| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चरियापिटक-अट्ठकथा • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
२. सङ्खब्राह्मणचरियावण्णना
2. Saṅkhabrāhmaṇacariyāvaṇṇanā
११-१२. दुतियस्मिं पुनापरन्ति पुन अपरं, न केवलमिदं अकित्तिचरियमेव, अथ खो पुन अपरं अञ्ञं सङ्खचरियम्पि पवक्खिस्सं, सुणोहीति अधिप्पायो। इतो परेसुपि एसेव नयो। सङ्खसव्हयोति सङ्खनामो। महासमुद्दं तरितुकामोति सुवण्णभूमिं गन्तुं नावाय महासमुद्दं तरितुकामो। उपगच्छामि पट्टनन्ति तामलित्तिपट्टनं उद्दिस्स गच्छामि। सयम्भुञाणेन पच्चेकबोधिया अधिगतत्ता सयमेव भूतन्ति सयम्भुं। किलेसमारादीसु केनचिपि न पराजितन्ति अपराजितं, तिण्णं मारानं मत्थकं मद्दित्वा ठितन्ति अत्थो। तत्ताय कठिनभूमियाति घम्मसन्तापेन सन्तत्ताय सक्खरवालुकानिचितत्ता खराय कक्खळाय भूमिया ।
11-12. Dutiyasmiṃ punāparanti puna aparaṃ, na kevalamidaṃ akitticariyameva, atha kho puna aparaṃ aññaṃ saṅkhacariyampi pavakkhissaṃ, suṇohīti adhippāyo. Ito paresupi eseva nayo. Saṅkhasavhayoti saṅkhanāmo. Mahāsamuddaṃ taritukāmoti suvaṇṇabhūmiṃ gantuṃ nāvāya mahāsamuddaṃ taritukāmo. Upagacchāmi paṭṭananti tāmalittipaṭṭanaṃ uddissa gacchāmi. Sayambhuñāṇena paccekabodhiyā adhigatattā sayameva bhūtanti sayambhuṃ. Kilesamārādīsu kenacipi na parājitanti aparājitaṃ, tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā ṭhitanti attho. Tattāya kaṭhinabhūmiyāti ghammasantāpena santattāya sakkharavālukānicitattā kharāya kakkhaḷāya bhūmiyā .
१३. तन्ति तं पच्चेकबुद्धं। इममत्थन्ति इमं इदानि वक्खमानं ‘‘इदं खेत्त’’न्तिआदिकं अत्थं। विचिन्तयिन्ति तदा सङ्खब्राह्मणभूतो चिन्तेसिन्ति सत्था वदति। तत्रायं अनुपुब्बिकथा –
13.Tanti taṃ paccekabuddhaṃ. Imamatthanti imaṃ idāni vakkhamānaṃ ‘‘idaṃ khetta’’ntiādikaṃ atthaṃ. Vicintayinti tadā saṅkhabrāhmaṇabhūto cintesinti satthā vadati. Tatrāyaṃ anupubbikathā –
अतीते अयं बाराणसी मोळिनी नाम अहोसि। मोळिनीनगरे ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सङ्खो नाम ब्राह्मणो हुत्वा अड्ढो महद्धनो चतूसु नगरद्वारेसु नगरमज्झे अत्तनो निवेसनद्वारेति छसु ठानेसु छ दानसालायो कारेत्वा देवसिकं छसतसहस्सानि विस्सज्जेन्तो कपणद्धिकादीनं महादानं पवत्तेसि। सो एकदिवसं चिन्तेसि – ‘‘अहं गेहे धने खीणे दानं दातुं न सक्खिस्सामि, अपरिक्खीणेयेव धने नावाय सुवण्णभूमिं गन्त्वा धनं आहरिस्सामी’’ति। सो नावं भण्डस्स पूरापेत्वा पुत्तदारं आमन्तेत्वा ‘‘यावाहं आगच्छिस्सामि, ताव मे दानं अनुपच्छिन्दन्ता पवत्तेय्याथा’’ति वत्वा दासकम्मकरपरिवुतो उपाहनं आरुय्ह छत्तेन धारियमानेन पट्टनगामाभिमुखो पायासि।
Atīte ayaṃ bārāṇasī moḷinī nāma ahosi. Moḷinīnagare brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto saṅkho nāma brāhmaṇo hutvā aḍḍho mahaddhano catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe attano nivesanadvāreti chasu ṭhānesu cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ chasatasahassāni vissajjento kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ pavattesi. So ekadivasaṃ cintesi – ‘‘ahaṃ gehe dhane khīṇe dānaṃ dātuṃ na sakkhissāmi, aparikkhīṇeyeva dhane nāvāya suvaṇṇabhūmiṃ gantvā dhanaṃ āharissāmī’’ti. So nāvaṃ bhaṇḍassa pūrāpetvā puttadāraṃ āmantetvā ‘‘yāvāhaṃ āgacchissāmi, tāva me dānaṃ anupacchindantā pavatteyyāthā’’ti vatvā dāsakammakaraparivuto upāhanaṃ āruyha chattena dhāriyamānena paṭṭanagāmābhimukho pāyāsi.
तस्मिं खणे गन्धमादने एको पच्चेकबुद्धो सत्ताहं निरोधसमापत्तिं समापज्जित्वा निरोधसमापत्तितो वुट्ठाय लोकं वोलोकेन्तो तं धनाहरणत्थं गच्छन्तं दिस्वा ‘‘महापुरिसो धनं आहरितुं गच्छति, भविस्सति नु खो अस्स महासमुद्दे अन्तरायो, नो’’ति आवज्जेत्वा ‘‘भविस्सती’’ति ञत्वा ‘‘एस मं दिस्वा छत्तञ्च उपाहनञ्च मय्हं दत्वा उपाहनदाननिस्सन्देन समुद्दे भिन्नाय नावाय पतिट्ठं लभिस्सति, करिस्सामिस्स अनुग्गह’’न्ति आकासेन गन्त्वा तस्स अविदूरे ओतरित्वा मज्झन्हिकसमये चण्डवातातपेन अङ्गारसन्थतसदिसं उण्हवालुकं मद्दन्तो तस्स अभिमुखं आगञ्छि। सो तं दिस्वाव हट्ठतुट्ठो ‘‘पुञ्ञक्खेत्तं मे आगतं, अज्ज मया एत्थ बीजं रोपेतुं वट्टती’’ति चिन्तेसि। तेन वुत्तं ‘‘तमहं पटिपथे दिस्वा, इममत्थं विचिन्तयि’’न्तिआदि।
Tasmiṃ khaṇe gandhamādane eko paccekabuddho sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nirodhasamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento taṃ dhanāharaṇatthaṃ gacchantaṃ disvā ‘‘mahāpuriso dhanaṃ āharituṃ gacchati, bhavissati nu kho assa mahāsamudde antarāyo, no’’ti āvajjetvā ‘‘bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘esa maṃ disvā chattañca upāhanañca mayhaṃ datvā upāhanadānanissandena samudde bhinnāya nāvāya patiṭṭhaṃ labhissati, karissāmissa anuggaha’’nti ākāsena gantvā tassa avidūre otaritvā majjhanhikasamaye caṇḍavātātapena aṅgārasanthatasadisaṃ uṇhavālukaṃ maddanto tassa abhimukhaṃ āgañchi. So taṃ disvāva haṭṭhatuṭṭho ‘‘puññakkhettaṃ me āgataṃ, ajja mayā ettha bījaṃ ropetuṃ vaṭṭatī’’ti cintesi. Tena vuttaṃ ‘‘tamahaṃ paṭipathe disvā, imamatthaṃ vicintayi’’ntiādi.
तत्थ इदं खेत्तन्तिआदि चिन्तिताकारदस्सनं। खेत्तन्ति खित्तं बीजं महप्फलभावकरणेन तायतीति खेत्तं, पुब्बण्णापरण्णविरुहनभूमि। इध पन खेत्तं वियाति खेत्तं, अग्गदक्खिणेय्यो पच्चेकबुद्धो। तेनेवाह ‘‘पुञ्ञकामस्स जन्तुनो’’ति।
Tattha idaṃ khettantiādi cintitākāradassanaṃ. Khettanti khittaṃ bījaṃ mahapphalabhāvakaraṇena tāyatīti khettaṃ, pubbaṇṇāparaṇṇaviruhanabhūmi. Idha pana khettaṃ viyāti khettaṃ, aggadakkhiṇeyyo paccekabuddho. Tenevāha ‘‘puññakāmassa jantuno’’ti.
१४. महागमन्ति विपुलफलागमं, सस्ससम्पत्तिदायकन्ति अत्थो। बीजं न रोपेतीति बीजं न वपति।
14.Mahāgamanti vipulaphalāgamaṃ, sassasampattidāyakanti attho. Bījaṃ na ropetīti bījaṃ na vapati.
१५.
15.
खेत्तवरुत्तमन्ति खेत्तवरेसुपि उत्तमं। सीलादिगुणसम्पन्ना हि विसेसतो अरियसावका खेत्तवरा, ततोपि अग्गभूतो पच्चेकबुद्धो खेत्तवरुत्तमो। कारन्ति सक्कारं। यदि न करोमीति सम्बन्धो। इदं वुत्तं होति – इदमीदिसं अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लभित्वा तत्थ पूजासक्कारं यदि न करोमि, पुञ्ञेन अत्थिको नामाहं न भवेय्यन्ति।
Khettavaruttamanti khettavaresupi uttamaṃ. Sīlādiguṇasampannā hi visesato ariyasāvakā khettavarā, tatopi aggabhūto paccekabuddho khettavaruttamo. Kāranti sakkāraṃ. Yadi na karomīti sambandho. Idaṃ vuttaṃ hoti – idamīdisaṃ anuttaraṃ puññakkhettaṃ labhitvā tattha pūjāsakkāraṃ yadi na karomi, puññena atthiko nāmāhaṃ na bhaveyyanti.
१६-१७. यथा अमच्चोतिआदीनं द्विन्नं गाथानं अयं सङ्खेपत्थो – यथा नाम यो कोचि रञ्ञा मुद्दाधिकारे ठपितो लञ्छनधरो अमच्चपुरिसो सेनापति वा सो अन्तेपुरे जने बहिद्धा च बलकायादीसु रञ्ञो यथानुसिट्ठं न पटिपज्जति न तेसं धनधञ्ञं देति, तं तं कत्तब्बं वत्तं परिहापेति। सो मुद्दितो परिहायति मुद्दाधिकारलद्धविभवतो परिधंसति, एवमेव अहम्पि पुञ्ञकम्मस्स रतो लद्धब्बपुञ्ञफलसङ्खातं पुञ्ञकामो दक्खिणाय विपुलफलभावकरणेन विपुलं दिस्वान तं दक्खिणं उळारं दक्खिणेय्यं लभित्वा तस्स दानं यदि न ददामि पुञ्ञतो आयतिं पुञ्ञफलतो च परिधंसामि। तस्मा इध मया पुञ्ञं कातब्बमेवाति।
16-17.Yathā amaccotiādīnaṃ dvinnaṃ gāthānaṃ ayaṃ saṅkhepattho – yathā nāma yo koci raññā muddādhikāre ṭhapito lañchanadharo amaccapuriso senāpati vā so antepure jane bahiddhā ca balakāyādīsu rañño yathānusiṭṭhaṃ na paṭipajjati na tesaṃ dhanadhaññaṃ deti, taṃ taṃ kattabbaṃ vattaṃ parihāpeti. So muddito parihāyati muddādhikāraladdhavibhavato paridhaṃsati, evameva ahampi puññakammassa rato laddhabbapuññaphalasaṅkhātaṃ puññakāmo dakkhiṇāya vipulaphalabhāvakaraṇena vipulaṃ disvāna taṃ dakkhiṇaṃ uḷāraṃ dakkhiṇeyyaṃ labhitvā tassa dānaṃ yadi na dadāmi puññato āyatiṃ puññaphalato ca paridhaṃsāmi. Tasmā idha mayā puññaṃ kātabbamevāti.
एवं पन चिन्तेत्वा महापुरिसो दूरतोव उपाहना ओरोहित्वा वेगेन उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा ‘‘भन्ते, मय्हं अनुग्गहत्थाय इमं रुक्खमूलं उपगच्छथा’’ति वत्वा तस्मिं रुक्खमूलं उपसङ्कमन्ते तत्थ वालुकं उस्सापेत्वा उत्तरासङ्गं पञ्ञापेत्वा पच्चेकबुद्धे तत्थ निसिन्ने वन्दित्वा वासितपरिस्सावितेन उदकेन तस्स पादे धोवित्वा, गन्धतेलेन मक्खेत्वा, अत्तनो उपाहनं पुञ्छित्वा, गन्धतेलेन मक्खेत्वा, तस्स पादे पटिमुञ्चित्वा ‘‘भन्ते, इमं उपाहनं आरुय्ह, इमं छत्तं मत्थके कत्वा गच्छथा’’ति छत्तुपाहनं अदासि। सोपिस्स अनुग्गहत्थाय तं गहेत्वा पसादसंवड्ढनत्थं पस्सन्तस्सेव वेहासं उप्पतित्वा गन्धमादनं अगमासि। तेन वुत्तं –
Evaṃ pana cintetvā mahāpuriso dūratova upāhanā orohitvā vegena upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘bhante, mayhaṃ anuggahatthāya imaṃ rukkhamūlaṃ upagacchathā’’ti vatvā tasmiṃ rukkhamūlaṃ upasaṅkamante tattha vālukaṃ ussāpetvā uttarāsaṅgaṃ paññāpetvā paccekabuddhe tattha nisinne vanditvā vāsitaparissāvitena udakena tassa pāde dhovitvā, gandhatelena makkhetvā, attano upāhanaṃ puñchitvā, gandhatelena makkhetvā, tassa pāde paṭimuñcitvā ‘‘bhante, imaṃ upāhanaṃ āruyha, imaṃ chattaṃ matthake katvā gacchathā’’ti chattupāhanaṃ adāsi. Sopissa anuggahatthāya taṃ gahetvā pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ passantasseva vehāsaṃ uppatitvā gandhamādanaṃ agamāsi. Tena vuttaṃ –
१८.
18.
‘‘एवाहं चिन्तयित्वान, ओरोहित्वा उपाहना।
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, orohitvā upāhanā;
तस्स पादानि वन्दित्वा, अदासिं छत्तुपाहन’’न्ति॥
Tassa pādāni vanditvā, adāsiṃ chattupāhana’’nti.
बोधिसत्तो तं दिस्वा अतिविय पसन्नचित्तो पट्टनं गन्त्वा नावं अभिरुहि। अथस्स महासमुद्दं तरन्तस्स सत्तमे दिवसे नावा विवरमदासि। उदकं उस्सिञ्चितुं नासक्खिंसु। महाजनो मरणभयभीतो अत्तनो अत्तनो देवता नमस्सित्वा महाविरवं विरवि। बोधिसत्तो एकं उपट्ठाकं गहेत्वा सकलसरीरं तेलेन मक्खेत्वा सप्पिना सद्धिं सक्खरचुण्णानि यावदत्थं खादित्वा तम्पि खादापेत्वा तेन सद्धिं कूपकयट्ठिमत्थकं आरुय्ह ‘‘इमाय दिसाय अम्हाकं नगर’’न्ति दिसं ववत्थपेत्वा मच्छकच्छपपरिपन्थतो अत्तानं सच्चाधिट्ठानेन पमोचेन्तो तेन सद्धिं उसभमत्तट्ठानं अतिक्कमित्वा पतित्वा समुद्दं तरितुं आरभि। महाजनो पन तत्थेव विनासं पापुणि। तस्स तरन्तस्सेव सत्त दिवसा गता। सो तस्मिम्पि काले लोणोदकेन मुखं विक्खालेत्वा उपोसथिको अहोसियेव।
Bodhisatto taṃ disvā ativiya pasannacitto paṭṭanaṃ gantvā nāvaṃ abhiruhi. Athassa mahāsamuddaṃ tarantassa sattame divase nāvā vivaramadāsi. Udakaṃ ussiñcituṃ nāsakkhiṃsu. Mahājano maraṇabhayabhīto attano attano devatā namassitvā mahāviravaṃ viravi. Bodhisatto ekaṃ upaṭṭhākaṃ gahetvā sakalasarīraṃ telena makkhetvā sappinā saddhiṃ sakkharacuṇṇāni yāvadatthaṃ khāditvā tampi khādāpetvā tena saddhiṃ kūpakayaṭṭhimatthakaṃ āruyha ‘‘imāya disāya amhākaṃ nagara’’nti disaṃ vavatthapetvā macchakacchapaparipanthato attānaṃ saccādhiṭṭhānena pamocento tena saddhiṃ usabhamattaṭṭhānaṃ atikkamitvā patitvā samuddaṃ tarituṃ ārabhi. Mahājano pana tattheva vināsaṃ pāpuṇi. Tassa tarantasseva satta divasā gatā. So tasmimpi kāle loṇodakena mukhaṃ vikkhāletvā uposathiko ahosiyeva.
तदा पन ईदिसानं पुरिसविसेसानं रक्खणत्थाय चतूहि लोकपालेहि ठपिता मणिमेखला नाम देवधीता अत्तनो इस्सरियेन सत्ताहं पमज्जित्वा सत्तमे दिवसे तं दिस्वा ‘‘सचायं इध मरिस्स, अतिविय गारय्हा अभविस्स’’न्ति संविग्गहदया सुवण्णपातिया दिब्बभोजनस्स पूरेत्वा वेगेनागन्त्वा ‘‘ब्राह्मण, इदं दिब्बभोजनं भुञ्जा’’ति आह। सो तं उल्लोकेत्वा ‘‘नाहं भुञ्जामि, उपोसथिकोम्ही’’ति पटिक्खिपित्वा तं पुच्छन्तो –
Tadā pana īdisānaṃ purisavisesānaṃ rakkhaṇatthāya catūhi lokapālehi ṭhapitā maṇimekhalā nāma devadhītā attano issariyena sattāhaṃ pamajjitvā sattame divase taṃ disvā ‘‘sacāyaṃ idha marissa, ativiya gārayhā abhavissa’’nti saṃviggahadayā suvaṇṇapātiyā dibbabhojanassa pūretvā vegenāgantvā ‘‘brāhmaṇa, idaṃ dibbabhojanaṃ bhuñjā’’ti āha. So taṃ ulloketvā ‘‘nāhaṃ bhuñjāmi, uposathikomhī’’ti paṭikkhipitvā taṃ pucchanto –
‘‘यं त्वं सुखेनाभिसमेक्खसे मं, भुञ्जस्सु भत्तं इति मं वदेसि।
‘‘Yaṃ tvaṃ sukhenābhisamekkhase maṃ, bhuñjassu bhattaṃ iti maṃ vadesi;
पुच्छामि तं नारि महानुभावे, देवी नुसि त्वं उद मानुसी नू’’ति॥ (जा॰ १.१०.४२) –
Pucchāmi taṃ nāri mahānubhāve, devī nusi tvaṃ uda mānusī nū’’ti. (jā. 1.10.42) –
आह। सा तस्स पटिवचनं देन्ती –
Āha. Sā tassa paṭivacanaṃ dentī –
‘‘देवी अहं सङ्ख महानुभावा, इधागता सागरवारिमज्झे।
‘‘Devī ahaṃ saṅkha mahānubhāvā, idhāgatā sāgaravārimajjhe;
अनुकम्पिका नो च पदुट्ठचित्ता, तवेव अत्थाय इधागतास्मि॥
Anukampikā no ca paduṭṭhacittā, taveva atthāya idhāgatāsmi.
‘‘इधन्नपानं सयनासनञ्च, यानानि नानाविविधानि सङ्ख।
‘‘Idhannapānaṃ sayanāsanañca, yānāni nānāvividhāni saṅkha;
सब्बस्स त्याहं पटिपादयामि, यं किञ्चि तुय्हं मनसाभिपत्थित’’न्ति॥ (जा॰ १.१०.४३-४४) –
Sabbassa tyāhaṃ paṭipādayāmi, yaṃ kiñci tuyhaṃ manasābhipatthita’’nti. (jā. 1.10.43-44) –
इमा गाथा अभासि। तं सुत्वा महासत्तो ‘‘अयं देवधीता समुद्दपिट्ठे मय्हं ‘इदञ्चिदञ्च दम्मी’ति वदति, यञ्चेसा मय्हं देति, तम्पि मम पुञ्ञेनेव, तं पन पुञ्ञं अयं देवधीता जानाति नु खो, उदाहु न जानाति, पुच्छिस्सामि ताव न’’न्ति चिन्तेत्वा पुच्छन्तो इमं गाथमाह –
Imā gāthā abhāsi. Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘ayaṃ devadhītā samuddapiṭṭhe mayhaṃ ‘idañcidañca dammī’ti vadati, yañcesā mayhaṃ deti, tampi mama puññeneva, taṃ pana puññaṃ ayaṃ devadhītā jānāti nu kho, udāhu na jānāti, pucchissāmi tāva na’’nti cintetvā pucchanto imaṃ gāthamāha –
‘‘यं किञ्चि यिट्ठञ्च हुतञ्च मय्हं, सब्बस्स नो इस्सरा त्वं सुगत्ते।
‘‘Yaṃ kiñci yiṭṭhañca hutañca mayhaṃ, sabbassa no issarā tvaṃ sugatte;
सुस्सोणि सुब्भूरु विलग्गमज्झे, किस्स मे कम्मस्स अयं विपाको’’ति॥ (जा॰ १.१०.४५)।
Sussoṇi subbhūru vilaggamajjhe, kissa me kammassa ayaṃ vipāko’’ti. (jā. 1.10.45);
तत्थ यिट्ठन्ति दानवसेन यजितं। हुतन्ति आहुनपाहुनवसेन दिन्नं। सब्बस्स नो इस्सरा त्वन्ति अम्हाकं पुञ्ञकम्मस्स सब्बस्स त्वं इस्सरा, ‘‘अयं इमस्स विपाको, अयं इमस्सा’’ति ब्याकरितुं समत्था। सुस्सोणीति सुन्दरजघने। सुब्भूरूति सुन्दरेहि भमुकेहि ऊरूहि च समन्नागते। विलग्गमज्झेति विलग्गतनुमज्झे। किस्स मेति मया कतकम्मेसु कतरकम्मस्स अयं विपाको, येनाहं अप्पतिट्ठे महासमुद्दे अज्ज पतिट्ठं लभामीति।
Tattha yiṭṭhanti dānavasena yajitaṃ. Hutanti āhunapāhunavasena dinnaṃ. Sabbassa no issarā tvanti amhākaṃ puññakammassa sabbassa tvaṃ issarā, ‘‘ayaṃ imassa vipāko, ayaṃ imassā’’ti byākarituṃ samatthā. Sussoṇīti sundarajaghane. Subbhūrūti sundarehi bhamukehi ūrūhi ca samannāgate. Vilaggamajjheti vilaggatanumajjhe. Kissa meti mayā katakammesu katarakammassa ayaṃ vipāko, yenāhaṃ appatiṭṭhe mahāsamudde ajja patiṭṭhaṃ labhāmīti.
तं सुत्वा देवधीता ‘‘अयं ब्राह्मणो ‘यं अत्तना कुसलकम्मं कतं, तं कम्मं न जानाती’ति सञ्ञाय पुच्छति मञ्ञे, कथेस्सामि न’’न्ति नावाभिरुहनदिवसे पच्चेकबुद्धस्स छत्तुपाहनदानपुञ्ञमेव तस्स कारणन्ति कथेन्ती –
Taṃ sutvā devadhītā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo ‘yaṃ attanā kusalakammaṃ kataṃ, taṃ kammaṃ na jānātī’ti saññāya pucchati maññe, kathessāmi na’’nti nāvābhiruhanadivase paccekabuddhassa chattupāhanadānapuññameva tassa kāraṇanti kathentī –
‘‘घम्मे पथे ब्राह्मण एकभिक्खुं, उग्घट्टपादं तसितं किलन्तं।
‘‘Ghamme pathe brāhmaṇa ekabhikkhuṃ, ugghaṭṭapādaṃ tasitaṃ kilantaṃ;
पटिपादयी सङ्ख उपाहनानि, सा दक्खिणा कामदुहा तवज्जा’’ति॥ (जा॰ १.१०.४६) –
Paṭipādayī saṅkha upāhanāni, sā dakkhiṇā kāmaduhā tavajjā’’ti. (jā. 1.10.46) –
गाथमाह।
Gāthamāha.
तत्थ एकभिक्खुन्ति एकं पच्चेकबुद्धं सन्धायाह। उग्घट्टपादन्ति उण्हवालुकाय घट्टपादं, विबाधितपादन्ति अत्थो। तसितन्ति पिपासितं। पटिपादयीति पटिपादेसि योजेसि। कामदुहाति सब्बकामदायिका।
Tattha ekabhikkhunti ekaṃ paccekabuddhaṃ sandhāyāha. Ugghaṭṭapādanti uṇhavālukāya ghaṭṭapādaṃ, vibādhitapādanti attho. Tasitanti pipāsitaṃ. Paṭipādayīti paṭipādesi yojesi. Kāmaduhāti sabbakāmadāyikā.
तं सुत्वा महासत्तो ‘‘एवरूपेपि नाम अप्पतिट्ठे महासमुद्दे मया दिन्नं छत्तुपाहनदानं मम सब्बकामददं जातं अहो सुदिन्न’’न्ति तुट्ठचित्तो –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘evarūpepi nāma appatiṭṭhe mahāsamudde mayā dinnaṃ chattupāhanadānaṃ mama sabbakāmadadaṃ jātaṃ aho sudinna’’nti tuṭṭhacitto –
‘‘सा होतु नावा फलकूपपन्ना, अनवस्सुता एरकवातयुत्ता।
‘‘Sā hotu nāvā phalakūpapannā, anavassutā erakavātayuttā;
अञ्ञस्स यानस्स न हेत्थ भूमि, अज्जेव मं मोळिनिं पापयस्सू’’ति॥ (जा॰ १.१०.४७) –
Aññassa yānassa na hettha bhūmi, ajjeva maṃ moḷiniṃ pāpayassū’’ti. (jā. 1.10.47) –
गाथमाह।
Gāthamāha.
तत्थ फलकूपपन्नाति महानावताय बहूहि फलकेहि उपेता। उदकप्पवेसनाभावेन अनवस्सुता। सम्मा गहेत्वा गमनकवातेन एरकवातयुत्ता।
Tattha phalakūpapannāti mahānāvatāya bahūhi phalakehi upetā. Udakappavesanābhāvena anavassutā. Sammā gahetvā gamanakavātena erakavātayuttā.
देवधीता तस्स वचनं सुत्वा तुट्ठहट्ठा दीघतो अट्ठउसभं वित्थारतो चतुउसभं गम्भीरतो वीसतियट्ठिकं सत्तरतनमयं नावं मापेत्वा कूपफियारित्तयुत्तानि इन्दनीलरजतसुवण्णमयादीनि निम्मिनित्वा सत्तन्नं रतनानं पूरेत्वा ब्राह्मणं आलिङ्गेत्वा नावं आरोपेसि, उपट्ठाकं पनस्स न ओलोकेसि। ब्राह्मणो अत्तना कतकल्याणतो तस्स पत्तिं अदासि, सो अनुमोदि। अथ देवधीता तम्पि आलिङ्गेत्वा नावाय पतिट्ठापेत्वा तं नावं मोळिनीनगरं नेत्वा ब्राह्मणस्स घरे धनं पतिट्ठापेत्वा अत्तनो वसनट्ठानमेव अगमासि। तेनाह भगवा –
Devadhītā tassa vacanaṃ sutvā tuṭṭhahaṭṭhā dīghato aṭṭhausabhaṃ vitthārato catuusabhaṃ gambhīrato vīsatiyaṭṭhikaṃ sattaratanamayaṃ nāvaṃ māpetvā kūpaphiyārittayuttāni indanīlarajatasuvaṇṇamayādīni nimminitvā sattannaṃ ratanānaṃ pūretvā brāhmaṇaṃ āliṅgetvā nāvaṃ āropesi, upaṭṭhākaṃ panassa na olokesi. Brāhmaṇo attanā katakalyāṇato tassa pattiṃ adāsi, so anumodi. Atha devadhītā tampi āliṅgetvā nāvāya patiṭṭhāpetvā taṃ nāvaṃ moḷinīnagaraṃ netvā brāhmaṇassa ghare dhanaṃ patiṭṭhāpetvā attano vasanaṭṭhānameva agamāsi. Tenāha bhagavā –
‘‘सा तत्थ वित्ता सुमना पतीता, नावं सुचित्तं अभिनिम्मिनित्वा।
‘‘Sā tattha vittā sumanā patītā, nāvaṃ sucittaṃ abhinimminitvā;
आदाय सङ्खं पुरिसेन सद्धिं, उपानयी नगरं साधुरम्म’’न्ति॥ (जा॰ १.१०.४८)।
Ādāya saṅkhaṃ purisena saddhiṃ, upānayī nagaraṃ sādhuramma’’nti. (jā. 1.10.48);
महापुरिसस्स हि चित्तसम्पत्तिया पच्चेकबुद्धस्स च निरोधतो वुट्ठितभावेन सत्तसु चेतनासु आदिचेतना दिट्ठधम्मवेदनीया अतिउळारफला च जाता। इदम्पि तस्स दानस्स अप्पमत्तफलन्ति दट्ठब्बं। अपरिमाणफलञ्हि तं दानं बोधिसम्भारभूतं। तेन वुत्तं –
Mahāpurisassa hi cittasampattiyā paccekabuddhassa ca nirodhato vuṭṭhitabhāvena sattasu cetanāsu ādicetanā diṭṭhadhammavedanīyā atiuḷāraphalā ca jātā. Idampi tassa dānassa appamattaphalanti daṭṭhabbaṃ. Aparimāṇaphalañhi taṃ dānaṃ bodhisambhārabhūtaṃ. Tena vuttaṃ –
१९.
19.
‘‘तेनेवाहं सतगुणतो, सुखुमालो सुखेधितो।
‘‘Tenevāhaṃ sataguṇato, sukhumālo sukhedhito;
अपि च दानं परिपूरेन्तो, एवं तस्स अदासह’’न्ति॥
Api ca dānaṃ paripūrento, evaṃ tassa adāsaha’’nti.
तत्थ तेनाति ततो पच्चेकबुद्धतो, सतगुणतोति सतगुणेन अहं तदा सङ्खभूतो सुखुमालो, तस्मा सुखेधितो सुखसंवड्ढो, अपि च एवं सन्तेपि दानं परिपूरेन्तो, एवं मय्हं दानपारमी परिपूरेतूति तस्स पच्चेकबुद्धस्स अत्तनो सरीरदुक्खं अनपेक्खित्वा छत्तुपाहनं अदासिन्ति अत्तनो दानज्झासयस्स उळारभावं सत्था पवेदेसि।
Tattha tenāti tato paccekabuddhato, sataguṇatoti sataguṇena ahaṃ tadā saṅkhabhūto sukhumālo, tasmā sukhedhito sukhasaṃvaḍḍho, api ca evaṃ santepi dānaṃ paripūrento, evaṃ mayhaṃ dānapāramī paripūretūti tassa paccekabuddhassa attano sarīradukkhaṃ anapekkhitvā chattupāhanaṃ adāsinti attano dānajjhāsayassa uḷārabhāvaṃ satthā pavedesi.
बोधिसत्तोपि यावजीवं अमितधनगेहं अज्झावसन्तो भिय्योसोमत्ताय दानानि दत्वा सीलानि रक्खित्वा आयुपरियोसाने सपरिसो देवनगरं पूरेसि।
Bodhisattopi yāvajīvaṃ amitadhanagehaṃ ajjhāvasanto bhiyyosomattāya dānāni datvā sīlāni rakkhitvā āyupariyosāne sapariso devanagaraṃ pūresi.
तदा देवधीता उप्पलवण्णा अहोसि, पुरिसो आनन्दत्थेरो, लोकनाथो सङ्खब्राह्मणो।
Tadā devadhītā uppalavaṇṇā ahosi, puriso ānandatthero, lokanātho saṅkhabrāhmaṇo.
तस्स सुविसुद्धनिच्चसीलउपोसथसीलादिवसेन सीलपारमी दानसीलादीनं पटिपक्खतो निक्खन्तत्ता कुसलधम्मवसेन नेक्खम्मपारमी, दानादिनिप्फादनत्थं अब्भुस्सहनवसेन तथा महासमुद्दतरणवायामवसेन च वीरियपारमी, तदत्थं अधिवासनखन्तिवसेन खन्तिपारमी, पटिञ्ञानुरूपप्पटिपत्तिया सच्चपारमी, सब्बत्थ अचलसमादानाधिट्ठानवसेन अधिट्ठानपारमी, सब्बसत्तेसु हितज्झासयवसेन मेत्तापारमी, सत्तसङ्खारकतविप्पकारेसु मज्झत्तभावप्पत्तिया उपेक्खापारमी, सब्बपारमीनं उपकारानुपकारे धम्मे जानित्वा अनुपकारे धम्मे पहाय उपकारधम्मेसु पवत्तापनपुरेचरा सहजाता च उपायकोसल्लभूता पञ्ञा पञ्ञापारमीति इमापि पारमियो लब्भन्ति।
Tassa suvisuddhaniccasīlauposathasīlādivasena sīlapāramī dānasīlādīnaṃ paṭipakkhato nikkhantattā kusaladhammavasena nekkhammapāramī, dānādinipphādanatthaṃ abbhussahanavasena tathā mahāsamuddataraṇavāyāmavasena ca vīriyapāramī, tadatthaṃ adhivāsanakhantivasena khantipāramī, paṭiññānurūpappaṭipattiyā saccapāramī, sabbattha acalasamādānādhiṭṭhānavasena adhiṭṭhānapāramī, sabbasattesu hitajjhāsayavasena mettāpāramī, sattasaṅkhārakatavippakāresu majjhattabhāvappattiyā upekkhāpāramī, sabbapāramīnaṃ upakārānupakāre dhamme jānitvā anupakāre dhamme pahāya upakāradhammesu pavattāpanapurecarā sahajātā ca upāyakosallabhūtā paññā paññāpāramīti imāpi pāramiyo labbhanti.
दानज्झासयस्स पन अतिउळारभावेन दानपारमीवसेन देसना पवत्ता। यस्मा चेत्थ दस पारमियो लब्भन्ति, तस्मा हेट्ठा वुत्ता महाकरुणादयो बोधिसत्तगुणा इधापि यथारहं निद्धारेतब्बा। तथा अत्तनो भोगसुखं अनपेक्खित्वा महाकरुणाय ‘‘दानपारमिं पूरेस्सामी’’ति दानसम्भारसंहरणत्थं समुद्दतरणं, तत्थ च समुद्दपतितस्सपि उपोसथाधिट्ठानं, सीलखण्डभयेन देवधीतायपि उपगताय आहारानाहरणन्ति एवमादयो महासत्तस्स गुणा वेदितब्बा। इदानि वक्खमानेसु सेसचरितेसु इमिनाव नयेन गुणनिद्धारणं वेदितब्बं । तत्थ तत्थ विसेसमत्तमेव वक्खाम। तेनेतं वुच्चति –
Dānajjhāsayassa pana atiuḷārabhāvena dānapāramīvasena desanā pavattā. Yasmā cettha dasa pāramiyo labbhanti, tasmā heṭṭhā vuttā mahākaruṇādayo bodhisattaguṇā idhāpi yathārahaṃ niddhāretabbā. Tathā attano bhogasukhaṃ anapekkhitvā mahākaruṇāya ‘‘dānapāramiṃ pūressāmī’’ti dānasambhārasaṃharaṇatthaṃ samuddataraṇaṃ, tattha ca samuddapatitassapi uposathādhiṭṭhānaṃ, sīlakhaṇḍabhayena devadhītāyapi upagatāya āhārānāharaṇanti evamādayo mahāsattassa guṇā veditabbā. Idāni vakkhamānesu sesacaritesu imināva nayena guṇaniddhāraṇaṃ veditabbaṃ . Tattha tattha visesamattameva vakkhāma. Tenetaṃ vuccati –
‘‘एवं अच्छरिया हेते, अब्भुता च महेसिनो…पे॰…।
‘‘Evaṃ acchariyā hete, abbhutā ca mahesino…pe…;
पगेवानुकिरिया तेसं, धम्मस्स अनुधम्मतो’’ति॥
Pagevānukiriyā tesaṃ, dhammassa anudhammato’’ti.
सङ्खब्राह्मणचरियावण्णना निट्ठिता।
Saṅkhabrāhmaṇacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चरियापिटकपाळि • Cariyāpiṭakapāḷi / २. सङ्खचरिया • 2. Saṅkhacariyā
