Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
૧૧. પઞ્ચસતિકક્ખન્ધકં
11. Pañcasatikakkhandhakaṃ
સઙ્ગીતિનિદાનકથાવણ્ણના
Saṅgītinidānakathāvaṇṇanā
૪૩૭. પઞ્ચસતિકક્ખન્ધકે પાવાય કુસિનારન્તિ (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨૩૧) પાવાનગરે પિણ્ડાય ચરિત્વા કુસિનારં ગમિસ્સામીતિ અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નો. મન્દારવપુપ્ફં ગહેત્વાતિ મહાચાટિપ્પમાણં પુપ્ફં આગન્તુકદણ્ડકે ઠપેત્વા છત્તં વિય ગહેત્વા. અદ્દસં ખોતિ આગચ્છન્તં દૂરતોવ અદ્દસં. દિસ્વા ચ પન ‘‘પુચ્છિસ્સામિ નં ભગવતો પવત્તિ’’ન્તિ ચિત્તં ઉપ્પાદેત્વા ‘‘સચે ખો પન નિસિન્નકોવ પુચ્છિસ્સામિ, સત્થરિ અગારવો કતો ભવિસ્સતી’’તિ ઉટ્ઠહિત્વા ઠિતટ્ઠાનતો અપક્કમ્મ છદ્દન્તો નાગરાજા મણિચમ્મં વિય દસબલદત્તિયં મેઘવણ્ણપંસુકૂલચીવરં પારુપિત્વા દસનખસમોધાનસમુજ્જલં અઞ્જલિં સિરસ્મિં પતિટ્ઠાપેત્વા સત્થરિ કતેન ગારવેન આજીવકસ્સ અભિમુખો હુત્વા ‘‘અપાવુસો અમ્હાકં સત્થારં જાનાસી’’તિ આહ. કિં પન સત્થુ પરિનિબ્બાનં જાનન્તો પુચ્છિ અજાનન્તોતિ? આવજ્જનપ્પટિબદ્ધં ખીણાસવાનં જાનનં. અનાવજ્જિતત્તા પનેસ અજાનન્તો પુચ્છીતિ એકે. થેરો સમાપત્તિબહુલો રત્તિટ્ઠાનદિવાટ્ઠાનલેણમણ્ડપાદીસુ નિચ્ચં સમાપત્તિફલેનેવ યાપેતિ. કુલસન્તકમ્પિ ગામં પવિસિત્વા દ્વારે સમાપજ્જિત્વા સમાપત્તિતો વુટ્ઠિતોવ ભિક્ખં ગણ્હાતિ. થેરો કિર ‘‘ઇમિના મે પચ્છિમેન અત્તભાવેન મહાજનાનુગ્ગહં કરિસ્સામિ, યે મય્હં ભિક્ખં વા દેન્તિ, ગન્ધમાલાદીહિ વા સક્કારં કરોન્તિ, તેસં તં મહપ્ફલં હોતૂ’’તિ એવં કરોતિ. તસ્મા સમાપત્તિબહુલતાય ન જાનિ. ઇતિ અજાનન્તોવ પુચ્છીતિ વદન્તિ, તં ન ગહેતબ્બં. ન હેત્થ અજાનનકારણં અત્થિ. અભિલક્ખિતં સત્થુ પરિનિબ્બાનં અહોસિ દસસહસ્સિલોકધાતુકમ્પનાદીહિ નિમિત્તેહિ. થેરસ્સ પન પરિસાય કેહિચિ ભિક્ખૂહિ ભગવા દિટ્ઠપુબ્બો, કેહિચિ ન દિટ્ઠપુબ્બો. તત્થ યેહિ દિટ્ઠપુબ્બો, તેપિ પસ્સિતુકામાવ. યેહિપિ અદિટ્ઠપુબ્બો, તેપિ પસ્સિતુકામાવ. તત્થ યેહિ ન દિટ્ઠપુબ્બો, તે અભિદસ્સનકામતાય ગન્ત્વા ‘‘કુહિં ભગવા’’તિ પુચ્છન્તા ‘‘પરિનિબ્બુતો’’તિ સુત્વા સન્ધારેતું ન સક્ખિસ્સન્તિ. ચીવરં છડ્ડેત્વા એકવત્થા વા દુન્નિવત્થા વા ઉરાનિ પટિપિસન્તા પરોદિસ્સન્તિ. તત્થ મનુસ્સા ‘‘મહાકસ્સપેન સદ્ધિં આગતપંસુકૂલિકા સયમ્પિ ઇત્થિયો વિય પરોદન્તિ, તે કિં અમ્હે સમસ્સાસેન્તી’’તિ મય્હં દોસં દસ્સન્તિ. ઇદં પન સુઞ્ઞં મહારઞ્ઞં, ઇધ યથા તથા રોદન્તેસુ દોસો નત્થિ. પુરિમતરં સુત્વા નામ સોકોપિ તનુકો હોતીતિ ભિક્ખૂનં સતુપ્પાદલાભત્થં જાનન્તોવ પુચ્છિ.
437. Pañcasatikakkhandhake pāvāya kusināranti (dī. ni. aṭṭha. 2.231) pāvānagare piṇḍāya caritvā kusināraṃ gamissāmīti addhānamaggappaṭipanno. Mandāravapupphaṃ gahetvāti mahācāṭippamāṇaṃ pupphaṃ āgantukadaṇḍake ṭhapetvā chattaṃ viya gahetvā. Addasaṃ khoti āgacchantaṃ dūratova addasaṃ. Disvā ca pana ‘‘pucchissāmi naṃ bhagavato pavatti’’nti cittaṃ uppādetvā ‘‘sace kho pana nisinnakova pucchissāmi, satthari agāravo kato bhavissatī’’ti uṭṭhahitvā ṭhitaṭṭhānato apakkamma chaddanto nāgarājā maṇicammaṃ viya dasabaladattiyaṃ meghavaṇṇapaṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasmiṃ patiṭṭhāpetvā satthari katena gāravena ājīvakassa abhimukho hutvā ‘‘apāvuso amhākaṃ satthāraṃ jānāsī’’ti āha. Kiṃ pana satthu parinibbānaṃ jānanto pucchi ajānantoti? Āvajjanappaṭibaddhaṃ khīṇāsavānaṃ jānanaṃ. Anāvajjitattā panesa ajānanto pucchīti eke. Thero samāpattibahulo rattiṭṭhānadivāṭṭhānaleṇamaṇḍapādīsu niccaṃ samāpattiphaleneva yāpeti. Kulasantakampi gāmaṃ pavisitvā dvāre samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhitova bhikkhaṃ gaṇhāti. Thero kira ‘‘iminā me pacchimena attabhāvena mahājanānuggahaṃ karissāmi, ye mayhaṃ bhikkhaṃ vā denti, gandhamālādīhi vā sakkāraṃ karonti, tesaṃ taṃ mahapphalaṃ hotū’’ti evaṃ karoti. Tasmā samāpattibahulatāya na jāni. Iti ajānantova pucchīti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Na hettha ajānanakāraṇaṃ atthi. Abhilakkhitaṃ satthu parinibbānaṃ ahosi dasasahassilokadhātukampanādīhi nimittehi. Therassa pana parisāya kehici bhikkhūhi bhagavā diṭṭhapubbo, kehici na diṭṭhapubbo. Tattha yehi diṭṭhapubbo, tepi passitukāmāva. Yehipi adiṭṭhapubbo, tepi passitukāmāva. Tattha yehi na diṭṭhapubbo, te abhidassanakāmatāya gantvā ‘‘kuhiṃ bhagavā’’ti pucchantā ‘‘parinibbuto’’ti sutvā sandhāretuṃ na sakkhissanti. Cīvaraṃ chaḍḍetvā ekavatthā vā dunnivatthā vā urāni paṭipisantā parodissanti. Tattha manussā ‘‘mahākassapena saddhiṃ āgatapaṃsukūlikā sayampi itthiyo viya parodanti, te kiṃ amhe samassāsentī’’ti mayhaṃ dosaṃ dassanti. Idaṃ pana suññaṃ mahāraññaṃ, idha yathā tathā rodantesu doso natthi. Purimataraṃ sutvā nāma sokopi tanuko hotīti bhikkhūnaṃ satuppādalābhatthaṃ jānantova pucchi.
અજ્જ સત્તાહપરિનિબ્બુતોતિ અજ્જ દિવસતો પટિલોમતો સત્તમે અહનિ પરિનિબ્બુતો. તતો મે ઇદન્તિ તતો સમણસ્સ ગોતમસ્સ પરિનિબ્બુતટ્ઠાનતો. અવીતરાગાતિ પુથુજ્જના ચેવ સોતાપન્નસકદાગામિનો ચ. તેસઞ્હિ દોમનસ્સં અપ્પહીનં, તસ્મા તેપિ બાહા પગ્ગય્હ કન્દન્તિ, ઉભો હત્થે સીસે ઠપેત્વા રોદન્તિ. છિન્નપાતં પપતન્તીતિ છિન્નાનં પાતો વિય છિન્નપાતો, તં છિન્નપાતં, ભાવનપુંસકનિદ્દેસોયં, મજ્ઝે છિન્ના વિય હુત્વા યતો વા તતો વા પતન્તીતિ અત્થો. આવટ્ટન્તીતિ અભિમુખભાવેન વટ્ટન્તિ. યત્થ પતિતા, તતો કતિપયરતનટ્ઠાનં વટ્ટનવસેનેવ ગન્ત્વા પુન યથાપતિતમેવ ઠાનં વટ્ટનવસેન આગચ્છન્તિ. વિવટ્ટન્તીતિ યત્થ પતિતા, તતો નિવટ્ટન્તિ, પતિતટ્ઠાનતો પરભાગં વટ્ટમાના ગચ્છન્તીતિ અત્થો. અપિચ પુરતો વટ્ટનં આવટ્ટનં, પસ્સતો પચ્છતો ચ વટ્ટનં વિવટ્ટનં. તસ્મા દ્વે પાદે પસારેત્વા સકિં પુરતો સકિં પચ્છતો સકિં વામતો સકિં દક્ખિણતો સમ્પરિવટ્ટમાનાપિ આવટ્ટન્તિ વિવટ્ટન્તીતિ વુચ્ચન્તિ. વીતરાગાતિ પહીનદોમનસ્સા ઇટ્ઠાનિટ્ઠેસુ નિબ્બિકારતાય સિલાથમ્ભસદિસા અનાગામિખીણાસવા. કામઞ્હિ દોમનસ્સે અસતિપિ એકચ્ચો રાગો હોતિયેવ, રાગે પન અસતિ દોમનસ્સસ્સ અસમ્ભવોયેવ. તદેકટ્ઠભાવતો હિ રાગપ્પહાનેન પહીનદોમનસ્સા વુત્તા, ન ખીણાસવા એવ.
Ajja sattāhaparinibbutoti ajja divasato paṭilomato sattame ahani parinibbuto. Tato me idanti tato samaṇassa gotamassa parinibbutaṭṭhānato. Avītarāgāti puthujjanā ceva sotāpannasakadāgāmino ca. Tesañhi domanassaṃ appahīnaṃ, tasmā tepi bāhā paggayha kandanti, ubho hatthe sīse ṭhapetvā rodanti. Chinnapātaṃ papatantīti chinnānaṃ pāto viya chinnapāto, taṃ chinnapātaṃ, bhāvanapuṃsakaniddesoyaṃ, majjhe chinnā viya hutvā yato vā tato vā patantīti attho. Āvaṭṭantīti abhimukhabhāvena vaṭṭanti. Yattha patitā, tato katipayaratanaṭṭhānaṃ vaṭṭanavaseneva gantvā puna yathāpatitameva ṭhānaṃ vaṭṭanavasena āgacchanti. Vivaṭṭantīti yattha patitā, tato nivaṭṭanti, patitaṭṭhānato parabhāgaṃ vaṭṭamānā gacchantīti attho. Apica purato vaṭṭanaṃ āvaṭṭanaṃ, passato pacchato ca vaṭṭanaṃ vivaṭṭanaṃ. Tasmā dve pāde pasāretvā sakiṃ purato sakiṃ pacchato sakiṃ vāmato sakiṃ dakkhiṇato samparivaṭṭamānāpi āvaṭṭanti vivaṭṭantīti vuccanti. Vītarāgāti pahīnadomanassā iṭṭhāniṭṭhesu nibbikāratāya silāthambhasadisā anāgāmikhīṇāsavā. Kāmañhi domanasse asatipi ekacco rāgo hotiyeva, rāge pana asati domanassassa asambhavoyeva. Tadekaṭṭhabhāvato hi rāgappahānena pahīnadomanassā vuttā, na khīṇāsavā eva.
સબ્બેહેવ પિયેહીતિઆદીસુ પિયાયિતબ્બતો પિયેહિ મનવડ્ઢનતો મનાપેહિ માતાપિતાભાતાભગિનીઆદિકેહિ. નાનાભાવોતિ જાતિયા નાનાભાવો, જાતિઅનુરૂપગમનેન વિસું ભાવો, અસમ્બદ્ધભાવોતિ અત્થો. વિનાભાવોતિ મરણેન વિનાભાવો, ચુતિયા તેનત્તભાવેન અપુનપવત્તનતો વિપ્પયોગોતિ અત્થો. અઞ્ઞથાભાવોતિ ભવેન અઞ્ઞથાભાવો, ભવન્તરગ્ગહણેન ‘‘કામાવચરસત્તો રૂપાવચરો હોતી’’તિઆદિના તત્થાપિ ‘‘મનુસ્સો દેવો હોતી’’તિઆદિના ચ પુરિમાકારતો અઞ્ઞાકારતાતિ અત્થો. તન્તિ તસ્મા. કુતેત્થ લબ્ભાતિ કુતો કુહિં કસ્મિં નામ ઠાને એત્થ એતસ્મિં ખન્ધપ્પવત્તે યં તં જાતં…પે॰… મા પલુજ્જીતિ લદ્ધું સક્કા, ન સક્કા એવ તાદિસસ્સ કારણસ્સ અભાવતો. ઇદં વુત્તં હોતિ – યસ્મા સબ્બેહેવ પિયેહિ મનાપેહિ નાનાભાવો, તસ્મા દસ પારમિયો પૂરેત્વાપિ સમ્બોધિં પત્વાપિ ધમ્મચક્કં પવત્તેત્વાપિ યમકપાટિહારિયં દસ્સેત્વાપિ દેવોરોહણં કત્વાપિ યં તં જાતં ભૂતં સઙ્ખતં પલોકધમ્મં, તઞ્ચ તથાગતસ્સપિ સરીરં મા પલુજ્જીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ, રોદન્તેનપિ કન્દન્તેનપિ ન સક્કા તં કારણં લદ્ધુન્તિ.
Sabbeheva piyehītiādīsu piyāyitabbato piyehi manavaḍḍhanato manāpehi mātāpitābhātābhaginīādikehi. Nānābhāvoti jātiyā nānābhāvo, jātianurūpagamanena visuṃ bhāvo, asambaddhabhāvoti attho. Vinābhāvoti maraṇena vinābhāvo, cutiyā tenattabhāvena apunapavattanato vippayogoti attho. Aññathābhāvoti bhavena aññathābhāvo, bhavantaraggahaṇena ‘‘kāmāvacarasatto rūpāvacaro hotī’’tiādinā tatthāpi ‘‘manusso devo hotī’’tiādinā ca purimākārato aññākāratāti attho. Tanti tasmā. Kutettha labbhāti kuto kuhiṃ kasmiṃ nāma ṭhāne ettha etasmiṃ khandhappavatte yaṃ taṃ jātaṃ…pe… mā palujjīti laddhuṃ sakkā, na sakkā eva tādisassa kāraṇassa abhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā sabbeheva piyehi manāpehi nānābhāvo, tasmā dasa pāramiyo pūretvāpi sambodhiṃ patvāpi dhammacakkaṃ pavattetvāpi yamakapāṭihāriyaṃ dassetvāpi devorohaṇaṃ katvāpi yaṃ taṃ jātaṃ bhūtaṃ saṅkhataṃ palokadhammaṃ, tañca tathāgatassapi sarīraṃ mā palujjīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, rodantenapi kandantenapi na sakkā taṃ kāraṇaṃ laddhunti.
તેન ખો પનાવુસો, સમયેન સુભદ્દો નામ વુડ્ઢપબ્બજિતોતિઆદીસુ યં વત્તબ્બં, તં નિદાનવણ્ણનાયં (સારત્થ॰ ટી॰ ૧.પઠમમહાસઙ્ગીતિકથા) વુત્તનયમેવ.
Tena kho panāvuso, samayena subhaddo nāma vuḍḍhapabbajitotiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ nidānavaṇṇanāyaṃ (sārattha. ṭī. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā) vuttanayameva.
સઙ્ગીતિનિદાનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Saṅgītinidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / ચૂળવગ્ગપાળિ • Cūḷavaggapāḷi / ૧. સઙ્ગીતિનિદાનં • 1. Saṅgītinidānaṃ
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / સઙ્ગીતિનિદાનકથાવણ્ણના • Saṅgītinidānakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ખુદ્દાનુખુદ્દકસિક્ખાપદકથાવણ્ણના • Khuddānukhuddakasikkhāpadakathāvaṇṇanā