Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / દ્વેમાતિકાપાળિ • Dvemātikāpāḷi

    સઙ્ઘાદિસેસકણ્ડો

    Saṅghādisesakaṇḍo

    ઇમે ખો પનાતિ ઇદાનિ વત્તબ્બાનં અભિમુખીકરણં. આયસ્મન્તોતિ સન્નિપતિતાનં પિયવચનેન આલપનં. તેરસાતિ ગણનપરિચ્છેદો. સઙ્ઘાદિસેસાતિ એવંનામકા. ધમ્માતિ આપત્તિયો. ઉદ્દેસં આગચ્છન્તીતિ સરૂપેન ઉદ્દિસિતબ્બતં આગચ્છન્તિ, ન નિદાને વિય ‘‘યસ્સ સિયા આપત્તી’’તિ સાધારણવચનમત્તેન.

    Imekho panāti idāni vattabbānaṃ abhimukhīkaraṇaṃ. Āyasmantoti sannipatitānaṃ piyavacanena ālapanaṃ. Terasāti gaṇanaparicchedo. Saṅghādisesāti evaṃnāmakā. Dhammāti āpattiyo. Uddesaṃ āgacchantīti sarūpena uddisitabbataṃ āgacchanti, na nidāne viya ‘‘yassa siyā āpattī’’ti sādhāraṇavacanamattena.

    ૧. સુક્કવિસ્સટ્ઠિસિક્ખાપદવણ્ણના

    1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā

    સંવિજ્જતિ ચેતના અસ્સાતિ સઞ્ચેતના, સઞ્ચેતનાવ સઞ્ચેતનિકા, સઞ્ચેતના વા અસ્સ અત્થીતિ સઞ્ચેતનિકા. સુક્કવિસ્સટ્ઠીતિ સુક્કસ્સ વિસ્સટ્ઠિ, રાગૂપત્થમ્ભાદીસુ યેન કેનચિ અઙ્ગજાતે કમ્મઞ્ઞતં પત્તે આરોગ્યાદીસુ યંકિઞ્ચિ અપદિસિત્વા અજ્ઝત્તરૂપાદીસુ યત્થ કત્થચિ મોચનસ્સાદચેતનાય નિમિત્તે ઉપક્કમન્તસ્સ આસયધાતુનાનત્તતો નીલાદિવસેન (પારા॰ ૨૩૯-૨૪૦) દસવિધેસુ સુક્કેસુ યસ્સ કસ્સચિ સુક્કસ્સ ઠાના ચાવનાતિ અત્થો. અઞ્ઞત્ર સુપિનન્તાતિ યા સુપિને સુક્કવિસ્સટ્ઠિ હોતિ, તં ઠપેત્વા. સઙ્ઘાદિસેસોતિ યા અઞ્ઞત્ર સુપિનન્તા સઞ્ચેતનિકા સુક્કવિસ્સટ્ઠિ, અયં સઙ્ઘાદિસેસો નામ આપત્તિનિકાયોતિ અત્થો. વચનત્થો પનેત્થ સઙ્ઘો આદિમ્હિ ચેવ સેસે ચ ઇચ્છિતબ્બો અસ્સાતિ સઙ્ઘાદિસેસો. કિં વુત્તં હોતિ – ઇમં આપત્તિં આપજ્જિત્વા વુટ્ઠાતુકામસ્સ યં તં આપત્તિવુટ્ઠાનં, તસ્સ આદિમ્હિ ચેવ પરિવાસદાનત્થાય, આદિતો સેસે મજ્ઝે માનત્તદાનત્થાય મૂલાય પટિકસ્સનેન વા સહ માનત્તદાનત્થાય, અવસાને અબ્ભાનત્થાય ચ સઙ્ઘો ઇચ્છિતબ્બો, ન હેત્થ એકમ્પિ કમ્મં વિના સઙ્ઘેન સક્કા કાતું. ઇતિ સઙ્ઘો આદિમ્હિ ચેવ સેસે ચ ઇચ્છિતબ્બો અસ્સાતિ સઙ્ઘાદિસેસોતિ.

    Saṃvijjati cetanā assāti sañcetanā, sañcetanāva sañcetanikā, sañcetanā vā assa atthīti sañcetanikā. Sukkavissaṭṭhīti sukkassa vissaṭṭhi, rāgūpatthambhādīsu yena kenaci aṅgajāte kammaññataṃ patte ārogyādīsu yaṃkiñci apadisitvā ajjhattarūpādīsu yattha katthaci mocanassādacetanāya nimitte upakkamantassa āsayadhātunānattato nīlādivasena (pārā. 239-240) dasavidhesu sukkesu yassa kassaci sukkassa ṭhānā cāvanāti attho. Aññatra supinantāti yā supine sukkavissaṭṭhi hoti, taṃ ṭhapetvā. Saṅghādisesoti yā aññatra supinantā sañcetanikā sukkavissaṭṭhi, ayaṃ saṅghādiseso nāma āpattinikāyoti attho. Vacanattho panettha saṅgho ādimhi ceva sese ca icchitabbo assāti saṅghādiseso. Kiṃ vuttaṃ hoti – imaṃ āpattiṃ āpajjitvā vuṭṭhātukāmassa yaṃ taṃ āpattivuṭṭhānaṃ, tassa ādimhi ceva parivāsadānatthāya, ādito sese majjhe mānattadānatthāya mūlāya paṭikassanena vā saha mānattadānatthāya, avasāne abbhānatthāya ca saṅgho icchitabbo, na hettha ekampi kammaṃ vinā saṅghena sakkā kātuṃ. Iti saṅgho ādimhi ceva sese ca icchitabbo assāti saṅghādisesoti.

    સાવત્થિયં સેય્યસકં આરબ્ભ ઉપક્કમિત્વા અસુચિમોચનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, ‘‘અઞ્ઞત્ર સુપિનન્તા’’તિ અયમેત્થ અનુપઞ્ઞત્તિ, અસાધારણપઞ્ઞત્તિ, અનાણત્તિકં. સચે પન પરેન અત્તનો અઙ્ગજાતે ઉપક્કમં કારેત્વા મોચાપેતિ, આપજ્જતિયેવ. ચેતેત્વા અન્તમસો આકાસે કટિકમ્પનેનપિ નિમિત્તે ઉપક્કમન્તસ્સ સચે ન મુચ્ચતિ, થુલ્લચ્ચયં. સચે પન અન્તમસો યં એકા ખુદ્દકમક્ખિકા પિવેય્ય, તત્તકમ્પિ ઠાનતો મુચ્ચતિ, દકસોતં અનોતિણ્ણેપિ સઙ્ઘાદિસેસો. ઠાનતો પન ચુતં અવસ્સમેવ દકસોતં ઓતરતિ, તસ્મા ‘‘દકસોતં ઓતિણ્ણમત્તે બહિ નિક્ખન્તે વા અનિક્ખન્તે વા સઙ્ઘાદિસેસો’’તિ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨૩૭) અટ્ઠકથાસુ વુત્તં. અનુપક્કમન્તસ્સ ચ, અમોચનાધિપ્પાયસ્સ ચ, સુપિનં પસ્સન્તસ્સ ચ, ઉમ્મત્તકાદીનઞ્ચ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. સીલવિપત્તિ, ચેતના, ઉપક્કમો , મુચ્ચનન્તિ ઇમાનેત્થ તીણિ અઙ્ગાનિ. સમુટ્ઠાનાદીનિ પઠમપારાજિકે વુત્તસદિસાનેવાતિ.

    Sāvatthiyaṃ seyyasakaṃ ārabbha upakkamitvā asucimocanavatthusmiṃ paññattaṃ, ‘‘aññatra supinantā’’ti ayamettha anupaññatti, asādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ. Sace pana parena attano aṅgajāte upakkamaṃ kāretvā mocāpeti, āpajjatiyeva. Cetetvā antamaso ākāse kaṭikampanenapi nimitte upakkamantassa sace na muccati, thullaccayaṃ. Sace pana antamaso yaṃ ekā khuddakamakkhikā piveyya, tattakampi ṭhānato muccati, dakasotaṃ anotiṇṇepi saṅghādiseso. Ṭhānato pana cutaṃ avassameva dakasotaṃ otarati, tasmā ‘‘dakasotaṃ otiṇṇamatte bahi nikkhante vā anikkhante vā saṅghādiseso’’ti (pārā. aṭṭha. 2.237) aṭṭhakathāsu vuttaṃ. Anupakkamantassa ca, amocanādhippāyassa ca, supinaṃ passantassa ca, ummattakādīnañca muttepi anāpatti. Sīlavipatti, cetanā, upakkamo , muccananti imānettha tīṇi aṅgāni. Samuṭṭhānādīni paṭhamapārājike vuttasadisānevāti.

    સુક્કવિસ્સટ્ઠિસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૨. કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના

    2. Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā

    દુતિયે ઓતિણ્ણોતિ યક્ખાદીહિ વિય સત્તા અન્તો ઉપ્પજ્જન્તેન રાગેન વા ઓતિણ્ણો, કૂપાદીનિ વિય સત્તા અસમપેક્ખિત્વા રજ્જનીયે ઠાને રજ્જન્તો સયં વા રાગં ઓતિણ્ણો, કાયસંસગ્ગરાગસમઙ્ગિસ્સેતં અધિવચનં. વિપરિણતેન ચિત્તેનાતિ પરિસુદ્ધભવઙ્ગસન્તતિસઙ્ખાતં પકતિં વિજહિત્વા અઞ્ઞથા પવત્તેન, વિરૂપં વા પરિણતેન યથા પરિવત્તમાનં વિરૂપં હોતિ, એવં વુત્તરાગવસેન પરિવત્તેત્વા ઠિતેન ચિત્તેનાતિ અત્થો. માતુગામેન સદ્ધિન્તિ તદહુજાતાયપિ જીવમાનકમનુસ્સિત્થિયા સદ્ધિં. કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જેય્યાતિ હત્થગ્ગહણાદિકઆયસમ્પયોગં કાયમિસ્સીભાવં સમાપજ્જેય્ય. હત્થગ્ગાહં વાતિઆદિ પનસ્સ વિત્થારેન અત્થદસ્સનં. તત્થ હત્થો નામ કપ્પરતો પટ્ઠાય યાવ અગ્ગનખા. વેણી નામ વિનન્ધિત્વા વા અવિનન્ધિત્વા વા સુદ્ધકેસેહિ વા નીલાદિવણ્ણસુત્તકુસુમકહાપણમાલાસુવણ્ણચીરકમુત્તાવળિઆદીસુ અઞ્ઞતરમિસ્સેહિ વા કતકેસકલાપસ્સેતં અધિવચનં. વેણિગ્ગહણેન ચેત્થ કેસાપિ ગહિતાયેવ સદ્ધિં લોમેહિ. ઇતિ વુત્તલક્ખણસ્સ હત્થસ્સ ગહણં હત્થગ્ગાહો, વેણિયા ગહણં વેણિગ્ગાહો. અવસેસસ્સ સરીરસ્સ પરામસનં અઞ્ઞતરસ્સ વા અઞ્ઞતરસ્સ વા અઙ્ગસ્સ પરામસનં નામ. યો તં હત્થગ્ગાહં વા વેણિગ્ગાહં વા અઞ્ઞતરસ્સ વા અઞ્ઞતરસ્સ વા અઙ્ગસ્સ પરામસનં સમાપજ્જેય્ય, તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસો નામ આપત્તિનિકાયો હોતીતિ.

    Dutiye otiṇṇoti yakkhādīhi viya sattā anto uppajjantena rāgena vā otiṇṇo, kūpādīni viya sattā asamapekkhitvā rajjanīye ṭhāne rajjanto sayaṃ vā rāgaṃ otiṇṇo, kāyasaṃsaggarāgasamaṅgissetaṃ adhivacanaṃ. Vipariṇatena cittenāti parisuddhabhavaṅgasantatisaṅkhātaṃ pakatiṃ vijahitvā aññathā pavattena, virūpaṃ vā pariṇatena yathā parivattamānaṃ virūpaṃ hoti, evaṃ vuttarāgavasena parivattetvā ṭhitena cittenāti attho. Mātugāmena saddhinti tadahujātāyapi jīvamānakamanussitthiyā saddhiṃ. Kāyasaṃsaggaṃ samāpajjeyyāti hatthaggahaṇādikaāyasampayogaṃ kāyamissībhāvaṃ samāpajjeyya. Hatthaggāhaṃ vātiādi panassa vitthārena atthadassanaṃ. Tattha hattho nāma kapparato paṭṭhāya yāva agganakhā. Veṇī nāma vinandhitvā vā avinandhitvā vā suddhakesehi vā nīlādivaṇṇasuttakusumakahāpaṇamālāsuvaṇṇacīrakamuttāvaḷiādīsu aññataramissehi vā katakesakalāpassetaṃ adhivacanaṃ. Veṇiggahaṇena cettha kesāpi gahitāyeva saddhiṃ lomehi. Iti vuttalakkhaṇassa hatthassa gahaṇaṃ hatthaggāho, veṇiyā gahaṇaṃ veṇiggāho. Avasesassa sarīrassa parāmasanaṃ aññatarassa vā aññatarassa vā aṅgassa parāmasanaṃ nāma. Yo taṃ hatthaggāhaṃ vā veṇiggāhaṃ vā aññatarassa vā aññatarassa vā aṅgassa parāmasanaṃ samāpajjeyya, tassa saṅghādiseso nāma āpattinikāyo hotīti.

    સાવત્થિયં ઉદાયિત્થેરં આરબ્ભ કાયસંસગ્ગસમાપજ્જનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, અસાધારણપઞ્ઞત્તિ , અનાણત્તિકં, ઇત્થિયા ઇત્થિસઞ્ઞિનો અન્તમસો લોમેન લોમં ફુસન્તસ્સાપિ, ઇત્થિયા વા ફુસિયમાનસ્સ સેવનાધિપ્પાયેન વાયમિત્વા ફસ્સં પટિજાનન્તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસો. એકેન પન હત્થેન ગહેત્વા દુતિયેન હત્થેન દિવસમ્પિ તત્થ તત્થ ફુસન્તસ્સ એકાવ આપત્તિ, અગ્ગહેત્વા ફુસન્તો પન સચે સીસતો યાવ પાદા, તાવ કાયતો હત્થં અમોચેન્તોયેવ ફુસતિ, એકાવ આપત્તિ, પઞ્ચન્નં અઙ્ગુલીનં એકતો ગહણેપિ એકાયેવ. સચે પન નાનિત્થીનં પઞ્ચઙ્ગુલિયો એકતો ગણ્હાતિ, પઞ્ચ આપત્તિયો. ઇત્થિયા વેમતિકસ્સ, પણ્ડકપુરિસતિરચ્છાનગતસઞ્ઞિસ્સ ચ થુલ્લચ્ચયં, તથા કાયેન કાયપ્પટિબદ્ધેન, અમનુસ્સિત્થિપણ્ડકેહિ ચ સદ્ધિં કાયસંસગ્ગેપિ. મનુસ્સિત્થિયા પન કાયપ્પટિબદ્ધેન કાયપ્પટિબદ્ધાદીસુ, પુરિસકાયફુસનાદીસુ ચ દુક્કટં. ઇત્થિયા ફુસિયમાનસ્સ સેવનાધિપ્પાયસ્સાપિ કાયેન અવાયમિત્વા ફસ્સં પટિજાનન્તસ્સ, મોક્ખાધિપ્પાયેન ઇત્થિં ફુસન્તસ્સ, અસઞ્ચિચ્ચ, અસ્સતિયા, અજાનન્તસ્સ, અસાદિયન્તસ્સ, ઉમ્મત્તકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ. સીલવિપત્તિ, મનુસ્સિત્થી, ઇત્થિસઞ્ઞિતા, કાયસંસગ્ગરાગો, તેન રાગેન વાયામો, હત્થગ્ગાહાદિસમાપજ્જનન્તિ ઇમાનેત્થ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. સમુટ્ઠાનાદીનિ પઠમપારાજિકે વુત્તસદિસાનેવાતિ.

    Sāvatthiyaṃ udāyittheraṃ ārabbha kāyasaṃsaggasamāpajjanavatthusmiṃ paññattaṃ, asādhāraṇapaññatti , anāṇattikaṃ, itthiyā itthisaññino antamaso lomena lomaṃ phusantassāpi, itthiyā vā phusiyamānassa sevanādhippāyena vāyamitvā phassaṃ paṭijānantassa saṅghādiseso. Ekena pana hatthena gahetvā dutiyena hatthena divasampi tattha tattha phusantassa ekāva āpatti, aggahetvā phusanto pana sace sīsato yāva pādā, tāva kāyato hatthaṃ amocentoyeva phusati, ekāva āpatti, pañcannaṃ aṅgulīnaṃ ekato gahaṇepi ekāyeva. Sace pana nānitthīnaṃ pañcaṅguliyo ekato gaṇhāti, pañca āpattiyo. Itthiyā vematikassa, paṇḍakapurisatiracchānagatasaññissa ca thullaccayaṃ, tathā kāyena kāyappaṭibaddhena, amanussitthipaṇḍakehi ca saddhiṃ kāyasaṃsaggepi. Manussitthiyā pana kāyappaṭibaddhena kāyappaṭibaddhādīsu, purisakāyaphusanādīsu ca dukkaṭaṃ. Itthiyā phusiyamānassa sevanādhippāyassāpi kāyena avāyamitvā phassaṃ paṭijānantassa, mokkhādhippāyena itthiṃ phusantassa, asañcicca, assatiyā, ajānantassa, asādiyantassa, ummattakādīnañca anāpatti. Sīlavipatti, manussitthī, itthisaññitā, kāyasaṃsaggarāgo, tena rāgena vāyāmo, hatthaggāhādisamāpajjananti imānettha pañca aṅgāni. Samuṭṭhānādīni paṭhamapārājike vuttasadisānevāti.

    કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Kāyasaṃsaggasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૩. દુટ્ઠુલ્લવાચાસિક્ખાપદવણ્ણના

    3. Duṭṭhullavācāsikkhāpadavaṇṇanā

    તતિયે ઓતિણ્ણતા ચ વિપરિણતચિત્તતા ચ દુટ્ઠુલ્લવાચસ્સાદરાગવસેન વેદિતબ્બા. માતુગામન્તિ દુટ્ઠુલ્લાદુટ્ઠુલ્લસંલક્ખણસમત્થં મનુસ્સિત્થિં. દુટ્ઠુલ્લાહિવાચાહીતિ વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગેમેથુનધમ્મપ્પટિસંયુત્તાહિ વાચાહિ. ઓભાસેય્યાતિ અવભાસેય્ય, વણ્ણાવણ્ણયાચનઆયાચનપુચ્છનપટિપુચ્છનઆચિક્ખણાનુસાસનઅક્કોસનવસેન નાનપ્પકારં અસદ્ધમ્મવચનં વદેય્ય. યથા તન્તિ એત્થ ન્તિ નિપાતમત્તં, યથા યુવા યુવતિન્તિ અત્થો. એતેન ઓભાસને નિરાસઙ્કભાવં દસ્સેતિ. મેથુનુપસંહિતાહીતિઇદં દુટ્ઠુલ્લવાચાય સિખાપત્તલક્ખણદસ્સનં. સઙ્ઘાદિસેસોતિ દ્વિન્નં મગ્ગાનં વસેન વણ્ણાવણ્ણેહિ વા મેથુનયાચનાદીહિ વા ‘‘સિખરણીસિ, સંભિન્નાસિ, ઉભતોબ્યઞ્જનકાસી’’તિ ઇમેસુ તીસુ અઞ્ઞતરેન અક્કોસવચનેન વા માતુગામં ઓભાસન્તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસો નામ આપત્તિનિકાયો હોતીતિ.

    Tatiye otiṇṇatā ca vipariṇatacittatā ca duṭṭhullavācassādarāgavasena veditabbā. Mātugāmanti duṭṭhullāduṭṭhullasaṃlakkhaṇasamatthaṃ manussitthiṃ. Duṭṭhullāhivācāhīti vaccamaggapassāvamaggemethunadhammappaṭisaṃyuttāhi vācāhi. Obhāseyyāti avabhāseyya, vaṇṇāvaṇṇayācanaāyācanapucchanapaṭipucchanaācikkhaṇānusāsanaakkosanavasena nānappakāraṃ asaddhammavacanaṃ vadeyya. Yathā tanti ettha nti nipātamattaṃ, yathā yuvā yuvatinti attho. Etena obhāsane nirāsaṅkabhāvaṃ dasseti. Methunupasaṃhitāhītiidaṃ duṭṭhullavācāya sikhāpattalakkhaṇadassanaṃ. Saṅghādisesoti dvinnaṃ maggānaṃ vasena vaṇṇāvaṇṇehi vā methunayācanādīhi vā ‘‘sikharaṇīsi, saṃbhinnāsi, ubhatobyañjanakāsī’’ti imesu tīsu aññatarena akkosavacanena vā mātugāmaṃ obhāsantassa saṅghādiseso nāma āpattinikāyo hotīti.

    સાવત્થિયં ઉદાયિત્થેરં આરબ્ભ દુટ્ઠુલ્લવાચાહિ ઓભાસનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, અસાધારણપઞ્ઞત્તિ, અનાણત્તિકં, ઇત્થિયા ઇત્થિસઞ્ઞિનો અન્તમસો હત્થમુદ્દાયપિ વુત્તનયેન ઓભાસન્તસ્સ સચે સા તમત્થં તસ્મિંયેવ ખણે જાનાતિ, સઙ્ઘાદિસેસો. પણ્ડકે થુલ્લચ્ચયં. તસ્મિંયેવ ઇત્થિસઞ્ઞિનો દુક્કટં. પુનપ્પુનં ઓભાસન્તસ્સ, સમ્બહુલા ચ ઇત્થિયો એકવાચાય ઓભાસન્તસ્સ વાચાગણનાય ચેવ ઇત્થિગણનાય ચ આપત્તિયો. સચે યં ઇત્થિં ઓભાસતિ, સા ન જાનાતિ, થુલ્લચ્ચયં. અધક્ખકં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલં આદિસ્સ વણ્ણાદિભણનેપિ થુલ્લચ્ચયં. પણ્ડકે દુક્કટં, ઉબ્ભક્ખકં અધોજાણુમણ્ડલં કાયપ્પટિબદ્ધઞ્ચ આદિસ્સ વણ્ણાદિભણને સબ્બત્થ દુક્કટં. અત્થધમ્મઅનુસાસનિપુરેક્ખારાનં ઉમ્મત્તકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ. સીલવિપત્તિ, મનુસ્સિત્થી, ઇત્થિસઞ્ઞિતા, દુટ્ઠુલ્લવાચસ્સાદરાગો, તેન રાગેન ઓભાસનં, તઙ્ખણવિજાનનન્તિ ઇમાનેત્થ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. અદિન્નાદાનસમુટ્ઠાનં, કિરિયં, સઞ્ઞાવિમોક્ખં, સચિત્તકં, લોકવજ્જં, કાયકમ્મં, વચીકમ્મં, અકુસલચિત્તં, દ્વિવેદનન્તિ.

    Sāvatthiyaṃ udāyittheraṃ ārabbha duṭṭhullavācāhi obhāsanavatthusmiṃ paññattaṃ, asādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, itthiyā itthisaññino antamaso hatthamuddāyapi vuttanayena obhāsantassa sace sā tamatthaṃ tasmiṃyeva khaṇe jānāti, saṅghādiseso. Paṇḍake thullaccayaṃ. Tasmiṃyeva itthisaññino dukkaṭaṃ. Punappunaṃ obhāsantassa, sambahulā ca itthiyo ekavācāya obhāsantassa vācāgaṇanāya ceva itthigaṇanāya ca āpattiyo. Sace yaṃ itthiṃ obhāsati, sā na jānāti, thullaccayaṃ. Adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ ādissa vaṇṇādibhaṇanepi thullaccayaṃ. Paṇḍake dukkaṭaṃ, ubbhakkhakaṃ adhojāṇumaṇḍalaṃ kāyappaṭibaddhañca ādissa vaṇṇādibhaṇane sabbattha dukkaṭaṃ. Atthadhammaanusāsanipurekkhārānaṃ ummattakādīnañca anāpatti. Sīlavipatti, manussitthī, itthisaññitā, duṭṭhullavācassādarāgo, tena rāgena obhāsanaṃ, taṅkhaṇavijānananti imānettha pañca aṅgāni. Adinnādānasamuṭṭhānaṃ, kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dvivedananti.

    દુટ્ઠુલ્લવાચાસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Duṭṭhullavācāsikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૪. અત્તકામસિક્ખાપદવણ્ણના

    4. Attakāmasikkhāpadavaṇṇanā

    ચતુત્થે ઓતિણ્ણતા ચ વિપરિણતચિત્તતા ચ અત્તકામપારિચરિયાવસેન વેદિતબ્બા. માતુગામસ્સ સન્તિકેતિ દુટ્ઠુલ્લોભાસને વુત્તપ્પકારાય ઇત્થિયા સમીપે. અત્તકામપારિચરિયાયાતિ મેથુનધમ્મસઙ્ખાતેન કામેન પારિચરિયા કામપારિચરિયા, અત્તનો અત્થાય કામપારિચરિયા અત્તકામપારિચરિયા, અત્તના વા કામિતા ઇચ્છિતાતિ અત્તકામા, સયં મેથુનરાગવસેન પત્થિતાતિ અત્થો, અત્તકામા ચ સા પારિચરિયા ચાતિ અત્તકામપારિચરિયા, તસ્સા અત્તકામપારિચરિયાય. વણ્ણં ભાસેય્યાતિ ગુણં આનિસંસં પકાસેય્ય. એતદગ્ગન્તિઆદિ તસ્સા અત્તકામપારિચરિયાય વણ્ણભાસનાકારનિદસ્સનં. તત્રાયં પદસમ્બન્ધવસેનેવ સઙ્ખેપત્થો – યા માદિસં પાણાતિપાતાદીહિ વિરહિતત્તા સીલવન્તં મેથુનધમ્મા વિરહિતત્તા બ્રહ્મચારિં તદુભયેનાપિ કલ્યાણધમ્મં એતેન ધમ્મેન પરિચરેય્ય અભિરમેય્ય, તસ્સા એવં માદિસં પરિચરન્તિયા યા અયં પારિચરિયા નામ, એતદગ્ગં પારિચરિયાનન્તિ. મેથુનુપસંહિતેન સઙ્ઘાદિસેસોતિ એવં અત્તકામપારિચરિયાય વણ્ણં ભાસન્તો ચ ‘‘અરહસિ ત્વં મય્હં મેથુનધમ્મં દાતુ’’ન્તિઆદિના મેથુનપ્પટિસંયુત્તેનેવ વચનેન યો ભાસેય્ય, તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસો.

    Catutthe otiṇṇatā ca vipariṇatacittatā ca attakāmapāricariyāvasena veditabbā. Mātugāmassa santiketi duṭṭhullobhāsane vuttappakārāya itthiyā samīpe. Attakāmapāricariyāyāti methunadhammasaṅkhātena kāmena pāricariyā kāmapāricariyā, attano atthāya kāmapāricariyā attakāmapāricariyā, attanā vā kāmitā icchitāti attakāmā, sayaṃ methunarāgavasena patthitāti attho, attakāmā ca sā pāricariyā cāti attakāmapāricariyā, tassā attakāmapāricariyāya. Vaṇṇaṃ bhāseyyāti guṇaṃ ānisaṃsaṃ pakāseyya. Etadaggantiādi tassā attakāmapāricariyāya vaṇṇabhāsanākāranidassanaṃ. Tatrāyaṃ padasambandhavaseneva saṅkhepattho – yā mādisaṃ pāṇātipātādīhi virahitattā sīlavantaṃ methunadhammā virahitattā brahmacāriṃ tadubhayenāpi kalyāṇadhammaṃ etena dhammena paricareyya abhirameyya, tassā evaṃ mādisaṃ paricarantiyā yā ayaṃ pāricariyā nāma, etadaggaṃ pāricariyānanti. Methunupasaṃhitena saṅghādisesoti evaṃ attakāmapāricariyāya vaṇṇaṃ bhāsanto ca ‘‘arahasi tvaṃ mayhaṃ methunadhammaṃ dātu’’ntiādinā methunappaṭisaṃyutteneva vacanena yo bhāseyya, tassa saṅghādiseso.

    સાવત્થિયં ઉદાયિત્થેરં આરબ્ભ અત્તકામપારિચરિયાય વણ્ણભાસનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, અસાધારણપઞ્ઞત્તિ, અનાણત્તિકં, ઇત્થિયા ઇત્થિસઞ્ઞિનો અન્તમસો હત્થમુદ્દાયપિ વુત્તનયેનેવ અત્તકામપારિચરિયાય વણ્ણં ભાસન્તસ્સ સચે સા તમત્થં તસ્મિંયેવ ખણે જાનાતિ, સઙ્ઘાદિસેસો . નો ચે જાનાતિ, થુલ્લચ્ચયં. પણ્ડકે પણ્ડકસઞ્ઞિનોપિ થુલ્લચ્ચયં. તસ્મિંયેવ ઇત્થિસઞ્ઞિનો દુક્કટં. ચીવરાદીહિ વત્થુકામેહિ પારિચરિયાય વણ્ણં ભાસન્તસ્સ ઉમ્મત્તકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ. સીલવિપત્તિ, મનુસ્સિત્થી, ઇત્થિસઞ્ઞિતા, અત્તકામપારિચરિયાય રાગો, તેન રાગેન વણ્ણભણનં, તઙ્ખણવિજાનનન્તિ ઇમાનેત્થ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. સમુટ્ઠાનાદીનિ દુટ્ઠુલ્લોભાસને વુત્તસદિસાનેવાતિ.

    Sāvatthiyaṃ udāyittheraṃ ārabbha attakāmapāricariyāya vaṇṇabhāsanavatthusmiṃ paññattaṃ, asādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, itthiyā itthisaññino antamaso hatthamuddāyapi vuttanayeneva attakāmapāricariyāya vaṇṇaṃ bhāsantassa sace sā tamatthaṃ tasmiṃyeva khaṇe jānāti, saṅghādiseso . No ce jānāti, thullaccayaṃ. Paṇḍake paṇḍakasaññinopi thullaccayaṃ. Tasmiṃyeva itthisaññino dukkaṭaṃ. Cīvarādīhi vatthukāmehi pāricariyāya vaṇṇaṃ bhāsantassa ummattakādīnañca anāpatti. Sīlavipatti, manussitthī, itthisaññitā, attakāmapāricariyāya rāgo, tena rāgena vaṇṇabhaṇanaṃ, taṅkhaṇavijānananti imānettha pañca aṅgāni. Samuṭṭhānādīni duṭṭhullobhāsane vuttasadisānevāti.

    અત્તકામસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Attakāmasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૫. સઞ્ચરિત્તસિક્ખાપદવણ્ણના

    5. Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā

    પઞ્ચમે સઞ્ચરિત્તન્તિ ઇત્થિપુરિસાનં અન્તરે સંચરણભાવં. સમાપજ્જેય્યાતિ સમ્મા પટિગ્ગણ્હનવીમંસનપચ્ચાહરણાનિ કરોન્તો આપજ્જેય્ય. ઇત્થિયા વાતિઆદિ સમાપજ્જનાકારદસ્સનં. તત્થ ઇત્થિયા વા પુરિસમતિન્તિ પુરિસેન વા તસ્સ માતાપિતાદીહિ વા પેસિતો પુરિસસ્સ મતિં અધિપ્પાયં ઇત્થિયા આરોચેય્યાતિ અત્થો. પુરિસસ્સ વા ઇત્થિમતિન્તિ ઇત્થિયા વા તસ્સા માતાપિતાદીહિ વા પેસિતો ઇત્થિયા મતિં અધિપ્પાયં પુરિસસ્સ આરોચેય્યાતિ અત્થો. જાયત્તને વા જારત્તને વાતિ જાયભાવે વા જારભાવે વા. પુરિસસ્સ હિ મતિં ઇત્થિયા આરોચેન્તો જાયત્તને આરોચેતિ, ઇત્થિયા મતિં પુરિસસ્સ આરોચેન્તો જારત્તને આરોચેતિ. અપિચ પુરિસસ્સેવ મતિં ઇત્થિયા આરોચેન્તો જાયત્તને વા આરોચેતિ નિબદ્ધભરિયભાવે, જારત્તને વા મિચ્છાચારભાવે, તેનેવસ્સ પદભાજને (પારા॰ ૩૦૨) ‘‘જાયત્તને વાતિ જાયા ભવિસ્સસિ, જારત્તને વાતિ જારી ભવિસ્સસી’’તિ વુત્તં. એતેનેવ ઉપાયેન ઇત્થિયા મતિં પુરિસસ્સ આરોચનેપિ ‘‘પતિ ભવિસ્સસિ, જારો ભવિસ્સસી’’તિ વત્તબ્બતા વેદિતબ્બા. અન્તમસો તઙ્ખણિકાયપીતિ સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન યા અયં તઙ્ખણે મુહુત્તમત્તે સંવસિતબ્બતો ‘‘તઙ્ખણિકા’’તિ વુચ્ચતિ, મુહુત્તિકાતિ અત્થો. તસ્સાપિ ‘‘મુહુત્તિકા ભવિસ્સસી’’તિ એવં પુરિસસ્સ મતિં આરોચેન્તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસો, એતેનેવ ઉપાયેન ‘‘મુહુત્તિકો ભવિસ્સસી’’તિ એવં પુરિસસ્સ ઇત્થિમતિં આરોચેન્તોપિ સઙ્ઘાદિસેસં આપજ્જતીતિ વેદિતબ્બો.

    Pañcame sañcarittanti itthipurisānaṃ antare saṃcaraṇabhāvaṃ. Samāpajjeyyāti sammā paṭiggaṇhanavīmaṃsanapaccāharaṇāni karonto āpajjeyya. Itthiyā vātiādi samāpajjanākāradassanaṃ. Tattha itthiyā vā purisamatinti purisena vā tassa mātāpitādīhi vā pesito purisassa matiṃ adhippāyaṃ itthiyā āroceyyāti attho. Purisassa vā itthimatinti itthiyā vā tassā mātāpitādīhi vā pesito itthiyā matiṃ adhippāyaṃ purisassa āroceyyāti attho. Jāyattane vā jārattane vāti jāyabhāve vā jārabhāve vā. Purisassa hi matiṃ itthiyā ārocento jāyattane āroceti, itthiyā matiṃ purisassa ārocento jārattane āroceti. Apica purisasseva matiṃ itthiyā ārocento jāyattane vā āroceti nibaddhabhariyabhāve, jārattane vā micchācārabhāve, tenevassa padabhājane (pārā. 302) ‘‘jāyattane vāti jāyā bhavissasi, jārattane vāti jārī bhavissasī’’ti vuttaṃ. Eteneva upāyena itthiyā matiṃ purisassa ārocanepi ‘‘pati bhavissasi, jāro bhavissasī’’ti vattabbatā veditabbā. Antamaso taṅkhaṇikāyapīti sabbantimena paricchedena yā ayaṃ taṅkhaṇe muhuttamatte saṃvasitabbato ‘‘taṅkhaṇikā’’ti vuccati, muhuttikāti attho. Tassāpi ‘‘muhuttikā bhavissasī’’ti evaṃ purisassa matiṃ ārocentassa saṅghādiseso, eteneva upāyena ‘‘muhuttiko bhavissasī’’ti evaṃ purisassa itthimatiṃ ārocentopi saṅghādisesaṃ āpajjatīti veditabbo.

    સાવત્થિયં ઉદાયિત્થેરં આરબ્ભ સઞ્ચરિત્તસમાપજ્જનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, ‘‘અન્તમસો તઙ્ખણિકાયપી’’તિ અયમેત્થ અનુપઞ્ઞત્તિ, સાધારણપઞ્ઞત્તિ, ‘‘પટિગ્ગણ્હાતિ, વીમંસતિ, અન્તેવાસિં પચ્ચાહરાપેતી’’તિઇમિના (પારા॰ ૩૩૮) નયેન સાણત્તિકં, અઞ્ઞત્ર નાલંવચનીયાય યાય કાયચિ ઇત્થિયા અન્તમસો માતુયાપિ પુરિસમતિં આરોચેન્તો ‘‘હોહિ કિર ભરિયા ધનક્કીતા’’તિ વત્તુકામો સચેપિ છન્દવાસિનીઆદીસુ અઞ્ઞતરાકારેન આરોચેત્વા તાય ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિતેપિ અસમ્પટિચ્છિતેપિ પુન આગન્ત્વા યેન પહિતો, તસ્સ તં પવત્તિં આરોચેતિ, સઙ્ઘાદિસેસં આપજ્જતિ. સા પન તસ્સ ભરિયા હોતુ વા, મા વા, અકારણમેતં. સચેપિ યસ્સા સન્તિકં પેસિતો, તં અદિસ્વા અઞ્ઞતરસ્સ અવસ્સારોચનકસ્સ ‘‘આરોચેહી’’તિ વત્વા પચ્ચાહરતિ, આપજ્જતિયેવ. ‘‘માતુરક્ખિતં બ્રૂહી’’તિ પેસિતસ્સ પન ગન્ત્વા અઞ્ઞં પિતુરક્ખિતાદીસુ અઞ્ઞતરં વદન્તસ્સ વિસઙ્કેતં હોતિ, પુરિસસ્સ વા ઇત્થિયા વા વચનં ‘‘સાધૂ’’તિ કાયેન વા વાચાય વા ઉભયેન વા પટિગ્ગણ્હિત્વા તસ્સા ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા આરોચેત્વા વા આરોચાપેત્વા વા પુન યેન પેસિતો, તસ્સ તં પવત્તિં સયં આરોચેન્તસ્સ વા અઞ્ઞેન આરોચાપેન્તસ્સ વા સઙ્ઘાદિસેસો . એત્તાવતા હિ ‘‘પટિગ્ગણ્હાતિ, વીમંસતિ, પચ્ચાહરતી’’તિઇદં અઙ્ગત્તયં સમ્પાદિતમેવ હોતિ, ઇતો પન યેહિ કેહિચિ દ્વીહિ અઙ્ગેહિ, પણ્ડકે ચ અઙ્ગત્તયેનાપિ થુલ્લચ્ચયં. એકેન દુક્કટં. સઙ્ઘસ્સ વા ચેતિયસ્સ વા ગિલાનસ્સ વા કિચ્ચેન ગચ્છન્તસ્સ, ઉમ્મત્તકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ.

    Sāvatthiyaṃ udāyittheraṃ ārabbha sañcarittasamāpajjanavatthusmiṃ paññattaṃ, ‘‘antamaso taṅkhaṇikāyapī’’ti ayamettha anupaññatti, sādhāraṇapaññatti, ‘‘paṭiggaṇhāti, vīmaṃsati, antevāsiṃ paccāharāpetī’’tiiminā (pārā. 338) nayena sāṇattikaṃ, aññatra nālaṃvacanīyāya yāya kāyaci itthiyā antamaso mātuyāpi purisamatiṃ ārocento ‘‘hohi kira bhariyā dhanakkītā’’ti vattukāmo sacepi chandavāsinīādīsu aññatarākārena ārocetvā tāya ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitepi asampaṭicchitepi puna āgantvā yena pahito, tassa taṃ pavattiṃ āroceti, saṅghādisesaṃ āpajjati. Sā pana tassa bhariyā hotu vā, mā vā, akāraṇametaṃ. Sacepi yassā santikaṃ pesito, taṃ adisvā aññatarassa avassārocanakassa ‘‘ārocehī’’ti vatvā paccāharati, āpajjatiyeva. ‘‘Māturakkhitaṃ brūhī’’ti pesitassa pana gantvā aññaṃ piturakkhitādīsu aññataraṃ vadantassa visaṅketaṃ hoti, purisassa vā itthiyā vā vacanaṃ ‘‘sādhū’’ti kāyena vā vācāya vā ubhayena vā paṭiggaṇhitvā tassā itthiyā vā purisassa vā ārocetvā vā ārocāpetvā vā puna yena pesito, tassa taṃ pavattiṃ sayaṃ ārocentassa vā aññena ārocāpentassa vā saṅghādiseso . Ettāvatā hi ‘‘paṭiggaṇhāti, vīmaṃsati, paccāharatī’’tiidaṃ aṅgattayaṃ sampāditameva hoti, ito pana yehi kehici dvīhi aṅgehi, paṇḍake ca aṅgattayenāpi thullaccayaṃ. Ekena dukkaṭaṃ. Saṅghassa vā cetiyassa vā gilānassa vā kiccena gacchantassa, ummattakādīnañca anāpatti.

    સીલવિપત્તિ, યેસુ સઞ્ચરિત્તં સમાપજ્જતિ, તેસં મનુસ્સજાતિકતા, ન નાલંવચનીયતા,

    Sīlavipatti, yesu sañcarittaṃ samāpajjati, tesaṃ manussajātikatā, na nālaṃvacanīyatā,

    પટિગ્ગણ્હનવીમંસનપચ્ચાહરણાનીતિ ઇમાનેત્થ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. છસમુટ્ઠાનં, પણ્ણત્તિં વા અલંવચનીયભાવં વા અજાનન્તસ્સ કાયવિકારેન સાસનં ગહેત્વા તથેવ વીમંસિત્વા તથેવ પચ્ચાહરન્તસ્સ કાયતો સમુટ્ઠાતિ. ‘‘ઇત્થન્નામા આગમિસ્સતિ, તસ્સા ચિત્તં જાનેય્યાથા’’તિ કેનચિ વુત્તે ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા તં આગતં વત્વા પુન તસ્મિં પુરિસે આગતે આરોચેન્તસ્સ કાયેન કિઞ્ચિ અકતત્તા વાચતો સમુટ્ઠાતિ. વાચાય ‘‘સાધૂ’’તિ સાસનં ગહેત્વા અઞ્ઞેન કરણીયેન તસ્સા ઘરં ગન્ત્વા અઞ્ઞત્થ વા ગમનકાલે તં દિસ્વા વચીભેદેન વીમંસિત્વા પુનપિ અઞ્ઞેનેવ કારણેન તતો અપક્કમ્મ કદાચિદેવ તં પુરિસં દિસ્વા આરોચેન્તસ્સાપિ વાચતો સમુટ્ઠાતિ. પણ્ણત્તિં અજાનન્તસ્સ પન ખીણાસવસ્સાપિ પિતુવચનેન ગન્ત્વા અલંવચનીયં માતરમ્પિ ‘‘એહિ મે પિતરં ઉપટ્ઠાહી’’તિ વત્વા પચ્ચાહરન્તસ્સ કાયવાચતો સમુટ્ઠાતિ. ઇમાનિ તીણિ અચિત્તકસમુટ્ઠાનાનિ. તદુભયં પન જાનિત્વા એતેહેવ તીહિ નયેહિ સમાપજ્જન્તસ્સ તાનેવ તીણિ તદુભયજાનનચિત્તેન સચિત્તકાનિ હોન્તિ, કિરિયં, નોસઞ્ઞાવિમોક્ખં, અચિત્તકં, પણ્ણત્તિવજ્જં, કાયકમ્મં, વચીકમ્મં, કુસલાદિવસેન ચેત્થ તીણિ ચિત્તાનિ, સુખાદિવસેન તિસ્સો વેદનાતિ.

    Paṭiggaṇhanavīmaṃsanapaccāharaṇānīti imānettha pañca aṅgāni. Chasamuṭṭhānaṃ, paṇṇattiṃ vā alaṃvacanīyabhāvaṃ vā ajānantassa kāyavikārena sāsanaṃ gahetvā tatheva vīmaṃsitvā tatheva paccāharantassa kāyato samuṭṭhāti. ‘‘Itthannāmā āgamissati, tassā cittaṃ jāneyyāthā’’ti kenaci vutte ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ āgataṃ vatvā puna tasmiṃ purise āgate ārocentassa kāyena kiñci akatattā vācato samuṭṭhāti. Vācāya ‘‘sādhū’’ti sāsanaṃ gahetvā aññena karaṇīyena tassā gharaṃ gantvā aññattha vā gamanakāle taṃ disvā vacībhedena vīmaṃsitvā punapi aññeneva kāraṇena tato apakkamma kadācideva taṃ purisaṃ disvā ārocentassāpi vācato samuṭṭhāti. Paṇṇattiṃ ajānantassa pana khīṇāsavassāpi pituvacanena gantvā alaṃvacanīyaṃ mātarampi ‘‘ehi me pitaraṃ upaṭṭhāhī’’ti vatvā paccāharantassa kāyavācato samuṭṭhāti. Imāni tīṇi acittakasamuṭṭhānāni. Tadubhayaṃ pana jānitvā eteheva tīhi nayehi samāpajjantassa tāneva tīṇi tadubhayajānanacittena sacittakāni honti, kiriyaṃ, nosaññāvimokkhaṃ, acittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, kusalādivasena cettha tīṇi cittāni, sukhādivasena tisso vedanāti.

    સઞ્ચરિત્તસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Sañcarittasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૬. કુટિકારસિક્ખાપદવણ્ણના

    6. Kuṭikārasikkhāpadavaṇṇanā

    છટ્ઠે સઞ્ઞાચિકાય પનાતિ એત્થ સઞ્ઞાચિકા નામ સયં પવત્તિતયાચના વુચ્ચતિ, તસ્મા સઞ્ઞાચિકાયાતિ અત્તનો યાચનાયાતિ વુત્તં હોતિ, સયં યાચિતકેહિ ઉપકરણેહીતિ અત્થો. એત્થ ચ યંકિઞ્ચિ પરપરિગ્ગહિતકં મૂલચ્છેદવસેન યાચિતું ન વટ્ટતિ, તાવકાલિકં પન વટ્ટતિ. સહાયત્થાય કમ્મકરણત્થાય ‘‘પુરિસં દેથા’’તિ વત્તું વટ્ટતિ, પુરિસત્તકરમ્પિ યાચિતું વટ્ટતિ, પુરિસત્તકરો નામ વડ્ઢકિઆદિના પુરિસેન કાતબ્બં હત્થકમ્મં. તં ‘‘પુરિસત્તકરં દેહી’’તિ વા ‘‘હત્થકમ્મં દેહી’’તિ વા વત્વા યાચિતું વટ્ટતિ. હત્થકમ્મં નામ કિઞ્ચિ વત્થુ ન હોતિ, તસ્મા ‘‘કિં, ભન્તે, આગતત્થા’’તિ પુચ્છિતે વા અપુચ્છિતે વા યાચિતું વટ્ટતિ, વિઞ્ઞત્તિપચ્ચયા દોસો નત્થિ, મિગલુદ્દકાદયો પન સકકમ્મં ન યાચિતબ્બા. કુટિન્તિ ઉલ્લિત્તાદીસુ અઞ્ઞતરં. તત્થ ઉલ્લિત્તા નામ ઠપેત્વા થમ્ભતુલાપિટ્ઠસઙ્ઘાટવાતપાનધૂમચ્છિદ્દાદિભેદં અલેપોકાસં અવસેસે લેપોકાસે કુટ્ટેહિ સદ્ધિં ઘટેત્વા છદનસ્સ અન્તો સુધાય વા મત્તિકાય વા લિત્તા. અવલિત્તા નામ તથેવ વુત્તનયેનેવ છદનસ્સ બહિ લિત્તા. ઉલ્લિત્તાવલિત્તા નામ તથેવ છદનસ્સ અન્તો ચ બહિ ચ લિત્તા. કારયમાનેનાતિ સયં વા કરોન્તેન, આણત્તિયા વા કારાપેન્તેન. અસામિકન્તિ કારેતા દાયકેન વિરહિતં. અત્તુદ્દેસન્તિ ‘‘મય્હં વાસાગારં એસા’’તિ એવં અત્તા ઉદ્દેસો એતિસ્સાતિ અત્તુદ્દેસા, તં અત્તુદ્દેસં. પમાણિકા કારેતબ્બાતિ પમાણયુત્તા કારેતબ્બા. તત્રિદં પમાણન્તિ તસ્સા કુટિયા ઇદં પમાણં. દીઘસોતિ દીઘતો. દ્વાદસ વિદત્થિયો સુગતવિદત્થિયાતિએત્થ સુગતવિદત્થિ નામ ઇદાનિ મજ્ઝિમસ્સ પુરિસસ્સ તિસ્સો વિદત્થિયો, વડ્ઢકિહત્થેન દિયડ્ઢો હત્થો હોતિ. મિનન્તેન પન કુટિયા બહિકુટ્ટે પઠમં દિન્નં મહામત્તિકપરિયન્તં અગ્ગહેત્વા થુસપિણ્ડપરિયન્તેન દ્વાદસ વિદત્થિયો મિનેતબ્બા, સચે થુસપિણ્ડકેન અનત્થિકો હોતિ, મહામત્તિકલેપેનેવ નિટ્ઠાપેતિ, સ્વેવ પરિચ્છેદો. તિરિયન્તિ વિત્થારતો. સત્તન્તરાતિ કુટ્ટસ્સ બહિઅન્તં અગ્ગહેત્વા અબ્ભન્તરિમેન અન્તેન સત્ત સુગતવિદત્થિયો પમાણન્તિ વુત્તં હોતિ. એત્થ ચ કેસગ્ગમત્તમ્પિ દીઘતો હાપેત્વા તિરિયં, તિરિયતો વા હાપેત્વા દીઘં વડ્ઢેતું ન વટ્ટતિ, કો પન વાદો ઉભતોવડ્ઢને. યા પન દીઘતો સટ્ઠિહત્થાપિ હોતિ, તિરિયતો તિહત્થા વા ઊનકચતુહત્થા વા, યત્થ પમાણયુત્તો મઞ્ચો ઇતો ચિતો ચ ન પરિવટ્ટતિ, પચ્છિમકોટિયા ચતુહત્થવિત્થારા ન હોતિ, અયં કુટિસઙ્ખ્યં ન ગચ્છતિ, તસ્મા વટ્ટતિ. ભિક્ખૂ અભિનેતબ્બા વત્થુદેસનાયાતિ યસ્મિં પદેસે કુટિં કારેતુકામો હોતિ, તં સોધેત્વા પદભાજને (પારા॰ ૩૪૯) વુત્તનયેન સઙ્ઘં તિક્ખત્તું યાચિત્વા સબ્બે વા સઙ્ઘપરિયાપન્ના સઙ્ઘેન વા સમ્મતા દ્વે તયો ભિક્ખૂ તત્થ વત્થુદેસનત્થાય નેતબ્બા. તેહિ ભિક્ખૂહિ વત્થુ દેસેતબ્બં અનારમ્ભં સપરિક્કમનન્તિ તેહિ ભિક્ખૂહિ કિપિલ્લિકાદીનં આસયાદીહિ તેરસહિ, પુબ્બણ્ણાપરણ્ણનિસ્સિતાદીહિ સોળસહિ ઉપદ્દવેહિ વિરહિતત્તા અનારમ્ભં, દ્વીહિ વા ચતૂહિ વા બલિબદ્ધેહિ યુત્તેન સકટેન એકં ચક્કં નિબ્બોદકપતનટ્ઠાને એકં બહિ કત્વા આવિજ્ઝિતું સક્કુણેય્યતાય સપરિક્કમનન્તિ સલ્લક્ખેત્વા સચે સઙ્ઘપહોનકા હોન્તિ, તત્થેવ, નો ચે, સઙ્ઘમજ્ઝં ગન્ત્વા તેન ભિક્ખુના યાચિતેહિ ઞત્તિદુતિયેન કમ્મેન વત્થુ દેસેતબ્બં. સારમ્ભે ચેતિઆદિ પટિપક્ખનયેન વેદિતબ્બં.

    Chaṭṭhe saññācikāya panāti ettha saññācikā nāma sayaṃ pavattitayācanā vuccati, tasmā saññācikāyāti attano yācanāyāti vuttaṃ hoti, sayaṃ yācitakehi upakaraṇehīti attho. Ettha ca yaṃkiñci parapariggahitakaṃ mūlacchedavasena yācituṃ na vaṭṭati, tāvakālikaṃ pana vaṭṭati. Sahāyatthāya kammakaraṇatthāya ‘‘purisaṃ dethā’’ti vattuṃ vaṭṭati, purisattakarampi yācituṃ vaṭṭati, purisattakaro nāma vaḍḍhakiādinā purisena kātabbaṃ hatthakammaṃ. Taṃ ‘‘purisattakaraṃ dehī’’ti vā ‘‘hatthakammaṃ dehī’’ti vā vatvā yācituṃ vaṭṭati. Hatthakammaṃ nāma kiñci vatthu na hoti, tasmā ‘‘kiṃ, bhante, āgatatthā’’ti pucchite vā apucchite vā yācituṃ vaṭṭati, viññattipaccayā doso natthi, migaluddakādayo pana sakakammaṃ na yācitabbā. Kuṭinti ullittādīsu aññataraṃ. Tattha ullittā nāma ṭhapetvā thambhatulāpiṭṭhasaṅghāṭavātapānadhūmacchiddādibhedaṃ alepokāsaṃ avasese lepokāse kuṭṭehi saddhiṃ ghaṭetvā chadanassa anto sudhāya vā mattikāya vā littā. Avalittā nāma tatheva vuttanayeneva chadanassa bahi littā. Ullittāvalittā nāma tatheva chadanassa anto ca bahi ca littā. Kārayamānenāti sayaṃ vā karontena, āṇattiyā vā kārāpentena. Asāmikanti kāretā dāyakena virahitaṃ. Attuddesanti ‘‘mayhaṃ vāsāgāraṃ esā’’ti evaṃ attā uddeso etissāti attuddesā, taṃ attuddesaṃ. Pamāṇikā kāretabbāti pamāṇayuttā kāretabbā. Tatridaṃ pamāṇanti tassā kuṭiyā idaṃ pamāṇaṃ. Dīghasoti dīghato. Dvādasa vidatthiyo sugatavidatthiyātiettha sugatavidatthi nāma idāni majjhimassa purisassa tisso vidatthiyo, vaḍḍhakihatthena diyaḍḍho hattho hoti. Minantena pana kuṭiyā bahikuṭṭe paṭhamaṃ dinnaṃ mahāmattikapariyantaṃ aggahetvā thusapiṇḍapariyantena dvādasa vidatthiyo minetabbā, sace thusapiṇḍakena anatthiko hoti, mahāmattikalepeneva niṭṭhāpeti, sveva paricchedo. Tiriyanti vitthārato. Sattantarāti kuṭṭassa bahiantaṃ aggahetvā abbhantarimena antena satta sugatavidatthiyo pamāṇanti vuttaṃ hoti. Ettha ca kesaggamattampi dīghato hāpetvā tiriyaṃ, tiriyato vā hāpetvā dīghaṃ vaḍḍhetuṃ na vaṭṭati, ko pana vādo ubhatovaḍḍhane. Yā pana dīghato saṭṭhihatthāpi hoti, tiriyato tihatthā vā ūnakacatuhatthā vā, yattha pamāṇayutto mañco ito cito ca na parivaṭṭati, pacchimakoṭiyā catuhatthavitthārā na hoti, ayaṃ kuṭisaṅkhyaṃ na gacchati, tasmā vaṭṭati. Bhikkhūabhinetabbā vatthudesanāyāti yasmiṃ padese kuṭiṃ kāretukāmo hoti, taṃ sodhetvā padabhājane (pārā. 349) vuttanayena saṅghaṃ tikkhattuṃ yācitvā sabbe vā saṅghapariyāpannā saṅghena vā sammatā dve tayo bhikkhū tattha vatthudesanatthāya netabbā. Tehi bhikkhūhi vatthu desetabbaṃ anārambhaṃ saparikkamananti tehi bhikkhūhi kipillikādīnaṃ āsayādīhi terasahi, pubbaṇṇāparaṇṇanissitādīhi soḷasahi upaddavehi virahitattā anārambhaṃ, dvīhi vā catūhi vā balibaddhehi yuttena sakaṭena ekaṃ cakkaṃ nibbodakapatanaṭṭhāne ekaṃ bahi katvā āvijjhituṃ sakkuṇeyyatāya saparikkamananti sallakkhetvā sace saṅghapahonakā honti, tattheva, no ce, saṅghamajjhaṃ gantvā tena bhikkhunā yācitehi ñattidutiyena kammena vatthu desetabbaṃ. Sārambhe cetiādi paṭipakkhanayena veditabbaṃ.

    આળવિયં આળવિકે ભિક્ખૂ આરબ્ભ સઞ્ઞાચિકાય કુટિકરણવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, અસાધારણપઞ્ઞત્તિ, સાણત્તિકં, ‘‘અદેસિતવત્થુકં પમાણાતિક્કન્તં કુટિં કારેસ્સામી’’તિ ઉપકરણત્થં અરઞ્ઞં ગમનતો પટ્ઠાય સબ્બપયોગેસુ દુક્કટં, ‘‘ઇદાનિ દ્વીહિ પિણ્ડેહિ નિટ્ઠાનં ગમિસ્સતી’’તિ તેસુ પઠમપિણ્ડદાને થુલ્લચ્ચયં, દુતિયદાનેન લેપે ઘટિતે સચે અદેસિતવત્થુકા એવ વા પમાણાતિક્કન્તા એવ વા હોતિ, એકો સઙ્ઘાદિસેસો, દ્વે ચ દુક્કટાનિ. ઉભયવિપ્પન્ના, દ્વે સઙ્ઘાદિસેસા, દ્વે ચ દુક્કટાનિ. સચે પન દ્વારબન્ધં વા વાતપાનં વા અટ્ઠપેત્વાવ મત્તિકાય લિમ્પતિ, ઠપિતે ચ તસ્મિં લેપો ન ઘટિયતિ, રક્ખતિ તાવ. પુન લિમ્પન્તસ્સ પન ઘટિતમત્તે સઙ્ઘાદિસેસો. સચે તં ઠપિયમાનં પઠમદિન્નલેપેન સદ્ધિં નિરન્તરમેવ હુત્વા તિટ્ઠતિ, પઠમમેવ સઙ્ઘાદિસેસો. કેવલં સારમ્ભાય દુક્કટં, તથા અપરિક્કમનાય. વિપ્પકતં કુટિં અઞ્ઞસ્સ દદતો ચ, ભૂમિં સમં કત્વા ભિન્દન્તસ્સ ચ, લેણગુહાતિણકુટિપણ્ણચ્છદનગેહેસુ અઞ્ઞતરં કારેન્તસ્સ, કુટિમ્પિ અઞ્ઞસ્સ વાસત્થાય, વાસાગારં ઠપેત્વા ઉપોસથાગારાદીસુ અઞ્ઞતરત્થાય કારેન્તસ્સ ચ ઉમ્મત્તકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ. સીલવિપત્તિ, ઉલ્લિત્તાદીનં અઞ્ઞતરતા, હેટ્ઠિમપમાણસમ્ભવો, અદેસિતવત્થુકતા, પમાણાતિક્કન્તતા, અત્તુદ્દેસિકતા, વાસાગારતા , લેપઘટનાતિ ઇમાનેત્થ છ વા સત્ત વા અઙ્ગાનિ. છસમુટ્ઠાનં, કિરિયઞ્ચ, કિરિયાકિરિયઞ્ચ. ઇદઞ્હિ વત્થું દેસાપેત્વા પમાણાતિક્કન્તં વા કરોતો કિરિયતો સમુટ્ઠાતિ, અદેસાપેત્વા કરોતો કિરિયાકિરિયતો સમુટ્ઠાતિ. સેસમેત્થ સઞ્ચરિત્તે વુત્તસદિસમેવાતિ.

    Āḷaviyaṃ āḷavike bhikkhū ārabbha saññācikāya kuṭikaraṇavatthusmiṃ paññattaṃ, asādhāraṇapaññatti, sāṇattikaṃ, ‘‘adesitavatthukaṃ pamāṇātikkantaṃ kuṭiṃ kāressāmī’’ti upakaraṇatthaṃ araññaṃ gamanato paṭṭhāya sabbapayogesu dukkaṭaṃ, ‘‘idāni dvīhi piṇḍehi niṭṭhānaṃ gamissatī’’ti tesu paṭhamapiṇḍadāne thullaccayaṃ, dutiyadānena lepe ghaṭite sace adesitavatthukā eva vā pamāṇātikkantā eva vā hoti, eko saṅghādiseso, dve ca dukkaṭāni. Ubhayavippannā, dve saṅghādisesā, dve ca dukkaṭāni. Sace pana dvārabandhaṃ vā vātapānaṃ vā aṭṭhapetvāva mattikāya limpati, ṭhapite ca tasmiṃ lepo na ghaṭiyati, rakkhati tāva. Puna limpantassa pana ghaṭitamatte saṅghādiseso. Sace taṃ ṭhapiyamānaṃ paṭhamadinnalepena saddhiṃ nirantarameva hutvā tiṭṭhati, paṭhamameva saṅghādiseso. Kevalaṃ sārambhāya dukkaṭaṃ, tathā aparikkamanāya. Vippakataṃ kuṭiṃ aññassa dadato ca, bhūmiṃ samaṃ katvā bhindantassa ca, leṇaguhātiṇakuṭipaṇṇacchadanagehesu aññataraṃ kārentassa, kuṭimpi aññassa vāsatthāya, vāsāgāraṃ ṭhapetvā uposathāgārādīsu aññataratthāya kārentassa ca ummattakādīnañca anāpatti. Sīlavipatti, ullittādīnaṃ aññataratā, heṭṭhimapamāṇasambhavo, adesitavatthukatā, pamāṇātikkantatā, attuddesikatā, vāsāgāratā , lepaghaṭanāti imānettha cha vā satta vā aṅgāni. Chasamuṭṭhānaṃ, kiriyañca, kiriyākiriyañca. Idañhi vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkantaṃ vā karoto kiriyato samuṭṭhāti, adesāpetvā karoto kiriyākiriyato samuṭṭhāti. Sesamettha sañcaritte vuttasadisamevāti.

    કુટિકારસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Kuṭikārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૭. વિહારકારસિક્ખાપદવણ્ણના

    7. Vihārakārasikkhāpadavaṇṇanā

    સત્તમે મહલ્લકન્તિ સસામિકભાવેન સઞ્ઞાચિતકુટિતો મહન્તભાવો એતસ્સ અત્થીતિ મહલ્લકો, યસ્મા વા વત્થું દેસાપેત્વા પમાણાતિક્કમેનાપિ કાતું વટ્ટતિ, તસ્મા પમાણમહન્તતાયપિ મહલ્લકો, તં મહલ્લકં. યસ્મા પનસ્સ તં પમાણમહન્તત્તં સસામિકત્તાવ લબ્ભતિ, તસ્મા તદત્થદસ્સનત્થં ‘‘મહલ્લકો નામ વિહારો સસામિકો વુચ્ચતી’’તિ એવમસ્સ પદભાજને (પારા॰ ૩૬૭) વુત્તં. સેસં સબ્બં કુટિકારસિક્ખાપદે વુત્તસદિસં, સસામિકભાવમત્તમેવ હિ વિસેસો.

    Sattame mahallakanti sasāmikabhāvena saññācitakuṭito mahantabhāvo etassa atthīti mahallako, yasmā vā vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkamenāpi kātuṃ vaṭṭati, tasmā pamāṇamahantatāyapi mahallako, taṃ mahallakaṃ. Yasmā panassa taṃ pamāṇamahantattaṃ sasāmikattāva labbhati, tasmā tadatthadassanatthaṃ ‘‘mahallako nāma vihāro sasāmiko vuccatī’’ti evamassa padabhājane (pārā. 367) vuttaṃ. Sesaṃ sabbaṃ kuṭikārasikkhāpade vuttasadisaṃ, sasāmikabhāvamattameva hi viseso.

    કોસમ્બિયં છન્નત્થેરં આરબ્ભ ચેતિયરુક્ખં છેદાપનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તભાવો, અકિરિયમત્તતો સમુટ્ઠાનભાવો, એકસઙ્ઘાદિસેસતા ચ એત્થ વિસેસો.

    Kosambiyaṃ channattheraṃ ārabbha cetiyarukkhaṃ chedāpanavatthusmiṃ paññattabhāvo, akiriyamattato samuṭṭhānabhāvo, ekasaṅghādisesatā ca ettha viseso.

    વિહારકારસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Vihārakārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૮. દુટ્ઠદોસસિક્ખાપદવણ્ણના

    8. Duṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā

    અટ્ઠમે દુટ્ઠો દોસોતિ દૂસિતો ચેવ દૂસકો ચ. ઉપ્પન્ને હિ દોસે પુગ્ગલો તેન દોસેન દૂસિતો હોતિ, પકતિભાવં જહાપિતો, તસ્મા ‘‘દુટ્ઠો’’તિ વુચ્ચતિ. પરઞ્ચ દૂસેતિ વિનાસેતિ, તસ્મા ‘‘દોસો’’તિ વુચ્ચતિ. ઇતિ ‘‘દુટ્ઠો દોસો’’તિ એકસ્સેવેતં પુગ્ગલસ્સ આકારનાનત્તેન નિદસ્સનં. અપ્પતીતોતિ નપ્પતીતો, પીતિસુખાદીહિ વિવજ્જિતો, ન અભિસટોતિ અત્થો. અમૂલકેનાતિ યં ચોદકેન ચુદિતકમ્હિ પુગ્ગલે અદિટ્ઠં અસ્સુતં અપરિસઙ્કિતં, ઇદં એતેસં દસ્સનસવનપરિસઙ્કાસઙ્ખાતાનં મૂલાનં અભાવતો અમૂલકં નામ. તં પન સો આપન્નો વા હોતુ, અનાપન્નો વા, એતં ઇધ અપ્પમાણં. એત્થ ચ અદિટ્ઠં નામ અત્તનો પસાદચક્ખુના વા દિબ્બચક્ખુના વા અદિટ્ઠં, અસ્સુતં નામ તથેવ કેનચિ વુચ્ચમાનં ન સુતં, અપરિસઙ્કિતં નામ અત્તનો વા પરસ્સ વા દિટ્ઠસુતમુતવસેન ચેતસા અપરિસઙ્કિતં, ઇતિ એવરૂપેન અમૂલકેન. પારાજિકેનાતિ ભિક્ખુનો અનુરૂપેસુ એકૂનવીસતિયા અઞ્ઞતરેન, પદભાજને (પારા॰ ૩૮૬) પન પારાજિકુદ્દેસે આગતાનેવ ગહેત્વા ‘‘ચતુન્નં અઞ્ઞતરેના’’તિ વુત્તં. અનુદ્ધંસેય્યાતિ ધંસેય્ય વિદ્ધંસેય્ય પધંસેય્ય અભિભવેય્ય. તં પન અનુદ્ધંસનં યસ્મા અત્તના ચોદેન્તોપિ પરેન ચોદાપેન્તોપિ કરોતિ, તસ્માસ્સ પદભાજને ‘‘ચોદેતિ વા ચોદાપેતિ વા’’તિ વુત્તં. તત્થ વત્થુસન્દસ્સના આપત્તિસન્દસ્સના સંવાસપ્પટિક્ખેપો સામીચિપ્પટિક્ખેપોતિ સઙ્ખેપતો ચતસ્સો ચોદના. તાસુ વત્થુસન્દસ્સના નામ ‘‘ત્વં મેથુનં ધમ્મં પટિસેવી’’તિઆદિના નયેન પવત્તા. આપત્તિસન્દસ્સના નામ ‘‘ત્વં મેથુનધમ્માપત્તિં આપન્નો’’તિઆદિના નયેન પવત્તા. સંવાસપ્પટિક્ખેપો નામ ‘‘નત્થિ તયા સદ્ધિં ઉપોસથો વા પવારણા વા સઙ્ઘકમ્મં વા’’તિ એવં પવત્તો. એત્તાવતા પન સીસં ન એતિ, ‘‘અસ્સમણોસી’’તિઆદીહિ વચનેહિ સદ્ધિં ઘટિતેયેવ સીસં એતિ. સામીચિપ્પટિક્ખેપો નામ અભિવાદનપચ્ચુટ્ઠાનઅઞ્જલિકમ્મસામીચિકમ્મબીજનિકમ્માદીનં અકરણં, તં પટિપાતિયા વન્દનાદીનિ કરોતો એકસ્સ અકત્વા સેસાનં કરણકાલે વેદિતબ્બં. એત્તાવતા ચ ચોદના નામ હોતિ, આપત્તિ પન સીસં ન એતિ. ‘‘કસ્મા મમ વન્દનાદીનિ ન કરોસી’’તિ પુચ્છિતે પન ‘‘અસ્સમણોસી’’તિઆદિવચનેહિ સદ્ધિં ઘટિતેયેવ સીસં એતિ, તસ્મા યો ભિક્ખુ ભિક્ખું સમીપે ઠત્વા ‘‘ત્વં મેથુનં ધમ્મં પટિસેવી’’તિ વા ‘‘અસ્સમણોસી’’તિ વા આદીહિ વચનેહિ હત્થમુદ્દાય એવ વા એતમત્થં દીપેન્તો સયં વા ચોદેતિ, ગહટ્ઠપબ્બજિતેસુ વા અઞ્ઞતરેન ચોદાપેતિ, અયં અનુદ્ધંસેતિ નામ. અપ્પેવ નામ નં ઇમમ્હા બ્રહ્મચરિયા ચાવેય્યન્તિ અપિ એવ નામ નં પુગ્ગલં ઇમમ્હા સેટ્ઠચરિયા અપનેય્યં. ‘‘સાધુ વતસ્સ સચાહં ઇમં પુગ્ગલં ઇમમ્હા બ્રહ્મચરિયા ચાવેય્ય’’ન્તિ ઇમિના અધિપ્પાયેન અનુદ્ધંસેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. એતેન એકં ચાવનાધિપ્પાયં ગહેત્વા અવસેસા અક્કોસાધિપ્પાયો કમ્માધિપ્પાયો વુટ્ઠાનાધિપ્પાયો ઉપોસથટ્ઠપનાધિપ્પાયો પવારણટ્ઠપનાધિપ્પાયો અનુવિજ્જનાધિપ્પાયો ધમ્મકથાધિપ્પાયોતિ સત્ત અધિપ્પાયા પટિક્ખિત્તા હોન્તિ. તતો અપરેન સમયેનાતિ યસ્મિં સમયે અનુદ્ધંસિતો હોતિ, તતો અઞ્ઞસ્મિં સમયે. સમનુગ્ગાહીયમાનો વાતિ અનુવિજ્જકેન કિં તે દિટ્ઠન્તિઆદિના નયેન અનુવિજ્જિયમાનો ઉપપરિક્ખિયમાનો. અસમનુગ્ગાહીયમાનો વાતિ દિટ્ઠાદીસુ કેનચિ વત્થુનાવા અનુવિજ્જકાદીસુ યેન કેનચિ પુગ્ગલેન વા અવુચ્ચમાનો. ઇમેસં પન પદાનં પરતો ‘‘ભિક્ખુ ચ દોસં પતિટ્ઠાતી’’તિ ઇમિના સમ્બન્ધો. ઇદઞ્હિ વુત્તં હોતિ – એવં સમનુગ્ગાહીયમાનો વા અસમનુગ્ગાહીયમાનો વા ભિક્ખુ ચ દોસં પતિટ્ઠાતિ પટિચ્ચ તિટ્ઠતિ પટિજાનાતિ, સઙ્ઘાદિસેસોતિ. ઇદઞ્ચ અમૂલકભાવસ્સ પાકટકાલદસ્સનત્થં વુત્તં. આપત્તિં પન અનુદ્ધંસિતક્ખણેયેવ આપજ્જતિ. અમૂલકઞ્ચેવ તં અધિકરણં હોતીતિ એત્થ પન દિટ્ઠમૂલાદીનં અભાવેન અમૂલકં, સમથેહિ અધિકરણીયભાવેન અધિકરણં. યઞ્હિ અધિકિચ્ચ આરબ્ભ પટિચ્ચ સન્ધાય સમથા પવત્તન્તિ, તં અધિકરણં. ઇધ પન પારાજિકસઙ્ખાતં આપત્તાધિકરણમેવ અધિપ્પેતં. યદિ હિ તં અધિકરણં દિટ્ઠાદીહિ મૂલેહિ અમૂલકઞ્ચેવ હોતિ, અયં ચોદેતું આગતો ભિક્ખુ ચ દોસં પતિટ્ઠાતિ પટિચ્ચ તિટ્ઠતિ, ‘‘તુચ્છકં મયા ભણિત’’ન્તિઆદીનિ (પારા॰ ૩૮૬) વદન્તો પટિજાનાતિ, તસ્સ ભિક્ખુનો અનુદ્ધંસિતક્ખણેયેવ સઙ્ઘાદિસેસોતિ, અયં સિક્ખાપદસ્સ પદાનુક્કમેન અત્થો.

    Aṭṭhame duṭṭho dosoti dūsito ceva dūsako ca. Uppanne hi dose puggalo tena dosena dūsito hoti, pakatibhāvaṃ jahāpito, tasmā ‘‘duṭṭho’’ti vuccati. Parañca dūseti vināseti, tasmā ‘‘doso’’ti vuccati. Iti ‘‘duṭṭho doso’’ti ekassevetaṃ puggalassa ākāranānattena nidassanaṃ. Appatītoti nappatīto, pītisukhādīhi vivajjito, na abhisaṭoti attho. Amūlakenāti yaṃ codakena cuditakamhi puggale adiṭṭhaṃ assutaṃ aparisaṅkitaṃ, idaṃ etesaṃ dassanasavanaparisaṅkāsaṅkhātānaṃ mūlānaṃ abhāvato amūlakaṃ nāma. Taṃ pana so āpanno vā hotu, anāpanno vā, etaṃ idha appamāṇaṃ. Ettha ca adiṭṭhaṃ nāma attano pasādacakkhunā vā dibbacakkhunā vā adiṭṭhaṃ, assutaṃ nāma tatheva kenaci vuccamānaṃ na sutaṃ, aparisaṅkitaṃ nāma attano vā parassa vā diṭṭhasutamutavasena cetasā aparisaṅkitaṃ, iti evarūpena amūlakena. Pārājikenāti bhikkhuno anurūpesu ekūnavīsatiyā aññatarena, padabhājane (pārā. 386) pana pārājikuddese āgatāneva gahetvā ‘‘catunnaṃ aññatarenā’’ti vuttaṃ. Anuddhaṃseyyāti dhaṃseyya viddhaṃseyya padhaṃseyya abhibhaveyya. Taṃ pana anuddhaṃsanaṃ yasmā attanā codentopi parena codāpentopi karoti, tasmāssa padabhājane ‘‘codeti vā codāpeti vā’’ti vuttaṃ. Tattha vatthusandassanā āpattisandassanā saṃvāsappaṭikkhepo sāmīcippaṭikkhepoti saṅkhepato catasso codanā. Tāsu vatthusandassanā nāma ‘‘tvaṃ methunaṃ dhammaṃ paṭisevī’’tiādinā nayena pavattā. Āpattisandassanā nāma ‘‘tvaṃ methunadhammāpattiṃ āpanno’’tiādinā nayena pavattā. Saṃvāsappaṭikkhepo nāma ‘‘natthi tayā saddhiṃ uposatho vā pavāraṇā vā saṅghakammaṃ vā’’ti evaṃ pavatto. Ettāvatā pana sīsaṃ na eti, ‘‘assamaṇosī’’tiādīhi vacanehi saddhiṃ ghaṭiteyeva sīsaṃ eti. Sāmīcippaṭikkhepo nāma abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammabījanikammādīnaṃ akaraṇaṃ, taṃ paṭipātiyā vandanādīni karoto ekassa akatvā sesānaṃ karaṇakāle veditabbaṃ. Ettāvatā ca codanā nāma hoti, āpatti pana sīsaṃ na eti. ‘‘Kasmā mama vandanādīni na karosī’’ti pucchite pana ‘‘assamaṇosī’’tiādivacanehi saddhiṃ ghaṭiteyeva sīsaṃ eti, tasmā yo bhikkhu bhikkhuṃ samīpe ṭhatvā ‘‘tvaṃ methunaṃ dhammaṃ paṭisevī’’ti vā ‘‘assamaṇosī’’ti vā ādīhi vacanehi hatthamuddāya eva vā etamatthaṃ dīpento sayaṃ vā codeti, gahaṭṭhapabbajitesu vā aññatarena codāpeti, ayaṃ anuddhaṃseti nāma. Appeva nāma naṃ imamhā brahmacariyā cāveyyanti api eva nāma naṃ puggalaṃ imamhā seṭṭhacariyā apaneyyaṃ. ‘‘Sādhu vatassa sacāhaṃ imaṃ puggalaṃ imamhā brahmacariyā cāveyya’’nti iminā adhippāyena anuddhaṃseyyāti vuttaṃ hoti. Etena ekaṃ cāvanādhippāyaṃ gahetvā avasesā akkosādhippāyo kammādhippāyo vuṭṭhānādhippāyo uposathaṭṭhapanādhippāyo pavāraṇaṭṭhapanādhippāyo anuvijjanādhippāyo dhammakathādhippāyoti satta adhippāyā paṭikkhittā honti. Tato aparena samayenāti yasmiṃ samaye anuddhaṃsito hoti, tato aññasmiṃ samaye. Samanuggāhīyamāno vāti anuvijjakena kiṃ te diṭṭhantiādinā nayena anuvijjiyamāno upaparikkhiyamāno. Asamanuggāhīyamāno vāti diṭṭhādīsu kenaci vatthunāvā anuvijjakādīsu yena kenaci puggalena vā avuccamāno. Imesaṃ pana padānaṃ parato ‘‘bhikkhu ca dosaṃ patiṭṭhātī’’ti iminā sambandho. Idañhi vuttaṃ hoti – evaṃ samanuggāhīyamāno vā asamanuggāhīyamāno vā bhikkhu ca dosaṃ patiṭṭhāti paṭicca tiṭṭhati paṭijānāti, saṅghādisesoti. Idañca amūlakabhāvassa pākaṭakāladassanatthaṃ vuttaṃ. Āpattiṃ pana anuddhaṃsitakkhaṇeyeva āpajjati. Amūlakañceva taṃ adhikaraṇaṃ hotīti ettha pana diṭṭhamūlādīnaṃ abhāvena amūlakaṃ, samathehi adhikaraṇīyabhāvena adhikaraṇaṃ. Yañhi adhikicca ārabbha paṭicca sandhāya samathā pavattanti, taṃ adhikaraṇaṃ. Idha pana pārājikasaṅkhātaṃ āpattādhikaraṇameva adhippetaṃ. Yadi hi taṃ adhikaraṇaṃ diṭṭhādīhi mūlehi amūlakañceva hoti, ayaṃ codetuṃ āgato bhikkhu ca dosaṃ patiṭṭhāti paṭicca tiṭṭhati, ‘‘tucchakaṃ mayā bhaṇita’’ntiādīni (pārā. 386) vadanto paṭijānāti, tassa bhikkhuno anuddhaṃsitakkhaṇeyeva saṅghādisesoti, ayaṃ sikkhāpadassa padānukkamena attho.

    રાજગહે મેત્તિયભૂમજકે ભિક્ખૂ આરબ્ભ અમૂલકેન પારાજિકેન અનુદ્ધંસનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, સાધારણપઞ્ઞત્તિ, સાણત્તિકં, કતૂપસમ્પદં સુદ્ધં વા અસુદ્ધં વા પુગ્ગલં યેન પારાજિકેન ચોદેતિ, તં ‘‘અયં અનજ્ઝાપન્નો’’તિ ઞત્વા ચાવનાધિપ્પાયેન ‘‘કરોતુ મે આયસ્મા ઓકાસં, અહં તં વત્તુકામો’’તિ એવં ઓકાસં અકારેત્વા ચોદેન્તસ્સ સચે સો તઙ્ખણેયેવ જાનાતિ ‘‘મં ચોદેતી’’તિ, વાચાય વાચાય સઙ્ઘાદિસેસો ચેવ દુક્કટઞ્ચ. ઓકાસં કારેત્વા ચોદેન્તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસોયેવ. હત્થમુદ્દાય સમ્મુખા ચોદેન્તસ્સાપિ એસેવ નયો. પરમ્મુખા ચોદેન્તસ્સ પન સીસં ન એતિ . અત્તના સમીપે ઠત્વા અઞ્ઞં ભિક્ખું આણાપેતિ , સો તસ્સ વચનેન તં ચોદેતિ, ચોદાપકસ્સેવ વુત્તનયેન આપત્તિયો. અથ સોપિ ‘‘મયા દિટ્ઠં સુતં અત્થી’’તિ ચોદેતિ, દ્વિન્નમ્પિ જાનાનં તથેવ આપત્તિયો. અક્કોસાધિપ્પાયેન પન ઓકાસં અકારેત્વા વદન્તસ્સ વુત્તનયેનેવ પાચિત્તિયઞ્ચેવ દુક્કટઞ્ચ. ઓકાસં કારેત્વા વદન્તસ્સ પાચિત્તિયમેવ. કમ્માધિપ્પાયેન અસમ્મુખા સત્તવિધમ્પિ કમ્મં કરોન્તસ્સ દુક્કટમેવ. વુટ્ઠાનાધિપ્પાયેન ‘‘ત્વં ઇત્થન્નામં આપત્તિં આપન્નો, તં પટિકરોહી’’તિ વદન્તસ્સ, ઉપોસથં વા પવારણં વા ઠપેન્તસ્સ ચ ઓકાસકમ્મં નત્થિ, ઠપનક્ખેત્તં પન જાનિતબ્બં, અનુવિજ્જકસ્સાપિ ઓસટે વત્થુસ્મિં ‘‘અત્થેતં તવા’’તિ અનુવિજ્જનાધિપ્પાયેન વદન્તસ્સ ઓકાસકમ્મં નત્થિ, ધમ્મકથિકસ્સાપિ ‘‘યો ઇદઞ્ચ ઇદઞ્ચ કરોતિ, અયં અસ્સમણો’’તિઆદિના નયેન અનોદિસકં ધમ્મં કથેન્તસ્સ ઓકાસકમ્મં નત્થિ. સચે પન ઓદિસ્સ નિયમેત્વા ‘‘અસુકો ચ અસુકો ચ અસ્સમણો અનુપાસકો’’તિ કથેતિ, આસનતો ઓરુય્હ આપત્તિં દેસેત્વા ગન્તબ્બં. ઉમ્મત્તકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ, સીલવિપત્તિ, યં ચોદેતિ વા ચોદાપેતિ વા, તસ્સ ‘‘ઉપસમ્પન્નો’’તિ સઙ્ખ્યુપગમનં, તસ્મિં સુદ્ધસઞ્ઞિતા, યેન પારાજિકેન ચોદેતિ, તસ્સ દિટ્ઠાદિવસેન અમૂલકતા, ચાવનાધિપ્પાયેન સમ્મુખાચોદના, તસ્સ તઙ્ખણવિજાનનન્તિ ઇમાનેત્થ પઞ્ચ અઙ્ગાનિ. સમુટ્ઠાનાદીનિ અદિન્નાદાનસદિસાનિ. વેદના પનેત્થ દુક્ખાયેવાતિ.

    Rājagahe mettiyabhūmajake bhikkhū ārabbha amūlakena pārājikena anuddhaṃsanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, sāṇattikaṃ, katūpasampadaṃ suddhaṃ vā asuddhaṃ vā puggalaṃ yena pārājikena codeti, taṃ ‘‘ayaṃ anajjhāpanno’’ti ñatvā cāvanādhippāyena ‘‘karotu me āyasmā okāsaṃ, ahaṃ taṃ vattukāmo’’ti evaṃ okāsaṃ akāretvā codentassa sace so taṅkhaṇeyeva jānāti ‘‘maṃ codetī’’ti, vācāya vācāya saṅghādiseso ceva dukkaṭañca. Okāsaṃ kāretvā codentassa saṅghādisesoyeva. Hatthamuddāya sammukhā codentassāpi eseva nayo. Parammukhā codentassa pana sīsaṃ na eti . Attanā samīpe ṭhatvā aññaṃ bhikkhuṃ āṇāpeti , so tassa vacanena taṃ codeti, codāpakasseva vuttanayena āpattiyo. Atha sopi ‘‘mayā diṭṭhaṃ sutaṃ atthī’’ti codeti, dvinnampi jānānaṃ tatheva āpattiyo. Akkosādhippāyena pana okāsaṃ akāretvā vadantassa vuttanayeneva pācittiyañceva dukkaṭañca. Okāsaṃ kāretvā vadantassa pācittiyameva. Kammādhippāyena asammukhā sattavidhampi kammaṃ karontassa dukkaṭameva. Vuṭṭhānādhippāyena ‘‘tvaṃ itthannāmaṃ āpattiṃ āpanno, taṃ paṭikarohī’’ti vadantassa, uposathaṃ vā pavāraṇaṃ vā ṭhapentassa ca okāsakammaṃ natthi, ṭhapanakkhettaṃ pana jānitabbaṃ, anuvijjakassāpi osaṭe vatthusmiṃ ‘‘atthetaṃ tavā’’ti anuvijjanādhippāyena vadantassa okāsakammaṃ natthi, dhammakathikassāpi ‘‘yo idañca idañca karoti, ayaṃ assamaṇo’’tiādinā nayena anodisakaṃ dhammaṃ kathentassa okāsakammaṃ natthi. Sace pana odissa niyametvā ‘‘asuko ca asuko ca assamaṇo anupāsako’’ti katheti, āsanato oruyha āpattiṃ desetvā gantabbaṃ. Ummattakādīnañca anāpatti, sīlavipatti, yaṃ codeti vā codāpeti vā, tassa ‘‘upasampanno’’ti saṅkhyupagamanaṃ, tasmiṃ suddhasaññitā, yena pārājikena codeti, tassa diṭṭhādivasena amūlakatā, cāvanādhippāyena sammukhācodanā, tassa taṅkhaṇavijānananti imānettha pañca aṅgāni. Samuṭṭhānādīni adinnādānasadisāni. Vedanā panettha dukkhāyevāti.

    દુટ્ઠદોસસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Duṭṭhadosasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૯. અઞ્ઞભાગિયસિક્ખાપદવણ્ણના

    9. Aññabhāgiyasikkhāpadavaṇṇanā

    નવમે અઞ્ઞભાગિયસ્સાતિઆદીસુ અઞ્ઞભાગસ્સ ઇદં, અઞ્ઞભાગો વા અસ્સ અત્થીતિ અઞ્ઞભાગિયં. અધિકરણન્તિ આધારો વેદિતબ્બો, વત્થુ અધિટ્ઠાનન્તિ વુત્તં હોતિ. યો હિ સો અટ્ઠુપ્પત્તિયં ‘‘દબ્બો મલ્લપુત્તો નામા’’તિ છગલકો વુત્તો. સો ય્વાયં આયસ્મતો દબ્બસ્સ મલ્લપુત્તસ્સ ભાગો કોટ્ઠાસો પક્ખો મનુસ્સજાતિ ચેવ ભિક્ખુભાવો ચ, તતો અઞ્ઞસ્સ ભાગસ્સ કોટ્ઠાસસ્સ પક્ખસ્સ હોતિ તિરચ્છાનજાતિયા ચેવ છગલકભાવસ્સ ચ, સો વા અઞ્ઞભાગો અસ્સ અત્થિ, તસ્મા અઞ્ઞભાગિયસઙ્ખ્યં લભતિ. યસ્મા ચ તેસં ‘‘ઇમં મયં દબ્બં મલ્લપુત્તં નામ કરોમા’’તિ વદન્તાનં તસ્સ નામકરણસઞ્ઞાય આધારો વત્થુ અધિટ્ઠાનં, તસ્મા ‘‘અધિકરણ’’ન્તિ વેદિતબ્બો. તઞ્હિ સન્ધાય ‘‘સચ્ચં કિર તુમ્હે, ભિક્ખવે, દબ્બં મલ્લપુત્તં અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સા’’તિઆદિ (પારા॰ ૩૯૧) વુત્તં. ન વિવાદાધિકરણાદીસુ અઞ્ઞતરં, કસ્મા? અસમ્ભવતો. ન હિ મેત્તિયભૂમજકા ચતુન્નં અધિકરણાનં કસ્સચિ અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સ કિઞ્ચિદેસં લેસમત્તં ઉપ્પાદિયિંસુ, ન ચ ચતુન્નં અધિકરણાનં લેસો નામ અત્થિ. જાતિલેસાદયો હિ પુગ્ગલાનંયેવ લેસા વુત્તા, ન વિવાદાધિકરણાદીનં. તઞ્ચ ‘‘દબ્બો મલ્લપુત્તો’’તિ નામં તસ્સ અઞ્ઞભાગિયાધિકરણભાવે ઠિતસ્સ છગલકસ્સ કોચિ દેસો હોતિ થેરં પારાજિકેન ધમ્મેન અનુદ્ધંસેતું લેસમત્તો, એત્થ ચ દિસ્સતિ અપદિસ્સતિ ‘‘અસ્સ અય’’ન્તિ વોહરીયતીતિ દેસો, જાતિઆદીસુ અઞ્ઞતરકોટ્ઠાસસ્સેતં અધિવચનં. અઞ્ઞમ્પિ વત્થું લિસ્સતિ સિલિસ્સતિ વોહારમત્તેનેવ ઈસકં અલ્લીયતીતિ લેસો, જાતિઆદીનંયેવ અઞ્ઞતરકોટ્ઠાસસ્સેતં અધિવચનં. પદભાજને (પારા॰ ૩૯૩) પન યસ્સ અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સ કિઞ્ચિદેસં લેસમત્તં ઉપાદાય પારાજિકેન ધમ્મેન અનુદ્ધંસેય્ય, તં યસ્મા અટ્ઠુપ્પત્તિવસેનેવ આવિભૂતં, તસ્મા તં અવિભજિત્વા યાનિ ‘‘અધિકરણ’’ન્તિ વચનસામઞ્ઞતો અત્થુદ્ધારવસેન પવત્તાનિ ચત્તારિ અધિકરણાનિ, તેસં અઞ્ઞભાગિયતા ચ તબ્ભાગિયતા ચ યસ્મા અપાકટા, જાનિતબ્બા ચ વિનયધરેહિ, તસ્મા તઞ્ચ અવસાને આપત્તઞ્ઞભાગિયેન ચોદનઞ્ચ આવિકાતું ‘‘અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સાતિ આપત્તઞ્ઞભાગિયં વા હોતિ અધિકરણઞ્ઞભાગિયં વા’’તિઆદિ વુત્તં, સેસા વિનિચ્છયકથા અટ્ઠમે વુત્તસદિસાયેવ. અયં પન વિસેસો – ઇદં અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સ કિઞ્ચિદેસં લેસમત્તં ઉપાદાય પારાજિકેન ધમ્મેન અનુદ્ધંસનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, ઇધ ચ આપત્તઞ્ઞભાગિયચોદનાય તથાસઞ્ઞિનોપિ અનાપત્તિ. અઙ્ગેસુ ચ અઞ્ઞભાગિયસ્સ અધિકરણસ્સ કિઞ્ચિદેસં લેસમત્તં ઉપાદિયનતા અધિકાતિ.

    Navame aññabhāgiyassātiādīsu aññabhāgassa idaṃ, aññabhāgo vā assa atthīti aññabhāgiyaṃ. Adhikaraṇanti ādhāro veditabbo, vatthu adhiṭṭhānanti vuttaṃ hoti. Yo hi so aṭṭhuppattiyaṃ ‘‘dabbo mallaputto nāmā’’ti chagalako vutto. So yvāyaṃ āyasmato dabbassa mallaputtassa bhāgo koṭṭhāso pakkho manussajāti ceva bhikkhubhāvo ca, tato aññassa bhāgassa koṭṭhāsassa pakkhassa hoti tiracchānajātiyā ceva chagalakabhāvassa ca, so vā aññabhāgo assa atthi, tasmā aññabhāgiyasaṅkhyaṃ labhati. Yasmā ca tesaṃ ‘‘imaṃ mayaṃ dabbaṃ mallaputtaṃ nāma karomā’’ti vadantānaṃ tassa nāmakaraṇasaññāya ādhāro vatthu adhiṭṭhānaṃ, tasmā ‘‘adhikaraṇa’’nti veditabbo. Tañhi sandhāya ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, dabbaṃ mallaputtaṃ aññabhāgiyassa adhikaraṇassā’’tiādi (pārā. 391) vuttaṃ. Na vivādādhikaraṇādīsu aññataraṃ, kasmā? Asambhavato. Na hi mettiyabhūmajakā catunnaṃ adhikaraṇānaṃ kassaci aññabhāgiyassa adhikaraṇassa kiñcidesaṃ lesamattaṃ uppādiyiṃsu, na ca catunnaṃ adhikaraṇānaṃ leso nāma atthi. Jātilesādayo hi puggalānaṃyeva lesā vuttā, na vivādādhikaraṇādīnaṃ. Tañca ‘‘dabbo mallaputto’’ti nāmaṃ tassa aññabhāgiyādhikaraṇabhāve ṭhitassa chagalakassa koci deso hoti theraṃ pārājikena dhammena anuddhaṃsetuṃ lesamatto, ettha ca dissati apadissati ‘‘assa aya’’nti voharīyatīti deso, jātiādīsu aññatarakoṭṭhāsassetaṃ adhivacanaṃ. Aññampi vatthuṃ lissati silissati vohāramatteneva īsakaṃ allīyatīti leso, jātiādīnaṃyeva aññatarakoṭṭhāsassetaṃ adhivacanaṃ. Padabhājane (pārā. 393) pana yassa aññabhāgiyassa adhikaraṇassa kiñcidesaṃ lesamattaṃ upādāya pārājikena dhammena anuddhaṃseyya, taṃ yasmā aṭṭhuppattivaseneva āvibhūtaṃ, tasmā taṃ avibhajitvā yāni ‘‘adhikaraṇa’’nti vacanasāmaññato atthuddhāravasena pavattāni cattāri adhikaraṇāni, tesaṃ aññabhāgiyatā ca tabbhāgiyatā ca yasmā apākaṭā, jānitabbā ca vinayadharehi, tasmā tañca avasāne āpattaññabhāgiyena codanañca āvikātuṃ ‘‘aññabhāgiyassa adhikaraṇassāti āpattaññabhāgiyaṃ vā hoti adhikaraṇaññabhāgiyaṃ vā’’tiādi vuttaṃ, sesā vinicchayakathā aṭṭhame vuttasadisāyeva. Ayaṃ pana viseso – idaṃ aññabhāgiyassa adhikaraṇassa kiñcidesaṃ lesamattaṃ upādāya pārājikena dhammena anuddhaṃsanavatthusmiṃ paññattaṃ, idha ca āpattaññabhāgiyacodanāya tathāsaññinopi anāpatti. Aṅgesu ca aññabhāgiyassa adhikaraṇassa kiñcidesaṃ lesamattaṃ upādiyanatā adhikāti.

    અઞ્ઞભાગિયસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Aññabhāgiyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૧૦. સઙ્ઘભેદસિક્ખાપદવણ્ણના

    10. Saṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā

    દસમે સમગ્ગસ્સ સઙ્ઘસ્સાતિ સહિતસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ, ચિત્તેન ચ સરીરેન ચ અવિયુત્તસ્સાતિ અત્થો. તેનેવસ્સ પદભાજને (પારા॰ ૪૧૨) ‘‘સમગ્ગો નામ સઙ્ઘો સમાનસંવાસકો સમાનસીમાયં ઠિતો’’તિ વુત્તં. સમાનસંવાસકો હિ સમચિત્તતાય ચિત્તેન અવિયુત્તો હોતિ, સમાનસીમાયં ઠિતો કાયસામગ્ગિદાનતો સરીરેન અવિયુત્તો. ભેદાય પરક્કમેય્યાતિ ‘‘કથં નામાયં ભિજ્જેય્યા’’તિ ભેદનત્થાય વાયામેય્ય. ભેદનસંવત્તનિકં વા અધિકરણન્તિ ભેદનસ્સ સઙ્ઘભેદસ્સ અત્થાય સંવત્તનિકં કારણં. ઇમસ્મિઞ્હિ ઓકાસે ‘‘કામહેતુ કામનિદાનં કામાધિકરણ’’ન્તિ આદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૬૮, ૧૭૮) વિય કારણં ‘‘અધિકરણ’’ન્તિ અધિપ્પેતં. તં ભેદકરવત્થુવસેન અટ્ઠારસવિધં. સમાદાયાતિ ગહેત્વા. પગ્ગય્હ તિટ્ઠેય્યાતિ તં સઙ્ઘભેદસ્સ અત્થાય સંવત્તનિકં સઙ્ઘભેદનિબ્બત્તિસમત્થં કારણં ગહેત્વા દીપેય્ય ચેવ નપ્પટિનિસ્સજ્જેય્ય ચ. ભિક્ખૂહિ એવમસ્સ વચનીયોતિ યે તં પગ્ગય્હ તિટ્ઠન્તં સમ્મુખા પસ્સન્તિ, યે વા ‘‘અસુકસ્મિં નામ વિહારે’’તિ સુણન્તિ, તેહિ સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન અડ્ઢયોજનમત્તં ગન્ત્વાપિ ય્વાયં અનન્તરે ‘‘માયસ્મા’’તિઆદિવચનક્કમો વુત્તો, એવમસ્સ વચનીયો. દિસ્વા વા સુત્વા વા અવદન્તાનં દુક્કટં. એત્થ ચ માઇતિ પદં ‘‘પરક્કમી’’તિપદેન ‘‘અટ્ઠાસી’’તિપદેન ચ સદ્ધિં ‘‘મા પરક્કમિ, મા અટ્ઠાસી’’તિ યોજેતબ્બં. સમેતાયસ્મા સઙ્ઘેનાતિ આયસ્મા સઙ્ઘેન સદ્ધિં સમેતુ સમાગચ્છતુ, એકલદ્ધિકો હોતૂતિ અત્થો. કિં કારણા? સમગ્ગો હિ સઙ્ઘો…પે॰… વિહરતીતિ. તત્થ સમ્મોદમાનોતિ અઞ્ઞમઞ્ઞસમ્પત્તિયા સુટ્ઠુ મોદમાનો. અવિવદમાનોતિ ‘‘અયં ધમ્મો, નાયં ધમ્મો’’તિ એવં ન વિવદમાનો. એકો ઉદ્દેસો અસ્સાતિ એકુદ્દેસો, એકતો પવત્તપાતિમોક્ખુદ્દેસોતિ અત્થો. ફાસુ વિહરતીતિ સુખં વિહરતિ. એવં વિસુમ્પિ સઙ્ઘમજ્ઝેપિ તિક્ખત્તું વુચ્ચમાનસ્સ અપ્પટિનિસ્સજ્જતો દુક્કટં. એવઞ્ચ સોતિઆદિમ્હિ સમનુભાસિતબ્બોતિ સમનુભાસનકમ્મં કાતબ્બં. ઇચ્ચેતં કુસલન્તિ ઇતિ એતં પટિનિસ્સજ્જનં કુસલં ખેમં સોત્થિભાવો તસ્સ ભિક્ખુનો. નો ચે પટિનિસ્સજ્જેય્ય, સઙ્ઘાદિસેસોતિ એત્થ સમનુભાસનકમ્મપરિયોસાને અપ્પટિનિસ્સજ્જન્તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસો. સેસં ઉત્તાનપદત્થમેવ.

    Dasame samaggassa saṅghassāti sahitassa bhikkhusaṅghassa, cittena ca sarīrena ca aviyuttassāti attho. Tenevassa padabhājane (pārā. 412) ‘‘samaggo nāma saṅgho samānasaṃvāsako samānasīmāyaṃ ṭhito’’ti vuttaṃ. Samānasaṃvāsako hi samacittatāya cittena aviyutto hoti, samānasīmāyaṃ ṭhito kāyasāmaggidānato sarīrena aviyutto. Bhedāya parakkameyyāti ‘‘kathaṃ nāmāyaṃ bhijjeyyā’’ti bhedanatthāya vāyāmeyya. Bhedanasaṃvattanikaṃ vā adhikaraṇanti bhedanassa saṅghabhedassa atthāya saṃvattanikaṃ kāraṇaṃ. Imasmiñhi okāse ‘‘kāmahetu kāmanidānaṃ kāmādhikaraṇa’’nti ādīsu (ma. ni. 1.168, 178) viya kāraṇaṃ ‘‘adhikaraṇa’’nti adhippetaṃ. Taṃ bhedakaravatthuvasena aṭṭhārasavidhaṃ. Samādāyāti gahetvā. Paggayha tiṭṭheyyāti taṃ saṅghabhedassa atthāya saṃvattanikaṃ saṅghabhedanibbattisamatthaṃ kāraṇaṃ gahetvā dīpeyya ceva nappaṭinissajjeyya ca. Bhikkhūhi evamassa vacanīyoti ye taṃ paggayha tiṭṭhantaṃ sammukhā passanti, ye vā ‘‘asukasmiṃ nāma vihāre’’ti suṇanti, tehi sabbantimena paricchedena aḍḍhayojanamattaṃ gantvāpi yvāyaṃ anantare ‘‘māyasmā’’tiādivacanakkamo vutto, evamassa vacanīyo. Disvā vā sutvā vā avadantānaṃ dukkaṭaṃ. Ettha ca māiti padaṃ ‘‘parakkamī’’tipadena ‘‘aṭṭhāsī’’tipadena ca saddhiṃ ‘‘mā parakkami, mā aṭṭhāsī’’ti yojetabbaṃ. Sametāyasmā saṅghenāti āyasmā saṅghena saddhiṃ sametu samāgacchatu, ekaladdhiko hotūti attho. Kiṃ kāraṇā? Samaggo hi saṅgho…pe… viharatīti. Tattha sammodamānoti aññamaññasampattiyā suṭṭhu modamāno. Avivadamānoti ‘‘ayaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo’’ti evaṃ na vivadamāno. Eko uddeso assāti ekuddeso, ekato pavattapātimokkhuddesoti attho. Phāsu viharatīti sukhaṃ viharati. Evaṃ visumpi saṅghamajjhepi tikkhattuṃ vuccamānassa appaṭinissajjato dukkaṭaṃ. Evañca sotiādimhi samanubhāsitabboti samanubhāsanakammaṃ kātabbaṃ. Iccetaṃ kusalanti iti etaṃ paṭinissajjanaṃ kusalaṃ khemaṃ sotthibhāvo tassa bhikkhuno. No cepaṭinissajjeyya, saṅghādisesoti ettha samanubhāsanakammapariyosāne appaṭinissajjantassa saṅghādiseso. Sesaṃ uttānapadatthameva.

    રાજગહે દેવદત્તં આરબ્ભ સઙ્ઘભેદાય પરક્કમનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, સાધારણપઞ્ઞત્તિ, અનાણત્તિકં, સમનુભાસનકમ્મે કરિયમાને અપ્પટિનિસ્સજ્જન્તસ્સ ઞત્તિપરિયોસાને દુક્કટં, દ્વીહિ કમ્મવાચાહિ દ્વે થુલ્લચ્ચયા, ‘‘યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્યા’’તિ એવં ય્ય-કારપત્તાય તતિયકમ્મવાચાય તઞ્ચ દુક્કટં તે ચ થુલ્લચ્ચયા પટિપ્પસ્સમ્ભન્તિ, સઙ્ઘાદિસેસોયેવ તિટ્ઠતિ. અસમનુભાસિયમાનસ્સ ચ પટિનિસ્સજ્જન્તસ્સ ચ ઉમ્મત્તકાદીનઞ્ચ અનાપત્તિ. સીલવિપત્તિ, ભેદાય પરક્કમનં, ધમ્મકમ્મેન સમનુભાસનં, કમ્મવાચાપરિયોસાનં, અપ્પટિનિસ્સજ્જનન્તિ ઇમાનેત્થ ચત્તારિ અઙ્ગાનિ. સમનુભાસનસમુટ્ઠાનં, અકિરિયં, સઞ્ઞાવિમોક્ખં, સચિત્તકં, લોકવજ્જં, કાયકમ્મં, વચીકમ્મં, અકુસલચિત્તં, દુક્ખવેદનન્તિ.

    Rājagahe devadattaṃ ārabbha saṅghabhedāya parakkamanavatthusmiṃ paññattaṃ, sādhāraṇapaññatti, anāṇattikaṃ, samanubhāsanakamme kariyamāne appaṭinissajjantassa ñattipariyosāne dukkaṭaṃ, dvīhi kammavācāhi dve thullaccayā, ‘‘yassa nakkhamati, so bhāseyyā’’ti evaṃ yya-kārapattāya tatiyakammavācāya tañca dukkaṭaṃ te ca thullaccayā paṭippassambhanti, saṅghādisesoyeva tiṭṭhati. Asamanubhāsiyamānassa ca paṭinissajjantassa ca ummattakādīnañca anāpatti. Sīlavipatti, bhedāya parakkamanaṃ, dhammakammena samanubhāsanaṃ, kammavācāpariyosānaṃ, appaṭinissajjananti imānettha cattāri aṅgāni. Samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ, akiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, lokavajjaṃ, kāyakammaṃ, vacīkammaṃ, akusalacittaṃ, dukkhavedananti.

    સઙ્ઘભેદસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Saṅghabhedasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૧૧. ભેદાનુવત્તકસિક્ખાપદવણ્ણના

    11. Bhedānuvattakasikkhāpadavaṇṇanā

    એકાદસમે તસ્સેવ ખો પનાતિ યો સઙ્ઘભેદાય પરક્કમતિ, તસ્સેવ. અનુવત્તકાતિ તસ્સ દિટ્ઠિં ખન્તિં રુચિં ગહણેન અનુપટિપજ્જનકા. વગ્ગં અસામગ્ગિપક્ખિયવચનં વદન્તીતિ વગ્ગવાદકા. યસ્મા પન તિણ્ણં ઉદ્ધં કમ્મારહા ન હોન્તિ. ન હિ સઙ્ઘો સઙ્ઘસ્સ કમ્મં કરોતિ, તસ્મા ‘‘એકો વા દ્વે વા તયો વા’’તિ વુત્તં. જાનાતિ નોતિ અમ્હાકં છન્દાદીનિ જાનાતિ. ભાસતીતિ ‘‘એવં કરોમા’’તિ અમ્હેહિ સદ્ધિં ભાસતિ. અમ્હાકમ્પેતં ખમતીતિ યં સો કરોતિ, એતં અમ્હાકમ્પિ રુચ્ચતિ. સમેતાયસ્મન્તાનં સઙ્ઘેનાતિ આયસ્મન્તાનં ચિત્તં સઙ્ઘેન સદ્ધિં સમેતુ સમાગચ્છતુ, એકીભાવં ગચ્છતૂતિ વુત્તં હોતિ. સેસં પદત્થતો ઉત્તાનમેવ. વિનિચ્છયકથાપેત્થ દસમે વુત્તસદિસાયેવ.

    Ekādasame tasseva kho panāti yo saṅghabhedāya parakkamati, tasseva. Anuvattakāti tassa diṭṭhiṃ khantiṃ ruciṃ gahaṇena anupaṭipajjanakā. Vaggaṃ asāmaggipakkhiyavacanaṃ vadantīti vaggavādakā. Yasmā pana tiṇṇaṃ uddhaṃ kammārahā na honti. Na hi saṅgho saṅghassa kammaṃ karoti, tasmā ‘‘eko vā dve vā tayo vā’’ti vuttaṃ. Jānāti noti amhākaṃ chandādīni jānāti. Bhāsatīti ‘‘evaṃ karomā’’ti amhehi saddhiṃ bhāsati. Amhākampetaṃ khamatīti yaṃ so karoti, etaṃ amhākampi ruccati. Sametāyasmantānaṃ saṅghenāti āyasmantānaṃ cittaṃ saṅghena saddhiṃ sametu samāgacchatu, ekībhāvaṃ gacchatūti vuttaṃ hoti. Sesaṃ padatthato uttānameva. Vinicchayakathāpettha dasame vuttasadisāyeva.

    અયં પન વિસેસો – ઇદં રાજગહે સમ્બહુલે ભિક્ખૂ આરબ્ભ દેવદત્તસ્સ સઙ્ઘભેદાય પરક્કમન્તસ્સ અનુવત્તનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, અઙ્ગેસુ ચ યથા તત્થ પરક્કમનં, એવં ઇધ અનુવત્તનં દટ્ઠબ્બન્તિ.

    Ayaṃ pana viseso – idaṃ rājagahe sambahule bhikkhū ārabbha devadattassa saṅghabhedāya parakkamantassa anuvattanavatthusmiṃ paññattaṃ, aṅgesu ca yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha anuvattanaṃ daṭṭhabbanti.

    ભેદાનુવત્તકસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Bhedānuvattakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૧૨. દુબ્બચસિક્ખાપદવણ્ણના

    12. Dubbacasikkhāpadavaṇṇanā

    દ્વાદસમે દુબ્બચજાતિકોતિ દુબ્બચસભાવો, વત્તું અસક્કુણેય્યોતિ અત્થો. ઉદ્દેસપરિયાપન્નેસૂતિ ઉદ્દેસે પરિયાપન્નેસુ અન્તોગધેસુ, ‘‘યસ્સ સિયા આપત્તિ, સો આવિકરેય્યા’’તિ એવં સઙ્ગહિતત્તા અન્તો પાતિમોક્ખસ્સ વત્તમાનેસૂતિ અત્થો. સહધમ્મિકં વુચ્ચમાનોતિ સહધમ્મિકેન વુચ્ચમાનો, કારણત્થે ચેતં ઉપયોગવચનં. પઞ્ચહિ સહધમ્મિકેહિ સિક્ખિતબ્બત્તા, તેસં વા સન્તકત્તા ‘‘સહધમ્મિક’’ન્તિ લદ્ધનામેન બુદ્ધપઞ્ઞત્તેન સિક્ખાપદેન વુચ્ચમાનોતિ અત્થો. વિરમથાયસ્મન્તો મમ વચનાયાતિ યેન વચનેન મં વદથ, તતો મમ વચનતો વિરમથ, મા મં તં વચનં વદથાતિ વુત્તં હોતિ. વદતુ સહ ધમ્મેનાતિ સહધમ્મિકેન સિક્ખાપદેન, સહધમ્મેન વા અઞ્ઞેનપિ પાસાદિકભાવસંવત્તનિકેન વચનેન વદેતુ. યદિદન્તિ વુદ્ધિકારણદસ્સનત્થે નિપાતો, તેન યં ઇદં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ હિતવચનં, આપત્તિતો ચ વુટ્ઠાપનં, તેન અઞ્ઞમઞ્ઞવચનેન અઞ્ઞમઞ્ઞવુટ્ઠાપનેન. એવં સંવદ્ધાહિ તસ્સ ભગવતો પરિસાતિ એવં પરિસાય વુદ્ધિકારણં દસ્સિતં હોતિ. સેસં ઉત્તાનત્થમેવ. વિનિચ્છયકથાપિ દસમે વુત્તસદિસાયેવ.

    Dvādasame dubbacajātikoti dubbacasabhāvo, vattuṃ asakkuṇeyyoti attho. Uddesapariyāpannesūti uddese pariyāpannesu antogadhesu, ‘‘yassa siyā āpatti, so āvikareyyā’’ti evaṃ saṅgahitattā anto pātimokkhassa vattamānesūti attho. Sahadhammikaṃ vuccamānoti sahadhammikena vuccamāno, kāraṇatthe cetaṃ upayogavacanaṃ. Pañcahi sahadhammikehi sikkhitabbattā, tesaṃ vā santakattā ‘‘sahadhammika’’nti laddhanāmena buddhapaññattena sikkhāpadena vuccamānoti attho. Viramathāyasmanto mama vacanāyāti yena vacanena maṃ vadatha, tato mama vacanato viramatha, mā maṃ taṃ vacanaṃ vadathāti vuttaṃ hoti. Vadatu saha dhammenāti sahadhammikena sikkhāpadena, sahadhammena vā aññenapi pāsādikabhāvasaṃvattanikena vacanena vadetu. Yadidanti vuddhikāraṇadassanatthe nipāto, tena yaṃ idaṃ aññamaññassa hitavacanaṃ, āpattito ca vuṭṭhāpanaṃ, tena aññamaññavacanena aññamaññavuṭṭhāpanena. Evaṃ saṃvaddhāhi tassa bhagavato parisāti evaṃ parisāya vuddhikāraṇaṃ dassitaṃ hoti. Sesaṃ uttānatthameva. Vinicchayakathāpi dasame vuttasadisāyeva.

    અયં પન વિસેસો – ઇદં કોસમ્બિયં છન્નત્થેરં આરબ્ભ અત્તાનં અવચનીયકરણવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, અઙ્ગેસુ ચ યથા તત્થ પરક્કમનં, એવં ઇધ અવચનીયકરણતા દટ્ઠબ્બાતિ.

    Ayaṃ pana viseso – idaṃ kosambiyaṃ channattheraṃ ārabbha attānaṃ avacanīyakaraṇavatthusmiṃ paññattaṃ, aṅgesu ca yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha avacanīyakaraṇatā daṭṭhabbāti.

    દુબ્બચસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Dubbacasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ૧૩. કુલદૂસકસિક્ખાપદવણ્ણના

    13. Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā

    તેરસમે ગામં વા નિગમંવાતિ એત્થ નગરમ્પિ ગામે અન્તોગધમેવ. ઉપનિસ્સાય વિહરતીતિતત્થ પટિબદ્ધચીવરાદિપચ્ચયતાય તં નિસ્સાય વસતિ. પુપ્ફદાનાદીહિ મનુસ્સાનં સદ્ધં વિનાસેન્તો કુલાનિ દૂસેતીતિ કુલદૂસકો. માલાવચ્છરોપનાદયો પાપકા સમાચારા અસ્સાતિ પાપસમાચારો. સો ભિક્ખૂતિ સો કુલદૂસકો ભિક્ખુ. આયસ્મા ખો કુલદૂસકો…પે॰… અલં તે ઇધ વાસેનાતિ ઇમિનાસ્સ પબ્બાજનીયકમ્મારહતં દસ્સેતિ. પબ્બાજનીયકમ્મકતો પનેસ યસ્મિં ગામે વા નિગમે વા કુલદૂસકકમ્મં કતં, યસ્મિઞ્ચ વિહારે વસતિ, નેવ તસ્મિં ગામે વા નિગમે વા ચરિતું લભતિ, ન વિહારે વસિતું. એવઞ્ચ સો ભિક્ખૂતિએત્થ સોતિ પબ્બાજનીયકમ્મકતો અધિપ્પેતો. છન્દેન ગચ્છન્તીતિ છન્દગામિનો, એસ નયો સેસેસુ. સો ભિક્ખૂતિ સો ‘‘છન્દગામિનો’’તિઆદીનિ વદમાનો. તસ્સ વચનસ્સ પટિનિસ્સગ્ગાય એવં વચનીયો, ન કુલદૂસનનિવારણત્થાય. કુલદૂસનકમ્મેન હિ સો આપજ્જિતબ્બા આપત્તિયો પુબ્બેવ આપન્નો, એવં પનસ્સ વિસુમ્પિ સઙ્ઘમજ્ઝેપિ વુચ્ચમાનસ્સ અપ્પટિનિસ્સજ્જતો અપરં દુક્કટં. એવઞ્ચ સોતિઆદિ ઇતો પુબ્બે વુત્તઞ્ચ અવુત્તઞ્ચ સબ્બં ઉત્તાનત્થમેવ. વિનિચ્છયકથાપિ દસમે વુત્તસદિસાયેવ.

    Terasame gāmaṃ vā nigamaṃvāti ettha nagarampi gāme antogadhameva. Upanissāya viharatītitattha paṭibaddhacīvarādipaccayatāya taṃ nissāya vasati. Pupphadānādīhi manussānaṃ saddhaṃ vināsento kulāni dūsetīti kuladūsako. Mālāvaccharopanādayo pāpakā samācārā assāti pāpasamācāro. So bhikkhūti so kuladūsako bhikkhu. Āyasmā khokuladūsako…pe… alaṃ te idha vāsenāti imināssa pabbājanīyakammārahataṃ dasseti. Pabbājanīyakammakato panesa yasmiṃ gāme vā nigame vā kuladūsakakammaṃ kataṃ, yasmiñca vihāre vasati, neva tasmiṃ gāme vā nigame vā carituṃ labhati, na vihāre vasituṃ. Evañca so bhikkhūtiettha soti pabbājanīyakammakato adhippeto. Chandena gacchantīti chandagāmino, esa nayo sesesu. So bhikkhūti so ‘‘chandagāmino’’tiādīni vadamāno. Tassa vacanassa paṭinissaggāya evaṃ vacanīyo, na kuladūsananivāraṇatthāya. Kuladūsanakammena hi so āpajjitabbā āpattiyo pubbeva āpanno, evaṃ panassa visumpi saṅghamajjhepi vuccamānassa appaṭinissajjato aparaṃ dukkaṭaṃ. Evañca sotiādi ito pubbe vuttañca avuttañca sabbaṃ uttānatthameva. Vinicchayakathāpi dasame vuttasadisāyeva.

    અયં પન વિસેસો – ઇદં સાવત્થિયં અસ્સજિપુનબ્બસુકે ભિક્ખૂ આરબ્ભ છન્દગામિતાદીહિ પાપનવત્થુસ્મિં પઞ્ઞત્તં, અઙ્ગેસુ ચ યથા તત્થ પરક્કમનં, એવં ઇધ છન્દાદીહિ પાપનં દટ્ઠબ્બન્તિ.

    Ayaṃ pana viseso – idaṃ sāvatthiyaṃ assajipunabbasuke bhikkhū ārabbha chandagāmitādīhi pāpanavatthusmiṃ paññattaṃ, aṅgesu ca yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha chandādīhi pāpanaṃ daṭṭhabbanti.

    કુલદૂસકસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Kuladūsakasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.

    નિગમનવણ્ણના

    Nigamanavaṇṇanā

    ઉદ્દિટ્ઠા ખો…પે॰… એવમેતં ધારયામીતિએત્થ પઠમં આપત્તિ એતેસન્તિ પઠમાપત્તિકા, પઠમં વીતિક્કમનક્ખણેયેવ આપજ્જિતબ્બાતિ અત્થો. ઇતરે પન યથા તતિયે ચ ચતુત્થે ચ દિવસે હોતીતિ એત્થ ‘‘તતિયકો, ચતુત્થકો’’તિ વુચ્ચતિ, એવં યાવતતિયે સમનુભાસનકમ્મે હોન્તીતિ યાવતતિયકાતિ વેદિતબ્બા. યાવતીહન્તિ યત્તકાનિ અહાનિ. જાનં પટિચ્છાદેતીતિ જાનન્તો પટિચ્છાદેતિ. તત્થાયં પટિચ્છાદનલક્ખણસ્સ માતિકા – આપત્તિ ચ હોતિ, આપત્તિસઞ્ઞી ચ, પકતત્તો ચ હોતિ, પકતત્તસઞ્ઞી ચ, અનન્તરાયિકો ચ હોતિ, અનન્તરાયિકસઞ્ઞી ચ, પહુ ચ હોતિ, પહુસઞ્ઞી ચ, છાદેતુકામો ચ હોતિ, છાદેતિ ચાતિ. તત્થ આપત્તિ ચ હોતિ, આપત્તિસઞ્ઞી ચાતિ યં આપત્તિં આપન્નો, સા તેરસન્નં અઞ્ઞતરા હોતિ, સોપિ ચ તત્થ વત્થુવસેન વા ‘‘ઇદં ભિક્ખૂનં ન વટ્ટતી’’તિ નામમત્તવસેન વા ‘‘અયં ઇત્થન્નામા આપત્તી’’તિ આપત્તિસઞ્ઞીયેવ હુત્વા ‘‘ન દાનિ નં કસ્સચિ આરોચેસ્સામી’’તિ એવં છાદેતુકામોવ ધુરં નિક્ખિપિત્વા અરુણં ઉટ્ઠાપેતિ, છન્ના હોતિ આપત્તિ. સચે પનેત્થ અનાપત્તિસઞ્ઞી વા હોતિ, અઞ્ઞાપત્તિક્ખન્ધસઞ્ઞી વા, વેમતિકો વા, અચ્છન્નાવ હોતિ. પકતત્તોતિ અનુક્ખિત્તો સમાનસંવાસકો. સો ચે પકતત્તસઞ્ઞી હુત્વા વુત્તનયેનેવ છાદેતિ, છન્ના હોતિ. અનન્તરાયિકોતિ યસ્સ દસસુ રાજચોરઅગ્ગિઉદકમનુસ્સઅમનુસ્સવાળસરીસપજીવિતબ્રહ્મચરિયન્તરાયેસુ એકોપિ નત્થિ, સો ચે અનન્તરાયિકસઞ્ઞી છાદેતિ, છન્ના હોતિ. પહૂતિ યો સક્કોતિ ભિક્ખુનો સન્તિકં ગન્તુઞ્ચેવ આરોચેતુઞ્ચ, સો ચે પહુસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, છન્ના હોતિ. છાદેતુકામો ચ હોતિ, છાદેતિ ચાતિઇદં ઉત્તાનમેવ. સચેપિ હિ સો સભાગં દિસ્વા ‘‘અયં મે ઉપજ્ઝાયો વા આચરિયો વા’’તિ લજ્જાય નારોચેતિ, છન્નાવ હોતિ. ઉપજ્ઝાયાદિભાવો હિ ઇધ અપ્પમાણં, સભાગમત્તમેવ પમાણં. અયં ‘‘જાનં પટિચ્છાદેતી’’તિપદસ્સ સઙ્ખેપતો અત્થવિનિચ્છયો.

    Uddiṭṭhākho…pe… evametaṃ dhārayāmītiettha paṭhamaṃ āpatti etesanti paṭhamāpattikā, paṭhamaṃ vītikkamanakkhaṇeyeva āpajjitabbāti attho. Itare pana yathā tatiye ca catutthe ca divase hotīti ettha ‘‘tatiyako, catutthako’’ti vuccati, evaṃ yāvatatiye samanubhāsanakamme hontīti yāvatatiyakāti veditabbā. Yāvatīhanti yattakāni ahāni. Jānaṃ paṭicchādetīti jānanto paṭicchādeti. Tatthāyaṃ paṭicchādanalakkhaṇassa mātikā – āpatti ca hoti, āpattisaññī ca, pakatatto ca hoti, pakatattasaññī ca, anantarāyiko ca hoti, anantarāyikasaññī ca, pahu ca hoti, pahusaññī ca, chādetukāmo ca hoti, chādeti cāti. Tattha āpatti ca hoti, āpattisaññī cāti yaṃ āpattiṃ āpanno, sā terasannaṃ aññatarā hoti, sopi ca tattha vatthuvasena vā ‘‘idaṃ bhikkhūnaṃ na vaṭṭatī’’ti nāmamattavasena vā ‘‘ayaṃ itthannāmā āpattī’’ti āpattisaññīyeva hutvā ‘‘na dāni naṃ kassaci ārocessāmī’’ti evaṃ chādetukāmova dhuraṃ nikkhipitvā aruṇaṃ uṭṭhāpeti, channā hoti āpatti. Sace panettha anāpattisaññī vā hoti, aññāpattikkhandhasaññī vā, vematiko vā, acchannāva hoti. Pakatattoti anukkhitto samānasaṃvāsako. So ce pakatattasaññī hutvā vuttanayeneva chādeti, channā hoti. Anantarāyikoti yassa dasasu rājacoraaggiudakamanussaamanussavāḷasarīsapajīvitabrahmacariyantarāyesu ekopi natthi, so ce anantarāyikasaññī chādeti, channā hoti. Pahūti yo sakkoti bhikkhuno santikaṃ gantuñceva ārocetuñca, so ce pahusaññī hutvā chādeti, channā hoti. Chādetukāmo ca hoti, chādeti cātiidaṃ uttānameva. Sacepi hi so sabhāgaṃ disvā ‘‘ayaṃ me upajjhāyo vā ācariyo vā’’ti lajjāya nāroceti, channāva hoti. Upajjhāyādibhāvo hi idha appamāṇaṃ, sabhāgamattameva pamāṇaṃ. Ayaṃ ‘‘jānaṃ paṭicchādetī’’tipadassa saṅkhepato atthavinicchayo.

    તાવતીહન્તિ તત્તકાનિ અહાનિ, પટિચ્છાદિતદિવસતો પટ્ઠાય યાવ આરોચિતદિવસો, તાવ દિવસપક્ખમાસસંવચ્છરવસેન યત્તકો કાલો અતિક્કન્તો, તત્તકં કાલન્તિ અત્થો. અકામા પરિવત્થબ્બન્તિ ન કામેન ન વસેન, અથ ખો અકામેન અવસેન પરિવાસં સમાદાય વત્થબ્બં. તત્થ પટિચ્છન્નપરિવાસો સુદ્ધન્તપરિવાસો સમોધાનપરિવાસો ચાતિ તિવિધો પરિવાસો. તત્થ પટિચ્છન્નપરિવાસો તાવ યથાપટિચ્છન્નાય આપત્તિયા દાતબ્બો. કસ્સચિ હિ એકાહપ્પટિચ્છન્ના આપત્તિ હોતિ, કસ્સચિ દ્વીહાદિપ્પટિચ્છન્ના. કસ્સચિ એકા આપત્તિ હોતિ, કસ્સચિ દ્વે વા તિસ્સો વા તદુત્તરિ વા. તસ્મા પટિચ્છન્નપરિવાસં દેન્તેન પઠમમેવ વુત્તનયેન પટિચ્છન્નભાવં ઞત્વા તતો પટિચ્છન્નદિવસે ચ આપત્તિયો ચ સલ્લક્ખેત્વા સચે એકા એકાહપ્પટિચ્છન્ના હોતિ, ‘‘અહં, ભન્તે, એકં આપત્તિં આપજ્જિં સઞ્ચેતનિકં સુક્કવિસ્સટ્ઠિં એકાહપ્પટિચ્છન્ન’’ન્તિ એવં પરિવાસં યાચાપેત્વા ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૯૮) આગતનયેન કમ્મવાચં વત્વા પરિવાસો દાતબ્બો. અથ દ્વીહતીહાદિપ્પટિચ્છન્ના હોતિ , દ્વીહપ્પટિચ્છન્નં તીહપ્પટિચ્છન્નં ચતૂહપ્પટિચ્છન્નં પઞ્ચાહપ્પટિચ્છન્નં…પે॰… ચુદ્દસાહપ્પટિચ્છન્નન્તિએવં યાવ ચુદ્દસદિવસાનિ દિવસવસેન યોજના કાતબ્બા, પઞ્ચદસદિવસપ્પટિચ્છન્નાયં ‘‘પક્ખપ્પટિચ્છન્ન’’ન્તિ યોજના કાતબ્બા. તતો યાવ એકૂનતિંસતિમો દિવસો, તાવ ‘‘અતિરેકપક્ખપ્પટિચ્છન્ન’’ન્તિ, તતો માસપ્પટિચ્છન્નં અતિરેકમાસપ્પટિચ્છન્નં દ્વેમાસપ્પટિચ્છન્નં અતિરેકદ્વેમાસપ્પટિચ્છન્નં તેમાસપ્પટિચ્છન્નં…પે॰… અતિરેકએકાદસમાસપ્પટિચ્છન્નન્તિ એવં યોજના કાતબ્બા. સંવચ્છરે પુણ્ણે ‘‘એકસંવચ્છરપ્પટિચ્છન્ન’’ન્તિ, તતો પરં અતિરેકસંવચ્છરં દ્વેસંવચ્છરં એવં યાવ સટ્ઠિસંવચ્છરઅતિરેકસટ્ઠિસંવચ્છરપ્પટિચ્છન્નન્તિ, તતો વા ભિય્યોપિ વત્વા યોજના કાતબ્બા.

    Tāvatīhanti tattakāni ahāni, paṭicchāditadivasato paṭṭhāya yāva ārocitadivaso, tāva divasapakkhamāsasaṃvaccharavasena yattako kālo atikkanto, tattakaṃ kālanti attho. Akāmā parivatthabbanti na kāmena na vasena, atha kho akāmena avasena parivāsaṃ samādāya vatthabbaṃ. Tattha paṭicchannaparivāso suddhantaparivāso samodhānaparivāso cāti tividho parivāso. Tattha paṭicchannaparivāso tāva yathāpaṭicchannāya āpattiyā dātabbo. Kassaci hi ekāhappaṭicchannā āpatti hoti, kassaci dvīhādippaṭicchannā. Kassaci ekā āpatti hoti, kassaci dve vā tisso vā taduttari vā. Tasmā paṭicchannaparivāsaṃ dentena paṭhamameva vuttanayena paṭicchannabhāvaṃ ñatvā tato paṭicchannadivase ca āpattiyo ca sallakkhetvā sace ekā ekāhappaṭicchannā hoti, ‘‘ahaṃ, bhante, ekaṃ āpattiṃ āpajjiṃ sañcetanikaṃ sukkavissaṭṭhiṃ ekāhappaṭicchanna’’nti evaṃ parivāsaṃ yācāpetvā khandhake (cūḷava. 98) āgatanayena kammavācaṃ vatvā parivāso dātabbo. Atha dvīhatīhādippaṭicchannā hoti , dvīhappaṭicchannaṃ tīhappaṭicchannaṃ catūhappaṭicchannaṃ pañcāhappaṭicchannaṃ…pe… cuddasāhappaṭicchannantievaṃ yāva cuddasadivasāni divasavasena yojanā kātabbā, pañcadasadivasappaṭicchannāyaṃ ‘‘pakkhappaṭicchanna’’nti yojanā kātabbā. Tato yāva ekūnatiṃsatimo divaso, tāva ‘‘atirekapakkhappaṭicchanna’’nti, tato māsappaṭicchannaṃ atirekamāsappaṭicchannaṃ dvemāsappaṭicchannaṃ atirekadvemāsappaṭicchannaṃ temāsappaṭicchannaṃ…pe… atirekaekādasamāsappaṭicchannanti evaṃ yojanā kātabbā. Saṃvacchare puṇṇe ‘‘ekasaṃvaccharappaṭicchanna’’nti, tato paraṃ atirekasaṃvaccharaṃ dvesaṃvaccharaṃ evaṃ yāva saṭṭhisaṃvaccharaatirekasaṭṭhisaṃvaccharappaṭicchannanti, tato vā bhiyyopi vatvā yojanā kātabbā.

    સચે પન દ્વે તિસ્સો તદુત્તરિ વા આપત્તિયો હોન્તિ, યથા ‘‘એકં આપત્તિ’’ન્તિ વુત્તં, એવં ‘‘દ્વે આપત્તિયો, તિસ્સો આપત્તિયો’’તિ વત્તબ્બં. તતો પરં પન સતં વા હોતુ, સહસ્સં વા, ‘‘સમ્બહુલા’’તિ વત્તું વટ્ટતિ. નાનાવત્થુકાસુપિ ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં એકં સુક્કવિસ્સટ્ઠિં એકં કાયસંસગ્ગં એકં દુટ્ઠુલ્લવાચં એકં અત્તકામં એકં સઞ્ચરિત્તં એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ એવં ગણનવસેન વા, ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં નાનાવત્થુકાયો એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ એવં વત્થુકિત્તનવસેન વા, ‘‘અહં, ભન્તે, સમ્બહુલા સઙ્ઘાદિસેસા આપત્તિયો આપજ્જિં એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ એવં નામમત્તવસેન વા યોજના કાતબ્બા. તત્થ નામં દુવિધં સજાતિસાધારણં સબ્બસાધારણઞ્ચ, તત્થ સઙ્ઘાદિસેસોતિ સજાતિસાધારણં, આપત્તીતિ સબ્બસાધારણં, તસ્મા ‘‘સમ્બહુલા આપત્તિયો આપજ્જિં એકાહપ્પટિચ્છન્નાયો’’તિ એવં સબ્બસાધારણનામવસેનાપિ વત્તું વટ્ટતિ. ઇદઞ્હિ પરિવાસાદિવિનયકમ્મં વત્થુવસેન ગોત્તવસેન નામવસેન આપત્તિવસેન ચ કાતું વટ્ટતિયેવ. તત્થ સુક્કવિસ્સટ્ઠીતિ વત્થુ ચેવ ગોત્તઞ્ચ, સઙ્ઘાદિસેસોતિ નામઞ્ચેવ આપત્તિ ચ, તત્થ ‘‘સુક્કવિસ્સટ્ઠિં કાયસંસગ્ગ’’ન્તિઆદિવચનેનાપિ ‘‘નાનાવત્થુકાયો’’તિવચનેનાપિ વત્થુ ચેવ ગોત્તઞ્ચ ગહિતં હોતિ, ‘‘સઙ્ઘાદિસેસો’’તિવચનેનાપિ ‘‘આપત્તિયો’’તિવચનેનાપિ નામઞ્ચેવ આપત્તિ ચ ગહિતા હોતિ, તસ્મા એતેસુ યસ્સ કસ્સચિ વસેન કમ્મવાચા કાતબ્બા.

    Sace pana dve tisso taduttari vā āpattiyo honti, yathā ‘‘ekaṃ āpatti’’nti vuttaṃ, evaṃ ‘‘dve āpattiyo, tisso āpattiyo’’ti vattabbaṃ. Tato paraṃ pana sataṃ vā hotu, sahassaṃ vā, ‘‘sambahulā’’ti vattuṃ vaṭṭati. Nānāvatthukāsupi ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ ekaṃ sukkavissaṭṭhiṃ ekaṃ kāyasaṃsaggaṃ ekaṃ duṭṭhullavācaṃ ekaṃ attakāmaṃ ekaṃ sañcarittaṃ ekāhappaṭicchannāyo’’ti evaṃ gaṇanavasena vā, ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ nānāvatthukāyo ekāhappaṭicchannāyo’’ti evaṃ vatthukittanavasena vā, ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ ekāhappaṭicchannāyo’’ti evaṃ nāmamattavasena vā yojanā kātabbā. Tattha nāmaṃ duvidhaṃ sajātisādhāraṇaṃ sabbasādhāraṇañca, tattha saṅghādisesoti sajātisādhāraṇaṃ, āpattīti sabbasādhāraṇaṃ, tasmā ‘‘sambahulā āpattiyo āpajjiṃ ekāhappaṭicchannāyo’’ti evaṃ sabbasādhāraṇanāmavasenāpi vattuṃ vaṭṭati. Idañhi parivāsādivinayakammaṃ vatthuvasena gottavasena nāmavasena āpattivasena ca kātuṃ vaṭṭatiyeva. Tattha sukkavissaṭṭhīti vatthu ceva gottañca, saṅghādisesoti nāmañceva āpatti ca, tattha ‘‘sukkavissaṭṭhiṃ kāyasaṃsagga’’ntiādivacanenāpi ‘‘nānāvatthukāyo’’tivacanenāpi vatthu ceva gottañca gahitaṃ hoti, ‘‘saṅghādiseso’’tivacanenāpi ‘‘āpattiyo’’tivacanenāpi nāmañceva āpatti ca gahitā hoti, tasmā etesu yassa kassaci vasena kammavācā kātabbā.

    કમ્મવાચાપરિયોસાને ચ સચે અપ્પભિક્ખુકો આવાસો હોતિ, સક્કા રત્તિચ્છેદં અનાપજ્જન્તેન વસિતું, તત્થેવ ‘‘પરિવાસં સમાદિયામિ, વત્તં સમાદિયામી’’તિ તિક્ખત્તું વત્તં સમાદાતબ્બં, સમાદિયિત્વા તત્થેવ સઙ્ઘસ્સ આરોચેત્વા પુન આગતાગતાનં ભિક્ખૂનં આરોચેન્તેન વત્તભેદઞ્ચ રત્તિચ્છેદઞ્ચ અકત્વા પરિવસિતબ્બં. સચે ન સક્કા હોતિ પરિવાસં સોધેતું, નિક્ખિત્તવત્તેન વસિતુકામો હોતિ, તત્થેવ સઙ્ઘમજ્ઝે, એકપુગ્ગલસ્સ વા સન્તિકે ‘‘પરિવાસં નિક્ખિપામિ, વત્તં નિક્ખિપામી’’તિ પરિવાસો નિક્ખિપિતબ્બો, એકપદેનાપિ ચેત્થ નિક્ખિત્તો હોતિ પરિવાસો, દ્વીહિ પન સુનિક્ખિત્તોયેવ, સમાદાનેપિ એસેવ નયો. નિક્ખિત્તકાલતો પટ્ઠાય પકતત્તટ્ઠાને તિટ્ઠતિ, અથાનેન પચ્ચૂસસમયે એકેન ભિક્ખુના સદ્ધિં પરિક્ખિત્તસ્સ વિહારસ્સ પરિક્ખેપતો, અપરિક્ખિત્તસ્સ પરિક્ખેપારહટ્ઠાનતો દ્વે લેડ્ડુપાતે અતિક્કમિત્વા મહામગ્ગતો ઓક્કમ્મ ગુમ્બેન વા વતિયા વા પટિચ્છન્નટ્ઠાને નિસીદિત્વા અન્તોઅરુણેયેવ વત્તં સમાદિયિત્વા આરોચેતબ્બં. યમ્પિ અઞ્ઞં ભિક્ખું પસ્સતિ, તસ્સાપિ આરોચેતબ્બમેવ. અરુણે ઉટ્ઠિતે તસ્સ સન્તિકે વત્તં નિક્ખિપિત્વા વિહારં ગન્તબ્બં. સચે સો પુરે અરુણેયેવ કેનચિ કરણીયેન ગતો, વિહારં ગન્ત્વા યં સબ્બપઠમં ભિક્ખું પસ્સતિ, તસ્સ આરોચેત્વા નિક્ખિપિતબ્બં. એવં સલ્લક્ખેત્વા યાવ રત્તિયો પૂરેન્તિ, તાવ પરિવત્થબ્બં, અયં સઙ્ખેપતો પટિચ્છન્નપરિવાસવિનિચ્છયો, વિત્થારો પન સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૯૭) વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો.

    Kammavācāpariyosāne ca sace appabhikkhuko āvāso hoti, sakkā ratticchedaṃ anāpajjantena vasituṃ, tattheva ‘‘parivāsaṃ samādiyāmi, vattaṃ samādiyāmī’’ti tikkhattuṃ vattaṃ samādātabbaṃ, samādiyitvā tattheva saṅghassa ārocetvā puna āgatāgatānaṃ bhikkhūnaṃ ārocentena vattabhedañca ratticchedañca akatvā parivasitabbaṃ. Sace na sakkā hoti parivāsaṃ sodhetuṃ, nikkhittavattena vasitukāmo hoti, tattheva saṅghamajjhe, ekapuggalassa vā santike ‘‘parivāsaṃ nikkhipāmi, vattaṃ nikkhipāmī’’ti parivāso nikkhipitabbo, ekapadenāpi cettha nikkhitto hoti parivāso, dvīhi pana sunikkhittoyeva, samādānepi eseva nayo. Nikkhittakālato paṭṭhāya pakatattaṭṭhāne tiṭṭhati, athānena paccūsasamaye ekena bhikkhunā saddhiṃ parikkhittassa vihārassa parikkhepato, aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato dve leḍḍupāte atikkamitvā mahāmaggato okkamma gumbena vā vatiyā vā paṭicchannaṭṭhāne nisīditvā antoaruṇeyeva vattaṃ samādiyitvā ārocetabbaṃ. Yampi aññaṃ bhikkhuṃ passati, tassāpi ārocetabbameva. Aruṇe uṭṭhite tassa santike vattaṃ nikkhipitvā vihāraṃ gantabbaṃ. Sace so pure aruṇeyeva kenaci karaṇīyena gato, vihāraṃ gantvā yaṃ sabbapaṭhamaṃ bhikkhuṃ passati, tassa ārocetvā nikkhipitabbaṃ. Evaṃ sallakkhetvā yāva rattiyo pūrenti, tāva parivatthabbaṃ, ayaṃ saṅkhepato paṭicchannaparivāsavinicchayo, vitthāro pana samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya (cūḷava. aṭṭha. 97) vuttanayeneva veditabbo.

    ઇતરેસુ પન દ્વીસુ ‘‘આપત્તિપરિયન્તં ન જાનાતિ, રત્તિપરિયન્તં ન જાનાતી’’તિ (ચૂળવ॰ ૧૫૭) ઇમસ્મિં વત્થુસ્મિં ખન્ધકે અનુઞ્ઞાતો સુદ્ધન્તપરિવાસો નામ, સો દુવિધો ચૂળસુદ્ધન્તો મહાસુદ્ધન્તોતિ, દુવિધોપિ ચેસ રત્તિપરિચ્છેદં સકલં વા એકચ્ચં વા અજાનન્તસ્સ ચ અસ્સરન્તસ્સ ચ તત્થ વેમતિકસ્સ ચ દાતબ્બો. આપત્તિપરિયન્તં પન ‘‘એત્તિકા અહં આપત્તિયો આપન્નો’’તિ જાનાતુ વા, મા વા, અકારણમેતં. તસ્સ દાનવિધિ ખન્ધકે આગતો, વિનિચ્છયકથા પન વિત્થારતો સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) વુત્તા. ઇતરો પન સમોધાનપરિવાસો નામ, સો તિવિધો હોતિ ઓધાનસમોધાનો અગ્ઘસમોધાનો મિસ્સકસમોધાનોતિ. તત્થ ઓધાનસમોધાનો નામ અન્તરાપત્તિં આપજ્જિત્વા પટિચ્છાદેન્તસ્સ પરિવુત્થદિવસે ઓધુનિત્વા મક્ખેત્વા પુરિમાય આપત્તિયા મૂલદિવસપરિચ્છેદે પચ્છા આપન્નં આપત્તિં સમોદહિત્વા દાતબ્બપરિવાસો વુચ્ચતિ. અગ્ઘસમોધાનો નામ સમ્બહુલાસુ આપત્તીસુ યા એકા વા દ્વે વા તિસ્સો વા સમ્બહુલા વા આપત્તિયો સબ્બચિરપ્પટિચ્છન્નાયો, તાસં અગ્ઘેન સમોધાય તાસં રત્તિપરિચ્છેદવસેન અવસેસાનં ઊનતરપ્પટિચ્છન્નાનં આપત્તીનં દાતબ્બપરિવાસો વુચ્ચતિ. મિસ્સકસમોધાનો નામ નાનાવત્થુકાયો આપત્તિયો એકતો કત્વા દાતબ્બપરિવાસો વુચ્ચતિ, અયં તિવિધેપિ સમોધાનપરિવાસે સઙ્ખેપકથા, વિત્થારો પન સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) વુત્તો, ઇદં ‘‘પરિવત્થબ્બ’’ન્તિ પદસ્સ વિનિચ્છયકથામુખં.

    Itaresu pana dvīsu ‘‘āpattipariyantaṃ na jānāti, rattipariyantaṃ na jānātī’’ti (cūḷava. 157) imasmiṃ vatthusmiṃ khandhake anuññāto suddhantaparivāso nāma, so duvidho cūḷasuddhanto mahāsuddhantoti, duvidhopi cesa rattiparicchedaṃ sakalaṃ vā ekaccaṃ vā ajānantassa ca assarantassa ca tattha vematikassa ca dātabbo. Āpattipariyantaṃ pana ‘‘ettikā ahaṃ āpattiyo āpanno’’ti jānātu vā, mā vā, akāraṇametaṃ. Tassa dānavidhi khandhake āgato, vinicchayakathā pana vitthārato samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttā. Itaro pana samodhānaparivāso nāma, so tividho hoti odhānasamodhāno agghasamodhāno missakasamodhānoti. Tattha odhānasamodhāno nāma antarāpattiṃ āpajjitvā paṭicchādentassa parivutthadivase odhunitvā makkhetvā purimāya āpattiyā mūladivasaparicchede pacchā āpannaṃ āpattiṃ samodahitvā dātabbaparivāso vuccati. Agghasamodhāno nāma sambahulāsu āpattīsu yā ekā vā dve vā tisso vā sambahulā vā āpattiyo sabbacirappaṭicchannāyo, tāsaṃ agghena samodhāya tāsaṃ rattiparicchedavasena avasesānaṃ ūnatarappaṭicchannānaṃ āpattīnaṃ dātabbaparivāso vuccati. Missakasamodhāno nāma nānāvatthukāyo āpattiyo ekato katvā dātabbaparivāso vuccati, ayaṃ tividhepi samodhānaparivāse saṅkhepakathā, vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) vutto, idaṃ ‘‘parivatthabba’’nti padassa vinicchayakathāmukhaṃ.

    ઉત્તરિ છારત્તન્તિ પરિવાસતો ઉત્તરિ છ રત્તિયો. ભિક્ખુમાનત્તાયાતિ ભિક્ખૂનં માનભાવાય, આરાધનત્થાયાતિ વુત્તં હોતિ. પટિપજ્જિતબ્બન્તિ વત્તિતબ્બં. ભિક્ખુમાનત્તઞ્ચ પનેતં પટિચ્છન્નાપટિચ્છન્નવસેન દુવિધં. તત્થ યસ્સ અપ્પટિચ્છન્નાપત્તિ હોતિ, તસ્સ પરિવાસં અદત્વા માનત્તમેવ દાતબ્બં, ઇદં અપ્પટિચ્છન્નમાનત્તં. યસ્સ પટિચ્છન્ના હોતિ, તસ્સ પરિવાસપરિયોસાને દાતબ્બં માનત્તં પટિચ્છન્નમાનત્તન્તિ વુચ્ચતિ, ઇદં ઇધ અધિપ્પેતં. ઉભિન્નમ્પિ પનેતેસં દાનવિધિ વિનિચ્છયકથા ચ સમન્તપાસાદિકાયં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) વુત્તનયેન વેદિતબ્બા, અયં પનેત્થ સઙ્ખેપો. સચે અયં વત્તં નિક્ખિપિત્વા પચ્ચૂસસમયે સમાદાતું ગચ્છતિ, સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન ચતૂહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પરિવાસે વુત્તપ્પકારં પદેસં ગન્ત્વા ‘‘માનત્તં સમાદિયામિ, વત્તં સમાદિયામી’’તિ સમાદિયિત્વા નેસં આરોચેત્વા તતો તેસુ ગતેસુ વા અગતેસુ વા પુરિમનયેન પટિપજ્જિતબ્બં. યત્થ સિયા વીસતિગણોતિ એત્થ વીસતિસઙ્ઘો ગણો અસ્સાતિ વીસતિગણો. તત્રાતિ યત્ર સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન વીસતિગણો ભિક્ખુસઙ્ઘો અત્થિ, તત્થ. અબ્ભેતબ્બોતિ અભિએતબ્બો, સમ્પટિચ્છિતબ્બો, અબ્ભાનકમ્મવસેન ઓસારેતબ્બોતિ વુત્તં હોતિ. અવ્હાતબ્બોતિ વા અત્થો. અબ્ભાનકમ્મં પન પાળિવસેન ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૧૦૦ આદયો) વિનિચ્છયવસેન સમન્તપાસાદિકાયં વુત્તં. અનબ્ભિતોતિ ન અબ્ભિતો અસમ્પટિચ્છિતો, અકતબ્ભાનકમ્મોતિ વુત્તં હોતિ. અનવ્હાતોતિ વા અત્થો. તે ચ ભિક્ખૂ ગારય્હાતિ યે ઊનભાવં ઞત્વા અબ્ભેન્તિ, તે ભિક્ખૂ ચ ગરહિતબ્બા, સાતિસારા સદોસા દુક્કટં આપજ્જન્તીતિ અત્થો. અયં તત્થ સામીચીતિ અયં તત્થ અનુધમ્મતા લોકુત્તરધમ્મં અનુગતા ઓવાદાનુસાસની સામીચિ ધમ્મતા. સેસમેત્થ વુત્તનયમેવાતિ.

    Uttari chārattanti parivāsato uttari cha rattiyo. Bhikkhumānattāyāti bhikkhūnaṃ mānabhāvāya, ārādhanatthāyāti vuttaṃ hoti. Paṭipajjitabbanti vattitabbaṃ. Bhikkhumānattañca panetaṃ paṭicchannāpaṭicchannavasena duvidhaṃ. Tattha yassa appaṭicchannāpatti hoti, tassa parivāsaṃ adatvā mānattameva dātabbaṃ, idaṃ appaṭicchannamānattaṃ. Yassa paṭicchannā hoti, tassa parivāsapariyosāne dātabbaṃ mānattaṃ paṭicchannamānattanti vuccati, idaṃ idha adhippetaṃ. Ubhinnampi panetesaṃ dānavidhi vinicchayakathā ca samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttanayena veditabbā, ayaṃ panettha saṅkhepo. Sace ayaṃ vattaṃ nikkhipitvā paccūsasamaye samādātuṃ gacchati, sabbantimena paricchedena catūhi bhikkhūhi saddhiṃ parivāse vuttappakāraṃ padesaṃ gantvā ‘‘mānattaṃ samādiyāmi, vattaṃ samādiyāmī’’ti samādiyitvā nesaṃ ārocetvā tato tesu gatesu vā agatesu vā purimanayena paṭipajjitabbaṃ. Yattha siyā vīsatigaṇoti ettha vīsatisaṅgho gaṇo assāti vīsatigaṇo. Tatrāti yatra sabbantimena paricchedena vīsatigaṇo bhikkhusaṅgho atthi, tattha. Abbhetabboti abhietabbo, sampaṭicchitabbo, abbhānakammavasena osāretabboti vuttaṃ hoti. Avhātabboti vā attho. Abbhānakammaṃ pana pāḷivasena khandhake (cūḷava. 100 ādayo) vinicchayavasena samantapāsādikāyaṃ vuttaṃ. Anabbhitoti na abbhito asampaṭicchito, akatabbhānakammoti vuttaṃ hoti. Anavhātoti vā attho. Te ca bhikkhū gārayhāti ye ūnabhāvaṃ ñatvā abbhenti, te bhikkhū ca garahitabbā, sātisārā sadosā dukkaṭaṃ āpajjantīti attho. Ayaṃ tattha sāmīcīti ayaṃ tattha anudhammatā lokuttaradhammaṃ anugatā ovādānusāsanī sāmīci dhammatā. Sesamettha vuttanayamevāti.

    કઙ્ખાવિતરણિયા પાતિમોક્ખવણ્ણનાય

    Kaṅkhāvitaraṇiyā pātimokkhavaṇṇanāya

    સઙ્ઘાદિસેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Saṅghādisesavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact