasāsanamūlabhūtassa, attano nettippakaraṇassa ca visayabhūtassa pariyattisāsanavarassa dassanamukhena sabbe ratanattayaguṇāpi thomanāvasena nayatova pakāsitā honti. Nayato hi dassitā sabbe guṇā niravasesā gahitā bhavanti, na sarūpato. Tenāha bhagavantaṃ ṭhapetvā paññavantānaṃ aggabhūto dhammasenāpatisāriputtattheropi buddhaguṇaparicchedanamanuyutto ‘‘apica me dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) bhagavatāpi –

    ‘‘ഏവം അചിന്തിയാ ബുദ്ധാ, ബുദ്ധധമ്മാ അചിന്തിയാ;

    ‘‘Evaṃ acintiyā buddhā, buddhadhammā acintiyā;

    അചിന്തിയേ പസന്നാനം, വിപാകോ ഹോതി അചിന്തിയോ’’തി. (അപ॰ ഥേര ൧.൧.൮൨; നേത്തി॰ ൯൫) –

    Acintiye pasannānaṃ, vipāko hoti acintiyo’’ti. (apa. thera 1.1.82; netti. 95) –

    ഗാഥാ വുത്താ. തത്ഥ ബുദ്ധധമ്മാതി ബുദ്ധഗുണാ. അമ്ഹാകം പന യാവജീവം രതനത്തയഗുണപരിദീപനേ അതിഉസ്സാഹന്താനമ്പി സരൂപതോ നീഹരിത്വാ ദസ്സേതും അസമത്ഥഭാവോ പഗേവ പണ്ഡിതേഹി വേദിതബ്ബോതി.

    Gāthā vuttā. Tattha buddhadhammāti buddhaguṇā. Amhākaṃ pana yāvajīvaṃ ratanattayaguṇaparidīpane atiussāhantānampi sarūpato nīharitvā dassetuṃ asamatthabhāvo pageva paṇḍitehi veditabboti.

    ഇച്ചേവം –

    Iccevaṃ –

    ‘‘യം ലോകോ പൂജയതേ, സലോകപാലോ സദാ നമസ്സതി ച;

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, salokapālo sadā namassati ca;

    തസ്സേത സാസനവരം, വിദൂഹി ഞേയ്യം നരവരസ്സാ’’തി. –

    Tasseta sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    നിഗ്ഗഹിതലോപവസേന വുത്തായ ഗാഥായ സങ്ഖേപേന കഥിതോ അനുസന്ധ്യാദികോ സമത്തോതി.

    Niggahitalopavasena vuttāya gāthāya saṅkhepena kathito anusandhyādiko samattoti.

    ‘‘യം ലോകോ പൂജയതേ, സ ലോകപാലോ സദാ നമസ്സതി ച;

    ‘‘Yaṃ loko pūjayate, sa lokapālo sadā namassati ca;

    തം തസ്സ സാസനവരം, വിദൂഹി ഞേയ്യം നരവരസ്സാ’’തി. –

    Taṃ tassa sāsanavaraṃ, vidūhi ñeyyaṃ naravarassā’’ti. –

    ഗാഥം അപരേ പഠന്തി. തസ്സാപി അനുസന്ധ്യത്ഥോ വുത്തനയോവ. യോജനത്ഥോ പന വിസേസോ. തത്ഥ ഹി സലോകപാലോ ലോകോ യസ്സ സത്ഥുനോ നരവരസ്സ യം സാസനവരം സംവണ്ണേതബ്ബസഹിതം, സംവണ്ണേതബ്ബം ഏവ വാ പൂജയതേ ചേവ നമസ്സതി ച, തസ്സ ലോകപാലസ്സ സത്ഥുനോ തം പൂജേതബ്ബം, നമസ്സിതബ്ബഞ്ച വിദൂഹേവ വിഞ്ഞാതബ്ബം, ഏതം സാസനവരം നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയന്തി ഗഹേതബ്ബന്തി യോജനാ. യോജനാകാരോപി ഹേട്ഠാ വുത്തനയോവ.

    Gāthaṃ apare paṭhanti. Tassāpi anusandhyattho vuttanayova. Yojanattho pana viseso. Tattha hi salokapālo loko yassa satthuno naravarassa yaṃ sāsanavaraṃ saṃvaṇṇetabbasahitaṃ, saṃvaṇṇetabbaṃ eva vā pūjayate ceva namassati ca, tassa lokapālassa satthuno taṃ pūjetabbaṃ, namassitabbañca vidūheva viññātabbaṃ, etaṃ sāsanavaraṃ nettippakaraṇassa visayanti gahetabbanti yojanā. Yojanākāropi heṭṭhā vuttanayova.

    വിഗ്ഗഹത്ഥോപി വിസേസോ. ഇമസ്മിഞ്ഹി നയേ ലോകം പാലേന്തീതി ലോകപാലാ, യഥാവുത്തചതുമഹാരാജാദയോ. തേഹി ലോകപാലേഹി സഹിതം സബ്ബലോകം പാലേതി ലോകഗ്ഗനായകത്താതി ലോകപാലോതി ഭഗവാപി ലോകപാലസദ്ദേന വുത്തോ. സോ ഹി ‘‘തസ്സാ’’തി ഏത്ഥ തം-സദ്ദേന പരാമസീയതി, തസ്മാ തസ്സ ലോകപാലസ്സ സത്ഥുനോ നരവരസ്സാതി അത്ഥോ ഗഹിതോ. യദി ഏവം ലോകപാലോ ഗുണീഭൂതോ അപധാനോ പധാനഭൂതം ലോകം വിസേസേത്വാ വിനിവത്തോ, കഥം തം-സദ്ദേന പരാമസീയതീതി? ലോകവിസേസകോ സമാനോപി സാസനവരാപേക്ഖതായ ജനകസാമിഭാവേന സമ്ബന്ധിവിസേസഭൂതത്താ പധാനഭൂതോ വിയ പരാമസീയതീതി. ഭഗവാ സാസനവരസ്സ സാമിഭാവേന ഗഹിതോ. കഥം സാസനവരസ്സ സാമീ ഭഗവാ സാസനവരം പൂജയതീതി? ന ചായം വിരോധോ. ബുദ്ധാ ഹി ഭഗവന്തോ ധമ്മഗരുനോ, തേ സബ്ബകാലം ധമ്മമപചയമാനാവ വിഹരന്തീതി. ബുദ്ധാനഞ്ഹി ധമ്മഗരുധമ്മാപചയമാനഭാവോ ‘‘യംനൂനാഹം…പേ॰… തമേവ ധമ്മം സക്കത്വാ ഗരും കത്വാ മാനേത്വാ പൂജേത്വാ ഉപനിസ്സായ വിഹരേയ്യ’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൪.൨൧) വുത്തോ, തസ്മാ ലോകപാലോ ഭഗവാ സാസനവരം പൂജയതീതി ദട്ഠബ്ബോ. ഏവം സതി ലോകപാലോ ഭഗവാ സാസനവരം പൂജയതീതി അത്ഥോ യുത്തോ ഹോതു, കഥം ലോകപാലോ ഭഗവാ സാസനവരം നമസ്സതീതി യുത്തോതി? യുത്തോവ ‘‘നമസ്സതീ’’തി പദസ്സ ഗരുകരണേന തന്നിന്നപോണപബ്ഭാരോതി അത്ഥസ്സാപി ലബ്ഭനതോ. ഭഗവാ ഹി ധമ്മഗരുതായ സബ്ബകാലം ധമ്മനിന്നപോണപബ്ഭാരഭാവേന വിഹരതീതി. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘യേന സുദം നിച്ചകപ്പം വിഹരാമീ’’തിആദി. സേസമേത്ഥ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന വാ സംവണ്ണനാസു വുത്തനയേന വാ ഞാതബ്ബന്തി അമ്ഹേഹി ന വിത്ഥാരീയതി.

    Viggahatthopi viseso. Imasmiñhi naye lokaṃ pālentīti lokapālā, yathāvuttacatumahārājādayo. Tehi lokapālehi sahitaṃ sabbalokaṃ pāleti lokagganāyakattāti lokapāloti bhagavāpi lokapālasaddena vutto. So hi ‘‘tassā’’ti ettha taṃ-saddena parāmasīyati, tasmā tassa lokapālassa satthuno naravarassāti attho gahito. Yadi evaṃ lokapālo guṇībhūto apadhāno padhānabhūtaṃ lokaṃ visesetvā vinivatto, kathaṃ taṃ-saddena parāmasīyatīti? Lokavisesako samānopi sāsanavarāpekkhatāya janakasāmibhāvena sambandhivisesabhūtattā padhānabhūto viya parāmasīyatīti. Bhagavā sāsanavarassa sāmibhāvena gahito. Kathaṃ sāsanavarassa sāmī bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti? Na cāyaṃ virodho. Buddhā hi bhagavanto dhammagaruno, te sabbakālaṃ dhammamapacayamānāva viharantīti. Buddhānañhi dhammagarudhammāpacayamānabhāvo ‘‘yaṃnūnāhaṃ…pe… tameva dhammaṃ sakkatvā garuṃ katvā mānetvā pūjetvā upanissāya vihareyya’’nti (a. ni. 4.21) vutto, tasmā lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti daṭṭhabbo. Evaṃ sati lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ pūjayatīti attho yutto hotu, kathaṃ lokapālo bhagavā sāsanavaraṃ namassatīti yuttoti? Yuttova ‘‘namassatī’’ti padassa garukaraṇena tanninnapoṇapabbhāroti atthassāpi labbhanato. Bhagavā hi dhammagarutāya sabbakālaṃ dhammaninnapoṇapabbhārabhāvena viharatīti. Vuttañhetaṃ ‘‘yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādi. Sesamettha heṭṭhā vuttanayena vā saṃvaṇṇanāsu vuttanayena vā ñātabbanti amhehi na vitthārīyati.

    ഏവം പഠമഗാഥായ ‘‘സാസനവര’’ന്തി പദേന തിവിധമ്പി സാസനം സങ്ഗണ്ഹിത്വാ തത്ഥ പരിയത്തിസാസനമേവ അത്തനോ നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയം നിയമേത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘ദ്വാദസ പദാനി’’ത്യാദിമാഹ. അഥ വാ പഠമഗാഥായ രതനത്തയഥോമനേന സഹ നേത്തിപ്പകരണതാവിസയം സാസനവരം ആചരിയേന ദസ്സിതം, ‘‘തസ്സ സാസനവരം കിം സബ്ബംയേവ നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയം, ഉദാഹു പരിയത്തിസാസനമേവാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ പരിയത്തിസാസനഭൂതം സുത്തമേവാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘ദ്വാദസ പദാനി സുത്ത’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ ‘‘സാസനവര’’ന്തി സാമഞ്ഞേന വുത്തമ്പി പരിയത്തിസുത്തമേവ സാസനവരന്തി ഗഹേതബ്ബന്തി അത്ഥോ. ‘‘തം പന കതിവിധ’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘ദ്വാദസ പദാനീ’’തി വുത്തം, സങ്ഖേപതോ പഭേദേന ദ്വാദസവിധന്തി അത്ഥോ. പഭേദതോ ദ്വാദസവിധമ്പി ബ്യഞ്ജനപദഅത്ഥപദതോ പന ദുവിധമേവാതി ദസ്സേതും ‘‘തം സബ്ബം ബ്യഞ്ജനഞ്ച അത്ഥോ ചാ’’തി വുത്തം. ‘‘തസ്മിം ദ്വയേ ഏകമേവ സരൂപതോ നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയന്തി വിഞ്ഞേയ്യം, ഉദാഹു ഉഭയ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ഉഭയന്തി ദസ്സേതും ‘‘തം വിഞ്ഞേയ്യം ഉഭയ’’ന്തി വുത്തം. വചനവചനീയഭാവേന സമ്ബന്ധേ യസ്മിം ബ്യഞ്ജനേ, അത്ഥേ ച ‘‘സുത്ത’’ന്തി വോഹാരോ പവത്തോ, തം ഉഭയം സരൂപതോ നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയന്തി വിഞ്ഞേയ്യന്തി അത്ഥോ. ‘‘കിന്തി വിഞ്ഞേയ്യ’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘കോ അത്ഥോ, ബ്യഞ്ജനം കതമ’’ന്തി വുത്തം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഛബ്യഞ്ജനപദഛഅത്ഥപദഭേദേന ദ്വാദസവിധം ബ്യഞ്ജനപദഅത്ഥപദവസേന ദുവിധം സബ്ബപരിയത്തിസങ്ഖാതം സുത്തം മമ നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയം സാസനവരന്തി ഞാതബ്ബം. സരൂപതോ പുച്ഛിത്വാ അത്ഥപദം, ബ്യഞ്ജനപദഞ്ച സരൂപതോ ഞാതബ്ബന്തി.

    Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti padena tividhampi sāsanaṃ saṅgaṇhitvā tattha pariyattisāsanameva attano nettippakaraṇassa visayaṃ niyametvā dassento ‘‘dvādasa padāni’’tyādimāha. Atha vā paṭhamagāthāya ratanattayathomanena saha nettippakaraṇatāvisayaṃ sāsanavaraṃ ācariyena dassitaṃ, ‘‘tassa sāsanavaraṃ kiṃ sabbaṃyeva nettippakaraṇassa visayaṃ, udāhu pariyattisāsanamevā’’ti pucchitabbattā pariyattisāsanabhūtaṃ suttamevāti dassento ‘‘dvādasa padāni sutta’’ntiādimāha. Tattha ‘‘sāsanavara’’nti sāmaññena vuttampi pariyattisuttameva sāsanavaranti gahetabbanti attho. ‘‘Taṃ pana katividha’’nti vattabbattā ‘‘dvādasa padānī’’ti vuttaṃ, saṅkhepato pabhedena dvādasavidhanti attho. Pabhedato dvādasavidhampi byañjanapadaatthapadato pana duvidhamevāti dassetuṃ ‘‘taṃ sabbaṃ byañjanañca attho cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tasmiṃ dvaye ekameva sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyaṃ, udāhu ubhaya’’nti pucchitabbattā ubhayanti dassetuṃ ‘‘taṃ viññeyyaṃ ubhaya’’nti vuttaṃ. Vacanavacanīyabhāvena sambandhe yasmiṃ byañjane, atthe ca ‘‘sutta’’nti vohāro pavatto, taṃ ubhayaṃ sarūpato nettippakaraṇassa visayanti viññeyyanti attho. ‘‘Kinti viññeyya’’nti vattabbattā ‘‘ko attho, byañjanaṃ katama’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – chabyañjanapadachaatthapadabhedena dvādasavidhaṃ byañjanapadaatthapadavasena duvidhaṃ sabbapariyattisaṅkhātaṃ suttaṃ mama nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaranti ñātabbaṃ. Sarūpato pucchitvā atthapadaṃ, byañjanapadañca sarūpato ñātabbanti.

    ഏവം പഠമഗാഥായ ‘‘സാസനവര’’ന്തി വുത്തസ്സ സുത്തസ്സ പരിയത്തിഭാവഞ്ചേവ അത്ഥപദബ്യഞ്ജനപദഭാവേന വേദിതബ്ബത്തഞ്ച ദസ്സേത്വാ ഇദാനി തസ്സ സുത്തസ്സ പവിചയൂപായം നേത്തിപ്പകരണം പദത്ഥവിഭാഗേന ദസ്സേതും ‘‘സോളസഹാരാ’’ത്യാദിമാഹ. അഥ വാ ദുതിയഗാഥായ നേത്തിപ്പകരണസ്സ വിസയം സാസനവരം നിയമേത്വാ ദസ്സിതം, ‘‘നേത്തി നാമ കതമാ, കതിവിധാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ നേത്തിനാമ ഏത്തികാതി സങ്ഖേപതോ ദസ്സേതും ‘‘സോളസഹാരാ’’ത്യാദിമാഹ. തത്ഥ തസ്സ സാസനസ്സ സുത്തസ്സ അത്ഥപരിയേട്ഠി നേത്തിസംവണ്ണനാ മയാ മഹാകച്ചായനേന നിദ്ദിട്ഠാ നേത്തി നാമ സോളസഹാരസമുദായാ പഞ്ചനയസമുദായാ അട്ഠാരസമൂലപദസമുദായാതി വിജാനിതബ്ബാതി.

    Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘sāsanavara’’nti vuttassa suttassa pariyattibhāvañceva atthapadabyañjanapadabhāvena veditabbattañca dassetvā idāni tassa suttassa pavicayūpāyaṃ nettippakaraṇaṃ padatthavibhāgena dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Atha vā dutiyagāthāya nettippakaraṇassa visayaṃ sāsanavaraṃ niyametvā dassitaṃ, ‘‘netti nāma katamā, katividhā’’ti pucchitabbattā nettināma ettikāti saṅkhepato dassetuṃ ‘‘soḷasahārā’’tyādimāha. Tattha tassa sāsanassa suttassa atthapariyeṭṭhi nettisaṃvaṇṇanā mayā mahākaccāyanena niddiṭṭhā netti nāma soḷasahārasamudāyā pañcanayasamudāyā aṭṭhārasamūlapadasamudāyāti vijānitabbāti.

    തേ ഹാരാദയോ കേനട്ഠേന നേത്തി നാമ? വേനേയ്യസത്തേ അരിയധമ്മം നേതീതി നേത്തീതി ഏവമാദി അത്ഥോ സംവണ്ണനാസു (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ) വുത്തോവ. ഇമായ തതിയഗാഥായപി ‘‘മഹാകച്ചാനേന നിദ്ദിട്ഠാ’’തി പാഠോ സുന്ദരോ. ‘‘മഹാകച്ചായനേന നിദ്ദിട്ഠാ’’തി വാ പാഠോ, ന സുന്ദരോ. ലക്ഖണഞ്ഹി മയാ ഹേട്ഠാ വുത്തന്തി. ‘‘സോളസഹാരാദിസമുദായാ നേത്തീ’’തി വുത്താ, തേ ഹാരാ സുത്തസ്സ ബ്യഞ്ജനവിചയോ വാ ഹോന്തി, അത്ഥവിചയോ വാ, നയാ ച ബ്യഞ്ജനവിചയോ വാ ഹോന്തി, അത്ഥവിചയോ വാതി വിചാരണായം സതി ‘‘ഇമേ ഇമസ്സ വിചയോ’’തി നിയമേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘ഹാരാ ബ്യഞ്ജനവിചയോ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഹാരാ സുത്തസ്സ ബ്യഞ്ജനവിചയോ ഹോന്തി, ന അത്ഥവിചയോ സോളസഹാരാനം മൂലപദനിദ്ധാരണം വജ്ജേത്വാ ബ്യഞ്ജനമുഖേനേവ സംവണ്ണനാഭാവതോ. തയോ പന നയാ സുത്തസ്സ അത്ഥവിചയോ ഹോന്തി, തിണ്ണം നയാനം മൂലപദസങ്ഖാതഅവിജ്ജാദിസഭാവധമ്മനിദ്ധാരണമുഖേനേവ സുത്തസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനാഭാവതോതി.

    Te hārādayo kenaṭṭhena netti nāma? Veneyyasatte ariyadhammaṃ netīti nettīti evamādi attho saṃvaṇṇanāsu (netti. aṭṭha. ganthārambhakathā) vuttova. Imāya tatiyagāthāyapi ‘‘mahākaccānena niddiṭṭhā’’ti pāṭho sundaro. ‘‘Mahākaccāyanena niddiṭṭhā’’ti vā pāṭho, na sundaro. Lakkhaṇañhi mayā heṭṭhā vuttanti. ‘‘Soḷasahārādisamudāyā nettī’’ti vuttā, te hārā suttassa byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vā, nayā ca byañjanavicayo vā honti, atthavicayo vāti vicāraṇāyaṃ sati ‘‘ime imassa vicayo’’ti niyametvā dassetuṃ ‘‘hārā byañjanavicayo’’tiādimāha. Tattha hārā suttassa byañjanavicayo honti, na atthavicayo soḷasahārānaṃ mūlapadaniddhāraṇaṃ vajjetvā byañjanamukheneva saṃvaṇṇanābhāvato. Tayo pana nayā suttassa atthavicayo honti, tiṇṇaṃ nayānaṃ mūlapadasaṅkhātaavijjādisabhāvadhammaniddhāraṇamukheneva suttassa atthasaṃvaṇṇanābhāvatoti.

    ‘‘തം ഉഭയം സുത്തേ സംവണ്ണനാഭാവേന കേനചി കത്ഥചിയേവ യോജേതബ്ബം, ഉദാഹു സബ്ബഥാ സബ്ബത്ഥ യോജിത’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബഭാവതോ തം ഉഭയം സബ്ബത്ഥ സുത്തേസു സബ്ബഥാ യോജിതന്തി ദസ്സേതും ‘‘ഉഭയം പരിഗ്ഗഹീത’’ന്തി വുത്തം. ഹാരാ ചേവ നയാ ച ഉഭയം സുത്തസ്സ അത്ഥനിദ്ധാരണവസേന പരിതോ സമന്തതോ ഗഹിതം സബ്ബഥാ സുത്തേസു യോജിതന്തി.

    ‘‘Taṃ ubhayaṃ sutte saṃvaṇṇanābhāvena kenaci katthaciyeva yojetabbaṃ, udāhu sabbathā sabbattha yojita’’nti pucchitabbabhāvato taṃ ubhayaṃ sabbattha suttesu sabbathā yojitanti dassetuṃ ‘‘ubhayaṃ pariggahīta’’nti vuttaṃ. Hārā ceva nayā ca ubhayaṃ suttassa atthaniddhāraṇavasena parito samantato gahitaṃ sabbathā suttesu yojitanti.

    ‘‘ഹാരാദിസമുദായഭൂതം നേത്തിസങ്ഖാതം സുത്തം കഥം സംവണ്ണേതബ്ബം സുത്തം സംവണ്ണേതീ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ വുത്തം ‘‘വുച്ചതി സുത്തം യഥാസുത്ത’’ന്തി. നേത്തിസങ്ഖാതം സംവണ്ണനാസുത്തം സംവണ്ണേതബ്ബസുത്താനുരൂപം യഥാ യേന യേന ദേസനാഹാരേന വാ അഞ്ഞേന വാ സംവണ്ണേതബ്ബം, തേന തേന വുച്ചതി സംവണ്ണേതീതി അത്ഥോ. അഥ വാ ‘‘നേത്തിസങ്ഖാതം സുത്തം കിത്തകം സംവണ്ണേതബ്ബം സുത്തം സംവണ്ണേതീ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ വുത്തം ‘‘വുച്ചതി സുത്തം യഥാസുത്ത’’ന്തി. തത്ഥ യഥാസുത്തം യം യം സുത്തം ഭഗവതാ വുത്തം, തം തം സബ്ബം സുത്തം നേത്തിസങ്ഖാതം സുത്തം വുച്ചതി വദതി അസ്സാദാദീനവദസ്സനവസേന സംവണ്ണേതീതി. തേന വുത്തം ‘‘നേത്തിനയേന ഹി സംവണ്ണേതും അസക്കുണേയ്യം നാമ സുത്തം നത്ഥീ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ).

    ‘‘Hārādisamudāyabhūtaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kathaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Nettisaṅkhātaṃ saṃvaṇṇanāsuttaṃ saṃvaṇṇetabbasuttānurūpaṃ yathā yena yena desanāhārena vā aññena vā saṃvaṇṇetabbaṃ, tena tena vuccati saṃvaṇṇetīti attho. Atha vā ‘‘nettisaṅkhātaṃ suttaṃ kittakaṃ saṃvaṇṇetabbaṃ suttaṃ saṃvaṇṇetī’’ti vattabbabhāvato vuttaṃ ‘‘vuccati suttaṃ yathāsutta’’nti. Tattha yathāsuttaṃ yaṃ yaṃ suttaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ taṃ sabbaṃ suttaṃ nettisaṅkhātaṃ suttaṃ vuccati vadati assādādīnavadassanavasena saṃvaṇṇetīti. Tena vuttaṃ ‘‘nettinayena hi saṃvaṇṇetuṃ asakkuṇeyyaṃ nāma suttaṃ natthī’’ti (netti. aṭṭha. saṅgahavāravaṇṇanā).

    ‘‘യം യം ഭഗവതാ ദേസിതം സുത്തം നേത്തിസംവണ്ണനായ സംവണ്ണിതം, സാ സംവണ്ണേതബ്ബാ ദേസനാ ച വിഞ്ഞേയ്യാ, ഉദാഹു ദേസിതബ്ബഞ്ചാ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘യാ ചേവ ദേസനാ’’ത്യാദിമാഹ. യാ ചേവ ദേസനാ പാളി സംവണ്ണിതാ, സാ ച, തായ ദേസനായ ദേസിതം യം ധമ്മജാതം, തഞ്ച ഉഭയം വിമുത്തായതനദേസനാസീസേന പരിചയം കരോന്തേഹി ഏകന്തേന വിഞ്ഞേയ്യം ഉഭയസ്സേവ അനുപാദിസേസപരിനിബ്ബാനപരിയോസാനാനം സമ്പത്തീനം ഹേതുഭാവതോ. ‘‘തസ്സ ഉഭയസ്സ വിജാനനേ സാധേതബ്ബേ സാധേതബ്ബസ്സ വിജാനനസ്സ ഹേതുഭൂതാ കതമാ അനുപുബ്ബീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബഭാവതോ വുത്തം ‘‘തത്രാ’’ത്യാദി. തത്ഥ തത്ര വിജാനനേ സാധേതബ്ബേ സുത്താദിനവങ്ഗസ്സ സാസനസ്സ അത്ഥപരിയേസനാ അത്ഥവിചാരണാ ഹാരനയാനം അയം അനുപുബ്ബീ വിജാനനസ്സ സാധേതബ്ബസ്സ ഹേതുഭൂതാ അനുപുബ്ബീ നാമാതി അത്ഥോ. അഥ വാ തസ്സ ഉഭയസ്സ വിജാനനേ സാധേതബ്ബേ സുത്താദിനവങ്ഗസ്സ സാസനസ്സ അത്ഥപരിയേസനായ അത്ഥവിചാരണായ അയം അനുപുബ്ബീ വിജാനനസ്സ സാധേതബ്ബസ്സ ഹേതുഭൂതാ അനുപുബ്ബീ നാമാതി. അഥ വാ വക്ഖമാനായ ഹാരനയാനുപുബ്ബിയാ നവവിധസുത്തന്തപരിയേസനാ വിജാനനസ്സ ഹേതുഭൂതാതി വേദിതബ്ബാ. തേനാകാരേനേവ അട്ഠകഥായം തിധാ വുത്താതി.

    ‘‘Yaṃ yaṃ bhagavatā desitaṃ suttaṃ nettisaṃvaṇṇanāya saṃvaṇṇitaṃ, sā saṃvaṇṇetabbā desanā ca viññeyyā, udāhu desitabbañcā’’ti vattabbabhāvato ‘‘yā ceva desanā’’tyādimāha. Yā ceva desanā pāḷi saṃvaṇṇitā, sā ca, tāya desanāya desitaṃ yaṃ dhammajātaṃ, tañca ubhayaṃ vimuttāyatanadesanāsīsena paricayaṃ karontehi ekantena viññeyyaṃ ubhayasseva anupādisesaparinibbānapariyosānānaṃ sampattīnaṃ hetubhāvato. ‘‘Tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe sādhetabbassa vijānanassa hetubhūtā katamā anupubbī’’ti pucchitabbabhāvato vuttaṃ ‘‘tatrā’’tyādi. Tattha tatra vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanā atthavicāraṇā hāranayānaṃ ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti attho. Atha vā tassa ubhayassa vijānane sādhetabbe suttādinavaṅgassa sāsanassa atthapariyesanāya atthavicāraṇāya ayaṃ anupubbī vijānanassa sādhetabbassa hetubhūtā anupubbī nāmāti. Atha vā vakkhamānāya hāranayānupubbiyā navavidhasuttantapariyesanā vijānanassa hetubhūtāti veditabbā. Tenākāreneva aṭṭhakathāyaṃ tidhā vuttāti.

    സങ്ഗഹവാരസ്സ അത്ഥവിഭാവനാ നിട്ഠിതാ.

    Saṅgahavārassa atthavibhāvanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / ൧. സങ്ഗഹവാരോ • 1. Saṅgahavāro

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ഖുദ്ദകനികായ (അട്ഠകഥാ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ൧. സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ൧. സങ്ഗഹവാരവണ്ണനാ • 1. Saṅgahavāravaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact