Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
૨. સઙ્ઘાદિસેસનિદ્દેસવણ્ણના
2. Saṅghādisesaniddesavaṇṇanā
૧૯. ઇદાનિ સઙ્ઘાદિસેસં પકાસેતું ‘‘ગરુકા નવા’’તિઆદિ આરદ્ધં. ગરુકાતિ સઙ્ઘાદિસેસા ઇધ અધિપ્પેતા, અઞ્ઞત્થ પન પારાજિકાપિ સઙ્ગય્હન્તિ. કસ્મા ‘‘તેરસા’’તિ અવત્વા ‘‘નવા’’તિ વુત્તન્તિ ચે? વીતિક્કમક્ખણેયેવ આપજ્જિતબ્બત્તા પઠમાપત્તિકા વુત્તા, યાવતતિયકા પન ચત્તારો સઙ્ઘાદિસેસા સઙ્ઘાયત્તત્તા ચિરેન આપજ્જન્તીતિ ન વુત્તા. તત્થ મોચેતુકામતાતિ મોચેતુકામતાયાતિ અત્થો ‘‘અલજ્જિતા’’તિઆદીસુ વિય. ઇમિના પન નયેન મોચનસ્સાદો મુચ્ચનસ્સાદો મુત્તસ્સાદો મેથુનસ્સાદો ફસ્સસ્સાદો કણ્ડૂવનસ્સાદો દસ્સનસ્સાદો નિસજ્જનસ્સાદો વાચસ્સાદો ગેહસિતપેમં વનભઙ્ગિયન્તિ એકાદસ અસ્સાદા વુત્તા, તેસુ એકંયેવ મોચનસ્સાદં ગહેત્વા સેસા પટિક્ખિત્તા હોન્તિ.
19. Idāni saṅghādisesaṃ pakāsetuṃ ‘‘garukā navā’’tiādi āraddhaṃ. Garukāti saṅghādisesā idha adhippetā, aññattha pana pārājikāpi saṅgayhanti. Kasmā ‘‘terasā’’ti avatvā ‘‘navā’’ti vuttanti ce? Vītikkamakkhaṇeyeva āpajjitabbattā paṭhamāpattikā vuttā, yāvatatiyakā pana cattāro saṅghādisesā saṅghāyattattā cirena āpajjantīti na vuttā. Tattha mocetukāmatāti mocetukāmatāyāti attho ‘‘alajjitā’’tiādīsu viya. Iminā pana nayena mocanassādo muccanassādo muttassādo methunassādo phassassādo kaṇḍūvanassādo dassanassādo nisajjanassādo vācassādo gehasitapemaṃ vanabhaṅgiyanti ekādasa assādā vuttā, tesu ekaṃyeva mocanassādaṃ gahetvā sesā paṭikkhittā honti.
તેસં અસ્સાદાનં વસેન એવં વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો – મોચેતું અસ્સાદો મોચનસ્સાદો. મોચનસ્સાદચેતનાય નિમિત્તે ઉપક્કમતિ, મુચ્ચતિ, સઙ્ઘાદિસેસો. ન મુચ્ચતિ ચે, થુલ્લચ્ચયં. મુચ્ચનસ્સાદે સચે અત્તનો ધમ્મતાય મુચ્ચમાનં અસ્સાદેતિ, ન ઉપક્કમતિ, અનાપત્તિ. સચે મુચ્ચમાનં અસ્સાદેન્તો ઉપક્કમિત્વા મોચેતિ, સઙ્ઘાદિસેસોવ. અત્તનો ધમ્મતાય મુત્તે અસ્સાદો મુત્તસ્સાદો. એત્થાપિ ઉપક્કમસ્સ નત્થિતાય અનાપત્તિ. એવં સબ્બત્થ. મેથુનસ્સાદેન ઇત્થિં ગણ્હન્તસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ, અયં મેથુનસ્સાદો. ફસ્સસ્સાદો દુવિધો અજ્ઝત્તિકો બાહિરો ચાતિ. તત્થ અજ્ઝત્તિકે તાવ અત્તનો નિમિત્તં ‘‘થદ્ધં મુદુકન્તિ જાનિસ્સામી’’તિ વા લોલભાવેન વા કીળાપયતો સચે મુચ્ચતિ, અનાપત્તિ. બાહિરફસ્સસ્સાદે કાયસંસગ્ગરાગેન માતુગામં ફુસતો આલિઙ્ગતો ચ મુત્તે અનાપત્તિ. કણ્ડૂવનસ્સાદે દદ્દુકચ્છાદીનં વસેન ખજ્જમાનં નિમિત્તં કણ્ડૂવનસ્સાદેન કણ્ડૂવતો મુત્તેપિ અનાપત્તિ. દસ્સનસ્સાદે માતુગામસ્સ અનોકાસં ઉપનિજ્ઝાયતો મુત્તેપિ અનાપત્તિ. નિસજ્જનસ્સાદે માતુગામેન સદ્ધિં રહો નિસિન્નસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. વાચાય અસ્સાદો વાચસ્સાદો. તેન અસ્સાદેન માતુગામં મેથુનપ્પટિસંયુત્તાહિ વાચાહિ ઓભાસન્તસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. ગેહસિતપેમે માતાદીનં માતાદિપેમેન આલિઙ્ગનાદિં કરોન્તસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. વનભઙ્ગે ચ સન્થવકરણત્થાય ઇત્થિયા પેસિતં પુપ્ફાદિવનભઙ્ગસઞ્ઞિતં પણ્ણાકારં ‘‘ઇત્થન્નામાય નામ ઇદં મે પેસિત’’ન્તિ અસ્સાદેન આમસન્તસ્સ મુત્તેપિ અનાપત્તિ. એતેસુ પન મોચનસ્સાદવસેનેવ ઉપક્કમન્તસ્સ આપત્તિ, સેસાનં વસેન અનાપત્તીતિ વેદિતબ્બં.
Tesaṃ assādānaṃ vasena evaṃ vinicchayo veditabbo – mocetuṃ assādo mocanassādo. Mocanassādacetanāya nimitte upakkamati, muccati, saṅghādiseso. Na muccati ce, thullaccayaṃ. Muccanassāde sace attano dhammatāya muccamānaṃ assādeti, na upakkamati, anāpatti. Sace muccamānaṃ assādento upakkamitvā moceti, saṅghādisesova. Attano dhammatāya mutte assādo muttassādo. Etthāpi upakkamassa natthitāya anāpatti. Evaṃ sabbattha. Methunassādena itthiṃ gaṇhantassa muttepi anāpatti, ayaṃ methunassādo. Phassassādo duvidho ajjhattiko bāhiro cāti. Tattha ajjhattike tāva attano nimittaṃ ‘‘thaddhaṃ mudukanti jānissāmī’’ti vā lolabhāvena vā kīḷāpayato sace muccati, anāpatti. Bāhiraphassassāde kāyasaṃsaggarāgena mātugāmaṃ phusato āliṅgato ca mutte anāpatti. Kaṇḍūvanassāde daddukacchādīnaṃ vasena khajjamānaṃ nimittaṃ kaṇḍūvanassādena kaṇḍūvato muttepi anāpatti. Dassanassāde mātugāmassa anokāsaṃ upanijjhāyato muttepi anāpatti. Nisajjanassāde mātugāmena saddhiṃ raho nisinnassa muttepi anāpatti. Vācāya assādo vācassādo. Tena assādena mātugāmaṃ methunappaṭisaṃyuttāhi vācāhi obhāsantassa muttepi anāpatti. Gehasitapeme mātādīnaṃ mātādipemena āliṅganādiṃ karontassa muttepi anāpatti. Vanabhaṅge ca santhavakaraṇatthāya itthiyā pesitaṃ pupphādivanabhaṅgasaññitaṃ paṇṇākāraṃ ‘‘itthannāmāya nāma idaṃ me pesita’’nti assādena āmasantassa muttepi anāpatti. Etesu pana mocanassādavaseneva upakkamantassa āpatti, sesānaṃ vasena anāpattīti veditabbaṃ.
સુક્કસ્સાતિ ‘‘નીલં પીતકં લોહિતકં ઓદાતં તક્કવણ્ણં દકવણ્ણં તેલવણ્ણં ખીરવણ્ણં દધિવણ્ણં સપ્પિવણ્ણ’’ન્તિ (પારા॰ ૨૩૭) એવં આગતેસુ દસસુ વણ્ણેસુ યસ્સ કસ્સચિ સુક્કસ્સાતિ અધિપ્પાયો . ઉપક્કમ્માતિ ‘‘અજ્ઝત્તરૂપે મોચેતિ, બહિદ્ધારૂપે મોચેતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધારૂપે મોચેતિ, આકાસે કટિં કમ્પેન્તો મોચેતી’’તિ (પારા॰ ૨૩૭) એવં વુત્તેસુ ચતૂસુ ઉપાયેસુ અઞ્ઞતરેન ઉપાયેન ‘‘રાગૂપત્થમ્ભે મોચેતિ, વચ્ચૂપત્થમ્ભે મોચેતિ, પસ્સાવૂપત્થમ્ભે મોચેતિ, વાતૂપત્થમ્ભે મોચેતિ, ઉચ્ચાલિઙ્ગપાણકદટ્ઠૂપત્થમ્ભે મોચેતી’’તિ એવં વુત્તેસુ પઞ્ચસુ કાલેસુ કિસ્મિઞ્ચિ કાલે અઙ્ગજાતે કમ્મનિયં પત્તે ‘‘આરોગ્યત્થાય મોચેતિ, સુખત્થાય મોચેતિ, ભેસજ્જત્થાય, દાનત્થાય, પુઞ્ઞત્થાય, યઞ્ઞત્થાય, સગ્ગત્થાય, બીજત્થાય, વીમંસત્થાય, દવત્થાય મોચેતી’’તિ (પારા॰ ૨૩૭) એવં વુત્તેસુ દસસુ અધિપ્પાયેસુ યેન કેનચિ અધિપ્પાયેન હત્થાદીસુ યેન કેનચિ ઉપક્કમિત્વાતિ અત્થો. વિમોચયન્તિ અન્તમસો યં એકા ખુદ્દકમક્ખિકા પિવેય્ય, તત્તકમ્પિ મોચેન્તોતિ અત્થો. અઞ્ઞત્ર સુપિનન્તેનાતિ યા સુપિનન્તે સુક્કવિસ્સટ્ઠિ હોતિ, તં ઠપેત્વાતિ અત્થો. સમણોતિ યો કોચિ ઉપસમ્પન્નો. ગરુકન્તિ સઙ્ઘાદિસેસં. ફુસેતિ આપજ્જેય્યાતિ અત્થો.
Sukkassāti ‘‘nīlaṃ pītakaṃ lohitakaṃ odātaṃ takkavaṇṇaṃ dakavaṇṇaṃ telavaṇṇaṃ khīravaṇṇaṃ dadhivaṇṇaṃ sappivaṇṇa’’nti (pārā. 237) evaṃ āgatesu dasasu vaṇṇesu yassa kassaci sukkassāti adhippāyo . Upakkammāti ‘‘ajjhattarūpe moceti, bahiddhārūpe moceti, ajjhattabahiddhārūpe moceti, ākāse kaṭiṃ kampento mocetī’’ti (pārā. 237) evaṃ vuttesu catūsu upāyesu aññatarena upāyena ‘‘rāgūpatthambhe moceti, vaccūpatthambhe moceti, passāvūpatthambhe moceti, vātūpatthambhe moceti, uccāliṅgapāṇakadaṭṭhūpatthambhe mocetī’’ti evaṃ vuttesu pañcasu kālesu kismiñci kāle aṅgajāte kammaniyaṃ patte ‘‘ārogyatthāya moceti, sukhatthāya moceti, bhesajjatthāya, dānatthāya, puññatthāya, yaññatthāya, saggatthāya, bījatthāya, vīmaṃsatthāya, davatthāya mocetī’’ti (pārā. 237) evaṃ vuttesu dasasu adhippāyesu yena kenaci adhippāyena hatthādīsu yena kenaci upakkamitvāti attho. Vimocayanti antamaso yaṃ ekā khuddakamakkhikā piveyya, tattakampi mocentoti attho. Aññatra supinantenāti yā supinante sukkavissaṭṭhi hoti, taṃ ṭhapetvāti attho. Samaṇoti yo koci upasampanno. Garukanti saṅghādisesaṃ. Phuseti āpajjeyyāti attho.
સુક્કવિસ્સટ્ઠિસિક્ખાપદં પઠમં.
Sukkavissaṭṭhisikkhāpadaṃ paṭhamaṃ.
૨૦. ઇદાનિ કાયસંસગ્ગં દીપેતું ‘‘ઇત્થિસઞ્ઞી’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ ઇત્થિસઞ્ઞીતિ તદહુજાતાયપિ મનુસ્સિત્થિયા ઇત્થિસઞ્ઞીયેવ હુત્વાતિ અત્થો. સચે તત્થ વેમતિકો વા પણ્ડકપુરિસતિરચ્છાનગતસઞ્ઞી વા હોતિ, થુલ્લચ્ચયં, તથા ઇત્થિયા કાયેન કાયપ્પટિબદ્ધામસને ચ કાયપ્પટિબદ્ધેન કાયામસને ચ યક્ખીપેતીપણ્ડકાનં કાયેન કાયામસને ચ. પુરિસતિરચ્છાનગતિત્થીનં પન કાયેન કાયામસનેપિ દુક્કટં, તથા યક્ખીઆદીનં કાયેન કાયપ્પટિબદ્ધાદીસુ ચ. મતિત્થિયા પન થુલ્લચ્ચયં. કાયસંસગ્ગરાગવાતિ ઇમિના માતુપેમાદિં મોક્ખાધિપ્પાયઞ્ચ પટિક્ખિપતિ. સમ્ફુસન્તોતિ કાયસંસગ્ગરાગેન ઉપક્કમ્મ અન્તમસો લોમેનપિ મનુસ્સિત્થિં સમ્ફુસન્તોતિ અત્થસમ્બન્ધો. ઇમિના યો ઇત્થિયા આલિઙ્ગતોપિ કાયેન ન વાયમતિ, કેવલં ફસ્સંયેવ અનુભવતિ, તસ્સ અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ.
20. Idāni kāyasaṃsaggaṃ dīpetuṃ ‘‘itthisaññī’’tiādi āraddhaṃ. Tattha itthisaññīti tadahujātāyapi manussitthiyā itthisaññīyeva hutvāti attho. Sace tattha vematiko vā paṇḍakapurisatiracchānagatasaññī vā hoti, thullaccayaṃ, tathā itthiyā kāyena kāyappaṭibaddhāmasane ca kāyappaṭibaddhena kāyāmasane ca yakkhīpetīpaṇḍakānaṃ kāyena kāyāmasane ca. Purisatiracchānagatitthīnaṃ pana kāyena kāyāmasanepi dukkaṭaṃ, tathā yakkhīādīnaṃ kāyena kāyappaṭibaddhādīsu ca. Matitthiyā pana thullaccayaṃ. Kāyasaṃsaggarāgavāti iminā mātupemādiṃ mokkhādhippāyañca paṭikkhipati. Samphusantoti kāyasaṃsaggarāgena upakkamma antamaso lomenapi manussitthiṃ samphusantoti atthasambandho. Iminā yo itthiyā āliṅgatopi kāyena na vāyamati, kevalaṃ phassaṃyeva anubhavati, tassa anāpattīti dīpitaṃ hoti.
કાયસંસગ્ગસિક્ખાપદં દુતિયં.
Kāyasaṃsaggasikkhāpadaṃ dutiyaṃ.
૨૧. ઇદાનિ દુટ્ઠુલ્લવાચં પકાસેતું ‘‘તથા સુણન્તિ’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ તથાતિ ઇત્થિસઞ્ઞી. મનુસ્સિત્થિં સુણન્તિન્તિ સમ્બન્ધો. સુણન્તિન્તિ ઇમિના પટિબલાયપિ ઇત્થિયા અવિઞ્ઞત્તિપથે ઠિતાય દૂતેન વા પણ્ણેન વા આરોચેન્તસ્સ દુટ્ઠુલ્લવાચાપત્તિન હોતીતિ દીપિતં હોતિ. વિઞ્ઞુઞ્ચાતિ ઇમિના યા મહલ્લિકાપિ બાલાપિ એળમૂગાપિ અસદ્ધમ્મપ્પટિસંયુત્તં કથં ન જાનાતિ, સા ઇધ નાધિપ્પેતાતિ દસ્સેતિ. વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગાનં વસેન મગ્ગં વા મેથુનં વા આરબ્ભાતિ સમ્બન્ધો. દુટ્ઠુલ્લવાચાય રાગો દુટ્ઠુલ્લવાચારાગો, તેન દુટ્ઠુલ્લવાચારાગેન. તં અસ્સાદેન્તો ઓભાસેત્વા દુરુત્તવચનં વત્વા ગરુકં ફુસેતિ અત્થો.
21. Idāni duṭṭhullavācaṃ pakāsetuṃ ‘‘tathā suṇanti’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha tathāti itthisaññī. Manussitthiṃ suṇantinti sambandho. Suṇantinti iminā paṭibalāyapi itthiyā aviññattipathe ṭhitāya dūtena vā paṇṇena vā ārocentassa duṭṭhullavācāpattina hotīti dīpitaṃ hoti. Viññuñcāti iminā yā mahallikāpi bālāpi eḷamūgāpi asaddhammappaṭisaṃyuttaṃ kathaṃ na jānāti, sā idha nādhippetāti dasseti. Vaccamaggapassāvamaggānaṃ vasena maggaṃ vā methunaṃ vā ārabbhāti sambandho. Duṭṭhullavācāya rāgo duṭṭhullavācārāgo, tena duṭṭhullavācārāgena. Taṃ assādento obhāsetvā duruttavacanaṃ vatvā garukaṃ phuseti attho.
કથં દ્વે મગ્ગે આરબ્ભ પસંસતિ ગરહતિ? તત્થ પસંસાયપિ તાવ ‘‘ઇત્થિલક્ખણેન સુભલક્ખણેન સમન્નાગતાસી’’તિ વદતિ, ન તાવસીસં એતિ. ‘‘તવ વચ્ચમગ્ગો ચ પસ્સાવમગ્ગો ચ સુભો સુસણ્ઠાનો દસ્સનીયો, ઈદિસેન નામ ઇત્થિલક્ખણેન સુભલક્ખણેન સમન્નાગતાસી’’તિ વદતિ, સીસં એતિ, સઙ્ઘાદિસેસો હોતીતિ અત્થો. ગરહણે પન ‘‘સિખરણીસિ, સમ્ભિન્નાસિ, ઉભતોબ્યઞ્જનાસી’’તિ ઇમાનિ તીણિ સુદ્ધાનિયેવ સીસં એન્તિ વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગાનં નિયતવચનત્તા અચ્ચોળારિકત્તા ચ. અઞ્ઞાનિ પન ‘‘અનિમિત્તાસિ, નિમિત્તમત્તાસી’’તિઆદીનિ મગ્ગાનં અનિયતવચનત્તા મેથુનેન ઘટેત્વા વુત્તાનિ એવ સીસં એન્તિ. મેથુનપ્પટિસંયુત્તે ‘‘દેહિ મે, અરહસિ મે દાતુ’’ન્તિઆદીહિ પન સીસં ન એતિ, ‘‘મેથુનધમ્મં દેહી’’તિઆદિના મેથુનધમ્મે ઘટિતેયેવ સઙ્ઘાદિસેસો. ઇત્થિયા વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગે ઠપેત્વા અધક્ખકં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલં આદિસ્સ વણ્ણાદિભણને થુલ્લચ્ચયં, તથા યક્ખીપેતીપણ્ડકેસુ વચ્ચમગ્ગપસ્સાવમગ્ગે મેથુનેપિ. ઇમેસં પન યક્ખીઆદીનં અધક્ખકાદિકે વુત્તપ્પકારે પદેસે દુંક્કટં, તથા ઇત્થિયાદીનં ઉબ્ભક્ખકે અધોજાણુમણ્ડલે કાયપ્પટિબદ્ધે ચાતિ.
Kathaṃ dve magge ārabbha pasaṃsati garahati? Tattha pasaṃsāyapi tāva ‘‘itthilakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsī’’ti vadati, na tāvasīsaṃ eti. ‘‘Tava vaccamaggo ca passāvamaggo ca subho susaṇṭhāno dassanīyo, īdisena nāma itthilakkhaṇena subhalakkhaṇena samannāgatāsī’’ti vadati, sīsaṃ eti, saṅghādiseso hotīti attho. Garahaṇe pana ‘‘sikharaṇīsi, sambhinnāsi, ubhatobyañjanāsī’’ti imāni tīṇi suddhāniyeva sīsaṃ enti vaccamaggapassāvamaggānaṃ niyatavacanattā accoḷārikattā ca. Aññāni pana ‘‘animittāsi, nimittamattāsī’’tiādīni maggānaṃ aniyatavacanattā methunena ghaṭetvā vuttāni eva sīsaṃ enti. Methunappaṭisaṃyutte ‘‘dehi me, arahasi me dātu’’ntiādīhi pana sīsaṃ na eti, ‘‘methunadhammaṃ dehī’’tiādinā methunadhamme ghaṭiteyeva saṅghādiseso. Itthiyā vaccamaggapassāvamagge ṭhapetvā adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ ādissa vaṇṇādibhaṇane thullaccayaṃ, tathā yakkhīpetīpaṇḍakesu vaccamaggapassāvamagge methunepi. Imesaṃ pana yakkhīādīnaṃ adhakkhakādike vuttappakāre padese duṃkkaṭaṃ, tathā itthiyādīnaṃ ubbhakkhake adhojāṇumaṇḍale kāyappaṭibaddhe cāti.
દુટ્ઠુલ્લવાચાસિક્ખાપદં તતિયં.
Duṭṭhullavācāsikkhāpadaṃ tatiyaṃ.
૨૨. ઇદાનિ અત્તકામપારિચરિયં દસ્સેતું ‘‘વત્વા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ વત્વાતિ દુટ્ઠુલ્લોભાસને વુત્તપ્પકારં ઇત્થિં ઇત્થિસઞ્ઞીયેવ હુત્વા વત્વાતિ અત્થો. અત્તકામુપટ્ઠાનવણ્ણન્તિ એત્થ મેથુનધમ્મસઙ્ખાતેન કામેન ઉપટ્ઠાનં કામુપટ્ઠાનં, અત્તનો અત્થાય કામુપટ્ઠાનં અત્તકામુપટ્ઠાનં, અત્તના વા કામિતં ઇચ્છિતન્તિ અત્તકામં, સયં મેથુનરાગવસેન પત્થિતન્તિ અત્થો, અત્તકામઞ્ચ તં ઉપટ્ઠાનઞ્ચાતિ અત્તકામુપટ્ઠાનં, તસ્સ વણ્ણો અત્તકામુપટ્ઠાનવણ્ણો, તં અત્તકામુપટ્ઠાનવણ્ણં. ‘‘એતદગ્ગં, ભગિનિ, પારિચરિયાનં યા માદિસં સીલવન્તં કલ્યાણધમ્મં બ્રહ્મચારિં એતેન ધમ્મેન પરિચરેય્યા’’તિ એવં વત્વાતિ સમ્બન્ધો. મેથુનરાગિનોતિ ઇમિના ગિલાનપચ્ચયાદીહિ ઉપટ્ઠાનસ્સ વણ્ણં ભણતો અનાપત્તીતિ દીપિતં હોતિ. વાચા મેથુનયુત્તેનાતિ એત્થ મેથુનયુત્તેનેવ વાચાય મેથુનયાચને ગરુકં હોતિ, ન અઞ્ઞથાતિ અધિપ્પાયો.
22. Idāni attakāmapāricariyaṃ dassetuṃ ‘‘vatvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha vatvāti duṭṭhullobhāsane vuttappakāraṃ itthiṃ itthisaññīyeva hutvā vatvāti attho. Attakāmupaṭṭhānavaṇṇanti ettha methunadhammasaṅkhātena kāmena upaṭṭhānaṃ kāmupaṭṭhānaṃ, attano atthāya kāmupaṭṭhānaṃ attakāmupaṭṭhānaṃ, attanā vā kāmitaṃ icchitanti attakāmaṃ, sayaṃ methunarāgavasena patthitanti attho, attakāmañca taṃ upaṭṭhānañcāti attakāmupaṭṭhānaṃ, tassa vaṇṇo attakāmupaṭṭhānavaṇṇo, taṃ attakāmupaṭṭhānavaṇṇaṃ. ‘‘Etadaggaṃ, bhagini, pāricariyānaṃ yā mādisaṃ sīlavantaṃ kalyāṇadhammaṃ brahmacāriṃ etena dhammena paricareyyā’’ti evaṃ vatvāti sambandho. Methunarāginoti iminā gilānapaccayādīhi upaṭṭhānassa vaṇṇaṃ bhaṇato anāpattīti dīpitaṃ hoti. Vācā methunayuttenāti ettha methunayutteneva vācāya methunayācane garukaṃ hoti, na aññathāti adhippāyo.
અત્તકામપારિચરિયસિક્ખાપદં ચતુત્થં.
Attakāmapāricariyasikkhāpadaṃ catutthaṃ.
૨૩. ઇદાનિ સઞ્ચરિત્તં દસ્સેતું ‘‘પટિગ્ગહેત્વા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ પટિગ્ગહેત્વાતિ ઇત્થિયા વા પુરિસેન વા ઉભિન્નં માતાદીહિ વા ‘‘ભન્તે, ઇત્થન્નામં ઇત્થિં વા પુરિસં વા એવં ભણાહી’’તિ વુત્તો તેસં વચનં ‘‘સાધૂ’’તિ વા ‘‘હોતૂ’’તિ વા ‘‘ભણામી’’તિ વા યેન કેનચિ આકારેન વચીભેદં કત્વા, સીસકમ્પનાદીહિ વા સમ્પટિચ્છિત્વાતિ અત્થો. સન્દેસન્તિ એત્થ પન ઇત્થી દસવિધા માતુરક્ખિતા પિતુરક્ખિતા માતાપિતુરક્ખિતા ભાતુરક્ખિતા ભગિનિરક્ખિતા ઞાતિરક્ખિતા ગોત્તરક્ખિતા ધમ્મરક્ખિતા સારક્ખા સપરિદણ્ડાતિ. દસ ભરિયાયો ધનક્કીતા છન્દવાસિની ભોગવાસિની પટવાસિની ઓદપત્તકિની ઓભટચુમ્બટકા દાસી ચ ભરિયા ચ કમ્મકારી ચ ભરિયા ચ ધજાહટા મુહુત્તિકા ચાતિ.
23. Idāni sañcarittaṃ dassetuṃ ‘‘paṭiggahetvā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha paṭiggahetvāti itthiyā vā purisena vā ubhinnaṃ mātādīhi vā ‘‘bhante, itthannāmaṃ itthiṃ vā purisaṃ vā evaṃ bhaṇāhī’’ti vutto tesaṃ vacanaṃ ‘‘sādhū’’ti vā ‘‘hotū’’ti vā ‘‘bhaṇāmī’’ti vā yena kenaci ākārena vacībhedaṃ katvā, sīsakampanādīhi vā sampaṭicchitvāti attho. Sandesanti ettha pana itthī dasavidhā māturakkhitā piturakkhitā mātāpiturakkhitā bhāturakkhitā bhaginirakkhitā ñātirakkhitā gottarakkhitā dhammarakkhitā sārakkhā saparidaṇḍāti. Dasa bhariyāyo dhanakkītā chandavāsinī bhogavāsinī paṭavāsinī odapattakinī obhaṭacumbaṭakā dāsī ca bhariyā ca kammakārī ca bhariyā ca dhajāhaṭā muhuttikā cāti.
તાસુ માતુરક્ખિતા ભિક્ખું પહિણતિ ‘‘ગચ્છ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં બ્રૂહિ ‘હોમિ ઇત્થન્નામસ્સ ભરિયા ધનક્કીતા…પે॰… મુહુત્તિકા ચા’’તિ, અયં ઇત્થિયા સન્દેસો નામ. સચે માતુરક્ખિતાય માતાપિતાભાતાભગિનિઆદયો ભિક્ખું પહિણન્તિ ‘‘ગચ્છ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં બ્રૂહિ ‘હોતુ ઇત્થન્નામસ્સ ભરિયા ધનક્કીતા…પે॰… મુહુત્તિકા ચા’’તિ, અયમ્પિ ઇત્થિયા સન્દેસોયેવ નામ. એવં પિતુરક્ખિતાદીસુપિ નયો નેતબ્બો. પુરિસો ભિક્ખું પહિણતિ ‘‘ગચ્છ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં માતુરક્ખિતં બ્રૂહિ…પે॰… સપરિદણ્ડં બ્રૂહિ ‘હોતુ કિર ઇત્થન્નામસ્સ ભરિયા ધનક્કીતા…પે॰… મુહુત્તિકા ચા’’તિ, અયં પુરિસસ્સ સન્દેસો નામ. સચે પુરિસસ્સ માતાપિતાભાતાભગિનિઆદયો ભિક્ખું પહિણન્તિ ‘‘ગચ્છ, ભન્તે, ઇત્થન્નામં માતુરક્ખિતં બ્રૂહિ…પે॰… સપરિદણ્ડં બ્રૂહિ ‘હોતુ ઇત્થન્નામસ્સ ભરિયા ધનક્કીતા…પે॰… મુહુત્તિકા ચા’’તિ, અયમ્પિ પુરિસસ્સ સન્દેસોયેવ નામ, આણાપનન્તિ અત્થો.
Tāsu māturakkhitā bhikkhuṃ pahiṇati ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ brūhi ‘homi itthannāmassa bhariyā dhanakkītā…pe… muhuttikā cā’’ti, ayaṃ itthiyā sandeso nāma. Sace māturakkhitāya mātāpitābhātābhaginiādayo bhikkhuṃ pahiṇanti ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ brūhi ‘hotu itthannāmassa bhariyā dhanakkītā…pe… muhuttikā cā’’ti, ayampi itthiyā sandesoyeva nāma. Evaṃ piturakkhitādīsupi nayo netabbo. Puriso bhikkhuṃ pahiṇati ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ māturakkhitaṃ brūhi…pe… saparidaṇḍaṃ brūhi ‘hotu kira itthannāmassa bhariyā dhanakkītā…pe… muhuttikā cā’’ti, ayaṃ purisassa sandeso nāma. Sace purisassa mātāpitābhātābhaginiādayo bhikkhuṃ pahiṇanti ‘‘gaccha, bhante, itthannāmaṃ māturakkhitaṃ brūhi…pe… saparidaṇḍaṃ brūhi ‘hotu itthannāmassa bhariyā dhanakkītā…pe… muhuttikā cā’’ti, ayampi purisassa sandesoyeva nāma, āṇāpananti attho.
વીમંસિત્વાતિ એત્થ વુત્તપ્પકારેન સાસનં ગહેત્વા તસ્સા ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા તેસં અવસ્સારોચનકાનં માતાપિતાભાતાભગિનિઆદીનં વા આરોચેત્વાતિ અત્થો. હરન્તિ યત્થ પહિતો, તત્થ ગન્ત્વા તસ્સા ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા આરોચેતિ, સા ઇત્થી વા પુરિસો વા ‘‘સાધૂ’’તિ સમ્પટિચ્છતુ વા, મા વા, લજ્જાય વા તુણ્હી હોતુ, પુન આગન્ત્વા તસ્સા ઇત્થિયા વા પુરિસસ્સ વા હરન્તો ગરુકં ફુસેતિ સમ્બન્ધો. એત્તાવતા ‘‘પટિગ્ગણ્હતિ વીમંસતિ પચ્ચાહરતી’’તિ વુત્તં અઙ્ગત્તયં સમ્પાદિતં હોતિ. ઇમાય તિવઙ્ગસમ્પત્તિયા સઙ્ઘાદિસેસો, ઇતો યેહિ કેહિચિ દ્વીહિ અઙ્ગેહિ થુલ્લચ્ચયં, એકેન દુક્કટં. યક્ખીપેતીપણ્ડકેસુ અઙ્ગત્તયેનપિ થુલ્લચ્ચયમેવ, એકેન વા દ્વીહિ વા દુક્કટન્તિ.
Vīmaṃsitvāti ettha vuttappakārena sāsanaṃ gahetvā tassā itthiyā vā purisassa vā tesaṃ avassārocanakānaṃ mātāpitābhātābhaginiādīnaṃ vā ārocetvāti attho. Haranti yattha pahito, tattha gantvā tassā itthiyā vā purisassa vā āroceti, sā itthī vā puriso vā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchatu vā, mā vā, lajjāya vā tuṇhī hotu, puna āgantvā tassā itthiyā vā purisassa vā haranto garukaṃ phuseti sambandho. Ettāvatā ‘‘paṭiggaṇhati vīmaṃsati paccāharatī’’ti vuttaṃ aṅgattayaṃ sampāditaṃ hoti. Imāya tivaṅgasampattiyā saṅghādiseso, ito yehi kehici dvīhi aṅgehi thullaccayaṃ, ekena dukkaṭaṃ. Yakkhīpetīpaṇḍakesu aṅgattayenapi thullaccayameva, ekena vā dvīhi vā dukkaṭanti.
સઞ્ચરિત્તસિક્ખાપદં પઞ્ચમં.
Sañcarittasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
૨૪. ઇદાનિ કુટિકારસિક્ખાપદં આવિ કાતું ‘‘સંયાચિતપરિક્ખાર’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્રાયં સઙ્ખેપત્થો – ‘‘વાસિં દેથ, ફરસું દેથા’’તિઆદિના સયં પવત્તિતયાચનાય ગહિતપરિક્ખારં સંયાચિતપરિક્ખારં પદભાજને વુત્તનયેન સઙ્ઘં તિક્ખત્તું યાચિત્વા લદ્ધભિક્ખૂહિ વા સઙ્ઘેનેવ વા તત્થ ગન્ત્વા સારમ્ભાનારમ્ભસપરિક્કમનાપરિક્કમનભાવં ઞત્વા અદેસિતવત્થુકં ‘‘કુટિ નામ ઉલ્લિત્તા વા હોતિ અવલિત્તા વા ઉલ્લિત્તાવલિત્તા વા’’તિ (પારા॰ ૩૪૯) એવં વુત્તલક્ખણં કુટિં. ‘‘તત્રિદં પમાણં, દીઘસો દ્વાદસ વિદત્થિયો સુગતવિદત્થિયા, તિરિયં સત્તન્તરા’’તિ (પારા॰ ૩૪૮) એવં વુત્તપમાણાતિક્કન્તં, ‘‘મય્હં વાસાગારં એસા’’તિ એવં અત્તા ઉદ્દેસો એતિસ્સાતિ અત્તુદ્દેસા, તં અત્તુદ્દેસં કત્વા ગરું સઙ્ઘાદિસેસં ફુસેતિ સમ્બન્ધો. અયં પનેત્થ વિનિચ્છયો – અદેસિતવત્થુકં પમાણાતિક્કન્તં કુન્થકિપિલ્લિકાદીનં આસયે કતત્તા સારમ્ભં દ્વીહિ બલીબદ્દેહિ યુત્તેન સકટેન ગન્તું અસક્કુણેય્યતાય અપરિક્કમનં ઉલ્લિત્તાદિભેદં કુટિં અત્તનો વસનત્થાય કરોન્તો વા કારાપેન્તો વા ‘‘ઇદાનિ નિટ્ઠાનં ગમિસ્સતી’’તિ પઠમપિણ્ડદાને થુલ્લચ્ચયં, દુતિયપિણ્ડદાનેન લેપે ઘટિતે દ્વે ચ સઙ્ઘાદિસેસે દ્વે ચ દુક્કટાનિ, સચે દેસિતવત્થુકાયેવ વા પમાણાતિક્કન્તાયેવ વા હોતિ, એકં સઙ્ઘાદિસેસં દ્વે ચ દુક્કટાનિ આપજ્જતીતિ.
24. Idāni kuṭikārasikkhāpadaṃ āvi kātuṃ ‘‘saṃyācitaparikkhāra’’ntiādi āraddhaṃ. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ‘‘vāsiṃ detha, pharasuṃ dethā’’tiādinā sayaṃ pavattitayācanāya gahitaparikkhāraṃ saṃyācitaparikkhāraṃ padabhājane vuttanayena saṅghaṃ tikkhattuṃ yācitvā laddhabhikkhūhi vā saṅgheneva vā tattha gantvā sārambhānārambhasaparikkamanāparikkamanabhāvaṃ ñatvā adesitavatthukaṃ ‘‘kuṭi nāma ullittā vā hoti avalittā vā ullittāvalittā vā’’ti (pārā. 349) evaṃ vuttalakkhaṇaṃ kuṭiṃ. ‘‘Tatridaṃ pamāṇaṃ, dīghaso dvādasa vidatthiyo sugatavidatthiyā, tiriyaṃ sattantarā’’ti (pārā. 348) evaṃ vuttapamāṇātikkantaṃ, ‘‘mayhaṃ vāsāgāraṃ esā’’ti evaṃ attā uddeso etissāti attuddesā, taṃ attuddesaṃ katvā garuṃ saṅghādisesaṃ phuseti sambandho. Ayaṃ panettha vinicchayo – adesitavatthukaṃ pamāṇātikkantaṃ kunthakipillikādīnaṃ āsaye katattā sārambhaṃ dvīhi balībaddehi yuttena sakaṭena gantuṃ asakkuṇeyyatāya aparikkamanaṃ ullittādibhedaṃ kuṭiṃ attano vasanatthāya karonto vā kārāpento vā ‘‘idāni niṭṭhānaṃ gamissatī’’ti paṭhamapiṇḍadāne thullaccayaṃ, dutiyapiṇḍadānena lepe ghaṭite dve ca saṅghādisese dve ca dukkaṭāni, sace desitavatthukāyeva vā pamāṇātikkantāyeva vā hoti, ekaṃ saṅghādisesaṃ dve ca dukkaṭāni āpajjatīti.
કુટિકારસિક્ખાપદં છટ્ઠં.
Kuṭikārasikkhāpadaṃ chaṭṭhaṃ.
૨૫. ઇદાનિ વિહારકારસિક્ખાપદં દસ્સેતું ‘‘મહલ્લક’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ મહલ્લકન્તિ સસ્સામિકભાવેન સંયાચિતકુટિતો મહન્તભાવો એતસ્સ અત્થિ, યસ્મા વા વત્થું દેસાપેત્વા પમાણાતિક્કમેનાપિ કાતું વટ્ટતિ, તસ્મા પમાણમહન્તતાયપિ મહલ્લકો, તં મહલ્લકં વિહારં વા કત્વાતિ અત્થો. એત્થ પન અદેસિતવત્થુકભાવેન એકો સઙ્ઘાદિસેસો, સેસં અનન્તરસદિસમેવ. ઇધ ચ તત્થ ચ વાસાગારં ઠપેત્વા ઉપોસથાગારં વા જન્તાઘરં વા અગ્ગિસાલં વા ભવિસ્સતીતિ એવમાદિના નયેન કરોન્તસ્સ અનાપત્તિ.
25. Idāni vihārakārasikkhāpadaṃ dassetuṃ ‘‘mahallaka’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha mahallakanti sassāmikabhāvena saṃyācitakuṭito mahantabhāvo etassa atthi, yasmā vā vatthuṃ desāpetvā pamāṇātikkamenāpi kātuṃ vaṭṭati, tasmā pamāṇamahantatāyapi mahallako, taṃ mahallakaṃ vihāraṃ vā katvāti attho. Ettha pana adesitavatthukabhāvena eko saṅghādiseso, sesaṃ anantarasadisameva. Idha ca tattha ca vāsāgāraṃ ṭhapetvā uposathāgāraṃ vā jantāgharaṃ vā aggisālaṃ vā bhavissatīti evamādinā nayena karontassa anāpatti.
વિહારકારસિક્ખાપદં સત્તમં.
Vihārakārasikkhāpadaṃ sattamaṃ.
૨૬. ઇદાનિ અમૂલકસિક્ખાપદં પકાસેતું ‘‘અમૂલકેના’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ અમૂલકેનાતિ યં ચોદકેન ચુદિતકમ્હિ પુગ્ગલે અદિટ્ઠં અસુતં અપરિસઙ્કિતં, ઇદં એતેસં દસ્સનસવનપરિસઙ્કાસઙ્ખાતાનં મૂલાનં અભાવતો અમૂલકં, તેન અમૂલકેન વત્થુનાતિ સમ્બન્ધો. તત્થ અદિટ્ઠં નામ અત્તનો પસાદચક્ખુના વા દિબ્બચક્ખુના વા અદિટ્ઠં. અસુતં નામ તથેવ કેનચિ વુચ્ચમાનં ન સુતં. અપરિસઙ્કિતં નામ ચિત્તેન અપરિસઙ્કિતં, તં પન દિટ્ઠસુતમુતવસેન તિવિધં. તત્થ ભિક્ખુઞ્ચ માતુગામઞ્ચ તથારૂપે ઠાને દિસ્વા ‘‘અદ્ધા ઇમેહિ કત’’ન્તિ વા ‘‘કરિસ્સન્તી’’તિ વા પરિસઙ્કતિ, ઇદં દિટ્ઠપરિસઙ્કિતં નામ. અન્ધકારે પટિચ્છન્નોકાસે વા ભિક્ખુસ્સ ચ માતુગામસ્સ ચ વચનં સુત્વા દુતિયસ્સ અત્થિભાવં અજાનન્તો પુબ્બે વુત્તનયેન પરિસઙ્કતિ, ઇદં સુતપરિસઙ્કિતં નામ. ધુત્તેહિ ઇત્થીહિ સદ્ધિં પચ્ચન્તવિહારેસુ પુપ્ફગન્ધસુરાદીહિ અનુભવિત્વા ગતટ્ઠાનં દિસ્વા ‘‘કેન નુ ખો ઇદં કત’’ન્તિ વીમંસન્તો તત્ર કેનચિ ભિક્ખુના ગન્ધાદીહિ પૂજા કતા હોતિ, ભેસજ્જત્થાય અરિટ્ઠં વા પીતં, સો તસ્સ ગન્ધં ઘાયિત્વા ‘‘અયં સો ભવિસ્સતી’’તિ પરિસઙ્કતિ, ઇદં મુતપરિસઙ્કિતં નામ. એવં તિવિધાય પરિસઙ્કાય અભાવેન અપરિસઙ્કિતન્તિ અત્થો.
26. Idāni amūlakasikkhāpadaṃ pakāsetuṃ ‘‘amūlakenā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha amūlakenāti yaṃ codakena cuditakamhi puggale adiṭṭhaṃ asutaṃ aparisaṅkitaṃ, idaṃ etesaṃ dassanasavanaparisaṅkāsaṅkhātānaṃ mūlānaṃ abhāvato amūlakaṃ, tena amūlakena vatthunāti sambandho. Tattha adiṭṭhaṃ nāma attano pasādacakkhunā vā dibbacakkhunā vā adiṭṭhaṃ. Asutaṃ nāma tatheva kenaci vuccamānaṃ na sutaṃ. Aparisaṅkitaṃ nāma cittena aparisaṅkitaṃ, taṃ pana diṭṭhasutamutavasena tividhaṃ. Tattha bhikkhuñca mātugāmañca tathārūpe ṭhāne disvā ‘‘addhā imehi kata’’nti vā ‘‘karissantī’’ti vā parisaṅkati, idaṃ diṭṭhaparisaṅkitaṃ nāma. Andhakāre paṭicchannokāse vā bhikkhussa ca mātugāmassa ca vacanaṃ sutvā dutiyassa atthibhāvaṃ ajānanto pubbe vuttanayena parisaṅkati, idaṃ sutaparisaṅkitaṃ nāma. Dhuttehi itthīhi saddhiṃ paccantavihāresu pupphagandhasurādīhi anubhavitvā gataṭṭhānaṃ disvā ‘‘kena nu kho idaṃ kata’’nti vīmaṃsanto tatra kenaci bhikkhunā gandhādīhi pūjā katā hoti, bhesajjatthāya ariṭṭhaṃ vā pītaṃ, so tassa gandhaṃ ghāyitvā ‘‘ayaṃ so bhavissatī’’ti parisaṅkati, idaṃ mutaparisaṅkitaṃ nāma. Evaṃ tividhāya parisaṅkāya abhāvena aparisaṅkitanti attho.
ચોદેન્તોતિ ‘‘પારાજિકં ધમ્મં આપન્નોસિ, અસ્સમણોસિ, અસક્યપુત્તિયોસી’’તિઆદીહિ વચનેહિ સયં ચોદેન્તોતિ અત્થો. એવં ચોદેન્તસ્સ વાચાય વાચાય સઙ્ઘાદિસેસો. ચોદાપેન્તો વાતિ અત્તના તસ્સ સમીપે ઠત્વા અઞ્ઞં ભિક્ખું આણાપેત્વા ચોદાપેન્તો તસ્સ આણત્તસ્સ વાચાય વાચાય ગરું ફુસેતિ અત્થો. અથ સોપિ ચાવનાધિપ્પાયેન ‘‘મયાપિ દિટ્ઠં અત્થી’’તિઆદિના નયેન ચોદેતિ, દ્વિન્નમ્પિ વાચાય આપત્તિ. વત્થુના અન્તિમેન ચાતિ ભિક્ખુનો અનુરૂપેસુ એકૂનવીસતિયા પારાજિકેસુ અઞ્ઞતરેનાતિ અત્થો. ચાવેતુન્તિ બ્રહ્મચરિયા ચાવેતું, યો સુદ્ધં વા અસુદ્ધં વા કતૂપસમ્પદં પુગ્ગલં સુદ્ધદિટ્ઠિકો સમાનો ચાવનાધિપ્પાયેન ચોદેતિ વા ચોદાપેતિ વા, તસ્સ સઙ્ઘાદિસેસોતિ અધિપ્પાયો. સુણમાનન્તિ ઇમિના પરમ્મુખા દૂતેન વા પણ્ણેન વા ચોદેતિ. ચોદેન્તસ્સ ન રુહતીતિ દીપિતં હોતિ. પરમ્મુખા પન સત્તહિ આપત્તિક્ખન્ધેહિ વદન્તસ્સ દુક્કટં.
Codentoti ‘‘pārājikaṃ dhammaṃ āpannosi, assamaṇosi, asakyaputtiyosī’’tiādīhi vacanehi sayaṃ codentoti attho. Evaṃ codentassa vācāya vācāya saṅghādiseso. Codāpento vāti attanā tassa samīpe ṭhatvā aññaṃ bhikkhuṃ āṇāpetvā codāpento tassa āṇattassa vācāya vācāya garuṃ phuseti attho. Atha sopi cāvanādhippāyena ‘‘mayāpi diṭṭhaṃ atthī’’tiādinā nayena codeti, dvinnampi vācāya āpatti. Vatthunā antimena cāti bhikkhuno anurūpesu ekūnavīsatiyā pārājikesu aññatarenāti attho. Cāvetunti brahmacariyā cāvetuṃ, yo suddhaṃ vā asuddhaṃ vā katūpasampadaṃ puggalaṃ suddhadiṭṭhiko samāno cāvanādhippāyena codeti vā codāpeti vā, tassa saṅghādisesoti adhippāyo. Suṇamānanti iminā parammukhā dūtena vā paṇṇena vā codeti. Codentassa na ruhatīti dīpitaṃ hoti. Parammukhā pana sattahi āpattikkhandhehi vadantassa dukkaṭaṃ.
અમૂલકસિક્ખાપદં અટ્ઠમં.
Amūlakasikkhāpadaṃ aṭṭhamaṃ.
૨૭. ઇદાનિ અઞ્ઞભાગિયસિક્ખાપદં દસ્સેતું ‘‘અઞ્ઞસ્સ કિરિય’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અઞ્ઞસ્સ કિરિયન્તિ અઞ્ઞસ્સ ખત્તિયાદિજાતિકસ્સ પારાજિકસ્સ વીતિક્કમસઙ્ખાતં કિરિયં દિસ્વાતિ સમ્બન્ધો. તેન લેસેનાતિ ‘‘દસ લેસા જાતિલેસો નામલેસો ગોત્તલેસો લિઙ્ગલેસો આપત્તિલેસો પત્તલેસો ચીવરલેસો ઉપજ્ઝાયલેસો આચરિયલેસો સેનાસનલેસો’’તિ (પારા॰ ૩૯૪) એવં વુત્તેસુ દસસુ લેસેસુ યો તસ્મિં પુગ્ગલે દિસ્સતિ, તેન લેસેન તદઞ્ઞં પુગ્ગલં બ્રહ્મચરિયા ચાવેતું અન્તિમવત્થુના ચોદેન્તો ગરુકં ફુસેતિ અત્થો. તત્થ અઞ્ઞમ્પિ વત્થું લિસ્સતિ સિલિસ્સતિ વોહારમત્તેનેવ ઈસકં અલ્લીયતીતિ લેસો, જાતિયેવ લેસો જાતિલેસો. એસ નયો સેસપદેસુપિ. લેસેન ચોદેન્તો કથં ચોદેતિ? અઞ્ઞો ખત્તિયજાતિકો ઇમિના ચોદકેન પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપજ્જન્તો દિટ્ઠો હોતિ, સો અઞ્ઞં અત્તનો વેરિં ખત્તિયજાતિકં ભિક્ખું પસ્સિત્વા તં ખત્તિયજાતિલેસં ગહેત્વા એવં ચોદેતિ ‘‘ખત્તિયો મયા દિટ્ઠો પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપજ્જન્તો, ત્વમ્પિ ખત્તિયો પારાજિકં ધમ્મં આપન્નોસી’’તિ વા ‘‘સો ત્વં ખત્તિયો, નાઞ્ઞો, પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપન્નોસી’’તિ વા ચોદેતિ. એવં નામલેસાદયોપિ વેદિતબ્બા.
27. Idāni aññabhāgiyasikkhāpadaṃ dassetuṃ ‘‘aññassa kiriya’’ntiādimāha. Tattha aññassa kiriyanti aññassa khattiyādijātikassa pārājikassa vītikkamasaṅkhātaṃ kiriyaṃ disvāti sambandho. Tena lesenāti ‘‘dasa lesā jātileso nāmaleso gottaleso liṅgaleso āpattileso pattaleso cīvaraleso upajjhāyaleso ācariyaleso senāsanaleso’’ti (pārā. 394) evaṃ vuttesu dasasu lesesu yo tasmiṃ puggale dissati, tena lesena tadaññaṃ puggalaṃ brahmacariyā cāvetuṃ antimavatthunā codento garukaṃ phuseti attho. Tattha aññampi vatthuṃ lissati silissati vohāramatteneva īsakaṃ allīyatīti leso, jātiyeva leso jātileso. Esa nayo sesapadesupi. Lesena codento kathaṃ codeti? Añño khattiyajātiko iminā codakena pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto diṭṭho hoti, so aññaṃ attano veriṃ khattiyajātikaṃ bhikkhuṃ passitvā taṃ khattiyajātilesaṃ gahetvā evaṃ codeti ‘‘khattiyo mayā diṭṭho pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpajjanto, tvampi khattiyo pārājikaṃ dhammaṃ āpannosī’’ti vā ‘‘so tvaṃ khattiyo, nāñño, pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpannosī’’ti vā codeti. Evaṃ nāmalesādayopi veditabbā.
અઞ્ઞભાગિયસિક્ખાપદં નવમં.
Aññabhāgiyasikkhāpadaṃ navamaṃ.
૨૮. એત્તાવતા ‘‘ગરુકા નવા’’તિ ઉદ્દિટ્ઠે વિત્થારતો દસ્સેત્વા ઇદાનિ તેસુ આપન્નેસુ પટિપજ્જનાકારં દસ્સેતું ‘‘છાદેતિ જાનમાપન્ન’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તસ્સાયં પિણ્ડત્થો – યો ભિક્ખુ ‘‘અયં ઇત્થન્નામા આપત્તી’’તિ આપત્તિવસેન વા ‘‘ઇદં ભિક્ખૂનં ન વટ્ટતી’’તિ એવં વત્થુવસેન વા જાનમાપન્નં આપત્તિં યાવ છાદેતિ, તાવ તેન ભિક્ખુના અકામા પરિવાસો વસિતબ્બોતિ. ચરેય્યાતિ માનત્તં સમાદાય વસેય્ય. કિત્તકં દિવસન્તિ ચે? છ રત્તિયો. માનત્તવાસો પન સઙ્ઘેયેવ, ન ગણે, ન પુગ્ગલે, તેન વુત્તં ‘‘સઙ્ઘે’’તિ. પરિવુત્થોતિ ‘‘તયો ખો ઉપાલિ પારિવાસિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદા સહવાસો વિપ્પવાસો અનારોચના’’તિ (ચૂળવ॰ ૮૩) એવં વુત્તં રત્તિચ્છેદં અકત્વા પરિવુત્થોતિ અત્થો. તત્થ સહવાસોતિ પકતત્તેન ભિક્ખુના સદ્ધિં એકચ્છન્ને ઉદકપાતટ્ઠાનબ્ભન્તરે વાસો. વિપ્પવાસો નામ અઞ્ઞં પકતત્તં ભિક્ખું વિના વાસો. અનારોચનાતિ આગન્તુકાદીનં અનારોચના. એતેસુ તીસુ એકેનાપિ રત્તિચ્છેદો હોતિ એવ. એત્થ પન ઉપચારસીમગતાનં આરોચેતબ્બં, ન બહિ ઠિતાનં, બહિ ઠિતાનમ્પિ સચે સદ્દં સુણાતિ, પસ્સતિ, દૂરં વા ગન્ત્વા આરોચેતબ્બમેવ, અનારોચેન્તસ્સ રત્તિચ્છેદો ચેવ વત્તભેદે દુક્કટઞ્ચ હોતિ. અજાનન્તસ્સેવ ઉપચારસીમં પવિસિત્વા ગચ્છન્તિ ચે, રત્તિચ્છેદોવ હોતિ, ન વત્તભેદો.
28. Ettāvatā ‘‘garukā navā’’ti uddiṭṭhe vitthārato dassetvā idāni tesu āpannesu paṭipajjanākāraṃ dassetuṃ ‘‘chādeti jānamāpanna’’ntiādi vuttaṃ. Tassāyaṃ piṇḍattho – yo bhikkhu ‘‘ayaṃ itthannāmā āpattī’’ti āpattivasena vā ‘‘idaṃ bhikkhūnaṃ na vaṭṭatī’’ti evaṃ vatthuvasena vā jānamāpannaṃ āpattiṃ yāva chādeti, tāva tena bhikkhunā akāmā parivāso vasitabboti. Careyyāti mānattaṃ samādāya vaseyya. Kittakaṃ divasanti ce? Cha rattiyo. Mānattavāso pana saṅgheyeva, na gaṇe, na puggale, tena vuttaṃ ‘‘saṅghe’’ti. Parivutthoti ‘‘tayo kho upāli pārivāsikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso vippavāso anārocanā’’ti (cūḷava. 83) evaṃ vuttaṃ ratticchedaṃ akatvā parivutthoti attho. Tattha sahavāsoti pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne udakapātaṭṭhānabbhantare vāso. Vippavāso nāma aññaṃ pakatattaṃ bhikkhuṃ vinā vāso. Anārocanāti āgantukādīnaṃ anārocanā. Etesu tīsu ekenāpi ratticchedo hoti eva. Ettha pana upacārasīmagatānaṃ ārocetabbaṃ, na bahi ṭhitānaṃ, bahi ṭhitānampi sace saddaṃ suṇāti, passati, dūraṃ vā gantvā ārocetabbameva, anārocentassa ratticchedo ceva vattabhede dukkaṭañca hoti. Ajānantasseva upacārasīmaṃ pavisitvā gacchanti ce, ratticchedova hoti, na vattabhedo.
ચિણ્ણમાનત્તન્તિ ‘‘ચત્તારો ખો, ઉપાલિ, માનત્તચારિકસ્સ ભિક્ખુનો રત્તિચ્છેદા સહવાસો વિપ્પવાસો અનારોચના ઊને ગણે ચરણ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૯૨) એવં વુત્તં રત્તિચ્છેદં અકત્વા ચિણ્ણમાનત્તં પરિનિટ્ઠિતમાનત્તન્તિ અત્થો. એત્થ પન સહવાસાદયો પરિવાસે વુત્તપ્પકારા એવ. ‘‘ઊને ગણે ચરણ’’ન્તિ એત્થ ગણો ચત્તારો વા અતિરેકા વા ભિક્ખૂ, તસ્મા સચેપિ તીહિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસતિ, રત્તિચ્છેદો હોતિયેવ, ‘‘સચે પન તેન તેસં અત્થિભાવં દિસ્વા આરોચિતે પક્કમન્તિ, ઊને ગણે ચરણદોસો ન હોતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૯૭) અટ્ઠકથાસુ વુત્તં કિર. અબ્ભેય્યાતિ તં ભિક્ખું વીસતિગણો સઙ્ઘો અબ્ભેય્ય સમ્પટિચ્છેય્ય, અબ્ભાનકમ્મવસેન ઓસારેય્યાતિ અત્થો. સચે એકેનપિ ઊનો વીસતિગણો ભિક્ખુસઙ્ઘો તં ભિક્ખું અબ્ભેય્ય, સો ચ ભિક્ખુ ન અબ્ભિતો, તે ચ ભિક્ખૂ ગારય્હા, દુક્કટં આપજ્જન્તીતિ અત્થો.
Ciṇṇamānattanti ‘‘cattāro kho, upāli, mānattacārikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso vippavāso anārocanā ūne gaṇe caraṇa’’nti (cūḷava. 92) evaṃ vuttaṃ ratticchedaṃ akatvā ciṇṇamānattaṃ pariniṭṭhitamānattanti attho. Ettha pana sahavāsādayo parivāse vuttappakārā eva. ‘‘Ūne gaṇe caraṇa’’nti ettha gaṇo cattāro vā atirekā vā bhikkhū, tasmā sacepi tīhi bhikkhūhi saddhiṃ vasati, ratticchedo hotiyeva, ‘‘sace pana tena tesaṃ atthibhāvaṃ disvā ārocite pakkamanti, ūne gaṇe caraṇadoso na hotī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 97) aṭṭhakathāsu vuttaṃ kira. Abbheyyāti taṃ bhikkhuṃ vīsatigaṇo saṅgho abbheyya sampaṭiccheyya, abbhānakammavasena osāreyyāti attho. Sace ekenapi ūno vīsatigaṇo bhikkhusaṅgho taṃ bhikkhuṃ abbheyya, so ca bhikkhu na abbhito, te ca bhikkhū gārayhā, dukkaṭaṃ āpajjantīti attho.
૨૯. ઇદાનિ યથા છાદિતા આપત્તિ છન્ના હોતિ, તં પકારં દસ્સેતું ‘‘આપત્તી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થાયં પદયોજના – આપત્તિતા ચ અનુક્ખિત્તતા ચ અનન્તરાયતા ચ પહુત્તતા ચ આપત્તિનુક્ખિત્તઅનન્તરાયપહુત્તતાયો, એતાસુ ચતૂસુ તથાસઞ્ઞિતા ચ છાદેતુકામો હુત્વા છાદના ચાતિ એવં દસહઙ્ગેહિ અરુણુગ્ગમમ્હિ છન્ના હોતીતિ. એત્થ પન આપત્તિઆદીસુ ચતૂસુ આપત્તિસઞ્ઞિતા ચ અનુક્ખિત્તસઞ્ઞિતા ચ અનન્તરાયસઞ્ઞિતા ચ પહુત્તસઞ્ઞિતા ચાતિ એવં સઞ્ઞાવસેન યોજેત્વા અટ્ઠઙ્ગાનિ ગહેતબ્બાનિ, છાદેતુકામોતિ ઇદમેકં, છાદનાતિ ઇદમેકન્તિ એવં દસ.
29. Idāni yathā chāditā āpatti channā hoti, taṃ pakāraṃ dassetuṃ ‘‘āpattī’’tiādi vuttaṃ. Tatthāyaṃ padayojanā – āpattitā ca anukkhittatā ca anantarāyatā ca pahuttatā ca āpattinukkhittaanantarāyapahuttatāyo, etāsu catūsu tathāsaññitā ca chādetukāmo hutvā chādanā cāti evaṃ dasahaṅgehi aruṇuggamamhi channā hotīti. Ettha pana āpattiādīsu catūsu āpattisaññitā ca anukkhittasaññitā ca anantarāyasaññitā ca pahuttasaññitā cāti evaṃ saññāvasena yojetvā aṭṭhaṅgāni gahetabbāni, chādetukāmoti idamekaṃ, chādanāti idamekanti evaṃ dasa.
એતેસુ પન આદિતો પટ્ઠાય અયં વિનિચ્છયો – ‘‘આપત્તિ ચ હોતિ આપત્તિસઞ્ઞી ચા’’તિ એત્થ યં આપન્નો, સા તેરસન્નં અઞ્ઞતરા હોતિ, સોપિ ચ તત્થ ગરુકાપત્તિસઞ્ઞીયેવ હુત્વા જાનન્તો છાદેતિ, છન્ના હોતિ. સચે તત્થ અનાપત્તિસઞ્ઞી વા અઞ્ઞાપત્તિસઞ્ઞી વા વેમતિકો વા હોતિ, અચ્છન્નાવ હોતિ. તિવિધં પન ઉક્ખેપનીયકમ્મં, તેન અકતો અનુક્ખિત્તો. સો ચે પકતત્તસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, છન્ના હોતિ. સચે અપકતત્તસઞ્ઞી છાદેતિ, અચ્છન્ના હોતિ. અપકતત્તેન પન પકતત્તસઞ્ઞિનાપિ અપકતત્તસઞ્ઞિનાપિ છાદિતં અચ્છાદિતમેવ હોતીતિ. અનન્તરાયિકોતિ યસ્સ દસસુ રાજચોરઅગ્ગિઉદકમનુસ્સામનુસ્સવાળસરીસપજીવિતબ્રહ્મચરિયન્તરાયેસુપિ એકોપિ નત્થિ, સો ચે અનન્તરાયિકસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, છન્ના હોતિ. સચે સો અન્ધકારભીરુકો અનન્તરાયે એવ વાળાદિઅન્તરાયસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, અચ્છન્નાવ હોતિ. પહૂતિ યો સક્કોતિ સભાગભિક્ખુનો સમીપં ગન્તુઞ્ચેવ આરોચિતુઞ્ચ , સો ચે પહુસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, છન્ના હોતિ. યો પન અપહુ હુત્વા પહુસઞ્ઞી, પહુ વા અપહુસઞ્ઞી હુત્વા છાદેતિ, અચ્છન્નાવ હોતીતિ.
Etesu pana ādito paṭṭhāya ayaṃ vinicchayo – ‘‘āpatti ca hoti āpattisaññī cā’’ti ettha yaṃ āpanno, sā terasannaṃ aññatarā hoti, sopi ca tattha garukāpattisaññīyeva hutvā jānanto chādeti, channā hoti. Sace tattha anāpattisaññī vā aññāpattisaññī vā vematiko vā hoti, acchannāva hoti. Tividhaṃ pana ukkhepanīyakammaṃ, tena akato anukkhitto. So ce pakatattasaññī hutvā chādeti, channā hoti. Sace apakatattasaññī chādeti, acchannā hoti. Apakatattena pana pakatattasaññināpi apakatattasaññināpi chāditaṃ acchāditameva hotīti. Anantarāyikoti yassa dasasu rājacoraaggiudakamanussāmanussavāḷasarīsapajīvitabrahmacariyantarāyesupi ekopi natthi, so ce anantarāyikasaññī hutvā chādeti, channā hoti. Sace so andhakārabhīruko anantarāye eva vāḷādiantarāyasaññī hutvā chādeti, acchannāva hoti. Pahūti yo sakkoti sabhāgabhikkhuno samīpaṃ gantuñceva ārocituñca , so ce pahusaññī hutvā chādeti, channā hoti. Yo pana apahu hutvā pahusaññī, pahu vā apahusaññī hutvā chādeti, acchannāva hotīti.
અરુણુગ્ગમમ્હીતિ એત્થ પુરેભત્તં વા આપત્તિં આપન્નો હોતિ પચ્છાભત્તં વા, યાવ અરુણં ન ઉગ્ગચ્છતિ, તાવ આરોચેતબ્બા. સચે પન અરુણબ્ભન્તરે સતક્ખત્તુમ્પિ છાદેતુકામતા ઉપ્પજ્જતિ, અચ્છન્નાવ હોતિ. આરોચેન્તો પન સભાગસઙ્ઘાદિસેસં આપન્નસ્સ આરોચેતું ન વટ્ટતિ. સચે આરોચેતિ, આપત્તિ પન આવિકતા હોતિ, આરોચનપચ્ચયા પન અઞ્ઞં દુક્કટં આપત્તિં આપજ્જતિ. ઇમિના અઞ્ઞમ્પિ વત્થુસભાગાપત્તિં આરોચેતું ન વટ્ટતીતિ દીપિતો હોતિ. આરોચેન્તેન પન ‘‘અહં તવ સન્તિકે એકં આપત્તિં આવિ કરોમી’’તિ વા ‘‘આચિક્ખામી’’તિ વા ‘‘આરોચેમી’’તિ વા ‘‘એકં આપત્તિં આપન્નભાવં જાનાહી’’તિ વા ‘‘એકં ગરુકાપત્તિં આવિ કરોમી’’તિ વા આદિના નયેન વત્તબ્બં, એત્તાવતા અચ્છન્નાવ હોતિ. સચે ‘‘લહુકાપત્તિં આરોચેમી’’તિ વદતિ, છન્નાવ હોતીતિ. સઙ્ઘાદિસેસવિનિચ્છયો.
Aruṇuggamamhīti ettha purebhattaṃ vā āpattiṃ āpanno hoti pacchābhattaṃ vā, yāva aruṇaṃ na uggacchati, tāva ārocetabbā. Sace pana aruṇabbhantare satakkhattumpi chādetukāmatā uppajjati, acchannāva hoti. Ārocento pana sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa ārocetuṃ na vaṭṭati. Sace āroceti, āpatti pana āvikatā hoti, ārocanapaccayā pana aññaṃ dukkaṭaṃ āpattiṃ āpajjati. Iminā aññampi vatthusabhāgāpattiṃ ārocetuṃ na vaṭṭatīti dīpito hoti. Ārocentena pana ‘‘ahaṃ tava santike ekaṃ āpattiṃ āvi karomī’’ti vā ‘‘ācikkhāmī’’ti vā ‘‘ārocemī’’ti vā ‘‘ekaṃ āpattiṃ āpannabhāvaṃ jānāhī’’ti vā ‘‘ekaṃ garukāpattiṃ āvi karomī’’ti vā ādinā nayena vattabbaṃ, ettāvatā acchannāva hoti. Sace ‘‘lahukāpattiṃ ārocemī’’ti vadati, channāva hotīti. Saṅghādisesavinicchayo.
સઙ્ઘાદિસેસનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Saṅghādisesaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.